I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 I. INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON SOCIAL SCIENCE OCTOBER 2016

Transkript

1

2

3 I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 I. INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON SOCIAL SCIENCE OCTOBER 2016 ASOS CONGRESS BİLDİRİ KİTABI ASOS CONGRESS CONFERENCE PROCEEDINGS ELAZIĞ / 2016 I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 ELAZIĞ

4 Sempozyum Onursal Başkanı Prof. Dr. Kutbeddin DEMİRDAĞ Fırat Üniversitesi Rektörü Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Erol ASİLTÜRK Sempozyum Düzenleme Kurulu Doç. Dr. Özcan BAYRAK Doç. Dr. Fatih ÖZEK Yrd. Doç. Dr. Mustafa UĞRAŞ Yrd. Doç. Dr. Sezgin DEMİR I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 ELAZIĞ

5 Prof. Dr. Abdulkadir Baharçiçek Prof. Dr. Ahat Üstüner Prof. Dr. Ahmet Aksın Prof. Dr. Ahmet Buran Prof. Dr. Ahmet Yatkın Prof. Dr. Aleksandra Vranes Prof. Dr. Bahir Selçuk Prof. Dr. Belkacem Boumahdi Prof. Dr. Choi Han - Woo Prof. Dr. Candalene J. McCombs Prof. Dr. Cihan Işıkhan Prof. Dr. Daoud Djefafla Prof. Dr. Elena Oganova Prof. Dr. Enver Çakar Prof. Dr. Ercan Alkaya Prof. Dr. Gwendolyn Alexander Prof. Dr. Gıyasettin Arslan Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu Prof. Dr. Hocine Boukara Prof. Dr. İbrahim Kavaz Prof. Dr. İlhan Genç Prof. Dr. İsmail Bakan Prof. Dr. İsmail Bekçi Prof. Dr. Joachim Klose Prof. Dr. Kathleen Malu Prof. Dr. Kazuyuki Nagai Prof. Dr. Khalil Awda Prof. Dr. Kim Hyo Joung Prof. Dr. Ljiljana Markoviç Prof. Dr. Liptai Kalman Prof. Dr. Mehmet Arslan Prof. Dr. Mehmet Dursun Erdem Prof. Dr. Mustafa Arslan Prof. Dr. Mustafa Bulat Prof. Dr. Mukadder Boydak Ozan Prof. Dr. Mohammed Hardan Ali Bilim Kurulu I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 ELAZIĞ

6 Prof. Dr. Moheddin Bananeh Prof. Dr. Nadir İlhan Prof. Dr. Nassıra Hedjerassı Prof. Dr. Nabeel Madallah Hamad Al-Obaidi Prof. Dr. Nuri Gömleksiz Prof. Dr. Ömer Osman Umar Prof. Dr. Roberto Veraldi Prof. Dr. Sadettin Tombul Prof. Dr. Sedat Cereci Prof. Dr. Sevil Mehdiyeva Prof. Dr. Tahir Balcı Prof. Dr. Tarık Özcan Prof. Dr. Tetsuya Sato Prof. Dr. Woo Chan Duck Doç. Dr. Ahmet Akkaya Doç. Dr. Ahmet Kara Doç. Dr. Beyhan Kanter Doç. Dr. Bülent Cercis Tanrıtanır Doç. Dr. Fatih Kanter Doç. Dr. Mary Beth Schaefer Doç. Dr. Muhammet Fatih Alkayış Doç. Dr. Mustafa Şenel Doç. Dr. Mutlu Deveci Doç. Dr. Nazmi Özerol Doç. Dr. Onur Köksal Doç. Dr. Özcan Bayrak Doç. Dr. Sare Şengül Doç. Dr. Sebahattin Devecioğlu Doç. Dr. Seçil Fettahlıoğlu Doç. Dr. Serdar Yavuz Doç. Dr. Türkan Erdoğan Doç. Dr. Ünal Taşkın Doç. Dr. Yasin Doğan Yrd. Doç. Dr. Ahmet Faruk Güler Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan Sinan Yrd. Doç. Dr. Ebru Onurlubaş Yrd. Doç. Dr. Fadime Tosik Dinç Yrd. Doç. Dr. Mehmet Gürlek I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 ELAZIĞ

