DİYARBAKIR DA SEÇİLEN İNCİR TİPLERİNİN YAPRAK ÖZELLİKLERİNİN SAPTANMASI DETERMINATION OF LEAF PROPERTIES OF SELECTED FIG TYPES IN DIYARBAKIR

Transkript

1 249 DİYARBAKIR DA SEÇİLEN İNCİR TİPLERİNİN YAPRAK ÖZELLİKLERİNİN SAPTANMASI DETERMINATION OF LEAF PROPERTIES OF SELECTED FIG TYPES IN DIYARBAKIR ÖZET Mikdat ŞİMŞEK 1* ve Ayzin B. KÜDEN 2 1 Bingöl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 12000, Bingöl 2 Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Adana Geliş Tarihi: 17 Haziran 2010 Kabul Tarihi: 22 Eylül 2010 Anadolu, incir tip ve çeşitleri bakımından büyük bir varyasyon ve dağılıma sahiptir. Bu çalışma, Diyarbakır koşullarında yetişen incir tiplerinin seleksiyonu ve yaprak özelliklerini incelemek amacıyla yılları arasında yürütülmüştür. Diyarbakır ili birçok incir tipine sahip olmasına rağmen, şimdiye kadar bu popülasyonda yetişen incir tipleri konusunda hiçbir çalışma yapılmamıştır. Bu yüzden, bu çalışma bu alanda yetişen incir tipleri konusunda ilk olması açısından çok önemlidir. Bu araştırmaya göre, seçilen tiplerin sırasıyla dış daldaki yaprak sayısının , lop sayısının 3-7 ve ilk yapraklanma tarihlerinin 2-18 Nisan arasında değiştiği saptanmıştır. Anahtar Kelimeler. İncir, Seleksiyon, Yaprak Özellikleri. ABSTRACT Anatolia has a great variation and distribution with respect to fig types and cultivars. This study was carried out to make the selection and to investigate the leaf properties of the fig types grown under Diyarbakır conditions during years Although Diyarbakır province has a lot of fig types, no studies have been made about fig types grown in this population up to now. Therefore, the study is very significant with respect to be first about the fig types grown in this area. According to this research, it was determined that number of leaves per shoot, number of lobes and first dates of leaf of the selected types changed between , 3-7 and 2-18 April, respectively. Key words: Fig, Selection, Leaf properties. * Sorumlu Yazar: miksimsek2001@yahoo.com **Bu çalışma doktora tezinden alınmıştır.

2 250 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri 1. GİRİŞ İncir, kültür tarihi oldukça eski olan bir meyve türüdür. İlk incir resimlerine M. Ö yıllarında Mısır da rastlanmıştır (Özbek, 1978). İncir Urticales takımının Moracae familyasının Ficus cinsinden olan Ficus carica türüdür. İncir, Türkiye den Suriye ve Filistin e ve daha sonrada Ortadoğu üzerinden Çin ve Hindistan a yayılmıştır (Anonim, 2010). Anadolu da incir, Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yabani olarak yayılmış bir meyve türüdür. Türkiye de, diğer ülkelere göre, daha fazla incir yetiştiriciliği yapılmakta ve daha fazla incir tiplerine sahip bulunmaktadır. İncir formlarının en fazla çeşitlilik ve zenginlik gösterdiği yerler Güneydoğu Anadolu Bölgesi dir. Bu bölgemizde yer alan Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Diyarbakır ve Gaziantep illerinde, incirin kültür ve yabani formlarına rastlanmaktadır. Bu nedenle özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesini incirin gen merkezi olarak görmek gerekir (Küden, 1998). Günümüzdeki, standart meyve çeşitleri çeşitli yollarla meydana gelmiş genetik varyasyonların ürünüdür. Seleksiyonların yapılabilmesi ise yeni varyasyonların varlığına bağlıdır. Çok büyük bir populasyona sahip olan Anadolu da çeşitli bölgelerde birçok seleksiyon çalışmaları yürütülmüştür (Kaşka vd., 1990; Ilgın and Kuden, 1997; Alper, 2006; Çalışkan and Polat, 2008; ŞSimsek, 2009a ve b; Simsek et al., 2010). Bu çalışmanın amacı, seçilen incir tiplerinin yaprak özelliklerini incelemek ve aralarında farklılık olup olmadığını ortaya çıkartmaktır. Bu tipleri, farklı incir tip ve çeşitleriyle aynı ekolojide adaptasyonları yapılarak, daha üstün gelenlerin üretimleri yapılacak ve ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. 2. MATERYAL VE METOT Bu araştırma yılları arasında Diyarbakır merkez, Çermik, Çüngüş, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Lice, Kulp ve Silvan ilçeleri ile bu ilçelere bağlı köylerde yürütülmüştür. Bu yörelerde incir plantasyonları taranarak yapılan seleksiyonda 42

