T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MUHASEBE VE FİNASMAN ENVANTER İŞLEMLERİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MUHASEBE VE FİNASMAN ENVANTER İŞLEMLERİ ANKARA 2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MUHASEBE DIŞI ENVANTER Envanter İşlemi Yapacak Olanlar Envanter Çıkarma Zamanları Envanter İşleminin Amaçları Envanterin Aşamaları Sayım Listesi Hazırlamak Hazır Değerlerin Sayımı Menkul Kıymetlerin Sayımı Alacak ve Borçların Sayımı Stokların Sayımı Maddi Duran Varlıkların Sayımı Öz Kaynakların Sayımı Dönem İçi Giderlerinin Tespiti Dönem İçi Gelirlerinin Tespiti Mamul ve Yarımamul Sayımı...21 UYGULAMA FAALİYETİ...22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...23 ÖĞRENME FAALİYETİ SAYIM SONUÇLARINA GÖRE DEĞERLEME İŞLEMLERİ Değerlemenin Tanımı Değerleme Ölçüleri Kasadaki Nakit Mevcudunun Değerlemesi Türk Parasında Değerleme Yabancı Paralarda Değerleme Banka Hesaplarının Değerlemesi Menkul Kıymetlerin Değerlemesi Senetli Borç ve Alacakların Değerlemesi Şüpheli Ticari Alacakların Değerlemesi Stokların Değerlemesi Ticari Malların Değerlemesi Üretilen Ürünlerin Değerlemesi Değeri Düşen Malların Değerlemesi Envanter Defteri...43 UYGULAMA FAALİYETİ...46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...47 ÖĞRENME FAALİYETİ MUHASEBE İÇİ ENVANTER Sayım Listelerine Göre Farklılıkların Tespiti Genel Geçici Mizanın Hazırlanması Muhasebe Dışı Envanter Bilgilerinin Temin Edilmesi Varlık ve Kaynak Hesaplarının Karşılaştırılarak Denkleştirilmesi Hazır Değerlerin Karşılaştırılması Menkul Kıymetlerin Karşılaştırılması...67 i

4 Alacak ve Borçların Karşılaştırılması Stokların Denkleştirilmesi Maddi Duran Varliklarin Denkleştirilmesi Maddi Olmayan Duran Varliklarin Denkleştirilmesi Kaynak Hesaplarının Denkleştirilmesi Unutulan Kayıtların ve Varsa Hataların Düzeltme Kayıtları...83 UYGULAMA FAALİYETİ...89 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...90 ÖĞRENME FAALİYETİ GELİR TABLOSUNUN HAZIRLANMASI Giderlerin Yansıtılması...96 UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ KESİN MİZANIN DÜZENLENMESİ UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERİLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA ii

