Diyaliz Üniteleri ve Nefroloji Servislerinde Çalışan Hemşirelerin Karşılaştıkları Mesleki Riskler ve Sağlık Sorunları

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(4): Diyaliz Üniteleri ve Nefroloji Servislerinde Çalışan Hemşirelerin Karşılaştıkları Mesleki Riskler ve Sağlık Sorunları [Occupational Risk Factors and Health Problems Faced by Nurses that Working Dialysis Unit and Nephrology Service] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma diyaliz üniteleri ve nefroloji servislerinde çalışan hemşirelerin karşılaştıkları mesleki riskleri belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. YÖNTEM: Erzurum da bulunan hastanelerin diyaliz üniteleri ve nefroloji servislerinde çalışan 47 hemşire araştırma kapsamına alınmıştır. Verilerin toplanmasında literatür doğrultusunda hazırlanan hemşirelerin kişisel-mesleki özelliklerini, mesleki risklerini, yaşadıkları sağlık sorunlarını, kurumun ve kendilerinin iş risklerine karşı aldığı önlemleri içeren anket formu kullanılmıştır. BULGULAR: Araştırma sonucunda hemşirelerin %48,9 unun yaş grubunda olduğu, %38,3 ünün hemşirelik yüksekokulu mezunu olduğu, %72,3 ünün diyaliz ünitesinde çalıştığı Hemşirelerin mesleklerini uygularken karşılaştıkları risk faktörleri enfeksiyon riski (%97,9), stres (%83), sözel şiddet (%80,9), psikolojik travma (%66), alerjik maddeler (%63,8), gürültü (%36,2) ve fiziksel şiddet (%23,4) olarak sıralanmıştır. Hemşirelerde görülen sağlık sorunlarında ilk sırada bel ağrısının yer aldığı görülmüştür. SONUÇ: Araştırma sonucunda hemşirelerin mesleklerini uygularken karşılaştıkları risk faktörleri içerisinde en yüksek oranda enfeksiyon riskinin, sağlık sorunları arasında da bel ağrısının yer aldığı, kurumların ve hemşirelerin mesleki risklerin ve sağlık sorunlarının azaltılmasına yönelik girişimlerinin yeterli olmadığı SUMMARY AIM: This study is carried out descriptively with the aim of determining occupational risks the nurses working in dialysis units and nephrology services. METHOD: 47 nurses working in dialysis and nephrology units of the hospitals in Erzurum were included in the study content. In the collection of the data, questionnaire form prepared in the light of literature and including the preventions taken by nurses themselves or their organizations against the professional risks they faced, or personal problems the nurses experienced, professional risk or professional-personal features was used. RESULTS: In the result of the study, it was detected that 48.9% of the nurses was at age group, and that 38.3% of the nurses graduated from nursing higher school, and that 72.3% of the nurses worked in dialysis unit. It was found out that while practicing their professions, the nurses expressed that infection risk (97.9%), stress (83%), verbal abuse (80.9%), psychiatric trauma (66%), allergic substance (63.8%), the noise (36.2%), and physical abuse (23.4%) were the risk factors they raced in working medium.in the health problem seen in the nurses, in the first row is lumbago. CONCLUSION: In the result of the study, it was found out that while practicing their professions, the nurses expressed that infection risk was the highest rate among the risk factors they raced in working medium and, in the health problem seen in the nurses, in the first row is lumbago and that the nurses and organizations attempts which will reduce the risks were not sufficient. Mehtap Cürcani, Mehtap Tan Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu İç Hastalıkları Hemşireliği AD. Erzurum. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Çalışma Ortamı, Mesleki Risk, Sağlık Sorunları. Key Words: Nursery, Work Environment, Occupational Risk, Health Problems. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Mehtap Cürcani. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu İç Hastalıkları Hemşireliği AD. Erzurum, Türkiye. GİRİŞ Sağlıklı ve hasta bireyin sağlığının korunması ve geliştirilmesi amacına yönelik çalışan hemşireler, kendi sağlıklarına yönelik çalışma alanlarından kaynaklanan büyük riskler taşırlar (1). Hemşirelik, uzun süreli çalışma, aşırı iş yükü, zaman baskısı, zor ya da karmaşık görevler, yetersiz dinlenme araları, tekdüzelik ve fiziksel olarak kötü iş koşulları (yer, sıcaklık ve ışıklandırma gibi) gibi stresle ilgili risk faktörlerini içermektedir (2). Tedavi uygulamaları sırasında, hizmet yoğunluğuna göre değişmek üzere uzun süre ayakta kalma, nöbetlerde uykusuzluk, beslenme düzensizlikleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar (3). İş ortamındaki olumsuz koşullar sonucunda; stres ve anksiyete gibi psikolojik durumlar, kas iskelet sistemi bozukları ve çalışılan ortamına bağlı olarak kan yoluyla bulaşan çeşitli hastalıklar ortaya çıkmaktadır (4,5,6). Günümüzde özellikle kan yoluyla bulaşan bazı hastalıklar sağlık çalışanlarının meslek hastalığı haline gelmiştir. Bunun yanı sıra son 339

2 yıllarda mesleğe bağlı yaralanma ve enfeksiyonlar sağlık çalışanları için önemli bir sorun olmaya başlamıştır. Kesici-delici-batıcı aletlerle olan yaralanmalar, sağlık çalışanlarında özellikle AIDS, Hepatit B, Hepatit C ve tetanos gibi hastalıkların bulaşma riskini arttırmaktadır (7,8,9). Bu sağlık sorunları hemşirelerin çalıştığı kliniklere göre değişebilmektedir; diyaliz üniteleri ve nefroloji servisleri gerek hastalar, gerekse bu merkezlerde çalışan sağlık personelleri için viral enfeksiyonların bulaşımı açısından riskli merkezlerdir (10). Yapılan araştırmalarda hemşirelerde sağlık sorunları nedeniyle iş günü kaybı, iş değiştirme ve işe ara verme durumlarının yaşandığı, erken emekli olma oranlarının yüksek olduğu, iş veriminin düştüğü, işe dönüşlerin geciktiği ve tıbbi tedavi giderlerinin arttığı belirlenmiştir (11). Sağlık çalışanlarının sağlıklı olması ve işlerinden doyum sağlaması; sağlık hizmetlerinin düzenli bir şekilde aksaksız yürütülmesi için temel etmendir. Güvenli, nitelikli ve verimli sağlık hizmeti sunulması sağlık çalışanlarının kapasitesine ve performansta mükemmelliği destekleyen bir çalışma ortamına bağlıdır (12). Hastane kaynaklı sağlık risklerini önlemede kurum politikası; sağlık çalışanlarının işe giriş muayenelerini, aralıklı kontrol muayenelerini, bağışıklanmalarını ve sağlık bakımlarını sağlayıcı ve sağlık çalışanlarının çalışma koşullarını ve çalıştıkları ortamları değerlendirici olmalıdır. Bununla birlikte çalışma ortamlarında risk etmenleri, tehlike kaynakları, korunma önlemleri konusunda sağlık çalışanları bilgilendirilmelidir. Kurum politikası olarak çalışma ortamları güvenli kılınabileceği gibi kurumda çalışan bireylerinde güvenlik tedbirleri konusunda bilinçli olmaları ve bunları uygulamaları gereklidir. Ancak bu konuda yapılan araştırmalar incelendiğinde sağlık çalışanlarının kişisel koruyucu kullanma oranlarının düşük olduğu görülmektedir (1,13). Ülkemizde sağlık çalışanlarında meydana gelen mesleki hastalıklar ve ölümler kayıt altına alınmamaktadır. Sağlık çalışanlarının çalışma ortamlarında mesleki risklerinin ve sağlık profilinin belirlenmesi ve sistematikleşmesi, bu alanda alınacak önlemler açısından önemli adımı oluşturacaktır. Nefroloji ve diyaliz ünitelerinde ise çalışma ortamının özelliği ve hizmet verilen hastaların doğası