ULUSLARARASI HAKEMLİLHEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Transkript

1 HEMŞİRELİK ULUSLARARASI HAKEMLİLHEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ International Refereed Journal of Nursing Research PRINT ISSN: ONLINE ISSN:

2 DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu yayınlanabilir yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan Etik Kurul Raporu bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar) a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri yetkilileri Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir. 2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında www. uhedergisi.com adresinden edinilebilir. 3. Dergimiz yılda ÜÇ sayı şeklinde çıkmakta her yılın Nisan Ağustos Aralık aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser makale ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır. 4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO Belge No: & ISO Belge No: 12880) kalite belgeleriyle ve (2015/ GE-18972) Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır. II

3 5. Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print: / Online: numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir. 6. Dergimizde apa sistemi uygulanmaktadır. Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise YILMAZ, M., (2015). Rusya da TV Yayıncılığı ve Ulusal TV Kanallarının İnternet Sitelerinin İçerik Analizi, UHİVE, Sayı: 6, Cilt: 3, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur. 7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır. 8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır. 9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı makale formatında olmak zorundadır türünde yayınlara yer verilmektedir. 10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar) a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder. III

4 GENERAL INFORMATION ABOUT UHİVE JOURNAL 1- Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as issuable positively by two field referees aren t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for pecuniary and non-pecuniary damages. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand. 2- Author(s) cannot make a demand for the journal s procedure concerning the academicians in journal s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren t given any information, system process cannot be changed. Necessary information about our journal can be obtained from the website of the journal 3- Our journal publishes four times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months March, June, September and December All readers can download the articles from the journal s web system and the relevant paper article can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free. 4- All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO Doc. No: & ISO Doc. No: 12880) and trademark patent (2015/ GE-18972). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information. 5. Our journal has both printed and online versions. Necessary information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print: / Online: IV

5 6. APA system is used in our journal. Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part YILMAZ, M., (2015). TV Broadcasting In Russia And Website Content Analysis Of The National TV Channels, UHİVE International Peer-Reviewed Journal Of Communication And Humanities Research, Issue:6, Volume:3, pp.1-2. All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers. 7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors. 8. Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via by the publication date of the journal. 9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction have to be in an article format and these publications are also included. 10. All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law. V

6 İÇİNDEKİLER YENİDOĞAN KONFOR DAVRANIŞ ÖLÇEĞİ NİN TÜRKÇE GEÇERLİK VE GÜVENİRLİĞİ 1-11 Ayşe KAHRAMAN, Zümrüt BAŞBAKKAL, Mehmet YALAZ AMELİYAT SONRASI AĞRI VE AĞRI KONTROLÜNE YÖNELİK HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN HASTALARIN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ Gülay ÖZTÜRK, Sibel BARIŞ, Esma ÖZŞAKER DİYABETLİ HASTALARDA AYAK BAKIMI VE AYAKKABI KULLANIM ALIŞKANLIKLARININ BELİRLENMESİ Gülay GÜLŞEN, Nermin OLGUN HEMŞİRELERİN TIBBİ HATA YAPMA EĞİLİMLERİNİN İNCELENMESİ Müjgan SOLAK KABATAŞ, Fundanur SEVİNÇ, Duygu SAV HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN BAKIM ODAKLI HEMŞİRE-HASTA ETKİLEŞİMİNE YÖNELİK TUTUM VE DAVRANIŞLARI Ayten ZAYBAK, Elif GÜNAY İSMAİLOĞLU, Elçin EFTELİ PULMONER KAPAK DEĞİŞİMİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI: OLGU SUNUMU Filiz KARASU ŞEN, Güldal SÜYEN VI

7 BAŞ EDİTÖR Prof. Dr. Ümran SEVİL EDİTÖRLER Doç. Dr. Oya KAVLAK Doç. Dr. Emre YANIKKEREM Doç. Dr. Gül ERTEM Doç. Dr. Şenay ÜNSAL ATAN BAŞ EDİTÖR YARDIMCISI Yrd. Doç. Dr. Özlem DEMİREL BOZKURT Yrd. Doç. Dr. Sezer ER GÜNERİ SİSTEM EDİTÖRÜ Murat Korkmaz EPİDEMİYOLOJİ VE BİYOİSTATİSTİK EDİTÖRÜ Gül KİTAPÇIOĞLU TEKNİK EDİTÖR Burhan MADEN SAYI EDİTÖRÜ Doç. Dr. Gül ERTEM YAYIN KURULU Ümran SEVİL Oya KAVLAK Emre YANIKKEREM Sezer ER GÜNERİ Gülbu TANRIVERDİ Gül ERTEM Hatice BAL YILMAZ Ülkü GÜNEŞ Ayşegül BİLGE Fisun ŞENUZUN AYKAR Türkan ÖZBAYIR Fahriye VATAN Fatma ONGUN Hafize ÖZTÜRK CAN Şenay Ünsal ATA ULUSLARARASI BİLİM KURULU Marie BERG Mary STEEN Peter VAN BOGAERT Annick BOGAERTS Katrien BEEECKMAN Arash RASHİDİ Azadeh DAVARİ Paul JOHNSTON Paul JOHNSTON Petra RUST Avgoustos TSIKANOS Michail KALOGIANNAKIS Simon STOBART Tracy DONATH Patrick MAFORA Mairead KIELY Deborah WANSBROUGH Maria HATZIGIANNI Adel AL-BATAINEH William A. ALDRIDGE Fariba KOLAHDOOZ VII

8 YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ ALAN VE DİSİPLİNLER ³ ³ Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği ³ ³ Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği ³ ³ Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği ³ ³ Halk Sağlığı Hemşireliği ³ ³ Hemşirelik Esasları ³ ³ Hemşirelikte Yönetim ve Hemşirelikte Öğretim ³ ³ Psikiyatri Hemşireliği ³ ³ İç Hastalıkları Hemşireliği DISCIPLINES ³ ³ SurgicalNursing ³ ³ Child HealthandNursing ³ ³ ObstetricsandGynecologyNursing ³ ³ PublicHealthNursing ³ ³ Fundamentals of Nursing ³ ³ Nursing Administration andnursingeducation ³ ³ PsychiatricNursing ³ ³ InternalMedicine, Nursing VIII

9 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER IX

10 DİĞER DERGİLERİMİZ 1. Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi 2. Uluslararası Hakemli Kadın Hastalıkları ve Anne Çocuk Sağlığı Dergisi 3. Uluslararası Hakemli Ortopedi Travmatoloji ve Spor Hekimliği Dergisi 4. Uluslararası Hakemli Pazarlama ve Pazar Araştırmaları Dergisi 5. Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi 6. Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi 7. Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 8. Uluslararası Aile Çocuk Ve Eğitim Dergisi 9. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi Uluslararası Hakemli Müzik Araştırmaları Dergisi Uluslararası Hakemli Ekonomi Yönetimi Araştırmaları Dergisi Uluslararası Hakemli Akademik Sosyal Bilimler Dergisi Uluslararası Hakemli Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi X

11 Doç. Dr. Gül ERTEM Sayı Editörü Prof. Dr. Ümran SEVİL Baş Editör Değerli Okurlarımız, Büyük bir mutlulukla Uluslararası Hemşirelik Araştırmaları Dergimizin ikinci sayısını sunuyoruz. Dergimizin ilk sayısının ardından sizlerden gelen olumlu geri bildirimler, bizlere yaptığımız işin doğruluğunu gösterdi, vermiş olduğunuz geri bildirimleriniz için çok teşekkür ederiz. Bilimsel süreli yayıncılıkta hakemli bir derginin bilimsel niteliğinin geliştirilmesinde, dergi hakemlerinin ve editörün çok önemli sorumlulukları vardır. Bu güne kadar değerli zamanlarını vererek makale değerlendirmelerini titizlikle yapan hakemlerimize teşekkür ediyoruz. Sizlerin desteği ve göndereceğiniz nitelikli araştırma makaleleri sayesinde bu derginin de uluslararası süreli yayınlar içerisinde SCI-E de dizinlenen dergiler arasında yer almasını arzu ediyoruz. Ayrıca her sayımızın bir önceki sayımızdan daha iyi olması bizim öncelikli ilkelerimizden biridir. Sizlerden aldığımız önerilerle, desteklerle dergimizi daha nitelikli hale getirmeye çalışacağız. Dergimizin bu sayısında toplam altı adet bir birinden değerli çalışmaya yer verdik. Siz değerli okuyucu ve yazarlarımızın da desteğiyle daha birçok sayıya imza atacağımıza olan inancımız tamdır. Dergimiz uluslararası hakemli bir dergi olup, yılda ÜÇ sayı çıkarmaktadır. Dergimizin sayıları NİSAN, AĞUSTOS ve ARALIK aylarında sistem üzerinden yayınlanmaktadır. Dergimiz toplam dokuz ulusal ve uluslararası indeks tarafından taranmaktadır. Halen ulusal ve uluslararası birçok indekse başvurumuz devam etmektedir. Dergimiz ilk sayısının okur, yazar ve hakem kurulundaki artışı sağlayıp, alana olan desteği arttıracağına inanmaktayız. Ayrıca dergimiz güncellenen yapısı ile daha sağlam bir temele oturacaktır. UHD ile birlikte diğer grup dergilerimiz IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal SSTB Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi UHBAB Uluslararası Hakemli Beşeri ve Akademik Bilimler Dergisi, UHIVE Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, TMD Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Araştırmaları Dergisi, DBHAD Uluslararası Hakemli Beslenme Araştırmaları Dergisi, OTSHD Uluslararası Hakemli Ortopedi Travmatoloji ve Spor Hekimliği Dergisi, UHPAD Uluslararası Hakemli Pazarlama ve Pazar Araştırmaları Dergisi, JACSD Uluslararası Hakemli Kadın Hastalıkları ve Anne Çocuk Sağlığı Dergisi, ACED Uluslararası Hakemli Aile Çocuk ve Eğitim Dergisi olup alanlarına yönelik katkı ve desteklerini devam ettirmektedir. Grup dergilerimizle bilim, akademi ve araştırma dünyasına önemli katkıda bulunarak, bilim dünyasına olan desteklerimiz devam edecektir. Her sayımız ile daha güçlü ve daha nitelikli yayınları sunmaya devam edeceğiz. Aramıza yeni katılan bilim insanlarına ve yayınlarıyla bizleri destekleyen yazarlarımıza okuyucu ve takipçilerimize, dergide emeği geçen herkese yürekten sevgi, saygı ve şükranlarımızı sunar bir sonraki sayımızda görüşmek üzere esenlik ve mutluluklar dilerim. XI

12 (Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin siste mine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir). Basın Yayın Kanunun 5187 gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur. XII

13 Dear Readers, We present you the second volume of the International Refereed Journal of Nursing Research. Your positive feedbacks after the first volume of our journal showed us that we do the right thing, so we extend our thanks for your feedbacks. In scientific periodical publishing, journal referees and chief editor have very important responsibilities in improving the scientific quality of a refereed journal. We extend our thanks to the referees who spend their valuable time and make the article evaluations rigorously. We hope that this journal will also take its part in international periodical publishing among the journals indexed within SCI-E thanks to your support and qualified research articles to be sent. Moreover, we aim to publish better ones with every volume. We will try to make our journal more qualified with your suggestions and supports. There are six valuable articles in this volume of the journal. We believe that we will publish many more volumes with the support of valuable readers and authors. This is an international refereed journal and is published THREE times in one year. The volumes are published on the system in APRIL, AUGUST and DECEMBER. Our journal is indexed by a total of nine national and international indices. We continue to apply to many national and international indices. We believe that the first volume will ensure the increase in readers, authors and referee board and will improve the support to the relevant field. Our journal will be on a more solid basis with its updated structure. Our other group journals together with UHD are IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal, SSTB International Refereed Academic Journal of Sports, UHBAB International Refereed Journal of Humanities and Academic Sciences, UHIVE International Peer-reviewed Journal of Communication and Humanities Research, TMD International Refereed Journal of Architecture and Design, DBHAD International Refereed journal of Nutritional Research, OTSHD International Refereed Journal of Orthopedics Traumatology and Sports Medicine, UHPAD International Refereed Journal of Marketing and Market Research, JACSD International Refereed Journal of Gynaecology and Maternal Child Health, ACED International Refereed Journal of Family, Child and Education. They sustain their support and contribution to the relevant fields. Our supports to the science world will continue by contributing to scientific, academic and research world with our group journals. We will make stronger and more qualified publications with each volume. We extend our deepest regards and gratitude to scientists who have just joined us, to authors who support us with their articles, to readers and followers and to all who exert great effort in the journal. We wish you joy and happiness until seeing you in the next volume. (In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)). As per the 5187 of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. in case of XIII

14 a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal s management and other boards don t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. in this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication. XIV

15 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI YENİDOĞAN KONFOR DAVRANIŞ ÖLÇEĞİ NİN TÜRKÇE GEÇERLİK VE GÜVENİRLİĞİ 1 TURKISH VALIDITY AND RELIABILITY OF COMFORTNEO SCALE Ayşe KAHRAMAN 1, Zümrüt BAŞBAKKAL 1, Mehmet YALAZ 2 1 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir / Türkiye 2 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD., İzmir / Türkiye Öz: Amaç: Bu çalışma, Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği nin (YKDÖ) Türkçe formu geçerlik ve güvenirliğini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Method: Çalışma metodolojik tasarımdadır. Araştırmada veriler, YKDÖ ve literatür ışığında araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan Bebeği Tanıtıcı Bilgi Formu kullanılarak toplanmıştır. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği, kas tonüsü, uyanıklık, yüz gerginliği, sakinlik/ajitasyon, beden hareketleri, respiratuar yanıt, ağlama olmak üzere 7 maddeden oluşmaktadır. Mekanik ventilatöre bağlı olan bebeklerde respiratuar yanıt, spontan soluyan bebeklerde ise ağlama puanlandığından 6 madde üzerinden toplam puan hesaplanmıştır. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 6, en yüksek puan ise 30 dur. Örnekleme ölçek madde sayısının 10 katı olmak üzere yenidoğan yoğun bakımda izlenen 60 bebek alınmıştır. Örneklem seçiminde basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bebekler sabah veya öğleden sonra yapılan bakım öncesi ve sonrası 2 gözlemci (primer araştırmacı ve yardımcı araştırmacı=yenidoğan hemşiresi) tarafından değerlendirilmiştir. İçerik geçerliliğine yönelik 5 uzmandan görüş alınmış ve uzmanlar arasındaki uyum Kendall W analizi ile değerlendirilmiştir. Güvenirliğine yönelik olarak Pearson Momentler çarpımı korelasyon analizi, Cronbach Alfa katsayısı, sınıf içi korelasyon testi ve Ağırlıklandırılmış Kappa analizi yapılmıştır. Bulgular: Ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı, bakım öncesi primer araştırmacı için 0.85, yardımcı araştırmacı için 0.82 olarak, bakım sonrası ise primer araştırmacı için 0.92, yardımcı araştırmacı için 0.85 olarak bulunmuştur. Ağırlıklandırılmış Kappa analizine göre gözlemciler arası uyum olduğu belirlenmiştir. Sonuç: Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği Türkçe Formu geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Yenidoğan, Konfor, Davranış, Ölçek, Geçerlik, Güvenirlik Abstract: Purpose: This study aims to test the reliability and validity of the Newborn Comfort Behavior Scale in Turkish. Method: The study is methodological design.the study data were collected with a Newborn Information Form designed by the researchers in line with the original Newborn Comfort Behavior Scale and recent literature. The Newborn Comfort Behavior Scale consists of 7 items such as muscular tonus, wakefulness, facial strain, body movements, tranquility / agitation, respiratory response, and crying. The total score is measured over 6 items since respiratory response is particularly measured in the infants with mechanical ventilator aid while crying is measured in the infants with spontaneous respiration.the lowest score in the scale is 6 and the highest is 30. The sample included 60 newborn babies, ten times more than the number of items. The sample was chosen with simple random sampling. The babies included in the study were evaluated every morning and afternoon before and after the medical care by primary researcher and assistant researcher (clinical nurse). Content validity of the scale was assessed by 5 experts in the field and interjudge agreement was tested with Kendall W analysis. The reliability of the scale was tested with Pearson Moments Correlation Analysis, Cronbach Alpha Coefficient, intraclass correlation test, and Weighted Kappa Analysis. Results: The Cronbach Alpha coefficient was found 0.85 for the primary researcher and 0.82 for the assistant researcher before the medical care and 9.02 for the former and 0.85 for the latter after the care. The results of Weighted Kappa analysis indicated an agreement between experts. Conclusion: In light of the results of the study, Newborn Comfort Behavior Scale was confirmed to be a valid and reliable tool. Key Words: Newborn, Comfort, Behavior, Scale, Validity, Reliability Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Ayşe KAHRAMAN, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD., İzmir / Türkiye ayse.ersun@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Var - Yes Ethics Committee (Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dekanlığı Bilimsel Etik Kurulu Sayı:2013/19 Tarih: , Ege Üniversitesi Hastanesi Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi Sayı: Tarih: ) 1

16 ID:67 K:43 GİRİŞ Konfor, bireyin gereksinimleri ile ilgili yardım, huzur sağlama ve sorunların üstesinden gelebilmeye ilişkin fiziksel, psikolojik, sosyal ve çevresel bütünlük içerisinde kompleks yapıya sahip beklenen bir sonuç olarak tanımlamaktadır (Karabacak ve Acaroğlu, 2011: ). Konfor kavramı son yıllarda yenidoğan yoğun bakım üniteleri ve yenidoğan bebekler içinde sıklıkla kullanılmaktadır. Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesi (YYBÜ), yenidoğan bebekler için intrauterin yaşamın aksine gürültülü, serin, parlak, kuru ısının ve ışık düzeninin iyi olmadığı aynı zamanda yerçekiminin gücüyle bebeğin hareketlerini yapmakta zorlandığı bir ortamdır (Coughlin et al., 2009: ). Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinin fiziksel yapısı ile yenidoğan bebeklerin anatomik ve fizyolojik immatüritellikleri, sık sık yapılan rutin bakım ve invaziv işlemler bebeklerin konforlarını kaybetmelerine neden olabilmektedir (Hunter, 2010). Bu durum, iyileşme ve taburculuk sürelerini etkilemektedir. Yapılan çalışmalarda, konforun iyileşme hızını etkileyen en önemli faktörlerden biri olduğu belirtilmektedir (Ista et al.,:58-63). Aynı zamanda konforun, fayda-maaliyet oranlarını ve hasta memnuniyet düzeyini yükseltici etkiye sahip olduğu vurgulanmaktadır (Kolcaba and Dimarco, 2005:187-94). Hemşirelik; hasta, aile ya da toplumun konfor gereksinimlerinin tanılanması; konfor gereksinimlerine yönelik konfor önlemleri oluşturulması, temel konfor düzeyi ile uygulama sonrası konfor düzeyinin değerlendirilmesinden sorumlu bir meslektir (Karabacak ve Acaroğlu, 2011: ). Pediatri hemşireliğinde son yıllarda konforu arttırıcı stratejiler geliştirilmesi ön plana çıkmıştır. Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde izlenen bebeklerde konforu arttırıcı hemşirelik girişimlerinin sıklıkla uygulandığı gözlenmektedir. Bu girişimler, konforlu pozisyon verme, çocuğa özel öz konfor davranışlarını kolaylaştırma, parmak emme, aile üyelerinin desteği, battaniyeye sarma ve sallamayı içermektedir (Kolcaba and Dimarco, 2005: ). Literatürde yenidoğan yoğun bakımda izlenen bebeklerde özellikle ağrılı ve stresli işlemler sırasında bebeklerin konforlarını arttırmak, ağrı ve stresi azaltmak amacıyla oral glikoz veya sukroz uygulamaları, kanguru bakımı, masaj, besleyici olmayan emme, pozisyon verme veya kundaklama gibi uygulamalar kullanılmaktadır (Losacco et al., 2011:65-8. Mathai et al., 2006:1070-5; Freire et al., 2008:28-33; Uga et al., 2008:1-5; Hunter, 2010). Konfor arttırıcı uygulamalar ve stratejilerin uygulanması ve etkinliğinin değerlendirilmesinde konfor düzeyi ya da durumunun belirlenmesine gereksinim vardır. Bu stratejilerin etkinliğini değerlendirmede ağrı ölçeklerinin yanında konfor ölçekleri de kullanılmaktadır (Kolcaba and Dimarco, 2005:187-94; Van Dijk et al., 2000:367-77; Van Dijk et al., 2009:607-16). Yapılan çalışmalarda konforun, ağrı ve stres göstergesi olduğu vurgulanmakta ve konfor ölçeği ağrı ve distresi değerlendirmelerinde de kullanılmaktadır (Van Dijk et al., 2009:607-16). 2

17 ID:67 K:43 Ülkemizde yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde takip edilen bebeklerin konforlarını değerlendirebilecek bir araç bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği nin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yapmaktır. YÖNTEM Araştırma Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği nin Türkçe geçerlik ve güvenirlik etmek amacı ile metodolojik olarak yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemini Ege Üniversitesi Çocuk Hastanesi Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde takip edilen bebekler oluşturmuştur. Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde takip edilen, gebelik haftaları arasında doğan, konfor ve davranışı etkileyebilecek analjezik, kas gevşetici veya sedatif etkili ilaç tedavisi almayan, ciddi nörolojik hastalığı olmayan bebekler araştırma kapsamına alınmıştır. Basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile araştırma kriterlerine uyan tüm bebekler çalışmaya dahil edilmiştir. Örnekleme ölçek madde sayısı olan 6 nın 10 katı olacak sayıda 60 yenidoğan bebek alınmıştır. Yenidoğanlar gestasyon yaşılarına göre hafta (Grup 1), hafta (Grup 2), hafta (Grup 3) ve hafta (Grup 4) olmak üzere 4 gruba ayrılmıştır. Her bir gruba 15 bebek alınmıştır. Mekanik ventilatör desteği alan yenidoğanlarda Respiratuar Yanıt mekanik ventilatör desteği almayanlarda ise Ağlama maddesi değerlendirilmiştir. Araştırmada veriler, Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği ve literatür ışığında araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan Bebeği Tanıtıcı Bilgi Formu kullanılarak toplanmıştır. Veriler Ağustos Mart 2014 tarihleri arasında toplanmıştır. Bebeği Tanıtıcı Bilgi Formu, bebeklerin cinsiyet, doğum tarihi (gün/ay/yıl), doğum kilosu (gr), doğum boyu (cm), doğum haftası, doğum şekli, yenidoğan yoğun bakım ünitesine yatış tarihi (gün/ay/yıl), tıbbi tanı gibi tanıtıcı özellikleri bulunmaktadır. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği: Ölçek yoğun bakımda izlenen yenidoğanların sedasyon ve konfor gereksinimini, ağrı ve distres değerlendirmesinde kullanılmak üzere geliştirilmiş likert türü bir ölçektir. Konfor Ölçeği (KÖ) Ambuel ve arkadaşları (1992:95-109) tarafından pediatrik yoğun bakım ünitesinde mekanik ventilatör desteği alarak izlenen hastaların distresini (sıkıntı) değerlendirmek için oluşturulmuş bir ölçektir. Van Dijk ve ark. (2009:607-16) ölçeği revize etmiş ve fizyolojik parametreler olmadan yenidoğanlarda sadece davranışı ölçmek amacıyla COMFORTneo ölçeğinin geçerlik ve güvenirliğini yapmıştır. COMFORTneo, uyanıklık, sakinlik/ajitasyon, respiratuar yanıt, ağlama, beden haraketleri, yüz gerginliği, kas tonüsü olmak üzere altı parametreden oluşan likert tipi bir ölçektir (Şekil 1). YKDÖ, konforu belirlemesi yanında hemşirelere bebeğin ağrı ve distresini değerlendirme olanağı sağlayan Sayısal Değerlendirme Ölçeklerini de 3

18 ID:67 K:43 içeren bir araçtır. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeğinden alınabilecek en düşük puanın 6, en yüksek puanın ise 30 olduğu belirtilmiştir. Yüksek skorlar bebeğin konforlu olmadığını ve konfor sağlayacak girişimlere gereksinim duyduğunu göstermektedir. Ayrıca Sayısal Değerlendirme Ölçeklerinden 4-6 puan almak orta derecede, 7-10 puan almak ise ciddi derecede ağrı ve distresi göstermektedir (Van Dijk et al., 2009: ). Şekil 1. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği Değerlendirme Maddeleri Araştırmanın ilk aşamasında dil geçerliğine yönelik çalışmalar yapılmıştır. Öncelikle araştırmacı tarafından çeviri yapıldıktan sonra iki dili (İngilizce/Türkçe) iyi bilen, bir mütercim tercüman / Ege Üniversitesi (EÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi, Amerikan Dili ve Edebiyatı nda görev yapan bir öğretim üyesi tarafından İngilizce den Türkçe ye çevrilmiştir. Daha sonra E.Ü. Hemşirelik Fakültesinde görev yapan ve her iki dili de iyi bilen beş öğretim üyesine ölçeğin İngilizce den/ Türkçe ye çevirisi yaptırılmıştır. Araştırmacı tarafından çevirilerin değerlendirmesi yapılıp ortak bir metin oluşturulmuştur. Dil geçerliliğinin ardından içerik geçerliği yapılmıştır. Bunun için en bilinen yöntem maddelere 1-4 veya 1-5 arasında puan verilmesidir (Gözüm ve Aksayan, 2003: 3-14). İçerik geçerliği için, yenidoğan konusunda uzman 5 öğretim üyesine, ölçekteki her bir maddenin ölçme derecesini 1-4 puan (1 puan uygun değil, 2 puan maddenin uygun şekilde değiştirilmesi gerekiyor, 3 puan uygun ancak ufak değişiklik gerekiyor, 4 puan çok uygun değişiklik gerekiyor) üzerinden değerlendirmeleri için verilmiştir. Değerlendiriciler tarafından verilen puanların ortalama, standart sapma, medyan, en düşük ve en yüksek puan değerleri hesaplanmıştır. Ölçeğin Türkçe formu oluşturulduktan sonra yenidoğan yoğun bakımda izlenen bebeklerin konforları sabah veya öğleden sonra yapılan bakım öncesi ve sonrası 2 gözlemci (primer araştırmacı ve yardımcı araştırmacı=yenidoğan hemşiresi) tarafından aynı anda değerlendirilmiştir. Primer araştırmacı ve yardımcı araştırmacı Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeğini kullanırken ve değerlendirirken yenidoğanın yüz ve vücudunu gören bir konumda yer almıştır. Değerlendirme yaklaşık bir, iki dakika sürmüştür. Ayrıca bebeğin ağrısı ve distresi ölçekte bulunan sayısal değerlendirme ölçekleri ile belirlenmiştir. Değerlendirmeden önce yenidoğan yoğun bakım hemşiresine ölçek ve ölçeğin değerlendirilmesi hakkında eğitim verilmiştir. 4

19 ID:67 K:43 Veri analizi: Araştırmada, içerik geçerliğine yönelik Kendall W uyuşum katsayısı hesaplanmıştır. Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği (YKDÖ) güvenirlik çalışmasına yönelik olarak madde toplam puan korelasyonları, Cronbach alfa katsayısı, gözlemciler arası tutarlılık (Kappa katsayısı) ve toplam puan, ağrı tahmini ve distres tahmininin analizi için sınıf içi korelasyon analizi kullanılmıştır. Araştırmanın yapılabilmesi için Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Bilimsel Etik Kurulu ndan, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Hastanesi Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesi nden yazılı izin alınmıştır. Ayrıca yoğun bakımda izlenen bebeklerin ailelerine araştırma hakkında açıklama yapılmış, sözel onamları alınmıştır. BULGULAR Bebeklerin %70 i kız ve %78.3 ü sezeryan ile doğmuştur. Prematüre bebeklerde tıbbi tanı; Respiratuar Distres Sendromu, Intrauterin Gelişme Geriliği, hipoglisemi vs. iken, miad bebeklerde tıbbi tanı; Yenidoğan Geçici Taşipnesi, solunum sıkıntısı, diyabetik anne bebeği vs. dir. Ölçeğin öncelikle dil geçerliği yapılmıştır. Dil geçerliğinden sonra yapılan içerik geçerliğinde uzman görüşleri arasında uyum olduğu belirlenmiştir (Kendall s W=0.46, p=0.130 p>0.05). Ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı, bakım öncesi primer araştırmacı için 0.85, yardımcı araştırmacı için 0.82 olarak bulunmuştur. Bakım sonrası Cronbach Alfa katsayısı ise primer araştırmacı için 0.92, yardımcı araştırmacı için 0.85 olarak bulunmuştur (Tablo 1). Madde toplam puan korelasyonları incelendiğinde, primer araştırmacı için bakım öncesi madde toplam korelasyonları arasındadır. Yardımcı araştırmacı için ise arasındadır. Bakım sonrası madde toplam puan koralasyonları primer araştırmacı için madde toplam korelasyonları arasında, yardımcı araştırmacı için madde toplam korelasyonları arasındadır (Tablo 2). 5

20 ID:67 K:43 Tablo 1. YKDÖ nin Puan Ortalaması ve Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayısı N Madde Sayısı Puan Ortalaması En Düşük En Yüksek Cronbach Alfa Bakım öncesi: Bakım öncesi: 60 6 Primer araştırmacı Yardımcı araştırmacı Bakım sonrası: Primer araştırmacı Primer araştırmacı 0.85 Yardımcı araştırmacı 0.82 Bakım sonrası: Primer araştırmacı 0.92 Yardımcı araştırmacı 0.85 Yardımcı araştırmacı Tablo 2: YKDÖ nin Primer ve Yardımcı Araştırmacıya Göre Madde Toplam Puan Korelasyon Sonuçları Primer Araştırmacı Yardımcı Araştırmacı Maddeler Madde toplam korelasyonu Madde toplam korelasyonu Bakım Öncesi Bakım Sonrası Bakım Öncesi Bakım Sonrası Ajitasyon Uyanıklık Respiratuar cevap/ağlama Beden hareketleri Yüz gerginliği Kas tonüsü Gözlemciler arası uyum analizine göre bakım öncesi Kappa değeri ve bakım sonrası Kappa değeri arasındadır. Ağırlıklandırılmış Kappa değerleri incelendiğinde her madde için primer araştırmacı ve yardımcı araştırmacı arasında uyumun orta ve iyi düzeyde olduğu belirlenmiştir (p<0.05) (Tablo 3). 6

21 ID:67 K:43 Tablo 3. YKDÖ nin Alt Başlıklarına Göre Bağımsız Gözlemciler Arası Uyum Sonuçları Alt başlıklar Kappa değeri (ĸ) Bakım Öncesi Bakım Sonrası Bakım Öncesi P değeri Bakım Sonrası Ajitasyon Uyanıklık Respiratuar cevap/ağlama Beden hareketleri Yüz Kas tonüsü Toplam puan, ağrı tahmini ve distres tahmininde primer araştırmacı ve yardımcı araştırmacı arasındaki uyum sınıf içi korelasyon katsayısı ile irdelenmiştir. Bakım öncesi toplam puan için sınıf içi korelasyon katsayısı: ICC=0.96, p<0.000, ağrı tahmini için sınıf içi korelasyon katsayısı: ICC=0.85, p<0.000, distres tahmini için sınıf içi korelasyon katsayısı ICC=0.89, p<0.000 belirlenmiştir (Tablo 4). Bakım sonrası toplam puan için sınıf içi korelasyon katsayısı: ICC=0.87, p<0.000, ağrı tahmini için sınıf içi korelasyon katsayısı: ICC=0.95, p<0.000, distres tahmini için sınıf içi korelasyon katsayısı ICC=0.96, p<0.000 belirlenmiştir. Sınıf içi korelasyon analizi sonucu gözlemciler arasında uyumun anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.05). (Tablo 4). Tablo 4. YKDÖ nin Sınıf içi Korelasyon Katsayıları N ICC p Bakım öncesi Toplam puan Bakım sonrası Bakım öncesi Ağrı Tahmini Bakım sonrası 0.95 Bakım öncesi Distres Tahmini Bakım sonrası

22 ID:67 K:43 TARTIŞMA Ölçeğin standart bir ölçme aracı olabilmesi için güvenirlik ve geçerlik olarak nitelendirilen iki özelliğe sahip olması istenir (Gözüm ve Aksayan, 2003:3-14). Geçerlilik, ölçeğin araştırıcının ölçtüğünü düşündüğü değişkeni gerçekten ölçüp ölçmediğini, diğer bir deyişle neyi, ne denli, isabetli/doğru olarak ölçtüğünü gösterir (Önler ve Saraçoğlu, 2010:78-85). Güvenilirlik, aynı süreçlerin izlenmesi ve aynı ölçütlerin kullanılmasıyla aynı sonuçların alınması ve aynı şeyin bağımsız ölçümleri arasındaki kararlılıktır (Ercan ve Kan, 2004:211-6.). Geçerlik ve güvenirliğin belirlenmesinde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Cronbach alfa katsayısı bunlardan birisidir. Literatürde Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısının 1 e yakın olması istenmektedir (Gözüm ve Aksayan, 2003:3-14). Çalışmada, ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı. bakım öncesi primer araştırmacı için 0.85, yardımcı araştırmacı için 0.82, bakım sonrası ise primer araştırmacı için 0.92, yardımcı araştırmacı için 0.85 olarak bulunmuştur. Konfor Ölçeği ve Konfor Davranış Ölçeğinin çeşitli örneklemlerde geçerlik ve güvenirliğine yönelik pek çok çalışma yapılmıştır. Van Dijk ve ark. (2009:607-16) preterm yenidoğanlarda uzamış ağrıyı değerlendirdikleri çalışmalarında Cronbach alfa değeri invaziv işlem öncesi 0.84 ve işlem sonrası 0.88 olarak belirlenmiştir. Ista ve arkadaşlarının (2005:58-63) çalışmasında Cronbach alfa katsayısı 0.78, kalp atım hızı ve kan basıncı gibi parametreler çıkarıldığında ise 0.84 olarak belirlenmiştir. Beytut ve ark. nın (2011) çocuk yoğun bakım ünitesinde sedasyon tanılama skalası olarak kullanılan konfor skalasının Cronbach alfa katsayısını 2 araştırmacı içinde 0.77 olarak belirlemiştir. YKDÖ Türkçe formu, Cronbach alfa katsayısının literatürü destekler biçimde oldukça güvenilir olarak saptanmıştır. Bir ölçeğin güvenirliğinin sınanması için kullanılan yöntemlerden biri de madde analizidir (Gözüm ve Aksayan, 2003:3-14). Madde toplam korelasyon puanı yükseldikçe sorunun etkililiği artmaktadır. Korelasyonun arasında olması değersiz, düşük bir derece, iyi bir derece ve 0.60 ın üstü ise yüksek bir derece olarak kabul edilmektedir. (Bengi-Gürkan vd., 1997:145-8). Çalışmada madde toplam puan korelasyonları iyi ve yüksek bir derece olarak belirlenmiştir. Gözleme dayalı ölçeklerin güvenirliğinin belirlenmesinde bağımsız gözlemler arası uyum sıklıkla aranan özelliklerden biridir. Gözlemciler arası uyumda, farklı uygulayıcıların, aynı zamanda aynı ölçme araçlarını kullandıklarında elde edilen puanların uyumlu olmasını ifade eder. Birden fazla ölçümcü arasında %70 ve daha yüksek tutarlılık, güvenirlik sınaması için uygundur. Ancak tutarlılık yüzdesinin şansa bağlı tutarlılığın yüksek olması nedeniyle yüksek çıkabileceği dikkate alınmalıdır (Aksayan ve Gözüm, 2002:9-14). Gözlemciler arası uyumu test etmek amacıyla Kappa katsayısı 8