5 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜL AÇIKLAMALAR 344MV0026 Muhasebe Finansman Bilgisayarlı Muhasebe Elemanı Envanter İşlemleri MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40 / 32 Bilanço esasına göre tutulan defterlerde uygulanan envanter işlemlerinin tanıtıldığı öğrenim materyalidir. ÖN KOŞUL YETERLİLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu modülden önce yevmiye modülü alınmış olmalıdır. Envanter işlemleri yapmak Genel Amaç: Bu modül ile; öğrenci, Tekdüzen muhasebe sistemine göre envanter işlemlerini yapabilecektir. Amaçlar: 1. İşletmenin muhasebe dışı envanter işlemlerini yapabileceksiniz. 2. Sayım sonuçlarına gore varlık ve kaynak hesaplarını değerlemeye tabi tutabileceksiniz. 3. Muhasebe içi envanter kayıtlarını yapabileceksiniz. 4. Envanter kayıtlarından sonra ilgili gelir tablosunu hazırlayabileceksiniz. 5. Kesin mizanı düzenleyerek ilgili kapanış işlemlerini yapabileceksiniz. Bilgisayar laboratuarı, bilgisayar, bilgisayar masası, yazıcı, kâğıt, CD, hesap makinesi, form belgeler, bilânço,gelir tablosu. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen; modül sonunda sizin üzerinizde ölçme aracı uygulayacak, modül ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek, değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci; Başarılı işletmeler her şeyden önce vergi ve yasal yükümlülüklerini zamanında yerine getirirler. Bunun içinde vergi ile ilgili düzenlemelerin takip edilmesi gerekir. İyi bir muhasebecinin özelliklerinden birisi de defterini tuttuğu işletmenin vergi ile ilgili işlemlerini sorunsuz yürütmektir. İşletmeler elde ettikleri yıllık gelirleri üzerinden belirli oranlarda vergi öderler. Ödenecek verginin miktarının hesaplanması tespit edilen gelire bağlıdır. Bir yılda elde edilen gelirin net olarak hesaplanması bu nedenle önemlidir. Şirketler gelirlerini yılsonunda yaptıkları envanter (döküm) şlemleri sonucunda tespit ederler. Envanter işlemleri vergi yasalarına uygun olarak yapılmalıdır. Aksi halde işletme bilmeden birçok usulsüzlük suçu işlemiş sayılabilir. Bu nedenle sizlere, envanter işlemlerini tanıtmaya çalışacağız. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 Bu öğrenme faaliyeti ile, işletmelerin muhasebe dışı envanter işlemlerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu öğrenme faaliyeti öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Alışveriş yaptığınız marketten yetkililerine envanter işlemlerini ne zaman yaptıklarını öğreniniz. İlgili internet sitelerine girerek envanter işlemlerinin aşamalarını indiriniz. Tanıdığınız bir işyerinden kazancını nasıl tespit ettiğini öğrenerek sınıfta arkadaşlarınız ile paylaşınız. 1. MUHASEBE DIŞI ENVANTER Envanterin kelime anlamı sayım veya dökümdür. Günlük hayatımızda her zaman karşılaşabileceğimiz bir kavramdır. Evimizdeki eşyaları taşınırken, seyahate çıkarken almamız gereken eşyaları, cebimizdeki ve bankadaki paramızı zaman zaman sayarız. Resim 1.1: Sayım yapan görevliler İşletmeler de bu sayma işlemini bazı kurallara uyarak yerine getirmek zorundadırlar. Şirketlerin sayım yapmadaki öncelikli nedeni net dönem kâr veya zararını vergi kanunları açısından belirlemektir. Kıymetlerin sayımını, muhasebe servisinde çalışanlar gerçekleştirir. 3

10 Defter tutan tacirlerin belirli bir tarihte sahip oldukları varlık ve kaynakların sayımını yaparak, ticari defterlerini bu sayım sonuçlarına göre denkleştirmelerine envanter işlemleri denir. Defterlere yapılan bu denkleştirme kayıtlarına envanter kayıtları denir. Envanter kayıtlarından sonra işletmenin kâr mı? Zarar mı? Ettiği rakamlar ile ortaya dökülür. Resim 1.2: Depo 1.1. Envanter İşlemi Yapacak Olanlar Vergi Usul Kanunu envanter işlemi yapmak zorunda olanları aşağıdaki gibi belirlemiştir. Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olan gerçek ve tüzel kişi tacirler, Her türlü ticaret şirketleri, Kendi isteği ile bilanço esasına göre defter tutanlar, İşletme defteri tutan mal alış satışı üzerine çalışan mükellefler, envanter işlemi yaparak faaliyet sonuçlarını belirlemek zorundadırlar Envanter Çıkarma Zamanları Ticaret şirketleri ve sahıs işletmeleri canlarının istediği zaman envanter işlemi yapabilirler. Envanter çıkarılma zamanlarına ve amaçlarına göre değişik şekillerde isimlendirilmektedir. İşletmenin kuruluş işlemlerinden sonra çıkardığı envantere "Kuruluş Envanteri", Hesap dönemi başlangıcında çıkarılan envantere "Başlangıç veya dönembaşı Envanteri", Hesap döneminin sonunda faaliyet sonucunu hesaplamak için çıkarılan envantere "Dönemsonu Envanteri", 4