7 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yalçın Yılmaz Yrd. Doç. Dr. Hakan Yalap Yrd. Doç. Dr. Mesut Gün Yrd. Doç. Dr. Ömer Okan Fettahlıoğlu Yrd. Doç. Dr. Ömer Tuğrul Kara Yrd. Doç. Dr. Sibel Üst Erdem Yrd. Doç. Dr. Süleyman Karacelil Yrd. Doç. Dr. Taner Namlı Yrd. Doç. Dr. Tahir Çelikbağ Yrd. Doç. Dr. Türkan Askerova I.ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU EKİM 2016 ELAZIĞ

8 TUNCELİ AYAZPINAR(TITINİK) KÖYÜ CAMİSİNDE BULUNAN ŞAVAK AŞİRETİ HALI SECCADELERİ Elif AKSOY Fırat Üniversitesi Teknik Bilimler MYO, Tekstil Bölümü, Elazığ, Latif TARAŞLI Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Halı Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Programı, İstanbul, Bu çalışmada, Tunceli nin Pertek ilçesi Ayazpınar (Tıtınik) Köyü Camisinde bulunan Şavak halıları ele alınmıştır. Ayazpınar köyü Keban baraj gölünü güneyde kendine sınır edinen, Pertek ilçesinin Akdemir bucağına bağlı köylerinden biridir. Şavak aşireti Doğu Anadolu Bölgesinde Tunceli İlinin Pertek ve Çemişgezek ilçeleri arasında kalan ve Şavak yöresi olarak adlandırılan alanda yaşamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Ayazpınar camisindeki halıları motif, malzeme ve kompozisyon özellikleri açısından inceleyerek, dokumaların tekstil literatüründe bir yer edinmesini sağlamaktır. Şavak seccadelerinde kullanılan motifler bitkisel motifler ve geometrik motiflerdir. Dokumayla uğraşan Şavak kadınları bundan 20 yıl öncesine kadar dokuma yapmaya devam etmekteydi. Fakat günümüzde, dokuma işleminin yorucu bir iş olmasından ve geçimlerini sürdürebilmek için hayvancılıkla uğraşmalarından dolayı yöre halkı arasında dokuma yapan kimse kalmamıştır. Bu yüzden araştırmamızda kültürel bir miras olan Ayazpınar camisindeki Şavak aşiretine ait halıların desenleri bilgisayar programında çizilerek motiflerin gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Ayazpınar, Şavak, Aşiret, Cami, Halı SAVAK TRIBE PRAYER RUGS IN TUNCELI AYAZPINAR (TITINIK) VILLAGE MOSQUE The Savak rugs in Tunceli Pertek County Ayazpınar (Titinik) Village Mosque were analyzed in this study. Ayazpınar is one of the villages connected to Akdemir Akdemir Sub-district of Pertek County bordering to Keban Dam Lake in the south. Savak tribe lives in the area called Savak region which is located in the Eastern Anatolia Region between the counties of Pertek and Cemisgezek of Tunceli Province. The purpose of this study is to analyze the rugs in Ayazpınar mosque in terms of ornament, material and composition properties and ensure these weavings to take part in the textile literature. The ornaments used in the Savak prayer rugs are plantal and geometrical. The women of Savak tribe engaged in weaving activities had been continuing to weaving up until 20 years ago. But in our day, locals engage in animal husbandry to earn their keep due to weaving is a tiring job. So currently there is no one who does weaving job among the locals. Therefore, in our study, the ornaments of the rugs in Ayazpınar mosque, which are cultural heritage and belong to Savak tribe, were redrawn in a computer program and it was ensured them to be transferred to the next generations. Keywords: Ayazpinar, Savak, Tribe, Mosque, Carpet