3 Şimşek ve Küden 251 adet incir tipi seçilmiştir. Belirlenen her incir ağacına bir kod numarası verilmiştir. Bu kod numaralarının başına sırasıyla Diyarbakır il trafik kodu olan 21, ilçe kodları ve tip numaraları yazılmıştır. Buna göre; 2.1. İlk Yapraklanma Tarihi İncirlerde 1 yıllık sürgün ucunda bulunan uç gözü veya emzik diye adlandırılan meyve ve yaprak taslaklarının bulunduğu tomurcukların açılmaya başladığı, ilk taslak yaprağın görüldüğü tarihler ilk yapraklanma tarihi olarak kabul edilmiştir (Kabasakal vd., 1988) Yaprak Şekli O yılki sürgün üzerinde, koltuğunda meyve olan en alt yaprak baz alınarak belirlenmiştir (Aksoy, 1991) Yaprak Lop Şekli Seçilen tiplerin yaprak lop şekilleri 5 grupta sınıflandırılmıştır. Buna göre; a) Kulakçıklı, b) İnce uzun ve düzenli, c) Geniş loplu, d) Ficus lyrata daki gibi ve e) Diğeri (Anonymous, 2003) Lop Sayısı Lop sayısı yaprak üzerindeki dilimler sayılarak bulunmuştur (Aksoy, 1991) Dış Daldaki Yaprak Sayısı Ağacın farklı yönlerinden seçilmiş olan her bir yıllık sürgün 1 tekerrür olacak şekilde, 10 adet bir yıllık sürgün üzerindeki yapraklar sayılarak belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar Anonymous (2003) teki deskriptöre göre 4 grupta değerlendirilmiştir. Buna göre; a) Yaprak sayısı 4 ten az, b) Yaprak sayısı 4 8 arasında, c) Yaprak sayısı 9-12 arasında ve d) Yaprak sayısı 12 den fazla şeklinde sıralanmıştır Yaprak Sapı Girintisinin Şekli Yaprak sapı girintisinin şekli incelenirken, yaprak şekilleri dikkate alınarak Anonymous (2003) teki deskriptöre göre 5 grupta değerlendirilmiştir. Buna göre; a) Kesik uçlu, b) Yüreksi,

