TÜRI< İYE'DE SİGORTA HUI<UKUNUN SORUNLARI VE GELECEĞİ

Transkript

1 ü TÜRKİYE BAROLAR Bİ RLİĞİ e TEB Sİ GORTA TÜRI< İYE'DE SİGORTA HUI<UKUNUN SORUNLARI VE GELECEĞİ SEMPOZYUM istanbul KASJM 2004

2 İ Ç İNDEK İ LER Özdemir Özok'un Aç ış Konu şması...3 Ak ın Akbaygil'in Aç ış Konuşmas ı...5 B İ R İ NC İ GÜN B İ R İ NC İ OTURUM Kamunun Sigorta Hukukuna Bakışı Hakan Özy ıldız (Kamunun Sigortacılığa Bakışı/ Denetimde Şeffafl ık) Ahmet Genç (Sigortacılık Yoluyla Elde Edilecek F ırsatlar ve Hukuki Alt Yap ı)...16 Dilek Özer (Devlet Denetiminin Hukuki Yap ısı)...22 Buminhan Akm (Yeni Sigorta Alanları, Uygulamada Kar şılaşılan Sorunlar)...2 Tartışma...44 B İ R İ NC İ GÜN İ K İ NC İ OTURUM Devlet Denetimi İbrahim Taşbaşı (Sigorta Şirketleri Üzerinde Devlet Denetimi)...M v

3 İbrahim Arslan (Tasarruf Mevduat ı Sigortasının Hukuki Niteli ği)...88 Tartışma B İ R İ NC İ GÜN ÜÇÜNCÜ OTURUM Özel Sigorta Sözle şmeleri Hukukunda Uygulanacak Hükümler, Sigorta Genel Şartlar ı ve Yargısal Denetimi Kerim Atamer (Sigorta Sözle şmeleri Uyu şmazlıklar ında Uygulanacak Hükümler) Tekin Memi ş (Sigorta Sözle şmelerinde Kullanılan Genel Şartların Yargısal Denetimi Tartışma İşılUla ş İ K İ NC İ GÜN B İ R İ NC İ OTURUM Avrupa Birliği Sigorta Hukukuna Entegrasyon Huriye Kubilay (Türk Özel Sigortac ılığırtm Avrupa Birli ği Sigorta Hukukuna Entegrasyonu) Julyen Basedov (Avrupa Birliği'nde Sigorta Sözle şmeleri HukukununDüzenlemeleri ve Iç Sigorta Pazar ı Martin Schauer (AB'ye Katılım Sonrası Avusturya Sigorta Hukukundaki Geli şmeler ve Türkiye'ye Oneriler Tartışma vi

4 İ K İ NC İ GÜN İ K İ NC İ OTURUM Özel Sigorta Sözleşmeleri Hukukunda Anlamlar ı Değişen Temel Kavramlar İlknur Uluğ (Sigorta Hukukunda Riziko Kavram ı ve Bu Kavramdaki De ği şiklikler İsmet Sayhan (Sigortalanabilir Menfaat Kavramı Günün Ko şullar ına Uygun mudur? De ğiştirilmesi Gereken Hususlar Tartışma İ K İ NC İ GÜN ÜÇÜNCÜ OTURUM Özel Sigorta Sözle şmeleri Hukukunda Ele Aimmas ı ve Çözümü Gereken Konular Kazım Kolcuoğlu Kemal Şenocak (Sigorta Ettirenin Yükümlülüklerinde Değişiklik İhtiyac ı) Tekin Memi ş (Sigorta I şlemlerinde Internetin Uygulamaya Konulmas ıyla Birlikte Ortaya Ç ıkan Yeni Sorumluluklar Rizikolar ve Bunlarla İlgili Sigorta Türlerine Olan Gereksinim) Birgül Sopac ı (Prim Ödemede Temerrüt Hali) Tartışma ÖzdemirÖzok vi'

5 AÇIŞ I<ONUŞMALARI Av. Özdemir ÖZOK Dr. Ak ın AKBAYG İ L

6 Açış Konu şmas ı - Özdemir ÖZOK (TBB Ba şkan ı): Saym konuklar, yaz ıl ı ve görsel bas ınımızın de ğerli temsilcileri TBB ve TEB Sigorta'nm birlikte dzeedikier ı Türkiye'de Sigorta 1-lukukunt ın Sorunlar ı ve Geleceği" konu ba şlıklı sempozyuma hoş geldiniz, sizleri sayg ılarımla selamliyorum. Bireylerin ve kurun- ılarm baz ı ko şullar altında karşılaşacaklar ı zarar verici olayların ekonomik sonuçlarından korunmak için önlem alma ilıtiyac ından, hukuksal ve ekonomik bir müessese olarak sigorta kurumu ortaya ç ıkmıştır. Sigorta korumas ı ancak hukuksal düzenlemeler ile sa ğlanabilir. Bu düzenlemeler de yasa veya sözle şme ile gerçekleştirilebilece ğinden "sigorta" kavramını hukuksal kaliplar dışı nda düşünmek olanaks ızd ır. Bu nedenle sigortac ılığın teknik ve ekonomik yönü ile ilgili hususlar, TBB taraf ından TEB Sigorta'nın katkılar ıyla düzenlenen bu sempozyumun konusu dışı nda bırakılmış ve sadece Türkiye'de sigorta hukukunun çe şitli sorunlar ı ve gelece ği üzerine çalışmalar planlanmıştır. TBB olarak, gerek devlet denetin-ii, gerekse sigorta sözleşmeleri hukuku alanlar ında mevcut mevzuat ın ülkemiz gereksinimlerine uygun olarak ve ivedilikle geli ştirilmesini, yenilenmesini ve ça ğdaş bir hale getirilmesini önemsiyoruz. 3