11 Şirketin başka birine devri için çıkarılan envantere "Devir Envanteri", Şirketin kapatılması amacıyla düzenlenen envantere Tasfiye Envanteri", İflasın sonunda (Şirketin batması) düzenlenen envantere "İflas Envanteri" denmektedir. Vergi usul kanunu normal faaliyet döneminin bir yılda en az 6 en çok 12 ay olmasını emreder. Faaliyetin zamanını kapsayan yaklaşık bir yıla iş yılı (hesap dönemi) denir. Yukarıdaki gibi değişik zamanlarda envanter çıkarılabilir. Ancak vergi usul kanunu envanter yapılma zamanlarını vergilendirme açısından aşağıdaki gibi tespit etmiştir. Bir hesap döneminin sonunda (Bir yılın sonunda), Özel hesap dönemi olanlar dönemin bittiği son ayda, İşini bırakanlar işi bıraktıkları gün, Vergi dairesinden izin alarak üç yılda bir envanter çıkaranlar. Eczaneler, büyük mağazalar, büyük sınai işletmeler gibi işletmeler, faaliyet alanları yoğun olduğu için her üç yılda bir envanter yapmak üzere mevcut kıymetlerini büyük defterlerine göre envanter defterlerine yazarlar Envanter İşleminin Amaçları İşletmenin dönem sonu itibariyle varlıklarının ve kaynaklarının fiili durumun belirlemek, Vergi kanunlarına göre her yıl faaliyet gelirlerinden ödenmesi gereken vergi miktarının belirlenmesi için, İşletme yönetimine alınacak kararlarda yardımcı olmak, Defterlerin her yıl kapatılarak tekrar açılmasının yasal bir zorunluluk olmasından dolayı envanter işlemleri yapılmaktadır Envanterin Aşamaları Envanter işlemi ilgili standartlar ve kanunlara göre iki aşamada gerçekleştirilir. Muhasebe Dışı Envanter Varlık ve kaynakları saymak, Sayım sonuçlarını değerlemek, Envanter defterine yazmak, Muhasebe İçi Envanter Tacirin ticari defterine yazdığı kıymetlerin fiili olarak işletmede olup olmadığının tespiti işlemlerine muhasebe dışı envanter işlemleri denir. 5

12 Sayım Listesi Hazırlamak Muhasebede görevlendirilen yetkili kişilerce depo, kasa, cüzdan veya dosya gibi yerlerde saklanan kıymetler envanter günü tek tek sayılır. Resim 1.3: Varlıklar Sayılan varlıkların mevcut miktarları görevlilerce listelere tek tek yazılır. Bu listelere sayım listesi denir. Sayım listelerinde aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır; Listenin sayfa numarası, Sayımın yapıldığı günün tarihi, Sayımı yapan görevli veya görevlilerin imzaları, Hazırlanan listelerin özet sonuçları envanter defterine yazılır. Listeler defterler gibi vergi usul kanuna göre 5 yıl saklanmalıdır. Envanter listesine örnek olarak aşağıdaki şekli verebiliriz. Listeler her varlık çeşidi için ayrı düzenlenerek imzalanır. Tarih... ENVANTERİ Sayfa No SIRA NO CİNSİ MİKTAR BİRİM FİYAT TUTAR NOT TOPLAM Düzenleyen (İsim İmza) Firma Sahibi veya Vekili (İsim İmza Kaşe) 6

13 Hazır Değerlerin Sayımı Hazır değer denildiğinde ilk olarak nakit akla gelir. Hazır değerler istenildiği anda her türlü ödemenin yapılmasını sağlayabilen kıymetlerdir. Bunlara örnek olarak TL Kasası, Döviz Kasası, Alınan Çekler ve Bankadaki Mevduat hesaplarını örnek olarak gösterebiliriz. Hazır değerlerin envanteri yapılırken; Kasada sayım günü ne kadar para adedi olduğu TL ve döviz cinsleri ayrı ayrı olmak üzere tek tek tespit edilerek sayım listesine yazılır. Cüzdanda bulunan çekler sayılarak adedi ve tutarı sayım listesine yazılır. Bankadaki mevduat hesaplarında o gün için ne kadar nakit olduğu bankalardan alınan hesap özetleri ile belirlenerek sayım listesine yazılır. Örneğin, bir işletmenin hazır değerleri aşağıdaki gibi ayrı listelere yazılır; Tarihli Kasa Sayımı Listesi Kasa Envanteri Tarih : Sayfa No : 1 Tutarı Sıra No Cinsi Miktarı TL 1 1 TL 10 adet TL 90 adet TL 20 adet TL 5 adet TL 6 adet TL 4 adet 400 TOPLAM Düzenleyen İmza Firma Yetkilisi İmza 7

14 Tarihli Mevduat Listesi; Banka Envanteri Tarih : Sayfa No : 1 Sıra No İlgili banka Hesap Bakiyesi Tutarı 1 Akbank TL TL 2 Ziraat Bankası TL TL 3 Halk Bankası TL TL TOPLAM TL Düzenleyen İmza Firma Yetkilisi İmza Tarihli Dolar Sayımı Listesi Dolar Envanteri Tarih : Sayfa No: 1 Sıra No Cinsi ($) Miktarı (Adet) TOPLAM Tutarı (TL) Düzenleyen İmza Firma Yetkilisi İmza Doların değerlemesi daha sonra yapılacaktır. Merkez bankasının USD ın 31 Aralık günü sonu kapanış alış fiyatının tespit edilmesi gerekir. 8

