GÜNCEL ULUSLARARASI ENDEKSLER VE TÜRKİYE NİN BU ENDEKS SIRALAMALARINDAKİ YERİ

Transkript

1 GÜNCEL ULUSLARARASI ENDEKSLER VE TÜRKİYE NİN BU ENDEKS SIRALAMALARINDAKİ YERİ Açık Pazar Endeksi Uluslararası Ticaret Odası (ICC), ülkelerin ticarete açıklıklarını dengeli ve güvenilir bir şekilde ölçebilmek amacıyla oluşturduğu Açık Pazar Endeksi (OMI) ile hükümetlerin açık ekonomiler yaratmak için verilen taahhütleri ne ölçüde yerine getirdiklerini, hükümet politikalarına dayalı pazara giriş engellerini ve tedbirlerini ölçümlemeyi hedeflemiştir. ICC nın 75 ülke arasında gerçekleştirdiği ve ülkeleri ülke pazarına giriş kolaylığına göre sıraladığı 2017 raporuna göre Türkiye 3,28 endeks değeri ile 53. sırada yer aldı. Singapur (5,63), Hong Kong (5,53), Lüksemburg (5,02), Hollanda (4,81) ve İrlanda (4,77) endeks değerleri ile ilk 5 te yer alan ülkeler olurken Venezuela (2,05) son sırada yer aldı. Türkiye, 2013 yılında 3,4 puanla 47. ve 2015 yılında da 3,2 puanla 51. sırada yer aldı. Avrupa 2020 Rekabetçilik Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayımlanan Avrupa 2020 Rekabetçilik Raporu, Avrupa nın rekabetçiliğinin değerlendirilmesini amaçlamaktadır yılında yayımlanan raporda 28 Avrupa ülkesi, 5 aday ülkenin (İzlanda, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Türkiye), gelişmiş ekonomilerin (Amerika Birleşik Devletleri, Güney Kore, Hong Kong, İsviçre, Japonya, Kanada, Norveç ve Singapur) ve gelişmekte olan anahtar ekonomilerin (Brezilya, Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan ve Rusya Federasyonu) skorlarına yer verilmiş ancak endeks sıralaması sadece Avrupa üyesi 28 ülkeyi kapsayacak şekilde yapılmıştır. Raporda Türkiye 3,83 puanla (min:1 maks:7), AB ülkeleri sıralamasında 25. sırada yer alan Macaristan ile aynı puanı almıştır. Endeks sıralamasına giren ilk 5 ülke Finlandiya (5,70), İsveç (5,55), Hollanda (5,41), Danimarka (5,32) ve Almanya dır (5,28). Türkiye aynı endekste 2012 yılında 3,75 puan aldı. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Gelişmişlik Endeksi Birleşmiş Milletler Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), ülkelerin Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) alanında gelişmelerini gözlemlemek ve karşılaştırmak amacıyla 167 ülkenin kapsandığı Bilgi ve İletişim Teknolojileri Gelişmişlik Endeksi yayımlamaktadır. 167 ülkenin karşılaştırıldığı 2016 yılında yayımlanan endekste Türkiye 5,69 endeks puanıyla 70. sırada yer almaktadır. Endekste yer alan ilk 5 ülke sırasıyla Güney Kore (8,84), İzlanda (8,83), Danimarka (8,74), İsviçre (8,68) ve İngiltere (8,57) puan almıştır. Bütçe Şeffaflığı Endeksi Bütçe ve Politika Öncelikleri Merkezi (IBF) yayımladığı Bütçe Şeffaflık Endeksi ile dünya genelinde ülke bütçelerinin şeffaflığının durumunu, kamuoyunun katılımını, hesap verilebilirliği ve bütçe süreçlerinin denetimini ölçmektedir. 1