7 Türkiye'de Sigorta Ilukukunun Sorunlar ı ve Gelece ğ i Ö İ DE!MR ÖZOK'UN Osmanl ı İmparatorlu ğu'ndan Türkiye Cunıhuriye ii' ne KONU ŞMASI kapsaml ı bir sigortac ıl ık mevzuatınm intikal etmediği biiirımektedir. Cumhuriyet'in kurulu şundan sonra, 1926 y ılından başlayarak gerek özel sigorta sözle şmeleri hukukunda, gerekse sigorta denetim hukukunda zaman zaman uygulamaya konulan yasal düzenlemeler de, çe şitli sosyal ve ekononıik nedenlerle sigorta hukukunun gelişmesine yeterli katk ıda bulunamam ıştır tarihinde yürürlüğe giren Sigorta Murakabe Kanunu'nda yap ılan de ği şikliler h ızla gelişen sektörün gerisinde kaldığı gibi, acil çözüm amac ıyla ç ıkarılan kanun hükmündeki kararnamelerin ve sözü edilen kanunun baz ı maddelerinin de Anayasa Mahkemesi taraf ından iptal edilnıiş olmas ı, bugün ça ğdaş bir denetim hukukunun geçerlik kazanmas ını zorunlu hale getirmi ştir. Bu konuda yap ılan çalışmalar ı izliyor ve bir an önce uluslararas ı geli şmelerin de gerektirdi ği yenilikleri içeren, sigorta şirketlerinin halk ımıza daha iyi, güvenilir ve etkin hizmet vermesini sağlayan her yönüyle mükemmel bir denetim hukukunun yürürlüğe konulmasm ı umutla bekliyoruz. Diğer yandan, özel sigorta sözle şmeleri hukuku alanmda da günümüzün sosyal ve ekonomik ko şullarına uygun bir yenileme ihtiyac ının kendini kuvvetle hissettirdi ğini go rü)'oruz. Bilindiği gibi, özel sigorta sözle şmeleri hukuku Türk Ticaret Kanunu'nun 5. Kitab ı'nda düzenlenmi ş ve yürürlü ğe konulmu ştur. Ancak Türk Ticaret Kanunu'nun 5. Kitab ı "Geçici B ı r Kanı n" olarak düzenlenrni ş ve gerekçesinde de bu husus aç ıkça belirtilnıiştir. Bu gerekçede özel sigortalar ın sözleşme hukukuna ilişkin hükümleriyle, sigorta şirketlerinin denetimine ilişkin hükümleri kapsayacak bir "sigorta kodu" yap ılmas ı öngörülmü ştür. Bu nedenle, sigorta mevzuat ındaki dağmıkliğm giderilmesi için, halen Türk Ticaret Kanunu'ndaki ve dolay ısıyla özel sigorta sözle şmeleri hukukundaki de ğışildiklerle

8 Türkiye'de Sigorta llukukunun Sorunlar ı ve Gelece ğ i ilgili olarak yap ılan çal ışmalarda, bu hususun dikkate al ınmas ı 0/DEMIR 0/OKUN ve "Türk Sigorta Kodu"nun hayata geçirilmesi gerektiğine ina- KONU ŞMASI nıyoruz. "Türkiye'de Sigorta Huk ıtkunun Sorunlar ı ve Geleceği" konulu sempozyumumuzun amac ı yukar ıda k ısaca değindi ğim sorunların çözümü için devam etmekte olan çalışmalara katk ı- da bulunmak, bu sorunlar ın tartışılmasmı sağlamak ve çözüm önerileri getirmektir. Sempozyumdaki çal ışmalar esas itibariyle devlet denetimi ve özel sigorta sözle şmeleri hukuku olmak üzere iki ana bölüm halinde sunulacaktır. Bu arada, Türk sigorta hukukunun Avrupa Birli ği sigorta hukukuna entegrasyonu konusuna da özel bir önem verilmi ş ve bu hususta konunun uzman olan yabanc ı bilim adamlarmrn katıl ımı sağlanarak, sempozyuma bir anlamda uluslararas ı nitelik kazandir ılmıştır. K ıs ıtlı bir süreye s ığdırılmas ı zorunlu olan bu sempozyumda, elbette Türk sigorta hukukunun tüm sorunlar ının ele almmas ı, tartışılmas ı ve sonuçland ırılmas ı olanaklı de ğildir. Bununla birlikte, sigorta hukukunun Türkiye' miz için önemini vurgulamanın ve titizlikle seçilen konularda yeni fikirlerin ortaya konulmasm ın da yads ınamayacak bir çok yararlar sa ğ- layaca ğına inanıyorum. Bu dü şüncelerle, emeklerini esirgemeyen tüm kat ılımcı [ara başar ılar diliyor, te şekkür ediyor ve sayg ılar sunuyorum. Sunucu: İkinci aç ıl ış konu şmas ını yapmak üzere TEB Sigorta Yönetim Kurulu Ba şkanı Dr. Ak ın Akbaygil'i davet ediyorum. Dr. Ak ın AKBAYG İL (TEB Sigorta Yönetim Kurulu AKIN AKBAYG İ L İ N Başkan ı): Say ın Ba şkan, de ğerli konuklar; uzun y ıllar dünya- KONU ŞMASI da gelişrni şlik kriteri olarak i şte adam başma çimento, adam ba şma demir-çelik, adam ba şına konut gibi kriterler kullarulmıştır. Ancak geli şmi şlik, sadece ekonomik bir yaka değildir hepimizin bildi ği gibi, bu aynı zamanda çok önemli sosyal bir faktör de içerir. Bu ikisini beraber de ğerlendirdiğimizde şunu