gereği, bu ünitelerde çalışan hemşirelerin daha fazla güçlük yaşadığı düşünülmektedir (14). Amaç Bu çalışma diyaliz üniteleri ve nefroloji servislerinde çalışan hemşirelerin karşılaştıkları mesleki riskleri, sağlık sorunlarını ve koruyucu davranışlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma Atatürk Üniversitesi Yakutiye Araştırma Hastanesi ile Erzurum Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi nin nefroloji ve diyaliz ünitelerinde Haziran-Temmuz 2007 tarihleri arasında tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmanın evrenini adı geçen ünitelerde görev yapan 52 hemşire oluşturmuştur. Araştırmada örneklem seçimine gidilmeden hemşirelerin tamamına ulaşılması hedeflenmiştir. Ancak araştırmanın yapıldığı tarihlerde yıllık izinde olma, çalışmaya katılmayı ret etme gibi nedenlerle 5 hemşireye ulaşılamamış ve araştırma 47 hemşire üzerinde yapılmıştır. Araştırmanın verileri literatür doğrultusunda araştırmacılar tarafından hazırlanan anket aracılığıyla toplanmıştır (3,4,5,6). Anket formu hemşirelerin kişisel-mesleki özelliklerini, iş ortamına ilişkin kişisel değerlendirmeleri doğrultusunda; mesleki risklerini, yaşadıkları sağlık sorunlarını ve risklerden koruyucu davranışlarını, şiddete maruz kalma durumlarını ve kurumun iş risklerine karşı aldığı önlemleri içeren 26 sorudan oluşmuştur. Araştırmanın yapıldığı kurumlardan gerekli izinler alındıktan sonra araştırmaya katılmayı kabul eden hemşirelere etik ilke olarak çalışma ile ilgili gerekli açıklama yapılmış, gönüllü olanlara anket formu verilmiş ve tamamlandıktan sonra araştırmacı tarafından toplanmıştır. Veriler SPSS 15.0 programında bilgisayara aktarılmış, verilerin değerlendirilmesinde yüzdelikler, aritmetik ortalama, standart sapma kullanılmıştır. BULGULAR Hemşirelerin kişisel ve mesleki özellikleri tablo 1 de verilmiştir. Araştırmaya alınan hemşirelerin %48,9 unun yaş grubunda olduğu, %38,3 ünün hemşirelik yüksekokulu mezunu olduğu, %72,3 ünün diyaliz ünitesinde çalıştığı, %38,3 ünün 1-5 yıl arasında çalıştığı, %78,7 sinin gündüz çalıştığı, %31,9 unun günde hastaya bakım verdiği, %72,3 ünün işinden memnun olduğu görülmüştür. Hemşirelerin karşılaştıkları mesleki risklerin dağılımı tablo 2 de verilmiştir. Hemşirelerin karşılaştıkları risk faktörlerine bakıldığında; %97,9 ile enfeksiyon riskinin ilk sırada yer aldığı 340

3 Tablo 1. Hemşirelerin kişisel ve mesleki özellikleri Sayı % Yaş , , ,3 Eğitim Sağlık meslek lisesi 17 36,2 Hemşirelik yüksekokulu 18 38,3 Açık öğretim fakültesi 12 25,5 Çalıştığı servis Nefroloji 13 27,7 Diyaliz 34 72,3 Çalışma yılı , , ve üzeri 13 27,7 Çalışma şekli Sürekli Gündüz 37 78,7 Nöbet 10 21,3 Bakım verilen hasta sayısı , , , ,5 İş yeri memnuniyeti Memnun 34 72,3 Memnun değil 13 27,7 Tablo 2. Hemşirelerin karşılaştıkları mesleki risk faktörlerinin dağılımı İş yeri zararları Sayı % Enfeksiyon riski 46 97,9 Stres 39 83,0 Sözel şiddet 38 80,9 Psikolojik travma 31 66,0 Alerjik maddeler 30 63,8 Gürültü 17 36,2 Fiziksel şiddet 11 23,4 *Birden fazla yanıt verilmiştir Bununla birlikte hemşireler %83 oranında stresi, %80,9 oranında sözel şiddeti, %66 oranında psikolojik travmayı, %63,8 oranında alerjik maddeleri, %36,2 oranında gürültüyü ve %23,4 oranında fiziksel şiddeti risk faktörü olarak belirtmişlerdir. Hemşirelerin çalıştıkları süre içerisinde yaşadıkları iş kazalarının dağılımı tablo 3 de verilmiştir. Hemşirelerin %80,9 unun kan ve vücut sıvılarının cilt/göz/açık yaraya temasına, %76,6 sının kesici/delici aletle yaralanmaya maruz kaldığı Tablo 3. Hemşirelerin çalıştıkları süre içerisinde yaşadıkları iş kazalarının dağılımı