15 Tarihli Alınan Çekler Sayımı Listesi Alınan Çekler Envanteri Tarih : Sayfa No: 1 Sıra No Hangi Bankanın olduğu Nominal Değeri Tutarı 1 Akbank TL TL 2 Ziraat bankası 5.000TL TL Düzenleyen İmza Toplam Firma Yetkilisi İmza TL Menkul Kıymetlerin Sayımı Menkul kıymetler sahibine gelir getiren, rahatlıkla satılabilen ve para gibi piyasada kabul gören senetlere denir. Şirketlerin aldığı kıymetli evraklar kasa veya cüzdanda korunur. Kaç adet ve hangi tür senet olduğu bir listeye yazılır. Aşağıdaki örnekte yer alan liste sayım sonucu oluşturulmuştur. Resim 1.4: Menkul Kıymetler 9

16 Tarihli Menkul Kıymetler Sayımı Listesi Menkul Kıymetler Envanteri Tarih : Sayfa No : 1 Sıra Miktarı Cinsi No (Lot) 1 Hisse senedi 10 2 Tahvil 40 3 TOPLAM Düzenleyen Firma Yetkilisi İmza İmza Tutarı (TL) Menkul değerlerle ilgili envanter listelerinde menkul değerleri ihraç eden işletmelerin adları ve ünvanları, menkul değerlerin çeşitleri, serisi ve çıkarılış tarihleri, nominal ve alış bedelleri ilave bilgiler olarak yer alır. Çıkarılan tahviller envanter listesine çıkarılan tahvillerin serisi, numarası, çıkarılış tarihleri, nominal değerleri, ihraç bedelleri, hangi kanalla satıldıkları, itfa edilen tahviller ve itfa tarihleri belirtilir Alacak ve Borçların Sayımı İşletmelerin diğer kişi ve kuruluşlar ile olan ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan alacaklarına ticari alacak, borçlarına ise ticari borç adı verilir. İşletmelerin ticari faaliyetler dışındaki diğer faaliyetleri sonucu ortaya çıkan diğer alacak ve borçları da sözkonusu olabilir. Senetli ve senetsiz alacak ve borçların miktarı belirlenirken ticari defterler de bakılır. Vadeleri ve tutarları belirlenen senetli ve senetsiz alacak ve borçlar sayım listesine yazılırken karşı tarafın adı ve adresi de yazılır. Senetli borç ve alacaklarda ayrıca senedin nominal değerinin yanısıra varsa faiz oranı da yazılır. 10

17 Tarihli Alacak ve Borç Sayımı Listesi ALACAK ve BORÇLARIN ENVANTERİ Tarih : Sayfa No: 1 Sıra No Alacak veya Borcun Cinsi Vadesi Faiz Oranı Kalan gün sayısı Borçlusu veya Alacaklısı Tutarı (TL) 1 Alacak senedi 3 ay %50 40 Ayşe Kaya Veresiye 1 ay Göksu Ak Borç senedi 4 ay % Pınar Koç Banka Kredisi 5 yıl % 4 Akbank Borç Senedi 1 ay %35 20 Ali Gül TOPLAM Düzenleyen İmza Firma Yetkilisi İmza şeklinde liste oluşturulur. Bilançoda yer alan yabancı kaynaklar işletmenin borç aldığı kişi ve kuruluşları ifade eder. Alınan borç, senetli veya senetsiz olabilir. Senetli ve senetsiz borçlar ayrı ayrı tespit edilerek sayım listelerine yazılmalıdır. Şayet, borç bir bankadan kredi şeklinde alınmış ise bankadan hesap özeti alınarak hesabın durumu netleştirilmelidir Stokların Sayımı Üretim yapan işletmeler satın aldıkları hammadde ve yardımcı maddeleri, ürettikleri mamul ve yarı mamulleri stok kartlarına işleyerek veya bilgisayar paket programları ile takip ederler. Fiili olarak işletmenin ne kadar mamül ürettiği, ne kadar hammaddesinin veya yardımcı maddesinin (kaç tane, kaç kilo, kaç metre) olduğu sayım listesine gruplandırılarak yazıır. 11