9 Türkiye'de Sigorta Ilukukunun Sorunları ve Geleceğ i AKIN AKBAYGiL'IN görüyoruz ki, sigorta ve adam ba şına sigorta primi, en geni ş KONU ŞMASI anlamda esas geli şmişlik kriteri. Adam başına sigorta primi, perkapita sigorta primi esas alındığında, dünyada birinci ve ikinci ülkeyi de yan yana koydu ğumuzda, yani İsviçre ve ingiltere'yi de yan yana koyduğumuzda, bu iki ülkenin hukuk bakımından ne kadar geli şmiş olduğunu düşündü ğümüzde, hemen şunu kendimize soruyoruz: Acaba hukukla ekonomi arasındaki ilişki nedir? İsviçre ve İngiltere, bildi ğiniz gibi, kendi hukuk sistemleriyle, İsviçre hukuku ve Anglo-sakson hukuku olarak adland ırdığutuz hukuk sistemleriyle tanınmış üllcelerdir. Adam başına sigorta primi tahsilatı bakımından diğer önde gelen ülkelere baktığımızda, gerçek gelişmişlik kriteririin adam başına sigorta primi olduğunu da görüyoruz. Türkiye'ye bakt ığımızda, maalesef birçok bak ımlardan gelişmemi ş durumda veya geli şiyor durumda, ama en az geli şmiş olduğu konulardan birisi sigorta. Adam başına sigorta konusunda, yani mesela kimle mukayese etmeyi düşünüyoruz; kom şularınuza bak ıyoruz mesela, hep kendimizi yakın gördüğümüz, mukayese etti ğimiz kom şularımıza bak ıyoruz, Yunanistan'a bak ıyoruz, Yunanistan adam ba şına primde bizim dört mislimiz. Bazı ülkeler var, baz ı prim konular ında, mesela Hindistan, Pakistan gibi ülkeler bizden daha ilerideler. Bir ülkede hukuk e ğer geli şmemi şse, hem ka ğıt üzerinde, hem de uygulamas ı açısından söylüyorum, -bunu finans sektörünün tamam ında da yakın zamanlarda ya şad ık, bankacılıkta da ya şad ık, hala da ya şamaktay ız- o ülkede gerçek bir ekonomik gelişmeden bahsetmek çok zor. Hele finans sektörü, bankacıhk ve sigortac ıl ık olarak finans sektörü, ekonomik düzenin, ekonomik sistemin üstyap ı kurumlar ı oldukları için, onların geli şmesi hukuka birebir ba ğl ıdır. Hukuku ne kadar geliştirebilirseniz, ne kadar iyi uygulayabilirseniz, finans sistemleriniz o kadar geli şecektir. Hatırlıyorum, fakülte y ıllarında Fransa'da e ğitim görmü ş baz ı hocalarımız, yani 60'larda profesör olan hocalar ımız, Fransa'daki iktisat e ğitiminin, hukuk fakültesinin içindeki bir di-

10 Türkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunlar ı ve Gelece ğ i siplin olarak görüldüğünü ve ü şekilde eğitildiğini bize anlatır- AKIN AKBAYG İ U İ N lard ı. Biz o zamanlar bu konunun, bu tartışmanın -bir tartışma KONU ŞMASI vardı o zamanlar, "iktisat fakültesi ayrı olmas ın" diye- ne kadar önemli oldu ğunu anlayamad ık, 2000'li y ıllara gelinceye kadar. Demek ki, Fransa, özellikle 1930'larda ya şamış olduğu büyük finansal krizlerden sonra hukukun ne kadar önemli oldu ğunu ve hukuk temelinin finans ve ekonomiyi ne kadar etkilediğini yaşad ığı için herhalde, hukuk fakültesi içinde iktisat eğitimini yaptır ıyordu. Bu hukuk meselesinin ne kadar önemli oldu ğunu maalesef biz de ya şayarak -hala da ya şamaktayız- öğrendik ve öğreniyoruz. Bu itibarla inanc ımız, Türkiye'deki hukuk sisteminin bir an önce çağdaş normiara kavuşarak iktisadi geli şmeyi ve özellikle de üstyap ı kurumu olarak adland ırdığımız finans sektörünü ve bu arada sigortac ılık sektörümüzü geli ştirecek düzeye ula ştır ılmas ıclir. Bu sempozyumun amaçlarmdan bir tanesi de, temel amac ı da bu olmal ıdır, biz bu dü şüncelerle bu sempozyuma destek verdik. Bu itibarla bize bu f ırsatı verdiği için saym Barolar Birliği'ne teşekkür ediyorum. Konu şmac ılara ve dinleyicilere de iyi seminerler diliyorum. Teşekkür ederim.

