Pestisitlerin Çocuk Sağlığı Üzerine Etkileri

Transkript

1 Pestisitlerin Çocuk Sağlığı Üzerine Etkileri Prof. Dr. S. Songül YALÇIN Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Bilim Dalı

2 Pestisit sorunu var mı? Nerede? Çocuklar neden riskli? Çocuklarda neler görülüyor?

3 Pestisit kullanımı bir toplum sağlığı sorunu oluşturur mu?

4 Çiftçilik ile uğraşan aileler 1999, Benin yaşlarında üç erkek çocuk babaları ile pamuk tarlasında çalıştıktan sonra mısır tarlasından mısır alıp yemişler; 15 dk sonra kusma ile hastaneye başvuru ve biri EX Bir gün önce babaları mısır tarlasını endosulfan ile ilaçlamış.

5 Pestisit ailesel risk faktörü taşımayan çocuklarda ya da çocuk işçiliği dışında sorun oluşturur mu?

6 Akut zehirlenme olayları 2000, California, USA Ventura kasabasında ilkokulda onlarca çocuk ve öğrenci başağrısı kusma, başdönmesi ile hastaneye başvuruyor. 14 m uzaklıkta bulunan limon bahçeleri aynı gün sabah chlorpyrifos ile ilaçlanıyor Okulda oyun alanları ve sıralardan alınan örneklerde OP için kalıntı «+» 2010, Sri Lanka 500 öğrencinin bulunduğu okuldan 119 çocuk kusma, bulantı, başdönmesi, bayılma ve karın ağrısı ile hastaneye başvuruyor Okul yanındaki havuç bahçesi Ocron (OP) ilaçlaması

7 Temas yerleri Ev, okul, oyun alanları Kapalı ortam, ev dışı uygulama alanı Sivrisinek kontrolü Kemirgen, hamamböceği, termit kontrolü Tedavi amaçlı Uyuz, bit tedavisi Evcil hayvan kene, bit tedavisi Pestisit kalıntısı toz, toprak, mobilya, halı, oyuncak, besinler oyun alanları, bahçeler, parklar oyuncaklarda ahşap koruyucu (pentachlorophenol) kalıcı organik kirleticiler (DDT, gibi) 7

8 Fetüs ve bebek pestisitlerle temas edebilir mi?

9

10 Anne sütünde saptanan pestisitler

11 Temas yolları Emzirme Kaza ile alım Besinlerle birlikte Kapalı ortam ve dış ortam ilaçlama İş kazası Ağız yolu ile Solunum yolu ile Gebenin pestisit etkilenimi Plasentadan geçiş Deriden emilim Kaza ile temas İşyerinde cilde temas Yüzeylerde (masa, duvar) kalıntı Elbiselerde kalıntı Tıbbı kullanım: uyuz, bit

12 Çocukları erişkinlerden ayrı değerlendirmek gerekir mi? Çocuklar erişkinlerden daha mı fazla etkilenir?

13 Domates tarlasında çalışan anneler ve doğan bebekleri Immokalee, Florida, USA (metribuzin, mancozeb ve avermectin) 2 ay içinde doğan malforme bebekler Carlos alt çenesi, kol ve bacakları yok. Violeta, bir kulak, yarık damak, bir böbreği var, burun yok; sadece 3 gün yaşamış.

14 Çocukları farklı yapan özellikler Gelişim ve büyüme evreleri, Biyolojik, fizyolojik, Metabolik, Yaşadıkları çevre, Davranış farklılıkları, Tehlikeyi algılama ve engelleme yetisinin düşüklüğü

15

16

17 Fizyolojik özellikleri Alım Vücut ağırlıklarına göre daha fazla hava, sıvı ve besin alır Bir çocuğun solunum sayısı 2-3 X Ağızdan soluk alıp verme fitre edilmeyen kirli hava. 6 ay, bebek 7 X/ağırlık su içer 5 yaş, çocuk 3-4 X/ağırlık yemek yer Emilim Toksik maddelerin gastrointestinal sistemden ve deriden emilimi erişkinlerden daha fazladır. Atılım Fetal dönem ve çocuklukta toksinlerin detoksifiye edilme ve atılmaları yetersizdir.