9 GİRİŞ Türkler, yerleşik hayata geçmeden önce göçebe hayatı yaşamışlardır. Ancak Türk göçebeliği konusunda, Türklerin yalnızca otları ve suları takip ederek yaşadıklarını öne sürmek ve bu toplumu ilkel bir göçebe kavimi olarak görmek büyük bir yanlıştır (Kurat, 1934: 46-47). Büyük hayvan sürülerine sahip olan Türkleri, konar-göçer yaşamaya zorlayan sebep, hayvancılığa dayanan ekonomik zorluklardır. Bu nedenle, Türklerin göçebe hayat tarzı, her şeyden önce hayvancılığa dayanan ekonomik düzenin sonucudur. Çünkü bu hayat tarzı, ekonomik faaliyetin şekli ve seviyesi ile sıkı bir ilişki içindedir (Kutlu, 1987:2). F.Köprülü, göçebeliğin coğrafi şartlar ve ekonomik zorunluluklarla yakından ilgili olduğunu, göçebe Türk kavimlerinin maddi ve manevi yüksek bir kültürden mahrum olduğunun zannedilmemesi gerektiğini vurgulamıştır (Köprülü, 1937:338). Ayrıca bu eski Türk kültürünü bozkır kültürü olarak ifade eden İ.Kafesoğlu Türk kültürünün diğer göçebe toplumlarda görülen kültürden farklı olduğuna işaret etmektedir (Kafesoğlu, 1977:413). Orta Asya da konar-göçer bir hayat yaşayan Türk toplulukları, kurdukları yerleşim merkezleri çevresinde bu hayat tarzını devam ettirmişler ve zamanla yerleşik hayata geçmişlerdir. XI. Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu ya gelmeye ve yerleşmeye başlayan Türklerin bir bölümü, göçebe hayat tarzını Anadolu da da sürdürmüşlerdir (Öngör, 1964:19,158). Orta Asya dan gelen ve Doğu Anadolu Bölgesinde belli bir yörede yerleşen Şavak Aşireti de eskiden göçebe hayatı süren, fakat şimdi yerleşik hayata geçen bir aşirettir. Bu aşiret Doğu Anadolu Bölgesinde Tunceli İlinin Pertek ve Çemişgezek ilçeleri arasında kalan ve Şavak yöresi olarak adlandırılan alanda yaşayan yerleşik bir aşirettir. Şavak aşiretinin yerleşim yeri olarak belirtilen ve Akdemir bucak merkezi ile birlikte toplam on beş köyden oluşan Şavak yöresi, güneyden eskiden Murat nehri- bugün Keban baraj gölü, kuzeyinden Hozat, batısından Çemişgezek, doğusundan Pertek ilçeleri ile çevrilidir. (Resim 1) Resim 1. Türkiye haritasında Şavak Bölgesi (M.KUTLU dan) Tunceli ilinin Pertek ilçesi Akdemir bucağına bağlı, Aşağıgülbahçe, Yukarıgülbahçe, Ayazpınar, Ballıdut, Bulgurtepe, Çukurca, Gövdeli ve Konaklar köyleri aşiretin yerleşik olduğu köylerdir. Ayrıca Çemizgezek ilçesi Akçapınar (Vaskovan) bucağına bağlı Doğan, Bölmebölen,