11 B İ R İNC İ GÜN B İRİNC İ OTURUM "I<amunun Sigorta Hukukuna Bak ışı" Oturum Baş kan ı Hakan ÖZYILDIZ (Hazine <E) Müste şar Yard ımc ısı - TEB Mali Yat ı r ımlar Dan ışman ı )

12 Sunucu: Sempozyumumuzun "Katnunun Sigorta Hukukuna Bak ışı " konulu ilk oturumunda oturum ba şkanhğını yapmak üzere sayın Hakan Özy ıldız' ı ve konu şmalarmı yapmak üzere sayın Dr. Ahmet Genç, sayın Dr. Dilek Özer ve sayın Bürnirıhan Akın' ı davet ediyorum; buyurun efendim. Oturum Ba ş kan ı Hakan ÖZYILDIZ: Saygıdeğer katılım- HAKAN ÖZYILDI/ İ N cilar, ilk olmanın verdiği avantajla sizlere elimizden geldi ğince KONU ŞMASI canlı bir konuyu takdim etmeye çal ışacağız. Bugün benim için çok güzel bir gün, çok güzel bir an. Bundan bir sene öncesine kadar beraber çahştığım arkadaşlar ımızla elimizden geldi ğince sizleri bilgilendirmek amac ını ta şıyoruz. Ben, onlar ın izniyle çok k ısa bir giriş yapaca ğım. Ondan sonra tabi ki konunun uygulay ıc ılar ı olarak gerek sayın Genel Müdür Vekilimiz Ahmet Genç, gerek Hazine Daire Ba şkam arkada şlar ım kar şılaştıklar ı ve çal ışmalar ını yürüttüklerini bildiğim yasal haz ırl ıklardaki yapilanmalar konusunda bizi bilgilendireceklerdir. İzin verirseniz çok k ısa olarak şöyle ba şlamak istiyorum: Sigorta nedir? Bildiğiniz bir kavramı bir daha sizlere hatırlatmak istiyorum. İleride bir risk olmas ından bahsediyoruz. Sözleşmeyi yaparken sigortaliyla sigorta şirketi arasında veya acente arasındaki bir riskten bahsediyoruz. Risk olu şunca ve şartlar yerine gelirse o şartlar kar şılığında önceden verdi ğimiz 11

13 rürkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunlar ı ve Geleceğ i HAKAN OZYIIDIZ' İN bir söz var. Bu sözü edimi, yerine getirip getirmeyece ğimizi KONU ŞMASI tanışıyoruz. Yeni bir prim ödeyen var, bir sigortal ı var, bir de taahhüt eden var. Taahhüt edende kamunun en büyük problemlerinden şu olmas ı durumu var: Sigortalı aç ısmdan taahhüt eden acente mi, sigorta şirketi mi? Birincisi, bu konunun kamu aç ısmdan bir farkl ıhkla ele al ınmas ı gerekiyor. Şöyle ki; örneğin en çok kullarulan şekliyle ben aracımı sigortalatırken acenteye gelcli ğimde benim yükümlülüg-üm sigorta şirketiyle acente arasında bir çeli şki yaraürsa kamu ne yapmalı, kamunun burada bir çözüm önerisi var mı? Bunu bir tartışman-uz gerekiyor. İkincisi, kamu her sözle şmeye müdahil olmalı m ı? Aslına baktığımızda iki gerçek veya ttizelki şi arasında bir sözle şme yap ıyoruz, sigorta poliçesi i ıtızal ıyoruz ve poliçeyi imzalad ıktan sonra ileride şartlar oluşursa bir para ödemekten bahsediyoruz veya ko şulları yerine getirmekten bahsediyoruz. E ğer primi bizden alan ki şi, şartlar yerine geldiğinde risk olu ştuğunda ödeme yapmazsa, bunu kim yerine getirecek? Tamam, oto sigortalar ı, araç sigortalar ı için bir yap ılanma var, bir fon var, fakat bunlarm dışında şirketlerin sorumluluklar ı neler? Burada kamu ne kadar müdahil olmal ı? Bu soruyu bir şekilde cevap aramanıız gerekiyor. Peki, sigortac ı, sigorta yapan hangi durumlarda sözünde duramaz diye bir baktığın-azda, iki husus söz konusu olabilir bana göre. Bir tanesi, risk prinıleri iyi hesaplanmam ış tır; prinıler gerçek anlamda gerektiği gibi tahsil edilmemi ş tir. Yani hesaplamalarda yanl ışliklar yap ıldığı için toplanamarnıştır, İkincisi, primleri toplayanlar yanl ış yerde kullanmış olabilir, nemaland ırmış olabilirler ve kay ıplarla karşı kar şıya kal ırlar, zamanı geldiğinde bu primleri ödeyemez duruma dü şebilirler. Hesap hatalar ının temeli nereden geliyor diye bakt ığınuzda iyi yetişmi ş, uzmanl ığı dünya çapında kabul görmüş bir aktüer ve aktüerlik sisteminin varl ığı risk primjerinin hesaplar ımasmda çok önemlidir. Öncelikle bunun sorgulanmas ı gerekiyor. İyi bir prim hesabı yap ılmış mı? Primler hesapland ıktan sonra topla-

