ÇUKUROVA(BÖLGESİNDE(ERGİN(ÇEKİRDEKSİZ(SOFRALIK(ÜZÜM(ÇEŞİDİNDE(YAPRAK(SU( POTANSİYELİNE(GÖRE(SULAMA(PROGRAMININ(OLUŞTURULMASI(

Transkript

1 ÇUKUROVA(BÖLGESİNDE(ERGİN(ÇEKİRDEKSİZ(SOFRALIK(ÜZÜM(ÇEŞİDİNDE(YAPRAK(SU( POTANSİYELİNE(GÖRE(SULAMA(PROGRAMININ(OLUŞTURULMASI( ( ÖZET( YeşimBOZKURTÇOLAK 1 AttilaYAZAR 2 S.MetinSEZEN 3 SemihTANGOLAR 4 1 $Alata$Bahçe$Kültürleri$Araştırma$İstasyonu,$Mersin$$ 2 $Çukurova$Üniversitesi,$Ziraat$Fakültesi,$Tarımsal$Yapılar$ve$Sulama$Bölümü,$Adana$ 3 $Alata$Bahçe$Kültürleri$Araştırma$İstasyonu,$Mersin$ 4 $Çukurova$Üniversitesi,$Ziraat$Fakültesi,$Bahçe$Bitkileri$Bölümü,$Adana BuaraştırmaÇukurovaBölgesindedamlayöntemiylesulananErginÇekirdeksizsofralıküzümçeşidindeyaprak su potansiyeli değerlerini esas alarak en yüksek verimi ve kaliteyi sağlayacak optimum sulama programını oluşturmak amacıyla 2008 yılında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Bağcılık Araştırma alanında yürütülmüştür.çalışmada,dörtfarklısulamakonusuelealınmıştır:bunlargünortasıyapraksupotansiyelinin üçfarklıeşikdeğerinegöreoluşturulansulamakonularıyla(i 1 :Ψ=^1.0MPa;I 2 :Ψ=^1.3MPa;I 3 :Ψ=^1.6MPa); ve sulanmayan tanık konudur (I 4 ). Sulama konularının omca verimi üzerine etkileri istatistiksel olarak %1 düzeyinde önemli bulunurken en düşük verim sulanmayan tanık konuda elde edilmiştir. Ergin Çekirdeksiz çeşidiningünortasıyapraksupotansiyelininψ=^1.0mpa(^10bar)değerineulaştığındakökbölgesindekieksik nemin tarla kapasitesine getirilmesi en yüksek verim ile sonuçlanmıştır. En yüksek su kullanma randımanı (WUE)genelolaraksulanmayankonudaeldeedilirken,sulamadüzeyiarttıkçaWUEazalmıştır. Anahtar(Kelimeler:(Yapraksupotansiyeli,sulamaprogramlaması,damlasulama,sukullanmarandımanı,bağ.(( DEVELOPMENT(OF(IRRIGATION(PROGRAM(USING(LEAF(WATER(POTENTIAL(IN(ERGİN(ÇEKİRDEKSİZ( TABLE(GRAPE(VARIETY(IN(THE(MEDITERRANEAN(REGION( ABSTRACT( This research was conducted in 2008 in the experimental vineyard of the Department of Horticulture at Cukurova University in Adana located in the Eastern Mediterranean Region of Turkey on 12 years old Ergin Çekirdeksizvarietyinordertodeterminetheoptimaltimingofirrigationforhighqualityyieldusingmid^day leaf water potential values. In the study, for different treatments based on various threshold levels of leaf waterpotential,wereconsidered:(i 1 :Ψ=^1.0MPa;I 2 :Ψ=^1.3MPa;I 3 :Ψ=^1.6MPa)andnon^irrigatedcontrol treatment (I 4 ). In general, irrigation treatments affected yields significantly (P< 0.01). Lowest yields were obtainedfromthenon^irrigatedcontroltreatmentintheexperimentalyear.highestyieldsoferginçekirdeksiz varietycanbeobtainedwhenirrigatedatleafwaterpotentialvalue^1.0(^10bar).highestwateruseefficiency (WUE)wasobtainedinnon^irigatedcontroltreatmentandWUEdecreasedwithincreasingirrigationamounts. Keywords:Leafwaterpotential,irrigationscheduling,dripirrigation,wateruseefficiency,grapevine. ( 1.