10 Yemişdere, Payamdüzü ve Sarıbalta köylerinde yaşayanların büyük bir kesimi de yörede Şavaklı olarak bilinmektedir. Elazığ da ise, Harput a bağlı Yılangeçiren, Muratçık, Meşeli ve Şahinkaya köylerinde ikamet etmektedirler. Elazığ ve çevresinde yaşayan Şavakların bir kolu Bingöl üzerinden Erzurum ve Kars, bir kolu da Keban üzerinden Erzincan ve Bayburt yaylalarına; Pertek-Çemişgezek Şavakları ise, Pülümür ve Erzincan yaylalarına göçmektedir. Aşiret kış aylarını köylerinde, yazı ise Ovacık (Tunceli), Munzur dağları (Tunceli-Erzincan) ve Pülümür(Tunceli) yayla gurupları olarak adlandırabileceğimiz yöre yaylalarında geçirmektedir. Şavak aşiretinin köylerde yerleşik olanlarının dışında kalan ve göçebe çobanlık yaparak geniş bir alanda yaylak-kışlak hayatını sürdüren göçer bir kesimi de bulunmaktadır. Bu göçer kesim, kışı Urfa ovası, Diyarbakır havzası ve özellikle Siverek(Urfa) yakınlarındaki Karacadağ kışlaklarında, yazı ise Bingöl (Şerafettin Yaylaları), Elazığ ve Tunceli (Munzur Yaylaları) yöresindeki yayla alanlarında geçirmektedirler. Ekonomisi hayvancılığa dayanan, köy-yayla hayatını sürdüren Şavak aşireti, yörede peynirleri (Şavak peyniri) ve dokumaları (Şavak dokuması) ile tanınmaktadır Çalışmanın amacı Bu konunun araştırılmasının başlıca amacı, Ayazpınar Köyü camisinde bulunan Şavak Aşireti seccadelerine yönelik bir katolog hazırlamak ve Şavak dokumalarının geleneksel dokuma sanatları içindeki yerini belirleyebilmektir. Ayrıca bu konu ile ilgili kaynaklar ve araştırmalar az olup, var olan kaynaklardaki Şavak dokumaları ile bilgi, resim, şekil ve şema gibi örnekler de kısıtlıdır. Bu çalışma ile bu güne kadar pek fazla ele alınmamış olan Ayazpınar Camisindeki Şavak seccadelerinin tekstil literatürüne daha geniş bir şekilde, kalıcı belgelerle tanıtılması sağlanacaktır Çalışmanın kapsamı Çalışmamızın kapsamını makalemizin konusu olan Ayazpınar Camisindeki Şavak seccadeleri oluşturmaktadır. Teknik, malzeme ve desen açısından Camide bulunan bu dokumalar hakkında şimdiye kadar bir araştırma yapılmamıştır. Bu nedenle, bu çalışmada Ayazpınar camisindeki bu dokumaları Türk ve dünya kültürüne kazandırmak, tanıtmak ve Türk halı sanatıyla olan benzerliklerini ortaya koymak amaçlanmıştır Çalışmanın yöntemi Ayazpınar Camisinde bulunan Şavak seccadeleri öncelikle dokuma tekniği ve motif özellikleri ele alınarak, camideki seccadelerin hangi hammaddeden yapıldığı sıklığı, boyutları, renkleri, motiflerin anlamları ve kompozisyon özellikleri konularında ayrıntılı inceleme yapılmıştır. Araştırma sırasında Ayazpınar camisinde Şavak aşiretine ait beş adet havlı dokuma tespit edilmiş ve seccadelerin fotoğrafları çekilmiştir. Şavak aşiretine ait seccadelerdeki motifler Anadolu nun diğer bölgelerindeki dokumaların motifleri ile benzerlik ve farklılıklarının ortaya konması amacıyla incelenmiş ve yorumlanmıştır. Sonuç bölümünde ise, dokumaların kompozisyon özellikleri ve bu dokumalarla özellikle motif açısından, Anadolu nun diğer bölgelerindeki benzerlik gösteren dokumalarla karşılaştırılarak anlatılmıştır. 2. Şavak Seccadelerinin Teknik Özellikleri

