Erzurum ve Çevresinde Sütçü İşletmelerdeki Buzağılarda Eimeria Türlerinin Yaygınlığı

Transkript

1 Kafkas Üniv Vet Fak Derg 14 (1): 25-29, 2008 DOI: /kvfd A Erzurum ve Çevresinde Sütçü İşletmelerdeki Buzağılarda Eimeria Türlerinin Yaygınlığı M. Sinan AKTAŞ* Barış SARI** M. Özkan ARSLAN** * Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Erzurum - TÜRKİYE ** Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, Kars TÜRKİYE Yayın Kodu (Article Code): 2007/38-A Özet Bu çal şma; Erzurum ilinde buzağ larda coccidiosise neden olan türleri belirlemek amac yla yap lm şt r. Araşt rma, Mart-Nisan 2007 de,12 yerleşim yerinden seçilen 30 ah r/çiftlikte yürütülmüştür. Sütçü işletmelerde bulunan, klinik olarak ishalli ya da normal d şk l 3 ayl ğa kadar olan 189 buzağ n n rektumlar ndan al nan taze d şk örnekleri çinko sülfat santrifüj flotasyon yöntemi ile incelenmiştir. Erzurum da buzağ lar n 25.9 (49/189) unda coccidia etkeni saptanm şt r. Eimeria türleri ile enfeksiyon oran ishalli buzağ larda 31.9 (38/119), sağl kl olanlarda ise 15.7 (11/70) olarak bulunmuştur. Eimeria türlerinin prevalans 1-3 ayl k buzağ larda (31.0; 31/100) bir ayl ğa kadar olanlara (20.2; 18/89) göre daha yüksek bulunmuştur. Seçilen 12 yerleşim yerinin 11 (91.7) indeki çiftlik/ah rlar n 22 (73.3) sinde coccidia oocystlerine rastlanm şt r. Eimeria oocystleri kamu çiftliklerinde 19.2 (20/104) ve halk tipi yetiştirmelerde 3 (29/85) oran nda görülmüştür. Enfekte buzağ larda Eimeria ellipsoidalis (51.0), E. auburnensis (38.8), E. bovis (32.7), E. zuernii (22.5), E. subspherica (16.3), E. canadensis (6.1), E. alabamensis (), E. brasiliensis () ve E. bukidnonensis () olmak üzere 9 coccidia etkeni tan mlanm şt r. Anahtar sözcükler: Eimeria, Coccidiosis, Buzağ, Sütçü işletme, Erzurum Prevalance of Eimeria Species in Dairy Calves of Erzurum and Vicinity Summary This study was carried out to determine the prevalence of Eimeria spp. which cause coccidiosis in calves. The study was carried out between March and April, 2007 in 30 farms at 12 different localities of Erzurum province. The fecal samples were taken directly from the rectums of clinically ill or healthy 189 calves which were no more than three months old. The samples were examined under microscope following centrifugal zinc sulphate floation. Forty-nine of 189 (25.9) calves were infected with coccidian species. Infection prevalence was 31.9 (38/119) in diarrheic and 15.7 (13/70) in healthy calves. While the prevalence was 31 in 1-3 months old calves, it was 20.2 calves less than 1 month old. Coccidia oocysts were found in 22 out of 30 (73.3) farms in 11 of 12 (91.7) visited localities. Eimeria oocysts were seen in 19.2 (20/104) of the state and in 3 (29/85) of the private farms. Nine coccidia species, namely Eimeria ellipsoidalis (51.0), E. auburnensis (38.8), E. bovis (32.7), E. zuernii (22.5), E. subspherica (16.3), E. canadensis (6.1), E. alabamensis (), E. brasiliensis () and E. bukidnonensis () were identified in infected calves. Keywords: Eimeria, Coccidiosis, Calf, Dairy farm, Erzurum, Turkey İletişim (Correspondence) Phone: / bsari67@hotmail.com