(Giriş( Günümüzdehızlınüfusartışı,doğalkaynaklarınhızla kirlenmesi, küresel ısınma ve iklim değişikliği su kaynakları üzerindeki baskıyı giderek artırmaktadır. Dünya nüfusunun artışına paralel olarak gıda ve su gereksinimi de artmaktadır. Diğer taraftan toprak ve kullanılabilirsukaynaklarınınsınırlıolduğubilinenbir gerçektir. Artan nüfusun gıda güvenliğini sağlamak amacıyla tarımsal üretimin sürdürülebilir bir şekilde artırılması ve mevcut sınırlı su kaynaklarının en verimlişekildekullanılmasıgerekmektedir. Dünyanın bağcılık için en elverişli iklim kuşağı üzerinde bulunan Türkiye, asmanın gen merkezi olmasınınyanısıraeskiveköklübirbağcılıkkültürüne sahiptir. Ülkemiz dünya ülkeleri içerisinde bağ alanı bakımından ha ile 5; yaş üzüm üretimi bakımından ise ton ile 6. sırada yer almaktadır (FAO, 2011). Kuraklık, dünyanın Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü tarım alanlarında bitki gelişimini sınırlayan ve bitkisel üretimi azaltan en önemli çevresel faktördür. Bu bölgelerde yetişen asmalarda yüksek düzeyde buharlaşma ve buna karşın bu buharlaşmayı karşılayacak su kaynaklarının yetersizliği asmaların su stresine maruz kalmasına nedenolmaktadır. 257

2 Sulamanın temel amacı bitkiye gereksinimi kadar ve gereksindiği zaman su sağlamak olduğundan bitkinin izlenmesi sulama zamanın belirlenmesinde daha doğrudanyöntemdir.bitki,içindebulunduğuçevreye (toprak^su^atmosfer)tepkiverdiğindenveayrıcabitki, su kaynağı olan toprakla atmosfer arasında yer aldığından, sulama programlaması amacıyla bitkinin içsel su durumunun kullanılması toprak suyu gözlemlerine dayalı geleneksel sulama programlamasına göre çok daha sağlıklı ve güvenilir olmaktadır. Yaprak su potansiyeli, bitkinin içsel durumunu tanımlayan ve kolaylıkla ölçülebilen bir parametre olduğundan, son yıllarda teknolojideki gelişmelere paralelolarak,yüksekgelirsağlayanürünlerinsulama programlamasında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntem, suyu daha randımanlı ve yüksek üniformite ile uygulayabilen mikro^sulama (damla, mini^sprink gibi) yöntemleriyle birlikte kullanıldığında sulama suyundan önemli ölçüde tasarrufsağlanmaktavesukullanımrandımanıdaen üst düzeye çıkmaktadır. Gün ortası yaprak su potansiyeli sulama programlamasında kullanılmakta ve bu parametre bağlarda ben düşme döneminden itibarenoldukçakararlıbirdüzeydeseyretmektedir. Tam sulanan bağlarda gün ortası yaprak su potansiyelinin(ψ)^10bar(^1.0mpa)değeri stressiz eşikdeğer olarakkabuledilmiştir.ψ nin^12bar(^1.2 MPa) ile ^14 bar (^1.4 MPa) arasında olması orta derecede stresi, ^16 bar (^1.6 MPa) ve daha büyük negatif değerlerin ise aşırı stresi temsil ettiği belirtilmiştir (Williams ve Araujo, 2002; Girona ve ark.,2005). Sulamanın asmada verim ve tane kompozisyonu, üzüm kalitesi gibi asmanın fizyolojisine etkisini gösteren çalışmalar mevcuttur (Smart ve Coombe, 1983;WilliamsveMatthews,1990;Ergenoğluveark., Çizelge1.Araştırmaalanıtopraklarınınbazıözellikleri 1992; Esteban ve ark., 2001; Gachons ve ark., 2005; Zabihi, 2006). Ancak, bu çalışmalardan sulamanın asmanın şıra ve şarap kalitesi üzerine olan etkisinin hem pozitif, hem de negatif olarak saptanabildiği ve asmanın sulamaya olan yanıtının hasat zamanı, ürün yüküvesustresininderecesinebağlıolarakdeğiştiği görülmektedir. Bu çalışmanın amacı Çukurova Bölgesinde Ergin Çekirdeksizi sofralık üzüm çeşidinde farklı gün ortası yaprak su potansiyeli değerlerinde I 1 :Ψ=^1.0 MPa; I 2 :Ψ =^1.3 MPa; I 3 :Ψ=^1.6 MPa damla yöntemiyle uygulanan sulamaların asmaların vejetatif gelişme, verim,şırakalitesiüzerineetkilerinibelirlemekveen uygunsulamaprogramınıoluşturmaktır. 