14 Türkiye'de Sigorta Ilukukunun Sorunlar ı ve Gelece ğ i nılmas ı ayr ı bir sorundur. Toplan ıp toplanmadığı, zamanında HAKAN ÖZYJLDI İ'İ tahsilat yap ıl ıp yap ılmadığı ayrı bir sorundur; ama iyi bir hesap KONU ŞMASI yap ılmış mi, ğerçek anlamda lıesaplar var mı? Bazen hesaplaman ızı çok iyi yapsanız dahi rekabet ko şulları sizde arzu etti ğiniz kadar prim toplamak konusunda da sorun yaratabilir. Burada kamu nerede devreye girmeli? Aktüer hesaplar ın doğruluğunu yanl ışli ğını kontrol etmeli mi, nas ıl kontrol etmeli? E ğer eksiklik varsa düzeltmeyi nas ıl önermeli? Aksi halde biraz evvel de beli ıttiğim gibi ileri bir a şamada o primlere dayanarak yap ılan tahsilatlar ve sonucunda belli bir yere gelindi ğinde rizikoyu ödeyememe durumuyla kar şı kar şıya kalabiliriz. İkincisi, primlerin nernaland ırılmas ı sorunu. Dünyaya bakıldığmda, ekonomide iki tür yat ırımların finansman modeli vard ır. Bir türü Anglo-sakson modeli olarak adland ır ılan ve daha çok kısa vadeli borsa veya sermaye piyasalar ına dayali finansman modelleri. Ekonomiler genellikle Anglo-sakson ülkelerde bu tür k ısa vadeli fonlarla finanse edilmi ş, yatırımlar böyle sa ğlanmıştır, ama Alman ve Kıta Avrupas ı'yla Japon modellerine baktığımzdaysa daha çok hayat sigortalarma dayal ı uzun vadeli sigorta fonlar ıyla yatırımlar finansa edilmi ş ve bu tartışma uzun süredir devam edegeliyor. Aslında baktığımzda küçük küçük primleri topluyorsunuz, bir araya getiriyorsunuz ve ciddi bir havuz olu şturuyorsunuz, fon oiu şturuyorsunuz. 0 fonu iyi yönekmezseniz, zaman ı geldiğinde sigortal ıya olan taahhütlerinizi, yükümlülüklerinizi yerine getirememek sorunuyla kar şı kar şıya kalabilirsiniz. Bir taraftan bak ıldığında da, bunun üzerinden haks ız zenginlikler de elde edebilirsiniz. Bunun için primlerin nemaland ır ılması konusunda kamu ne yapmal ı? Bunu nas ıl kontrol etmeli? Onun adına k ısaca portföy yönetimi diyelim. Kamu burada bunu denetlemeli mi? Buraya bir bakmak lazım diye düşünüyorum. N 13

15 Türkiye'de Sigorta Rukukunun Sorunlar ı ve Geleceğ i HAKAN ÖTYIW İİ'İ N Kanunun müdahalesi hangi a şamada olmalı diye biraz KONU ŞMASI evvel bahsetmiştim. Bu aşamanın şöyle bir ödemi var: 2003 yılı itibariyle Sigorta Denetleme Kurulu'ndan ald ığım primlerin %60' ı acenteler arac ılıyla toplanıyor. %60' ı gibi büyük bir rakanu acenteler topluyorsa, kamunun müdahalesi nerede başlamali? Sigorta şirketinden mi, yoksa acenteden mi ba şlamalı? Kamu, acente denetimirıi nas ıl yapmali? Çünkü rakamlara baktığıruzda on binlerle ifade edilen say ıda acente var. Kamu bu denetimi acenteler üzerinde nas ıl yapmali? Prim tahsil eden acente zaıiıanmda ödeme yapmıyorsa şirketin mi sorumluluğu olmalı, acentenin mi sorumluluğu olmalı. Ağır rekabet şartları nedeniyle acentelerin bu konuda sorumluluklar ı nas ıl kontrol edilmeli? Bunun sistemin yap ısmda önemli bir sorun oldu ğunu dü şünüyorum ve buna bir cevap vermek laz ım. Kamunun denetimi aşamasmda buna bir cevap vermek lazım. Biraz evvel saym Akbaygil hukuksal altyap ı meselesinden bahsetti. Hukuksal altyap ı hem kamunun denetim aç ısından önemli, hem denetim sonras ındaki aşamalarda da çok önemli. Kamu denetimi anlamında gerekli olan yasal altyap ı Türkiye' de özellikle işlemeyen bir sistem olduğu kanaatindeyim; o da iaa mas hukuku ve ona bağlı sistemler. Türkiye'de icra iflas sistemi işlemediği sürece siz ne kadar denetim yaparsan ız yap ın, bern bir yere kadar getirdi ğiniz yap ı, eğer hala daha uzun bir proses içerisinde edimlerini yerine getirmiyorsa, orada sonuçların alanuyorsunuz, bir şekilde süreç uzuyorsa sorunla karşı kar şıya kalıyorsunuz. Bu bağlamda sadece kamunun denetimi yetmiyor, bir taraftan da özel hukuk hükümlerinin de çok iyi hızlı ve etkin çalışmas ı gerekiyor. Kanunun denetiminde bana göre iki sorun çok önemli. Bunlardan biri şeffaflık. Şeffafhlctan şunu kastediyorum; biliyorsunuz, bizde bir ticari s ır kavramı vard ır. -Son dönemde bankac ılık sırr ı tartışması da yap ılıyor.- Yine bugünlerde sevilen dizilerin birinde bir anekdot, replik var. "Iki kişinin bildiği şey sır değildir" diye başlıyor. Evet, doğru; eğer iki kişiden fazla insanın bildiği bir bilgi varsa kanımca o artık bir sır değildir. Sadece kamuoyu önünde konuşulmayan bir bilgidir; s ır olmaktan çıkıyor. 14