2 2015 yılında yapılan endekste Türkiye 102 ülke arasından 44 endeks değeri ile 58. sırada yer almaktadır. Endeks sıralamasında ilk sırada yer alan Yeni Zelanda yı (88), sırasıyla İsveç (87), Güney Afrika (86), Norveç (84) ve ABD (81) takip etmektedir. Son sıralarda ise Katar (0), Suudi Arabistan (0), Myanmar (2) ve Lübnan (0) yer almaktadır yılında Türkiye 50 puanla 40. sıradayken 2010 yılında 57 puanla 26. sırada yer almıştı. Daha İyi Yaşam Endeksi İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) yayımladığı Daha İyi Yaşam Endeksi ile konut, gelir, istihdam, toplum, eğitim, çevre, sivil katılım, sağlık, yaşam memnuniyeti, güvenlik ve iş yaşam dengesi boyutlarıyla ülkelerin yaşam kalitesinin ölçümlerini ve karşılaştırmalarını uluslararası platformda paylaşmaktadır yılında yapılan endeks OECD ye üye 34 ülke ile Brezilya, Letonya, Rusya Federasyonu ve Güney Afrika ülkelerinin yer aldığı 38 ülkeyi kapsamaktadır. Endekste, hanehalkı net kullanabilir gelirde OECD ortalaması $ iken, Türkiye $ düzeyindedir. Hanehalkı mali zenginliğinde OECD ortalaması $, Türkiye ise $ düzeyi ile OECD ülkelerinin son sırasında yer almaktadır ve endekste yer alan 38 ülke içinde de 35. sırada yer almaktadır. Hanehalkı mali zenginlikte ilk sırada ABD ( $) yer alırken son sırada Rusya Federasyonu (3.687 $) yer almaktadır. Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) OECD'nin üç yıllık aralıklarla düzenlemekte olduğu ve 15 yaş grubu öğrencilerin kazandıkları bilgi ve becerilerin değerlendirildiği bir tarama araştırmasıdır. PISA ile örgün eğitime devam eden 15 yaş grubu öğrencilerin matematik okuryazarlığı, fen bilimleri okuryazarlığı, okuma becerisi konu alanları ve öğrencilerin motivasyonları, kendileri hakkındaki görüşleri, öğrenme biçimleri, okul ortamları ve aileleri ile ilgili veriler toplanmaktadır. Aralık 2016 da OECD nin yayımladığı 72 ülkenin katıldığı PISA 2015 raporuna göre Türkiye nin ortalama matematik puanı 420 dir. Bu puanla Türkiye tüm ülkeler arasında 49. sırada yer alırken OECD ülkeleri arasındaki sırası 34 tür. Türkiye; 428 ortalama okuma becerisi puanıyla 50. sırada (OECD ülkeleri sırası 34), 425 ortalama fen puanıyla 52. sırada (OECD ülkeleri sırası 34) yer almaktadır. Yasal Hakların Gücü Endeksi Dünya Bankası (WB), yayımladığı Yasal Hakların Gücü Endeksi ile teminat ve iflas kanunlarının borç veren ve borç alanların haklarını koruma derecesini ölçmektedir. Kasım 2016 da yayımlanan endeks 189 ülkeyi kapsamakta ve bu ülkeler 0 ile 12 puan arasında değerlendirilmektedir ( 0 en kötü, 12 en iyi). Türkiye endeks kapsamında 3 puan ile değerlendirilmiştir. (3 puan alan diğer ülkeler: Etiyopya, Filipinler, Guayana, Hollanda, Lüksemburg, Madagaskar, Pakistan, Slovenya, Sudan, Tayland, Tunus ve Yunanistan). Endekste 12 puan ile ilk sıra yer alan ülkeler Karadağ, Kolombiya ve Yeni Zelanda. 2

3 Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi Kanada'nın önde gelen düşünce kuruluşu Fraser Enstitüsü tarafından yayımlanan Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi ülkelerin politikalarının ve kurumlarının ekonomik özgürlüğü ne derecede destekleyici olduklarını ölçmektedir. Eylül 2017 de yayımlanan son raporda 159 ülkenin 2015 yılı verilerine yer verilmiştir. Türkiye 6,82 endeks değeriyle sıralamada 81. ülke konumundadır. İlk üç sırasıyla Hong Kong (8,97), Singapur (8,81) ve Yeni