23 ID:67 K:43 kullanılmaktadır. Kappa katsayısı 0-1 arasında bir değer alır. Buna göre; : mükemmel : çok iyi : iyi : orta düzeyde : ortanın altında ve : zayıf uyumu tanımlamaktadır (Boyacıoğlu ve Güneri, 2006:33-9). Çalışmada bakım öncesi Kappa değerleri arasında, bakım sonrası ise arasında olduğu belirlenmiştir. İşlem öncesi tüm maddeler 0.60 üzerinde ve iyi/çok iyi düzeyde uyum, işlem sonrası ajitasyon, uyanıklık ve beden hareketleri maddeleri 0.60 altında belirlenmiş ve orta düzeyde uyum göstermiştir. Van Dijk ve ark. (2000:367-77) postoperatif ağrının 0-3 yaş çocuklarda geçerlik ve güvenirliğini incelediği çalışmada, ağırlıklandırılmış Kappa katsayısı arasında belirlenmiştir. Konfor davranış ölçeğinin ventilatöre bağlı prematüre bebeklerde stres ölçümünde geçerli ve güvenilir araç olup olmadığını değerlendirdikleri bir çalışmada ağırlıklandırılmış Kappa katsayısı arasında belirlenmiştir (Wielenga et al., 2004:39-44). Araştırmamız diğer çalışma sonuçları ile benzerlik göstermektedir ve gözlemciler arası uyumun, orta ve iyi derecede olduğu belirlenmiştir. Ölçümün numerik olduğu durumlarda sınıf içi korelasyon uygulanmaktadır (Aktürk ve Acemoğlu, 2012:316-9). Çalışmada sınıf içi koralasyon analizi sonucu gözlemciler arasında uyumun anlamlı olduğu saptanmıştır. Wielenga ve ark. nın (2004: 39-44) çalışmasında Konfor ölçeği total skoru için yapılan sınıf içi koralasyon katsayısı 0.94 olarak belirlenmiştir SONUÇ Geçerlik ve güvenirliğe yönelik olarak yapılan istatistikler doğrultusunda Yenidoğan Konfor Davranış Ölçeği Türkçe Formu; Maddelerinin ölçülmek istenen alanı temsil ettiği, Maddeleri arasında tutarlılığının olduğu, Gözlemciler arası uyumunun yüksek olduğu, İç tutarlılık katsayısının yüksek olduğu saptanarak geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu belirlenmiştir. Ölçek yenidoğan yoğun bakım ünitesinde izlenen preterm ve miad bebeklerin konforlarının değerlendirilmesi ve hemşirelerin bebeklerin konfor ihtiyaçlarını belirlemesine yardımcı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA AKSAYAN, S., & GÖZÜM, S., (2002). Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması İçin Rehber I: Ölçek Uyarlama Aşamaları ve Dil Uyarlaması Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 4 (9-14) AKTÜRK, Z., & ACEMOĞLU, H., (2012). Tıbbi Araştırmalarda Güvenilirlik ve Geçerlilik Dicle Tıp Dergisi, 39 ( ) 9

24 ID:67 K:43 AMBUEL, B., HAMLETT K.W., MARX, C.M., & BLUMER, J.L., (1992). Assessing Distress in Pediatric İntensive Care Environments: The COMFORT Scale Journal of Pediatric Psychology, 17 (95-109) BENGİ-GÜRKAN, S., KARADAYI, F., & ÜNAL, M., (1997). Sağlıkla İlgili Tutum Ölçeği Güvenirlik Geçerlik Ön Çalışması, 33.Ulusal Psikiyatri Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ve Psikiyatri Derneği, Antalya, ss BEYTUT, D., BAŞBAKKAL, Z., & KARAPINAR, B., (2011). Çocuk Yoğun Bakım Ünitesinde Sedasyon Tanılama Yöntemi- Konfor Skalasının Geçerlik Güvenirlik Çalışması, VIII. Ulusal Acil Tıp ve Yoğun Bakım Kongresi, IV. Çocuk Acil Tıp ve Yoğun Bakım Hemşireliği Kongresi, Bildiri Kitabı, İzmir BOYACIOĞLU, H., & GÜNERİ, P., (2006). Sağlık Araştırmalarında Kullanılan Temel İstatistik Yöntemler Hacettepe Diş Hekim Fak Der, 30 (33-39) CALJOUW, M.A., KLOOS, M.A., OLIVIER, M.Y., HEEMSKERK, I.W., PISON, W.C., STIGTER, G.D., & VERHOEF, A.M.J., (2007). Measurement of Pain in Premature İnfants with a Gestational Age Between 28 to 37 Weeks: Validation of the Adapted COMFORT Scale Journal of Neonatal Nursing, 13 (13-18) COUGHLIN, M., GIBBINS, S., & HOATH, S., (2009). Core Measures for Devel Opmentally Supportive Care in Neonatal İntensive Care Units: Theory, Precedence and Practice Journal of Advanced Nursing, 65 ( ) ERCAN, İ., & KAN, İ., (2004). Ölçeklerde Güvenirlik ve Geçerlik Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30 ( ) FREIRE, N.B., GARCIA, J.B., & LAMY, Z.C., (2008). Evaluation of Analgesic Effect of Skin-to-Skin Contact Compared to Oral Glucose in Preterm Neonates Pain, 139 (28-33) GÖZÜM, S., & AKSAYAN, S., (2003). Kültürlerarası Ölçek Uyarlaması İçin Rehber II: Psikometrik Özellikler ve Kültürler Arası Karşılaştırma Hemşirelik Araştırma Geliştirme Dergisi, 5 (3-14) HUNTER, J., (2010). Therapeutic Positioning: Neuromotor, Physiologic and Sleep İmplications. Developmental Care of Newborns and İnfants, a Guide for Health Professionals, 2nd ed. Glenview, IL:NAAN, ss ISTA, E., VAN DIJK, M., TIBBOEL, D., & HOOG, M., (2005). Assessment of Sedation Levels in Pediatric İntensive Care Patients can be İmproved by Using the COMFORT Behavior Scale Pediatr Crit Care Med, 6 (58-63) 10

25 ID:67 K:43 KARABACAK, Ü., & ACAROĞLU, R., (2011). Konfor Kuramı Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 4 ( ) KOLCABA, K., & DIMARCO, M.A., (2005). Comfort Theory and Its Application to Pediatric Nursing Pediatr Nurs, 31 (187-94) LOSACCO, V., CUTTINI, M., GREISEN, G., HAUMONT, D., PALLÁS-ALONSO, CR., PIERRAT, V., WARREN, I., SMIT, B.J., WESTRUP, B., SIZUN, J., & ESF NETWORK. (2011). Heel Blood Sampling in European Neonatal İntensive Care Units: Compliance with Pain Management Guidelines Jan, 96 (65-68) MATHAI, S., NATRAJAN, N., & RAJALAKS- HMI, N.R., (2006). A Comparative Study of Non-Pharmacological Methods to Reduce Pain in Neonates Indian Pediatrics, 43 ( ) ÖNLER, E., & SARAÇOĞLU, G.V., (2010). Hemşirelikte Meslek Seçimi Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerliliği Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 3 (78-85) UGA, E., CANDRIELLA, M., PERINO, A., ALLONI, V., ANGILELLA, G., TRADA, M., ZILIOTTO, A.M., ROSSI, M.B., TOZ- ZINI, D., TRIPALDI, C., VAGLIO, M., GROSSI, L., ALLEN, M., & PROVERA, S., (2008). Heel Lance in Newborn During Breastfeeding: an Evaluation of Analgesic Effect of This Procedure Italian Journal of Pediatrics, 34 (1-5) VAN DIJK, M., BOER, J., KOOT, H., TIBBOEL, D., PASSCHIER, J., & DUIVENVOORDEN, H., (2000). The Reliability and Validity of the Comfort Scale as a Postoperative Pain İnstrument in 0 to 3-Year-Old İnfants 84 ( ) VAN DIJK, M., PETERS, J., VAN DEVENTER, P., & TIBBOEL, D., (2005). The COM- FORT Behavior Scale AJN, 105 (33-36) VAN DIJK, M., ROOFTHOOFT, D.W., ANAND, K.J., GULDEMOND, F., de GRAAF, J., SIMONS, S., de JAGER, Y., van GOU- DOEVER, J.B., & TIBBOEL, D., (2009). Taking up the Challenge of Measuring Prolonged Pain in (Premature) Neonates The COMFORTneo Scale Seems Promising Clin J Pain, 25 ( ) WIELENGA, J.M., VOS, R., LEEUW, R., & HAAN, R.J., (2004). COMFORT Scale: A Reliable and Valid Method to Measure the Amount of Stress of Ventilated Preterm İnfants Neonatal Network, 23 (39-44) YAZAR NOTU: Çalışma 8. Ege Pediatri ve 4. Ege Pediatri Hemşireliği Kongresinde Poster Bildiri olarak sunulmuştur. 11

26 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI AMELİYAT SONRASI AĞRI VE AĞRI KONTROLÜNE YÖNELİK HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN HASTALARIN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ 1 POSTOPERATIVE PAIN AND DETERMINATION OF PATIENTS OPINIONS WITH RESPECT TO NURSING APPROACHES TOWARD POSTOPERATIVE PAIN Gülay ÖZTÜRK 1, Sibel BARIŞ 2, Esma ÖZŞAKER 3 1 Medikal Park Hastanesi, İzmir / Türkiye 2 Dicle Üniversitesi Hastanesi, Diyarbakır / Türkiye 3 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir / Türkiye Öz: Bu çalışma, ameliyat sonrası ağrıyı ve ağrı kontrolüne yönelik hemşirelik yaklaşımlarına ilişkin hastaların görüşlerini incelemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapıldı. Araştırmanın örneklemini, İzmir ilinde bir üniversite hastanesinin cerrahi kliniklerinde yatan 107 hasta oluşturdu. Araştırmada veriler Kişisel Bilgi Formu ve literatüre uygun olarak geliştirilen ağrıya yönelik soru formu aracılığı ile toplandı. Verilerin analizi ve değerlendirilmesinde, SPSS paket programında frekans dağılımı ve Ki-Kare önemlilik testi kullanıldı. Araştırma sonucunda; hastaların yaş ortalamasını 49.1 olduğu, %55.1 inin (n=59) kadın, %35.5 inin (n=38) ilköğretim mezunu olduğu ve %57 sinin daha önce ameliyat deneyimi olduğu saptandı. Hastaların %63.6 sının yataktan kalkarken, %53.3 ünün öksürürken ağrı yaşadıkları, yaşadıkları ağrı nedeniyle %78.3 ünün hareket etme, %48.6 sının öksürme ve %17.8 inin uyurken zorlandıkları bulundu. Hemşirelerin büyük çoğunluğunun ağrısı olduğunda hastalara ağrı kesici ilaç verdikleri saptandı. Hastaların %80,4 ünün ameliyat sonrası yaşanan ağrıya yönelik yapılan hemşirelik uygulamalarından memnun oldukları belirlendi. Bu sonuçlar doğrultusunda, hemşirelerin hizmet içi eğitimlerle; ağrı, ağrı kontrolü ve ağrılı hastanın bakımı konusunda bilgilendirilmeleri, özellikle bu eğitimlerde hemşirelerin bağımsız olarak uygulayabilecekleri ilaç dışı yöntemlere ağırlık verilmesi ve hastanelerde ağrı tanılaması ve ağrılı hastaya hemşirelik yaklaşımlarına ilişkin standart formların kullanımının yaygınlaştırılması önerilebilir. Anahtar Kelimeler: Cerrahi, Ağrı, Hasta, Hemşire Abstract: A descriptive study was carried out postoperative pain and to determine patients opinions with respect to nursing approaches with respect to their postoperative pain. 107 patients hospitalized on the surgery wards of a university hospital in İzmir constitute the samples of this survey. Data of the survey was collected using the questionnaire for pain according to the literature as well as the personal information form. Frequency distribution of the SPSS package program and the chi-square importance test were applied for data assessment and analysis. It was found out that mean age of the patients was 49.1, 55.1% was female, 35.5% had primary school degree and 57% had a prior surgery experience. It was found that 63.6% of patients experienced pain while getting out of bed and 53.3% while coughing. 78.3% of patients reported difficulty in mobilization, 48.6% difficulty in coughing and 17.8% difficulty in sleeping because of postoperative pain. It is determined that most of the nurses gave analgesics to patients who had pain. 80.4% of patients were satisfied with the postoperative pain management that were administered by nurses for pain relief. According to these results, nurses must be informed with in-service training about pain, pain control and the care of the patients with pain. Especially, in this training, nurses must be focused on non-drug methods. In the hospitals, the development of standard forms related to pain assessment and nursing approaches to the painful patient must be promoted. Key Words: Surgery, Pain, Patient, Nurse Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Esma ÖZŞAKER, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği AD., İzmir / Türkiye esmaozseker@yahoo.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok - No Ethics Committee 12

27 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 GİRİŞ Ağrı, çeşitli nedenlerle, vücudun farklı bölgelerinde hissedilen duygu ve duyuların yanı sıra davranışsal tepkilerden oluşan, değişken özelliğe sahip, bireyi ağrıyı azaltan veya yok eden uygulamalar yapmaya ve bu konuda yardım almaya yönelten bir durumdur (Eti Aslan ve Badır, 2005:44-51). Ağrı algısı, bireyin çevresi, cinsiyeti, kültürü, eğitimi ve deneyimleri gibi pek çok emosyonel ve davranışsal faktörden etkilenen, bireyden bireye değişen, subjektif ve tanılaması zor olan karmaşık bir durumdur (Richards and Hubbert, 2007:17-24). Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği Taksonomi Komitesi ağrıyı Vücudun belli bir bölgesinden kaynaklanan, doku harabiyetine bağlı olan veya olmayan, kişinin geçmişteki deneyimleriyle de ilişkili, hoş olmayan emosyonel bir duyum, davranış şeklidir. biçiminde tanımlamaktadır (White and Duncan, 2002: ). Cerrahi girişimler önemli bir ağrı nedenidir. Bu nedenle ağrı, postoperatif dönemde hastaların en sık yaşadığı problemlerden biridir (Eti Aslan ve Badır, 2005:44-51). Ameliyat sonrası insizyonel ağrı, cerrahi travma sonucu nösiseptörlerin uyarılması ile başlayan ve genellikle birkaç gün içinde azalması gereken akut ağrıdır (Pogatzki-Zahn et al., 2007:3-13; Yılmaz ve Gürler, 2011:71-79). Yapılan çalışmalarda ameliyat sonrası ağrıyı hafifletmek amacıyla genellikle farmakolojik (analjezik) yöntemlerin etkinliği değerlendirilmiştir (Mackintosh, 2007:49-55). Analjezikler ameliyat sonrası ağrının yönetiminde vazgeçilmez olmakla birlikte her zaman hastanın ağrısının yeterli düzeyde hafiflemesini sağlamayabilir. Ayrıca, analjeziklerin istenmeyen bazı yan etkileri vardır. Bu nedenle hemşirelerin hastaların ameliyat sonrası yaşadığı ağrıyı hafifletmek için farmakolojik yöntemlere ek olarak farmakolojik olmayan yöntemleri yapmasının farmakolojik yöntemlerin etkinliğini arttırdığı bildirilmektedir (Ettrich et al., 2007: ). Ağrının ölçümü ve değerlendirilmesi, ağrılı hastanın tanı ve tedavisinde önemli bir basamaktır. Ağrının sadece şiddeti değil tüm özellikleri değerlendirilmelidir. Ağrının süresi, lokalizasyonu, somatosensöriyal özellikleri ve eşlik eden emosyonel belirtileri de dikkate alınmalıdır (Varlı vd., 2005: ). Dünyada her yıl milyonlarca insana, cerrahi girişim uygulanmakta ve değişik derecelerde ameliyat sonrası (postoperatif) dönemde ağrı çekmektedirler. Son 20 yılda; kronik ağrı ve tedavisi ile ilgili büyük aşamalar kaydedilmesine rağmen, postoperatif ağrı halen çözümlenememiş bir sorun olmaya devam etmektedir (Büyükyılmaz ve Aştı, 2009:84-93). Ağrı kontrolünde hemşirenin rolünü diğer ekip üyelerinden ayıran ve önemli kılan temel noktalar; hemşirenin hasta ile diğer ekip üyelerinden daha uzun süre birlikte olması nedeniyle hastanın önceki ağrı deneyimleri ve başetme yöntemlerini 13

28 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 öğrenmesi ve gerektiğinde bunlardan yararlanması, ağrı ile başa çıkma stratejilerini hastaya öğretmesi, planlanan analjezik tedavisini uygulaması, sonuçlarını izlemesi ve empatik yaklaşımı sağlamasıdır (Eti Aslan ve Badır, 2005:44-51; Demir Dikmen vd., 2012: ). Postoperatif ağrının azaltılması ya da ortadan kaldırılması için analjezik uygulanmasının yanı sıra hastanın ağrı ve anksiyete seviyesinin belirlenmesi, nonfarmakolojik girişimlere karar verilmesi ve uygulanması, hastanın tepkilerinin ve uygulamalarının etkinliğinin değerlendirilmesi de önemli bir yere sahiptir ve bu uygulamalar hemşirelerin de aktif rol üstlendiği girişimlerdir (Richards and Hubbert, 2007:17-24). Ağrının kişiye özgü bir bulgu olması nedeniyle hastayı tüm yönleri ile tanıma, iyi bir öykü alma ve iyi bir gözlem ağrı tanılamasının temelini oluşturmaktadır. Ancak ağrının var olması ya da olmaması değerlendirme için yeterli kabul edilmemeli, sonrasında ağrının şiddeti, tipi, özelliği, yeri, zamanla ilişkisi, ağrıyı azaltan ve artıran faktörler gibi özellikler mutlaka incelenmelidir. İyi bir tanılamanın ardından tedavinin etkinliği, yan etkilerin varlığı ve ek tedavi yöntemlerinin belirlenmesi için hastanın ağrısı düzenli aralıklarla değerlendirilmelidir (Aslan, 2006; ). Ağrı yönetimi ile ilgili hastaların görüşlerini almanın iki önemli nedeni vardır. Birincisi, bireyin ağrısını hafifletmek için etkili bir uygulama yapmadan acı çekmesine izin vermek etik değildir. İkincisi, hastalığa bağlı olmaksızın ağrı tek başına iyileşmeyi yavaşlatarak yaşam kalitesi ve memnuniyet düzeyinin azalmasına neden olmaktadır. Bu nedenle ameliyat sonrası yaşanan ağrının etkin olarak rahatlatılması önemli ve gereklidir. Bu çalışmanın amacı ameliyat sonrası ağrı ve ağrı kontrolüne yönelik hemşirelik yaklaşımlarına ilişkin hastaların görüşlerinin incelenmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma, İzmir ilinde bir üniversite hastanesin de 15 Şubat Mayıs 2013 tarihleri arasında yapıldı. Araştırmanın evrenini, araştırmanın yapıldığı hastanenin cerrahi servislerinde yatan hastalar oluşturdu. Bu hastalardan cerrahi girişim geçiren ve ameliyat sonrası 3-4. günde olan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 107 hasta araştırmanın örneklemini oluşturdu. Araştırmada veri toplama aracı olarak 28 sorudan ve iki bölümden oluşan anket formu kullanıldı. Birinci bölümde; yaş, cinsiyet, eğitim durumu, ameliyat deneyimi gibi hastaların sosyo-demografik özellikleri ile ameliyat sonrası ağrı yaşamalarına neden olan durumlar, yaşadıkları ağrı sırasında yapmakta zorlandığı aktiviteler, hemşirelerin hastaların ameliyat sonrası yaşadıkları ağrıya nasıl yaklaştıkları ve bu yaklaşımdan hastaların memnuniyet düzeylerini değerlendiren sorular yer almaktadır. İkinci bölümde ise; hastaların ameliyat sonrası yaşadıkları ağrıya yönelik hemşirelerin veri toplama, ağrıyı rahatlatmaya yönelik yaptıkları girişimler ve ağrının rahatlamasını değerlendirip 14

29 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 değerlendirmediklerine ilişkin hemşirelik yaklaşımlarını değerlendiren sorular yer almaktadır. Veriler, araştırmanın yapılacağı kurumdan yazılı izin alındıktan sonra toplanmaya başlandı. Araştırmaya katılmayı kabul eden hastalara araştırmanın amacı açıklandı. Sözel izin alındıktan sonra anket uygulandı. Veriler hastalar ile yüz yüze görüşme yöntemi ile hastane ortamında toplandı. Her bir hasta ile görüşme süresi yaklaşık 15 dakika sürdü. Veriler, bilgisayar programına kodlandıktan sonra; sayı ve yüzde oranlarında değerlendirildi; verilerin istatistiksel olarak analizinde ki-kare testi kullanıldı. BULGULAR Araştırma kapsamına alınan hastaların yaş ortalamasının 49.1±16.31 olduğu (min=19, max=83), %33.6 sının (n=36) ve 60 üzeri yaş aralığında olduğu, %55.1 inin (n=59) kadın, %35.5 inin (n=38) ilköğretim mezunu, %35.5 inin (n=38) ev hanımı, %79.4 ünün (n=85) evli, %74 ünün (n=76) ekonomik durumunun orta düzeyde olduğu,%38.3 ünün (n=41) ilçede oturduğu saptandı. Hastaların, %82.2 sinin (n=88) açık ameliyat olduğu, %87.9 unun (n=94) planlı ameliyat olduğu, %54.2 sinin (n=58) ameliyatının 1-3. gününde olduğu, hastaların %57 sinin (n=62) daha önce ameliyat deneyimi olduğu ve %59.8 inin (n=64) genel cerrahi kliniğinde tedavi gördükleri belirlendi. Hastaların günlük yaşantıda ağrı deneyimleri ve ağrı yaşayınca yaptıkları uygulamaların dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Hastaların Günlük Yaşantıda Ağrı Deneyimleri ve Yaptıkları Uygulamaların Dağılımı Sayı Yüzde Günlük Yaşantıda Sık Ağrı Yaşama Durumu Evet * Günlük Yaşantıda Ağrı Olduğunda Yapılan Uygulamalar * İşaretli sorularda birden fazla şık işaretlenmiştir. Hayır Ağrı kesici alırım Uyurum Müzik dinlerim Sıcak uygulama yaparım Soğuk uygulama yaparm Ağrıyan yere masaj yaparım Diğer

30 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Tablo 1 incelendiğinde hastaların %59.8 inin (n=64) günlük yaşantılarında çok sık ağrı yaşamadıkları, ağrıları olunca %86.9 unun (n=93) ağrı kesici aldığı, %29 unun (n=31) uyuduğu, %1.9 unun (n=2) müzik dinlediği görülmektedir (Tablo 1). Hastaların Ameliyat Sonrası Yaşadıkları Ağrıya Yönelik Bulguların Dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. Hastaların ameliyat türüne göre ameliyat sonrası yaşadıkları ağrı şiddetleri değerlendirildiğinde açık ameliyat olanların %59.1 inin, kapalı ameliyat olanların ise %47.4 nün orta şiddetli ağrı yaşadığı belirlendi. Gruplar arasında yapılan istatistiksel değerlendirmede anlamlı fark olduğu, açık ameliyat olanların kapalı ameliyat olanlara göre orta şiddetli ağrı yaşama durumlarının daha yüksek olduğu saptandı (X 2 =16.163, p=0.003 <0.05). Hastaların Ağrıya Yönelik Hemşirelik Bakımına İlişkin Görüşleri incelendiğinde; hastaların %87.9 unun (n=94) hemşirelerin iletişiminden memnun olduğu, %48.6 sının (n=52) ağrıya yönelik yapılan hemşirelik bakımından orta derecede memnun olduğu ve %87.9 unun (n=94) ameliyat sonrası ağrının hafifletilmesine yönelik hemşireden beklentisinin olmadığı belirlendi. Hastaların ameliyat şekline göre ameliyat sonrası ağrı beklentileri değerlendirildiğinde acil ameliyat olanların %53.8 nin ameliyat sonrası yaşadığı ağrı şiddetinin ameliyat öncesi beklediği şiddette olduğu; planlı ameliyat olanları %57 sinin ameliyat sonrası yaşadığı ağrı şiddetinin ameliyat öncesi beklediği şiddette olduğu belirlendi. Gruplar arasında yapılan istatistiksel değerlendirmede ameliyat şekline göre hastaların ameliyat sonrası yaşadığı ağrı şiddetinin ameliyat öncesi beklediği şiddette olma durumu bakımından bakımından anlamlı fark olmadığı belirlendi (X 2 =0.102, p=0.950>0.05). 16

31 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Tablo 2. Hastaların Ameliyat Sonrası Yaşadıkları Ağrıya Yönelik Bulguların Dağılımı Sayı (n) Yüzde (%) Ameliyat sonrası ağrı yaşama durumu Ağrı yaşayan *Ağrının yeri Ağrının şiddeti Ameliyat sonrası hastanın ağrısının beklediği şiddette olma durumu Ameliyattan sonra hissedilen ağrının şiddetinde zamanla bir değişiklik olma durumu Ağrı yaşamayan Ameliyat yerimde Drenlerimin olduğu yerde Sırtımda Vücudumun her yerinde Diğer Ağrı yok Hafif Orta şiddetli Çok şiddetli Dayanılmaz Evet Hayır, daha az şiddetliydi Hayır, daha şiddetliydi Artma oldu Azalma oldu Olmadı Ağrının süresi Sürekli *En sık hangi durumlarda ağrı yaşandığı Yaşanılan ağrının aktivitelerini kısıtlama durumu Aralıklı Pansuman sırasında Yataktan kalkarken Yürürken Öksürürken Diğer Evet Hayır

32 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 *Kısıtlanan aktiviteleri *Ağrıyı hafifleten uygulamalar Sayı (n) Yüzde (%) Derin nefes alma Öksürme Hareket etme Uyuma Yemek yeme Kısıtlanan aktivite olmadı Diğer - - Ağrı kesici İstirahat Egzersiz Pozisyon değişikliği Dikkati başka yöne çekme Soğuk uygulama Diğer - - * İşaretli sorularda birden fazla şık işaretlenmiştir. Tablo 2 incelendiğinde hastaların %96.3 ünün (n=103) ameliyat sonrası ağrı yaşadığı, %90.7 sinin (n=97) ağrı yerlerinin ameliyat yeri olduğu, %57 sinin (n=61) ameliyat sonrası orta şiddetli ağrı yaşadıkları, %57 sinin (n=61) ağrısının beklenilen şiddette olduğu ve %89.7 sinin (n=96) ameliyattan bu yana ağrısında azalma olduğu belirlendi. Hastaların %84.1 inin (n=90) ameliyattan sonra aralıklı ağrı yaşadığı, %63.6 sı (n=68) ameliyattan sonra en sık yataktan kalkarken; %53.3 ü (n=57) öksürürken ağrı yaşadığı belirlendi. Hastaların %86 sının (n=92) ağrı nedeniyle bazı aktivitelerinin kısıtlandığı, %48.6 sının (n=52) öksürme, %70.1 inin (n=75) hareket etme aktivitelerinin kısıtlandığı saptandı. Hastaların %93.5 inin (n=100) ağrı kesicilerle, %34.6 sının (n=37) istirahatla ameliyat sonrası ağrılarının hafiflediği görülmektedir (Tablo 2). Ameliyat sonrası ağrıya yönelik yapılan uygulamalara ilişkin hasta görüşlerinin dağılımı Tablo 3 te verilmiştir. 18

33 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Tablo 3. Ameliyat Sonrası Ağrıya Yönelik Yapılan Uygulamalara İlişkin Hasta Görüşlerinin Dağılımı AĞRIYA YÖNELİK UYGULAMALAR EVET HAYIR A.AĞRIYA İLİŞKİN VERİ TOPLAMA Sayı (n) Yüzde (%) 1.Ağrım olduğunu hemşireye rahatlıkla iletebildim Ameliyattan sonra hemşire ben söylemeden sık ağrım olup olmadığını sordu. Sayı (n) Yüzde (%) Hemşire ağrıyla ilgili ayrıntılı bilgi aldı Hemşire ağrının şiddetini ölçen bir form kullandı Hemşire ağrıyan bölgeyi bakarak inceledi Hemşire ağrıyan bölgeyi dokunarak inceledi Hemşire normal yaşantımda ağrıyla nasıl baş ettiğimi sordu B. AĞRIYI RAHATLATMAYA YÖNELİK HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ 1.Hemşire ameliyat öncesi dönemde bana ameliyattan sonra (öksürürken, soluk alıp verirken, ayağa kalkarken v.b) ağrımın olacağı konusunda bilgi verdi. 2.Hemşire ameliyat öncesi dönemde ameliyattan sonra ağrımın nasıl giderileceği konusunda bilgi verdi Hemşire ağrım olduğunu ifade ettiğimde benimle ilgilendi Hemşire ağrıya neden olan hareketler sırasında (öksürme, ayağa kalkma, yürüme, soluk alma) ne yapılması gerektiğini söyledi/ gösterdi. 5.Hemşire ağrıyı azaltacak uygun bir pozisyon alma konusunda bana yardım etti Hemşire ağrıyı rahatlatmak için sıcak, soğuk uygulama yaptı Hemşire ağrıyı rahatlatmak için masaj yaptı Hemşire ağrıyı rahatlatmak için kol, bacak, yürüme vb. gibi egzersizler yaptırdı Hemşire ağrıyı rahatlatmak için müzik dinletti Hemşire ağrıyı rahatlatmak için Ağrı kesici ilaç uyguladı C.AĞRININ RAHATLAMASINI DEĞERLENDİRME 1.Hemşire ağrımın azalma ve rahatlama durumunu izledi/kontrol etti Ameliyat sonrası yaşadığım ağrıya yönelik yapılan uygulamadan memnun oldum

34 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Tablo 3 incelendiğinde, hastaların %95.3 ü (n=102) ağrısını hemşireye rahatlıkla iletebildiğini, %68.2 si hemşirenin ağrıyı ölçen bir form kullanmadığını, %89.7 si (n=96) hemşirenin normal hayatta ağrıyla nasıl baş ettiğini sormadığını ifade ettiği görülmektedir. Hastaların %51.4 ü hemşirenin ameliyat öncesi dönemde kendisine ameliyattan sonra (öksürürken, soluk alıp verirken, ayağa kalkarken v.b) ağrısının olacağı konusunda bilgi verdiğini, %86.9 unun (n=93) ağrısını ifade ettiğinde hemşirelerin kendileriyle ilgilendiğini, %91.6 sı (n=98) hemşirenin ağrıyı hafifletmek için ağrı kesici uyguladığını ifade ettiği belirlendi. Hastaların %79.4 ü (n=85) hemşirenin ağrısının azalma durumunu izlediği/ kontrol ettiği ve hastaların %80.4 ünün (n=86) ameliyat sonrası yaşanan ağrıya yönelik yapılan hemşirelik uygulamalarından memnun olduğu belirlendi (Tablo 3). TARTIŞMA Ameliyat sonrası ağrının değerlendirilmesi ve yönetimi cerrahi hemşirelik uygulamasının vazgeçilmez bir parçasıdır (Yılmaz ve Gürler, 2011:71-79). Literatürde, ameliyat sonrası ağrının giderilmesi ile ilgili uygulamaların istenilen düzeyin altında olduğu, ameliyat sonrası ağrısı yeterli olarak hafifletilmeyen hastaların hareket etme, etkin soluk alıp verme ve öksürme aktivitelerini yapamadığı bu nedenle ameliyat sonrası komplikasyon gelişme riskinin yüksek olduğu vurgulanmaktadır (Yılmaz ve Gürler, 2011:71-79; Wang and Keck, 2004:59-65). Bu çalışmada da bu bilgiye paralel nitelikte bireylerin ameliyat sonrası yaşadıkları ağrı nedeniyle, %70.1 inin hareket etme, %48.6 sının öksürme ve %17.8 inin uyumada zorlandığı belirlendi. Yılmaz ve Gürler (2011:71-79) in çalışmasında da hastaların %96.4 ünün öksürme, %78.3 ünün hareket etme, %53.6 sının uyuma ve %46.7 sinin soluk almada zorlandığı bulunmuştur. Çalışmamızda hastaların %86.9 unun normal yaşantılarında yaşadıkları ağrıyı kontrol altına almak için ağrı kesici ilaç kullandıkları saptanmıştır. Ağrı konusunda yapılan çalışmalarda da bireylerin ağrı yaşadıklarında ilk önce kolay uygulanabilir ve etkisinin hızlı olması nedeniyle ağrı kesici ilaç almayı tercih ettikleri belirlenmiştir (Önder vd., 2002:16-18). Fakat ağrı kesici ilaçların bilinçsiz kullanımı yan etki, tolerans ve bağımlılık gelişimi gibi istenmeyen sonuçlara neden olabilir ve bu nedenle ağrı kontrolünde öncelikle farmakolojik olmayan yöntemlerin tercih edilmesi önerilmektedir (Gündoğan Akdağ, 2008). Bilindiği gibi ağrı yönetim sürecinde ağrının kişiye özgü yani öznel bir semptom olması nedeniyle hastanın tüm yönleri ile tanınması önemlidir (Eti Aslan, 2002:9-16). Dihle ve arkadaşları (2006: ), etkili ağrı yönetiminde en önemli engelin sistematik olarak veri toplama ve değerlendirme yapılmaması olduğunu vurgulamıştır. Literatürde, ağrı değerlendirmesinde en güvenilir kaynak ağrıyı yaşayan bireyin ifadesi olmasına karşın, hekim ve hemşirelerin hastalara ağrıları hakkında soru sormadıkları ve ağrı bildiriminde sıklıkla kendi 20

35 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 klinik yargılarını kullandıklarına dair kanıtlar bulunduğu belirtilmektedir (Demir Dikmen vd., 2012: ). Etkin ağrı yönetimi için ağrının bir ölçek kullanılarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir (Eti aslan, 2002:9-16). Ayrıca ağrıya yönelik yapılan girişimin etkili olup olmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir (Yılmaz ve Gürler, 2011:71-79; Prowse, 2007:84-97). Bu konuda yapılan çalışmalarda da benzer şekilde hemşirelerin ağrı şiddetini belirlemek için ağrı ölçeği kullanmadıkları belirlenmiştir (Yılmaz ve Gürler, 2011:71-79). Benzer şekilde bizim çalışmamızda da hemşirelerin %54 ünün ağrı ile ilgili ayrıntılı bilgi almadığı, %68.2 sinin ağrı şiddetini ölçen bir form kullanmadığı belirlendi. Bu sonucun, hemşirelerin ağrı ölçme araçları ile ilişkili yeterli bilgiye sahip olmamalarından, ölçek kullanmanın gerekli olduğuna inanmamalarından ya da iş yükü fazlalığından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu çalışmada, hastaların ameliyat sonrası yaşadıkları ağrıya yönelik hemşirelerin yalnızca analjezik ilaç yaptığı ve analjezik ilaç uygulamasından sonra hastanın ağrısının azalıp azalmadığını kontrol ettikleri ancak, farmakolojik olmayan ağrı giderme yöntemlerini uygulamadıkları bulundu. Ağrının tanımlanmasında en önemli bulgulardan biri ağrıyı nasıl algıladığı ve ağrı beklentisinin ne olduğudur. Bizim çalışmamızda, hastaların %57 sinin ameliyattan sonra beklediği şiddete ağrı yaşadığı belirlenmiştir. Çalışmamızda hastaların %47.7 sine ameliyat öncesi dönemde ameliyattan sonra ağrımın nasıl giderileceği konusunda bilgi verildiği belirlenmiştir. Literatürde de, ameliyat öncesi dönemde hastaya bilgi vermenin ağrı ve anksiyete duzeyini azaltacağı, normal yaşantısına daha kısa surede dönmesine yardımcı olacağı belirtilmektedir (Roth et al., 2005:75-83). SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak, bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre hemşirelerin hastalara ameliyat sonrası yaşayacakları ağrı ve ağrı yönetimine yönelik yarıdan fazlasının bilgi vermedikleri, ameliyat sonrası ağrının hafifletilmesi için ağrı kesici ilaç uyguladıkları, farmakolojik olmayan yöntemleri kullanmadıkları, hastaların ise hemşirelerin ağrı kesici uygulamasından memnun oldukları belirlendi. Bu sonuçlar doğrultusunda; Ağrılı hastanın bakımında hemşirenin sorumluluğunun büyük olması nedeniyle ameliyat sonrası ağrının değerlendirilmesi ve yönetimi konusundaki bilgi eksikliklerini gidermek için hemşirelerin hizmet içi eğitimlerle; ağrı, ağrı kontrolü ve ağrılı hastalara hemşirelik yaklaşımları konularında bilgilendirilmeleri, Hemşirelik eğitimlerinde ağrı konusu anlatılırken özellikle hemşirelerin bağımsız olarak uygulayabilecekleri ilaç dışı yöntemlere ağırlık verilmesi, 21