16 Türkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunlar ı ve Geleceğ i Bunu nedenle söylüyorum; yine Sigorta Denetleme Kuru- HAKAN Ö İYILOI İ'IN lu'nun y ılı için haz ırlad ığı rapordan küçük bir-iki al ıntı yapmak KONU ŞMASI istiyorum. Raporda diyor ki; "Sektörde akt ıfin karl ılığı %20'lerden yakla şık 2003 y ılı itibariyle yüzde 3. 7'ye dü şmü ş. Özkaynak karl ı l ığı % 60'lardan %1 7'ye dü şmü ş, hasar prim oran ı büyümü ş." Yani topladığmız prime göre ödedi ğiriiz hasar çok fazlala şmış. Teknik kar prim oranı da hemen hemen bütün bran şlarda dü şüyor. Yani sorun var, ama do ğal olarak şu andaki yasal zorunluluklar nedeniyle sadece genel bir yap ıdan bahsediyorum. Ben, bir sigortali olarak arabamı, evimi sigorta ettirdi ğimde karşımdaki şirketin durumunu bilemiyorum. Bu konuda benim bir şekilde bilgilendirilmem laz ım. Eğer ben bu yap ıy ı bilmiyorsam, acente bana üç alternatif sunuyor: A şirketinden sigortalatırsaniz şu kadar prim ödeyeceksiniz, B şirketinden bu kadar prim, C şirketinden bu kadar prim ödeyeceksiniz. Do ğal olarak benim tepkim nedir? Bu hizmeti bana en ucuz kim yaparsa hemen o sigorta şirketine yöneliyorum. Peki, biraz evvel belirtti ğim gibi o eksik hesaplanmış prim mi? Rekabet nedeniyle mecbur kahnmış düşük toplanilmış bir prim mi? Şirketin sorunlar ı var mı, yok mu? Bunu kim biliyor? Belki acente de bilmiyor. Bakm, yanlış anla şılmas ın, acente biliyor demiyorum, belki acente de bilmiyor, ama kamunun bizi, bu konuda iki aşamada bilgilendirmesilaz ım. Birincisi; icra mas sisteminin çok h ızl ı çali şmas ı laz ım ve sistemden sorunlu şirketin bir an evvel ç ıkmas ı gerekir. Bunun için de biraz evvel de belirtti ğim gibi icra mas hukukunun, yani bir taraftan kendi denetim sisteminin h ızli çalışması laz ım. Aksi takdirde taahhüdünü yerine getiremeyen bir şirketin zararmı kim kar şılayacak? Benim zarar ım olu şursa bunu kim kar şılayacaktır? İkincisi, denetimde şeffaflık dedim. Biraz evveilci zarar ı kim karşılayacak sorusunun cevab ı da hesap verilebiirlik olmas ı lazım. Çünkü kamu bunun için örgütlenmi ş, bunun için yap ıları var, bunun için memur tutmu ş. Benim ödedi ğim vergiyle bir memur tutmu ş, bina tutmu ş, çalıştır ıyor, onlara yetkiler veriyor, insanlar o yetkilerini kullanıyorlar, ama bir yere geldiğinde 15

17 Türkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunları ve Geleceğ i HAKAN ÖZY İ LD İİ'İN artık bunun hesabm ı da vermesi lazim. Şeffafl ığın arkas ından KONU ŞMASI o hesap verilebilirlik de etkin bir husustur. Bu sorunlar ı ortaya koyarken, bu yorumlar ı yaparken çok rahat olmamın bir nedeni var: Biliyorum ki, çal ışmaları uzun senelerdir devam eden yasal haz ırlıklar ve onun detaylar ı hep bu sorulara cevap ve çözüm arayan yap ılanmalar içerisinde ben sözü kesip saym Genel Müdür Vekili'ne b ırak ıyorum. Teşekkür ederim. AHMET GEN' İ N K0NU Ş 4S İ Dr. Ahmet GENÇ (Hazine Müste şarlığı Sigortacılık Gene! Müdür V.): Say ın Başkan, değerli konuklar, öncelikle bu sempozyumu haz ırlayarak bizlere, sigortac ılık sektörümüzün temel bir sorunu olan hukukla ilgili sorunlar ı tartışmak imkanını veren Türkiye Barolar Birliği'yle TEB Sigorta'ya te şekkür etmek istiyorum. Ayrıca, sempozyumun zamanlamas ı da gerçekten çok isabetli bana göre. Çünkü birazdan belirli baz ı tespitlerimi aktarabileceğim sizlere. Hukukla ilgili tabirlerde hata yaparsam e ğer, buradaki hiıkuk camiasmdan pe şinen özür diliyorum. Oradan da görüleceği üzere, bugünlerde neredeyse sigorta hukukunuri tamamı yenileniyor derken, bütün temel kanunlar, di ğer bağlantılı mevzuatın neredeyse tamamına yakmmın üzerinde çal ışılıyor ve tamamı yenilenme a şamas ında. Dolay ıs ıyla Türk sigorta hukukunun neredeyse tümünün yeni ba ştan yap ılmas ı söz konusu. 0 yüzden zamanlama gerçekten çok önemli ve kritik ve bu tartışma için çok isabetli bir zamand ır. Ben burada; son y ıllarda sigortac ılıkla ilgili neler oldu? Tabi bizim kendi bakış aç ımız itibariyle anlatmak istiyorum. Belirli baz ı gördüklerimi ku şbak ışı aktarmaya çal ışacağmt Maddeler halinde vermek istiyorum. Bu gelişmeleri özellikle y ılından ba şlayarak sigortacılık sektörü de tabi diğer sektörler gibi olumsuz etkilendi. 0 zor günleri saym Müste şar Yard ımc ımızla beraber ya şad ılc, ama bunlardan ald ığım ız dersler sonucunda uygulamaya koyduğumuz baz ı yeni şeyler oldu. Özellikle 2000 y ılından 16