4 252 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri c)mahmuzlu, d) Sarkık ve e)açık Mahmuzlu olarak değerlendirilmiştir Yaprakların Damarlılık Durumu Sübjektif olarak değerlendirilmiştir (Anonymous, 2003). Buna göre; a) Kapalı, b) Yarı Açık ve c) Açık olarak değerlendirilmişlerdir Yaprakların Dişlilik Durumu Yaprak kenarlarındaki girinti ve çıkıntılara bakılmak suretiyle 3 grupta incelenmiştir (Aksoy, 1991). Buna göre; a) Yaprak kenarlarında girinti ve çıkıntı yoksa tamamen dişsiz, b) Yaprağın sadece üst kenarlarında girinti ve çıkıntılar varsa sadece üst kenarlar dişli ve c) Yaprak kenarları tümüyle girinti ve çıkıntılarla kaplıysa parçaların kenarları tamamen dişli olarak adlandırılmıştır Yaprak Alanı Olgunlaşma başlangıcında sürgünün alttan 3. ile 5. boğumları arasında bulunan yapraklardan her tipten 10 ar adet alınarak Leaf Area Meter yardımıyla alanları ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlar Anonymous (2003) taki deskriptöre göre tanımlanmıştır. Buna göre: a) Yaprak alanı <250 cm 2 ise küçük, b) Yaprak alanı cm 2 ise orta, c) Yaprak alanı cm 2 ise büyük ve d) Yaprak alanı >550 cm 2 ise çok büyük olarak nitelendirilmiştir Yaprak Boyu Olgunlaşma başlangıcında sürgünün alttan 3. ile 5. boğumları arasında bulunan yapraklardan 10 tanesinin boyu cetvel ile ölçülerek Anonymous (2003) taki deskriptöre göre 3 sınıfa ayrılmıştır. Buna göre; a) Ortalama yaprak boyu 20 cm den az ise kısa, b) Ortalama yaprak boyu cm ise orta ve c) Ortalama yaprak boyu 27 cm den büyük ise uzun olarak değerlendirilmiştir Yaprak Eni Olgunlaşma başlangıcında sürgünün alttan 3. ile 5. boğumları arasında bulunan yapraklardan 10 adet yaprağın eni cetvel ile ölçülerek Anonymous (2003) taki deskriptöre göre 3 sınıfa ayrılmıştır. Buna göre; a) Ortalama yaprak eni 15 cm den az ise ince, b)

5 Şimşek ve Küden 253 Ortalama yaprak eni cm ise orta ve c) Ortalama yaprak eni 20 cm den yüksek ise geniş olarak değerlendirilmiştir Yaprak Sapının Boyu ve Gelişimi Yaprak sapının boyu cetvelle ölçülerek Anonymous (2003) taki deskriptöre göre 3 gruba ayrılmıştır. Buna göre; a) Yaprak sapı boyu 5 cm den az ise kısa, b) Yaprak sapı boyu 5-7 cm ise orta, c) Yaprak sapı boyu 8-10 cm arasında ise uzun ve d) Yaprak sapı boyu 10 cm den fazla ise çok uzun olarak nitelendirilmiştir Yaprak Sapının Çapı ve Gelişimi Yaprak sapının çapı, yaprak ile sapının tam birleştiği yerdeki çapı dijital kunpas ile ölçülerek Anonymous (2003) taki deskriptöre göre 3 gruba ayrılmıştır. Buna göre; a) Yaprak sapı çapı 3.00 mm den az ise ince, b) Yaprak sapı çapı mm arasında ise orta ve c) Yaprak sapı çapı 4.00 mm den fazla ise kalın olarak nitelendirilmiştir Yaprakların Tüylülük Durumu Anonymous (2003) taki deskriptöre göre, yaprağın alt ve üst yüzeyindeki tüylerin, sık veya seyrek olması, az veya çok olması ve kısa veya uzun olma durumları sübjektif olarak belirlenmiştir Yaprak Rengi Sübjektif gözlemlere dayalı olarak yaprağın alt ve üst yüzeyindeki renkleri açık yeşil, yeşil ve koyu yeşil olmak üzere 3 katagoride değerlendirilmiştir (Anonymous, 2003) Yaprak Sapı Rengi Sübjektif olarak yaprak sapı renkleri açık yeşil, yeşil, pembemsi ve kahverengi olmak üzere 4 kategoride değerlendirilmiştir (Anonymous, 2003).