18 Çevresel farklılık Ağır ve zararlı partiküllerin yoğun olduğu zemine yakın yerde nefes alıp vermektedir. Erken çocukluk dönemi normal gelişme süreci içinde el-ağız alışkanlığı

19 Tehlike algısı Küçük çocuklar tehlikeden kaçamaz, uyarı işaret ve ikaz levhalarını okuyamaz, anlayamaz Kognitif (bilişsel) gelişim henüz yetersiz olduğu için risk içeren davranışlar sıktır

20 Pestisit çocukların sağlığını nasıl etkiler?

21 Akut pestisit ilişkili bulgular Dermal, okuler irritasyon, Üst, alt solunum yolu irritasyonu, Allerji, astım Gastrointestinal semptomlar (kusma, ishal, karın ağrısı) Nörolojik semptomlar (letarji, koma, polinörit) Spesifik bulgular Kolinerjik kriz (OP; bulantı, kusma, hipersekresyon, miyozis, fasikülasyon, koma) Kanama (warfarin temellei rodentisitler) Pulmoner fibrozis (herbisit, paraquat)

22 Kronik etkilenim Konjenital anomali: ürogenital defektler (hipospadia, kriptorşidizm), orafasyal yarıklar, santral sinir sistemi defektleri, kalp defektleri gibi, Büyüme geriliği (düşük doğum ağırlığı, kısa boy, mikrosefali), İmmunotoksite, Endokrin sorunlar, Nörogelişimsel bozukluklar Davranış sorunları Erken çocukluk çağı kanserleri,

23

24 Preterm doğumlar Pestisit kullanımı (Cremonese, 2012), Herbisitler (özellikle atrazine ve 2,4-D) ve OP (Colborn & Carroll 2007), Annenin DDT, endosulfan ya da HCH teması (Wigle, 2008; Pathak, 2010).

25 Pestisit etkilenimi (OKP) ve doğum antropometrik ölçümleri Ülke Örnek yeri Çalışılan pestisit Etkilenen parametre Yazar, yıl İspanya Kord kanı DDT, DDE, HCB, HCH Doğum ağırlığı Lopez-Espinosa, HCB Doğum boyu 2011 DDT Baş çevresi Inuit Anne kanı DDE Doğum ağırlığı Wojtyniak, 2010 Norveç Anne sütü HCB Fetal büyüme Eggesbø, 2009 Fransa Anne sütü HCB Baş çevresi Brucker-Davis, HCB Doğum sonrası büyüme 2010 Hindistan Lindane, HCH Fetal büyüme Pathak, 2011 Hindistan DDT Fetal büyüme Sharma, 2012 Hindistan Kord kanı, HCH, DDT, DDE Doğum ağırlığı, boyu, BÇ, Dewan, 2013 plasenta ponderal indeks Saudi Arabia Plasenta, DDT Doğum ağırlığı, boyu, BÇ Al-Saleh, 2012 kord kanı New Jersey, Kord kanı metolaklor Doğum ağırlığı, Barr, 2010 USA dikloran Karın çevresi

26 OP ve büyüme Ülke Örnek yeri Çalışılan pestisit Etkilenen New York Afrikan-Amerikan parametre Kord kanı chlorpyrifos Doğum ağırlığı, boyu Yazar, yıl Perera, 2003; Whyatt, 2004 Diazinon, propoxur Fetal büyüme Whyatt, 2004 Fransa Çin, kırsal bölge Anne idrar OP Doğum boyu Rauch, 2012 OP insektisit, patates, Doğumda baş Petit, 2010 buğday tarlası çevresi Kord kanı Vinclozolin, Doğum ağırlığı Wickerham, 2012 Acetochlor ve toplam pestisit atrazine, lindane, Doğum ağırlığı Colborn & Carroll 2007; metolachlor, Pathak, 2011 cyanazine, HCH İçme suyu atrazine Doğum ağırlığı Villanueva, 2005; Ochoa-Acuña, 2009 atrazine Baş çevresi Chevrier, 2011