36 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Hastanelerde ağrı tanılaması ve ağrılı hastaya hemşirelik yaklaşımlarına ilişkin standart formların kullanımının yaygınlaştırılması, Başarılı bir ağrı kontrolü için hastaların beklentilerinin saptanması ve bakımın beklentiler doğrultusunda yürütülmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR ASLAN, E.F., (2006). Postoperatif ağrı. In: Aslan E.F. (ed) Ağrı Doğası ve Kontrolü, 1. Baskı, Mart Matbaacılık Sanatları Ltd. Şti., İstanbul, ss ASLAN, F.E., & BADIR, A., (2005). Ağrı Kontrol Gerçeği: Hemşirelerin Ağrının Doğası, Değerlendirilmesi ve Geçirilmesine İlişkin Bilgi ve İnançları Ağrı, 17 (44 51) BÜYÜKYILMAZ, F., & AŞTI, T., (2009). Ameliyat Sonrası Ağrıda Hemşirelik Bakımı Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12 (84-93) DEMİR DİKMEN, Y., YILDIRIM USTA, Y., İNCE, Y., TÜRKEN GEL, K., & AKI KAYA, M., (2012). Hemşirelerin Ağrı Yönetimi İle İlgili Bilgi, Davranış ve Klinik Karar Verme Durumlarının Belirlenmesi Çağdaş Tıp Dergisi, 2 ( ) DIHLE, A., BJØLSETH, G., & HELSETH, S., (2006). The Gap Between Saying and Doing in Postoperative Pain Management J Clin Nurs, 15 ( ) ETİ ASLAN, F., (2002). Ağrı Değerlendirme Yöntemleri Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6 (9-16) ETİ ASLAN F., & BADIR A, (2005). Ağrı Kontrol Gerçeği: Hemşirelerin Ağrının Doğası, Değerlendirilmesi ve Geçirilmesine İlişkin Bilgi ve İnançları Ağrı, 17 (44-51) ETTRICH, U., SEIFERT, J., SCHARNAGEL, R., & GUNTHER, K.P., (2007). A Multimodal and Multidisciplinary Postoperative Pain Management Concept Orthopade, 36 ( ) GÜNDOĞAN AKDAĞ, R., (2008). Hemşirelerin Ağrı Yönetimi ile İlgili Tutum ve Klinik Karar Verme Durumlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep MACKINTOSH, C., (2007). Assessment and Management of Patients with Post-operative Pain Nurs Stand, 22 (49-55) ÖNDER, E., KOÇİA, O., ÖZTÜRK, S., SABUN- CU, Z., SOYUTEMİZ, Ö., & ALTINTAŞ, H., (2002). Yunus Emre Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan 18 Yaş ve üstü Bireylerin Ağrı Kesici Kullanımı ve Bu Konudaki Bazı Bilgilerinin Saptanması Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni, 23 (16-18) POGATZKI-ZAHN, E.M., ZAHN, P.K., & BRENNAN, T.J., (2007). Postoperative 22

37 Eylül / Ekim / Kasım / Aralık Güz Kış Cilt:2 Sayı:1 Yıl:2014 ID:02 K:04 Pain-Clinical İmplications of Basic Research Best Pract Res Clin Anaesthesiol, 21 (3-13) PROWSE, M., (2007). Postoperative Pain in Older People: A Review of the Literature J Clin Nurs, 16 (84-97) RICHARDS, J., & HUBBERT, A.O., (2007). Experiences of Expert Nurses in Caring for Patients with Postoperative Pain Pain Manag Nurs, 8 (17-24) ROTH, W., KLING, J., GOCKEL, I., RUME- LIN, A., HESSMANN, M.H., MEURER, A., GILLITZER, R., & JAGE, J., (2005). Dissatisfaction with Postoperative Pain Management-A Prospective Analysis of 1071 Patient Acute Pain, 7 (75-83) VARLI, K., ÇELİKER, R., ÖZER, S., & ORER, H., (2005). Ağrıya Multidisipliner Yaklaşım Hacettepe Tıp Dergisi, 36 ( ) WANG, H.L., & KECK, J.F., (2004). Foot and Hand Massage as an İntervention for Postoperative Pain Pain Manag Nurs, 5 (59-65) WHITE, L., & DUNCAN, G., (2002). Medical Surgical Nursing an İntegrated Approach. 2nd Ed. United States: Delmar, pp YILMAZ, M., & GÜRLER, H., (2011). Hastaların Ameliyat Sonrası Yaşadıkları Ağrıya Yönelik Hemşirelik Yaklaşımları: Hasta Görüşleri Ağrı, 23 (71-79) YAZAR NOTU: *Bu çalışma 8.Ulusal Türk Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 23

38 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN BAKIM ODAKLI HEMŞİRE-HASTA ETKİLEŞİMİNE YÖNELİK TUTUM VE DAVRANIŞLARI 1 NURSING STUDENTS ATTITUDES AND BEHAVIORS TOWARDS CARING NURSE-PATIENT INTERACTION Ayten ZAYBAK 1, Elif GÜNAY İSMAİLOĞLU 1, Elçin EFTELİ 1 1 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir / Türkiye Öz: Amaç: Araştırma, öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşirehasta etkileşimine yönelik tutum ve davranışlarını değerlendirmek amacıyla yapılan, tanımlayıcı tipte bir çalışmadır. Yöntem: Araştırma, öğretim yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi nde öğrenim gören ve araştırmaya katılmayı kabul eden 253 öğrenci ile yürütüldü. Araştırmada Kişisel Bilgi Formu ve Bakım Odaklı Hemşire-Hasta Etkileşimi Ölçeği kullanıldı. Verilerin değerlendirilmesinde, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi ve varyans analizi kullanıldı. Bulgular: Öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşire hasta etkileşimi ölçeği önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutu puan ortalaması sırasıyla ±43.32, ±43.86, ±52.46 dır. Sosyo-demografik özelliklere göre ölçek toplam puan ortalamaları incelendiğinde; öğrenci hemşirelerin yaşları ile bakım odaklı hasta-hemşire etkileşimin önemlilik ve yeterlilik boyutu arasında, negatif yönde ve çok zayıf bir ilişki olduğu, cinsiyete göre önemlilik ve yeterlilik boyutu; hemşirelik mesleğini seçme nedenine göre önemlilik boyutu; hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutu; sosyal ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre uygulanabilirlik boyutu toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu belirlendi. Sonuç: Öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşire hasta etkileşimlerine yönelik tutum ve davranışlarının olumlu yönde olduğu, cinsiyeti kadın olan, hemşirelik mesleğini sevdiği için seçen, hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşamayan, sosyal ilişkilerinde kısmen güçlük yaşayanların bakım odaklı hemşire hasta etkileşimi tutum ve davranışlarının daha olumlu olduğu bulunmuştur. Abstract: Objective: The aim of this descriptive study was to examine nursing students attitudes and behaviors towards caring nurse-patient interaction. Methods: The study was carried out 253 students who studying at Ege University Faculty of Nursing in the academic year and agreed to participate in the study. Data were collected by using demographic data form and Caring Nurse-Patient Interaction Scale. Analysis of data was done test of Student t-test and ANOVA test. Results: The average total score of importance, competence and feasibilty dimensions of caring nurse patient interaction scale was ±43.32, ±43.86, ± According to socio-demographic characteristics, there was a negative weak relationship between ages of student nurses and importance and competence dimensions of caring nurse patient interaction scale. There was a significant differences between gender and importance and competence dimensions; reason for choosing the nursing and importance dimension, difficulty in dealing with patients and importance, competence and feasibilty dimensions; difficulty in social relationships and feasibilty dimension. Conclusion: Nursing students attitudes and behaviors towards caring nurse-patient interaction was found to be positive. Students who is female, choose the nursing profession for like, have not difficulty in dealing with patients, have partly difficulty in social relationships have more positive attitudes and behaviors of caring nurse-patient interaction. Key Words: Nurse-patient Interaction, Nursing Student, Patient, Communication Anahtar Kelimeler: Hemşire-Hasta Etkileşimi, Öğrenci Hemşire, Hasta, İletişim Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Elif GÜNAY İSMAİLOĞLU, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Hemşirelik Esasları AD., İzmir / Türkiye gunayelif2011@hotmail.com Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Var - Yes Ethics Committee (Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dekanlığı Bilimsel Etik Kurulu Sayı:2013/30 Tarih: ) 24

39 ID:28 K:64 GİRİŞ Hemşirelik bir toplum hizmeti olarak en eski tarihlerden beri var olan, insanları sağlıklı kılmak, rahatlığını sağlamak, hastaya bakmak ve hastaya güvende olduğu duygusunu sağlamak isteği ile ortaya çıkan bir yardım mesleğidir (Erdemir, 1998:56-63; Tutuk vd., 2002:36-41). Hemşirelik mesleğinde yardım etmede temel amaç, karşılıklı güvene dayalı bir iletişim ve etkileşim içinde hizmet verilen bireyi tanımak, bakım gereksinimlerini tanımlamak ve sonuçta sorunları ile daha etkin baş edebilir, gereksinimlerini karşılayabilir hale gelmesini sağlamaktır (Tutuk vd., 2002:36-41). Hemşirenin yardım etmede bu amacı bireye ulaştırabilmesinde en etkili yol hasta ile olan etkileşimidir (Üstün, 2005:88-94). Hemşireler, tüm hemşirelik fonksiyonlarında hastayla etkileşim halindedir (Babadağlı vd., 2006:54). Birçok hemşire kuramcı yaptıkları tanımlamalarda hemşireliği, kişilerarası bir etkileşim süreci olarak ifade etmişlerdir (Cossette et al., 2005:673-86; Ay vd., 2008:5-19; Atar ve Aştı, 2012:129-39). Hemşire ve hasta arasındaki bu etkileşimin odağı, hemşireliğin temelini oluşturan bakımdır (Potter ve Perry, 2005:107-12; Birol, 2007:21-8; Mccance et al., 2008:409-17). Watson İnsan Bakım Teorisi nde hemşireliği bakım verme felsefesi ve bilimi olarak tanımlamakta ve hemşirelik bakımını; bedensel, akılsal, ruhsal ve sosyokültürel yollarla iki kişinin karşılıklı etkileşimi ile bilimsel, etik, estetik, profesyonel olarak bireyselleşmiş kişilerarası bir süreç olarak ifade etmektedir (Cossette et al., 2005:673-86; Babadağlı vd., 2006:52-69; Altıok vd., 2011:137-40). Yapılan çalışmalar, hemşirelerin etkili kişilerarası ilişkiler ve iletişim becerisi geliştirmesinin hastalar üzerinde olumlu etkiler (hizmetten memnuniyetin artması, hastalık ve tedaviye uyum, iyileşmeye motivasyonun artması) yarattığını göstermektedir (Caris-Verhallen et al., 1997:915-33; Tutuk vd., 2002:36-41; Babadağlı vd., 2006:52-69, Mccance et al., 2008:409-17). Bu nedenle, hastanın bakımı ile yükümlü olan hemşirelik mesleği üyelerine, iletişime uygun çevrenin oluşturulması ve hasta ile etkili iletişimin kurulmasında önemli sorumluluklar düşmektedir (Fleischer et al., 2009:339-53; Uyer, 2000:90-4; Babadağlı vd., 2006:52-69). Hemşirenin bireyi bütüncül olarak ele alarak, uygulamalarını bu doğrultuda gerçekleştirmesi ve olumlu hasta bakım sonuçlarını elde etmesi, hasta birey ile etkileşiminin yeterli olmasına bağlıdır (Yalçın ve Aştı, 2011:54-9). Hemşirelikte hasta ile olan etkileşim sürecinin öğrenilmesi eğitim süreci içinde gerçekleşir (Suikkale, 2001:42-6). Bu alanda çalışan araştırmacılar hemşirelik eğitimi sırasında öğrencilerin iletişim becerilerinin geliştirilmesine öncelik verilmesi görüşünü desteklemektedirler (Naish, 1996:27-30; Tutuk vd., 2002:36-41; Suikkala and Leino-Kilpi 2005:344-54; Fleischer et al., 2009:339-53). Hemşirelik öğrencilerinin eğitim sürecinde istendik tutum ve davranışları edinmesi ve mesleki gelişimin sağlanması açısından bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimine yönelik tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi 25

40 ID:28 K:64 önemlidir. Bu konuda yapılan çalışma sonuçlarının, hemşirelik eğitimin programlarının bakım sürecinde hasta-hemşire etkileşimi konusunda öğrencilere kazandırdığı bilgi beceri ve tutumların belirlenmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Bu nedenle çalışma, öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimine yönelik tutum ve davranışlarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM Araştırma, öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimine yönelik tutum ve davranışlarını değerlendirmek amacıyla planlanan, tanımlayıcı tipte bir çalışmadır. Araştırmanın örneklemini, öğretim yılında Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesinde öğrenim gören, 2., 3. ve 4. sınıf (532 öğrenci) öğrencilerinden araştırmaya katılmayı kabul eden 253 öğrenci oluşturdu (KO: %47.74). 1. Sınıf öğrencileri klinik deneyimi olmadığı için araştırma kapsamına alınmadı. Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu ve Bakım Odaklı Hemşire-Hasta Etkileşimi Ölçeği kullanıldı. Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacılar tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu öğrencilerin cinsiyet, yaş, öğrenim gördükleri sınıf, hemşirelik mesleğini seçme nedeni, hasta ile veya sosyal ilişkilerinde güçlük yaşama durumu ve sosyal etkinliklerini değerlendirme durumunu içeren sorulardan oluşmuştur. Bakım Odaklı Hemşire-Hasta Etkileşimi Ölçeği (BOHHEÖ): Cossette ve ark. (2005: ) tarafından hemşirelerin bakıma ilişkin tutum ve davranışlarını değerlendirebilmek için, Watson ın Bakım Kuramı temel alınarak geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenirliği Atar ve Aştı (2012: ) tarafından yapılmış ve Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı önemlilik, yeterlilik, uygulanabilirlik boyutları için sırasıyla 0.99, 0.98, ve 0.99 olarak belirlenmiştir. BOHHEÖ 70 maddeden oluşmaktadır. Ölçek uygulanırken bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin, ne derecede önemli, yeterli ve uygulanabilir olduğu ayrı ayrı 5 li likert tipi ölçek üzerinde sorgulanarak önemlilik yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutlarına ilişkin sonuçlara ulaşılabilmektedir (Atar ve Aştı, 2012:129-39). Her üç boyutta da soru maddelerinin likert tipi ölçekteki ifadeleri Hiç (1), Biraz (2), Orta Derece (3), Çok (4), Son Derece (5) olarak değerlendirilmektedir. BOHHEÖ nin Hümanizm, Umut, Duyarlılık, Yardım edici ilişki, Duyguların ifade edilmesi, Sorun çözme, Öğretim, Çevre, Gereksinimler ve Maneviyat olmak üzere 10 alt ölçeği bulunmaktadır. Her bir boyut için alt ölçekler değişmemekte ve aynı maddelerden elde edilmektedir. Her bir değişken için ölçekten alınabilecek en düşük ve en yüksek olası puan arasındadır. Bireylerin ölçeklerden aldıkları puan arttıkça, bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimine ilişkin tutum ve 26

41 ID:28 K:64 davranışları olumlu yönde artmaktadır (Cossette et al., 2005:673-86). Araştırmanın etik ilkelere uygunluğu ile ilgili olarak Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi nden ve Etik Kurulu ndan yazılı izin ve araştırmaya katılmayı kabul eden öğrencilerden sözlü izin alındı. Ölçeğin kullanılabilmesi için geçerlik ve güvenirliğini gerçekleştiren Atar ve Aştı dan yazılı izin alındı. Veriler SPSS 16.0 istatistik programı ile analiz edilerek, değerlendirmede sayı-yüzdelik dağılımları, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi ve varyans analizi kullanıldı. BULGULAR Araştırma kapsamına alınan öğrenci hemşirelerin yaş ortalaması 22±1.32 olup, %85.4 ü kadın ve %49 u 2.sınıf, %33.2 si 3.sınıf, %17.8 i 4. sınıfta öğrenim görmektedir. Öğrenci hemşirelerin %20.2 si hemşirelik mesleğini sevdiği için seçtiğini, %89.3 ü hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşadığını, %79.8 i sosyal ilişkilerinde güçlük yaşamadığını ve %47.8 i sosyal etkinliklerini kısmen yeterli bulduğunu ifade etmişlerdir (Tablo 1). Öğrenci hemşirelerin BOHHEÖ nin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutu toplam puan ortalamaları sırasıyla ±43.32, ±43.86, ±52.46 olarak bulunmuştur. Öğrencilerin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutu toplam puan ortalamaları arasında istatistiki olarak anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir (p<0.0001). Ölçeğin madde puan ortalamaları önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutunda sırasıyla 4.41±0.60, 3.89±0.63, 3.76±0.75 dir. Önemlilik boyutunda en yüksek ortalamanın maneviyat (4.89±0.88), en düşük ortalamanın öğretim (3.92±0.58) alt ölçeğinde olduğu belirlenmiştir. Yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutlarında ise en yüksek ortalamanın yardım edici ilişki (4.08±0.74, 3.92±0.87) en düşük ortalamanın gereksinimler (3.25±0.72, 3.44±0.85) alt ölçeğinde olduğu belirlenmiştir (Tablo 2). Öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine göre bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimi düzeyleri Tablo 1 de verilmiştir. Buna göre, öğrenci hemşirelerin öğrenim gördükleri sınıf ve sosyal etkinliklerini yeterli bulma durumuna göre ölçeğin ve tüm alt ölçeklerin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutunda toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir (p>0.05). Öğrenci hemşirelerin yaşları ile BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik (r=-0.174, p=0.006) ve yeterlilik (t=-0.186, p=0.003) boyutu toplam puan ortalamaları arasında çok zayıf, negatif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin cinsiyetlerine göre BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik (t=3.718, p=0.000) ve yeterlilik (t=2.979, p=0.003) boyutları ve hemşirelik mesleğini seçme nedenine göre önemlilik (t=3.727, p=0.000) boyutu toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. 27

42 ID:28 K:64 Öğrenci hemşirelerin hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik (t=-2.291, p=0.023), yeterlilik (t=-1.976, p=0.049) ve uygulanabilirlik (t=-2.270, p=0.024) boyutları ve sosyal ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre ise uygulanabilirlik (x 2 =6.934, p=0.031) boyutu toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (p<0.05), (Tablo1). Tablo 1. Öğrenci Hemşirelerin Sosyo-Demografik Özellikleri ve Bakım Odaklı Hemşire Hasta Etkileşimi Ölçek Puanları Değişkenler n % Alt Boyutlar Yaş (Ort±SS) 253 (22±1.32) r=-0.174, Önemlilik Yeterlilik Uygulanabilirlik r=-0.186, r=-0.100, p=0.006 p=0.003 p=0.114 Cinsiyet Kadın ± ± ±5.367 Erkek ± ± ±44.11 t=3.718, p=0.000* t=2.979, p=0.003* t=1.237, p= Sınıf ± ± ± ± ± ± ± ± ±48.50 F=2.397, p=0.093 F=1.047, p=0.353 F=1.412, p= Hemşirelik mesleğini seçme nedeni Sevdiği için Diğer ± ± ±47.25 (iş garantisi, aile isteği vb) ±44.74 t=3.727, p= ±45.99 t=1.724, p= ±53.76 t=0.613, p=

43 ID:28 K:64 Değişkenler n % Alt Boyutlar Hasta ile ilişkilerde güçlük yaşama durumu Evet 27 10, ± ± ±51.82 Hayır , ± ± ±52.06 t=-0.291, p=0.023* t=-1.976, p=0.049* t=-2.270, p=0.024 Sosyal ilişkilerde güçlük yaşama durumu Evet ± ± ±39.52 Hayır ± ± ±53.35 Kısmen ± ± ±46.85 KW=3.299,p=0.192 KW=1.189,p=0.552 KW=6.934, p=0.031 Sosyal etkinlik durumu Yeterli Yetersiz Kısmen yeterli ± ± ±35.99 F=1.733, p= ± ± ±39.74 F=1.144, p= ± ± ±50.94 F=1.364, p= * p<

44 ID:28 K:64 Tablo 2. Bakım Odaklı Hemşire Hasta Etkileşimi Toplam ve Alt Ölçek Puan Ortalamaları Ölçek Boyutları n X±SS Min-Max Item Ort±SS Bilişsel (Önemlilik) ± ±0.60 Hümanizm 26.47± ±0.66 Umut 30.80± ±0.71 Duyarlılık 26.05± ±0.65 Yardım edici ilişki 31.34± ±0.68 Duyguların ifade edilmesi ± ±0.66 Sorun çözme 26.13± ±0.69 Öğretim 35.25± ±0.58 Çevre 30.68± ±0.59 Gereksinimler 44.36± ±0.55 Maneviyat 26.57± ±0.66 Duyuşsal (Yeterlilik) ± ±0.63 Hümanizm 23.29± ±0.72 Umut 27.24± ±0.72 Duyarlılık 22.44± ±0.70 Yardım edici ilişki 28.58± ±0.74 Duyguların ifade edilmesi ± ±0.71 Sorun çözme 22.63± ±0.79 Öğretim 33.49± ±0.74 Çevre 26.96± ±0.78 Gereksinimler 39.85± ±0.74 Maneviyat 23.49± ±

45 ID:28 K:64 Ölçek Boyutları n X±SS Min-Max Item Ort±SS Psikomotor (Uygulanabilirlik) ± ±0.75 Hümanizm 22.28± ±0.89 Umut 26.45± ±0.85 Duyarlılık 21.84± ±0.85 Yardım edici ilişki 27.45± ±0.87 Duyguların ifade edilmesi ± ±0.87 Sorun çözme 22.25± ±0.86 Öğretim 34.80± ±0.84 Çevre 26.13± ±0.85 Gereksinimler 38.47± ±0.84 Maneviyat 22.56± ±0.86 TARTIŞMA Öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hasta-hemşire etkileşiminin değerlendirilmesi amacıyla yapılan çalışma sonucunda, öğrenci hemşirelerin bakım odaklı hemşire hasta etkileşimlerine yönelik tutum ve davranışlarının olumlu yönde olduğu söylenebilir. Madde puan ortalamaları incelendiğinde, öğrencilerin bakım odaklı etkileşim ile ilgili ölçek maddelerine verdikleri yanıtların orta derecede ve çok ifadeleri arasında yer aldığı görülmektedir. Bu sonuç da öğrencilerin bakım odaklı etkileşime yönelik tutum ve davranışlarının orta düzey ve daha yüksek olduğunun bir göstergesi olarak düşünülmektedir. Araştırmada BOHHEÖ puan ortalamaları arasında yapılan analizde öğrencilerin bakım odaklı hemşire hasta etkileşiminin önemliliğine ilişkin tutum ve davranışlarının, yeterlilik ve uygulanabilirlik konusundaki tutum ve davranışlarına göre daha olumlu olduğu saptandı. Bunun yanında toplam ölçeğin alt boyut madde puan ortalamaları kendi içinde değerlendirildiğinde, öğrencilerin puanlarının en yüksek önemlilik boyutunda olduğu görülmektedir. Bu sonuç araştırma kapsamına alınan öğrencilerin tutum ve davranışlarının, bakım odaklı hemşire hasta etkileşiminin önemli olduğu yönünde daha olumlu iken, yeterliliği ve uygulanabilirliği konusunda daha az olumlu olduğunu göstermektedir. 31

46 ID:28 K:64 Araştırmada öğrencilerin alt ölçek puanlarının incelenmesi alt ölçek madde sayıları eşit olmadığından madde puan ortalaması üzerinden yapılmıştır. Buna göre de, bakım odaklı etkileşimin önemliliği ile ilgili olarak en yüksek ortalamanın maneviyat, en düşük ortalamanın öğretim alt ölçeğinde, yeterliliği ve uygulanabilirliği ile ilgili olarak en yüksek ortalamanın yardım edici ilişki en düşük ortalamanın gereksinimler alt ölçeğinde olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda, öğrencilerin hasta-hemşire ilişkisinde maneviyatın son derece önemli olduğunu düşündükleri, yardım edici bir bakım yaklaşımı içinde olduklarını ve hastanın gereksinimlerinin karşılanması noktasında bakım odaklı etkileşimin uygulanabilirliğinin orta derecede olduğunu düşündükleri söylenebilir. Hasta hemşire etkileşimi ile ilgili literatürde, hemşirelerin hasta ile iletişimlerinde yetersiz kaldıkları belirtilmektedir (Naish, 1996:27-30; Uyer, 2000:90-4; Babadağlı vd., 2006:52-69). Yapılan bir çalışmada bunun nedenleri arasında yoğun çalışma şartları, zaman darlığı, mesleğin ilerleyen yıllarında hasta ile konuşma süresinin kısalması, idari işlerle uğraşılması gösterilmektedir (Naish, 1996:27-30). Babadağlı vd., (2006) yaptıkları bir çalışmada ise öğrenci hemşirelerde son iki yılda hastayla iletişim sorunu yaşayanların oranının hemşirelere göre klinik olarak daha düşük olduğu saptanmıştır. Öğrenci hemşirelerle yapılan bir çalışmada öğrenci hemşireler nazik ve sempatik olmayı iyi hemşirelik bakımının bir parçası olarak kabul etmişlerdir (Lundberg and Boonprashai, 2001:35-42). Bu çalışmada literatürle birlikte desteklenen öğrenci hemşirelerde hemşire-hasta etkileşimine yönelik tutum ve davranışların olumlu yönde olması, özellikle staj zamanlarında öğrenci hemşirelerin hastalarla daha fazla iletişime geçmeleri, bireysel bakım planı yapmaları ve hasta merkezli çalışmaları ile ilgili olabilir. Hemşire-hasta etkileşiminin hemşire adayları tarafından öğrencilik yıllarında oluşması sağlık ekibinin bir parçası olan öğrencilerin meslekten daha fazla doyum almalarını sağlayabilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine göre bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimi düzeyleri incelendiğinde; öğrenci hemşirelerin öğrenim gördükleri sınıflara göre ölçeğin tüm alt ölçeklerinin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutunda toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir (p>0.05). Cossette ve ark. nın (2005:673-86) BOHHEÖ ile yaptıkları çalışmasında 3. sınıfta öğrenim gören öğrencilerin 1. sınıfta öğrenim gören öğrencilere göre daha yüksek puan aldıkları saptanmıştır. Tutuk ve ark. nın (2002:36-41) iletişim becerilerini değerlendirdikleri çalışmasında da öğrencilerin eğitim yılı arttıkça iletişim becerilerinin arttığı belirlenmiştir. Suikkala ve Leino- Kilpi (2005:344-54) eğitim süresinin artmasıyla pratik bilgi ve beceri düzeyinin de arttığını ve bu nedenle de öğrenim süresinin iletişim üzerinde etkili olduğunu bildirmiştir. Bu çalışma sonucunun diğer çalışma sonuçlarıyla benzer olmadığı 32

47 ID:28 K:64 görülmektedir. Bunun nedeninin araştırmanın yapıldığı hemşirelik fakültesi müfredat programında 1. sınıftan itibaren öğrencilere kişilerarası iletişim konusuna geniş yer verilmesinin etkili olabileceği düşünülmektedir. Öğrenci hemşirelerin yaşları ile BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik ve yeterlilik boyutu toplam puan ortalamaları arasında çok zayıf, negatif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Tutuk ve ark. nın (2002:36-41) çalışmasında yaşın iletişimi etkilemediği belirlenmiştir. Öğrencilerin sınıfları arasında yaş farklarının fazla bulunmamasının, sonuç üzerinde etkili olabileceği düşünülebilir. Yaş ve ölçek puanları arasında nasıl bir ilişki olduğunu göstermesi açısından, çalışma yaş aralıkları fazla olan farklı örneklem grubunda tekrarlanabilir. Öğrenci hemşirelerin cinsiyetlerine göre BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik ve yeterlilik boyutu toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur. Ortalamalar incelendiğinde; kadın öğrencilerin önemlilik ve yeterlilik boyutu toplam ölçek puan ortalamalarının ve tüm alt ölçeklerin önemli ve yeterli olduğuna ilişkin tutum ve davranışlarının erkek öğrencilere göre daha iyi düzeyde olumlu olduğu belirlenmiştir. Toplumda hemşirelik mesleğinin kadın mesleği olarak görülmesi, erkek hemşirelerin meslekte yeni yeni yer alması ve kabul görmesinin öğrencilerin hastalarla olan ilişkilerini etkileyebileceği düşünülebilir. Yapılan bir çalışmada kadın hemşirelerin bakım odaklı hemşire hasta etkileşiminin daha önemli olduğunu düşünmelerinin saptanması çalışmamızla benzer bir sonuçtur (Cosstte et al., 2005:673-86). Sosyal etkinliklere katılımın beraberinde sosyalleşmeyi getireceği, sosyalleşmenin de beraberinde etkileşimin artmasını sağlayacağı düşünülmektedir. Bu varsayımından yola çıkarak, sosyal etkinliğini yeterli bulanların bakım odaklı etkileşim puanlarının daha yüksek olacağı beklenmektedir. Ancak çalışmamızda öğrenci hemşirelerin sosyal etkinliklerini yeterli bulma durumuna göre ölçeğin tüm alt ölçeklerinin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutunda toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir. Tutuk ve ark. nın (2002:36-41) iletişim becerilerini değerlendirdiği çalışmasında da benzer olarak sosyal etkinliklere katılanların iletişim puanları yüksek olmasına karşın anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu sonuç doğrultusunda, öğrencilerin sosyal etkinliklerinin neler olduğunun sorgulanması veya yeterli bulma durumlarının bireyden bireye farklılık göstereceğinin göz önünde bulundurulması gerektiği düşünülmektedir. Öğrenci hemşirelerin hemşirelik mesleğini seçme nedenine göre BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinin önemlilik boyutu toplam puan ortalamaları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur. Ortalamalara bakıldığında; hemşirelik mesleğini sevdiği için seçtiğini belirten öğrencilerin önemlilik boyutu toplam ölçek puan ortalamaları diğer nedenlerle (iş garantisi, aile isteği vb) seçtiğini belirten öğrencilerin puan ortalamalarından daha yüksek olarak 33

48 ID:28 K:64 saptanmıştır. Yapılan çalışmalarda da hemşirelik mesleğini sevenlerin mesleki becerilerinde daha bağımsız hissettikleri ayrıca mesleki profosyonelliklerinin daha iyi olduğu saptanmıştır (Karakoç Kaya vd., 2004:1-6; Karamanoğlu vd., 2009:12-7). Çalışmadan elde edilen sonuç bakım odaklı hasta hemşire etkileşimini temel alan hemşirelik mesleğinde mesleği sevmenin önemli bir faktör olduğunu göstermektedir. Öğrenci hemşirelerin hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre BOHHEÖ nin tüm alt ölçeklerinde önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutu toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır. Bu sonuca göre, hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşamadığını belirten öğrencilerin önemlilik, yeterlilik ve uygulanabilirlik boyutundaki puan ortalamalarının diğer öğrencilerden daha yüksek olduğu bulunmuştur. Sukkala ve Leino-Kilpi nin (2005:344-54) çalışmalarında öğrencilerin, durumu ciddi olan, ağrısı olan, mental ve sosyal sorunları olan hastalarla iletişim sorunları yaşadıkları belirlenmiştir. Baer ve Lowery (1987: ) çalışmalarında hemşirelik öğrencilerinin neşeli ve iletişime açık hastalara bakım vermeyi sevdiklerini belirlemişlerdir. Sukkala ve Leino-Kilpi (2005:344-54) ile Baer ve Lowery (1987: ) çalışma sonuçları, öğrenci hemşirelerin hastasıyla olan iletişiminde bakım verilen hasta profilinin önemli olduğunu, yeterli deneyime sahip olmadığı içinde öğrenci hemşirelerin bakım verdiği hastayla etkileşiminde bakım verdiği hastanın genel durumundan etkilenebileceğini göstermektedir. Öğrencilerin öğretim sürecinde olumlu hasta-hemşire etkileşimi becerisi kazanabilmesi için, hastayla iletişim problemi yaşamasının nedenlerinin sorgulanması ve farklı hasta profilleriyle etkileşime geçme fırsatının sağlanmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Hemşirenin kişilerarası iletişim becerisi hemşire-hasta etkileşimini etkileyebilecek faktörler arasında yer almakta ve kişilerarası ilişkileri iyi olan hemşirelerin hemşire-hasta etkileşiminde daha başarılı olacağı belirtilmektedir (Yalçın ve Aştı, 2011:54-9). Tutuk ve ark. nın (2002:36-41) çalışmasında da kişilerarası ilişkilerde güçlük yaşamayan hemşirelik öğrencilerin iletişim puanları daha yüksek bulunmuştur. Araştırmamızda da öğrenci hemşirelerin sosyal ilişkilerinde güçlük yaşama durumuna göre BOHHEÖ nin uygulanabilirlik boyutu toplam puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu, sosyal ilişkilerinde kısmen güçlük yaşadığını belirten öğrencilerin uygulanabilirlik boyutundaki puan ortalamasının güçlük yaşadığını belirten öğrencilerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu sonucun literatürü destekler nitelikte olduğu görülmektedir. SONUÇ Araştırma sonucunda, çalışmaya katılan öğrencilerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin tüm alt boyutlarının önemli, yeterli ve uygulanabilir olduğuna ilişkin tutum ve davranışlarının olumlu yönde olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin yaşı ile bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimini arasında bir ilişki olduğu belirlendi. 34

49 ID:28 K:64 Hemşirelik öğrencileri arasında kadın cinsiyetin, hemşirelik mesleğini sevdiği için seçmenin, hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşamanın, sosyal ilişkilerinde kısmen güçlük yaşamanın bakım odaklı hemşire-hasta etkileşimini daha iyi düzeyde olumlu olarak etkilediği bulunmuştur. Kadın öğrencilerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin önemli ve yeterli olduğuna ilişkin tutum ve davranışlarının erkek öğrencilerden daha iyi düzeyde olumlu olduğu; Hemşirelik mesleğini sevdiği için seçtiğini belirten öğrencilerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin önemli olduğuna ilişkin tutum ve davranışlarının diğer öğrencilere göre daha iyi düzeyde olumlu olduğu; Hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşamadığını belirten öğrencilerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin önemli, yeterli ve uygulanabilir olduğuna ilişkin; Sosyal ilişkilerinde kısmen güçlük yaşadığını belirten öğrencilerin bakım odaklı hemşire-hasta etkileşiminin uygulanabilir olduğuna ilişkin tutum ve davranışlarının diğer öğrencilere göre daha iyi düzeyde olumlu olduğu belirlendi. Bu sonuçlar doğrultusunda; Hemşirelik mesleğini severek tercih edenlerin etkileşimlerinin daha olumlu olduğu düşünüldüğünde, üniversiteye hazırlanan gençlere hemşirelik mesleğinin tanıtılmasının sağlanması amacıyla seminerler verilmesi, Öğrenci hemşirelerin hasta ile ilişkilerinde güçlük yaşamalarının önlenmesi amacıyla okullarda iletişim konusuna daha fazla yer verilmesi, Stajlarda öğrencilerin iletişim yönünden desteklenmesi, Öğrencilerin hasta ile iletişim becerilerini arttırmak için derslerde rol play, örnek olay gibi öğretim yöntemlerinin kullanılması, Öğrenci hemşirelerin sosyal ilişkilerini güçlendirmek amacıyla okullarda sosyal etkinliklere yer verilmesi önerilebilir. KAYNAKLAR ALTIOK, H.Ö., ŞENGÜN, F., & ÜSTÜN, B., (2011). Bakım: Kavram Analizi Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4 ( ) ATAR, N.Y., & AŞTI, T.A., (2012). Bakım Odaklı Hemşire-Hasta Etkileşimi Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerliği İ.Ü.F.N. Hem. Dergisi, 20 ( ) AY, F., ERTEM, U.T., ÖZCAN, N.K., ÖREN, B.G., IŞIK, R.D., & SAVRAN, S., (2008). Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar, İstanbul Medikal Yayıncılık, İstanbul, ss.5-19 BABADAĞLI, B., ERİM, S.E., & ERDOĞAN, S., (2006). Hekimlerin ve Hemşirelerin Hastayla İletişim Becerilerinin Değerlendirilmesi Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1 (52-69) 35