18 Türkiye'de Sigorta Hukukunu ıı Sorunları ve Geleceğ i sonras ına ait baz ı tespitlerimi maddeler halinde aktarmak AHMET GENÇiN istiyorum. K0NU Ş SI Bunlardan biri bir ba şlıkla ifade edilecek olursa, sigortac ılık mevzuatı dağınık bir görünüm arz etmektedir. Nas ıl da ğınık bir görünüm arz ediyor? Bir kere kanunlar, yönetmelikler, tebli ğ, genel şartlar, tarife ve talimatlar var. Genel şartlar, bizim genellikle hukuk kavramlar ının arasmda pek fazla yer almayan hususlard ır. Biliyorsunuz, Ba şbakanlık'ta Kanunlar Kararlar Dairesi Başkanlığı diye bir yer var. Genel şart gönderdiğiniz zaman "Bn nedir? Tebliğ niidir, yönetmelik rnidir, ba şka bir şey n ıidir?" diyorlar. "Hay ır, genel şartt ır" diyoruz ve oralarda bile tartışmalar devam ediyor. Dolay ıs ıyla bir kere kendine özgü bir görünüm arz ediyor; yani genel şart genel şarttır. Belki teorik olarak tebli ğdir, yönetmeliktir diye tartışılabilir. Sigortac ılıkla ilgili düzenlemelerde Türk Ticaret Kanu'nun temel düzenleme olarak bir sigortac ılık kitab ı var. Artı, ikinci bir temel düzenleme olarak Sigorta Murakabe Kanunu var, ama bunlar ın ötesinde de bir çok yerde sigortac ılıkla ilgili düzenlemeler var. Bunlardan en me şhuru biliyorsunuz 2018 say ıl ı Karayolu Trafik Kanunu, Sivil Havac ılık Kanunu ve son olarak Karayolu Ta şıma Kanunu'nda yeni zorunlu sigorta getirildi; hükümler orada yer al ıyor. Dolay ıs ıyla birinci tespit olarak mevzuat da ğımk bir görünüm arz ediyor. Sektörle ilgili ikinci tespit; sigortac ılık sektöründe faaliyet gösteren aktörler de çok çe şitli. D ışar ıdan bakü ğınızda sadece sigorta şirketlerinden ibaret oldu ğunu düşünebilirsiniz, ama bunlara ilave olarak acenteler, brokerler, yerli ve yabanc ı reasürans şirketleri, eksperler ve hiçbir sektörde varolmayan biçimde çok say ıda vakif, dernek, birlik örgütlenmesi bu sektörde mevcuttur. Bir başka tespit; son y ıllarda sigortacil ık sektörüyle ilgili -özellikle 2000'den sonras ını baz alıyorum- çok say ıda yeni oluşum ve uygulama ortaya ç ıkmıştır. Bunlar ın en tipik örneği, Zorunlu Deprem Sigortas ı yapmak üzere olu şturulmu ş bulunan Doğal Afet Sigortalar ı Kurumu'dur. 17

19 Türkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunlar ı ve Geleceğ i AHMET GENÇIN Yine bir ba şka tipik örnek, çok yak ın zamanda uygulamaya KONU ŞMASI konulmu ş bulunan TRAMER (Trafik Sigortas ı Bilgi Merkezi) uygulamas ı hakikaten çok önemli bir adımdır. Yine yeni bir uygulama olarak bir ba şka örnek; 4911 say ı- ii Kanun'la getirilen ve devletin sivil havac ılıkta Third Party Liability Insuraııs'ta doğrudan sigortac ı olarak devreye girmesidir. Gerçi şu anda o havuzda hiçbir havayolu şirketi kalmad ı. Devlet o şeyden kurtuldu şu anda, ama belli bir dönem için de olsa, birkaç y ıl için de olsa ilginç bir örnektir, devletin doğrudan birincil sigortac ı gibi davranınas ına yol açan bir uygulamayd ı bu. Bir başka tespit -yine 2000 y ılından sonra olanlar- hakilcaten toplam 34 y ıllık bir süre içerisinde çok hızh ve büyük gelişmeler oldu y ıl ından itibaren sektörde yer alan şirketlerden baz ılarının faaliyetleri mali bünye yetersizli ği nedeniyle durduruldu. Hepinizin bildi ği üzere bu şirketlerin say ıs ı on dörttür. Bunun sonucunda pek çok problem ortaya ç ıktı. Hukuk bazmda en temel problem faaliyetlerini durdurdu ğunuz bir sigorta şirketinin teminatlar ını nasıl harcayacaks ınız, garanti fonu hangi a şamada devreye girecek? Yani aç ıkças ı bir tasfiye ve mas hukukunun olu şturulmas ı zorunlulu ğu vardı. Burada tabi henüz çal ışmalar devam ediyor, ama tamamen müste şarlığm verdiği hukuki mütalaalarla, tebli ğlerle zorunluluğun getirdiği düzenlemelerle götürülmeye çalişild ı. Biliyorsunuz yasal dayana ğı olan 7397 ve 539 say ılı Kanunlar şu anda çok sağlam değil. Buna ba ğlı olarak bir ba şka sorun on dört şirketin kapatılmasmdan sonra yeni şirketlerin ortaya çıkmamas ı, önceden tedbir al ınmas ıd ır. Tabi bu ba ğlamda da pek çok çal ışmalar yapıldı. Son yıllarda gözlediğimiz bir ba şka tespit ise, sigorta talebi artrru ştır. Kişisel bazda olmasa bile özellikle sorumluluk sigortalar ıyla ilgili kurumsal talep, yap ılan düzenlemelerde adeta patlama yapm ıştır. Örne ğin; yap ı denetimiyle ilgili sigortalar, Özel Güvenlik Kanunu, elektronik imza gibi ilk 11:1