11 Şavak seccadeleri Türk (Gördes) düğümü ile dokunmuştur. Dokumalarda kullanılan ipliklerin büküm yönü S bükümdür. Kullanılan renkler beyaz, siyah, mavi, kahverengi, kırmızı, soğan kabuğu rengi, turuncu, sarı, yeşil ve devetüyü renkleridir. Seccadelerin boyutları 67 cm x 121cm, 69 cm x 129 cm, 70 cm x 113 cm, 74 cm x 144 cm ve 90 cm x 190 cm arasında değişir. Dokumaların ende ve boyda 10 cm deki kalitesi 20 x 24 ve 22 x 26 dır. Dokumalarda hammadde olarak kullanılan yün, aşiretin beslediği koyunlardan elde edilmiştir. Yün evlerde eğrilerek iplik haline getirilmiş, doğal ve anilin boyalarla renklendirilerek, dokumalar yer tezgâhlarında dokunmuştur. 3. Şavak Seccadelerinin Kompozisyon özellikleri: Resim 2 deki seccadenin ayaklık kısmında bitkisel motifler bulunmaktadır. Halının orta kısmında siyah zeminli bir mihrap görülmektedir. Zemin, mihrabın sağ ve solunda yarım mihrap ile tamamlanmıştır. Mihrabın tepesinden ayaklığa doğru üç zincirle asılmış yöre halkının terazi olarak adlandırdığı üçlü kandil motifi (Alantar, 2007: 96) yerleştirilmiştir. Alınlık bölümünün zemini beyazdır. Orta kısmında hun yıldızı (Tekçe, 1993: 98) sağ ve solunda vazo içinde kırmızı barok motifler kullanılmıştır. Halının beyaz zeminli bordüründe ise, nik/suyolu (Durul, 1987: 23; Erbek, 2002:107) kullanılmıştır. Dokumada beyaz, siyah, mavi, kahverengi ve kırmızı renkler hakimdir. Resim 2 deki Şavak seccadesinde kullanılan nik motifi Kütahya, Konya, Çanakkale, Gaziantep ve Milas halılarında da kullanılmıştır (Resim 4, 5, 6, 7, 8) Resim 2. Halı Seccade. 67 cm x 121cm. Ayazpınar(Tıtınik) Köyü Camii.Ayazpınar/Pertek/TUNCELİ.

12 Resim 3. Resim 2 deki seccadenin Bilgisayar programında çizimi. Resim 4.Kütahya, 19. yy., Özel Kolleksiyon. (Türk El Dok. Halılar, 2006, 2. Cilt: 90)

13 Resim 5.Konya, 19. yy., Özel Kol. (Türk El Dok. Halılar, 2006, 2. Cilt: 90) Resim 6.Çanakkale, 18.yy., Özel Koleksiyon (Türk El Dok. Halılar, 2006, 2. Cilt: 90) Resim 7.Gaziantep, 19. yy., Özel Kol. (Türk El Dok. Halılar, 2006, 4. Cilt:66)

14 Resim 8.Milas, 19. yy., (Türk El Dokuması Halılar, 2006, 1. Cilt:72) Resim 9 daki seccadenin zemininde, mihrabın tepesinden ayaklığa doğru uzanan ve üç zincirle asılmış olan yöre halkının terazi olarak adlandırdığı motif topluluğu, kandil biçimine benzemektedir. Halının orta kısmında siyah zeminli bir mihrap bulunmaktadır. Mihrabın sağ ve solunda zemin, yarım mihrap ile tamamlanmıştır. Mihrabın tepesinden ayaklığa doğru iki zincirle asılmış kandil motifleri (Erbek, 2002:127; Alantar, 2007: 96) görülmektedir. Alınlık bölümünün zemini, soğan kabuğu rengidir. Orta kısmında hun yıldızı (Tekçe, 1993: 98) motifi, sağ ve solunda vazo içinde kırmızı barok motifler kullanılmıştır. Halının etrafını çevreleyen beyaz zeminli bordürde ise, çengel/yedi bala (Anatolian Kilims, 2005:1. Cilt, 65; Güngör, 1984: 36) kullanılmıştır. Resim 9. Halı Seccade. 69 cm x 129 cm. Ayazpınar(Tıtınik) Köyü Camii. Ayazpınar/Pertek/TUNCELİ.