50 ID:28 K:64 BAER, E., & LOWERY, B., (1987). Patient And Situational Factors That Affect Nursing Students Like or Dislike of Caring for Patients Nursing Research, 36 ( ) BİROL, L., (2007). Hemşirelik Süreci, (8. Baskı), Etki Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti, İzmir, ss CARIS-VERHALLEN, W.M., KERKSTRA, A., & BENSING, J.M., (1997). The Role of Communication in Nursing Care for Elderly People: A Review of the Literature J Adv Nurs, 25 ( ) COSSETTE, S., CARAA, C., RICARDA, N., & PEPIN, J., (2005). Assessing Nurse Patient İnteractions from a Caring Perspective: Report of The Development and Preliminary Psychometric Testing of the Caring Nurse Patient Interactions Scale International Journal of Nursing Studies, 42 ( ) ERDEMİR, F., (1998). Hemşirenin Rol ve İşlevleri ve Hemşirelik Eğitiminin Felsefesi C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2 (59-63) FLEISCHER, S., BERG, A., ZIMMERMANN, M., WUSTE, K., & BEHRENS, J., (2009). Nurse-Patient İnteraction and Communication: A Systematic Literature Review Journal of Public Health, 17 ( ) KARAKOÇ KAYA, O., ŞİMŞEK, Z., KABALCI- OĞLU, F., & DAYI, F.F., (2004). Hemşirelerin Mesleki İmajlarını ve Mesleği Algılama Durumlarını Etkileyen Faktörler Hemşirelik Forumu Dergisi, Ocak-Şubat 7 (1-6) KARAMANOĞLU, A.Y., ÖZER, F.G., & TUĞ- CU, A., (2009). Denizli İlindeki Hastanelerin Cerrahi Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin Mesleki Profesyonelliklerinin Değerlendirilmesi Fırat Tıp Dergisi, 14 (12-17) LUNDBERG, P.C., & BOONPRASHAI K., (2001). Meaning of a Good Nursing Care Among Thai Female Last-Year Undergraduate Nursing Students. Journal of Advanced Nursing, 34 (35 42) MCCANCE, T., SALTER, P., & MCCORMACK, B., (2008). Using the Caring Dimensions İnventory as an İndicator of a Personcentered Nursing Journal of Clinical Nursing, 18 ( ) NAISH, J., (1996). The Route to Effective Nurse-Patient Communication Nursing Times, 17 (27-30) POTTER, P.A., & PERRY, A.G., (2005). Caring in Nursing Practice, Fundementals of Nursing, (6th. Edition), Mosby Inc, America, pp RYFF, C.D., & SINGER, B.H., (2001). Emotion, Social Relationships and Health. Oxford University Press, New York SHATTELL, M., (2004). Nurse patient İnteraction: A Review of the Literature Journal of Clinical Nursing, 13 ( ) 36

51 ID:28 K:64 SKOTT, C., & ERIKSON. A., (2005). Clinical Caring the Diary of a Nurse Journal of Clinical Nursing, 14 ( ) SUIKKALA, A., (2001). Nursing Student-Patient Relationship: A Review of the Literature from 1984 to 1998 Journal of Advanced Nursing, 33 (42-46) SUIKKALA, A., & LEINO-KILPI, H., (2005). Nursing Student Patient Relationship: Experiences of Students and Patients Nurse Education Today, 25 ( ) TUTUK, A., AL, D., & DOĞAN, S., (2002). Hemşirelik Öğrencilerinin İletişim Becerisi ve Empati Düzeylerinin Belirlenmesi C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6 (36-41) ÜSTÜN, B., (2005). Çünkü İletişim Çok Şeyi Değiştirir! Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8 (88-94) YALÇIN, N., & AŞTI, T., (2011). Hemşire - Hasta Etkileşimi İ.U.F.N. Hem. Derg, 19 (54-59) YILMAZ, M., (2001). Sağlık Bakım Kalitesinin Bir Ölçütü: Hasta Memnuniyeti C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5 (69-74) ZRINYI, M., & HORVATH, T., (2003). Impact of Satisfaction, Nurse Patient İnteractions and Perceived Benefits on Health Behaviors Following a Cardiac Event European Journal of Cardiovascular Nursing, 2 ( ) UYER, G., (2000). Hemşire Hasta İletişimi Ve İletişimin Hasta Yönünden Önemi Türkiye Klinikleri Tıp Etiği- Hukuku-Tarihi Dergisi, 8 (90-94) 37

52 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI DİYABETLİ HASTALARDA AYAK BAKIMI VE AYAKKABI KULLANIM ALIŞKANLIKLARININ BELİRLENMESİ 1 DETERMINATION OF FOOT CARE AND FOOTWEAR HABITS IN PATIENTS WITH DIABETES Gülay GÜLŞEN 1, Nermin OLGUN 2 1 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hastanesi, Samsun / Türkiye 2 Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, İstanbul / Türkiye Öz: Amaç: Araştırmanın amacı diyabetli hastaların ayak bakımı ve ayakkabı kullanım alışkanlıklarını belirlemektir. Yöntem: Retrospektif ve tanımlayıcı tipteki bu araştırmada veriler literatür doğrultusunda araştırmacı tarafından geliştirilen Birey Tanıtım Formu ve Ayak Bakımı ve Ayakkabı Kullanım Alışkanlıkları Formu ile toplandı. Araştırmanın evrenini bir üniversite hastanesi kliniğinde yatarak tedavi olan, rastgele seçilen ve araştırmaya katılmayı kabul eden 238 diyabetli hasta oluşturdu. Veriler Nisan 2013-Nisan 2014 tarihleri arasında toplandı. Çalışma Yüzdelik ki-kare testi ve Fisher kesin ki-kare testleri ile analiz edildi. Bulgular: Araştırma grubunda %23.1 i tip 1 diyabetli hasta, %76.9 u tip 2 diyabetli hasta olup, yaş ortalaması 49.23±14.81 (Kadın:49.16±15.21, Erkek: 49.31±14.39) dir. Diyabetli hastaların %36.6 sı 0-5 yıldır, %26.5 i 6-10 yıldır, %37 sinin 11 yıl ve üzeri diyabetli olduğu saptandı. Araştırma grubundaki diyabetli hastaların %6.3 ü diyetle tedavi olurken, %18.1 i oral antidiyabetik (OAD) ile %45.4 ü insülinle, %30.2 si insülin+oad ile tedavisine devam ettiği belirlendi. Metabolik parametrelerde diyabetli hastaların glikozillenmiş hemoglobin (HbA1c) ortalamaları 9.99±2.20 dir. Araştırma grubumuzda düzenli muayeneye geldiğini söyleyen diyabetli hasta sayısı %48.7 dir. Daha önce ayak bakımı ile ilgili bir kez eğitim aldığını söyleyen hasta sayısı %15.2 iken, %69.7 si hiç eğitim almadığını belirtti. Ayaklarını her gün kontrol ettiğini söyleyen hasta sayısı %54.6 dır. Diyabetik ayak eğitimi alan ve eğitim almayan grup arasında ayakkabının içinin giymeden kontrol edilmesi, evde terlik kullanımı, çorap değişim sıklığı, ayak yıkanan suyun ısısı ve günlük ayak kontrolünün yapılması gibi birçok karşılaştırma parametresinde farklılıklar bulundu (p<0.05). Aynı zamanda diyabetin tipi ile ilgili yapılan karşılaştırma parametrelerinde de; tırnakların kesilme şekli, parmak arası kurulama, çorap değişim sıklığı, ayakta kurulama ve çatlama olması gibi pek çok risk faktöründe de anlamlı fark olduğu saptandı (p<0.05). Sonuç: Özellikle ayak bakımının takibi konusunda verilen eğitimlerin etkili olduğu, bu nedenle de sürekliliğinin olması gerektiği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Diyabet, Ayak Bakımı, Diyabet Eğitimi Abstract: Aim: The aim of this study was to determine foot care management and shoe use habits of diabetic patients. Methods: This was a retrospective descriptive study designed according to litearture in which data were collected using Personal Introduction Form and Foot Care and Shoe Use Habits Form. Two-hundred and thirty-eight diabetic patients hospitalized at a university hospital who were willing to participate, were randomly included in the study. All data were collected between April 2013 and April Data were analyzed by percentages, Chi square and Fisher s exact test. Results: The percentages of type 1 and type 2 diabetic patients were 23,1% and 76,9%, respectively. The average age was 49.23±14.81 (female: 49.16±15.21, male: 49.31±14.39). The duration of diabetes was 0-5 years in 36.6%, 6-10 years in 26.5% and 11 years in 37% of the patients. The types of treatment were diet in 6.3%, oral antidiabetics (OAD) in 18.1%, insulin in 45.4% and insulin + OAD in 30.2% of the patients. The mean glycosylated hemoglobin was 9.99±2.20. Of all patients, 48.7% reported that they regularly came to check-ups and examinations. 15.2% of the patients had foot care education at least once and 69.7% of the patients never had foot care education. 54.6% of the patients reported that they examined their own feet every day. There were significant differences between patients who had and who did not have foot care education regarding control of inside of shoes before putting them on, use of slippers at home, frequency of socks change, temperature of water in which feet were washed and examination of own feet every day (p<0.05). Regarding the comparison of diabetes type; there were significant differences in the modality of cutting nails, drying between fingers, frequency of socks change and dryness and cracking of feet (p<0.05). Conclusion: Education for foot care follow-up is especially important and should be continued regularly. Key Words: Diabetes Mellitus, Foot Care, Diabetes Education Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Gülay GÜLŞEN, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hastanesi, Samsun / Türkiye gulayb@omu.edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type ofarticle (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Var - Yes Ethics Committee (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu Sayı:2012/140 Tarih: ) 38

53 ID:38 K:82 GİRİŞ Günümüzde diyabet, sıklığı ve yarattığı sorunlar nedeniyle tüm dünyada önemi gittikçe artan bir sağlık sorunudur. Yaşam tarzındaki hızlı değişim ile birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan toplumların tümünde özellikle tip 2 diyabet prevalansı hızla yükselmektedir yılı itibari ile dünyadaki diyabetli hasta sayısı 382 milyon iken bu sayının 2035 yılında %55 oranında artarak 592 milyona ulaşacağı öngörülmektedir (IDF, 2013). Türkiye de diyabetin artış hızının dünya ve Avrupa genelinin üzerinde olduğu belirtilmiştir (Satman et al., 2013:169-80). Her on saniyede bir üç kişide diyabet gelişirken, diyabet ve diyabete bağlı komplikasyonlar yüzünden her yıl 4,8 milyon kişi hayatını kaybetmektedir. Artan diyabetli hasta sayısı ve diyabetin geç teşhisi nedeniyle oluşan komplikasyonlar üzerinde durulması gereken önemli bir sosyo-ekonomik sorundur yılındaki diyabet harcamalarının Türkiye ye maliyeti 13 milyar Türk Lirası olmuştur. Dünyada ise 2011 yılında erişkinlere yönelik toplam sağlık hizmeti harcamalarının %11 i, olan 465 milyar doları diyabetle ilişkili tedavi ve bakım harcamalarından kaynaklanmıştır Ülkemizde 7 milyon kadar diyabet hastası olduğu bilinmektedir Bunların arasında bir milyonun üzerinde diyabetik ayak yarası olduğu ve e yakın ayakta da enfeksiyon olduğu bildirilmiştir (Satman et al., 2013:169-80). Diyabetin sebep olduğu nöropati, mikro ve makroanjiyopatik komplikasyonların birlikteliğinden doğan diyabetik ayak problemleri, diyabetli hastaların yaşam kalitesini azaltan mortalite ve morbiditenin artmasına neden olan en önemli komplikasyonlardan biridir (Cihangiroğlu, 2009:1-7; Çelik ve Öztürk, 2009:22-7). Diyabetik ayak diyabetli hastaların hastaneye başvurma nedenlerinin %20 sini oluşturmaktadır (Çelik ve Öztürk, 2009:22-7). Diyabetik ayak yaşam kalitesini bozar ve ağır iş gücü kaybına neden olur. Hastane yatışlarında ise kalış süresinin artmasıyla toplumsal ve ekonomik yük kaybı daha da artmaktadır (Erdoğan, 2010:34). Diyabetik ayak periferal nöropati, periferal vasküler hastalık ya da her iki tablonun bir arada oluşuna bağlı cilt fonksiyonlarının bozulmasıyla karakterize, ileri evrelerinde ülserasyonlara yol açabilen klinik bir tablodur (Erdoğan, 2010:34). Ayaklar hem diyabetlilerde hem de normal insanlarda zedelenme, travma, enfeksiyon oluşumuna en açık organlardır ve diyabetlilerde ayak daha kolay zedelenmektedir. Ayak ve parmaklardaki koruyucu duyunun azalması, kan dolaşımının ayaklarda yavaşlaması, terleme kaybı sonucu kuruluk ve çatlakların oluşması ile periferik damar hastalığı ve görme bozukluğu da mevcutsa ayaklar bir kat daha fazla risk altına girmektedir (Koçak ve Olgun 2009:28-37). Diyabetik ayak problemleri önlenebilir bir komplikasyondur. Diyabetli hastaların tanı aldığı andan 39

54 ID:38 K:82 itibaren düzenli eğitimle beraber izlemleri ve koruyucu davranışların kazandırılması önemlidir. Önlem ve iyi bir hasta eğitimi, sağlık çalışanlarının duyarlılığı ve eğitimi ile çok yönlü ayak ülseri tedavisi ve düzenli izlem sonucu ayak ampütasyonlarının %49-85 oranında azaldığı bildirilmiştir (Yüksel, 2002:127-37). Dünya Sağlık Örgütü (WHO) nun 21. yüzyılda 21 Sağlık Hedefinde ise 2020 yılına kadar ayak ampütasyonlarının %3 oranında azaltılması hedeflenmektedir. Amerikan Diyabet Birliği diyabete bağlı ampütasyonların %40-50 oranında azalacağını bildirmiştir (ADA, 2009). Nontravmatik ayak ampütasyonlarının %40-60 ı diyabete bağlıdır. Ampütasyon ve diyabetik ayak yıllık maliyetinin yaklaşık olarak dolar arasında olduğu tespit edilmiştir (Çelik ve Öztürk, 2009:22-7; Greenman et al., 2005: ). Ayak ülserli diyabetli bir hastanın ortalama hastanede yatış süresi, ülseri olmayan bir diyabetliden en az %50 daha uzundur (TEMD, 2009:15-20). Kır ve arkadaşlarının (2009:6-13) bir üniversite hastanesinde yaptıkları çalışmada hastaların diyabetik ayak nedeniyle yatış oranı %28.8 olarak bulunmuştur. Yine aynı çalışmada diyabetik ayak problemi olan diyabetli hastaların diğer komplikasyonlar ile yatan diyabetlilere oranla daha fazla tıbbi harcamaya sebep olduğu saptanmıştır (Kır vd., 2009:6-13). Alt ekstremite ampütasyonlarının %85 inde ayakta ülser hikayesi vardır. Hastalığın başarılı bir biçimde tedavi ve izlenmesinde diyabetli hastanın etkin rolünün sağlanabilmesi için hasta eğitimi ve hastanın kendi kendine yardımı öğrenmesi büyük önem taşımaktadır (Edirne vd., 2001:88-91). Bu çalışma, endokrin kliniğinde yatarak tedavi gören diyabetli hastaların ayak bakımı ve ayakkabı kullanım alışkanlıklarını belirlemek amacı ile yapıldı. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma Tipi: Bu araştırma, tanımlayıcı retrospektif tipte bir çalışmadır. Evren ve Örneklem: Araştırmanın evrenini Nisan 2013-Nisan 2014 tarihleri arasında Ondokuzmayıs Üniversitesi Hastanesi Endokrin ve Metabolizma Hastalıkları kliniğinde yatarak tedavi olan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 18 yaş üstü basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 238 Tip 1 ve Tip 2 diyabetli hasta oluşturdu. Verilerin Toplanması: Araştırmada veri toplamak amacıyla, ilgili literatür doğrultusunda araştırmacı tarafından geliştirilen Birey Tanıtım Formu ve Ayak Bakımı ve Ayakkabı Kullanım Alışkanlıkları Formu kullanıldı. Veriler araştırmaya katılmayı kabul eden diyabetli hastalara araştırmanın amacı açıklandıktan ve sözlü onamları alındıktan sonra yüz yüze görüşme yöntemi ile toplandı. Birey Tanıtım Formu-Ayak Bakımı ve Ayakkabı Kullanım Alışkanlıkları Formu: Diyabetli hastanın tanıtıcı özelliklerini içeren (cinsiyet, yaş, meslek, medeni durum, ekonomik durum, yaşadığı yer, eğitim düzeyi) sorularını kapsamaktadır. Anket 40

55 ID:38 K:82 sorularının diğer kısmında kaç yıldır diyabetli olduğu, diyabetin tedavi şekli, mikrovasküler ve makrovasküler komplikasyonlar, hipertansiyon ve hiperlipidemi varlığı, sigara ve alkol kullanımının mevcut olup olmadığı soruldu. Diğer sorularda; diyabet için düzenli kontrollerine gidip gitmedikleri, ne sıklıkta muayeneye gittikleri, ayak bakımı eğitimi alma durumları, hastaneye diyabetik ayak nedeniyle yatış ve ampütasyon olup olmadığı öğrenilmek istenmiş, üç ayrı başlık altında ise ayakkabı kullanımı, çorap kullanımı ve tırnak bakımı ile ilgili bilgileri kapsayan sorular soruldu. Verilerin Değerlendirilmesi: Çalışmada elde edilen bulguların değerlendirilmesi SPSS (Statistical Package for Social) for Windows 15.0 programı kullanılarak yapıldı. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotları (frekans, yüzde, ortalama, standart sapma), ki-kare testi ve Fisher kesin ki-kare analizleri kullanıldı. Sonuçlar %95 güven aralığında, anlamlılık p<0.05 düzeyinde çift yönlü olarak değerlendirildi. Araştırmanın Sınırlılıkları: Araştırma sadece üniversite hastanesinde yapıldı. Diğer bir sınırlılık ise, sadece Endokrin ve Metabolizma Hastalıkları kliniğinde yatan diyabetli hastaların ele alınması ve diyabetlilerle hastane ortamında görüşülmesidir. Araştırmanın Etik İlkeleri: Çalışmanın uygulanabilmesi için, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi etik kurulundan izin alındı. Araştırmanın yapılacağı kliniklerde görev yapan tüm çalışanlara ve araştırmaya dahil edilen diyabetli hastalara araştırmanın amacı ve uygulaması hakkında açıklama yapıldı. Yanıtların gönüllü olarak verilmesi gerekliliğinden araştırmaya alınacak bireylerin, gönüllü ve istekli olmalarına özen gösterildi, çalışmaya katılıp katılmamakta özgür oldukları açıklandı ve sözel onamları alındı. BULGULAR Araştırma grubunda %23.1 i tip 1 diyabetli hasta, %76.9 u tip 2 diyabetli hasta olup, %54.6 sı kadın cinsiyettedir. Araştırma grubundaki hastaların yaş ortalaması 49.23±14.81 (Kadın:49.16 ±15.21, Erkek: 49.31±14.39) dir. Diyabetli hastaların %78.2 si evlidir. Araştırmaya katılan diyabetli hastaların gelir durumuna bakıldığında çoğu diyabetli hasta (%63.4) gelirini giderine eşit olarak ifade etti. Diyabetli hastaların çoğunun ilköğretim mezunu oldukları (%40.3), %72.3 ünün çalıştığı ve %72.3 ünün şehirde yaşadığı belirlendi. Diyabetli hastaların %36.6 sı 0-5 yıldır, %26.5 i 6-10 yıldır, %37 sinin 11 yıl ve üzeri diyabetli olduğu saptandı. Araştırma grubundaki diyabetli hastaların %6.3 ü diyetle tedavi olurken, %18.1 i oral antidiyabetik (OAD) ile, %45.4 ü insülinle, %30.2 si insülin+oad ile tedavisine devam etmekteydi. Diyabetli hastaların komplikasyon durumuna bakıldığında %31.9 unda retinopati, %34.5 inde nöropati, %7.6 sında nefropati, %60.1 inde hipertansiyon, %46.6 sında hiperlipidemi mevcuttu. 41

56 ID:38 K:82 Metabolik parametrelerde diyabetli hastaların glikozillenmiş hemoglobin (HbA1c) ortalamaları 9.99±2.20, açlık kan şekeri ortalamaları (AKŞ) ± mg/dl., tokluk kan şekeri ortalamaları (TKŞ) ± mg/dl dir. Araştırma grubumuzda düzenli muayeneye geldiğini söyleyen diyabetli hasta sayısı %48.7 dir. Diyabetli hastaların %23.5 i 0-3 ayda bir, %31.9 u 3-6 ayda bir, %20.6 sı yılda bir, (%23.9) u ise bir yıldan daha uzun bir sürede muayeneye gittiklerini belirtti. Diyabetli hastaların ayak bakımı eğitimini sorguladığımızda; daha önce ayak bakımı ile ilgili %15.2 si bir kez eğitim aldığını, %10.5 i iki kez eğitim aldığını, %4.6 sı üç kez ve üzeri eğitim aldığını belirtirken, %69.7 si hiç eğitim almadığını söyledi. Ayak bakımı eğitimi alan diyabetli hastaların %24.8 i hemşireden eğitim aldıklarını ifade etti. Ayağında yara açıldığını söyleyen diyabetli hasta oranı %15.1 ve %4.6 sı yara nedeniyle ameliyat olduğunu ve %7.1 i yara nedeniyle hastaneye yattığını ve %2.1 i diyabet nedeniyle ayak ampütasyonu olduklarını ifade etti. Çalışmamızdaki olgular ayak bakımı yapma alışkanlıklarının dağılımı açısından değerlendirildiğinde, hastaların yarısından çoğunun ayaklarını her gün kontrol ettiği (54.6), %77.3 ünün her gün ayaklarını duru (%54.6), ılık su ile (%48.7) yıkadığı, bez havlu ile (%68.1) kuruladığı ancak parmak aralarını kurulamadığı (%60.1), ayak yıkama suyunu evde başka birinin kontrol etmediği (%87.8), evde terlik kullandığı (%56.3), ayaklarına (%71.8), ve parmak aralarına nemlendirici krem kullanmadığı (%84.7), ayaklarını sıcak su torbası, soba ve ısıtıcıda ısıtmadığı (%87.4), yarısının (%50) ayağında kuruma, çatlama, nasır ve kaşıntı, %73.1 inde şekil bozukluğu olduğu, su toplaması olmadığı (%68.5), nasırını kesmediği (%63.5) belirlenmiştir (Tablo 1) Ayakkabı ile çorap kullanımı ve tırnak bakımı alışkanlıklarının dağılımı değerlendirildiğinde olguların %53.4 ünün üç çift ve üzerinde ayakkabıya sahip olduğu, %73.9 unun özel ayakkabı yaptırmadığı, %80.3 ünün burnu sivri ve topuklu ayakkabı giymediği, %62.2 sinin ayakkabıları düzenli boyatmadığı, %52.9 unun ayakkabının içinin taş, çivi gibi yabancı cisim açısından kontrol ettiği, %63.1 inin her zaman kullandığı ayakkabı ile yürüyüş yaptığı, %79 unun pamuk ve yünlü çorap tercih ettiği ancak %61.3 ünün lastiklerinin sıkı olduğu, %50.8 inin çoraplarını her gün değiştirdiği belirlendi. Yaklaşık yarısının (%49.2) tırnaklarında kalınlaşma olduğu ve tırnaklarını herhangi bir zamanda (%63.1), kendine özel olmayan bir tırnak makası ile (%52.9), kenarlarını düzgün olarak (%58.8) kestiği, tırnak batması olmadığı (%72.3) saptandı (Tablo 2). 42

57 ID:38 K:82 Tablo 1. Hastaların Ayak Bakımı Yapma Alışkanlıklarının ve Ayakta Oluşan Sorunların Dağılımı Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Ayakların her gün kontrol edilmesi Ayakların her gün yıkanması Ayakların ne ile yıkandığı Ayakların yıkama suyunun ısısı Ayakların kurulanması Parmak aralarını kurulama Ayakların yıkama suyunun evden başka birisinin kontrol etmesi Evde terlik kullanma Ayaklara nemlendirici krem uygulama Parmak aralarına krem uygulama Ayakları sıcak su torbası, soba ve ısıtıcıda ısıtma Ayakta kuruma ve çatlama Evet Hayır Evet Hayır Sabunla Duru su ile Şampuanla Sıcak su Ilık su Soğuk su Bez havlu Kağıt havlu Kurulamayan Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Bazen

58 ID:38 K:82 Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Ayakta su toplanması Ayakta nasır oluşumu Nasırların kesilmesi Ayakta kaşıntı Ayakta şekil bozukluğu Evet Hayır Bazen Evet Hayır Bazen Evet Hayır Bazen Nasır bandı Evet Hayır Bazen Hallux vagus Pençe parmak Her ikisi beraber Tablo 2. Hastaların Ayakkabı ve Çorap Kullanımı ile Tırnak Bakımı Alışkanlıklarının Dağılımı Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Kaç çift ayakkabıya sahip Bir çift İki çift Üç çift ve üzeri Evet Ayağa özel ayakkabı yaptırma Hayır Gerekirse

59 ID:38 K:82 Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Burnu sivri ve topuklu ayakkabı giyme Ayakkabıları düzenli boyatma Ayakkabının içinin taş, çivi gibi yabancı cisim açısından kontrol edilmesi Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Her zaman kullanılan ayakkabı Yürüyüşlerde kullanılan ayakkabı çeşidi Rahat, spor ayakkabı Diğer (terlik) Çorap cinsi Çorap lastiğinin esnekliği Naylon Pamuk veya yünlü Sıkı Gevşek Her gün Çorap değişim sıklığı Gün aşırı Üç gün ve üzeri Ayak tırnaklarında kalınlaşma Tırnak kesme zamanı Evet Hayır Banyodan sonra Herhangi bir zamanda Tırnak makası şahsa ait Evet Hayır Derin kesme

60 ID:38 K:82 Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Tırnakların kesilme biçimi Kenarları düzgün Kalınlaşmış ve kesemiyor Tırnak batması mevcut Evet Hayır Daha önce diyabet eğitimi alan hastalar ve diyabet eğitimi almayan hastalar, ayak bakımı ile ayakkabı ve çorap kullanım alışkanlıkları açısından karşılaştırıldığında; eğitim alan grupta ayağa uygun özel ayakkabı yaptırma, ayakkabıyı düzenli boyama, evde terlik kullanma, çorap cinsi, çorap lastiğinin esnekliği, çorapların değişim sıklığı, ayakların günlük kontrolü ve sabunla yıkanması, suyun ısısının kontrolü, ayakların ve parmak aralarının kurulanmasına dikkat edilmesi istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır (p<0.05). Yine ayakkabının içinin kontrolü, ayakların nemlendirilmesi ve tırnak makasının şahsa ait olması yine eğitim alan grupta istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.001). Daha önce diyabet eğitimi alan grupta yürüyüş esnasında giyilen burnu sivri ve topuklu ayakkabı giyme, sıcak su torbası kullanımı, soba veya ısıtıcıda ayakları ısıtma, ayaklarda kuruma ve çatlama oluşması, nasır oluşumu, kaşıntı olması, tırnaklarda kalınlaşma, ayakta şekil bozukluğu olma durumu, tırnakları kesme zamanı, tırnak kesme biçimi ve tırnak batması oluşumunda istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0.05) (Tablo 3). 46

61 ID:38 K:82 Tablo 3. Eğitim Alan ve Eğitim Almayan Hastaların Ayak Bakımı ve Ayakkabı ve Çorap Kullanım Alışkanlıklarına Yönelik Karşılaştırma Parametreleri Özellikler Özel ayakkabı yaptırma Ayakkabıyı düzenli boyama Ayakkabının içinin kontrolü Evde terlik kullanma Çorap cinsi Eğitim alan Eğitim almayan n % n % χ 2 ; p Evet Hayır ; <0.05 Gerekirse Evet ; <0.05 Hayır Evet ; <0.001 Hayır Evet ; <0.05 Hayır Naylon ; <0.05 Pamuk, yün Çorap lastiğinin esnekliği Evet ; <0.05 Çorapların değişim sıklığı Ayakların günlük kontrolü Ayakların günlük yıkanması Sabunla yıkama Suyun ısısının kontrolü Hayır Her gün Gün aşırı ; <0.05 Üç gün üzeri Evet ; <0.05 Hayır Evet ; <0.05 Hayır Evet Hayır ; <0.05 Diğer Sıcak Ilık ; <0.05 Soğuk

62 ID:38 K:82 Özellikler Eğitim alan Eğitim almayan Ayakları kurulama Parmak arası kurulama Ayakları nemlendirme Tırnak makası şahsa ait Havlu Kağıt havlu ; <0.05 Kurulamayan Evet ; <0.05 Hayır Evet ; <0.001 Hayır Evet ; <0.001 Hayır Diyabet tipi ile topuklu veya sivri burun ayakkabı giyme, ayakları ve parmak aralarını kurulama, çorapların değişim sayısı, ayakları yıkama suyunun ısısı, ayakta kuruma, çatlama ve kaşıntı oluşumu, hallux vagus, pençe parmak oluşumu ve her ikisinin de bir arada görüldüğü şekil bozuklukları oluşumu, tırnak kalınlaşması, tırnakların kesilme şekli ve tırnak makasının kişiye özel kullanımı (p<0.05); ayakları yıkama suyunun ısısı ve çorabın lastik kısmının esnekliği arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu görüldü (p<0.001). Diyabetin tipi ile evde terlik giyme, ayaklara nemlendirici kullanma, nasır oluşumu, su toplaması, ayakları soba, ısıtıcı veya sıcak su torbası yardımı ile ısıtma, her gün ayakların ve ayakkabının içinin kontrol edilmesi, ayakların her gün yıkanması, ayağa gerektiğinde özel ayakkabı yaptırma durumu, yürüyüşlerde giyilen ayakkabı ve kullanılan çorabın cinsi arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olmadığı belirlendi (p>0.05) (Tablo 4). 48

63 ID:38 K:82 Tablo-4. Diyabetin Tipine Göre Ayak Bakımı ve Ayakkabı Kullanım Alışkanlıklarının Karşılaştırma Parametreleri Burnu sivri veya topuklu ayakkabı giyme Ayak yıkama suyunun ısısı Çorap değişimi Çorap lastiği esnekliği Parmak arası kurulama Ayakta kuruma, çatlama Ayak ve parmak arası kaşıntı Ayakta şekil bozukluğu Tırnak kalınlaşması Tırnak makası şahsa ait Tip 1 DM Tip 2 DM n % n % χ 2 ; p Evet ; <0.05 Hayır Sıcak Ilık ; <0.001 Soğuk Her gün Günaşırı ; <0.05 Üç gün üzeri Evet ; <0.001 Hayır Evet ; <0.05 Hayır Evet Hayır ; <0.05 Bazen Evet Hayır ; <0.05 Bazen Hallux vagus Pençe parmak ; <0.05 Her ikisi beraber Evet ; <0.05 Hayır Evet ; <0.05 Hayır Tırnakların kesilme şekli Derin Kenarları düzgün ; <0.05 Kesemiyor

64 ID:38 K:82 TARTIŞMA Diyabet, hastalığın doğası nedeni ile ayak yaralarının gelişimi için uygun ortamı hazırlamaktadır. Yara oluşumunda erken teşhis ve yaranın uygun ve yoğun bir şekilde tedavi edilmesi çoğu diyabetlide ayak kayıplarını önler (Yılmaz, 2005:5-20). Diyabetli hastalarda etkin koruyucu ayak bakımı yapabilmek için riskin belirlenmesi şarttır (Kır ve Olgun, 2007:28-31). Diğer bir literatürde de belirtildiği gibi risk faktörlerinin bilinmesinin yanı sıra düzenli olarak izlem de önerilmektedir (Yüksel, 2002:127-37). Diyabetik ayak oluşumunu önlemenin en önemli noktası tüm diyabetli hastaların eğitilmesi ve verilen eğitimlerin her kontrolde tekrar edilmesidir. Diyabetli hastaların ayak bakımı ve ayakkabı kullanımına ilişkin alışkanlıklarını inceleyen bu çalışmamızda klinikte yatan diyabetlilerin sadece üçte birinin eğitim aldığı belirlendi. Literatüre göre ayak bakımına ilişkin eğitim alanların ayak sağlığı için dikkat edilmesi gereken hususları bilme oranı hiç eğitim almayanlara göre daha yüksektir (Batkın ve Çetinkaya, 2005:6-12). Ancak bilgi düzeyinden daha önemli olan husus diyabetli hastaların bilgilerini ne kadar uyguladıklarıdır. Çünkü ayak bakımı ile ilgili bilgileri yeterli düzeyde olduğu tespit edilen diyabetli hastaların bile, bu bilgilerini günlük hayatta uygulamadıklarını gösteren çalışmalar mevcuttur. Çalışmamızda ayak bakımı eğitimi almadığını bildiren hasta oranının yüksek çıkması diyabetli hasta takibinde ayak bakımı eğitiminin bölgemizde yetersiz seviyede olduğunu bize göstermektedir. Eğitim aldığını bildiren diyabetli hastaların ayak bakımlarına yönelik alışkanlıklarına baktığımızda oranların çok düşük olmadığı gözlendi. Bu da alınan eğitimlerin davranış şekline dönüştürülmüş ve günlük yaşamda kullanılmış olduğunu bize göstermektedir. Çalışmamızda diyabetli hastaların yarısının her gün ayağını kontrol ettiği tespit edildi. Diyabetlilerin her gün ayaklarını kontrol etmeleri ayakta risk oluşturabilecek etmenlerin erken dönemde fark edilmesini sağlayacaktır (Tüzün, 2005:1-4). Bu da büyük oranda hastada diyabetik ayak gelişiminin önlenebileceğini bize gösterir. Ayak bakımının yetersiz olması sonucunda ayaklarda oluşan mikroorganizmaların oluşan çatlaklardan içeri girmesi ile diyabetik ayak yaraları meydana gelmektedir (ADA, 2009). Ayakların nemli tutulması kuruma ve çatlamaların önüne geçer ve sonuçta diyabetik ayağın oluşmasını engeller. Araştırmamızda ki diyabetli hastaların sadece dörtte biri ayağına nemlendirici uyguladığını bildirmiştir. Bu da eğitim açığını bize göstermektedir. Yaptığımız araştırmada suyun ısısını evden bir başkasının kontrol etmediğini söyleyen diyabetli hasta sayısı çoğunluktadır. Ayakların yıkanacağı suyun ısısının kontrol edilmeme oranları, diyabetik ayağı olan ve olmayan diyabetlilerde benzer bulundu. Diyabette nöropati nedeniyle ısıyı ve yabancı maddeleri algılama düzeyi azalmakta hatta yok olmaktadır (Türkaslan ve Altındaş, 2004:51-7). Bu doğrultuda diyabetli hastanın ayaklarını 50