2.(Materyal(ve(Yöntem( Materyal( Araştırma 2008 yetiştirme mevsimlerinde, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Bağcılık Deneme Alanında yürütülmüştür. Akdeniz iklim kuşağında bulunan Adana ilinde kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçer. Çok yıllık veriler göre uzun yıllık yağış ortalaması mm dir. Bölgede uzun yıllık sıcaklık ortalaması 19.1 o C dir. Uzun yıllar ortalamalarına göre yıllık buharlaşma ise 1536mm dir. Denemealanınınfarklınoktalarındanalınanbozulmuş vebozulmamıştoprakörneklerininanalizisonucunda toprağın bazı özellikleri belirlenmiş ve sonuçlar Çizelge1 de verilmiştir. Deneme alanı topraklarının profil boyunca tınlı olduğu ve 80 cm profil derinliğindeki kullanılabilir su miktarı 124 mm dir. Tarla kapasitesi ve solma noktası su içerikleri 80 cm toprak profilinde derinlik olarak 276 ve 152 mm olarakbelirlenmiştir. KatmanDerinliği (cm) Bünye Sınıfı Tarla Kapasitesi(g/g) SolmaNoktası (g/g) HacimAğırlığı (g/cm³) 0^20 L ^40 L ^60 L ^80 L Çalışmada4farklısulamakonusuelealınmıştır.Konu^ lar yaprak su potansiyelinin (Ψ) üç farklı değerinde sulamalarbaşlatılmıştır.i 1 Konusu:Gözlerinuyanma^ sındanitibarengünortasıyapraksupotansiyeliψ= 1.0 MPa (^10 bar) değerine düştüğünde sulamanın başlatılması ve hasat sonrasında da ^1.0 MPa ile su^ lamaların sürdürülmesi; I 2 Konusu; Gözlerin uyanma^ sındanitibarengünortasıyapraksupotansiyeliψ= 1.3 MPa (^13 bar) değerine düştüğünde sulamanın başlatılması ve hasat sonrasında da ^1.3 MPa ile sulamaların sürdürülmesi; I 3 Konusu: Gözlerin uyan^ ph EC masındanitibarengünortasıyapraksupotansiyeliψ = 1.6MPa(^16bar)değerinedüştüğündesulamanın başlatılması ve hasat sonrasında da ^1.6 MPa ile sulamalarınsürdürülmesi;i 4 (Kontrol)Konusu:Sulama yapılmayantanıkkonuolarakelealınmıştır. Araştırma12yaşlıErginÇekirdeksizsofralıküzümçe^ şidiüzerindeyürütülmüştür.denemetesadüfblokları deneme desenine göre üç yinelemeli olarak yürütül^ müştür. Sıra üzeri 2.5 m ve sıralar arası 3 m olup guyot terbiye sisteminde yetiştirilmektedir. Her bir parselde10asma(10x2.5=25m)bulunmaktadır.her 258

3 bir parselin uzunluğu 25 m; parsel alanı ise 3m x 25m=75m 2 dir. Araştırmadadamlasulamasistemikullanılmıştır.Arazi eğimliolduğundanbasınçgidericilidamlatıcılılateral^ lerkullanılmıştır.işletmebasıncı1.5kg/cm 2,damlatıcı aralığı 50 cm, damlatıcı debisi 2.3 L/h olan damla^ tıcılarkullanılmıştır.sistemesu200m 3 hacimlibeton havuzdanbirpompaaracılığıilealınarakverilmiştir. Toprakprofilininilkkatmanında(0^20cm)gravimetrik yöntemle, 20^80 cm arasında ise 20 cm lik artışlarla nötronmetre yöntemiyle toprak suyu gözlemleri