15 Resim 10. Resim 9 daki seccadenin Bilgisayar programında çizimi. Resim 11 deki seccade tek mihraptan oluşmuştur. Mihrabın tepeliğinde ay-yıldız alem görülmektedir. Zemin bölümünde yöre halkının terazi olarak adlandırdığı üç adet kandil motifi (Erbek, 2002:127; Alantar, 2007: 278) kullanılmıştır. Dokumanın zemininde görülen mihrap, cami ve iki minaresi ile göze çarpar. Mihrap zemininin içinde, stilize edilmiş bitkisel motifler dikkat çekmektedir. Halının beyaz zeminli bordüründe yan yaprak motifi (Güngör, 1984: 40) görülmektedir. Resim 11 deki Şavak halı seccadesinde kullanılan kandil ve yan yaprak motifleri Hereke, Malatya, Konya ve Çanakkale halılarında da görülmektedir (Resim 13, 14, 15, 16).

16 Resim 11. Halı Seccade. 70 cm x 113 cm. Ayazpınar(Tıtınik) Köyü Camii. Ayazpınar/Pertek/TUNCELİ. Resim 12. Resim 11 deki seccadenin Bilgisayar programında çizimi.

17 Resim 13.Hereke (Alantar, 2007: 96)Öngör Resim 14. Malatya, 19. yy, Tokat Müzesi (Türk El Dok. Halılar, 2006, 5. Cilt:196) Resim 15.Konya, 17. yy, Türk İslam Eserleri Müzesi (Türk El Dok. Halılar, 2006, 4. Cilt:174)

18 Resim 16.Çanakkale, Cahide Sultan Türbesi(Güngör, 1984:73) Resim 17 deki halının zeminine iki birleşik geometrik Göl yerleştirilmiştir. Bu geometrik formlu göllerin etrafı ejder ayağı ve koçboynuzu (Erbek, 2002: 44,161) motifleri ile çevrelenmiştir. Her iki gölün içindeki motifler aynıdır. Göllerin siyah zeminini kareler, haçvari motifler, yöre halkının karşı kare olarak adlandırdığı yin-yang (Anatolian Kilims, 2005: 1. Cilt, 20) ve yöre halkına göre körtegel/ anka kuşu ( Türk el Dokuması Halılar, 2006: 3. Cilt, 164,168) olarak adlandırılan motifler süslemiştir. Gölün dışında kalan alanlarda bukağı (Erbek, 2002: 78) ve yin -yang motifleri kullanılmıştır. Halının bordürü Ze/Yaprak motifi (Güngör, 1984: 38, Türk el Dokuması Halılar, 3. Cilt:168 ) ile süslenmiştir. Bu seccadede görülen motifler Malatya, Gaziantep, Bergama ve Çanakkale Halılarında da kullanılmıştır (Resim 19, 20, 21, 22) Resim 17. Halı Seccade. 90 cm x 190 cm. Ayazpınar(Tıtınik) Köyü Camii. Ayazpınar/Pertek/TUNCELİ.

19 Resim 18. Resim 17 deki seccadenin Bilgisayar programında çizimi. Resim 19.Malatya, 19. yy., Sivas Müftülük (Türk El Dok. Halılar, 2006, 2. Cilt:167) Resim 20.Gaziantep,19. yy., Bergama Müzesi (Türk El Dok. Halılar, 2006, 4. Cilt:74)