İş kazaları Sayı % Kan ve vücut sıvılarının cilt/göz/açık yaraya teması 38 80,9 Kesici/delici aletle yaralanmaya 36 76,6 *Birden fazla yanıt verilmiştir Tablo 4. Hemşirelerin kimler tarafından şiddete uğradıklarının dağılımı Şiddeti yapan kişi Sayı % Hasta 37 78,7 Hasta yakını 18 38,3 Doktor 4 8,5 Hemşirelerin kimler tarafından şiddete uğradıklarının dağılımı tablo 4 de verilmiştir. Araştırma sonucunda %78,7 oranıyla hemşirelerin en çok hastalar tarafından şiddete maruz bırakıldıkları Hemşirelerin ve kurumun aldığı koruyucu önlemlerin dağılımı tablo 5 de verilmiştir. Çalışma ortamından kaynaklanan risklerden korunmak için hemşirelerin yaptıkları uygulamalarda en yüksek oranda eldiven/maske kullanımının (%89,4), iş yerinin yaptığı uygulamalarda gerekli yerlere güvenlik levhaları, poster ve afiş konması ve sağlık personelinin aşılanmasının (%48,9) yer aldığı Hemşirelerde oluşan sağlık sorunları dağılımı tablo 6 de görülmektedir. Hemşirelerde görülen sağlık sorunları incelendiğinde %97,9 oranında bel ağrısı, %89,4 oranında yorgunluk/halsizlik, %80,9 oranında eklem ağrıları, %78,7 oranında uyku düzeninde bozulma, %68,1 oranında baş ağrısı, %63,8 oranında sırt ağrısı, %59,6 oranında varis ve sinirliliğin, %55,3 oranında boyun ağrısının yer aldığı TARTIŞMA Olumlu çalışma ortamlarının ön koşulu güvenli bir iş yeridir. Güvenli çalışma ortamlarında sağlık hizmeti vermek; sağlık çalışanlarının performansı, hasta sonuçları ve yenilikleri üzerinde olumlu etkiler yapacaktır. Bununla birlikte güvenli çalışma ortamlarında işinden doyumlu ve sağlıklı olan sağlık çalışanlarının sağlık hizmetlerinin sistemin düzenli işlemesine katkısı daha fazla olacaktır (3,15,16)

4 Tablo 5. Hemşirelerin ve kurumun aldığı koruyucu önlemlerin dağılımı Hemşirelerin aldığı Önlemler Sayı % Eldiven giyme/maske takma 42 89,4 Aşı yaptırma 35 76,1 Hijyen kurallarına uyma 29 61,7 Güvenlik görevlileri ile iş birliği yapma 18 38,3 Ziyaretçileri kısıtlama 9 19,1 Beslenmeye dikkat etme 9 19,1 Hiçbir önlem almama 4 8,5 Kurumun aldığı önlemler Gerekli yerlere güvenlik levhaları, poster ve afiş konması 23 48,9 Sağlık personelinin aşılanması 23 48,9 Gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin sağlanması 18 38,3 Çalışanların kusurlu hareketlerinin saptanması ve uyarılması 9 19,1 İş yerine ait bir iş sağlığı ve güvenliği politikasının oluşturulması 8 17 Hiçbir önlem almama 15 31,9 *Birden fazla yanıt verilmiştir. Tablo 6. Hemşirelerde ortaya çıkan sağlık sorunlarının dağılımı Sağlık sorunları Sayı % Bel ağrısı 46 97,9 Yorgunluk/halsizlik 42 89,4 Eklem ve bacak ağrıları 38 80,9 Uyku düzeninin bozulması 37 78,7 Baş ağrısı 32 68,1 Sırt ağrısı 30 63,8 Varis 28 59,6 Sinirlilik 28 59,6 Boyun ağrısı 26 55,3 *Birden fazla yanıt verilmiştir. Mesleki doyum her iş alanı için geçerlidir. Sağlık alanında hastane personelinin büyük bir bölümünü oluşturan ve günün 24 saati çalışan hemşirelerde iş doyumunun önemi her gün artmaktadır. Yılmaz ve arkadaşı yaptıkları çalışmada hemşirelerin %77,3 ünün mesleklerini severek yaptıklarını belirlemiştir (17). Bu çalışmada da hemşirelerin %72,3 ü işlerinden memnun olduklarını ifade etmişlerdir (Tablo 1). Sağlık personelleri günlük çalışma ortamlarında hastalardan bulaşabilecek birçok infeksiyon hastalığı açısından risk altındadır. Hemodiyaliz ünitelerinde çalışan hekim, hemşire, öğrenci ve hastabakıcıların günlük çalışmaları esnasında, hastaların kan ve diğer vücut sıvılarıyla temas etme ihtimalleri oldukça yüksektir (18). Çalışmamızda hemşireler mesleklerini uygularken çalışma ortamından kaynaklanan risk faktörleri içerisinde en yüksek