2 26 Erzurum ve Çevresinde Sütçü... GİRİŞ Evcil hayvanlar n intestinal protozoon enfeksiyonlar ndan olan coccidiosis önemli hastal klar n baş nda gelmektedir. S ğ rlarda ciddi boyutlarda ekonomik kay plara neden olan coccidiosis buzağ larda (<6 ay) ve danalarda (6-12 ayl k) klinik olarak daha önemlidir 1-3. Eimeria enfeksiyonlar buzağ say s n n fazla olduğu sütçü işletmelerde sorun olup, süt s ğ rlar n n danalar enfeksiyona daha duyarl d r. Buzağ lar sütten kesme sonras enfeksiyona daha çok yakalan rlar. Ayr ca süt kesiminden bir ay sonra buzağ lar d şk lar ile daha fazla oocyst ç kar rlar. Enfeksiyonun yayg nl ğ süt kesim sonras buzağ lar n toplu halde meraya b rak lmalar n takiben artmaktad r. Tüm bunlar n yan nda coccidiosisin genel olarak genç hayvanlar n bir arada bulunduğu besi işletmelerinde de sorun olduğu bilinmektedir 4-8. Türkiye de ve dünyada s ğ rlarda coccidia oocystleri yayg n olup, tüm yaş grubundaki s ğ rlarda görülmektedir. Yaşl hayvanlarda daha çok latent enfeksiyonlar şeklinde görülen eimeriosise klinik vakalar halinde buzağ larda rastlanmaktad r Araşt rman n amac ; Türkiye hayvanc l k potansiyelinde ön s ralarda yer alan, Türkiye s ğ r varl ğ n n 4.7 sini ve Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi s ğ r varl ğ n n da 33.7 sini bar nd ran 12 Erzurum ilinde buzağ larda coccidiosise neden olan türleri ve bunlar n yayg nl klar n belirlemektir. MATERYAL ve METOT Araşt rma, Erzurum merkez ve çevresinde bulunan kamuya ait çiftlikler ile köylerde halka ait ah rlarda bulunan buzağ larda yürütülmüştür. Bu amaçla Mart-Nisan 2007 de, 12 yerleşim yerindeki 30 ah r/çiftlik ziyaret edilmiştir. Bu yerleşim yerlerindeki sütçü işletmelerde bulunan, klinik olarak ishalli ya da normal d şk l 3 ayl ğa kadar olan 189 buzağ dan d şk örnekleri al nm şt r. D şk örnekleri Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dal laboratuar nda çinko sülfat santrifüj flotasyon yöntemi ile incelenmiştir. Coccidia oocysti saptanan d şk örnekleri 2.5 luk potasyum dikromat içinde sporland rma yap ld ktan sonra tür identifikasyonu yap lm şt r 2,9,13,14. BULGULAR Erzurum ve çevresindeki işletmelerde coccidia oocytleri yönünden incelemesi yap lan 3 ayl ğa kadar olan buzağ lar n 25.9 unda Eimeria oocysti saptanm şt r (Tablo 1). Tablo 1. Erzurum ve çevresinde sütçü işletmelerdeki buzağılarda Coccidia oocystlerinin prevalansı. Table 1. Prevalence of Coccidia oocysts in dairy farms of Erzurum and vicinity Coccidia oocysti Buzağı Pozitif Negatif Toplam Eimeria türleri ile enfeksiyon oran, klinik olarak ishalli buzağ larda, sağl kl olanlara göre daha yüksek bulunmuştur (Tablo 2). Tablo 2. Klinik görünüme göre Eimeria türlerinin yaygınlığı. Table 2. Prevalence of Eimeria spp. according to clinical situations Klinik Görünüm *x/n İshalli Normal Dışkılı (Sağlıklı) Eimeria türlerinin prevalans 1-3 ayl k buzağ larda (31.0) bir ayl ğa kadar olanlara (20.2) göre daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Tablo 3. Coccidia oocystlerinin yaş gruplarına göre dağılımı Table 3. The prevalence of coccidia oocysts regarding age groups <1 aylık 1-3 aylık 38/119 11/70 Eimeria enfeksiyonlar n n yerleşim yerleri ve çiftlik/ah rlara göre dağ l m Tablo 4 te verilmiş olup, materyal toplanan odak ve çiftliklerin büyük çoğunluğunun Eimeria oocysti ile bulaş k olduğu görülmektedir Yaş Grubu *x/n 18/89 31/ Tablo 4. Erzurum da buzağılarda Eimeria enfeksiyonlarının yerleşim yerleri ve çiftlik prevalansı. Table 4. Prevalence of Eimeria infections in calves according to localities and farms in Erzurum and vicinity Eimeria Enfeksiyonu *x/n Yerleşim Yeri Çiftlik 11/12 22/