Zelanda (8,48) olurken Venezuela (2,91 endeks puanı ile) son sırada yer almaktadır. E-Devlet Kalkınma Endeksi Birleşmiş Milletler Kamu Yönetim Ağı (UNPAN) tarafından yayımlanan endeks bilgi iletişim alanındaki çeşitli altyapısal gelişmeler ve vatandaşların bilgi ve iletişim teknolojilerine uyumunu göstermektedir yılında yayımlanan endeks 193 ülkeyi kapsamaktadır. Türkiye 0,59 endeks puanı ile 68. sırada yer almaktadır. İngiltere (0,92), Avustralya (0,91) ve Güney Kore (0,89) puanla ilk 3 sırada Somali ise 0,03 endeks puanı ile en son sırada yer aldı. E-Katılım Endeksi (EGDI) UNPAN ın e-devlet kalkınma endeks göstergelerine ek olarak hesapladığı göstergedir. Endeks ile internet yoluyla devletin vatandaşlarına sunduğu bilgi paylaşımları, paydaşları ile karşılıklı etkileşimleri ülkeler bazında değerlendirilmektedir raporuna göre Türkiye 0,63 endeks değeri ile 193 ülke arasında 60. sırada yer almıştır. İngiltere, Avustralya ve Japonya endekste ilk 3 sırada yer aldı. Son sırada Cibuti, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Tuvala ülkeleri yer aldı. Ekonomik Kırılganlık Endeksi Birleşmiş Milletler Kalkınma Politikası ve Analiz Bölümü (UNDESA) tarafından yayımlanan endeks dışsal ekonomik ve çevresel şoklara karşı gelişmekte olan ülkelerin yapısal kırılganlığını ölçmektedir yılında yayımlanan ve 145 ülkenin değerlendirildiği endekste Türkiye ilk sırada yer alırken Türkiye yi Güney Kore, Cezayir, Suudi Arabistan ve Fas izlemektedir. Enerji Mimarisi Performansı Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayımlanan endeks ile ülkelerin verime yönelik özel göstergeleri kullanılarak enerji sistem performansları ölçülmektedir. Performans ölçümü yapılırken ekonomik büyüme ve kalkınma, çevresel sürdürülebilirlik ve enerji erişimi ile güvenliği alanları da değerlendirmeye alınarak genel endeks hesaplanmaktadır raporunda 127 ülke değerlendirilmiş ve Türkiye 0,66 endeks puanı ile 41. sırada yer almaktadır. Endeks sıralamasının ilk 3 ülkesi 2016 raporunda olduğu gibi İsviçre (0,80), Norveç (0,79) ve İsveç (0,78) ülkeleri oldu. Bahreyn (0,37) endeks sıralamasında en son sırada yer alan ülke oldu. 3

4 126 ülkenin değerlendirildiği 2016 raporunda Türkiye 0,57 endeks değeri ile 40. sırada yer almıştır. İklim Değişikliği Performans Endeksi Alman sivil toplum örgütü olan Germanwatch, yayımlanan endekste emisyon trendleri ve düzeyleri, yenilenebilir enerjinin yaygınlaştırılması ve kullanımı, enerji verimliliği ve iklim politikaları alanlarında ülkeler karşılaştırmaktadır. Endeks ile ülkelerin uyguladıkları iklim politikalarının değerlendirilmesinin yanında ülkeler üzerinde siyasi ve toplumsal baskı oluşturulması amaçlanmaktadır. Enerji ile ilişkili küresel CO2 emisyonlarının %90 ından fazlasını oluşturan 58 ülkeyi kapsayan endeks değerlendirmesinde (Küresel CO2 emisyonlarının %1 inden fazlasını salan tüm ülkeler endekse dahil edilmiştir.) hiçbir ülkenin ilk üç sırada yer alacak çabayı göstermediği düşünülerek ilk 3 sıra boş bırakılmaktadır. Yayımlanan 2017 raporuna göre Türkiye 45,54 endeks puanı ile 51. sırada yer almıştır. Endeks puanları en