6 254 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri 3. BULGULAR Seçilen tiplerin ilk yapraklanma tarihleri ile bazı yaprak özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Seçilen İncir Tiplerinin İlk Yapraklanma Tarihleri ile Bazı Yaprak Özellikleri. Tip No YA İYT YŞ YLS LS DDYS YSGŞ Mertali Nisan E GL Y Balicani Nisan B İUD Y Zapi Nisan B İUD Y Kılhi Nisan A K M Kılhi Nisan B İUD Y Zapi Nisan D GL AM Zapi Nisan E GL Y Zapi Nisan G GL S Zapi Nisan D GL AM Zapi Nisan F GL KU Zapi Nisan B İUD Y Zapi Nisan C FLG AM Zapi Nisan B İUD Y Zapi Nisan G GL S Lobo Nisan E GL Y Zapi Nisan F GL KU Zapi Nisan E GL Y Zapi Nisan G GL S Zapi Nisan F GL KU Zapi Nisan G GL S Zapi Nisan G GL S Zapi Nisan E GL Y Zapi Nisan G GL S Reş 3-5 Nisan G GL S Kıftık1 8-9 Nisan H D S Bardak 9-10 Nisan B İUD Y Kıftık Nisan H D S Kıftık Nisan F GL KU Kıftık Nisan G GL S Kıftık Nisan H D S Kıftık Nisan G GL S Kıftık Nisan H D S Zapi Nisan H D S Zapi Nisan G GL S Zapi Nisan H GL S İri incir 4-6 Nisan A K M Mİ 4-6 Nisan E GL Y Kaplani 3-5 Nisan E GL Y İncir1 2-4 Nisan C FLG AM İncir2 2-4 Nisan F GL KU Galori 5-7 Nisan D GL AM Hanoyi 4-6 Nisan E GL Y Not: YA = Yöresel Adı, İYT = İlk Yapraklanma Tarihi, YŞ = Yaprak Şekli, YLS = Yaprak Loplarının Şekli, LS = Lop Sayısı, DDYS = Dış Daldaki Yaprak Sayısı, YSGŞ = Yaprak Sapı Girintisinin Şekli, GL = Geniş loplu, İUD = İnce uzun ve düzenli, K = Kulakçıklı, FLG = Ficus lyrata daki gibi, D = Diğeri, Y = Yüreksi, AM = Açık Mahmuzlu, M = Mahmuzlu, KU = Kesik Uçlu, S = Sarkık, Mİ = Manisa İnciri.

7 Şimşek ve Küden 255 Tablo 1 in devamı. Tip No YA YSR YÜR YTDÜ YTDA YDD YDAD Mertali Y KY O S PKTD K Balicani AY KY O S SÜKD K Zapi1 Y KY SE SE SÜKD K Kılhi1 AY KY SE SE SÜKD K Kılhi2 Y KY SE SE SÜKD K Zapi2 Y KY SE SE SÜKD K Zapi3 Y YEA SE SE SÜKD K Zapi4 Y YEA SE SE PKTD K Zapi5 Y KY SE SE SÜKD K Zapi6 Y KY SE SE SÜKD K Zapi7 Y KY SE S SÜKD K Zapi8 Y KY SE S SÜKD K Zapi9 Y KY O S SÜKD K Zapi10 Y KY O S SÜKD K Lobo Y Yeşil SE O SÜKD K Zapi11 AY KY S S SÜKD K Zapi12 Y YEA O O PKTD K Zapi13 Y KY S S SÜKD YA Zapi14 Y Y SE O SÜKD K Zapi15 Y KY O O SÜKD K Zapi16 Y KY S S SÜKD K Zapi17 Y KY SE SE PKTD YA Zapi18 Y KY O O SÜKD YA Reş Y KY O O SÜKD YA Kıftık1 Y KY S S PKTD YA Bardak Y KY O O SÜKD K Kıftık2 Y KY O S SÜKD K Kıftık3 Y KY S S SÜKD K Kıftık4 Y KY S S PKTD K Kıftık5 Y KY S S SÜKD K Kıftık6 Y KY O O SÜKD K Kıftık7 Y KY O O SÜKD YA Zapi19 Y KY S S SÜKD K Zapi20 Y Y S S SÜKD K Zapi21 Y KY O O SÜKD K İri incir Y Y SE SE SÜKD K Mİ Y KY SE SE PKTD K Kaplani Y Y O SE SÜKD K İncir1 Y KY O O SÜKD K İncir2 Y KY O O SÜKD K Galori Y KY O O SÜKD K Hanoyi Y Y O O SÜKD Kı Not: YA = Yöresel Adı, YSR = Yaprak Sapı Rengi, YÜR = Yaprak Üst Rengi, YTDÜ = Yaprağın Tüylülük Durumu (Üst), YTDA = Yaprağın Tüylülük Durumu (Alt), YDD = Yaprağın Dişlilik Durumu, YDAD = Yaprağın Damarlılık Durumu, Y = Yeşil, AY = Açık Yeşil, KY = Koyu Yeşil, YEA = Yeşil-Açık, O =Orta, S = Sık, SE = Seyrek, K = Kapalı, YA = Yarı Açık. PKTD = Parçaların kenarları tamamen dişli, SÜKD = Sadece üst kenarlar dişli, Mİ = Manisa İnciri.