3 27 AKTAŞ, SARI, ARSLAN Coccidiosis epidemiyolojisinde önemli faktörlerden olan yetiştirme tipine göre ise Eimeria enfeksiyonlar n n yayg nl ğ Tablo 5 te sunulmuştur. Tablo 5. Buzağı coccidiosisinin çiftlik tipine göre yaygınlığı Table 5. Prevalence of calf coccidiosis regarding farm types Çiftlik Tipi *x/n Kamu Çiftliği Halk Tipi Yetiştirme 20/104 29/ Erzurum yöresinde Eimeria türleri ile enfekte buzağ larda 9 adet coccidia etkeni tan mlanm şt r. Sütçü işletmelerde bulunan buzağ larda tan mlanan Eimeria türleri ile bu türlerin yayg nl klar Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Dışkı örneklerinde Coccidia oocytleri saptanan buzağılarda identifiye edilen Eimeria türleri ve yaygınlıkları Table 6. Identified Eimeria spp. and their infection rates in calves Eimeria Türü E.ellipsoidalis E.auburnensis E.bovis E.zuernii E.subspherica E.canadensis E.alabamensis E.brasiliensis E.bukidnonensis Coccidia oocysti ile enfekte buzağ larda farkl Eimeria türlerinden ileri gelen miks enfeksiyonlar na 42.9, tek türden ileri gelen saf enfeksiyonlara ise 57.1 oran nda rastlanm şt r (Tablo 7). Miks enfeksiyonlar n büyük çoğunluğunun ( 61.9) 2 türden ileri geldiği görülmüştür. Tablo 7. Eimeria oocysti saptanan buzağılarda enfeksiyon tipi durumu Table 7. The type of infection in calves infected with Eimeria spp. Belirlenen Enfeksiyon Tipi/ Enfeksiyon Tipi Enfekte Buzağı Sayısı Saf Enfeksiyon Miks Enfeksiyon 28/49 21/ Araşt rma süresince klinik olarak ishalli olan buzağ lara 2.5 mg/kg/gün dozda enroflaxasin (Baytril-K) ve 1 bol/40 kg/gün trimetoprim+sülfadiazin (Biotrin bolus) günlük doz ikiye bölünerek bir hafta süreyle uygulanm şt r. Ayr ca aş r dehidre olan hayvanlara s v desteği de yap lm şt r. Daha sonra hayvan sahiplerinden al nan anamnezde, buzağ lar n 3-6 gün içinde ishallerinin kesildiği ve iştahlar n n artt ğ bilgisi al nm şt r. TARTIŞMA ve SONUÇ Türkiye de s ğ rlarda coccidia etkenleri oldukça yayg n olup, buzağ larda Eimeria türlerinin prevalans aras nda değişmektedir. Dana ve yaşl s ğ rlarda da coccidia oocystleri 90 lara varan yayg nl k göstermektedir. Ayr ca klinik coccidiosis vakalar na da buzağ ve danalarda rastlanmaktad r 4,9, Türkiye de buzağ larda coccidia oocystlerinin yayg nl ğ Trakya Bölgesi nde 71 20, Güney Marmara Bölgesi nde 70 21, Elaz ğ da 60 22, Kars ta 91 16, Van da 86 17, Afyon da ve Hakkari de civar ndad r. Eimeria oocytlerinin prevalans dünyan n birçok ülkesinde de hem etçi ve hem de sütçü işletmelerdeki her yaş grup s ğ rlarda oldukça yayg nd r S ğ rlarda coccidiosis 1-3 ayl k buzağ larda diğer yaş gruplar na göre daha önemlidir 3,5,9,32. Ayr ca klinik coccidiosis vakalar na da buzağ ve danalarda rastlanmaktad r 4,10,11,16. Türkiye nin Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi nde yer alan ve hayvanc l k potansiyeli nedeniyle ön s ralarda bulunan Erzurum yöresindeki sütçü işletmelerdeki 3 ayl ğa kadar olan buzağ larda yap lan bu çal şmada Eimeria enfeksiyonlar na 25.9 oran nda rastlanm şt r. Araşt rma süresince 63 (119/189) oran nda klinik olarak ishalli buzağ gözlenmiş olup, bunlar n da 31.9 u Eimeria türleriyle enfekte bulunmuştur. Daha önceki çal şmalarda 15-17,21,22,24 Türkiye nin çeşitli yörelerinden bildirilen Eimeria türlerinden Eimeria alabamensis, E. auburnensis, E. bovis, E. brasiliensis, E. bukidnonensis, E. canadensis, E. ellipsoidalis, E. subspherica ve E. zuernii ye Erzurum ve çevresinde yap lan bu çal şmada da rastlanm şt r. Buzağ larda E. bovis, E. zuernii, E. auburnensis ve E. ellipsoidalis yayg n olarak görülmektedir 5,9,26,27. Bu çal şmada 51 oran ile en yayg n türün E. ellipsoidalis olduğu, bu türü E. auburnensis (38.8), E. bovis (32.7) ve E. zuernii nin (22.5) takip ettiği tespit edilmiştir.