yapılmış ve hasada dek sürdürülmüştür. Asma bitkisinin 80 cm lik toprak profilinden tükettiği su miktarı su dengesi eşitliği ile hesaplanmıştır. Su kullanım randımanı (WUE) ve sulama suyu kullanım randımanını (IWUE) belirlemek amacıyla Howell ve ark.,(1995) nınverdiğieşitliklerkullanılmıştır. Tüm konulara eşit miktarda gübre uygulanmıştır. Gözlerin uyanması sırasında 7 kg/da N, fosfor ve potasyumhesabıileyaklaşık50kg/dakompozegübre (15:15:15) kullanılarak yapılmıştır. Tane tutumu döneminde azot kaynağı olarak Üre (%46N) ve Potasyum kaynağı olarak da Potasyum sülfat (%50 K 2 O) kullanılarak 7 şer kg/da saf azot ve potasyum hesabınagöretoprağaverilmiştir. Yapraksupotansiyeliportatifbasınçodacığı(pressure chamber) aygıtı (PMS Instrument Company Model 615)ilegünortasında(12.00^13.30arasında)haftada 3^5günölçümleryapılmıştır.Buamaçlaherparselde bir omcada tam gelişmiş, güneşe bakan iki yaprakta ölçüm yapılmış ve bunların ortalaması gün ortası yapraksupotansiyelideğeriolarakalınmıştır. Denemesürecindebitkiningelişimdönemleri,yaprak alanı gözlem ve ölçmeleri yapılmıştır. Yaprak alan indeksi ölçümleri LAI^2000 Plant Canopy Analyzer ile yapılmıştır. Anılan aygıt ile yaprak alanı indeksi ölçümlerinde,bitkitacıüstündevetaçaltındayapılan dağılmışradyasyonşiddetindenyararlanılmaktadır. Sulamadüzeylerininverimvekaliteözellikleriüzerine etkisinin belirlenmesi amacıyla üzümün olgunluk zamanında alınan salkımlarda, salkım ağırlığı (g), tanelerde;taneağırlığı(g),tanehacmi(ml);şıradaise sudaçözünebilirkurumadde(%),asitlik(g/şıra),ph; verim,ölçümveanalizleriyapılmıştır. 2.(Araştırma(Bulguları( Araştırmadakonularauygulanantoplamsulamasuyu miktarları ile deneme konularına ilişkin mevsimsel bitki su tüketimi (ET), verim, su kullanım randımanı (WUE), sulama suyu kullanım randımanı (IWUE) değerleriçizelge2 deverilmiştir. Çizelge2.Araştırmadakonularauygulanantoplamsulamasuyumiktarı,mevsimlikbitkisutüketimi(ET),verim, sukullanımrandımanı(wue),sulamasuyukullanımrandımanı(iwue)değerleri Sulama SulamaSuyu ET WUE IWUE Verim(kg/ha) Konuları (mm) (mm) (kg/m 3 ) (kg/m 3 ) I a I a I ab I 4 ^ b 2.73 ^ FarklısulamakonularınınverimüzerineetkisiCV(%)=9.3LSD(0.05)=999.9P=0.0042** Deneme süresince hasada dek konulara uygulanan sulama suyu miktarları I 1 konusunda 545 mm; I 2 konusunda 501 mm ve I 3 konusunda ise 370 mm değerleri arasında değişmiştir (Çizelge 2). Hasada kadargeçendönemdesulamaaralıklarıi 1 konularında 2^6,I 2 konularında3^10gün,i 3 konularında7^30gün arasında hava koşullarına bağlı olarak değişmiştir. Ayrıca konulara göre uygulanan sulama sayıları I 1 konusunda9,i 2 konusunda6,i 3 konusunda4arasında değişmiştir. Asmabitkisiningözlerinuyanmasındanhasadakadar geçen dönemde kaydedilen yağış miktarı 78 mm dir. Mevsim içerisinde düşen yağış dağılımları incelendi^ ğinde deneme yılında mevsim içerisindeki toplam yağış uzun yıllar ortalamasından oldukça düşük miktarda olduğu görülmüştür. Gelişme döneminde düşen toplam 78 mm yağışın %56 sı (44.1 mm) gözlerinuyanmasıileçiçeklenmearasındadüşmüştür. Bundan