20 Resim 21.Bergama,18. yy., Türk ve İslam Eserleri Müzesi (Türk El Dok. Halılar, 2006, 4. Cilt:47) Resim 22.Çanakkale, Süleymanköy (Güngör, 1984: 95) Resim 23 deki dokuma, tek mihraplı bir seccadedir. Zeminde stilize edilmiş bitkisel dal ve yaprak izlenimini veren geometrik bir mihrap oluşturulmuştur. Mihrabın tepe noktasında bulunan koçboynuzu (Erbek, 2002: 36) motifinin altından yöre halkının terazi olarak isimlendirdiği kandil motifi (Alantar, 2007: 278) sarkıtılmıştır. Ayaklık bölümünde sağ ve solda simetrik olarak yerleştirilmiş stilize çiçek motifleri bulunur. Seccadenin iki adet bordürü bulunmaktadır. İki bordürde de kazayağı motifi (Anatolian Kilims, 2005: 2. Cilt,170) ve bitkisel formlar birbirine bağlanarak zemini çevrelemişlerdir. Resim 23 teki Şavak seccadesinde kullanılan kazayağı motifi Konya Selçuklu halısı, Kars halısı ve Azerbaycan-Bakü halısında da kendini göstermektedir (Resim 25, 26, 27)

21 Resim 23. Halı Seccade. 74 cm x 144 cm, Ayazpınar(Tıtınik) Köyü Camii. Ayazpınar/Pertek/TUNCELİ. Resim 24. Resim 23 deki seccadenin Bilgisayar programında çizimi.

22 Resim 25. Konya Selçuklu Halısı, 13. yy., İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesi (Yetkin,1974: 67) Resim 26. Kars, Bordürü Kazayağı motifli halıdan detay (Görgünay, 2001: 137) SONUÇ Resim 27. Azerbaycan-Bakü, Kazayağı motifli Kaşıklık (Görgünay, 2001: 137) Tarihi süreç içinde Türkmenlerin bir kısmı Anadolu ya yerleşmiştir. Dolayısıyla Türkmenistan da kalan Türkmenler ile Anadolu ya gelen Türkmenlerin tarihi seyirleri de farklı olmuştur. Anadolu nun verimli otlaklarının yarı göçebe hayatına uygun olması, göçlerin buraya akışında önemli bir rol oynamıştır. Tarihi kaynaklar, yirmi dört Türkmen boyundan yirmi üçünün ve bunlara bağlı oymakların Anadolu ya gelerek Anadolu nun fetih ve iskânında önemli