27 Doğum sonrası büyüme Normal kilolu DDE düzeyi yüksek annelerin bebekleri daha hızlı büyüyor BMI değerleri daha fazla; 1y, 3y, 6,5 y (Mendez et al 2011, Verhulst et al 2009, Valvi et al 2011). BMI daha az ; 8-9 y (Burns et al 2012).

28 sınırlı kanıt IMMUNOTOKSİSİTE Astma riskinde artış (Salam et al 2004). İki mekanizma (irritan ve immunotoksisite) DDT (Karmaus et al 2001b). Kulak enfeksiyon sıklığında artma (Wigle et al 2008). DDE, dieldrin and HCB (Dewailly et al 2000). Gestasyonel DDE yüksekliği; ASYE artış, (Sunyer et al 2010). Klordan ve heptaklor teması ile 4-7 yaş allerji, USYE, deri sorunları

29 Sitokin panel bozuklukları OKP tumor baskılayıcı sitokinleri azaltıyor; ABD, kord kanı klordan yüksekliği (Neta et al 2011). Kanada; yüksek DDE, HCB; TNF azaltıyor (Bilrha et al 2003). Kord kanı permetrin anti-inflamatuar sitokin azalma; astma ve alerji (Neta et al 2011). İnsektisitli çadırlar (permetrin ya da deltametrin); Guyatt et al 1999

30 Nörogelişimsel ve nörodavranış sorunlar Fetal ve bebeklik dönemi pestisit teması Öğrenme, gelişim ve davranış sorunları Dikkat eksikliği/ hiperaktivite bozukluğu Otistik spektrum bozuklukları Epilepsi Mental retardasyon, Düşük IQ (7 yaşta 7 puan), 4.6 pg klorprifos/g kord kanı; % 1.4 IQ ve % 2.8 hafıza Disleksi, Serebral palsi Okul çağı, erişkin dönem Okul başarısı (hafıza, nedensel düşünme) Akademik başarı İş edilme olasılığı Madde bağımlılığı, intihar Szpir 2006, Schettler et al 2000, Gray & Lawler 2011, Bouchard 2011, Rauh 2011

31 klorprifos; mekanizma?? Prenatal klorpirifos etkilenimi 11 yaşında çocuk; beyin dokusunda değişim; Beyaz cevherde genişleme (dikkat, alıcı dil, sosyal bilişsel, duygu, baskılayıcı kontrol merkezleri) (Rauh et al 2012), Kolinesteraz enzim inhibisyonu Nöral hücre artışını engelleme ve sinapslarda azalma Glial hücre etkilenimi Olgun hayvanlarda hipokampus; davranış, duygu-durum sorunları Slotkin 2004; Colborn 2006; Slotkin et al 2006

32 Nörogelişimsel sorunlar Diazinon duygusal yanıt, bilişsel fonksiyonlar, nörogelişimsel gerilik (Slotkin 2008). Paration öğrenme sorunları (Slotkin et al 2008) 2,4-D, klordan, methoxychlor, endosulfan ve vinclozolin; nörogelişimsel bozukluklar (Colborn 2004). Paraquat; erken dönem etkilenim erişkin dönem nörogelişimsel sorunlar; Parkinson hastalığı Piretroid ve piretrin sinir hücre fonksiyonunu bozar.; aşırı uyarı, uzamış inaktivite (Schettler et al 2000) piperonyl butoxide; 3. trimester etkilenim; 3y gelişme geriliği (Horton et al 2011).