oranda enfeksiyon riskini (%97,9) ifade etmişlerdir. Ayrıca araştırmamıza katılan hemşirelerin %80,9 unun kan ve kan ürünlerinin cilt/göz/açık yaraya temasına, %76,6 sınında kesici/delici aletle yaralanmaya maruz kaldığı belirlenmiştir. Çalışkan ve arkadaşının yaptığı çalışmada da çalışma ortamında bulunan risklerin başında %72,2 oranıyla enfeksiyonlar bulunmuştur (19). Kılıç ve arkadaşları yaptıkları çalışmada hemşirelerin mesleklerini uygularken çalışma ortamından kaynaklanan risk faktörleri içerisinde en yüksek oranda kesici ve delici alet yaralanmalarını ifade ettiklerini belirlemişlerdir (12). Sağlık çalışanlarının günlük yaşamındaki küçük kazaları birçok bulaşıcı hastalığın oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Yapılan çalışmalarda kontamine iğnelerden oluşan yaralanmaların en çok hemşirelerde görüldüğü tespit edilmiş ve bu kazaların çoğunun önlenebilir nitelikte olduğu belirlenmiştir (11,20). Bununla birlikte hemşireler %83 oranında stresi, %80,9 oranında sözel şiddeti, %66 oranında psikolojik travmayı, %63,8 oranında alerjik maddeleri, %36,2 oranında gürültüyü ve %23,4 oranında fiziksel şiddeti risk faktörü olarak belirtmişlerdir. Araştırmaya katılan hemşirelerin %80,9 unun sözel, %23,4 ünün fiziksel şiddete maruz kaldığı ve şiddetin %78,7 oranıyla hastalar tarafından uygulandığı Alçelik ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada hemşirelerin %60,3 ünün şiddete maruz kaldığını, bunların da %92,2 sinin sözel şiddet olduğunu, şiddetin en sık yataklı serviste (%55,3) ve en fazla hasta yakınları (%52,8) tarafından uygulandığını belirtmişlerdir (3). Yılmaz ve arkadaşının yaptığı çalışmada hemşirelerin %46 6 sının sözel, %1,2 sinin fiziksel şiddete uğradıkları ve bu şiddetin %40 ının hasta yakınları tarafından uygulandığı belirlenmiştir (17). Bu çalışmada çalışma ortamından kaynaklanan risklerden korunmak için hemşirelerin yaptıkları uygulamalarda en yüksek oranda eldiven/maske kullanımı (%89,4) ve aşı yaptırmanın (%76,1) yer aldığı saptanmıştır (Tablo 4). Yılmaz ve arkadaşı yaptıkları çalışmada hemşirelerin %47 sinin yaptıkları hemşirelik uygulamalarında eldiven kullandığını, %66 sının hepatit B aşısı yaptırdığını tespit etmişlerdir (17). Yapılan diğer çalışmalarda da hemşirelerin mesleki risklerden korunmak için aldıkları önlemler benzer şekilde bulunmuştur (12,15). Çalışma sonucumuzda kurumların %48,9 unun sağlık personelinin aşılanmasını sağladığı, %33,8 inin gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini yaptığı, %31,9 unun hiçbir önlem almadığı ve %17 sinin 342

5 kuruma ait bir iş sağlığı ve güvenliği politikası oluşturduğu Çalışkan ve arkadaşının yaptığı çalışmada kurumların %4,4 ünün sağlık personelinin bağışıklanmasını sağladığını, %4,7 sinin sağlık personeline mesleki risk faktörlerinden korunmak için eğitim verdiğini saptamıştır (19). Hastane kaynaklı sağlık risklerini önlemede kurum politikası önemlidir. Wilburn, iş sağlığı ve güvenliği birimlerinin koruyucu önlemleri uygulamaları ve sağlık çalışanlarına eğitim programları düzenlemeleri ile iğne yaralanmalarının azaldığını ve buna bağlı olarak kanla geçen enfeksiyonlardan da korunmanın sağlandığını bildirmiştir (21). Çalışmamızda hemşirelerde görülen sağlık sorunlarında ilk sırada bel ağrısının (%97,9) yer aldığı Hemşirelerde kas iskelet sistemi bozuklukları yaygın olarak görülmektedir (22,23). Bel ağrısı bedensel aktivite ile çalışanlarda oldukça sık görülen, üretimi olumsuz etkileyen ve önemli sosyoekonomik kayıplara yol açan bir sağlık sorunudur (24). İşe bağlı kas iskelet sitemi rahatsızlıklarının en sık görüldüğü 9 iş