8 256 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri Tablo 1 in devamı Tip No YA YSBG YSÇG YSB YSÇı YB YE YAA (cm) (mm) (cm) (cm) (cm 2 ) Mertali O İ Balicani U İ Zapi1 O O Kılhi1 U O Kılhi2 U İ Zapi2 U O Zapi3 O İ Zapi4 O İ Zapi5 O O Zapi6 U O Zapi7 U O Zapi8 O O Zapi9 U İ Zapi10 U O Lobo K O Zapi11 K O Zapi12 K O Zapi13 U KA Zapi14 O O Zapi15 U O Zapi16 U O Zapi17 O İ Zapi18 K O Reş ÇU O Kıftık1 O O Bardak O O Kıftık2 ÇU İ Kıftık3 O O Kıftık4 O O Kıftık5 O O Kıftık6 U İ Kıftık7 O O Zapi19 O KA Zapi20 O KA Zapi21 O O İri incir ÇU KA Mİ ÇU İ Kaplani O KA İncir1 U O İncir2 U O Galori O O Hanoyi U İ Not: YA = Yöresel Adı, YSBG = Yaprak Sapı Boyu Gelişimi, YSÇG = Yaprak Sapı Çapı Gelişimi, YSB = Yaprak Sapı Boy, YSÇ = Yaprak Sapı Çapı, YB = Yaprak Boyu, YE = Yaprak Eni, YAA = Yaprak Alanı. Mİ = Manisa İnciri, K = Kısa, O = Orta, U = Uzun, ÇU = Çok Uzun, KA = Kalın, İ = İnce.

9 Şimşek ve Küden 257 Buna göre; seçilen tiplerin ilk yapraklanma tarihi en erken 2 4 Nisan da Zapi21, İncir1 ve İncir2 tiplerinde ve en geç ise Nisan da Balicani tipinde başlamıştır. Seçilen tiplerin yaprak şekli incelendiğinde, 2 tipin A, 6 tipin B, 2 tipin C, 3 tipin D, 8 tipin E, 5 tipin F, 10 tipin G ve 6 tipin ise H harfiyle gösterilmiş olan skaladaki yaprak şekilerine benzediği görülmüştür. Seçilen tipler, lop şekilleri bakımından incelendiğinde 2 tipin kulakçıklı, 6 tipin ince uzun ve düzenli, 26 tipin parçaları daha geniş, 2 tipin Ficus lyrata gibi ve 6 tipin ise diğerleri grubunda yer aldığı saptanmıştır. Seçilen tiplerin lop sayısı incelendiğinde, 6 tipin lopsuz, 18 tipin 3 loplu, 16 tipin 5 loplu ve 2 tipin ise 7 loplu oldukları gözlenmiştir. Seçilen tiplerin yaprak üst yüzeyindeki tüylülük durumları incelendiğinde, 15 tipin seyrek, 18 tipin orta ve 9 tipin sık olduğu; yaprak alt yüzeyindeki tüylülük durumları incelendiğinde ise 12 tipin seyrek, 14 tipin orta ve 16 tipin ise sık tüylülüğe sahip oldukları gözlenmiştir. Seçilen tiplerden çok tüylü olanların sık ve az tüylü olanların ise seyrek oldukları saptanmıştır. Ayrıca, bütün tiplerin kısa tüylülüğe sahip oldukları gözlenmiştir. Seçilen tiplerin yaprak sapı renkleri bakımından incelendiğinde 3 tipin açık yeşil ve 39 tipin ise yeşil renge sahip oldukları saptanmıştır. Seçilen tipler, yaprak sapı boyu yönünden incelendiğinde, en düşük değerin 2.50 cm (kısa) ile Zapi12 tipinde ve en yüksek değerin ise cm (çok uzun) ile Reş tipinde saptanmıştır Seçilen tiplerin yaprak sapının çapı incelendiğinde, en düşük değerin 2.32.mm (ince) ile Hanoyi tipinde ve en yüksek değerin 4.45 mm (kalın) ile Zapi13 tipinde elde edilmiştir. Yapılan araştırmada dış daldaki yaprak sayısı yönünden en düşük değerin 4.60 adet ile Lobo tipinde ve en yüksek değerin ise adet ile İncir1 tipinde tespit edilmiştir. Seçilen tipler yaprak büyüklüğü yönünden değerlendirildiğinde, en kısa yaprak boyunun cm ile Manisa İnciri tipinde ve en uzun yaprak boyu cm ile İncir2 tipinde saptanmıştır. Yapılan çalışmada en küçük yaprak alanı cm 2 ile