18 Resim 1.5: Barkod Resim 1.6: Stok sayımı Tarihli Stok Sayımı Listesi Stokların Envanteri Tarih : Sayfa No: 1 Sıra Miktarı Stokların Cinsi No (ADET) 1 Fırın 45 2 Televizyon 70 3 Çamaşır Mak Bulaşık makinesi 20 5 B Halı 10 6 A Halı 25 7 A Buzdolabı 10 Düzenleyen İmza Maliyet Bedeli TL Tutarı (TL) Firma Yetkilisi İmza Maddi Duran Varlıkların Sayımı Maddi duran varlık, işletmelerde kullanılmak üzere alınan makine, teçhizat, bina, arsa, taşıt, depo gibi kıymetleri ifade eder. Aktifte kayıtlı olan bu varlıkların miktarı ticari defterlere bakılarak belirlenir. Ancak deprem, yangın gibi beklenmeyen durumlarda kaybedilen duran varlıklar listeye yazılmaz. Kaybedilen varlığın akibeti ile ilgili bilgi toplanmalıdır. 12

19 Resim 1.7. Duran varlıklar Tarihli Maddi Duran Varlık Sayımı Listesi Maddi Duran Varlık Envanteri Tarih : Sayfa No: 1 Sıra No Maddi Duran Varlıklığın Cinsi Miktarı (ADET) Kayıtlı Değeri (TL) Birikmiş Amortismanı(TL) 1 Dükkan Ticari Taşıt Depo Düzenleyen İmza Firma Yetkilisi İmza Duran varlıkların birikmiş amortismanları onların yıpranma paylarını gösterir. Sayımı yapan ilgili kişilerin amortisman hesaplama kurallarının da bilinmesinde yarar vardır. Duran Varlıklara Amortisman Ayırma İşletmenin aktifinde kayıtlı bulunan demirbaşlar, binalar, makineler, tesisler gibi duran varlıklara her yılın sonunda yıpranma payı ayrılır. Bu yıpranma payına amortisman denir. Duran varlıklar ve amortisman işlemleri, amortisman defteri ile veya bilgisayar programları yardımıyla yapılır. Her yıl ayrılan amortismanın rahat takip edilmesi için amortisman defteri tutulur. Hesaplanan amortismanlar ticari defterlere işlenmek sureti ile mali kardan düşülür. 13

20 Resim 1.8. Bilgisayar Amortismanlar geliri azalttığından vergi usul kanunu amortisman ayırmayı bazı kurallara bağlamıştır. Buna göre; Duran varlığın maliyet bedeli üzerinden satın alındığı yılın sonunda amortisman ayrılır. Varlıklar işletmeye alındığında maliyet bedeli ile defterlere kayıt edilirler. Bundan sonra da defterdeki değeri ile işleme tabi tutulurlar. İlk alış sırasında değeri bilinmeyenler vergi değeri, emsal bedeli gibi değerleme ölçüleri ile değerlendirilerek aktife yazılırlar. Duran varlığın amortismanı kayıtlı değer, maliyet bedeli veya vergi değeri üzerinden hesaplanır. İşletmede inşa edilen yollar ve haklar da amortismana tabi tutulur. Bina, arsa, tesis, arazi gibi taşınamayan varlık ise her yıl için kayıtlı değer üzerinden amortisman hesaplanır. Arsa ve arazilerin üzeri boş ise bunlara amortisman hesaplanmaz. Üzerinde meyve ağacı bulunan arsaların fidanlarına aşılanma tarihinden itibaren amortisman ayrılır. 1/1/2004 tarihinden itibaren iktisap edilen amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri ve dolayısıyla amortisman oranları, mükellefler tarafından 333 ve 339 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ekindeki listelerden bulunmak suretiyle amortisman uygulaması yapılır. Listedeki herhangi bir sınıflamada yer almayan amortismana tabi iktisadi kıymetlere uygulanacak amortisman oranları için mükelleflerin müracaatları üzerine Bakanlığınca belirlenecek süre ve oranlar üzerinden amortisman ayrılır. Yer altı ve yer üstü madenlerin işletilmesi de amortismana tabidir. Ancak bu madenlerin amortisman oranı Maliye ve Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlıklarından alınan özel izin ile belirlenir. İşletmelerde beklenmeyen olağanüstü durumlarda fevkalade amortisman ayrılabilir. Bu işlem için Maliye Bakanlığı ndan izin alınır. Her yılın amortismanı ancak o yıla ait değerlemede dikkate alınabilir. Amortismanın herhangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz. 14