yüksek olan ülkeler sırasıyla Fransa (66,17), İsveç (66,15) ve İngiltere (66,10) olurken en düşük endeks puanına sahip olan Suudi Arabistan (25,45) 61. Sırada yer almıştır. Türkiye 2016 raporunda 47,25 puanla 50. Sırada yer almıştı. İnsani Gelişme Endeksi İnsani gelişmeyi, uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır yaşam koşulları boyutlarıyla ele alan endeks Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanmaktadır. En son yayımlanan ve 2015 verilerine dayanılarak hazırlanan 2016 raporu 188 ülkeyi kapsamaktadır. Türkiye, İnsani Gelişme Endeks sıralamasında 0,77 endeks değeri ile 71. sırada yer almıştır yılında İnsani Gelişme Endeksi sıralamasında en yüksek puan alan ülkeler Norveç (0,95), Avustralya (0,94) ve İsviçre (0,94) olurken 0,35 endeks puanı ile Orta Afrika Cumhuriyeti 0,35 puanla en son sırada yer almıştır. Aynı endeks verilerinde yer alan Satın alma gücü paritesi cinsinden kişi başına gayri safi milli gelir (2011SGP $) verilerine göre Türkiye $ ile 64. sırada yer alırken Katar $ ile ilk sırada, Somali 294 $ ile son sırada yer almıştır. İş Yapma Kolaylığı Endeksi Dünya Bankası tarafından yayımlanan endekste ülke ekonomilerini iş yapmak için uygun ortama sahip olma ölçütlerine göre sıralamaktadır. Endeks; işe başlama, inşaat izinleri ile uğraşma, elektrik alınması, mülk kaydı, kredi alınması, yatırımcıların korunması, vergilerin ödenmesi, sınır dışı ticaret, sözleşmelerin uygulanması, iflas durumunun çözülmesi konularını kapsamaktadır. 190 ülkenin kapsandığı 2016 endeksinde Türkiye, 69. sırada yer almıştır. Yeni Zelanda, Singapur ve Danimarka endeks sıralamasında yer alan ilk 3 ülkedir. Somali endeks sıralamasında sonuncu sırada yer almıştır. 4

5 Küreselleşme Endeksi İsviçreli Ekonomi Araştırmaları Enstitüsü tarafından yayımlanan endeks, küreselleşmeyi ekonomik, sosyal ve politik olarak üç temel boyutta ele almaktadır. Nisan 2017 yılında yayımlanan ve 2014 yılı verilerini gösteren endekste yer alan 207 ülkenin 193 ü için endeks değerleri açıklanmıştır. Türkiye, 193 ülke içinde 71,33 endeks değeri ile 42. sırada yer almıştır. Hollanda (92,84), İrlanda (92,15) ve Belçika (91,75) ilk 3 ülke olarak endeks sıralamasında yer alırken Solomon Adaları (23,98) son sırada yer almıştır. Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayımlanan endekste kadınlar ve erkekler arasındaki cinsiyet ayrımı dört temel kategoride (ekonomik katılım ve fırsat, sağlık ve sağ kalım, eğitime katılım ve politik güçlenme) incelenerek cinsiyete dayalı ayrımların büyüklüğü ve kapsamı gösterilmektedir. 144 ülkenin yer aldığı 2016 raporunda Türkiye nin endeks değeri 0,623 tür. Türkiye nin 130. sırada yer aldığı endeks sıralamasında İzlanda (0,874) ilk sırada yer alırken Finlandiya (0,845) 2., Norveç (0,842) 3. oldu. Yemen 0,516 endeks puanı ile son sırada yer almıştır. Küresel Perakende Gelişme Endeksi Endeks, A.T. Kearney tarafından ve küresel perakendecilere stratejik yatırımları için rehberlik etmek amacıyla yayımlanmaktadır yılında yayımlanan endekste gelişmekte olan 200 ülke arasından Euromoney ülke risk skoru 110'un altında olan, 2 milyon