10 258 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri Zapi11 tipinde ve en büyük ise cm 2 ile incir2 tipinde saptanmıştır. Seçilen tiplerin yaprak sapı girinti şekilleri bakımından yapılan incelemede, 5 tipin kesik uçlu, 14 tipin yüreksi, 2 tipin mahmuzlu, 16 tipin sarkık ve 5 tipin ise açık mahmuzlu oldukları gözlenmiştir. Yapılan çalışmada seçilen tiplerin yapraklarının dişliliği yönünden incelendiğinde, 7 tipin parçalarının kenarları tamamen dişli ve öteki tiplerin ise sadece üst kenarlarının dişli olduğu gözlenmiştir. Yapılan çalışmada seçilen tiplerin yapraklarının damarlılık durumları bakımından incelendiğinde, 6 tipin yarı açık ve öteki tiplerin ise kapalı oldukları gözlenmiştir. 4. SONUÇLAR VE TARTIŞMA Performansı yüksek olan incir tiplerinin yaprak özellikleri pek çok araştırıcının bulgularıyla karşılaştırıldığında birçok benzerliklerin yanında bazı farklılıklarında bulunduğu saptanmıştır. Buna göre; Can (1993), Ege Bölgesi koşullarında 1991 yılında yaptığı araştırmada en erken yapraklanmanın Mart ta ve en geç ise 7-10 Nisan da oluştuğunu bildirmiştir. Başka bir araştırmada, en erken yapraklanmanın Mart ta ve en geç ise 7-10 Nisan da gerçekleştiği saptanmıştır (Ilgın and Küden, 1997). İlk yapraklanma yönünden yapılan değerlendirmede gerek yöremizde ve gerekse öteki araştırmacıların denemelerini yürüttükleri yerlerde, en erken ve en geç yaprak açan tip ve çeşitler arasında yaklaşık günlük bir sürenin olduğu görülebilmektedir. İlk yapraklanma tarihleri arasındaki farklılığın tip ve/veya çeşit özellikleri, iklim koşulları ve yükselti farklılığından kaynaklanmış olabilir. Ayrıca, incir yapraklarının el şeklinde olduğu saptanmıştır (Ülkümen vd., 1948). Antakya da yapılan bir araştırmada, seçilen tiplerin yaprak şekli incelendiğinde, 1 tipin A, 15 tipin B, 7 tipin C, 2 tipin D, 7 tipin E, 3 tipin F ve 5 tipin G harfiyle gösterilen descriptördeki şekle benzediği bildirilmiştir (Özkaya, 1997). Diyarbakır da yürütülen çalışmada elde edilen sonuçlar, yukarıda belirtilen öteki araştırmalarla karşılaştırdığımızda, yaprak şekli bakımından çoğunlukla uyum içinde olduğu gözlenmiş olmasına karşın, farklılık gösterenlerin nedeni tip veya çeşit özelliğinden kaynaklanmaktadır.