21 Demirbaş ve Amortisman Defterinin İşlenmesi Demirbaş ve amortisman defteri işletmenin duran varlıklarının izlendiği defterdir. Bu deftere duran varlıkların alım tarihi, alış bedeli, yapılan eklentiler (Özel maliyet bedelleri) ve bunların faydalı ömürleri ile amortisman oranları ve ayrılan amortisman payları yazılır. Ayrıca tüm bunların yanısıra yeniden değerleme yapılması halinde değerleme sonrasında elde edilen değerler de yazılır. Amortisman Usulünü Seçme İktisadi ve teknik bakımdan bir bütün teşkil eden değerler için normal veya azalan bakiyeler usulü ile amortisman usullerinden yalnız birisi uygulanabilir. Bir iktisadi değer üzerinden normal amortisman usulüne göre amortisman ayrılmasına başladıktan sonra bu usulden dönülemez. Bir iktisadi değer üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmaya başlandıktan sonra normal amortisman usulüne geçilebilir. Bu suretle usul değiştirenler keyfiyeti beyannamelerinde veya eski bilançolarda belirtmeye mecburdurlar. Kabul edilen yeni usul bu bildirimin yapıldığı beyannamenin ilgili olduğu dönemden itibaren dikkate alınır. Bu takdirde henüz yok edilmemiş olan değer kısmı, bakiye amortisman süresine bölünmek suretiyle eşit miktarlarla yok edilir. Ticari işletmeler VUK a göre iki şekilde amortisman ayrılabilir. Bilanço hesabı esasına göre defter tutanlar açısından amortisman yöntemin seçilmesinde bir sınırlama yoktur. Ancak işletme hesabı esasına göre defter tutanlar bu yöntemlerden sadece Normal Amortisman Yöntemi ni kullanabilirler. Amortisman Usulleri Normal (Eşit Tutarlı) Amortisman Normal amortisman usülünde her yıl aynı miktarlar amortisman hesaplanır. Amortisman oranı, yani varlığın yıllık değer kaybı Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen faydalı ömür sürelerden az olmamak kaydıyla hesaplanır. Amortisman oranını bulmak için bir sayısı, faydalı ömür süresine bölünür. Vergi Usul Kanununun 315 inci maddesinde 5024 sayılı Kanunla yapılan değişikliklerle amortisman oranlarının iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri de dikkate alınmak suretiyle Bakanlığımızca belirleneceği belirtilmiştir. Bu hükme istinaden Bakanlığımızca belirlenen oranlar, iktisadi kıymetlerin kullanıldıkları yerler itibarıyla bir kısmı Tablo 1.1 de gösterilmiştir. Mükellefler, 31/12/2003 tarihinden sonra iktisap edecekleri amortismana tabi kıymetlerin amortisman oranını 333 sıra No.lu VUK Genel Tebliği ekinde yer alan bu listeden bularak uygulayacaklardır. Örneğin, işletme 2007 yılında TL ye iki bilgisayar almıştır. 333 sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ekindeki listede bilgisayarrın faydalı ömrü en az 4 yıl olarak belirlenmiştir. Bilgisayar için uygulanacak amortisman oranı aşağıdaki gibi bulunacaktır. 15