4 28 Erzurum ve Çevresinde Sütçü... Coccidiosisin yay l ş nda; hayvanlar n altl klar n n s kl kla değiştirilmemesi, yemlik ve suluklar n d şk larla bulaşmas, padoklarda veya buzağ bölmelerinde hayvan say s n n fazla olmas, sütten kesim, mide-bağ rsak nematod enfeksiyonlar ile bakteriyel ve viral enfeksiyonlar gibi risk faktörleri etkili olmaktad r. Bu tip işletmelerde klinik olarak ishal olgular nda ve hatta kanl ishal vakalar nda coccidiosis ilişkisi düşünülmelidir 6,7,30, Bu çal şmada kamu çiftliklerinde 19.2, halk n sahip olduğu ah rlarda 3 oran nda Eimeria oocysti saptanm şt r. Bu çal şma hayvanc l ğ n çok daha modern yap ld ğ Erzurum merkez ve civar ndaki köylerde yürütülmüştür. Şayet araşt rma daha k rsala doğru yap l rsa bu oranlar n daha da yükselebileceği tahmin edilmektedir. Eimeria etkeni saptanan buzağ larda saf enfeksiyonlar daha yüksek bulunmuştur. Bu da çiftliklerin, diğer araşt rmalar n 9,16 yap ld ğ işletmelere göre daha hijyenik olduğunu göstermektedir. Coccidiosis tedavisinde önemli noktalardan birisi klinik vakalar n görülmesi ile sağalt ma hemen başlan lmas d r. Bu amaçla sulfonamidlerin, trimethoprime ile birlikte kombine olarak kullan lmas önerilmektedir 10,11. Ekonomik kay plar en aza indirebilmek için bu çal şmada ishalli olan buzağ lara enroflaxasin ve trimetoprim+sulfadiazin uygulanm ş ve ilave olarak s v desteği yap lm şt r. Sonuç olarak; Erzurum il merkezi ile Il ca ilçesi ve merkez köylerinde 3 ayl ğa kadar olan buzağ larda Eimeria enfeksiyonlar na rastland ğ, genel olarak çiftliklerin coccidia oocystleri ile bulaş k olduğu ve 9 adet Eimeria türünün identifiye edildiği bu çal şma ile ilk olarak ortaya konmuştur. Bu nedenle s ğ r yetiştiriciliği yap lan işletmelerde coccidiosis kontrol metotlar n n düzenli olarak uygulanmas gerekmektedir. Ayr ca hayvanc l ğ n yoğun yap ld ğ yörelerden olan bu bölgede süt s ğ rc l ğ ve besi s ğ rc l ğ işletmelerinde eimeriosis/coccidiosis ile ilgili epidemiyolojik araşt rmalar n planlanmas ve yap lmas n n yöre hayvanc l ğ na ve ülke ekonomisine katk sağlayacağ aç kt r KAYNAKLAR Mimioğlu M, Göksu K, Say n F: Veteriner ve T bbi Protozooloji II. Ankara Üniv. Bas mevi, Ankara, Pellerdy LP: Coccidia and Coccidiosis. 2nd ed. Verlag Paul Parey, Berlin and Hamburg, Soulsby EJL: Helminths, Arthropods and Protozoa of Domesticated Animals. 7th ed, Bailliere, Tindall, Çitil M, Arslan MÖ, Güneş V, Erdoğan HM: Neonatal buzağ ishallerinde Cryptosporidium ve Eimeria enfeksiyonlar n n rolü. Kafkas Üniv Vet Fak Derg, 10 (1): 59-64, Levine ND: Veterinary Protoozoology. First ed. Iowa State Univ. Pres, Ames, Parker RJ, Boothby K, Polkinghorne I, Holroyd RG: Coccidiosis associated with post-weaning diarrhoea in beef calves in a dry tropical region. Aust Vet J, 61 (6): , Rossanigo C: Clinical post-weaning bovine coccidiosis in extensive rearing farms in the province of San Luis, Argentina. Revta Med Vet, 78 (6): , Urquhart GM, Armour J, Duncan JL, Dunn AM, Jennings FW: Veterinary Parasitology. 2nd ed. Blackwell Sci. Ltd., Arslan MÖ: S ğ r ve Mandalarda Coccidiosis. In, Dinçer Ş (Ed): Coccidiosis , Türkiye Parazitol Dern Yay No: 17, İzmir, Kaufmann J: Parasitic Infections of Domestic Animals. Birkhauser Verlag, Berlin, Merck Veterinary Manual: Online Kitap, Merck Resmi Sitesi ( index.jsp?cfile=htm/bc/toc htm, Erişim tarihi: ) Tar m Bakanl ğ Türk Vet. Bilgi Sistemi. Erişim tarihi: 14 May s Levine ND, Ivens V: The Coccidian Parasites (Protozoa, Apicomplexa) of Artiodactyla. Illinois Bio. Monogr. 