65 ID:38 K:82 ısıtıcılardan ve sıcak maddelerden koruması gerektiği önerilmektedir (ADA, 2009). Çalışmamızda ayaklarını yıkadığı suyun bir başkası tarafından kontrol edildiğini söyleyen diyabetli hasta sayısı %12.2 dir ve bu oran oldukça düşüktür. Suyun ısı kontrolünün yapılmaması diyabetli hastaların fark etmeden çok sıcak su ile ayaklarını yıkamalarına, bu da cilt tahrişleri ile yanıklara ve diyabetik ayak oluşumuna zemin hazırlayabilir. Diyabette nöropati nedeniyle ısıyı algılama düzeyi azalmakta hatta yok olmaktadır (Türkaslan ve Altındaş, 2004:51-7) Yapılan bir araştırmada da diyabetli hastaların %17 si üşüyen ayaklarını ısıtmak için ütü, soba, sıcak su torbası veya ısıtıcı pedler gibi yöntemler kullandıklarını bildirmişlerdir (Aypak vd., 2012:423-8). Bizim çalışmamızda diyabetli hastaların çoğunun ayaklarına sıcak su torbası uygulama, soba ve ısıtıcıda ısıtma gibi diyabetik ayak oluşumuna zemin hazırlayan olumsuz davranışlardan uzak durduklarını bildirmişlerdir. Bu da diyabetli hastanın kendi bakımına yönelik davranış şeklinde yüz güldürücü bir geri bildirim olabilir. Ayakların bu yöntemlerle ısıtılması nöropati nedeniyle duyu kaybına uğrayan ayak ve parmaklarda yara açılmasına zemin hazırlayarak diyabetik ayak oluşumuna neden olacaktır. Bu nedenle hasta ve yakınına verilen her eğitimde özellikle vurgulanmalıdır. Diyabetli hastaların çoğu ayaklarını her gün yıkadığını bildirdi. Literatürdeki çalışmalarda da yıkama davranışının yüksek oranda olduğu hatta gün içerisinde birden fazla sayıda yıkama olduğu görülmektedir (Batkın ve Çetinkaya, 2005:6-12). Hastaların ifade ettiği gibi bunun nedeni çoğunlukla abdest almak için ayakların sık yıkanmak zorunda kalmasıdır. Ayak sağlığı için ayakları yıkama önemlidir (ADA, 2009, Çetinkalp, 2007:157-60). Ancak, ıslak bırakılan alanlarda mantar enfeksiyonları daha kolay oluşur (Oğur vd., 2005:19-25 ). Bu nedenle ayakların mutlak surette ıslak bırakılmaması ve yumuşak pamuklu bir havlu ile kurulanması önemlidir. Çalışmamızda diyabetli hastaların yarısından fazlası ayaklarını kurulurken, daha azı ise parmak aralarını ıslak bırakmayıp pamuklu bir havlu ile kuruladıklarını ifade etti. Bölükbaş ve arkadaşlarının (2006:82-91) yaptığı çalışmada diyabetik ayağı olan ve olmayan diyabetli hastaların %62.1 inin ayaklarını kurulamadığı bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda nemli alanlarda mantar enfeksiyonlarının daha fazla görüldüğü belirtilmektedir (Yüksel, 2002:127-37; Oğur vd., 2005:19-25). Ayakların kurulanması ile ayakta enfeksiyon oluşması, dolayısıyla diyabetik ayak gelişimi önlenmektedir. Ayağın basınç noktalarının değişimi lokal basınç artışına yol açarak ödem, kallus oluşumu, deride bozulma ve ülser oluşumunu kolaylaştırarak diyabetik ayak lezyonlarının artmasına yardım eder (Yılmaz, 2005:5-20). Ayak tabanında oluşan nasırların ayağın yükünü arttırdığı ve nasır altındaki bölgelerde oluşan ayak yaralarını gizlediği ifade edilmektedir (Tüzün, 2005:1-4). Çalışmamızda diyabetli hastaların yaklaşık üçte biri ayaklarında nasır olduğunu, nasırı olanların yarısının nasır- 51

66 ID:38 K:82 larını kendilerinin jilet veya makas kestiklerini söylemişlerdir. Yapılan bir çalışmada da nasırlar için kesici alet kullanımı oranı %17 olarak bulunmuştur (Aypak vd., 2012:423-8). Ayaklarda gelişen nasırlara yapılan rastgele müdahalelerde ayak doku bütünlüğü bozulur, his kaybı nedeniyle tahriş geç fark edilerek ayağın enfekte olmasına neden olabilir. Aypak ve arkadaşlarının (2012:423-8) yaptığı bir araştırmada diyabetli hastaların %59.5 i kullandığı çorabın özelliğine dikkat etmediği tespit edilmiştir. Araştırmamızda ise diyabetli hastaların çoğunun pamuklu ve yünlü çorabı tercih ettiği, yarısının çoraplarını her gün değiştirdiği, fakat çorap lastiklerinin sıkı olmaması gerektiği konusunu fazla önemsemedikleri belirlendi. Bölükbaş ve arkadaşlarının (2006:82-91) yapmış olduğu çalışmada da diyabetli hastaların %71.4 ünün pamuklu çorap giydiği görülmektedir. Pamuklu ya da yünlü, bileği sıkmayan çorap kullanımının ayak nemini korumada ve rahat kan dolaşımını sağlamada önemli olduğu belirtilmektedir (Çetinkalp, 2007:157-60). Diyabetli hastalara özellikle ayağı sıkmayan, dikişsiz ve pamuklu çorapların giyilmesi ve her gün değiştirilmesi önerilmektedir. Tırnaklar düzgün kesilmediğinde sivri kalan kısımlar cildi zedeler ve tırnak diplerinde travma oluşumuna neden olur. Travmanın oluşması diyabetik ayak oluşumuna zemin hazırlar. Araştırmamızda diyabetli hastaların yarısının tırnaklarında kalınlaşma olduğu, çoğunun tırnaklarını herhangi bir zamanda kendine özel olmayan bir tırnak makası ile kestiği, eğitim alan diyabetli hastaların ise çoğunun tırnak makasının kendisine ait olduğu saptandı. Tırnak kenarlarını düzgün olarak kesen diyabetli hasta sayısı yarıdan fazla iken, dörtte birinde tırnak batması olduğu gözlendi. Yapılan bir çalışmada ayak yarası gelişme nedenlerinin %11 ini tırnak batmalarının oluşturduğu belirtilmektedir (Abbas et al., 2002:575-9). Özkan ve arkadaşlarının (2014:29-34) yaptığı çalışmada da hastaların %62.5 inin tırnaklarını yuvarlak olarak kestikleri saptanmıştır. Tırnak kesiminde makasın enfeksiyon taşımasının önlenmesi için kişiye özel olması önemlidir. Çok derin tırnak kesimleri tırnak batmasına neden olur. Yanlış tırnak kesiminin diyabetli hastalar arasında yaygın olmasının sebebi yetersiz hasta eğitimi ile açıklanabilir. Çalışmamızda diyabetli hastaların ayakkabı kullanım alışkanlıklarına baktığımızda yarısından çoğu yürüyüşlerinde gündelik ayakkabılarını tercih ettiklerini, eğitim alan diyabetli hastaların az bir kısmı da ayağına özel ayakkabı yaptırdığını ifade etti. Aypak ve arkadaşlarının (2012:423-8) yapmış olduğu bir çalışmada diyabetli hastaların %59.5 nin özellikle kullanmaları gereken ayakkabı özelliklerine dikkat etmediklerini saptamışlardır. Yapılan bir başka çalışmada da diyabetli hastaların %75 inin kullanmaları gereken ayakkabı özelliklerinin neler olması gerektiği hususunda yeterince bilgilerinin olmadığı şeklinde bulunmuştur (Moreno et al., 1997:185-90). 52

67 ID:38 K:82 Diyabetli hastalara yeterli ayak bakım eğitimi verilmemesi veya alım gücünün olmayışı diyabetli hastaların yanlış ayakkabı kullanımına neden olabilir. Çalışmamızda diyabetli hastaların az bir kısmının bir çift ayakkabısı olduğu görülmüştür. Buna göre diyabetli hastaların tek bir çift ayakkabı kullanmaları, ayakkabının her açıdan yıpranma oranını da göz önüne alırsak diyabetik ayak oluşumuna zemin hazırlayabilir. Diyabetli hastaların ayağa uygun özel ayakkabı yaptırma oranı düşüktür. Bir kısmı da gerekirse ayağına özel ayakkabı yaptırabileceğini ifade etti. Ayak numarası ve şeklinin değişebileceği göz önüne alınarak diyabetli hastaların ayak şekillerine uygun ayakkabı yaptırmaları diyabetik ayak oluşum riskini önemli ölçüde önleyecektir. Yapılan bazı çalışmalarda diyabetli hastaların uygun genişlikte ayakkabı alabilmeleri içi büyük numaralı ayakkabı aldıkları ortaya çıkmıştır. Özkan ve arkadaşlarının (2014:29-34) yaptığı çalışmada da diyabetli hastaların %93.7 sinde ayağına göre çok büyük ayakkabı kullandığı belirlenmiştir. Sıkı ayakkabı kullanımında ise aynı bölge üzerinde sürekli basınç oluşmasına neden olur. Uygun ayakkabı kullanıldığı zaman, basınç noktalarına sürekli yüksek basıncı engeller. Çevreye karşı bariyer görevini görür. Uygunsuz ayakkabı kullanımı ayağın ve bileğin biyo mekanizmasını rahatsız eder. Ağrı dahil olmak üzere ayakla ilgili sorunlar ortaya çıkmaya başlar (Özkan vd., 2014:29-34). Çalışmamızda diyabetli hastaların bazıları burnu sivri ve topuklu ayakkabı giydiklerini ifade etti. Özkan ve arkadaşlarının (2014:29-34) yaptıkları çalışmada da diyabetli hastaların %43.7 si nonortopedic deri yuvarlak burunlu, uygun numara olmayan ayakkabı kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayağa uygun ayakkabıların giyilmemesi basınç noktalarını değiştirerek yara oluşumuna zemin hazırlayabilir. Yapılan çalışmalarda uygun ayakkabı kullanımının diyabetik ayak gelişimini engellediği (Armstrong and Lavery, 1998:1-6); yanlış ayakkabı kullanımının ise diyabetik ayak oluşumuna neden olduğu bulunmuştur (Abbas et al., 2002:575-9; Altındaş vd., 2006:87-95). Ayakkabı seçiminde dar ve uyumsuz ayakkabıların tercih edilmesi bu ayakkabıların verdiği hasarın geç algılanmasına ve tedavinin güçleşmesine yol açmaktadır (Yılmaz, 2005:5-20). Araştırmamızda diyabetli hastaların yarısının ayakkabının içini taş, çivi gibi yabancı cisimler açısından kontrol ettiği belirlendi. Sözen ve Kızılcı nın (2012:41-53) yaptığı bir çalışmada diyabetik ayağı olan bireylerin %69.1 nin ayakkabılarının içini giymeden önce kontrol etmedikleri bulunmuştur. Ayakkabı içindeki yabancı cisimler, kumaşta veya deride olan yırtık ve zedelenmeler, his kaybı olan diyabetlide tahrişe ve dolayısıyla yara açılmasına neden olabilir. Araştırmamızda çoğu diyabetli hastada hallux vagus ve pençe pençe parmağın her ikisinin de bir arada olduğu saptandı. Ayakta ki şekil bozuklukları ayağa özel ayakkabı giyilmediği takdirde basınç altında kalan bölgelerde hassasiyete ve bu da yara açılmasına neden olabilir. Bu durum takibe 53

68 ID:38 K:82 gelen hastaların büyük bir kısmının ayaklarının risk altında olduğunu bize göstermektedir. Diyabetli hastaların çoğu burnu sivri gelen ve topuklu ayakkabıyı çok tercih etmedikleri görüldü. Bunun nedeni genç yaş grubunun günlük yaşantılarında spor ayakkabı kullanımını, daha ileri yaşlarda da genelde rahat ayakkabı kullanımını tercih ettiklerini bize gösterdi. İki tipte de ayak yıkama suyunun çoğunlukla ılık olarak kullanılması dikkat çekti. Kullanılan çorapların lastik kısımlarının esnekliğinde tip 2 diyabetli hastaların yaklaşık yarısına yakınının dikkat etmediği gözlendi. Bunun nedeni tip 2 diyabetli kadın hastalarda sıklıkla diz altı çorap kullanımının tercih edilmesi ve bu çorapların lastik kısmının genelde sıkı olması olabilir. Sigara kullanma diyabetik ayağın oluşmasında önlenebilir risk faktörlerinden biridir. Yapılan bilimsel çalışmalar sigaranın diyabetli hastalarda görülen böbrek yetmezliği, görme bozukluğu, ayak ülseri, bacak ampütasyonları ve kalp krizi riskini arttırdığını göstermektedir (Bölükbaş vd., 2006:82-91). Araştırmada diyabetli hastaların dörtte biri halen sigara kullanmakta olduğunu söyledi. Bu hastaların diyabetik ayak yarası açılması konusunda çok daha riskli grupta oldukları, sigara bırakma konusunda telkin edilmeleri ve sıkı izlenmeleri gerektiği düşünülmektedir. Diyabetlilerin az bir kısmı alkol kullandığını bildirdi. Literatürde alkol alımının glisemik kontrolü bozuk, hipoglisemi riski yüksek veya kontrolsüz hiperglisemisi olan diyabetli hastalarda çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceği bildirilmekte ve alkol alımı diyabetli hastalarda önerilmemektedir (TEMD, 2009:15-20). Diyabetli hastalarda diyabetik ayaktan korunmaya yönelik kontrol edilebilir risk faktörleri azaltılmaya çalışılmalı, hipertansiyon, hiperlipidemi, alkol ve sigara ile ciddi mücadele edilmelidir. Araştırmada diyabetli hastaların çoğunda hipertansiyon, yaklaşık yarısında hiperlipidemi olduğu gözlendi. Hipertansiyonun inme, koroner kalp hastalığı gibi majör komplikasyon risklerinde artışı da beraberinde getirdiği ve vasküler hastalık açısından katılımcıların yüksek riske sahip olduklarını düşündürmektedir. Araştırmamızda ki diyabetli hastaların üçte birinde retinopati, nöropati, daha azında nefropati olduğu bulundu. Ülkemizde yapılan bir çalışmada diyabetik ayaklı bir grup diyabetli hastanın %88.1 inde nöropati ve %73.8 inde vaskülopati bulunmuştur (Özkara vd., 2002:102-5). Çalışmamızda literatürle çok paralel olmasa da nöropati ve diğer komplikasyon sayılarının azımsanmayacak sayıda olduğu ve hastaların diyabetik ayak açısından yüksek riskli olduğu düşünülmektedir. Diyabetin başarılı bir biçimde tedavi edilmesi, izlenmesi ve diyabetli hastanın etkin rolünün sağlanabilmesi için, diyabetli ve yakınlarının eğitimi ile hastanın kendi kendine bakımını öğrenmesi büyük önem taşımaktadır (Edirne vd., 2001:88-91). Literatürde bireyin kendi gözlemleri ile farkına varamayacağı problemlerin ve risklerin profesyonel 54

69 ID:38 K:82 bir gözlem ile fark edilebileceği, bu duruma göre önlem alınarak diyabetik ayağın önlenebileceği bildirilmektedir (Sözen, 2009:1-2). Yüksek risk grubundaki hastaların en azından üç ayda bir düzenli ayak kontrollerinin yapılması önerilmektedir. Her muayenede risk değerlendirilmesi yeniden yapılmalıdır (Arıcan ve Şaşmaz, 2004:541-6). Diyabetli hastaların ayak komplikasyonlarından korunması ve ayak bakımına yönelik bilgi verilmesi ve verilen bilgilerin uygulanmasını sağlama da hemşirenin büyük sorumluluğu vardır (Jude and Boulton 2000:179-96). Diyabet hemşiresi, diyabetli hastaların ayaklarında oluşabilecek komplikasyonları ve özbakım yeterliliklerini tanımlayabilmeli, ayak bakımı davranışlarını öğretebilmeli, bireyi diyabetik ayak yönünden risk düzeyine göre uygun aralıklarla izlemelidir (Sözen, 2009:1-2). SONUÇ Araştırmamızda ki verilerin çoğu daha önce eğitim alan ve almayan diyabetli hastalar ile diyabet tipine göre ayak bakımı alışkanlıkları karşılaştırıldığında hala hastaların diyabetik ayak eğitimi açısından yeterli düzeyde bilgilerinin olmadığını bize gösterdi. Diyabetik ayak problemleri önlenebilir bir komplikasyondur. Diyabetli hastaların ilk tanı anından itibaren ayak değerlendirmelerinin yapılması, her muayenede izlenmesi, diyabetik ayak oluşumu açısından yüksek riskli bireylerin daha sık kontrollere çağırılması ve koruyucu bakım davranışlarının kazandırılması önemlidir. Eğitimler, birey ve aileye hastalığa ilişkin yaşam şekli değişikliklerini ve uygun öz-bakım davranışlarını kazandırmaya yönelik planlanmalıdır. ÖNERİLER Diyabet ekibinin önemli bir üyesi ve diyabetli hastaların ayak bakımı eğitiminde etkin rolleri olan diyabet eğitim hemşirelerinin sayılarının arttırılması önerilebilir. Böylece, özellikle diyabette ayak bakımı takibi ve eğitimi konusunda çok daha iyi sonuçlar alınabileceği düşünülmektedir. Ayak bakımına ilişkin verilen eğitimin ayrı bir eğitim planı ile verilmesi, eğitim verilirken sadece sözlü anlatım ile değil görsel yöntemlerden yararlanılarak eğitim broşürlerinin verilmesi de önem taşır. Ayak bakımı eğitimi verilen diyabetlilerin aralıklı takip edilmesi, kontrollere gelişte eksik ve yanlış uygulamalar varsa düzeltilmesi, davranış değişikliği konusunda değerlendirilmesi önemlidir. Diyabetlilerin ayak sorunları ve diyabetik ayak ülserlerinin oluşumu konusunda farkındalıklarının arttırılması, diyabetik ayak bakımı ve ayak muayenesinde hemşirelerin aktif katılımlarının olması gerekir. KAYNAKLAR ABBAS, Z.G., LUTALE, J.K., MORBACH, S., & ARCHIBALD, L.K., (2002). Clinical Outcome of Diabetes Patients Hospitalized 55

70 ID:38 K:82 with Foot Ulcers Dares Salaam, Tanzania Diabetic Medicine, 19 (575-9) ADA, (2009). Foot Care org/type-1 diabetes/well-being/foot-care.jsp, ALTINDAŞ, M., BİNGÖL, U.A., KILIÇ, A., & PLANCI, Ö., (2006). Diyabetik Ayakta Cerrahi Tedavi: İzlem Formuna Dayalı 500 Hastanın Analizi Türk Plastik Rekonstrüktif Estetik Cerrahi Dergisi, 2 (87-95) ARICAN, Ö., & ŞAŞMAZ, S., (2004). Diyabetik Hastalarda Ayak Bakımı Türkiye Klinikleri J MedSci, 24 ( ) ARMSTRONG, D.G., & LAVERY, L.A., (1998). Diabetic Foot Ulcers; Prevention, Diagnosis and Classification, American Family Phisician, 6 (1-6) AYPAK, C., KOÇ, A., YIKILKAN, H., & GÖR- PELİOĞLU, S., (2012). Diyabetik Ayak Bakımı Cumhuriyet Tıp Dergisi, 34 ( ) BATKIN, D., & ÇETİNKAYA, F., (2005). Diabetes Mellitus Hastalarının Ayak Bakımı ve Diabetik Ayak Hakkındaki Bilgi, Tutum ve Davranışları Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences), 14 (6-12) BÖLÜKBAŞ, N., PAYDAŞ, M., & BOSTON, Ö., (2006). Diyabetli Hastaların Ayak Bakımı ile İlgili Davranışlarının ve Mevcut Ayak Durumlarının Saptanması Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1 (82-91) CİHANGİROĞLU, M., (2009). Diyabetik Ayağa Girişimsel Radyoloji Desteği Diyabet Forumu, 3 (1-7) ÇELİK, S., & ÖZTÜRK, G., (2009). Diyabetik Ayak Risk Faktörleri ve Bakım Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Dergisi, 1 (22-27) ÇETİNKALP, Ş., (2007). Diyabetik Hastalarda Ayak Sorunları Pusulanız Sağlık Olsun, İzmir, 1 ( ) EDİRNE, T., ERSOY, F., & YILMAZ, M., (2001). Diabetes Mellitus ta Hasta Eğitimi ve İzlemi Sürekli Tıp Eğitim Dergisi (STED), 3 (88-91) ERDOĞAN, F.G., (2010). Diyabetiğin Ayak Bakımı ve Dermatolojik Yönü, 46. Ulusal Diyabet Kongresi Bildiri Kitapçığı, Mayıs Antalya, (34) GREENMAN R.L., PANASYUK S., WANG X., LYONS T.E., DINH T., LONGORIA L., GIURINI J.M., FREENMAN J., KHAOD- HIAR L., & EARLY A.V., (2005). Changes in the Skin Microcirculation and Muscle Metabolism of the Diabetic Foot Lancet, 366 ( ) JUDE, E.B., & BOULTON, A., (2000). The Diabetic Foot, Diabetes: Current Perspectives, 56

71 ID:38 K:82 Betteridge D.J, Martin Dunitz LTD., First Published in the United Kingtom, pp INTERNATIONAL DIABETES FEDERATION (2013). Diabetes Atlas. 6th edition, KIR, B.E., ÖZYAZAR, M., & BAYINDIR, Ç.A., (2009). Endokrinoloji, Diyabet ve Metabolizma Servisine Yatan Diyabetik Hastalarda Komplikasyonlar ve Mali Yük Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Dergisi, 2 (6-13) KIR, B.E., & OLGUN, N., (2007). Diyabetik Ayaktan Korunma ve Yara Bakımı Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 1 (28-31) KOÇAK, K.D., & OLGUN, N., (2009). Tip 2 Diyabetli Hastalarda Ayak Bakım Becerisinin Kazandırılması Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Dergisi, 1 (28-37) MORENO, H.M.I., TRILLA, S.M., ESPLUGA, C.A., MENGUAL, M.N., BUNDO, V.M., JUANOLA, C.J., & AUBA, L.J., (1997). Self Care and Risk Factors of Diabetic Foot in Patients with Type II Diabetes Mellitus Aten Primaria, 20 ( ) OĞUR, R., BABAYİĞİT M.A., & YAREN, H., (2005). Sağlık Teknisyeni Öğrencilerinin Ayak Hijyeni Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davranışlarının Belirlenmesi Genel Tıp Dergisi, 1 (19-25) ÖZKAN, İ., BAHAR, M., ÇAM, S., & YIL- DIRIM, A., (2014). Diyabet Hastalarında Uygun Kullanımın Değerlendirilmesi Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Dergisi, 1 (29-34) ÖZKARA, A., AKTÜRK, M., DELİBAŞI, T., & KARAAHMETOĞLU, S., (2002). Diyabetik Ayaklı 84 Hastada Risk Faktörlerinin İncelemesi Türkiye Tıp Dergisi, 3 ( ) SATMAN, I., OMER, B., TUTUNCU, Y., KALACA, S., GEDIK, S., DINÇAG, N., KARSIDAG, K., GENC, S., TELCI, A., CANBAZ, B., TURKER, F., YILMAZ, T., CAKIR, B., & TUOMILEHTO, J., (2013). Twelve-year trends in the prevalence and risk factors of diabetes and prediabetes in Turkish adults European Journal of Epidemiology, 28 ( ) SÖZEN, E., (2009). Diyabetli Bireylerin Diyabetik Ayak Görülme Durumlarına Göre Ayak Bakım Davranışlarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, ss.1-2 SÖZEN, E., & KIZILCI, S., (2012). Tip 2 Diyabetlilerde Ayak Bakım Davranışlarının İncelenmesi ve Karşılaştırılması Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28 (41-53) 57

72 ID:38 K:82 TÜRKASLAN, T., & ALTINDAŞ, M., (2004). Diyabetik Ayak Yaraları, Türk Plastik Rekonstrüktif Estetik Cerrahi Dergisi, 12 (51-57) TÜRK ENDOKRİNOLOJİ VE METABOLİZ- MA DERNEĞİ (TEMD)., (2009). Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grupları. Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Klavuzu, ss YILMAZ, C., (2005). Diyabetik Ayak Ülserleri, Ed.: Tüzün M., Çetinkalp Ş., Diyabetik Ayak ve Tedavisi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Grafmat Basım ve Reklam, İzmir, ss.5-20 YÜKSEL, A., (2002). Diyabette Ayak Bakımı Diyabet Hemşireliği Temel Bilgiler Kitabı, Diyabet Hemşireliği Derneği, Tavaslı Matbaacılık, İstanbul, ss TÜZÜN, M., (2005). Diyabetik Ayak Ülserlerinin Sınıflaması ve Etiyopatogenezi, Tüzün M., Çetinkalp Ş. (Editörler), Diyabetik Ayak ve Tedavisi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Grafmat Basım ve Reklam, İzmir, ss

73 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI HEMŞİRELERİN TIBBİ HATA YAPMA EĞİLİMLERİNİN İNCELENMESİ 1 DETERMINING THE LEVEL OF TENDENCY IN MALPRACTICE AMONG NURSES Müjgan SOLAK KABATAŞ 1, Fundanur SEVİNÇ 2, Duygu SAV 2 1 Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İzmir / Türkiye 2 Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksek Okulu, İzmir / Türkiye Öz: Amaç: Hemşirelerin tıbbi hata oranlarını, nedenlerini ve türlerini belirlemek amacıyla yapılan bu araştırma kesitsel tipte tanımlayıcı bir çalışmadır. Yöntem: Araştırmanın örneklemini tarihleri arasında araştırmaya katılmayı kabul eden 300 hemşire oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği (HTHEÖ) kullanılmıştır. Bulgular: Araştırmaya katılan hemşirelerin yaş ortalaması = ± 7.59 olup, hemşirelerin %87.7 sinin lisans mezunu, %46.7 sinin 1 ile 9 yıl arasında çalıştığı, %81 inin isteyerek bu mesleği yaptığı belirlenmiştir. Hemşirelerin % 51 inin ayda 6 ile10 arasında nöbet tuttuğu, %64.7 sinin günde 1 ile 19 arasında hasta baktığı ve %65 inin mesleğinden memnun olduğu saptanmıştır. Hemşirelerin %93.7 si çalışma hayatı boyunca hatalı uygulama yapmadığını belirtmiştir. Tıbbi Hataya Eğilim ile yaş, isteyerek çalışma, çalışma yılı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır (p 0.05). Sonuç: Hemşirelerin yaşları ilerledikçe ve mesleğini isteyerek yapanlarda hata yapma eğiliminin düştüğü saptanmıştır. Tıbbi hata yapmanın daha çok çalışmaya başlanılan ilk yıllarda görüldüğü belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Tıbbi Hatası, Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Abstract: Purpose: In this research conducted on the purpose of finding out the ratio of nurses medical errors, their causes and their type is a descriptive study in a crosssectional form. Method: Three hundred nurses accepted to take part in the research between 28 June 2010 and 1 November 2010 constitute the examples of the study. As a data collection tool, Personal Information Form and Trends in Medical Malpractice in Nursing Scale (HTHEÖ) have been used. Results: The average age of the nurses took part in the research is = ± 7.59, 87.7% of the nurses have bachelor s degree, 46.7% of them have been working for 1-9 years, 81 % of them practicing this job willingly. It has been realized that % 51 of the nurses are on duty 6-10 hours per month, %64.7 of them examine 1-19 patients per day and %65 of them are happy with their jobs. %93.7 of the nurses has stated that they haven t performed misimplementation during their working life. With Malpractice Tendency, among age, working willingly and working year, a meaningful relation has been statistically determined (p 0.05).Conclusion: It has been determined that as the nurses ages get on and if they are working willingly their tendency of making mistake decreases. Medical error has been stated to be seen in the first years of the working. Key Words: Nursing, Malpractice, Trend of Medical Error in Nursing Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Müjgan SOLAK KABATAŞ, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği AD., İzmir / Türkiye mujgan.solak@ege.edu.tr Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok - No Ethics Committee 59

74 ID:31 K:67 GİRİŞ Tıbbi hatalar, teşhis, tedavi, bakım ve bakım sonrası dönemde sağlık profesyonellerinin sorumluluğunda gelişen, hastanın hayatı ve sağlık durumuna direkt etki eden, istenmeyen olaylardır. Kısacası, bir işi profesyonel olarak yapan kişilerin hatalı uygulamaları, bilgi, beceri ve özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanın zarar görmesi durumudur (İnce vd., 2005:123-7; Akalın, 2001:244-6; Çakmakçı, 2001:247-9). Tıbbi hatalar; hastaya tanı koyarken, medikasyon (ilaç uygulama) sırasında, cerrahi uygulamalarda meydana gelebilmektedir (Karataş ve Yakıncı, 2010:233-6). ABD de her yıl ilaç uygulama hataların yaklaşık 7000 hastanın ölümüne yol açtığı ve ilaç uygulama hatalarının sakatlığa, hastanede yatma süresinin artmasına, sağlık harcamalarının artmasına sebep olması nedeniyle yaklaşık 2 milyon dolar gider ile sonuçlandığı tahmin edilmektedir (Hughes, 2008: ; IOM, 1999:27). İşgücü, kaynak ve bazen can kaybı ile sonuçlanabilecek bu hataların en aza indirilmesi, hata kaynaklarının bilinmesi ile mümkün olabilir (Uzun ve Arslan, 2008:217-22). Ülkemizde de tıbbı hataların boyutları tam olarak bilinmemekle beraber, dünya ülkeleri ile parelellik gösterdiği düşünülmektedir. Türkiye de tıbbi uygulama hatalarıyla ilgili kurumlar, Yüksek Sağlık Şurası ve Adli Tıp Kurumu (ATK) dur yılları arasında hata iddiasıyla ATK ya gönderilen dosya sayısı 653 tür. Bunların 122 si kadın-doğum alanı ile ilgilidir. Bu 122 vakanın %70 inde hekim, %22 sinde hemşire suçlanmaktadır (Büken ve Büken, 2003:140-7; Zencirci, 2010:67-74). Tıbbi hatalar konusu tüm sağlık çalışanları için önemli bir konu olmakla birlikte, hemşireler açısından daha büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü hemşireler hasta bakımında doğrudan görev almakta ve yaptıkları yanlış uygulamalar hasta güvenliğini tehlikeye sokabilmektedir. Kimi zaman yapılan hatalar tazminat veya hapis cezası ile sonuçlanan ceza davalarına konu olabilmektedir (Uzun ve Arslan, 2008:217-22; Altunkan ve Özata, 2010:100-11). Ülkemizde son dört yılda hemşirelere karşı açılan tıbbi hata davalarında %10 artış olduğu bildirilmekle beraber diğer ülkelerle karşılaştırıldığında bu sayı oldukça azdır (Zencirci, 2010:67-74; Kuğuoğlu vd., 2009:86-93). Bunun nedeni olarak, bize özgü tıbbi hata yasamızın bulunmaması, hastaların hakları konusunda yeterli bilgiye sahip olunmaması, hemşirelik yasasındaki eksikliklere bağlı olarak hemşirenin bağımsız hareket edememesi gibi faktörler gösterilmektedir (Kuğuoğlu vd., 2009:86-93). Genellikle hastanelerde, hemşirelere karşı dava nedeni olabilen durumlar arasında hekim istemi ve protokoller ile ilgili hatalar, ilaç hataları, bakımda yanlış ya da uygun olmayan malzeme kullanılması, hasta vücudunda yabancı cisim unutulması, yetersiz hasta izlemi, yetersiz iletişim ve hastanın 60

75 ID:31 K:67 düşmesi vb. gibi zarar durumları sıralanabilir. Bu hataların hemşireler tarafından bilinmesi, hatalı uygulamalara neden olan faktörlerin incelenmesini, hatalı uygulamaların tanımlanmasını ve önlenmesine ilişkin stratejilerin belirlenmesini sağlayacaktır (Aştı ve Acaroğlu, 2000:22-7). Hasta güvenliği açısından hemşirelik hizmetlerinde en sık karşılaşılan hataların başında; ilaç hataları, hastane enfeksiyonları, hastanın yetersiz izlenmesinden kaynaklanan hatalar, düşmeler, iletişim eksikliğinden kaynaklanan hatalar ve yanlış ya da uygun olmayan malzeme kullanıma bağlı hataların geldiği belirtilmektedir (Adams and Garber, 2007: ; Altunkan ve Özata, 2010:100-11; Aştı ve Acaroğlu, 2000:22-7; Özata ve Altunkan, 2009:415-8). İlaç hataları hem hastayı hem de kurumu olumsuz yönde etkileyerek; % 41.5 oranında hastanın hastanede daha uzun süre kalmasına, hastane maliyetinin artmasına ve dava açılma riskine neden olmaktadır. Ayrıca ilaç hataları, hemşirelerin özgüvenini azaltmakta, hemşireler cezalandırma, işten çıkarma ve dava açılma korkusu ile ilaç hatalarını rapor etmekten çekinmektedirler (Osborne et al., 1999:33-8). Hemşirelerin, hastanın ve ailesinin zarar görmesini önlemek ve yasalar karşısında kendisini korumak için tıbbi risklerini artıran durumları bilmesi ve gerekli önlemleri alması önemlidir (Kuğuoğlu vd., 2009:86-93). Tıbbi hatalara ve hasta güvenliğine yönelik zengin literatüre karşın, ülkemizde tıbbi hata oranları, türleri, ortaya çıkış nedenleri ve önlemeye ilişkin araştırma verileri yeterli değildir. Bu çalışma hemşirelik uygulamalarında tıbbi hata oranları, nedenleri ve türlerini belirlemek amacıyla planlanmıştır. GEREÇ YÖNTEM Hemşirelerin tıbbi hata oranlarını, nedenlerini ve türlerini belirlemek amacıyla yapılan bu araştırma kesitsel tipte tanımlayıcı bir çalışmadır. Araştırmanın Yeri ve Tarihi Araştırma İzmir ilinde bir Üniversitesi Hastanesi nde tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma Evreni ve Örneklemi Araştırma evrenini İzmir ilinde bir tıp fakültesi hastane sinde görev yapan 1197 hemşire oluşturmuştur. Bu çalışma tarihleri arasında araştırmaya katılmayı kabul eden 300 hemşireye uygulanmıştır. Örneklem seçiminde Basit Rastgele Örneklem Yöntemi kullanılmıştır. Veri Toplama Yöntemi Veri toplamada, araştırmacılar tarafından hazırlanan literatür bilgilerinden yararlanılarak hazırlanan Kişisel Bilgi Formu, ile Özata ve Altunkan (2009:415-8) tarafından geliştirilen ve aynı yazarlar tarafından geçerlilik ve güvenirliği yapılan Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği (HTHEÖ) kullanılmıştır. Kişisel Bilgi Formu, dört 61

76 ID:31 K:67 bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde; sağlık personelinin bireysel özelliklerini içeren 14 soru, ikinci bölümde; araştırmaya katılan sağlık personelinin görev yaptığı birimde en fazla görülen tıbbi hata türlerine ilişkin görüşleri belirlemeye yönelik 35 soru, üçüncü bölümde; sağlık personelinin tıbbi hata nedenlerine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi amacıyla geliştirilen 27 soru, dördüncü bölümde ise; sağlık personelinin hasta güvenliğini tehlikeye sokacak hata yapma ve ekip arkadaşlarının hatalarına şahit olma durumlarını belirlemeye yönelik iki soru yer almıştır. Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği (HTHEÖ) Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı dır (Özata ve Altunkan 2009:415-8; Özata et al., 2013:57-65). Ölçekte hemşirelerin hasta bakımında günlük rutin olarak yerine getirdikleri faaliyetleri içeren 49 madde ve 5 alt boyut yer almaktadır. Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeğinde; ilaç ve transfüzyon uygulamaları, düşmeler, hastane enfeksiyonları, hasta izlemi, iletişim ve malzeme güvenliğine yönelik maddeler yer almaktadır. Ölçek Likert tipi 5 basamaklıdır. 1: hiç, 2: çok nadir,3: zaman zaman, 4: genellikle, 5: her zaman şeklinde değerlendirilmektedir. Ölçekte alınan toplam puandaki yükselme hemşirenin tıbbi hata yapmaya eğiliminin düşük olduğunu, puandaki düşme ise hata yapmaya eğiliminin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Hemşirelerden, ölçekte yer alan her maddenin kendileri için uygun olanı işaretlemeleri istenmiştir. Soru formu mesai saatleri içinde hemşirelerin kendileri tarafından yaklaşık dakikalık bir zaman içerisinde doldurulmuştur. Verilerin değerlendirilmesinde Sayı Yüzde, Korelasyon Analizi, Ki-Kare, T- Testi, ANOVA, Kruskal Wallis, Post Hoc testleri kullanılmıştır. Araştırmanın Etiği Araştırma öncesinde ilgili kurumlardan yazılı izin ve çalışmayı kabul eden hemşirelere sözlü bilgi verildikten sonra sözel onam alınmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan hemşirelerin yaş ortalaması X =32.46±7.59 olup, hemşirelerin %43.4 ü yaş grubunda, %87.7 si lisans mezunu, %61 i cerrahi birimlerde, %81 inin isteyerek bu mesleği yaptığı saptanmıştır (Tablo 1). 62

77 ID:31 K:67 Tablo 1. Araştırmaya Katılan Hemşirelerin Demografik ve Çalışma Yaşamına İlişkin Bulgulara Göre Dağılımı Özellikler Sayı (n) Yüzde % Yaş Grupları yaş yaş yaş Cinsiyet Kadın Erkek Eğitim Sağlık Meslek Lisesi Ve Ön Lisans Lisans ve Lisansüstü Birim Dahili Birim Cerrahi Birim Mesleğini Sevme Durumu Seven Sevmeyen Meslekte Çalışma Süresi Bir yıldan az 1-9 yıl yıl yıl 30 ve üstü yıl Kurumda Çalışma Süresi Bir yıldan az 1-9 yıl yıl yıl 30 ve üstü yıl Bulunduğu Birimde Çalışma Süresi ,4 41,0 15, ,0 61,0 81,0 19,