11 Şimşek ve Küden 259 Yapılan bazı araştırmalarda, incir yapraklarındaki lop sayısının 3 ten 7 ye kadar değişmiştir (Alper, 2006; Ilgın and Küden, 1997; Ülkümen vd., 1948). Lop şekli, lop sayısı, yaprak sapı girintisinin şekli, yaprakların dişlilik ve damarlılık durumları genetik bir özelliktir. İncir yapraklarının üst yüzeylerinin pürüzlü, alt yüzeylerinin ise tüylü bir yapı gösterdikleri bildirilmiştir (Ülkümen vd., 1948). Kahramanmaraş ta yapılan araştırmada, çok tüylü olan tip veya çeşitlerin sık-kısa ve az tüylü olan tip veya çeşitlerin ise seyrek kısa tüylü oldukları saptanmıştır (Ilgın and Küden, 1997). Ayrıca, başka bir araştırmada, yaprak üst yüzeylerinin koyu yeşil ve alt yüzeylerinin ise açık yeşil olduğu bildirilmiştir (Ülkümen vd., 1948). Seçtiğimiz tiplerin yaprak renkleri Ülkümen vd. (1948) nin araştırmasıyla uyum içerisindedir. Adana da yapılan araştırmada bir yıllık sürgün başına düşen yaprak sayısının en az 6.70 adet ve en fazla adet olarak tespit edilmiştir (Misirli vd., 1997). Bu çalışmadan elde edilen bulgular Küden vd (2005) deki bulgular ile çoğunlukla uyum içindedir. Kahramanmaraş ta yapılan bir çalışmada en kısa yaprak sapı boyunun 1993 te 4.00 cm ve 1994 te ise 2.30 cm olarak tespit edilmişken, en uzun yaprak sapı boyunun 1993 te cm ve 1994 te ise cm olarak ölçülmüştür (Ilgın and Küden, 1997). Antakya da yapılan araştırmada, yaprak sapı çapı bakımından 1995 te 21 ve 1996 da 18 tipin kalın olduğu; 1995 yılında 17 ve 1996 da 20 tipin orta olduğu ve 1995 ile 1996 da ise 2 şer tipin ince olduğu saptanmıştır (Özkaya, 1997). Ortalama yaprak büyüklüklerinin 8.00 cm ile cm arasında bir uzunluğa sahip olduğunu bildirilmiştir (Ülkümen vd., 1948). Adana da yapılan bir araştırmada yaprak uzunluğunun cm ile cm arasında ve yaprak genişliğinin ise cm ile cm arasında değiştiği saptanmıştır (Küden vd., 2005). Erbeyli de yapılan bir araştırmada, yaprak alanının cm 2 ile cm 2 arasında değiştiği saptanmıştır (Misirli vd., 1997). İncir tip ve çeşitlerinin yaprak boyu, yaprak eni, yaprak sapı boyu ve yaprak alanı genetik bir özellik olup ekolojik koşullardan etkilenebilmektedir.