33 Otistik spektrum bozuklukları Kritik dönemde temas (0-8 hafta) Doz ilişkili endosulfan ve/ya da dikofol kullanılan tarla yakını, 500 m çevresinde risk %600 (Roberts et al 2007). İdrar OP met. 10 nmol/l %230 (Eskenazi et al 2007) Mekanizma: asetilkolinesteraz enzim inhibisyonu, GABA sinyal yollarında bozulma, oksidatif stres, immunotoksisite (Shelton et al 2012).

34 Meksika (Guillette ve ark, 1998) benzer genetik, sosyakültürel iki bölge pestisit kullanımı; yoğun (90 OC/OP) yok (malarya) Fizik büyüme benzer Beceriksizlik; Top yakalama İnce motor beceriler (adam çizme) Göz-el koordinasyonu Daha az yaratıcı, amaçsız Arkadaş grubu oluşturma az Bir veya birkaç kimyasalın sinerjistik, bağımsız etkisi?

35 Pestisit teması ile SDQ sonuçları arasında ilişki; logaritmik skalada her bir birim artış için OR değişimi HCB (log-scale) p,p -DDE (log-scale) OR (%95 GA) p OR (%95 GA) p Duygusal sorunlar (skor>5) (0.412, 1.431) (0.548, 2.010) İletişim sorunları (skor>5) (0.278, 8.326) (0.724, ) Hiperaktivite (skor>7) (0.439, 1.805) (0.849, 3.550) Toplam sorun (skor>16) (0.395, 2.709) (1.006, 9.317) Analiz anne BMI, gebeklik dönemi yaşı, ağırlığı, sigara içimi baba BMI, şu anda ebeveynlerin sigara içimi, annennenin sigara içimi, ebeveyn eğitim durumu, çocuğun cinsiyeti, kontrol edilerek yapılmıştır. Sioen I, et al Prenatal exposure to environmental contaminants and behavioural problems at age 7-8years. Environ Int Sep;59:

36 Piretroid ve Organofosfat metabolitleri ve yüksek SDQ ( 17) skoru ilişkisi (idrar metabolitlerinde her 10 kat artış için OR değişimi), 6-11 yaş SDQ N (%) Piretroid cis- DCCA OR (%95 GA)a Pyrethroid trans-dcca OR (%95 GA) a Pyrethroid 3-PBA OR (%95 GA) b OP ΣDAP OR (%95 GA) b Toplam sorun 69 (6.8) 2.0 (1.1, 3.6)* 1.6 (0.9, 3.0) 1.0 (0.5, 2.0) 0.6 (0.3, 1.3) İletişim sorunları 78 (8.0) 1.1 (0.4, 2.8) 1.0 (0.4, 2.2) 1.0 (0.4, 2.1) 0.6 (0.3, 1.3) Duygusal sorunlar 97 (9.1) 1.4 (0.5, 4.0) 1.5 (0.5, 4.2) 1.3 (0.5, 3.6) 1.1 (0.5, 2.2) Hiperaktivite/ (0.7, 2.6) 1.4 (0.8, 2.4) 1.0 (0.5, 2.0) 0.8 (0.3, 2.0) dikkat eksikliği (11.1) Akran sorunları 71 (7.3) 0.9 (0.6, 1.5) 0.7 (0.4, 1.3) 0.7 (0.4, 1.3) 0.8 (0.3, 2.0) a:yaş, cins, ırk, gelir, ebeveyn eğitimi, gebelik dönemi anne sigara içimi, doğum ağırlığı, kanb kurşun düzeyi, idrar kreatinini ; b:ek olarak BMI veaçlık durumu; *p < Oulhote Y, Bouchard MF. Urinary metabolites of organophosphate and pyrethroid pesticides and behavioral problems in Canadian children. Environ Health Perspect. 2013;121:

37 İnsektisit kullanımı ve nöropsikolojik gelişim, INMA, İspanya, A. Gebelikte kullanım, mental gelişim B. Bebeklik dönemi kullanım mental gelişim C. Gebelikte kullanım, psikomotor gelişim D. Bebeklikte kullanım psikomotor gelişim

38 Genetik farklılıklar Bazı genetik varyasyonlarda detoksifikasyon enzimlerinin ekspesyonu daha az Asetil kolin enzim düzeyi daha düşük PON1 varyasyonu; OP detosifikasyonu yapan paraoksonaz enzim düzeyi daha düşük (Schettler et al 2000; Eskenazi et al 2010) Prenatal OP teması, Yenidoğanda anormal refleksler (Young et al 2005), 2 yaşta mental gelişim ve kişilik bozuklukları (Eskenazi et al 2007). Mental ve psikomotor gelişimde gerilik (Eskenazi et al 2010). OSB artış (Eskenazi et al 2010). Beyin ca artış (Searles Nielsen et al 2005, 2010). Gebelik döneminde idrar OP metabolitlerinde yüksek olanlarda 12. ayda bilişsel gelişimde gerilik (Engel et al 2011). Kanlarında ölçülebilir düzeyde Klorprifos olan PON1 düzeyi düşük gebelerin bebekleri küçük baş çevresi ile doğuyor (Berkowitz et al 2004). Erişkin Parkinson ve Alzheimer hastalığı (Eskenazi et al 2010) Glutathione S-transferaz enzim aktivitesinde değişim Prenatal DDT etkilenime daha duyarlı; hafıza ve dil becerilerini içeren bilişsel fonksiyonlarda etkilenim (Morales et al 2008).

39 Çocukluk çağı kanserlerinde pestisit teması; iddialar Temas yeri ve zamanı Ebeveyn mesleki temas Anne mesleki temas Çiftlikte yaşama Malignansi Lösemi, beyin kanseri, nöroblastom, Wilms tm, Ewing sarcoma, yumuşak doku tm, kolorektal kanserler, germ hücreli tm, Hodgkin hst, non- Hodgkin lenfoma, göz ca Lösemi, nöroblastom, Wilms tm, yumuşak doku tm, non-hodgkin lenfoma, beyin kanseri, Ewing sarcoma Yüksek pestisit kullanımı olan Lösemi, beyin kanseri, Wilms tm, kırsal kesim Gebelik döneminde mesleki ya Lösemi, beyin kanseri, nöroblastom, non-hodgkin da ev içi temas lenfoma, Wilms tm, karaciğer tm Ev içi kullanım Lösemi, beyin kanseri, nöroblastom, non-hodgkin lenfoma, Wilms tm, Evcil hayvanlarda kullanım Beyin kanseri Evde profesyonel haşere kontrolü Lösemi, non-hodgkin lenfoma, Wilms tm, Ewing sarcoma yumuşak doku tm, beyin kanseri, Infante-Rivard 2007; Carozza 2008; Thompson 2008; Ferrís I Tortajada 2008.

40 Lösemi 13/18 pozitif ilişki; 6 önemli, gebelik öncesi, gebelik, en fazla risk ALL Maternal herbisit kullanımı, 1.84 (%95 GA ), Plant insektisiti 1.97 (%95 GA, ), Gebelikte ağaç pestisiti 1.70 (%95 GA, ), Babanın doğum sonrası herbisit kullanımı 1.41 (%95 GA, ), Plant insektisiti 1.82 (%95 GA, ), Gebelikte ağaç pestisiti 1.41 (%95 GA, ) Meta-analiz 15 çalışma, gebelik teması Genel pestisit 1.54 (%95 GA, ) İnsektisit 2.05 (%95 GA, ) Herbisit 1.61 (%95 GA, ) Turner MC, et al. Residential pesticides and childhood leukemia: a systematic review and meta-analysis. Environ Health Perspect. 2010;118:33

41

42

43 15 Ocak yılları arasında yayınlanmış vaka kontrol ve kohort çalışmaları; 20 çalışma Meta-analiz Babanın işyeri pestisit teması ile çocuğunda beyin tümoru geliştirme riski (A) Vaka kontrol çalışmaları, (B) kohort çalışmaları.