dolayı susuz konunun verimi daha düşük olmuştur.buradayağışınmevsimiçindekidağılımının bağıngelişmedönemleriüzerindekietkisinisadeceilk gelişme dönemlerinde (uyanma, çiçeklenme) olmadığını aynı zamanda çiçeklenme sonrası ve ben düşme döneminin de su stresinin verim üzerindeki etkisinibelirleyenfaktörolabileceğisöylenebilir. Deneme yılında haziran, temmuz, ağustos aylarında ortalama sıcaklık değerlerinin uzun yıllık ortalama sıcaklık değerlerinden daha yüksek olduğu görülmüştür. Sıcaklık bakımından çiçeklenme dönemindeki ortalama hava sıcaklığının (21.43 o C) uzun yıllık ortalamaya (17.6 o C) göre daha yüksek seyretmesi bitki gelişme dönemlerinin kısalmasına sonuçta farklı sulama konularında ve susuz konuda dahadüşükverimlerinalınmasınanedenolmuştur. Konulara göre mevsimlik su tüketimi değerleri I 1 de 625;I 2 de580mm;i 3 te451mmvei 4 konusundaise 162 mm elde edilmiştir. Genel olarak uygulanan sulama suyu miktarı azaldıkça tüketim de azalma göstermiştir.sulamaaralığıarttıkçauygulanantoplam sulamasuyumiktarıazalmışvebununsonucuolarak bitkisutüketimideazalmagöstermiştir. Hasatta parsellerdeki tüm omcaların verimleri tartılarak belirlenmiş ve konulara göre elde edilen 259

4 ortalamaomcaverimleribelirlenmiştir.verimeilişkin LSD gruplandırması Çizelge 2 de verilmiştir. Farklı sulama konularının üzüm verimi üzerine etkisi istatistikselolarak%99güvenleönemlibulunmuştur. Genel ortalamalara bakıldığında En yüksek verim I 1 sulamakonusunda6775kg/haeldeedilmişbusırayıi 2 sulamakonusu(5743kg/ha),i 3 sulamakonusu(4685 kg/ha)veendüşükverimsusuzkonuda4428kg/ha eldeedilmiştir.genelolaraksulamanınverimiolumlu arttırdığıbelirlenmiştir. Deneme yılında sulama konularında belirlenen bitki sutüketimi(et)ileverim(y)arasındakiilişkişekil1 de verilmiştir.bitkisutüketimi(et)ileverim(y)arasında doğrusal önemli ilişkiler belirlenmiştir. Bitki su tüketimiarttıkçaverimdeartışgözlemlenmiştir. Ergin Çekirdeksiz sofralık üzüm çeşidinde sulama konularına göre gün ortası yaprak su potansiyeli değerlerinin zamansal değişimleri Şekil 2 de verilmiştir. Araştırma yılında anılan değerler I 1 konusunda^0.98ile^1.30mpa;i 2 konusunda^0.95ile ^1.53 MPa; I 3 konusunda ^0.94 ile ^1.90 MPa; susuz Şekil1.MevsimlikBitkiSuTüketimi^Verimİlişkisi konudaise^1.20ile^1.60mpaarasındadeğişmiştir. Mevsim sonlarına doğru yaprak su potansiyeli değerlerinin göreceli olarak daha düşük olduğu görülmüştür. Bu durum yaprakların yaşlanması ile açıklanabilir. Şekil2.Erginçekirdeksizüzümçeşidindegünortasıyapraksupotansiyelideğerlerininmevsimboyuncadeğişimi Denemede yaprak su potansiyelinin gün içindeki değişim tavırlarını belirlemek için saatlik ölçümler yapılmıştır. Ergin Çekirdeksiz çeşidinde yaprak su potansiyelinin gün boyunca değişimi Şekil 3 de 260