78 ID:31 K:67 Özellikler Sayı (n) Yüzde % Bir yıldan az 1-9 yıl yıl yıl 30 ve üstü yıl Haftalık Çalışma Saati 39 saat ve altı 40 saat 41 saat ve üstü Aylık Nöbet Sayısı Nöbeti yok 1-5 arası 6-10 arası 11 ve üstü Çalıştıkları Vardiyalar Gece Gündüz Gece-gündüz Günlük Bakım Verdiği Hasta Sayısı 1-9 arası arası arası arası 40 ve üstü TOPLAM Araştırma kapsamındaki hemşirelerin % %51 inin ayda 6 ile10 arasında nöbet tuttuğu, %51.3 ünün haftada 41 saatten fazla çalıştığı, %34.3 ünün günlük 1 ile 9 arasında hastaya bakım verdikleri belirlenmiştir (Tablo 1). 64

79 ID:31 K:67 Tablo 2. Hastanede En Fazla Görülen Tıbbi Hata Türlerine İlişkin Bulguların Dağılımı Tıbbi Hata Türleri Hiç ve Çok nadir Zaman zaman Genellikle ve Çok sık Sayı % Sayı % Sayı % 1.Yanlış taraf cerrahisi 2.İntihar 3.Sıra beklemeye bağlı ölümler 4.Transfüzyon hataları 5.Ameliyat komplikasyonları 6.Ameliyat sonrası komplikasyonları 7.Ölümcül ve zarar verici düşmeler 8. İnfüzyon pompaları hataları 9.Hatalı gaz/gaz karışımı verilmesi 10.Kesici-delici alet yaralanmaları 11.Tehlikeli kısaltmalar 12.Ventilatörle ilişkili problemler 13.Tedavide gecikme veya yapamama 14.Karyolaya bağlı yaralanma ve ölümler 15.Hastane enfeksiyonları 16.Cerrahi yanıklar 17.Kemoterapi hataları 18.Ameliyatlarda yabancı cisim unutulması 19.Kontamine ilaç veya kan alınması 20.Hava embolisi 21.Hastanın kaçması 22.Tanı testlerinin yetersizliği 23.Tanı hataları 24.Tanının gecikmesi 25.Son kullanma tarihi geçmiş ilaç kullanımı 26.Hipoglisemiye bağlı ölümler 27.Yatak yaraları 28.Elektrik şokuna bağlı ölümler 29.Yanlış doz ilaç uygulaması 30.Yanlış ilaç uygulama 31.Yanlış yerden ilaç uygulaması (IM veya IV yerin karıştırılması) 32.Uygun olmayan aralıkta ilaç verilmesi 33.Alerji bilgilerinin yetersiz olması ya da hiç olmaması 34.Araç gerecin bozulmasına bağlı hatalar 35.Güncel olmayan tanı ve tedavi yöntemlerinin kullanılması

80 ID:31 K:67 Hemşireler çalıştıkları birimde en çok karşılaştıkları hataları; hastane enfeksiyonları (%11), kesici-delici alet yaralanmaları (%9.3), yatak yaraları (%8), ameliyat komplikasyonları (%4), ameliyat sonrası komplikasyonlar (%3.7), ventilatöre ilişkili problemler (%3), alerji bilgilerinin yetersiz olması ya da hiç olmaması (%2.7), ölümcül ve zarar verici düşmeler (%2) ve araç-gerecin bozulmasına bağlı hatalar (%2), olarak belirtmişlerdir (Tablo 2). Tablo 3. Hemşirelerin Tıbbi Hata Nedenlerine İlişkin Saptadıkları Bulgulara Göre Dağılımı Tıbbi Hata Nedenleri Hiç ya da Az Orta Yüksek Çok yüksek Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Hemşireler tıbbi hata nedenlerini ise en çok çalışan hemşire sayısının az olması (%43), hemşireye görev dışı (sekreterlik) işlerin yüklenmesi (%40) ve aylık nöbet sayısının fazla olması (%40), iş yükünün fazla olması (%32) ve stres (%32), tükenmişlik duygusu (%26.3) ve yorgunluk (%25.7) olarak belirtmişlerdir (Tablo 3). Tablo 4. Hemşirelerin Yaş Grupları İle Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği inden (HTHEÖ) Aldıkları Puanların Dağılımı HTHEÖ yaş yaş 40 yaş ve üstü df F P İlaç ± ± ± Gruplar arası Grup içi Toplam Düşmeler ± ± ± 3.57 Gruplar arası Grup içi Toplam Hemşirelerin yaş grubu ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği İzlem alt boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). (Tablo 4). 66

81 ID:31 K:67 Tablo 5. Hemşirelerin Eğitim İle Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği inden (HTHEÖ) Aldıkları Puanların Dağılımı Ölçek alt grupları İlaç Uygulamaları- Transfüzyon Hataları Eğitim durumları Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü N Ortalama df F P ± ± Düşmeler Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü ± ± Hastane Enfeksiyonları Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü ± ± Hasta İzlemi- Malzeme Güvenliği Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü ± ± * İletişim Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü ± ± Toplam Sağlık meslek lisesi/ Ön lisans Lisans/Lisansüstü ± ± Hemşirelerin eğitim düzeyi ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği alt boyutu Malzeme Güvenliği/ Hasta İzlemi arasında yapılan istatistiksel analiz sonucun da anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 5). Hemşirelerin eğitim düzeyi ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği nin alt boyutu ilaç uygulamaları-transfüzyon hataları, düşme, hastane enfeksiyonları, iletişim ve toplam puanları arasında anlamlı fark saptanmamıştır (p>0.05). TARTIŞMA Araştırmamıza katılan hemşirelerin tamamı bayan (%100) olup, %87.7 si (263) lisans ve yüksek lisans mezunudur. Çalışmanın İzmir de bir eğitim hastanesinde olmasının bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir. Hemşirelerin %46.7 sinin (140) 1-9 yıldır, %34 ünün (102) yıldır, %9.7 sinin (29) yıldır meslekte çalıştığı belirlenmiştir. Oğuz un (2007) yaptığı çalışmada %52.2 si 2-5 yıl, %36.3 ü 6-15 yıl meslekte çalıştığını belirlemiştir. Çalışanların büyük çoğunluğunun (%46.7) meslekte çalışma 67

82 ID:31 K:67 sürelerinin on yıldan az olması, mesleğin getirdiği çeşitli zorluklara bağlı olarak erken yaşlarda emekli olmaları veya işten ayrılmaların fazla olduğunu bize düşündürmektedir. Çalışma saatleri, vardiya usulü ve nöbet süreleri incelendiğinde; hemşirelerin %51.3 ünün (154) haftada 41 saat ve üstü çalıştığı, %51 inin (153) ayda 6-10 nöbet tuttuğu, %63 ünün (189) gece-gündüz vardiyasında çalıştığı belirlenmiştir (Tablo 2). Altunkan ve Özata nın (2009:415-8) yaptıkları çalışmada ise hemşirelerin %44.2 sinin 45 saat, %39.2 sinin 45 saat ve üstü çalıştıklarını ve %54 ünün 6-10 nöbet tuttuğunu, %51.7 sinin gece-gündüz vardiyasında çalıştıklarını saptamışlardır. Bu sonuçlar çalışmamızla paralellik göstermektedir. Literatürde fazla çalışma ve vardiyalı çalışma sisteminin; uyku bozukluğu, uykusuzluk, halsizlik, yorgunluk, dikkat dağınıklığı, algılama bozukluğu, ritm bozukluğu, stres, tükenmişlik, dikkat dağınıklığı, sosyal ilişiklerde kopma, aile sorunları, iş doyumunda azalma, performans düşüklüğü, motivasyon kaybı, hasta bakımında aksama gibi onlarca soruna yol açtığı belirtilmektedir (Bilazer vd., 2008:22-37; Persson and Martensson, 2006:414-23; Ruggiero and Pezzino, 2006:450-3; Wilson and Sheik, 2002:584-7). Cebeci ve ark. nın (2012:188-96) yaptıkları bir çalışmada da hemşirelerin günlük çalışma saatini sekiz saatten uzun olması ile iletişim hatası yapma oranı ilişki olduğunu saptamışlardır. Araştırmamızda hemşirelerin çalışma hayatı boyunca %6.3 ünün (19) en az bir defa hata yaptığı, ayrıca %14 ünün (42) ekip arkadaşının bir hatasına şahit olduğu belirlenmiştir. Hatalı uygulama yapanların (%6.3), %26.3 ü hataların anlatılmasını etik bulmadığını, %21.1 i İ.M uygulanması gereken ilacı İ.V uyguladığını, %10.5 i hastanın sedyeden düşmesi gibi hatalar yaptığını belirtmişlerdir. Ankara da yapılan benzer bir çalışmada, katılanların %30 nun ilişkilerini bozmamak, %20 sinin ise ceza almaktan korktuğu için tıbbi hataları bildiremeyeceğini belirtmişlerdir (Arslan, vd., 2009:207). İzmir de yapılan bir araştırmaya katılanların %81.5 i (Tütüncü ve Küçükusta, 2007:519-33), bir kamu hastanesinde yapılan araştırmada ise katılanların %68 i hiç olay raporlandırmadıklarını bildirmişlerdir (Kafalı, vd. 2009:223). Ülkemizde hata yapılması durumunda ceza sisteminin işletilmesi nedeniyle, çalışanların yaptıkları hataları bildirme konusunda (ceza alma, dışlanma, kariyerinin olumsuz etkilenmesi vb. gibi nedenlerle) yönetimden çekindikleri için istekli davranmamaları ile açıklanabilir. Araştırmamıza katılan hemşireler çalıştıkları birimde en çok karşılaştıkları hataları; hastane enfeksiyonları (%11) başta olmak üzere, kesicidelici alet yaralanmaları (%9.3), yatak yaraları (%8), ameliyat komplikasyonları (%4), ameliyat sonrası komplikasyonları (%3.7) olarak belirtmişlerdir (Tablo 2). Özçetin ve ark. (2009:49-53) yaptıkları çalışmada hemşire başına düşen hasta sayısının artması ile hastanede yatış süresinin uzadığını ve dolayısıyla hastane enfeksiyonları sıklığının arttığını saptamışlardır. Sağkal ve ark. 68

83 ID:31 K:67 (2010:85) 118 hemşire ile yaptıkları çalışmada en sık karşılaşılan tıbbi hata türleri; kesici-delici alet yaralanmaları (%42.9), hastane enfeksiyonları (%40.8), hastanın kaçması (%30.6), tanı testlerinin yetersizliği ve taburcu olunduktan sonra bakımına destek olunmamasına bağlı oluşan hatalar (%26.5), yatak yaraları (%24.5) olarak tespit etmişlerdir. Çalışmamız ve diğer çalışmalardan elde edilen sonuçlarda, en çok yapılan hataların başında hastane enfeksiyonları ve kesici-delici alet yaralanmalarının geldiği görülmektedir. Bizim araştırmamızda hemşirelerin yanlış ilaç uygulama hataları %0.3 olarak bulunmuştur (Tablo 2). Hemşirelerin yönetimden çekindikleri için yanlış ilaç uygulamalarını ifade etmekte zorlandıkları ve sonuçların bu yüzden çok gerçekçi olmadığı düşünülmektedir. Eşer in (1998:95-101) yaptığı çalışmada, hemşirelerin hatalı ilaç uygulama oranının %46.2 olduğu, yapılan hataların ilacı yanlış zamanda uygulama, ilacı hasta yanında bırakma, yanlış dozda ilaç uygulama, istemde olmayan ilacı verme ve doz tekrarı şeklinde olduğu saptanmıştır. Bındler ve Bayne nın (1991:221-4) yaptıkları 110 profesyonel hemşireyi içine alan bir çalışmada hemşirelerin %81 inin ilaç dozlarını büyük oranda hesaplayamadıkları belirlemişlerdir. Gökdoğan ve Yorgun nun (2010:53-9) yaptıkları çalışmada hemşirelerin yaptıkları tıbbi hatalar içerisinde order ilaç hatalarının oranı %24 bulunmuştur. İlaç hatalarının genellikle belirtilmediği ve sadece %25 gibi az bir oranda rapor edildiği belirtilmektedir (Aştı ve Kıvanç, 2003:1-9). Ülkemizde tıbbi hatalarının çekinmeden bildirilebileceği yönetimlerin olmamasının bu sonuçlarda etkili olduğu düşünülmektedir. Araştırmada yanlış yerden ilaç uygulanması (I.M veya I.V yerin karıştırılması) %1 olarak belirlenmiştir (Tablo 2). Wilson ve Sheik in (1998:584-7) yaptıkları çalışmada ise yanlış yoldan ilaç uygulama tekniği %0.9 olarak bulunmuştur. Yapılan diğer bir çalışmada ise İlacın atlanması, uygulanmaması, Doğru dozun uygulanmaması, Order edilmeyen ilacın uygulanması hatalar saptanmıştır (Aslan ve Ünal, 2005:175-8). Bu konuda hemşirelerin çalışma saatinin uzun olması ve baktıkları hasta sayısının fazla olmasının bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir. Araştırmaya katılan hemşirelerin hataya yol açan faktörleri %43 ü çalışan hemşire sayısının az olmasını, %40 ı hemşirelere görev dışı (sekreterlik) işlerin yüklenmesini, %40 ı aylık nöbet sayısının fazla olmasını, %32 si iş yükünün fazla olmasını, %26.3 ü tükenmişlik duygusunu ve %25.7 si yorgunluğu ilk beş sırada belirtmişlerdir (Tablo 3). Literatürde tıbbı hataların ana nedenleri; bağlı faktörler(yorgunluk, yetersiz eğitim, yeterli özeni göstermeme, önlem almama, dikkatsizlik, iletişim yetersizliği, güç/kontrol, zamansızlık, yanlış karar, mantık hatası, tartışmacı kişilik), kurumsal faktörler(iş yeri yapısı, politikalar, idari/finansal yapı, liderlik, geri dönüm konularda yetersizlik, personelin yanlış dağıtımı) ve teknik faktörler (yetersiz otomasyon, yetersiz cihazlar, eksik cihazlar, karar verme destek eksikliği, integrasyon eksikliği) olarak üç başlık altında toplanmaktadır 69

84 ID:31 K:67 (Akalın, 2007:32-5). Işık ve ark. (2012:421-30) yaptıkları bir çalışmada hemşirelere göre; yeterli sayıda sağlık personelinin olmaması, iş stresinin fazla olması, hemşire başına düşen hasta sayısının fazla olması, üstlerin tutum ve davranışları sonucu oluşan bıkkınlık hali ve kısa zamanda çok sayıda hastaya bakım verme baskısı, çalışma süresinin uzunluğu, en önemli tıbbi hata nedenleridir. Aiken ve ark. (2002: ) tarafından yapılan kapsamlı bir araştırmada kadrolu hemşire ve ameliyat hastasından toplanan veriler ışığında araştırmacılar; normalde dört hastaya bakan bir hemşirenin ilave bir hasta yükü daha olması durumunda, hastanın ölüm riskinin %0.7 arttığını belirlemişlerdir Sağkal ve ark. (2010:85-7) yaptıkları çalışmada ise hemşireler hataya yol açan faktörleri %85.7 si fiziki yorgunluk, %80.6 sı stres, %77.6 sı iş yükünün fazla olması, %76.5 i görev dışı işlerin yüklenmesi, %75.5 i tükenmişlik duygusu olarak belirtmişlerdir. Hataların olmaması için hemşirelerin çalışma düzeni konusunda yasal düzenlemelerin ve standartların oluşturulmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Hemşirelerin yaşları ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği alt grupları arasındaki ilişki incelendiğinde; hemşirelerin yaş grubu ile ilaç uygulamaları-transfüzyon hataları ve iletişim alt grubu puanları arasında negatif bir ilişki saptanmıştır (R=-0.014). Diğer bir deyişle yaş arttıkça ilaç uygulamaları-transfüzyon hataları ve iletişim kurma oranları düşmektedir. Gökdoğan ve Yorgun un (2010:53-9) yaptıkları bir çalışmada hemşirelerin hastanede meydana gelen hataların %83.1 inin iletişim kaynaklı olduğuna inandıkları bulunmuştur. İleri yaştaki hemşirelerin sorumlu hemşire, başhemşire gibi yönetici rolleri olduğundan hemşirelerin hastalarla ilişkilerinin azaldığı, diğer yandan ise tecrübe arttıkça ilaç uygulamalarıtransfüzyon hatalarının azaldığı düşünülmektedir. Hemşirelerin yaş grupları ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği izlem alt grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Bu anlamlılığın ileri analizde grubundan kaynaklandığı gözlemlenmiştir (Tablo 4) yaş grubunda olanların çoğunlukla sorumlu hemşirelerden oluşması ve servislerin İzlem ve Malzeme Güvenliği sorumlu hemşirelerin sorumluluğunda olmasının bu sonuçta etkili olduğu düşünülmektedir. Yaş grupları ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği alt grupları olan ilaç uygulamaları-transfüzyon hataları, düşmeler, hastane enfeksiyonları, iletişim ve toplam puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05). Hemşirelerin eğitim durumu ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği alt gruplarında Malzeme Güvenliği/ Hasta izlemi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 5). Bu anlamlılığın eğitim ve deneyimi fazla olan hemşirelerin çoğunlukla sorumlu hemşire olduğu ve bu durumun yukarıda da belirtildiği gibi Hasta İzlemi-Malzeme Güvenliğinin sorumlu hemşirenin kontrolünde olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Hemşirelerin eğitim durumu ile Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeği alt grup- 70

85 ID:31 K:67 larından ilaç uygulamaları-transfüzyon hataları, düşmeler, hastane enfeksiyonları, iletişim, toplam puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p>0.05). ABD inde 2009 yılında ortaya çıkan den fazla tıbbi hatanın kök nedeninin %60-80 oranında etkisiz iletişim ve ekip çalışması yetersizliği olduğu görülmüştür (Meginniss et al., 2012:51-3). Literatürde, gelişmiş çoğu ülkelerde hatalı uygulamaya ilişkin davaların en sık rastlanılan nedenleri arasında yetersiz hasta izlemlerinin olduğu, hastanın sık aralarla kontrole ihtiyacı var ise, bu zaman aralığının sağlık ekibi üyelerince belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır (Eskreis, 1998:34-40). SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak; Hemşirelerin yaşları ilerledikçe, eğitim düzeyleri yükseldikçe ve mesleği isteyerek yapanlarda hata yapma eğiliminin düştüğü saptanmıştır. Tıbbi hata yapmanın daha çok çalışmaya başlanılan ilk yıllarda görüldüğü belirlenmiştir. Hemşireler çalıştıkları birimde en fazla görülen tıbbı hatanın hastane enfeksiyonu olduğunu belirtmişlerdir. Bununla ilgili olarak hizmet içi eğitim programları hazırlanması, eğitimde sürekliliğin sağlanması ve gerekli denetimlerin yapılması önerilebilir. Ayrıca kaliteli hemşirelik bakım hizmetlerinin sunulabilmesi için gereksinim duyulan sayıda ve nitelikte hemşire bulundurulmalı ve gerekli miktarda personelle birlikte hemşirelerin iş yükü azaltılmalıdır. Bu konudaki araştırmaların artırılması önerilmektedir. KAYNAKÇA ADAMS, J.L, & GARBER, S., (2007). Reducing Medical Malpractice By Targeting Physicians Making Medical Malpractice Payments Journal of Empirical Legal Studies, 4 ( ) AIKEN, L., CLARKE, S., SLOANE, D., SOC- HALSKI, J., & SILBER, J., (2002). Hospital Nurse Staffing and Patient Mortality, Nurse Burnout, and Job Dissatisfaction The Journal of The American Medical Association, 288 ( ) AKALIN, E., (2001). Tıbbi Hatalar; Nedir, Nasıl Önlenebilir? ANKEM Dergisi, 15 (244-6) AKALIN, E., (2007). Klinik Uygulamalar ve Hasta Güvenliği İyi Klinik Uygulamalar Dergisi, 17 (32-5) ALTUNKAN, H., & ÖZATA, M., (2010). Hemşirelik Hizmeti Sunan Sağlık Personelinde Malpraktis: Örneği Tıp Araştırmaları Dergisi, 8 (100-11) ASLAN, Ö., & ÜNAL, Ç., (2005). Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesinde Parenteral İlaç Uygulamalar Hatalar Gülhane Tıp Dergisi, 47 (175-8) ARSLAN, B.C., KISA, S., & HİSAR, F., (2009). Ankara Bir Devlet Hastanesinde Çalışan Personelin Hasta Güvenliği Kültürü ve Hasta Güvenliğine İlişkin Algılama ve Görüşleri 71

86 ID:31 K:67 12.Ulusal Hemşirelik Kongre Kitabı, Ed: Selma Doğan, Sivas, ss.207 AŞTI, T., & ACAROĞLU, R., (2000). Hemşirelikte Sık Karşılaşılan Hatalı Uygulamalar Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4 (22-7) AŞTI, T., & KIVANÇ, M.M., (2003). Ağız Yolu ile İlaç Verilmesine İlişkin Hemşirelerin Bilgi ve Uygulamaları Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6 (1-9) BÜKEN, Ö.N., & BÜKEN, E., (2003). Tıbbi Malpraktis Konusunda Tartışmalar Türkiye Klinikleri J. Med. Ethics, 11 (140-7) BİLAZER, F.N., KONCA, G.E., UĞUR, S., UÇAK, H., ERDEMİR, F., & ÇITAK, E., (2008). Türkiye de Hemşirelerin Çalışma Koşulları Türk Hemşireler Derneği (THD). Odak Ofset Matbaacılık, Ankara, ss BINDLER, R., & BAYNE, T., (1991). Medication Calculation Ability of Registered Nurses Image--The Journal of Nursing Scholarship, 23 (221-4) CEBECİ,F., GÜRSOY, E., & TEKİN, G.S., (2012). Hemşirelerin Tıbbi Hata Yapma Eğilimlerinin Belirlenmesi Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi,15 ( ) ÇAKMAKÇI, M., (2001). Tıbbi Hatalar; Tanımlar ve Konunu Önemi ANKEM Dergisi, 15 (247-9) ESKREIS, T.R., (1998). Seven Common Legal Pitfalls in Nursing The American Journal of Nursing, 98 (34-40) EŞER, İ., (1998). İlaç Hatalarının Değerlendirilmesi Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 14 (95 101) GÖKDOĞAN, F., & YORGUN, S., (2010). Sağlık Hizmetlerinde Hasta Güvenliği ve Hemşireler Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13 (53-9) HUGHES, R.G., (2008). Patient Safety and Quality: An Evidence-Based Handbook for Nurses: Vol.2, Medication Administration Safety, Agency for Healthcare Research and Quality, Ed: Hughes Ronda G., Rockville, ss IŞIK, O., AKBOLAT, M., ÇETİN, M., & ÇİMEN, M., (2012). Hemşirelerin Bakış Açısıyla Tıbbi Hataların Değerlendirilmesi TAF Preventive Medicine Bulletin, 11 (421-30) İNCE, H., İNCE, N., ÖZYILDIRIM, A.B., & SAFRAN, N., (2005). Hatalı Tıbbi Uygulama ve Korunma Yolları İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 4 (123-7)... INSTİTUTE OF MEDİCİNE REPORT (1999). To Err Is Human: Building a Safe Health System abstract/institute-of-medicine-report.html Erişim Tarihi:

87 ID:31 K:67 KAFALI, N., ERGÜN, A., & ATALAY, H., (2009). Bir Kamu Hastanesinde Çalışan Hemşire ve Hekimlerin Hasta Güvenliği Kültürü Algılaması 12.Ulusal Hemşirelik Kongre Kitabı, Ed: Selma Doğan, Sivas, ss.223 KARATAŞ, M., & YAKINCI, C., (2010). Tıbbi Hata Nedenleri ve Çözüm Yolları İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 17 (233-6) KUĞUOĞLU, S., ÇÖVENER, Ç., TANIR, K.M., & AKTAŞ, E., (2009). İlaç Uygulamalarında Hemşirenin Mesleki ve Yasal Sorumluluğu Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2 (86-93) MEGINNISS, A., DAMIAN, F., & FALVO, F., (2012). Time Out for Patient Safety Journal of Emergency Nursing, 38 (51-3) OSBORNE, J., BLAIS, K., & HAYES, J.S., (1999). Nurses Perceptions. When Is It A Medication Error? National Library of Medicine National Institutes of Health, 29 (33-8) OĞUZ, Ö., (2007). İlaç Hataları ve Hataların Raporlanmasına Yönelik Hemşirelerin Alışkanlık ve Deneyimlerinin Belirlenmesi ve İlaç Hatalarının Önlenmesine İlişkin Stratejilerin Geliştirilmesi Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Kurumları Yöneticiliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul ÖZATA, M., & ALTUNKAN, H., (2009). Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Geçerlilik Güvenilirlik Analizinin Yapılması Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongre Kitabı, Antalya, Mart, ss ÖZATA, M., ÖZTÜRK E.Y., CİHANGİROĞ- LU N., & ALTUNKAN, H., (2013). The Development of A Scale of Malpractice Trend in Nursing and Validity and Reliability Analysis İnternational Journal of Academic Research Part B., 5 (57-65) ÖZÇETİN, M., SAZ, E.U., KARAPINAR, B., ÖZEN, S., AYDEMİR, Ş., & VARDAR, F., (2009). Hastane Enfeksiyonları; Sıklığı ve Risk Faktörleri Çocuk Enfeksiyon Dergisi, 3 (49-53) PERSSON, M., & MARTENSSON, J., (2006). Situations Influencing Habits in Diet and Exercise Among Nurses Working Night Shift Journal of Nursing Management, 14 (414-23) RUGGIERO, J., & PEZZINO, J., (2006). Nurses Perceptions of The Advantages and Disadvantages of Their Shift and Ork Shedules The Journal Of Nursing Administration, 36 (450-3) UZUN, Ş., & ARSLAN, F., (2008). İlaç Uygulama Hataları Türkiye Klinikleri J.Med. Sci., 28 (217-22) 73

88 ID:31 K:67 SAĞKAL, T., KALKIM, A., & UĞURLU, S.E., (2010). Sağlık Personelinin Tıbbi Hatalarla Karşılaşma Durumları ve Tıbbi Hata Nedenlerinin İncelenmesi 1. Temel Hemşirelik Bakımı Kongre Kitabı, Ekim İzmir, s.85 TÜTÜNCÜ, Ö., & KÜÇÜKUSTA, D., (2007). Hastanelerde Hasta Güvenliği Kültürü ve İzmir İli Uygulaması Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (519-33) WILSON, J., (1998). The Impacts of Shift Patterns on Healthcare Professionals Journal of Nursing Management, 10 (211-9) WILSON, T., & SHEIK, A., (2002). Enhancing Public Safety in Primary Care British Medical of Journal, 324 (584-7) ZENCİRCİ, D.A., (2010). Hemşirelik ve Hatalı Tıbbi Uygulamalar Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 1 (67-74) 74

89 HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES UHDULUSLARARASI PULMONER KAPAK DEĞİŞİMİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI: OLGU SUNUMU 1 PULMONARY VALVE REPLACEMENT AND NURSING CARE: A CASE REPORT Filiz KARASU ŞEN 1, Güldal SÜYEN 2 1 Acıbadem Üniversitesi Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği, İstanbul / Türkiye 2 Acıbadem Üniversitesi Fizyopatoloji Anabilim Dalı, İstanbul / Türkiye Öz: Pulmoner Kapak Değişimi pulmoner kapak yetmezliği tedavisinde en efektik tedavi şeklidir ve genellikle geç Fallot Tetralojisi tamiri sonrasında görülür. Sağlıklı kişilerde hafif pulmoner kapak yetmezliği belirti oluşturmaz iken orta ve ciddi derecelerde pulmoner arterde basınç yüksekliğine (pulmoner hipertansiyon) neden olmaktadır. Bu da hastanın yaşam kalitesinin bozulmasına ve hayatı tehtit eden bir durum ortaya çıkarmaktadır. Fallot Tetralojisi (tetralogy of Fallot TOF) tüm doğumsal kalp kapak hastalıklarının %10 nunu oluşturur ve siyanotik kalp hastalıklarının en başında gelir. Geç TOF tamiri sonrası pulmoner kapak değişimi yapılan hastalarda cerrahi girişim sonrası bakımın amacı iyileşmeyi sağlamak, komplikasyonların erken tanılanması ve önlenmesidir. Hemşirelik bakımı üzerinde önemle durulması gereken bir konudur ve bakımın kanıta dayalı uygulamalarla planlanması gerekmektedir. Bu olgu sunumunda hemşirelik tanılarının belirlenmesi ve kanıta dayalı hemşirelik bakım planının sunulması amacıyla planlanmıştır. Abstract:Pulmonary Valve Replacement is the most efficient treatment method in pulmonary valve insufficiency and it s usually seen after repairment of late Tetralogy of Fallot. While in healthy individuals mild pulmonary valve insufficiency does not give any symptoms, in moderate and severe degrees it causes high blood pressure in pulmonary artery (pulmonary hypertension). This causes a drop for patient s life quality and also a situation that threatens his life. Tetralogy of Fallot (TOF) makes up 10% of all innate pulmonary valve diseases and it comes first among all cyanotic heart diseases. Nursing is a topic that must be elaborated in patients that pulmonary valve replacement is done after late TOF repairment and it has to be planned considering evidence-based applications. In this case report, determination of evidence-based nursing diagnosis and presenting the nursing is aimed. Key Words: Pulmonary Valve Replacement, Pulmonary Insufficiency, Tetralogy of Fallot, Nursing Care Anahtar Kelimeler: Pumoner Kapak Değişimi, Pulmoner Yetmezlik, Fallot Tetralojisi, Hemşirelik Bakımı Doi: /UHD (1) Sorumlu Yazar: Filiz KARASU ŞEN, Acıbadem Üniversitesi Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği, İstanbul /Türkiye filizkarasu@gmail.com Geliş Tarihi / Received: Kabul Tarihi / Accepted: Makalenin Türü:Type of article (Olgu Sunumu / Case Reports) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok /None Etik Kurul Raporu Var - Yes Ethics Committee (T.C. S.B. Ankara 1. Bölge Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Hastanesi Eğitim Planlama ve Koordinasyon Kurulu (EPK) Kararı Sayı:B.10.4.ISM EPKK-619 Tarih: ) 75

90 ID:46 K:87 GİRİŞ Pulmoner kapak değişimi (Pulmonary Valve Replacement=PVR), geç Fallot Tetralojisi tamiri sonrası görülen önemli bir durumdur (Başaran vd., 2011:52-4). Pulmoner kapak kalbin dört kapakçığından biridir ve pulmoner arterin sağ ventrikül girişinde bulunur (Can, 2011:92-8). Pulmoner kapak yetmezliği, kapağın normalde tamamen açılarak kanın sağ ventrikülden pulmoner artere geçmesini sağlayan pulmoner kapağın tam olarak kapanamaması ve bu yüzden pulmoner arterden sağ ventriküle kanın geri kaçmasıdır (Demircin, 2007:39-42). Kalp kapak hastalıkları arasında pulmoner kapak tutulumu daha az görülmektedir. Kapaktaki disfonksiyona bağlı olarak sağ ventrikülde basınç ve volum yüklenmesi oluşmaktadır (Can, 2011:92-8). TOF lu hastalarda pulmoner kapak yapısı genellikle bozuktur. Kapakçıklar kalın ve pulmoner arter duvarına yapışıktır (Üstünsoy vd., 2012:710-5). PVR genellikle TOF tamiri sonrasında gerçekleştirilir (Başaran vd., 2011:52-4). Tüm onarım yöntemlerine rağmen Pulmoner Yetmezlik en sık görülen komplikasyondur (Üstünsoy vd., 2012:710-5). PVR düşük riskle gerçekleştirilebilir (Lee et al., 2013:915-20; Üstünsoy vd., 2012:710-5). Ventriküler aritmiler TOF tam düzeltme cerrahisi sonrasında en sık görülen mortal aritmiler olup cerrahi girişim sonrası dönemde izlenen ani ölümlerin en sık nedenidir (Üstünsoy vd., 2012:710-5). Pulmoner yetmezlik ve sağ ventrikül dilatasyonu olan hastalarda, PVR sağ ventrikül volüm yüklenmesini ortadan kaldırmakta ve sağ ventriküler fonksiyonu düzelterek ventriküler aritmi ve ani kardiyak ölüm riskini azaltmaktadır. Pulmoner kapak replasmanı için ilk tercih edilecek pulmoner homogrefttir. Pulmoner homogreftlerde duvar kalsifikasyonu pulmoner pozisyonda aortik homogreftlere göre çok daha seyrek olarak meydana gelmekte ve pulmoner homogreft ömrü daha uzun olmaktadır (Akpınar vd., 1997:135-9). Bu tür hastalara bakım veren hemşirelerin tüm riskleri göz önünde bulundurarak hemşirelik bakım planını oluşturmaları ve kanıta dayalı uygulamalar ile desteklemeleri gerekir. PVR, TOF tamiri sonrası mükemmel uzun süre sağkalım ile güvenli bir işlemdir ancak cerrahi girişim sonrası mortalite, hastanede kalış süresi ve komplikasyonların önlenmesinde kanıta dayalı hemşirelik bakımın uygulanması önemli yer tutmaktadır. Hasta bakımının neolitik zamanlarda yapıldığını gösteren kanıtlar vardır. Hemşirelik, önceleri toplum gereksinimlerini karşılamak ve bakım vermek için geliştirilmiştir. Florance Nightingale den sonra hemşirelik kuramları geliştirilmiştir (Ökdem vd., 2000:5-11). Hemşirelik mesleğindeki gelişmeler son 20 yılda artmış, uygulamalarda bireyin gereksinimleri doğrultusunda bakım planlanmaya başlamıştır (Karagözoğlu, 2005:6-14). Hemşirelik mesleği ülkemizde giderek geleneksellikten uzaklaşarak kanıta dayalı uygulamalarla bakımını planlamaya ve uygulama sonrası 76

91 ID:46 K:87 değerlendirmelerle fark yaratmaya başlamıştır. Hemşirelik mesleğinden beklentilerin artması hemşireleri araştırmaya ve mesleği geliştirmeye yöneltmiştir. Olguda sunulan hemşirelik bakımı özellikle açık kalp cerrahisi yapılan hastalarda planlanan hemşirelik bakımına benzemekte fakat cerrahi girişim sonrası mortal ventriküler aritmiler nedeniyle ani ölümlerin önlenmesi için dikkatle planlanması gerekmektedir. Oluşturulan hemşirelik bakımında kanıt düzeyleri sınıflaması kullanılmıştır. KANIT DÜZEYLERİ SINIFLAMASI DÜZEY KANIT TİPİ I İyi tasarlanmış randomize kontrollü çalışmalardan yapılmış en az bir sistematik incelemelerden elde edilen güçlü kanıtlar II İyi tasarlanmış ve uygun büyüklükte en az bir randomize kontrollü çalışmadan elde edilen güçlü kanıtlar III İyi tasarlanmış randomize olmayan, tek gruplu pre-post değerlendirmeli, kohort, zaman serileri ve vaka kontrol çalışmalarından elde edilen kanıtlar IV İyi tasarlanmış birden fazla araştırma merkezi / grubu tarafından yapılmış deneysel olmayan tasarımlardan elde edilen kanıtlar V Saygın otoritelerin görüşlerine, klinik kanıtlara, uzman komitelerin tanımlayıcı çalışmalarına dayalı kanıtlar OLGU SUNUMU Çalışmayan, 23 yaşında, bekar hasta üç kat merdiven sonrası yorulma ve nefes darlığı şikayetiyle bir kamu hastanesi kardiyoloji polikliniğine başvuruyor. Labaratuar tetkikleri, EKG ve EKO su yapılıyor. Hasta Ciddi Pulmoner Yetmezlik tanısı ile Kardiyovasküler cerrahi polikliniğine yönlendiriliyor. PVR planlanan hasta servise yatırılıyor. Özgeçmişinde 2004 yılında TOF girişimi yapılan hastanın izolasyonu ve alerji öyküsü yok. Servis hakkında bilgi verilen hastanın yaşam bulguları vücut sıcaklığı 36.5ºC, kan basıncı 110/70 mmhg, nabzı 72/dk, solunum sayısı 18/dk ve görsel ağrı skalasına göre ağrı şiddeti sıfır olarak tespit edilen hastanın Akciğer grafisi çekilerek dördü Eritrosit süspansiyonu, üçü Taze donmuş plazma rezerve edildi. Anestezi konsültasyonu yapıldı. Cerrahi girişim bölgesi traşı ve duşu planlanarak cerrahi girişim öncesi hazırlıkları tamamlandı. Cerrahi ekip tarafından hastaya PVR, TOF komplet onarımı ve VSD onarımı yapıldı. Cerrahi girişim sorunsuz sonuçlanan hastada sağ juguler santral venöz katateri, sol radial arter katateri, mesane sondası, mediasten direni ve entübasyon tüpü bulunuyordu. Yoğun bakımın altıncı saatinde extübe edilen hastaya doktor istemine göre, dört saatte bir kan gazı ve ACT takibi yapıldı. ACT sonucuna göre 1ü TDP uygulandı. Yoğun bakımın 23. saatinde kardiyovasküler cerrahi servisine transferi yapıldı. Hastanın yattığı süre içerisinde herhangi bir komplikasyon gelişmedi. Hasta cerrahi girişim sonrası sekizinci gününde 77