23 görevler üstlendiklerinden ve Türk birliğinin kurulmasında etkili rol oynadıklarından söz etmektedir. Şavak aşireti de Türkmen olup, Türkmenistan dan Anadolu ya göç eden aşiretlerden biridir. Aşiretin dokumalarında kullanılan ipliklerin hammaddesini oluşturan yün, aşiretin beslediği koyunlardan elde edilmiştir. Yün, evlerde eğrilerek iplik haline getirilmiş, doğal ve anilin boyalarla renklendirilmiştir. Şavaklar yazın yaylaya çıktılarında, kurulması ve taşınması kolay olan yer tezgâhlarında dokuma yapmışlardır. Dokumalardaki geometrik düzen, ustaca şekillendirilmiş bitkisel örnekler ve kuşaktan kuşağa geçen geleneksel motiflerden oluşmaktadır. Bitkisel motifler çoğunlukla stilizedir. Çiçekler, yapraklar, kıvrımlı dallarla birlikte çapraz ve köşeli motifler de kullanılmıştır. Şavak dokumalarında genelde koyu renkler göze çarpar. Koyu renklerin kullanılmış olması, halıların önemli bir karakteristiğidir. Dokuyucular, koyunlarından elde ettikleri yünleri, ilk aşamasından son aşamasına kadar bütün işlemleri kendileri yapmışlardır. Resim 2 deki seccadenin bordüründe kullanılan nik motifi Milas, Bergama, Çanakkale, Konya, Gaziantep, Uşak, Kütahya, Eskişehir, Erzincan ve Malatya dokumalarında da görülmektedir. Dokumaların zemininde görülen Kandil motifleri Yahyalı ve Hereke halılarında da kullanılmaktadır. Resim 9 daki seccadenin bordüründe kullanılan çengel motifi Konya, Eskişehir, Aydın, Kayseri, Elazığ, Tokat, Gaziantep, Çanakkale ve Anadolu nun bir çok bölgesinde göze çarpmaktadır. Resim 11 deki seccadenin bordüründe kullanılan yan yaprak motifi Çanakkale, Bergama, Konya, Gaziantep, Adıyaman ve Malatya halılarında da görülmektedir. Resim 17 deki seccadenin bordüründe bulunan Ze/yaprak motifi Çanakkale, Gaziantep, Konya ve Bergama halılarında da kullanılmaktadır. Halının zemininde bulunan bukağı motifi Eskişehir, Balıkesir, Afyon, Çorum, Tokat ve Konya halılarında; geometrik göl Gaziantep ve Malatya halılarında; Gölün içinde bulunan körtegel/ankakuşu Malatya ve Gaziantep halılarında da görülmektedir. Resim 23 teki Şavak seccadesindeki kazayağı motifleri Konya Selçuklu halısı, Kars Halısı ve Azerbaycan-Bakü kaşıklığının bordürlerini süslemiştir. Şavak seccadelerinde görülen motiflerin Anadolu da dokunan halılardaki motiflerle benzerlik göstermesi aynı boyların dokuma geleneklerinin birleşmesi sonucudur. Orta Asya dan Anadolu ya göç ederek, Anadolu nun fetih edilmesinde rol oynayan Türkmen boyları kendilerine özgü motif ve kompozisyon anlayışlarını, yerleştikleri yerlerde dokudukları halılarda da kullanmışlardır. Türkmenlerin Anadolu ya göç etmeleri ve yerleşmeleri sonucunda kendilerine has kültürlerini, geleneklerini ve yaşayış tarzlarını orada da devam ettirmiş olmaları bu benzerliği açıkça ortaya koyan önemli bir noktadır. Şavaklılar, günümüzde dokuma işleminin yorucu bir iş olması, gençlerin bu işe ilgi göstermemesi ve aşiretin geçimlerini sürdürebilmek için hayvancılıkla uğraşmasından dolayı yöre halkı arasında dokuma yapan kimse kalmamıştır. KAYNAKLAR Alantar, H.(2007). Motiflerin Dili, Yorum Yayınevi. Anatolian Kilims (2005), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara

24 DURUL, Yusuf(1969), Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara Erbek, M.(2002), Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Görgünay, N.(2001). Altaylardan Tuna Boyuna Türk Dünyasında Ortak Yanışlar, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Güngör, İ.H.(1984), Türk Halıları, Keski Color Basımevi, İstanbul Kafesoğlu, İ.(1977), Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat Yayınevi, Ankara Köprülü, F.(1937), Orta Zaman Türk Hukuki Müesseleri, İkinci Tarih Kongresi Kitabı, Devlet Basımevi, İstanbul Kurat, A. N.(1934), Göçebelik, Edebiyat, Kutlu, M.(1987). Şavaklı Türkmenlerde Göçer Hayvancılık,Sevinç Matbaası, Ankara Öngör, S.(1964), Orta Doğu Ülkelerindeki Göçebe Hayatın Bugünkü Şartları ve Göçebe Nüfusun Sedantarizasyonu,AÜSBF., 19, 158 Tekçe, E. Fuat(1993), Pazirik Altaylar dan Bir Halının Öyküsü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Türk El Dokuması Halılar (2006), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara Yetkin, Ş.(1974). Türk Halı Sanatı, İş Bankası Kültür Yayınları.

25 Sayın Elif Aksoy Ekim 2016 tarihlerinde Fırat Üniversitesinde düzenlenecek olan I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu'na göndermiş olduğunuz "TUNCELİ AYAZPINAR(TITINİK) KÖYÜ CAMİİNDE BULUNAN ŞAVAK AŞİRETİ HALI SECCADELERİ" başlıklı bildiriniz hakem değerlendirmesi sonucu sözlü olarak sunulmak üzere kabul edilmiştir. Prof. Dr. Erol Asiltürk I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Düzenleme Kurulu Başkanı

26