5 verilmiştir. Anılan şekil incelendiğinde yaprak su potansiyeli değerlerinin günün erken saatlerinde yüksek, gün ortasına doğru düştüğü ve akşam saatlerine doğru ise yeniden yükselme eğiliminde olduğu açık bir biçimde görülmüştür. Gün ortasında hava sıcaklığının yüksek ve buhar basıncı açığının en yüksek değerde olması nedeniyle yaprak su potansiyeliendüşükdeğerineanılanzamandiliminde ulaşmıştır. Şekil3.Erginçekirdeksizüzümçeşidindeyapraksupotansiyeliningünboyuncadeğişimi Deneme yılına ilişkin yaprak alanı indeksi (YAİ) değerlerinin zamanla değişimi Şekil 4 de verilmiştir. Araştırma yılında en küçük YAİ değeri susuz konuda belirlenirken, en yüksek değer I 1 konusunda belirlenmiştir. Sulamanın genel olarak YAİ değerini artırdığı görülmüştür. YAİ nin olgunluk dönemlerine doğrugiderekarttığıgözlenmiştir. Şekil4.ErginÇekirdeksizüzümçeşidindefarklısulamakonularındayaprakalanindeksi(YAİ)değerlerinin zamanladeğişimi En yüksek WUE değeri sulanmayan I 4 konusunda belirlenmiştir. En düşük WUE değeri I 2 sulama konusundasaptanmıştır.wuedeğerlerii 1 konusunda 1.08 kg/m 3 ; I 2 konusunda 0.99 kg/m 3 ; I 3 konusunda 1.04 kg/m 3 ve sulanmayan I 4 konusunda ise 2.73 kg/m 3 arasında değişmiştir. Uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça WUE değeri azalma göstermiştir. En yüksek sulama suyu kullanma randımanı (IWUE) ise 1.27kg/m 3 ilei 3 sulamakonusundabelirlenmiştir. Sulamakonularınınverimvekaliteözellikleriüzerine etkisinin belirlenmesi amacıyla üzümün olgunluk zamanında alınan salkımlarda, salkım ağırlığı (g), tanelerde;taneağırlığı(g),tanehacmi(ml);şıradaise suda çözünebilir kuru madde (%), asitlik (g/şıra), verimdeğerleriçizelge3 deverilmiştir.farklısulama konularının salkım uzunluğu ve tane boyu üzerine etkisi istatistiksel olarak % 99 güvenle önemli bulunmuştur. Ancak diğer verim bileşenleri incelendiğinde istatistiksel anlamda konular arasında 261

6 farkbelirlenmesede,genelolaraksulamalarınverim veverimbileşenlerini(salkımağırlığı,salkımuzunluğu, salkım genişliği, tane ağırlığı, tane hacmi, tane eni, tane boyu) olumlu yönde etkilediği görülmüş ve I 4 = susuzkonusundadahadüşükdeğerlereldeedilmiştir. Üzüm şırası kalitesi üzerinde ise anılan sulama stratejilerininetkilerifarklılıkgöstermemiştir. Çizelge 3. Farklı sulama konularının verim bileşenleri (salkım ağırlığı, salkım genişliği, salkım uzunluğu, tane ağırlığı,tanehacmi,taneeni,taneboyu,sçkm,asitlik)üzerineetkisi Konular Salkım ağırlığı(g) Salkım Genişliği (cm) Salkım Uzunluğu (cm) Tane Ağırlığı(g) Tane Hacmi (ml) Tane Eni (mm) Tane Boyu (mm) SÇKM(%) Asitlik (%) I ab a I a a I a a I b b (Sonuçlar(ve(Öneriler( Yaprak su potansiyeli (YSP) değerlerinin deneme yılında hava koşullarına ve toprak su içeriğine bağlı olarak değiştiği görülmüştür. Sulama konuları gün ortası YSP değerlerini önemli derecede etkilemiştir. Sulamalardanbirveyaikigünsonrayapılanölçümler bitkininturgorunagecikmeliolarakkavuştuğunugös^ termiştir.farklısulamastratejilerinegöreeldeedilen verim değerleriyle yaprak su potansiyeli değerlerinin birlikte irdelenmesi sonucunda, sık sulamaların yapıldığıi 1 konusunda(ψ=^1.0mpa)eldeedilenverim değerleriyle göreceli daha az sıklıkla sulanan I 2 ve I 3 konularından (Ψ=^1.3 MPa ve Ψ=^1.6 MPa) elde edilenverimlerinistatistikselolarakfarklıolduğugö^ rülmüştür. Kalite unsurlarıyla