20 Türkiye'de Sigorta Ilukukunun Sorunları ve Geleceğ i akl ıma gelenlerdir. İlerleyen zaman içerisinde arkada şlar ım, AHMET GENÇ' İ N özellikle Bunıinhan bey bu sigorta alanlarından ayr ıntılı olarak KONU ŞMASI bahsedecektir. Bir ba şka tespit, yine bu dönemde AB'ye uyum gere ği yeni düzenlemeler yap ılmas ı ihtiyacı ortaya ç ıkmış tır. Kanunun, muhasebe sisteminin ve bunlara ba ğlı bir dizi ikincil mevzuat ın düzenlenmesi gereği ortaya ç ıkmıştır. Yine bu dönemde, özellikle bilgii şlem teknolojisindeki gelişmelerin sigortac ılığa uyarlanmas ında da ilerleme kaydedilmiş ve eskiye oranla uygulama artm ıştır. Bütün bu say ılanları k ısaca ifade edecek olursak, sigortacılık sektörü tam bir değişim sürecindedir. Tabi de ğişim süreci denildiğinde, değişmek hem zordur, hem itirazlar ı getirir, hem de değişimden sonrası için büyük fırsatları getirir. Biliyorsunuz benim konu ba şlığım da "Fırsatlar" idi. Bütün bu tespitler çerçevesinde şu anda neler üzerinde çal ışılıyor? Biraz önce bahsetti ğini gibi sigorta hukuku neredeyse tamamen yeniden yapılıyor. Türk Ticaret Kanunu'nun Sigorta Kitab ı yeniden yaziliyor. Sayın Dilek Özer arkada şım ilgili komisyonda görevlidir. B yorum belki kısa da olsa bize bilgi verecektir bu konuda. Sigortac ılık Düzenleme ve Denetleme Kanunu üzerinde yeniden çalışılıyor. Acentelerle ilgili ayr ı bir kanun yeniden yapılıyor. Eksperlerle ilgili düzenleme için ayr ı bir kanun yeniden yapılıyor. Karayolu Trafik Kanunu değiştiriliyor. Yap ı Denetim Kanunu'nun sigorta bölümü yeniden olu şturuldu ve şu anda Bayınd ırlık Bakanlığı tarafından Meclis'e sevk edilmek a şamasında. Doğal Afet Sigortaları Kanunu Tasar ısı, Tarım Sigortaları Kanunu Tasar ısı Meclis'e sevk edildi. Sigortac ılik Ombudsman Kanunu üzerinde arkada şlar ımız çalışıyorlar. Buna ilave olarak, biraz önce bahsetti ğim Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin Çalışma Esaslar ı Yönetmeliği ve buna paralel bir dizi genelge çıkar ıldı. Artık şirketlerin mali bünye yetersizliklerinin önceden tespitine yönelik tedbirler bağlaminda dört adet genelge

21 Türkiye'de Sigorta Hukukunun Sorunlar ı ve Geleceğ i AHMET GENÇ' İN ç ıkarild ı. Örneğin; 'ten itibaren iş denetim sistemleri KONU ŞMASI kurmak mecburiyeti getirildi, teknik kar şıhkiarla ilgili standartlar getirildi. Bunlar tabi şeffafla şmaya yönelik tedbirler. Mali bünye yetersizli ğinin kriterleri somutla ştırıld ı. Bu da tabi belli ölçüde şeffafla şmaya ilişkin bir tedbirdiı. 01.O 'ten itibaren yeni muhasebe sistemi yürürlü ğe giriyor. Bu sistem üzerinde Avrupa Birli ği'yle beraber çal ışıldı. Şu anda tek düzen hesap pianı genelgeyle şirketlere duyurulmu ştur, ama muhasebe sistemini bütünleyici yakla şık 20 civarında tebliğ zaman içerisinde yayınlanacak ve art ık Avrupa Birliği'yle muhasebe sistemi açıs ından aramızda bir mesafe kalmayacakt ır. Bunun da tabi ilan edilen bilançolarda daha çok şeffafhğın sa ğlanabilmesi aç ısından büyük bir ad ım olaca ğına inanıyoruz. Teminatların kullan ımiııa ilişkin tebliğ düzenlendi. Tabi yeni kanunumuz ç ıktıktan sonra bütün bunlar yeni kanunundaki usullere göre düzenlenecek. Garanti Hesab ı Yönetmeliği'nde değişiklik yap ıld ı. Bu arada bahsettiğim sigorta talebindeki patlama çerçevesinde di ğer kanunlarla getirilmi ş olan yeni sigortalar için genel şartlar ve tarife talimat çalışmaları bütün hız ıyla devam ediyor. Bu arada iki adet de ihtisas komitesi olu şturuldu. Hazine Müste şarhğı'na bizim mevcut Sigorta Murakabe Kanunu'nda ihtisas komiteleri olu şturulmas ı yetkisi veriliyor. Türkiye için çok önemli oldu ğuna inand ığmıız sorumluluk sigortalar ı için bir ihtisas komitesi olu şturduk bir de tamamlay ıcı sağl ık sigortalan için ihtisas komitesi olu şturduk. Dolay ıs ıyla bir görünmeyen şantiye şeklinde çalışmalar devam ediyor. Bu çalışmalar ın talıminen 2005 y ılının sonuna kadar tamamlanmas ını bekliyoruz. Tabi Parlamento'nun i şi olan kanunlar meselesi üzerinde bir kontrolümüz yok; Parlamento'nun çalışma hızına ba ğlıd ır. Bütün bu düzenlemelerin sonucunda sigortac ılık sektörünün de önümüzdeki iki-üç y ıl içerisinde -e ğer tabi piyasa da düzenlemelere paralel hareket ederse- prim üretiminde 20