üstünde nüfusu olan ve ABD doları üstünde kişi başına milli gelire sahip 30 ülke değerlendirilmeye alınmıştır. Türkiye 2017 verilerine göre 59,8 skor puanı ile 4. sırada yer aldı. Endekste ilk 3 sırayı alan ülkeler sıralarıyla Hindistan (71,7), Çin (70,4) ve Malezya (60,9) olurken son sırada Tayland (37,8) yer aldı. Türkiye 2016 yılında 54,3 lük skor puanıyla 6. sırada yer almıştı. Küresel Rekabet Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayımlanan endeksin amacı ülkelerin verimlilik düzeyini belirleyen etmenleri ortaya koyup, o ülkenin güçlü ve zayıf yanlarını ortaya çıkarmak ve politika yapıcılara yol göstermektir. 138 ülkenin yer aldığı raporuna göre Türkiye 4,39 endeks değeri ile 55. sırada yer almıştır. Endeks sıralamasında ilk 3 ülke sırasıyla İsviçre (5,81), Singapur (5,72) ve ABD (5,70) yer alırken Yemen 138. sırada (2,74) yer aldı raporunda Türkiye 4,37 endeks değeri ile 51. sırada yer almıştı. Küresel Yaş İzleme Endeksi Endeks hangi ülkelerde yaşlı nüfus için iyi uygulamalar olduğunu ve emeklilik, sağlık, eğitim, istihdam ve yaşlı insanların yaşadığı sosyal çevreye yönelik politikalarla bu uygulamaların nasıl ilişkilendirildiğini belirtmektedir. 5

6 96 ülkenin yer aldığı 2015 endeksinde Türkiye 36,31 endeks değeri ile 75. sırada yer almıştır. İsviçre (90,09), Norveç (89,27) ve İsveç (84,44) endeks sıralamasında yer alan ilk 3 ülke olurken Afganistan (3,64)endekste son sırada yer almıştır. Lojistik Performans Endeksi (LPE) Dünya Bankası (WB) tarafından yayımlanan ülkelerin gümrük, taşımacılık, altyapı gibi lojistik alanındaki performanslarının değerlendirildiği endeksle lojistik büyüme ve kalite ölçülmektedir. Endeks göstergeleri ülkelerin gümrüklerdeki hız ve iş akışına ilişkin ülke karşılaştırmasına da imkân vermektedir. 160 ülkenin yer aldığı 2016 yılı endeksinde Türkiye 3,42 puan ile 34. sırada yer almıştır. Almanya (4,23), Lüksemburg (4,22) ve İsveç (4,20) endeks sıralamasında en üstte yer alan ülkeler olurken 1,60 endeks puanına sahip olan Suriye 160. ülke olmuştur. Özet Yenilik Endeksi Avrupa Komisyonu (EU) tarafından yayımlanan endeks, Avrupa Birliği (AB) üye ülkelerinin araştırma ve inovasyon performansı ile araştırma ve yenilik sistemlerinin güçlü ve zayıf yönlerinin karşılaştırmalı bir değerlendirmesini veren Avrupa Birliği Yenilik Skorlarında üye devletlerin inovasyon performanslarını arttırmak için hangi alanlara odaklanmaları gerektiğini değerlendirmelerine yardım etmektedir. Endeks AB'ye üye 28 ülke (AB-28) ile İsrail, Ukrayna, Sırbistan, Makedonya, Türkiye, İzlanda, Norveç ve İsviçre'yi de kapsayan 36 ülke hakkında bilgi vermektedir Endeks değerlerine göre Türkiye 0,294 puanla 29. sırada yer almaktadır. Endeks sıralamasında yer alan ilk 3 ülke İsviçre (0,812), İsveç (0,708) ve Danimarka dır (0,675). Ukrayna 0,142 lik endeks puanı ile listenin sonunda yer alarak 36. olmuştur. Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından ülkelerdeki seyahat ve turizm sektörünü geliştirmeyi cazip hale getiren faktörleri ve politikaları ölçmek amacıyla yayımlanan bir endekstir endeksi 136 ülkeyi kapsamaktadır. Türkiye 4,14 puanla 44. sırada yer almaktadır. İspanya (5,43), Fransa (5,32) ve Almanya (5,28) endeks sırasında yer alan ilk 3 ülkedir. Endekste Yemen 136. sırada yer almaktadır raporunda da Türkiye 4,08 puanla yine 44. sırada yer almıştı. Sosyal Kurumlar ve Cinsiyet Endeksi OECD Kalkınma Merkezi tarafından yayımlanan endeks ilk olarak 2009 yılında yayımlandı yılında sadece ülkelerin sıralamaları verilirken 2012 yılında skor değerleri verilmiştir. En son 2014 yılında yayımlanan endekste ülkeler skor değerlerine göre (çok düşük, düşük, orta, yüksek ve çok yüksek) kategorilere alınmıştır endeksi 108 ülkeyi kapsamaktadır (OECD ülkeleri, Doğu Asya ve Pasifik, Doğu Avrupa ve Orta Asya, Latin Amerika ve Karayipler, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Güney Asya, Sahra altı Afrika ülkeleri). Türkiye 2014 verilerine göre 0,1032 skor değeri ile sosyal kurumlarda cinsiyet 6

7 ayrımcılığı düşük olan ülkeler kategorisinde yer almıştır verilerinde çok düşük kategorisinde yer alan ve en düşük skor değerine sahip ülke 0,0016 skor değeri ile Belçika olurken en yüksek kategorisinde yer alan ve en yüksek skor değerine sahip ülke (0,5634) Yemen dir. Şebekeleşmiş Hazırbulunuşluk Endeksi Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından yayımlanan endeks ile ülkelerin bilgi ve iletişim teknolojileri tarafından sunulan fırsatlardan yararlanma eğilimini ölçülerek ülkelerin rekabet gücü üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşılması sağlanmaktadır. 139 ülkeyi kapsayan 2016 raporunda Türkiye 4,40 endeks puanı ile 48. sırada yer almıştır. Singapur (6,00), Finlandiya (6,00) ve İsveç (5,80) endekste ilk 3 te yer alan ülkeler olurken Çad (2,20) son sırada yer almıştır. Ticareti Kolaylaştırma Endeksi (ETI) Dünya Ekonomik Forumu (WEF) yayımladığı endeksle her bir ekonomik sistemin bünyesinde var olan kurumları, politikaları ve hizmetleri; dış ticarete konu olan malların serbest dolaşımı için hangi ölçekte kolay hale getirdiğini ölçümlemektedir raporuna göre Türkiye 4,52 lik endeks puanı ile 136 ülke arasında 59. sırada yer almıştır. Endeks sıralamasında ilk 3 ülke sırasıyla Singapur (5,97), Hollanda (5,70) ve Hong Kong (5,66) olurken Venezuela (2,85) 136. ülke oldu endeksinde Türkiye 4,58 puanla 48. sırada yer almıştı. Yabancı Doğrudan Yatırım Güven Endeksi (YDYGE) Endekste, ülkelerin ekonomik, politik ve düzenleyici değişimlerden nasıl etkilendikleri gösterilmektedir. Endeks gelecek bir ile üç yıllık süreler içinde, belirli pazarların doğrudan yatırımların küresel dağılımından alacağı payın tahmin edilebilmesi için hazırlanmıştır yılı endeks çalışması 25 ülkedeki tüm sektörleri kapsayan önde gelen şirketlerden elde edilen bilgilerden hesaplanmıştır. Yabancı doğrudan yatırımın yapılacağı en iyi ülke 2,03 puan ile ABD olurken, ABD yi sırasıyla 1,86 puanla Almanya ve 1,83 puanla Çin takip etmiştir. Güney Afrika 1,42 puanla en son sırada yer almıştır endeks verilerinde olduğu gibi Türkiye, 2017 yılında da 25 ülke arasında yer almamıştır yılındaki endekste Türkiye 1,69 puanla 22. ülke olmuştu. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 7