92 ID:46 K:87 medikal tedavisi düzenlenerek ve evde taburculuk eğitimi verilerek taburcu edildi. HEMŞİRELİK BAKIMI Hemşirelik Tanısı 1: Cerrahi girişime bağlı HİPOTERMİ RİSKİ Amaç: Hastanın vücut sıcaklığı normal sınırlarda tutulacak Hemşirelik Girişimleri: 1-Hasta monitörize edilerek vücut sıcaklığı takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 2-Hastayı ısıtmak için sıcak hava üfleyen ısıtıcı battaniye ve cihaz kullanılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 3-Hastayı ısıtmak için nemlendirilmiş oksijen kullanılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 4-Hasta kanama riski açısından takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hastanın cerrahi girişim sonrası yoğun bakıma geliş ısısı 33.7 C. Hastaya yapılan hemşirelik girişimleri sonrası vücut ısısı 36.5 C ye yükseldi, taburcu olana kadar hipotermisi ve hipotermiye bağlı komplikasyon gözlenmedi. Hemşirelik Tanısı 2: Cerrahi operasyona bağlı KANAMA RİSKİ Amaç: Hastanın masif kanaması olmayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Hasta monitörize edilerek, vital bulguları takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86; Mollaoğlu et al., 2013:27-34) (Kanıt düzeyi IV). 2-Hastanın insizyon bölgesi ve göğüs tüpü kanama ve drenaj miktarı yönünden takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 3-Ameliyat sonrası hastanın drenaj tüpleri negatif basınçta izlenmesi sağlanacak (Jain et al., 2011:601-6). (Kanıt düzeyi IV). 4-Hastanın Hct-Hg düzeyi hastane protokolüne göre düzenli olarak izlenecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 5-Kanama diyatezi düşünülen hastalarda TDP, Trombosit süspansiyonu verilecek (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 6-ACT takibi yapılacak (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 7-Akciğer grafisinde mediasten genişlemesi varlığına dikkat edilecek (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 8-Hastanın saatlik idrar çıkışları azalma açısından takibi yapılacak (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 78

93 ID:46 K:87 9-Hasta taşikardi, takipne, dispne açısından izlenecek (Sarıoğlu, 2001:11-9; Turhan ve Tutar; 2004:105-12) (Kanıt düzeyi IV). 10-Hasta kalp tamponatı belirtileri açısından takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86; Turhan ve Tutar; 2004:105-12) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hastanın cerrahi girişim sonrası yoğun bakım takibinde 4 saatlik aralıklar ile kan gazı takibi yapıldı, kontrol akciğer grafisi çekildi. Yoğun bakım birinci saatinde ACT (139 saniye) sonucuna göre 5000 ünite Protamin uygulandı. Yoğun bakım üçüncü saatinde bir ünite TDP takıldı, Hastanın yoğun bakım birinci gününde 400 ml drenajı oldu, hastada masif kanama gözlenmedi. Hemşirelik Tanısı 3: Cerrahi operasyon sonrası ARİTMİ RİSKİ Amaç: Hastada aritmi gözlenmeyecek. Hemşirelik Girişimleri 1-Hasta monitorize edilerek vital bulguları izlenecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 2-Hastanın serum potasyum düzeyi takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 3-Hastanın idrar miktarı takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 4-Hastanın ağrı durumu değerlendirilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hasta monitörize takip edildi, yoğun bakıma geliş ve 1.gün EKG çekildi. 4 saat aralıklar ile kan gazı çalışıldı, 20meq Potasyum klorür replese edildi. Hastada cerrahi girişim sonrası süreçte aritmi gözlenmedi, hasta sinüs ritminde izledi. Hemşirelik Tanısı 4: Sternum insizyonu, hastada bulunan dren ve katatere bağlı AKUT AĞRI RİSKİ Amaç: Hastanın ağrısı olamayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Hasta monitörize edilerek takip edilecek, yaşam bulguları değerlendirilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt Düzeyi IV). 2-Ses, ışık, gürültü açısından uygun fiziksel ortam sağlanacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt Düzeyi IV). 3-Ağrının yeri, şiddeti, zamanı ve niteliği değerlendirilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 4-Hastaya hekim istemi ile analjezik ilaç uygulaması yapılacak. 5-Hasta uygulanan ilacın etki ve yan etkileri konusunda bilgilendirilecek. 79

94 ID:46 K:87 6-Hastaya uygun pozisyon verilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86; Lee et al., 2013:915-20) (Kanıt düzeyi IV). 7-Hastanın dikkati başka yöne çekme yaklaşımları kullanılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt Düzeyi III). 8-Derin solunum ve öksürük egzersizleri esnasında insizyon bölgesi desteklenecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 9-Hasta disritmi yönünden takip edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hastanın yoğun bakım beşinci saatte görsel ağrı skalası ile değerlendirmesi sonucu ağrı düzeyi altı idi. Hastaya IM analjezik uygulandı. Hasta ağrısının azaldığını kendisini daha iyi hissettiğini belirtti. İstemde yer alan medikal tedavileri uygulandı, hasta yoğun bakımdan servise çıkışından sonra destekle mobilize oldu. TV izlemeye başladı. Hastanın yatış süresinde ağrı ifadesi olmadı. Hemşirelik Tanısı 5: Extübasyon sonrası ATA- LEKTAZİ RİSKİ Amaç: Hastada atalektazi gelişmeyecek. Hemşirelik Girişimleri 1-Hasta cerrahi operasyon sonrası ilk 12 saatte extübe edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 2-Hasta extübasyon sonrası atalektazi belirti ve bulguları açısından izlenecek (Uysal, 2010:28-34) (Kanıt düzeyi IV). 3-Hastanın yatak başı yükseltilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzey II). 4-Hastaya derin solunum ve öksürük egzersizleri yaptırılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 5-Hastaya kontrol akciğer grafisi çektirilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hasta yoğun bakımın altıncı saatinde extübe edildi, extübasyon sonrası nazal 3-4 lt/dk dan oksijen desteği 10. saatinde 2 lt/ dk ya düşülerek devam etti, yoğun bakım birinci gününde oksijen desteği verilmedi. Hastaya derin solunum ve öksürük egzersizleri çalıştırıldı, triflow ile saat başı çalışması sağlandı. Yoğun bakım sıfır ve birinci gününde kontrol akciğer grafisi çektirildi. Hastada atalektazi gelişmedi. Hemşirelik Tanısı 6: Cerrahi girişime bağlı SIVI VOLÜMÜNDE DEĞİŞİM RİSKİ (Fazlalığı/ Eksikliği) Amaç: Hastada sıvı volüm eksikliği ya da fazlalığı olmayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Aldığı çıkardığı sıvı takip edilecek (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 80

95 ID:46 K:87 2-Yaşam bulguları ve bilinci takip edilecek. 3-Kan değerleri (elektrolit, üre, kreatinin, BUN, serum albümin vb.) izlenecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 4-Deri ve akciğer bulguları izlenecek. Gerekli bakım uygulanacak (Sarıoğlu, 2001:11-19) (Kanıt düzeyi IV). 5-Uygun diyet ve yeterli miktarda sıvı alması sağlanacak. Değişiklikler doktora iletilecek (Sarıoğlu, 2001:11-9) (Kanıt düzeyi IV). 6-Hasta ve ailesi mevcut durum ve sorumlulukları konusunda bilgilendirilecek (Yılmaz ve Çiftçi, 2010:183-9). Değerlendirme: Hastanın cerrahi girişim sonrası aldığı çıkardığı takibi yapıldı. Vital bulguları ve bilinç düzeyinde bozulma gözlenmedi. Kan seviyeleri normal düzeyinde seyretti. Diyette yeterli sıvı alması sağlandı. Sıvı volüm eksikliği yada fazlalığı gözlenmedi. Hemşirelik Tanısı 7: Sternum insizyonu, dren, entübasyon tüpü ve kataterlere bağlı ENFEK- SİYON RİSKİ Amaç: Hastada enfeksiyonun sistemik ve lokal belirtileri olmayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Hastada yerel ve sistemik enfeksiyon belirtileri yakından kontrol edilecek (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86). (Kanıt düzeyi IV). 2-Bakım ve diğer uygulamalarda el hijyenine dikkat edilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzey I). 3-Pansumanda kullanılan antiseptik solüsyonun kendiliğinden kuruması beklenecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71; Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi I). 4-Damar içi kateter takılması ve bakımı sırasında aseptik tekniğe uyulacak (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi I). 5-Kateter bölgesini kapamada steril gazlı bez veya steril transparan yarı geçirgen kapamalar kullanılacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71; Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi I). 6-Kateter pansumanı nemlendiğinde, gevşediğinde veya gözle görülebilir kirlenme meydana geldiğinde mutlaka değiştirilecek (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi I). 7-Standart formlara kateter takılma/çıkarılma ve kapamanın uygulanması tarihleri yazılacak ve takip edilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71; Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzey II). 8-Periferik venöz kateterler saatte değiştirilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi I). 9-Üriner kateter kullanımında kapalı sistem kullanılacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi I). 81

96 ID:46 K:87 10-Üriner kateter kullanım süresi kısa tutulacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi I). 11-İdrar torbası mesane seviyesinin altında tutulacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi I). 12-Hastaya bakım veren sağlık personeli VIP hakkında eğitilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi II). 13-Ventilatörde kalma süresi kısa tutulacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi II ). 14- Hastanın yatak başı yükseltilecek (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) (Kanıt düzeyi II ). 15-Düzenli olarak antiseptik solüsyonla ağız bakımı yapılacak (Akbayrak ve Bağcivan, 2010:65-71) ( Kanıt düzeyi II). Değerlendirme: Hastanın pansumanları povidon iyot kullanılarak, kuruması beklenip, steril spanç ile kapatıldı. Hasta yoğun bakım 6. saatinde extübe edildi. Yoğun bakım 1.gününde mesane sondası çıkarıldı. Hastada sistemik ve lokal enfeksiyon belirtileri gözlenmedi. Hemşirelik Tanısı 8: Cerrahi girişime bağlı DREN, SONDA VE ENDOTRAKEAL TÜP ETKİNLİNĞİNDE DEĞİŞİM RİSKİ Amaç: Hastanın dren, sonda ve endotrakeal tüp etkinliğinde bozulma olmayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Tüp etkinliği ve yerinde olup olmadığı sık takip edilecek (Çevik ve Zaybak, 2011: 54-9) (Kanıt düzeyi IV). 2-Yatarken, otururken ve gezerken nasıl hareket edeceği anlatılacak/gösterilecek (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). 3-Çıkan sıvı/sıvılar görünüm ve miktar açısından takip edilecek (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). 4-Etkinlikte değişim olduğunda doktora bilgi verilecek (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hastaya, otururken, kalkarken ve gezerken idrar sondası ve dreni nasıl muhafaza edeceği konusunda bilgi verildi. Hastanın dreni ve idrar sondası çıkarılana kadar etkinliğinde değişim gözlenmedi. Hemşirelik Tanısı 9: Cerrahi girişim sonrası immobiliteye bağlı DÜŞME RİSKİ Amaç: Hasta düşmeyecek, düşmeye bağlı travma gelişmeyecek. Hemşirelik Girişimleri 1-Hastanın düşme risk düzeyi belirlenecek (Mollaoğlu et al., 2013:27-34) (Kanıt düzeyi IV). 2-Hastanın oda ve çevresinin düzeni ve güvenliği sağlanacak (Mollaoğlu et al., 2013:27-34) (Kanıt düzeyi IV). 3-Yatak freni sabitlenecek, yatak kenarlıkları kaldırılacak (Mollaoğlu et al., 2013:27-34) (Kanıt düzeyi IV). 82

97 ID:46 K:87 4-Hastaya kol bandı takılarak, hemşire çağrı butonu verilecek (Mollaoğlu et al., 2013:27-34) (Kanıt düzeyi IV). 5-Hasta düşme riski konusunda bilgilendirilecek. Değerlendirme: Hasta servise yatışı sırasında düşme riski konusunda bilgilendirildi, çevre düzeni ve güvenliği sağlandı. Hasta yattığı sürede düşmedi, herhangi bir travmaya maruz kalmadı. Hemşirelik Tanısı 10: Orotrakeal entübasyon ve oksijen kullanımına bağlı ORAL MUKOZ MEMBRAN BOZULMA RİSKİ Amaç: Hastanın mukoziti olmayacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Hastanın günde bir kez oral mukozadaki değişiklikleri değerlendirilecek (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi IV). 2-Yumuşak diş fırçası ile temel ağız bakımı yapılacak (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi IV). 3-Yumuşak diş fırçası kullanması önerilecek (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi IV). 4-Ayda bir kez diş fırçasını değiştirmesi gerektiği önerilecek (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi IV). 5-Günde üç kez gargara yapması sağlanacak (Yılmaz, 2007:241-6) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hastanın oral mukoz membran değerlendirmesi entübe iken 15 puan, extübasyon sonrası sekiz puan. Hastaya yoğun bakım sürecinde sıfırıncı gününde bikarbonat solüsyonu ile ağız bakımı verildi. Hastaya yemeklerden sonra diş fırçası ile ağız bakımını düzenli yapması desteklendi. Hastada mukozit görülmedi. Hemşirelik Tanısı 11: Cerrahi girişime bağlı AKTİVİTE İNTOLERANSI Amaç: Hastanın aktivitelerini kendisi yapabilir duruma gelmesi sağlanacak. Hemşirelik Girişimleri 1-Aktivite öncesi ve sonrası yaşam bulguları takip edilecek ve aktiviteleri planlanacak (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). 2-Aktivite programı (yatak içinde aktif/pasif hareket, mobilizasyon, egzersiz vb.) uygulanacak (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). 3-Yapabileceği aktiviteler için cesaretlendirilecek ve dikkat etmesi gerekenler anlatılacak (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). 4-Yardımcı araç gereç (walker, baston vb.) kullanması sağlanacak (Çevik ve Zaybak, 2011:54-9) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hasta yoğun bakım birinci gününde destekle mobilize edildi. Yaşam bulguları stabil olan hasta servise transferinden sonra sık aralıklarla mobilize oldu. Cerrahi girişimin üçüncü gününden itibaren aktivitelerini yerine getirmeye başladı. Hemşirelik Tanısı 12: Hastanede kalmaya bağlı UYKU DÜZENİNDE DEĞİŞİM RİSKİ 83

98 ID:46 K:87 Amaç: Hasta daha fazla uyuduğunu ve dinlenmiş olduğunu ifade edecek. Hemşirelik Girişimleri 1-Uyku düzen ve kalitesini etkileyen nedenler (ağrı, gürültü, anksiyete, ışık vb.) belirlenecek/ azaltılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 2-İnvaziv işlemler daha çok gündüz ve uyanık olduğu zamanlarda yapılmaya çalışılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 3-Akşamları çay, kahve ve kafeinli içecek ve hazmı güç besinleri tüketmemesi sağlanacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). 4-Gün içinde uyku sınırlaması yapılacak (Asgar Pour ve Demir Korkmaz, 2010:77-86) (Kanıt düzeyi IV). Değerlendirme: Hasta servise alındıktan sonra birinci gününde ağrı şikayeti nedeniyle uyuyamadığını belirtti. Doktor istemine göre IM analjezik uygulandı. Hastaya diğer günlerde order edilen oral analjezik verildi. Hasta daha rahat uyuduğunu ifade etti. TARTIŞMA PVR cerrahi girişimi yapılan hastalarda uzun süre sağkalım sağlanmaktadır ve oluşabilecek komplikasyonların önlenmesi hemşirelik bakımının etkinliği ile doğru orantılıdır. Cerrahi girişim sonrası hemşirelerin komplikasyonların önlenmesi için hemodinamik monitörizasyon, solunum, nörolojik, sindirim ve böbrek sistemleri ve hemostazın sağlanmasına yönelik bakım konusunda bilgi ve beceriye sahip olması gerekir. Açık kalp cerrahi girişimi yapılan hastalarda kritik süre ilk saattir (Pour ve Korkmaz, 2010:77-86). Bu nedenle iyi ve kaliteli bir bakım için iyi planlanmış bir hemşirelik bakımına ve bilgili ve yetenekli hemşirelere ihtiyaç vardır. Ayrıca hastalara verilecek cerrahi girişim sonrası bakımın ve iyileşmenin büyük bir kısmı evde geçmektedir. Bu nedenle taburculuk sonrası evde bakımın önemi büyüktür (Yılmaz ve Çiftçi, 2010:183-9). 23 yaşındaki olguda ciddi pulmoner yetmezlik belirtileri üç kat merdiven çıkma sonrası nefes darlığı ile ortaya çıkmıştır. Yapılan EKO sonucunda ciddi pulmoner yetmezlik tanısı kesinleşmiştir. Cerrahi ekip tarafından hastaya PVR, Fallot tetralojisi komplet onarımı ve VSD onarımı yapılmıştır. Cerrahi girişim sorunsuz tamamlanmıştır. Cerrahi girişim sonrasında multidisipliner yaklaşımla bakım verilmiştir. Yoğun bakım ve servis yatışı sürecinde olgumuz kanama riski, atalektazi riski, enfeksiyon riski, dren, sonda ve tüp etkinliğinde değişim riski, aktivite intoleransı, ağrı, uyku düzenin sağlanması, oral mukoz membranda bozulma riski ve düşme riski tanıları ile takip edilmiştir. 84

99 ID:46 K:87 SONUÇ PVR yapılan hastalarda postoperatif mortalite, hastanede kalış süresi ve önemli advers olaylar için risk faktörleri bulunmaktadır. Hastalara verilecek hemşirelik bakımı iyi planlanmış olmalı ve kanıta dayalı hemşirelik uygulamalarıyla yapılmalıdır. Hemşirenin planlı bakım vermesi gelişebilecek komplikasyonların azaltılmasında etkin bir role sahiptir. Olgumuzda, multidisipliner yaklaşımla bakım gereksinimleri saptanıp, literatür bilgileri dahilinde bakım planlanmıştır. Bakım planı doğrultusunda uygun hemşirelik girişimleri ve uygulamalarıyla hastada komplikasyon gelişmediği saptanmıştır. Hasta cerrahi girişim sonrası sekizinci gününde, bir hafta sonra kardiyovasküler cerrahi polikliniğine kontrole gelmek üzere taburcu edilmiştir. KAYNAKLAR AKBAYRAK, N., & BAĞCİVAN, G., (2010). Yoğun Bakım Ünitelerinde Sık Görülen Enfeksiyonların Önlenmesinde Kanıta Dayalı Uygulamalar Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 13 (65-71) AKPINAR, B., POLAT, B., SANİSOĞLU, İ., YILMAZ, M., CAKALI, E., BAYINDIR, O., & SÖMEZ, B., (1997). Pulmoner Kapak Replasmanı: İki Olgu Nedeniyle GKD Cerrahi Dergisi, 5 ( ) ASGAR POUR, H., & DEMİR KORKMAZ, F., (2010). Açık Kalp Cerrahisi Sonrası Hemşirelik Bakımı Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 26 (77-86) BAŞARAN, M., ÇİNE, N., GÜZELMERİÇ, F., ÖNER, N., YILDIRIM, A., SUNAR, H., & CEYRAN, H., (2011). Fallot Tetralojisi Nedeniyle Opere Edilmiş Bir Hastada Pulmoner Kapak Replasmanı İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 74 (52-54) CAN, G., (2010). Onkoloji Hemşireliğinde Kanıta Dayalı Bakım, İstanbul, Nobel Tıp Kitapevleri, ss: CAN, M., (2011). Pulmoner Kapak Hastalıklarının Tanı ve Tedavisinde Güncel Yaklaşımlar Türkiye Klinikleri J Cardiol-Special Topics, 4 (92-98) ÇEVİK, K., & ZAYBAK, A., (2011). Açık Kalp Ameliyatı Sonrasında Yapılan Egzersizin Ağrıya Etkisi Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14 (54-59) DEMİRCİN, M., (2007). Pulmoner Kapak Hastalıklarında Cerrahi Tedavi Türkiye Klinikleri J Surg Med Sci, 3 (39-42) GENGSAKUL, A., HARRIS, L., BRADLEY, T.J., WEBB, G.D., WILLIAMS, W.G., SIU, S.C., MERCHANT, N., & McCRINDLE, B.W., (2007). The İmpact of Pulmonary Valve Replacement After Tetralogy of Fallot Repair: A Matched Comparison Eur J Cardiothorac Surg, 32 ( ) 85

100 ID:46 K:87 JAIN, A., OSTER, M., KILGO, P., GRUDZIAK, J., JOKHADAR, M., BOOK, W., & KOGON, B.E., (2011). Risk Factors Associated with Morbidity and Mortality After Pulmonary Valve Replacement in Adult Patients with Previously Corrected Tetralogy of Fallot Pediatr Cardiol., 33 ( ) KARAGÖZOĞLU, Ş., (2005.) Bilimsel Bir Disiplin Olarak Hemşirelik Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9 (6-14) KILIÇ, M., & ÖZTUNÇ, G., (2012). Ağrı Kontrolünde Kullanılan Yöntemler ve Hemşirenin Rolü Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 7 (35-50) LEE, C., LEE, C.H., & KWAK, J.G., (2013). Surgical Pulmonary Valve İnsertion Cardiol Young., 23 ( ) MARTIN, C.G., & TURKELSON, S., (2006.) Nursing Care of the Patient Undergoing Coronary Artery Bypass Grafting Journal of Cardiovascular Nursing, 21 ( ) MOLLAOGLU, M., FERTELLI, T., & OZKAN TUNCAY, F., (2013). İnvestigation of the Measuares Taken and the Risk of Falling in Hospitalized Patients in İnternal Medical Clinics TAF Preventive Medicine Bulletin, 12 (27-34) ÖKDEM, Ş., ABBASOĞLU, A., & DOĞAN, N., (2000). Hemşirelik Tarihi, Eğitimi ve Gelişimi Ankara Üniversitesi Dikimevi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Yıllığı, 1 (5-11) POUR, H.P., & KORKMAZ, F.D., (2010). Açık Kalp Ameliyatı Sonrası Hemşirelik Bakımı Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 26 (77-86) SARIOĞLU T., (2001). Kalp Cerrahisi Klinik Protokolü: 11-19, Erişim Tarihi: TURHAN, S., & TUTAR, E., (2004). Akut Kardiyak Tamponat Yoğun Bakım Dergisi, 4 ( ) UYSAL, H., (2010). Oksijen Tedavisi ve Hemşirelik Bakımı Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, 1 (28-34) ÜSTÜNSOY, H., ÖZÇALIŞKAN, Ö., GÖKAS- LAN, G., ATİK, C., KERVANCIOĞLU, M., ARSLANOĞLU, Y., DENİZ, H., & KORUK, S., (2012). Fallot Tetralojisinde Tam Düzeltme Cerrahisinin Orta Dönem Sonuçları Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi, 20 ( ) YILMAZ, M.Ç., (2007). Mukozit Yönetiminde Kanıta Dayalı Öneriler Uluslar arası Hematoloji Onkoloji Dergisi, 4 ( ) YILMAZ, M., & ÇİFÇİ, E.S., (2010). Açık Kalp Ameliyatı Geçirmiş Bireylerin Evde Bakım Gereksinimlerinin Belirlenmesinde Bir Model: Fonksiyonel Sağlık Örüntüleri Türk Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi, 18 ( ) 86

101 DERGİ HAKKINDA, 2014 yılı itibariyle yayın hayatına girmiştir. Dergimizde literatüre kaynak sağlayacak nitelik ve değerde olan yayınlara yer verilmektedir. Dergimiz uluslararası hakemli bir dergi olup, yılda ÜÇ sayı çıkarmaktadır. Dergimizin sayıları NİSAN, AĞUSTOS ve ARALIK aylarında sistem üzerinden yayınlanmaktadır. Dergimiz gerek basılı, gerekse de internet üzerinden ulaşılabilen bir dergidir. Dergimizde Hemşirelik Araştırmaları içerisinde değerlendirilebilecek her türlü yayına yer verilebilmektedir. Dergimizin baş editörü Dr. Ümran SEVİL olup, dergi yönetim kurulunun aldığı kararlar doğrultusunda faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Yönetim kurulu başkanı derginin o anki en üst unvana sahip hocası olup yönetim kurulunun %51 inin aldığı kararlar uygulanmaktadır. Gönderilen her yayın kendi alanında uzman iki hakemin onayından geçerek hakemler tarafından yayınlanabilir görüşüne sahip olmalıdır. Aynı sayı içerisinde yazarın bir yayınına yer verilir. Birden fazla hakem ve yönetim kurulu onayından geçen çalışmalar sıraya alınarak ilerleyen sayılarda yayınlanır. Hiçbir yazar hakem ve yönetim kurulu üyeleri üzerinde etkili değildir. Dergimizde yayınlanmak üzere sisteme yüklenen çalışmalar için yayın telif hakkı sözleşmesi istenmez. Sisteme yüklenen çalışmalar dergiye devredilmiş olarak kabul edilir. Yazar ya da yazarlar bu durumu kabul etmiş ve derginin yayın kabul şartlarına uygun hareket etmeyi teyit ederek bu sisteme dahil olmuş sayılırlar. Dergimiz hakem ve bilim kurullarında yer almak isteyen akademisyen ve bilim araştırmacılarının mutlaka Dr. unvanı almış ve alanında bilimsel çalışmalar yapmış olması şartı aranır. Dr. Unvanına sahip olmayan ve alanında yayın yapmayan hiç kimse bilim, danışma ve hakem kurullarında yer alamaz. Dergi yönetim kurulu derginin en üst karar ve yürütme mekanizmasını oluşturur. Yönetim kurulunun aldığı her türlü karar kesin ve değiştirilemez niteliktedir. Yönetim kurulu kararı olmaksızın hiçbir koşul ve şartta dergi üzerinde işlem gerçekleştirilemez ve uygulamaya gidilmez. Dergi baş editörü hakem onayına gönderilmeyen çalışmaların dergide kabul edilip edilmeyeceğine, hakem sürecine gönderilip gönderilmeyeceğine karar verebilir. Bu karar sürecinde yönetim kuruluna bilgi vermek zorunda değildir. Dergimiz bünyesinde hakem, bilim ve danışma kurulunda yer almak isteyen bilim insanlarının katılımına ancak yönetim kurulu karar verebilir. Dergimizde bazı ulusal ya da uluslararası kongrelerde yayınlanmış sözlü ve hakem onayından geçmiş çalışmalar için özel sayılar şeklinde çalışmalar da gerçekleştirilmektedir. Bu tip özel sayılar ancak anlaşma yapılan kongrelerde sunulmuş sözlü bildiriler için geçerlidir. Bu bildirilerin mutlaka kongre bilim kurulundan onay almış hakem değerlendirmesi yapılmış olmalıdır. Hakem değerlendirilmesi yapılmamış hiçbir çalışma yayına alınmaz. Yayınlanmak için gönderilen çalışmalar dergi hakem onayına gönderilir. Her iki hakemden olumlu dönüş alan

102 çalışmalar yayına alınır. Ayrıca sözlü sunulan bildirilerin mutlaka basılı materyali ile hakem onay raporları dergimiz yönetim kuruluna ve baş editörüne sunulmuş olmalıdır. Bu bilgi ve materyallere sahip olmayan bildirilere dergimizde yer verilmez. Dergimizde işlem sürecine dair bilgiler yazar ve yazarlara yazılı olarak dergi internet adresinden bildirilir. Ayrıca dergimize üye olup sisteme giriş yapan her bir yazar süreç ile ilgili bilgileri derginin web sayfasından kendisi izleyip gelişmeleri takip edebilir. Dergimizdeki koşul ve şartlar her bir yazar ve yazarlar için aynıdır. Hiçbir kimse için bu kurallar ve koşullar değiştirilmez. Farklılık sağlanması istenemez talep edilemez. Dergimiz bünyesinde yayınlanması istenen eserlerin mutlaka derginin yayın kabul ettiği alanlardan olması şartı aranır. Bu özellikleri taşımayan hiçbir yayına dergimizde yer verilemez. Hakem sürecine dair işleyiş baş editör kontrolünde gerçekleştirilir. Baş editör yayının dergide hakem sürecine dair işleyişine yönelik bilgi ve karar verme yetkisine sahip bulunur. Baş editörün uygun bulmadığı ya da kabul etmediği bir yayın dergide sürece dahil edilmez. Bu konuda yazar ya da yazarlar dergi ile diğer organlar üzerinde bir yükümlülük oluşturamaz. Hakem onayından geçse bile editörler ya da yönetim kurulu mevcut çalışmanın yayınlanmasına olumlu görüş bildirmemesi veya makale sistemde yayına alınsa bile kurulların kararı ile iptal edilebilir. Böyle bir durumda yazar ya da yazarlar dergiye bir yaptırım uygulamaz. Her türlü yetki tek taraflı olarak dergi yönetim ve editörler kuruluna aittir. Dergimiz T.C. hukuk kuralları çerçevesinde 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanun ve Hükümleri ne tabi hareket eder. Bu kanunun gerekliliklerini yerine getirmeyen yazar ya da yazarlar hakkında dergimiz tek taraflı olarak hukuki haklarını korumaya sahiptir. Dergimizde yayınlanması amacıyla gönderilen çalışmalarda yapılan ilgili kanunlara uygun olarak gerçekleştirilmeyen alıntılar, intihal gibi konularda yazar ya da yazarlar tek taraflı olarak sorumludur. Bu konuda dergimiz üzerinde hiçbir kurum, kişi ya da diğer yetkili olanlar yaptırım uygulayamaz. Dergimiz online olarak hareket eden bir yayın organıdır. Akademik alanda hazırlanan çalışmaların yer aldığı bir materyal olarak bilimsel araştırma yapan kurum ve kişilere fayda sağlamak amacıyla toplumsal hizmet sunan sosyal bir organdır. Dergimiz paralı bir dergi olmayıp, hiçbir yazara ya da yazarlara basılı materyal göndermek zorunda değildir. Dergimizde kabul edilen ve basıma hak kazanan çalışmalar dergi yayın kabul şartları ve yazım kurallarına uygun olarak mizanpajı yapılır ve sisteme yüklenir. İhtiyacı olan yazar ya da yazarlar ile okuyucular sistemden bu sayıyı indirerek ihtiyacını giderebilir. Mizanpaj yazar tarafından örnek makale baz alınarak yapılmaktadır.

103 ABOUT THE JOURNAL International Refereed Journal of Nursing Research has started to publish articles as of Our journal includes valuable and qualified articles which will provide sources for the literature. Our journal is an international refereed journal, and published three times a year. The issues of our journal are published on APRIL, AUGUST and DECEMBER. Both online and hard versions of the journal are available. Our journal welcomes all types of articles with respect to Nursing Research. Editor-in-Chief of the journal is Doctor Ümran SEVİL (MD) who carries out their activities in accordance with the decisions taken by the Executive Board of the journal. Editor-in-Chief is the member of the board who has the highest rank, and decisions taken by 51% of executive board are implemented. Each submitted article is approved by two referees who are experts in their fields, and is expected to be granted with positive opinions of referees as to being eligible for publishing. Within the same issue, single article of the author is published. If the author has more than one article which is approved by referees and the executive board, those are lined up for the following issues. No author has any kind of power on referees and executive board. Copy right agreement is not demanded for articles which have been uploaded to the system for publishing. Rights of articles which have been uploaded to the system are considered to be transferred to the journal. Author or authors are regarded to have agreed on this and have been included in this system by committing to act in accordance with the publishing conditions of the journal. Academicians and researchers who would like to become a member of referees and scientific boards of the journal are required to hold Ph. D. degree and be granted with the title of Doctor and to be experts in their fields. In addition, one of the conditions is to have carried out scientific studies. No one who has not published works in his/her field and does not have the titles of Doctor or Expert cannot become a member of referees and advisory boards. Executive board of the journal is the senior decision and executive mechanism of the journal. Each and every decision of the executive board is absolute and irreversible. Without the decision of the executive board, nothing can be carried out or performed under no circumstance. The Editor-in-Chief of the journal can decide on whether works which have not been sent to the approval of referees can be accepted or not, whether they can be included in the process of referees approval. Editor-in-Chief does not have to inform the executive board on this process. Executive board takes decisions regarding the participation of scientists in the referees, scientific and advisory boards of the journal. In our journal, special issues can be prepared for works which have been presented orally in some national or international congresses and which have been approved by a referee. Such special issues are just valid for oral presentations in agreed congresses. Such works have to

104 be approved by scientific board of the congress and evaluated by referees. No work can be published without referee assessment and approval. Works which are sent for publishing are submitted to referees for their approvals. Works which are evaluated positively by the two referees are published. In addition, printed versions of the orally-presented works and their referee approval reports should be submitted to executive board of the journal as well as editorin-chief. Works lacking this information and printed material cannot be accepted for our journal. Information regarding the process are provided for author and authors in a written format in the web page of the journal. Each author who registers to our journal and logins the system can follow up the process on the web page of the journal. All conditions and principles are eligible and same for each and every author. These conditions and rules cannot be changed for anyone. Any change or difference cannot be requested. Works sent to be published in the journal have to be related to the fields that the journal accepts. If a work does not hold such features, it is not published in the journal. Procedure regarding refereeing process is under the control of editorin-chief. Editor-in-chief has the authority to decide on the procedure of refereeing process for a work. A work which has not been found appropriate or not been accepted by the editor-in-chief cannot be included in the refereeing process of the journal. Under such circumstances, author or authors cannot form any liability for the journal and other bodies. Even if a work is approved by a referee or accepted in the system to be published, its publication can be cancelled due to negative opinion of editors or executive board regarding the publication of the work or related decision of the boards. Under such cases, author or authors cannot impose sanctions on the journal. Any kind of authority belongs unilaterally to editors and executive board of the journal. Our journal acts in accordance with Law numbered 5846 on Intellectual and Artistic Works and its provisions within the frame of Turkish Republic legal rules. Our journal has the right to protect its legal rights unilaterally against author or authors who do not fulfil the necessities of this law. Author or authors are held responsible unilaterally regarding quotations which are not in accordance with related rules, and plagiarism. Our journal does not charge any fee thus does not have to send printed material to author/authors. Page-setting of the works which have been accepted and granted to be published in our journal is carried out according to the journal s publication and writing rules, and then uploaded to the system. Works can be downloaded from the system by author/authors and readers so that their needs are met. Page-setting is performed by authors based on the sample work provided for them.