kolundan 7. sırada hemşirelik yer almaktadır. Kas iskelet sistemi ağrılarının ortaya çıkmasında sıklıkla iş ile ilgili risk faktörleri; yoğun ve ağır fiziksel çalışma, sık öne eğilme, itme ve çekme hareketleri, statik iş pozisyonları, ağırlık kaldırma, tekrarlamalı hareketler ve vibrasyondur (6). Literatürde hemşirelerin en fazla bel ve alt ekstremite ağrıları gibi kas iskelet sistemi ağrılarından şikayet ettiklerini bildirilmiştir (25). Alçelik ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada da hemşirelerde görülen sağlık sorunları arasında bel ağrısının ilk sırada yer aldığı belirlenmiştir (3). Araştırma sonucumuzda hemşirelerde görülen diğer sağlık sorunları; yorgunluk/halsizlik (%89,4), eklem ve bacak ağrıları (%80,9), uyku düzeninin bozulması (%78,7), baş ağrısı (%68,1), sırt ağrısı (%63,8), varis (%59,6), sinirlilik (%59,6) ve boyun ağrısı (%55,3) olarak belirlenmiştir (Tablo 2). Güller ve arkadaşları hemodiyaliz ünitesinde çalışan hemşireler üzerinde yaptıkları çalışmada hemşirelerin %68 inde yorgunluk-halsizlik, %56 sında bel ağrısı, %53 ünde bacak ağrısı, %54 ünde sinirlilik şikâyetlerinin olduğunu belirlemiştir (26). Elde edilen bulgular diğer araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir (6,15,27,28,29). SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak hemşirelerin bir çalışan olarak güvenli çalışma ortamlarına gereksinimleri olduğu belirlenmiştir. Araştırma da, hemşirelerin çalışma yaşamlarında mesleki risklerle karşılaştıkları ve sağlık sorunları yaşadıkları bulunmuş buna karşın hemşirelerin ve kurumların bu riskleri azaltacak girişimlerinin yeterli olmadığı Bu sonuçlar doğrultusunda; Nefroloji ve diyaliz ünitelerinde çalışan hemşirelerinin çalışma ortamlarından kaynaklanan risklerin saptanması ve takip edilmesi, Hemşirelerin sağlıkları üzerinde olumsuz etki yapabilecek çalışma koşulları düzeltilmesi, Hemşirelere vücut mekanikleri ve sağlık risklerinden korunma konusunda hizmet içi eğitim seminerleri verilmesi, Bu hizmet içi eğitimlerden öğrendikleri bilgileri davranışa dönüştürmelerine yardımcı olunması, Enfeksiyonların önlenmesinde enfeksiyon kontrol hemşirelerinin aktif hale getirilmesi ve aşılanma programlarının düzenlenmesi, Sözel ya da fiziksel şiddetle karşılaşan hemşirelerin danışmanlık hizmeti alabilecekleri organizasyonların düzenlenmesi, güvenlik tedbirlerinin arttırılması önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Abbasoğlu S, Emiroğlu C, İlhan NM, Koşar L, Kesedar S, Müezzinoğlu A. Sağlık çalışanlarının sağlığı kime emanet. Toplum ve Hekim. 2006; 21 : Çukur M. Örgütsel stres yönetimi. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi. 2001; 3 : Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi B. AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde görev yapan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 2005; 4(2): Demir A. Hemşirelerin vardiya ile çalışmalarının anksiyete ve arteryal kan basıncına etkisinin irdelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2005;8(2): Yeşildal N. Sağlık hizmetlerinde iş kazaları ve şiddetin değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 2005; 4 (5): Dıraçoğlu D. Sağlık personelinde kas- iskelet sistemi ağrıları. Türkiye Klinikleri J Med Sci. 2006; 26: Akalın E, Akova M, Balkancı F ve ark. Sağlık personelinin mesleki riskleri. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Mezunlar Derneği Yayınları No:2, 1991, s Ergin K, Çakırcalı E. İzmir il sınırları içinde çalışan hemşirelerin son bir yıl içinde maruz kaldıkları iğne ve kesici aletlerle yaralanma durumlarının incelenmesi. İzmir. Ege Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma Fonu Projesi,