44 Hangi pestisit? Gebelik dönemi Ev içi insektisit kullanımı; lösemi Herbisit kullanımı; nöroblastom (Infante-Rivard & Weichenthal 2007) Endosulfan; lösemi (Rau et al 2012) İdrarında piretroid metaboliti olan çocuklarda ALL riski 3 X, Çin (Ding et al 2012)

45 Kız bebekler-ergenlik Erken menarş; Çin tekstil işçileri serum DDT 10ng/g artış 0.2 yıl erken Anne serumunda DDE her 15 μg/l artış; 1 yıl ergenlik Colborn & Carroll 2007 Menstürasyon bozuklukları Endometriyozis Uterin fibrozis Polikistik over sendromu Meme gelişimi; Danimarka da 124 aktif pest, bahçe çalışanları; 8,9 / 10.4 y Meksika; Gebelikte lindan, heptaklor, aldrin, endrin, dieldrin, DDT metabolitleri yüksek (Guillette et al 2006); büyük göğüsler; küçük meme dokusu

46 Erkek bebekler-ergenlik Testesteron üretiminde azalma (linuron, diuron, iprodione) Testesteron etkisini önleme (vinclozolin, procymidone, chlorpyrifos-methyl). Testis hasarı (Diuron) Anti-adrenerjik etki (DDE, fenitrothion, prochloraz) Estrojenik etki (DDT, methoxychlor, lindane, chlordecone) (Toppari et al 1996; Sharpe 2009). Emziren ratlarda herbisit etkilenimi kalıcı inflamatuar değişklik ile prostat hasarı (WHO 2006). Ergenlikte gecikme Fertilite düşüklük kriptorşidizm, hipospadias, ve/ya da politelia OR 2.19 X endosulfan; 3.38 X lindane.

47 Cinsiyet oranında değişim K/E Sıtma kontrol kampanyası DDT kullanımı , İtalya (Cocco et al 2005) HCB kullanımı, Türkiye (Jarrell et al 2002), nematicide 1,2-dibromo-3-chloropropane ya da DBCP İsrail(Goldsmith 1997) ve Latin Amerika (Garry 2004) Pestisit uygulayıcıları, fungisid kullanımı, Minnesota, USA (Garry et al 2003). Erkek doğumunda artma Fungisid dışı pestisit uygulayıcıları, Minnesota, USA (Garry et al 2002). Annede artmış DDE düzeyi, Avustralya, (Khanjani & Sim 2006).

48 Tiroid fonksiyonlarını olumsuz etkiler Düşük/yüksek T3 düzeyleri 2,4-D, mancozeb,endosulfan, malathion, dimethoate, and fenvalerate (Colborn 2004), OKP; HCB, DDE ve trans-nonachlor, maternal serum, anne sütü (Julvez et al 2011) OKP; endrin, endosulfan, DDT, ve HCB (Freire et al 2011).

49 Erken dönem etkileniminin erişkin Düşük doğum ağırlığı??? döneme yansımaları erişkin hastalıklarında İnsulin rezistansı, DM, obesite, osteoporoz, Hipertansiyon, kalp damar hastalıkları Parkinson hastalığı (X7) kanserler Perera & Herbstman 2011; Pathak et al 2011

50 Çocukluk temasının erişkin kanserlerde rolü Erişkin kanserlerde hayatın ilk 20 yılı önemli (Czene 2002; Hemminki & Li 2002). Meme, akciğer, multipl myelom, over, pankreas, prostat, mide, testiküler ca (Cooper et al 2011).

51

52