105 ULUSLAR ARASI HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (UHD) YAZARLARA BİLGİ 1. Dergimizin yazım dili Türkçedir. 2. Farklı dillerde hazırlanan yayınlar ve çalışmalar editör başta olmak üzere derginin yönetimi onay vermesi durumunda kabul edilir. Bu durum tek taraflı olarak dergimize aittir. 3. Dergimiz basılı olarak çıkarılmakta olup, internet ortamında sadece İngilizce özet ve Türkçe özet şeklinde yer alır. 4. Dergimiz sistemine üye olmadan yayın kabul edilmez. 5. Hiçbir yazar dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. 6. Yapılan her bir çalışmanın sorumluluğu tek taraflı olarak yazara aittir. Dergimiz bu konuda bir yükümlülük altına alınamaz sokulamaz. 7. Dergimiz bünyesinde değerlendirilmek koşulu ile gönderiler çalışmaların, her hangi bir nedenle bir başka yerde kullanılmamış veya değerlendirmeye gönderilmemiş olması gerekir. Böyle bir olumsuzluk ile karşılaşılması durumunda tekzip yayınlanması koşulu ile çalışma reddedilir ve yazar hakkında hukuki işlem başlatılır. 8. Her bir çalışma alanında uzman iki hakem tarafından değerlendirilip, iki hakemden olumlu görüş alan çalışmalar sıraya alınmak koşulu ile yayına alınır. 9. Hiçbir çalışmanın bir başka çalışmadan farklılığı veya üstünlüğü yoktur. Her bir yazar ve çalışma aynı hak ve eşitliğe sahiptir. Her hangi bir ayrıcalık tanınmaz. 10. Yazarlar çalışmalarının hangi hakemler tarafından değerlendirildiğini bilemez ve bilmek isteme hakkına sahip olamaz. Bu durum sadece sistem yönetici ve editör tarafından bilinir ve gizli tutulur. 11. Düzeltmeler majör ve minör şeklinde yapılır. Her bir düzeltme sadece iki hakka sahiptir. İki talep doğrultusunda istenen düzeltmenin yapılmaması durumunda çalışma otomatik olarak ret alır.

106 12. Tez, sunum ve bildiri şeklinde daha önce kullanılmış çalışmalar makaleye dönüştürülüyor ise mutlaka daha önceki kullanımına yönelik bilgi makalenin dipnotunda bulundurulmalı ve açıklanmalıdır. Aksi durumda intihal olarak kabul edilir ve dergimiz bu yükümlülüğü kabul etmez. 13. Dergimizin yayın kabul ettiği alanları dışında yapılan çalışmalar ilgili yönetim veya editör tarafından tek taraflı olarak kabul edilir veya red edilir. Bu durumda yazar bir hak iddiasında bulunamaz. 14. Dergimize yüklenen çalışmaların her türlü hakkı yazar tarafından dergiye verilmiştir. Bu işlem için yazardan bir imza ve onay bilgisi istenmez. Sisteme yüklenen çalışmalar her hakkı ile dergimize devredilmiş olur. 15. Dergimizin yayınları değerlendirme süresi hakemlerden gelen dönüşlere göre iki aydır. İki ay içerisinde dönüş alınamayan çalışmalar bir başka hakeme yönlendirilir. Bu durumda süre uzayabilir ve bir talep oluşturulamaz. Yazar bu durumda hiçbir hak iddiasında bulunamaz, makaleyi sistemden çekemez. 16. Dergimiz bünyesinde değerlendirmeye alınan çalışmalarda dergimiz ilk sırada yer alan sorumlu yazarı muhatap alır, diğer yazarlarla bir ilişki içerisinde bulunmaz ve birinci yazar dışındaki kişilere bilgi vermez, vermek zorunda değildir. 17.Çalışmaları değerlendiren hakemler tamamen bağımsız hareket ederler. Bu konuda dergimizin hakemler üzerinde bir yaptırımı ve özel talebi oluşmaz oluşturulamaz. 18. Dergimizin yayın süresi yılda üç defa olmak üzere; Nisan, Ağustos ve Aralık aylarına gelen süredir. Bu süreler derginin yayın sistemine bağlı olarak kaymalar oluşturabilir. Bu nedenle dergimiz hiçbir talep ve sorumluluk altında bulunmaz. 19.Yayın değerlendirmesine ilişkin hakem görüş bildirir raporu ilgili birinci yazara gönderilir. Düzeltme istenen çalışmaların düzeltme süresi 15 gündür. Bu süre içerisinde düzeltmesi yapılmayan çalışmalar sistemden çıkarılıp reddedilir. Bu durumda yazar dergimiz hakkında bir yaptırım hakkına sahip olamaz. 20. Yazım Kuralları: Dergiye gönderilecek yazılar, MS Word Programı kullanılarak, Times New Roman karakterinde, 12 Punto ve 1 satır aralığında yazılmalıdır. Sayfa yapısı Başlıklar ve Özet bölümleri dışında, iki sütun halinde, metin iki yana yaslı, satır başı verilmeden, başlık ve paragraf sonlarında 12nk aralık bırakılarak hazırlanmalıdır. Metnin başında Türkçe ve İngilizce Başlıklar, Özet, Abstract, Giriş, Yöntem, Bulgular, Tartışma, Sonuç, Kaynaklar biçiminde hazırlanmalıdır. Araştırmaya katılmamış, ancak destek sağlamış olan kişi ve kuruluşlara teşekkür başlığı altında teşekkür edilebilir. Başlıktan sonra yazar adları ve kurumları belirtilmemeli, bu bilgiler web sayfasına

107 girilmelidir. Araştırma makaleleri için bilimsel etik ilkelere uyulduğu belirtilmiş olmalı ve etik kurul rapor bilgisi (Rapor alınan kurum adı, tarihi ve rapor sayı numarası) sisteme eklenmelidir. Tablo ve figürler metin içinde olması gereken yere yerleştirilmelidir. Tablo/figür numara ve başlıkları tablonun üstünde, kelimelerin ilk harfleri büyük olacak şekilde, 10 punto, kalın (bold), iki yana yaslı hazırlanmalıdır. Tablo numarası ve başlık arasına nokta konmalıdır. Tablolar sadece yatay çizgi içermelidir. Metin içinde her bir tabloya atıf yapılmış olmalıdır. Tablo içi 1 satır aralığında ve 10 punto olmalıdır. Tabloya ait açıklamalar, tablonun altında 10 punto ve başına * işareti konularak belirtilmelidir. Başka kaynaktan alınan tablo ve figürlerin altına dipnot olarak kaynak belirtilmelidir. Kısaltmalar ile ilgili açıklamalar tablo ve figür altında *,** ya da a, b kullanılarak 10 punto ile açıklanmalıdır. Tablo ve figür sayısı 6 yı geçmemelidir. Derleme yazıları Türkçe ve İngilizce Başlıklar, Özet, Abstract, Metin ve Kaynaklar bölümlerini içermelidir. Sayfa yapısı Başlıklar ve Özet bölümleri dışında, iki sütun halinde, metin iki yana yaslı, satır başı verilmeden, başlık ve paragraf sonlarında 12nk aralık bırakılarak hazırlanmalıdır. Metin amaç çerçevesinde bir yapı içermeli, Sonuç bölümleri ile tamamlanmalıdır. Olgu sunumları Giriş, Olgu Sunumu, Tartışma ve Kaynaklar verilerek yazılmalıdır. Sayfa yapısı Başlıklar ve Özet bölümleri dışında, iki sütun halinde, metin iki yana yaslı, satır başı verilmeden, başlık ve paragraf sonlarında 12nk aralık bırakılarak hazırlanmalıdır. Olgu sunumu fotoğraf ve akış şemaları ile desteklenebilir. Fotoğraf ve akış şemaları için gerekli izinler alınmalı ve altına dipnot olarak kaynak belirtilmelidir. Sayfanın üst, alt, sol ve sağ taraflarında 3 er cm lik boşluklar olmalıdır. Yazılar sayfa aralığında olmalı, toplam 20 sayfayı geçmemeli ve alt ortada sayfa numarası verilmiş olmalıdır. Türkçe yazılarda kelimeyi geçmeyen İngilizce özet, özetin altında 3-7 arasında anahtar sözcük(ler) yer almalıdır. Özetin, yazıldığı yabancı dilde başlığı ve anahtar kelimeleri (keywords) de bulunmaktadır. Anahtar kelimelerin ilk harfleri büyük ve aralarında virgül olacak şekilde sisteme girilmesi gerekir. Özet, araştırmanın amacı, yöntemi, bulgular, sonuç ve anahtar kelimeler alt başlıklarından oluşur. Makale bir kongrede bildiri olarak sunulmuş ise, sunulduğu toplantı ve yılı Özet kısmının altında belirtilmelidir. Dergi web sayfasına makale yüklenirken tüm yazarlar isim sıralamasına göre sisteme yazılmalı, yazar soyadları mutlaka büyük harfle yazılmalı ve yazar isimleri virgül ile birbirinden ayrılmalıdır. Sırasıyla her bir yazarın kurum bilgileri büyük harfle yazılmalı ve aralarına virgül konulmalıdır.

108 MAKALE İÇİ REFERANSLAR: Yazılarda referans gösterim yöntemi olarak yalnızca metin içi kaynak gösterme (APA) yöntemi kullanılır. Yani kullanılan kaynakçalar ana metinin yanında, parantez içinde, yazarın adı, basım yılı ve sayfa numaraları ile belirtilir. (Soyad, Yayın Yılı:Sayfa Sayısı) İçeriğe ilişkin ekstra açıklamaların dipnotları ve diğer açıklamalar sayfa altında verilmelidir. Metnin içinde numaralandırılan notlar, sayfa altında numara sırası ile ve yanında açıklaması ile yerini alır. Sayfa altı açıklamaların dipnotları için de aynı şekilde metin içi referans yöntemi (APA) kullanılır. Bir kaynaktan yapılan alıntılar metin içinde çift tırnak içinde gösterilir kelimeden uzun alıntılar, tırnak kullanılmadan girintili (indent) paragraf olarak verilir. Referans gösterirken, yazar ismi metin içinde geçmiyorsa parantez içinde yazarın soyadı ve yayın tarihi belirtilir: (Korkmaz, 2007: ) Yazar ismi metin içinde geçiyorsa, parantez içinde yalnızca kaynağın yayın tarihi ve sayfa numarası yazılır: Oskay ve ark. (2005:33-8) çalışmasında. İki yazarlı kaynaklarda, her iki yazarın soyadı da kullanılır. İngilizce yayın ise and ile ayrılır (Morley and Robins, 2007:19-24) İkiden fazla yazarlı kaynaklarda Türkçe ise vd. ibaresi yer alır: (Yücel vd., 2012:236-9). İkiden fazla yazarlı kaynaklarda İngilizce ise et al. ibaresi yer alır: (Hossain et al., 2007:158-63). Aynı yazarın, aynı yıl yayınlanmış birden fazla eseri kullanılıyorsa, basım yılına a, b, c, gibi harfler eklenerek birbirinden ayrılır: (Ortaylı, 1999a) (Ortaylı, 1999b) gibi. Metin içinde aynı konuda birden çok kaynağa referans verilecekse kaynaklar birbirinden noktalı virgül ile ayrılır: (Geray, 2005:31-7; Moran, 2006:37-42) KAYNAKÇA YAZIM METODU: Kaynaklar listesinde sadece yazıda göndermede bulunulan kaynaklara yer verilmeli ve bu kaynaklar yazar soyadına göre alfabetik olarak sıralanmalıdır. Bir yazarın birkaç çalışması kaynakçada yer alacaksa, yayın tarihine göre (eskiden yeniye doğru) bir sıralama yapılmalıdır. * Kitap OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, ss.1-2

109 AJZEN, I., & GILBERT COTE, N. (2008). Attitudes and the Prediction of Behavior. In W. D. Crano & R. Prislin (Eds.), Attitudes and Attitude Change. New York: Psychology Pres, pp NAHCİVAN, N., (2014). Nicel Araştırma Tasarımları, Hemşirelikte Araştırma, Ed:S.Erdoğan, Nahcivan, N., Esin, N., Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, ss.107 * Çeviri Kitap OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, ss.1-2 * Derleme Kitap OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, ss.1-2 * Derleme Kitapta Makale HALL, S., (1997). The Work of Representation Representation: Cultural Represantations and Signifying Practies, Stuart Hall (der.) içinde London: Sage Publications * Derleme Kitapta Çeviri Makale PAZ, O., (2000). Tarihin Sonu nda Batı Doğu ya Dönüyor Yüzyılın Sonu, Büyük Düşünürler Çağımızı Yorumluyor, Nathan Gardels (der.) içinde, Çev., B. Çorakçı Dişbudak, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, ( ) * İki Yazarlı Kitap MATTELART, A., & NOVEAU, E., (2007). Kültürel İncelemelere Giriş, Çev. Hüsnü Dilli, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss.1-2 * Dergide Makale KÖKER, L., (2007). Modern Hukuk Devletinin Eleştirisi Bağlamında Neumann ve Habermas Toplum ve Bilim Dergisi, 110 (36-46) BAYRAM, F., (2001). Afyon İlindeki Gebelerde Erken Doğum Tehdidi Nedenleri Üzerine Bir Araştırma Hemşirelik Forumu Dergisi, 4 (6-10) DEMİRGÖZ, M., & CANBULAT, N., (2008). Adölesan Gebelik Türkiye Klinikleri, 28 ( )

110 SOĞUKPINAR, N., ERTEM, G.K., & SAYDAM, B.K., (2003). Prematür Doğumlarda Annenin Öyküsü ve Gebeliğe İlişkin Risk Faktörlerinin İncelenmesi Hemşirelik Forumu Dergisi, 6 (50-54) MUHCU, M., MÜNGEN, E., DÜNDAR, Ö., TÜTÜNCÜ, L., ATASEVER, B., & YERGÖK, Y.Z., (2007). Gebelikte Bakteriyal Vaginozis Tedavisinin Preterm Doğuma Etkisi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Türkiye Klinikleri, 17 ( ) PAPATSONIS, D.N.M, (2005). Prepregnancy Counseling: Preterm Birth International Congress Series, 1279 (251 70) JILL, G.M., & ROGER, B.N., (2001). Preterm Birth Risk Assessment Seminars in Perinatolog, 25 (215-22) HOSSAIN, R., HARIS, T., LOHSOONTHORN, V., & WILLIAMS, M.A., (2007). Risk of Preterm Delivery in Relation to Vaginal Bleeding in Early Pregnancy European Journal of Obstetrics and Gynecology and Reproductive Biology, 135 ( ) RENZO, G.C., GIARDINA, I., ROSATI, A., CLERICI, G., TORRICELLI, M., & PETRAGLIA, F., (2011). Maternal Risk Factors for Preterm Birth: A Country-Based Population Analysis European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 159 (342 6) VINER, R.M., OZER, E.M., DENNY, S., MARMOT, M., RESNICK, M., ADESEGUN, F., & CURRIE, C., (2012). Adolescence and the Social Determinants of Health The Lancet, 379 ( ) * Yayınlanmamış Tez KIRIK, A.M., (2010). IP Televizyon Yayın Teknolojisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, ss.1-2 ER, N., (2012). Riskli Erken Doğumda Antenatal Risk Faktörlerinin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, Edirne FIRAT, A., (2005). Preterm Eylem Tedavisinde Nifedipin in Etkinliğinin Araştırılması, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, T.C. Sağlık Bakanlığı Bakırköy Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim Hastanesi, İstanbul ÇAM, E., (2009). Erken Doğuma Neden Olan Risk Faktörleri, Tıpta Uzmanlık Tezi, Zonguldak, ss.41-45

111 ORAN, R., (2006). Erken Doğum Tehdidi Olgularında Uterin Arter Doppler Bulguları ve Maternal Serum D-Dimer Seviyelerinin Prognoz Tayinindeki Rolü, T.C. Sağlık Bakanlığı Süleymaniye Doğum ve Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Uzmanlık Tezi, İstanbul * Gazete Yazısı Dünyanın en büyük adamı ( ) Hürriyet Gazetesi * İnternette Yazarı Belli Olan Yazı KELLNER, D., (2012). Cultural Studies and Philosophy: Intervention gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/culturalstudiesphilosophy.pdf, Erişim Tarihi: (ERİŞİM TARİHİ MUTLAKA BELİRTİLMELİDİR!!!!!!!!!!!!) SANTORO, K., SCHOENMAN, J., SCHMİDT, E., & SHEPPARD, M., (2010). Preventing Adolescent Injury: The Role of Health Plans CSN/NIHCM Issue Brief. org/pdf/injuryissuebrief.pdf, Erişim Tarihi: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye * İnternette Yazarı Belli Olmayan Yazı Anonim (2012). Erişim Tarihi: (ERİŞİM TARİHİ MUTLAKA BELİRTİLMELİDİR!!!!!!!!!!!!) Anonim (2012). Healthy People 2020 Core Indicators for Adolescent and Young Adult Health Erişim Tarihi: Anonim (2010). Guideline on Adolescent Oral Health Care Policies_Guidelines/G_Adoleshealth.pdf, Erişim Tarihi:

112 INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES (UHD) INFORMATION FOR AUTHORS 1. The language of the journal is Turkish. 2. If the editorial board and the administrative board approve the papers prepared in different languages, it is accepted. The journal acts unilaterally. 3. The journal doesn t have a printed version. In the electronic version, only the Turkish and English abstracts are included. 4. Papers are accepted on condition that the author is registered to be a member of the journal. 5. None of the authors can assert legal rights on the journal. 6. The journal cannot be held responsible for the papers; however, the author himself/herself is responsible for the articles unilaterally. 7. The papers, submitted to the journal, should not have been sent to another journal previously and under consideration of another journal for publication simultaneously. If such cases occur, the article is rejected on condition that refutation is published and the journal imposes the required sanctions on the author(s). 8. Each study is evaluated by the two referees, and the approved papers by the two referees are saved to be published in the following issues. 9. None of the studies and authors has privileges in the journal. Each author and study has the same rights and they re equal. No privilege is granted. 10. The names of the referees-experts in their fields-will not be revealed to the authors. Information concerning the authors is known only by the system manager and the editor. It is kept confidential. 11. Major and minor corrections are made. These corrections are requested from the authors twice. If the required corrections are not made, the publication is rejected by the system automatically. 12. If the article is produced from the thesis, presentation, and so on, it should be stated and explained in the footnote. Otherwise the author is accused of plagiarism. In that case, the journal cannot be held responsible for this situation. 13. If the paper is not within the scope of the journal, it is the editors and the administrators who will accept or reject the paper unilaterally. The author cannot assert any legal rights.

113 14. The uploaded study belongs to the journal with its exclusive rights. For this reason, it is not necessary for the authors to sign any other documents. The studies uploaded to the system are regarded as being transferred to our journal with all rights. 15. The evaluation process of the studies uploaded to the system takes two months. Studies that are not evaluated within this period are sent to a different referee. So this process may take longer and a demand cannot be asserted. The author cannot assert any legal rights and cannot withdraw his/her article in this process. 16. In the articles with more than one author, the first mentioned author is regarded as the addressee, other authors are not communicated. The journal is not supposed to give information to other authors. 17. The referees act independently in the journal. Authors cannot exercise power over the referees or cannot demand anything from the referees. 18. The journal publishes three times in a year as April, August and December. However, there might be changes in the periods depending on the publication process. The journal cannot be held responsible for this. 19. Following the evaluation process of the studies, the referee report is sent to the first author. The authors should make the required corrections in 15 days. If the corrections are not made in 15 days, the article is rejected by the system automatically. None of the authors can impose sanctions on the journal in this case. 20. Writing Rules: The papers that will be sent to the journal must be written in MS Word Program, with Times New Roman in 12 pt. and with 1 line spacing. The page must be in two columns, as justified without indent by giving 12nk space in headings and at the end of paragraphs excluding Heading and Abstract. At the beginning, the text must be prepared as Turkish and English Headings, Abstract, Introduction, Method, Findings, Discussion, Result and References. Thanks can be extended to the individuals and institutions that didn t participate in the research but contributed to it under the title of heading. Names of authors and institutions shouldn t be stated after the heading, this information must be inserted to the website. Accordance of research articles with the scientific ethical principles must be stated and the ethical board report (Name of the institution where the report is taken, date and report number) must be added to the system.

114 Tables and figures must be placed in the text appropriately. Numbers and titles of tables/ figures must be above the table; sentence case must be used in 10 pt., bold and justified. A dot must be indicated between table number and title. Tables must only include horizontal line. Each table must be referred in the text. Things in the table must be in 1 line spacing and 10 pt. Explanations belonging to the table must be indicated below the table in 10 pnt and by putting * before it. The references taken from another source must be indicated below the tables and figures as footnote. Explanations about the abbreviations must be stated below the table and figure by using *,** or a, b in 10 pt. The number of tables and figures must be no more than 6. Compilations must incorporate Turkish and English Headings, Abstract, Text and References. The page must be prepared in two columns, justified without indent and with 12 nk spacing in heading and at the end of the paragraph excluding Headings and Abstract parts. Text should include a structure within a purpose, Conclusion parts must be completed. Case reports must include the parts of Introduction, Case Study, Discussion and References. The page must be prepared in two columns, justified without indent and with 12 nk spacing in heading and at the end of the paragraph excluding Headings and Abstract parts. Case reports can be supported with photos and flow charts. Necessary permissions must be taken for photos and flow charts and references should be stated in footnote. Page layout must be with 3 cm margin in the top, bottom, left and right. Texts must be between pages, no more than 20 and page number must be indicated in bottom of the page. There must be an English abstract with no more than words and 3-7 key words below the abstract in the papers in Turkish. Heading and key words must be also stated in its original language. Key words must be written with sentence case and by putting comma between them. Abstract is composed of the subtitles of purpose, method, findings, results and key words. If the article was previously presented in a congress as a paper, the meeting of the presentation and its date must be indicated below the Abstract. All authors must be written by the name order while uploading the article to the website, surnames of authors must be written in capital letters and comma must be used between

115 the names of authors. Institution of every author must be respectively written with capital letter and comma must be used between them. DOMESTIC ARTICLES REFERENCES Only APA method is used as the method for reference in papers. In other words, references are indicated with the name of author, year of publication and page numbers between parentheses beside the main text. (Surname, Year of Publication: Page Number) Footnotes of extra explanations about the content and other explanations must be given below the page. Notes numbered in the text are located below the page by numbers with its explanation. APA method is also used for the footnotes of explanations below the page. Citations made from a source are indicated between double quotes in the text. Citations longer than words are given as an indented paragraph without using quotes. While providing reference, if the name of the author isn t within the text, the surname of the author and date of publication are indicated between parenthesis: (Korkmaz, 2007: ) If the name of the author is in the text, only the publication date of source and page number are given between parenthesis: Oskay et all.. (2005:33-8) in his/her study. In sources with two authors, the surnames of both authors are indicated. If it is an English publication, it is separated with and (Morley and Robins, 2007:19-24) If it is Turkish, in sources with more than two authors, vd. is indicated: (Yücel vd., 2012:236-9). If it is English, in sources with more than two authors, et all. is indicated: (Hossain et al., 2007:158-63). If more than one study from the same author published in the same year must be used, the sources are separated by adding the letters like a, b, c: Such as (Ortaylı, 1999a) (Ortaylı, 1999b). If more than one source about the same subject is indicated as reference within the text, sources are separated with semicolon: (Geray, 2005:31-7; Moran, 2006:37-42)

116 METHOD OF WRITING REFERENCES: Only the sources cited in the text must be included in the references and those sources must be put in order alphabetically by the surnames of authors. If more than one study belonging to the same author is included in the references, it must be sorted by the date of publication (from old to new). * Book OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, pp.1-2 AJZEN, I., & GILBERT COTE, N. (2008). Attitudes and the Prediction of Behavior. In W. D. Crano & R. Prislin (Eds.), Attitudes and Attitude Change. New York: Psychology Pres, pp NAHCİVAN, N., (2014). Nicel Araştırma Tasarımları, Hemşirelikte Araştırma, Ed:S.Erdoğan, Nahcivan, N., Esin, N., Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, pp.107 * Translated Book OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, pp.1-2 * Compilation Book OSKAY, Ü., (2005). 19. Yüzyıldan Günümüze Kitle İletişimin Kültürel İşlevleri Kuramsal Bir Yaklaşım, Der Yayınları, İstanbul, pp.1-2 * Article in a Compilation Book HALL, S., (1997). The Work of Representation Representation: Cultural Representations and Signifying Practices, Stuart Hall (comp.) inside London: Sage Publications * Translated Article in a Compilation Book PAZ, O., (2000). Tarihin Sonu nda Batı Doğu ya Dönüyor Yüzyılın Sonu, Büyük Düşünürler Çağımızı Yorumluyor, Nathan Gardels (comp.) inside, Translated by B. Çorakçı Dişbudak, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, ( ) * Book with Two Authors MATTELART, A., & NOVEAU, E., (2007). Kültürel İncelemelere Giriş, Translated by Hüsnü Dilli, İstanbul Bilgi University Publications, İstanbul, pp.1-2

117 * Article in a Journal KÖKER, L., (2007). Modern Hukuk Devletinin Eleştirisi Bağlamında Neumann ve Habermas Toplum ve Bilim Dergisi, 110 (36-46) BAYRAM, F., (2001). Afyon İlindeki Gebelerde Erken Doğum Tehdidi Nedenleri Üzerine Bir Araştırma Hemşirelik Forumu Dergisi, 4 (6-10) DEMİRGÖZ, M., & CANBULAT, N., (2008). Adölesan Gebelik Türkiye Klinikleri, 28 ( ) SOĞUKPINAR, N., ERTEM, G.K., & SAYDAM, B.K., (2003). Prematür Doğumlarda Annenin Öyküsü ve Gebeliğe İlişkin Risk Faktörlerinin İncelenmesi Hemşirelik Forumu Dergisi, 6 (50-54) MUHCU, M., MÜNGEN, E., DÜNDAR, Ö., TÜTÜNCÜ, L., ATASEVER, B., & YERGÖK, Y.Z., (2007). Gebelikte Bakteriyal Vaginozis Tedavisinin Preterm Doğuma Etkisi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Türkiye Klinikleri, 17 ( ) PAPATSONIS, D.N.M, (2005). Pre-pregnancy Counseling: Preterm Birth International Congress Series, 1279 (251 70) JILL, G.M., & ROGER, B.N., (2001). Preterm Birth Risk Assessment Seminars in Perinatolog, 25 (215-22) HOSSAIN, R., HARIS, T., LOHSOONTHORN, V., & WILLIAMS, M.A., (2007). Risk of Preterm Delivery in Relation to Vaginal Bleeding in Early Pregnancy European Journal of Obstetrics and Gynecology and Reproductive Biology, 135 ( ) RENZO, G.C., GIARDINA, I., ROSATI, A., CLERICI, G., TORRICELLI, M., & PETRAGLIA, F., (2011). Maternal Risk Factors for Preterm Birth: A Country-Based Population Analysis European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 159 (342 6) VINER, R.M., OZER, E.M., DENNY, S., MARMOT, M., RESNICK, M., ADESEGUN, F., & CURRIE, C., (2012). Adolescence and the Social Determinants of Health The Lancet, 379 ( ) * Unpublished Thesis KIRIK, A.M., (2010). IP Televizyon Yayın Teknolojisi, Unpublished Master s Thesis, Marmara University Institute of Social Sciences, İstanbul, pp.1-2

118 ER, N., (2012). Riskli Erken Doğumda Antenatal Risk Faktörlerinin Analizi, Master s Thesis, Trakya University Institute of Health Sciences Department of Nursing, Obstetrical and Women s Health Nursing, Edirne FIRAT, A., (2005). Preterm Eylem Tedavisinde Nifedipin in Etkinliğinin Araştırılması, Unpublished Thesis of Specialty in Medicine, T.R. Ministry of Heaalth Bakırköy Gynaecology and Obstetrics Training Hospital, İstanbul ÇAM, E., (2009). Erken Doğuma Neden Olan Risk Faktörleri, Thesis of Specialty in Medicine, Zonguldak, pp ORAN, R., (2006). Erken Doğum Tehdidi Olgularında Uterin Arter Doppler Bulguları ve Maternal Serum D-Dimer Seviyelerinin Prognoz Tayinindeki Rolü, T.R. Ministry of Health Süleymaniye Gynaecology and Obstetrics Training and Research Hospital, Thesis of Specialty in Medicine, İstanbul * Column Dünyanın en büyük adamı ( ) Hürriyet Newspaper * Onymous Article on the Internet KELLNER, D., (2012). Cultural Studies and Philosophy: Intervention gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/culturalstudiesphilosophy.pdf, Access Date: (ACCESS DATE MUST BE ABSOLUTELY STATED!!!!!!!!!!!!) SANTORO, K., SCHOENMAN, J., SCHMİDT, E., & SHEPPARD, M., (2010). Preventing Adolescent Injury: The Role of Health Plans CSN/NIHCM Issue Brief. org/pdf/injuryissuebrief.pdf, Access Date: Hacettepe University Institute of Population Studies (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) Hacettepe University Institute of Population Studies, T.R. Ministry of Development and TUBITAK, Ankara, Turkey * Anonymous Article on the Internet Anonymous (2012). Access Date: (ACCESS DATE MUST BE ABSOLUTELY STATED!!!!!!!!!!!!) Anonymous (2012). Healthy People 2020 Core Indicators for Adolescent and Young Adult Health Access Date: Anonymous (2010). Guideline on Adolescent Oral Health Care media/policies_guidelines/g_adoleshealth.pdf, Access Date:

119 ÜNVANI ADI SOYADI BAĞLI OLDUĞU KURUM DR. Adalet KUTLU CELAL BAYAR ÜNİVERSITESİ DR. Ahsen ŞİRİN BİLİM ÜNİVERSİTESİ DR. Anayit COŞKUN HALİÇ ÜNİVERSİTESİ DR. Arzu Özcan İLÇE ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ DR. Asiye AKYOL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ayça GÜRKAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ayfer KARADAKOVAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ayişe KARADAĞ GAZİ ÜNİVERSİTESİ DR. Aynur UYSAL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Aysel GÜRKAN MARMARA ÜNİVERSİTESİ DR. Ayten ZAYBAK EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ayten ŞENTÜRK GAZİ ÜNİVERSİTESİ DR. Aytolan YILDIRIM İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Ayşe Ferda OCAKÇI KOÇ ÜNİVERSİTESİ DR. Ayşe OKANLI ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ DR. Ayşegül BİLGE EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ayşegül İŞLER AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Azize KARAHAN BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ DR. Birsen KARACA SAYDAM EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Candan ÖZTÜRK SEBAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ DR. Deniz SAYINER OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ DR. Deniz ÖZTEKİN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Dilek SARI EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Dilek ÖZMEN CELAL BAYAR ÜNİVERSITESİ DR. Emel EGE NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ DR. Emel YILMAZ CELAL BAYAR ÜNİVERSITESİ DR. Emine ÇAKIRCALI İZMİR ÜNİVERSİTESİ DR. Emine KOL AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Emine ÖZEL EFE AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Emre YANIKKEREM CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ DR. Ergül ASLAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Esin ÇEBER EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Esra ENGİN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Fahriye VATAN EGE ÜNİVERSİTESİ

120 DR. Fatma DEMİR KORKMAZ EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Fatma DEMİRKIRAN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Fatma Eti ASLAN ACIBADEM ÜNİVERSİTESİ DR. Fatma ORGUN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Fatma VURAL DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Filiz ADANA ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Filiz KANTEK AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Filiz ÖĞCE EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Fisun ŞENUZUN AYKAR EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Füsun TERZİOĞLU HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ DR. Gül ERTEM EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Gülbu TANRIVERDİ ÇANAKKALE 18 MART ÜNİVERSİTESİ DR. Gülcihan AKKUZU BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ DR. Gülengün TÜRK ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Gülseren KOCAMAN EMEKLİ ÖĞRETİM ÜYESİ DR. Gülsüm ANÇEL ANKARA ÜNİVERSİTESİ DR. Gülten GÜVENÇ GATA HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULU DR. Gülümser ARGON EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Gülşah GÜROL ARSLAN DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Gönül ÖZGÜR EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Hafize ÖZTÜRK CAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Handan ZİNCİR ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice BAL YILMAZ EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice BALCI YANGIN AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice KAYA İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice TEL AYDIN CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice YILDIRIM SARI İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ DR. Hatice YILDIZ MARMARA ÜNİVERSİTESİ DR. Havva TEL CUMHURIYET ÜNIVERSITESI DR. Hayriye ÜNLÜ BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ DR. Hediye ARSLAN BİLİM ÜNİVERSİTESİ DR. Hicran BEKTAŞ AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Hilmiye AKSU ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Hülya ARSLANTAŞ ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Hülya KAYA İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

121 DR. Hülya OKUMUŞ ŞİFA ÜNİVERSİTESİ DR. Jolanta LEWKO MEDICAL UNIVERSITY IN BIALYSTOK DR. Kadriye BULDUKOĞLU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Kafiye EROĞLU KOÇ ÜNİVERSİTESİ DR. Kamile KUKULU AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Kelly STAMP BOSTON COLLEGE DR. Leyla KHORSHID EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Leyla ÖZDEMİR HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ DR. Marie BERG UNIVERSITY OF GOTHENBURG DR. Mary STEEN UNIVERSITY OF SOUTH AUSTRALIA DR. Medine YILMAZ İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ DR. Merdiye ŞENDİR İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Meryem YAVUZ EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Meryem YILMAZ CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ DR. Murat BEKTAŞ DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Mürüvvet BAŞER ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DR. Naile BİLGİLİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ DR. Nalan ÖZHAN ELBAŞ BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ DR. Nazan TUNA ORAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Nazmiye KOCAMAN YILDIRIM İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Neriman SOĞUKPINAR EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Nermin OLGUN ACIBADEM ÜNİVERSİTESİ DR. Nesrin AŞTI İSTANBUL AREL ÜNİVERSİTESİ DR. Nevin AKDOLUN BALKAYA ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Nevin KUZU KURBAN PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ DR. Nevin ŞAHİN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Nilay ÖZKÜTÜK EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Nilüfer ERBİL ORDU ÜNİVERSİTESİ DR. Nuran GÜLER CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ DR. Nuran KÖMÜRCÜ MARMARA ÜNİVERSİTESİ DR. Nurcan ÇALIŞKAN GAZİ ÜNİVERSİTESİ DR. Nurdan GEZER ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Nursen NAHÇIVAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Olcay ÇAM EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Oya KAVLAK EGE ÜNİVERSİTESİ

122 DR. Oya Nuran EMİROĞLU HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ DR. Papatya KARAKURT ERZİNCAN ÜNİVERSİTESİ DR. Peter VAN BOGAERT UNIVERSITY OF ANTWERP DR. Rabia EKTİ GENÇ EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Rahşan ÇAM ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Sakine MEMİŞ ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Selma ÖNCEL AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ DR. Selmin ŞENOL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Semra KOCAÖZ NİĞDE ÜNİVERSİTESİ DR. Serap EJDER APAY ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ DR. Sevgi ÖZKAN PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ DR. Sevgi ÖZSOY ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Sevgisun KAPUCU HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ DR. Sevinç POLAT BOZOK ÜNİVERSİTESİ DR. Sezgi ÇINAR PAKYÜZ CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ DR. Suzan YILDIZ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Süheyla ÖZSOY EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Türkan ÖZBAYIR EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Viola BENAVENTE BOSTON COLLEGE DR. Yasemin KUZEYLİ YILDIRIM EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Yasemin TOKEM İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ DR. Ülkü BAYKAL İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. Ülkü GÜNEŞ EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ümit SEVİĞ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ DR. Ümmü YILDIZ FINDIK TRAKYA ÜNİVERSİTESİ DR. Ümran SEVİL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Ümran YEŞİLTEPE OSKAY İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DR. İsmet EŞER EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Yurdagül ERDEM KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ DR. Yurdanur DİKMEN ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ DR. Zekiye KARAÇAM ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Zeynep GÜNEŞ ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ DR. Ziyafet UĞURLU BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ DR. Zümrüt BAŞBAKKAL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Özen KULAKAÇ AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

123 DR. Özgül KARAYURT DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Özlem BİLİK DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Öznur USTA YEŞİLBALKAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Şafak DAĞHAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Şebnem ÇINAR YÜCEL EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Şenay KAYMAKÇI İZMİR EKONOMİ ÜNİVERSİTESİ DR. Şenay ÜNSAL ATAN EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Şeyda DÜLGERLER EGE ÜNİVERSİTESİ DR. Şeyda SEREN İNTEPELER DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ DR. Şule ECEVİT ALPAR MARMARA ÜNİVERSİTESİ

124 ULUSLARARASI HAKEMLİ HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Atakent 2 Mah. Akasya 1 Evleri C2/23 Blok Kat 4 D 17 Halkalı Küçükçekmece İstanbul hhtp:// uhd.dergi@gmail.com