6 9. Özçelik FT, Günseren F, Atakan P, Mamıkoğlu L. Hemşirelerin hepatit B infeksiyonu, korunma, aşılanma konusunda bilgi, tutum ve davranışları. V. Ulusal Hemşirelik Kongresi İzmir. Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Matbaası, 1998, s Balat A, Durmaz B, Turgut M, Otlu B, Büyükberber S, Şavlı H ve ark. Kronik hemodiyaliz hastaları ile bu ünitelerde çalışanlarda hepatit B, C, D ve E serolojik göstergeleri. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi. 1998; 2: Türk hemşireler derneği. Uluslararası hemşirelik konseyi (ICN). Olumlu çalışma ortamları. Kaliteli çalışma ortamları kaliteli hasta bakımı. Htpp:// wm_adok. [Erişim: ]. 12. Kılıç D, Karabulut N, Köse S. Hemşirelerin mesleki risklerinin sağlık sorunlarının ve koruyucu davranışlarının incelenmesi. MN Dahili Tıp Bilimleri. 2008; 3(1): Soyer A. Dünyada ve Türkiye de sağlık personelinin temel sorunları. Türk Tabibler Birliği. 1992; Kızılcı S, Başer G. Hemodiyaliz ünitelerinde çalışan hemşirelerin yaşadıkları güçlükler ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. İzmir. XVI. Ulusal nefroloji, hipertansiyon, diyaliz ve transplantasyon kongresi kitabı, 1999, s Ergüney S, Tan M, Sivrikaya S, Erdem N. Hemşirelerin karşılaştıkları mesleki riskler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2001; 4(1): İlhan B. Sağlık çalışanlarında görülen mesleki hastalıklar ve ölümler. Toplum ve Hekim. 2006; 21: Yılmaz E, Özkan S. Bir ilçede çalışan hemşirelerin sağlık sorunları ve yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2006; 1(3): Luznik Bufon T. Protection of the staff. In: Tümbay E, İnci R (eds), The international symposium and workshop on hospital hygiene and hospital infection control. İzmir. Publication of The Turkish Microbiological Society No: 28, 1996, p Çalışkan D, Akdur R. Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Hastanesinde çalışan hemşirelerin kendi bildirimleri ile karşılaştıkları mesleki riskler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 2001; 54(2): Leight JP, Gillen M, Franks P, Sutherland S, Nguyen HH, Steenland K et al. Costs of needlestick injures and subsequent hepatitis and hiv infection. Current Medical Research and Opinion. 2007; 23: Wilburn S. Needlestick and sharps injury prevention. Online Journal of Issues İn Nursing. 2004; 9(3): Smith DR, Wei N, Kang L, Wang RS. Musculoskeletal Disorders Among Professional Nurses in Mainland China. Journal of Professional Nursing. 2004; 20(6): Ihlebæk C, Eriksen HR. Occupational and social variation in subjective health complaints. Occupational Medicine, 2003;53: Özcan E, Samancı N, Balcı N. Sağlık çalışanlarında bel ağrısı. Ankara. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı, Dindar İ, İşsever H, Özen M, Tazeyurt Y. Edirne Merkezindeki Hastanelerde Görev Hemşirelerde İş ile İlgili Rahatsızlıklar ve Konulan Tanılar. Ankara. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı, Kasım Güller D, İnanoğlu İ, Demirel F, Akşit H, Kaya S, Özdemir FN ve ark. Hemodiyaliz ünitesi hemşirelerinde çalışma ortamının sağlık üzerine etkisi. İstanbul. 17. Ulusal nefroloji hipertansiyon diyaliz ve transplantasyon kongresi özet kitabı, Karadağ M, Yıldırım N. Hemşirelerde çalışma koşullarından kaynaklanan bel ağrıları ve risk faktörleri. Hemşirelik forumu. 2004; 7: Tezel A. Musculoskeletal Complaints Among a Group of Turkish Nurses. International Journal of Neuroscience. 2005; 115: Parlar S. Sağlık çalışanlarında göz ardı edilen bir durum: sağlıklı çalışma ortamı. TAF Prev Med Bull. 2008; 7(6):