55, Illinois Univ. Pres, Urbana and Chicago, Ministry of Agriculture, Fisheries and Food (MAFF): Manual of Veterinary Parasitological Laboratory Techniques. References Book: 418, London, Arslan MÖ: Trakya Yöresi S ğ rlar nda Eimeriidae Türlerinin Yayg nl ğ. Doktora Tezi. İstanbul Üniv Sağ Bil Enst, Parazitoloji Anabilim Dal, İstanbul, Arslan MÖ: Kars yöresi buzağ lar nda Eimeria türlerinin yayg nl ğ. Kafkas Üniv Vet Fak Derg, 3 (2): , Değer S, Biçek K, Gül A, Eraslan E: Van yöresi buzağ ve danalar nda Eimeria türlerinin yayg nl ğ. Yüzüncü Y l Üniv Sağl k Bil Derg, 7, 69-72, Gül A, Biçek K, Değer S: Van Belediye Mezbahas nda kesimi yap lan s ğ rlarda bulunan Eimeria türleri ve bunlar n yay l ş oranlar. Yüzüncü Y l Üniv Vet Fak Derg, 11, 12-14, Say n F: The species of Eimeria occuring in cattle in Turkey. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 17 (17): , Arslan MÖ, Tüzer E: Prevalence of bovine eimeridosis in Thracia, Turkey. Turk J Vet Anim Sci, 22, , Güleğen AE, Okursoy S: Bursa bölgesi s ğ rlar nda coccidiosis etkenleri ve bunlar n yay l ş. Türkiye Parazitol Derg, 24 (3): , Dumanl N, Güler S, Erdoğmuş Z, Köroğlu E, Y lmaz H, Küçükerden N: Elaz ğ yöresinde s ğ rlarda bulunan coccidia etkenleri ve bunlar n yay l ş. Doğa Turk Vet Hayv Derg, 17, , Cicek H, Sevimli F, Kozan E, Köse M, Eser M, Doğan N: Prevalence of coccidia in beef cattle in western Turkey. Parasitol Res, 101, , 2007.

5 29 AKTAŞ, SARI, ARSLAN 24. Göz Y, Ayd n A: Yüksekova (Hakkari) yöresi dana ve buzağ lar nda coccidiosis etkenlerinin yayg nl ğ. Türkiye Parazitol Derg, 29 (1): 13-16, Chibunda RT, Muhairwa AP, Kambarage DM, Mtambo MM, Kusiluka LJ, Kazwala RR: Eimeriosis in dairy cattle farms in Morogoro municipality of Tanzania. Prev Vet Med, 31 (3-4): , Ernst JV, Stewart TB, Witlock DR: Quantitative determination of coccidian oocysts in beef calves from the coastal plain area of Georgia (U.S.A.). Vet Parasitol, 23, 1-10, Fayer R, Trout JM, Graczyk TK, Lewis EJ: Prevalence of Cryptosporidium, Giardia and Eimeria infections in postweaned and adult cattle on three Maryland farms. Vet Parasitol, 93, , Kas m AA, Al-Shawa YR: Prevalence of Eimeria in faeces of cattle in Saudi Arabia. Vet Parasitol, 17, 95-99, Kennedy MJ, Kralka A: A survey of Eimeria spp. in cattle in central Albertia. Can Vet J, 3, , Marshall RN, Cathcpole J, Green JA, Webster KA: Bovine coccidiosis in calves following turnout. Vet Rec, 143, , Munyua WK, Ngotho JW: Prevalence of Eimeria species in cattle in Kenya. Vet Parasitol, 35, , Fox JE: Coccidiosis in cattle. Mod Vet Pract, 66, , Fayer R: Epidemiology and control of bovine coccidiosis. Coccidia and intestinal coccidiomorphs, Vth Int. 33. Coccidiosis Conf., Tours (France), October 1989, Ed. INRA Publ., , Mimioğlu M, Göksu K, Say n F: Ankara ve civar 34. s ğ rlar nda coccidiosis olaylar üzerine araşt rmalar. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 3, , Parker RJ, Jones GW: The development of eimerian infections during the first eight months of life in 35. unweaned beef calves in a dry tropical region of Australia. Vet Parasitol, 25, 1-7, Waruiru RM, Kysgaard NC, Thamsborg SM, Nansen P, Bogh HO, Munyua WK, Gathuma JM: The prevalence and intensity of helminth and coccidial infections in dairy cattle in central Kenya. Vet Res Commun, 24, 39-53, 2000.