birlikte değerlendirildi^ ğinde en yüksek verim I 1 sulama düzeyinden elde edilmiştir.bubulgularışığındaçukurovakoşullarında yaprak su potansiyelinin Ψ=^1.0 MPa değerinde sulanmasının uygun olduğu sonucuna ulaşılabilir. Sulamalarda kök bölgesindeki eksik nemin tarla kapasitesinegetirilmesigerekmektedir. KAYNAKLAR( Ergenoğlu, F., Çevik, B., Tangolar, S. ve Gürsöz, S., Sulamanın GAP Alanında Yüksek Verimli Sofralık ve ŞaraplıkÜzümÇeşitlerininVerimveKalitelerineEtkisi. Ç.Ü. Zir. Fak. GAP Tarımsal Araş. İnc. ve Geliş. Proje PaketiKesinSonuçRap.Ç.Ü.Z.F.Gen.Yay.No.35,GAP Yay.No:64,Adana,38s. Esteban,M.A.,Villanueva,M.J.andLissarrague,J.R.,2001. Effect of Irrigation on Changes in the Anthocyanin Composition of the Skin of Cv. Tempranillo (Vitis$ vinifera$l.)grapeberriesduringripening.j.sci.food andagric.,81:409^420. FAO, (2011). Production Yearbook, FAO Statistics, United NationsFoodandAgricultureOrganization,Rome. Gachons, C.P., Leeuwen, C.V., Tominaga, T., SOYER, J.P., Gaudillere,J.P.andDubourdieu,D.,2005.Influenceof Water and Nitrogen Deficit on Fruit Ripening and AromaPotentialofVitis$Vinifera$L.Cv.SauvignonBlanc infieldconditions.j.ofthesci.offoodagric.,85(1): 73^85. Girona,J.,Mata,M.,Campo,J.,Del,ArbonesA.,Baartra,E., and Marsal, J., The Use of Midday Leaf Water ( Gün ortası yaprak su potansiyelinin Ψ=^1.0 MPa değerine genel olarak Mayıs ayında 7^8 günde, Haziran ve Temmuz aylarında ise 4^7 gün arasında ulaştıkları göz önünde bulundurulduğunda bitkilerin 4^8günaralıklarlasulanmasıönerilebilir. Akdeniz bölgesinde bağlarda genellikle sulama yapılmamaktadır.budurumdaürünniteliğivemiktarı tamamen hava koşullarına bağlı kalmaktadır. Oysa sulamayapıldığındaheryılyükseknitelikliveyüksek verim olasılığı artmakta dolayısıyla sürdürülebilir tarımiçinönkoşulsağlanmaktadır. Yüksek nitelikli yaş üzüm verimi, ürünün pazarlan^ masını kolaylaştıracak ve dış satım olanaklarını artı^ racak ve sonuçta üreticilerin refah düzeyinin yüksel^ mesine neden olacaktır. Geliştirilecek olan sulama programı ile hem nitelikli hem de yüksek düzeyde ürün alınması mümkün olacak, bu da üreticiye artı değerolarakyansıyacaktır. PotentialforSchedulingDeficitIrrigationinVineyards. Irr.Sci.,24:115^127. Howell, T.A., Yazar, A., Schneider, A.D., Dusek, D.A and Copeland,K.S.,1995.YieldandWaterUseEfficiencyof CorninResponsetoLEPAIrrigation.ASAETrans.ofthe ASAE,38(6):1737^1747. Smart, R.E. and Coombe, B.G., Water Relations of Grapevines.(T.T.Kozlowskieditor).WaterDeficitsand Plant Growth, Chapter 4, Academic Press, New York^ London,pp.137^196. Williams, L.E. and Matthews, M.A., Grapevine. (B.A. Stewart and D.R. Nielson editors), Irrigation of Agricultural Crops. American Crops. Am. Soc. Agron., 30:1019^1055. Williams, L.E. and Araujo, F.J., Correlations among Predawn Leaf, Midday Leaf and Midday Stem Water PotentialandTheirCorrelationswithOtherMeasures ofsoilandplantwaterstatusinvitis$vinifera.j.amer. Soc.Hort.Sci.,127(3):448^454. Zabihi, H.R., Grape Responses to Different Soil MoistureRegimes,ActaHort.,652:233^