12 ÖNERİLER Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri Dünya da, incir üretimi ve ihracatının en fazla yapıldığı yer Türkiye dir. Ülkemizde dünyanın en kaliteli incirleri yetişmektedir. Bu yüzden incir genetik kaynaklarımızın kıymetini bilip koruma altına almamız gerekir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Diyarbakır ilinde yürütülen bu çalışma, ülkemizin değişik yörelerinde yapılmış veya yapılması sürdürülen incir çalışmalarının devamı niteliğindedir. Bu çalışmada seçilen tiplerin, farklı incir tip ve çeşitlerle aynı ekolojide adaptasyonları yapılacaktır. Daha sonra bunlar içinde üstün gelenlerin üretimleri yapılacak ve ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. Ayrıca, seçilen bu tiplerin moleküler ve doku kültürü araştırmalara konu olmaları sağlanacaktır. KAYNAKLAR Aksoy, U. (1991). Descriptors for fig (Ficus carica L. and related Ficus sp.). Ege University, Faculty of Agriculture Department of Horticulture, 17s, Izmir-Turkey. Alper, M.S. (2006). Şanlıurfa ilinde yetiştirilen incirlerin morfolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa. Anonim (2010). Orman Ağaçları. ve ağaçlar/39198-incir-htmail. Anonymous (2003). Descriptors for fig. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy, and International Centre for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, Paris, France, ISBN Caliskan, O. and Polat, A.A. (2008). Fruit characteristics of table fig (Ficus carica) cultivars in subtropical climate conditions of the Mediterranean Region. Sci. Hort. 115, 4, Can, H.Z. (1993). Bazı seçilmiş sofralık incir çeşitlerinin Ege Bölgesi koşullarında özelliklerinin belirlenmesi üzerinde araştırmalar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Ilgın, M. and Küden, A.B., (1997). Table fig selection study in the Kahramanmaras province of Turkey. Acta Hort., 429th May-1st June, 41, s Kabasakal, A., Eroğlu, A.Ş., Küçüksayan, Z.A., Şah, N. ve Er, H. (1988). Sarı zeybek incir çeşidinde pomolojik çalışmalar (İncir Araştırmaları

13 261 Şimşek ve Küden Projesi Sonuç Raporu). Erbeyli İncir Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İncirliova-Aydın. Kaşka, N., Küden, A.B., Küden, A. ve Çetiner, S. (1990). Ege bölgesi incirleri ile Çukurova bölgesinden selekte edilen incirlerin Adana ya adaptasyonu üzerinde çalışmalar. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5, 4, Küden, A.B. (1998). Risorge genetiche e caratteristiche della cultura del fico in Turchia. Rivista di Frutticolturan, 1, Küden, A.B., Bayazit, S. and Çömlekçioğlu, S. Morphological and pomological characteristics of fig genotypes selected from Mediterranean and South East Anatolia Regions. Third international symposium on fig. programme, May 16-20, 2005, Vilamoura, Portugal (in press). Misirli, A., Topuz, F. and Zeybekoğlu, N. (1997). Research on variation of female and male figs in terms of leaf properties and stomal distribution. Acta Hort., No: 480, Özbek, S. (1978). Özel meyvecilik (Kışın yaprağını döken meyve türleri). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 128, 482 s., Adana. Özkaya, M. (1997). Antakya yöresinde yetiştirilmekte olan incirlerde seleksiyon çalışmaları. Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antakya. Simsek, M. (2009a). Evaluation of selected fig genotypes from Southeast Turkey. African Journal of Biotechnology, 8, 19, Simsek, M. (2009b). Fruit performances of the selected fig types in Turkey. African Journal of Agricultural Research, 4, 11, Simsek, M., Kocatas, H. and Cobanoglu, F., Table Fig (Ficus carica L.) Selection in Midyat District of Mardin Province. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24, 3, Ülkümen, L., Özbek, S. ve İleri, M. (1948). İncir ve hastalıkları. Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, 200s., Ankara. Özbek, S. (1978). Özel meyvecilik (Kışın yaprağını döken meyve türleri). Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 128, s.482, Adana. Özkaya, M. (1997). Antakya yöresinde yetiştirilmekte olan incirlerde seleksiyon çalışmaları. Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Antakya. Simsek, M. (2009a). Evaluation of selected fig genotypes from Southeast Turkey. African Journal of Biotechnology, 8, 19,

14 262 Diyarbakır daki İncir Tiplerinin Yaprak Özellikleri Simsek, M. (2009b). Fruit performances of the selected fig types in Turkey. African Journal of Agricultural Research, 4, 11, Simsek, M., Kocatas, H. and Cobanoglu, F., Table Fig (Ficus carica L.) Selection in Midyat District of Mardin Province. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24, 3, Ülkümen, L., Özbek, S. ve İleri, M. (1948). İncir ve hastalıkları. Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi, 200s., Ankara. ****