22 Bilgisayarların Yıllık Amortisman Tutarı=2.000 TLx%25=500 TL dir. Formüldeki bir sayısı, amortisman hesaplanan kıymetin bir bütün olduğunu göstermektedir. Tablo 1.1: ATİK Faydalı Ömür Listesinden bir bölüm Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler Faydalı Ömür (Yıl) Normal Amortisman Oranı Beton, kargir, demir, çelik 50 %2,00 Ahşap, kerpiç 20 %5,00 Ahşap 15 %6,66 Kerpiç 10 %10,00 Televizyonlar 5 %20,00 Cep telefonları 3 %33,33 Tahta kasalar 2 %50,00 Şofbenler ve kombiler 10 %10,00 Su soğutma grupları 15 %6,66 Pencere, duvar ve salon tipi klima cihazları 15 %6,66 Buzdolabı, derin dondurucu ve bunlara benzer soğutma dolapları 10 %10,00 Bulaşık yıkama makineleri 10 %10,00 Yangın söndürme cihazları 5 %20,00 Fotoğraf makineleri ve kamera 5 %20,00 Kişisel bilgisayarlar, el bilgisayarları (PDA), sunucu bilgisayarlar 4 %25,00 Bilgisayar Donanımları 4 %25,00 Bilgisayar yazılımları 3 %33,33 Daktilo, hesap makinesi, para sayma makineleri, fotokopi makineleri, faks cihazları, kopyalayıcı ekipmanlar ve benzerleri 5 %20,00 Ödeme kaydedici cihazlar 5 %20,00 Otomobiller ve taksiler (Jipler ve arazi taşıtları dahil) 5 %20,00 Otobüs, Minibüs, Midibüsler 5 %20,00 Hafif kamyonlar (Yüksüz ağırlığı 6 tona kadar olanlar) ve kamyonetler 4 %25,00 Ağır yük kamyonları (Yüksüz ağırlığı 6 ton ve üzeri olanlar) 5 %20,00 Motosikletler (Mopedler ve Triportörler dahil) 4 %25,00 Deniz motorları 8 %12,50 Uçak ve helikopterler 6 %16,66 16

23 Örneğin; bir işletmenin 2006 yılında iktisap ettiği demirbaşların tutarının TL olduğu varsayılırsa normal amortisman yöntemine göre demirbaş ve amortisman tablosu özet olarak Tablo 1.2 de görüldüğü gibi hazırlanabilir. Tablo 1.2: Demirbaş amortisman tablosu Duran Varlık Yıllar Demirbaş Seçilen Amortisman Yöntemi Normal Normal Normal Normal Normal Belirlenen Amortisman Oranı %20 %20 %20 %20 %20 Ayrılacak Amortisman Tutarları Kıst Amortisman Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir. Örneğin; tekstil işi ile uğraşan X firması tarihinde TL. + % 1 KDV bedelle Y firmasından hususi (binek) bir araç almış ve işletmenin aktifine tarihi itibariyle kaydetmiştir. Amortisman ayırma işlemini normal amortisman yöntemine yapalım sayılı KDV Kanununun 30/b bendine göre, KDV tutarı indirim konusu yapılamaz; ya taşıtın maliyetine dahil edilir ya da dönem gideri olarak kaydedilir. Araç değeri (KDV Dahil) = x 1.01 = TL dir. 333 Seri nolu tebliğe göre faydalı ömür 5 yıl, oran ise %20 dir yılında kıst dönem amortisman uygulamamız gerekir alış tarihi olduğundan 7. ay tam ay sayılır ve 6 aylık amortisman ayrılır yılı için ayrılacak amortisman x0,20 = / 12 x 6 = TL dir yılı için ayrılacak amortisman miktarı = TL 2010 yılı için ayrılacak amortisman miktarı = TL 2011 yılı için ayrılacak amortisman miktarı = TL 2012 yılı için ayrılacak amortisman miktarı = TL 2013 yılı için ayrılacak amortisman miktarı = TL TOPLAM = TL 17

24 Not: Yukarıdaki X Firmasının oto kiralama işi yaptığını ve KDV tutarını da gider olarak indireceği varsayacak olursak, 2008 yılı için kıst dönem amortisman uygulaması yapmayacaktır. Yıllık amortisman tutarı x 0,20 = TL şeklinde hesaplanıp toplam 5 yılda maliyet bedeli itfa edilecektir. Azalan Bakiyeler (Hızlandırılmış) Usulüne Göre Amortisman Bu yöntemde ayrılacak amortisman oranı 2 ile çarpılarak varlığın kayıtlı değerine uygulanır. Bir önceki yıl ayrılan amortisman tutarı varlığın kalan değerinden çıkarıldıktan sonra bulunacak tutar üzerinden amortisman hesaplanır. En son yıl önceki yıllarda olduğu gibi oran kullanılarak hesaplama yapılmayıp varlığın kayıtlı değeri ile birikmiş amortismanı arasındaki fark son yıl amortismanı olarak kabul edilir. Böylece kayıtlı değer ile birikmiş amortisman eşit hale gelmiş olur. Yukarıdaki Tablo 1.2 deki örneğimizi azalan bakiyeler usulüne göre ele alacak olursak hesaplamalarımız aşağıdaki gibi olacaktır. Amortisan oranı (0,20 x 2) = 0,40 şeklinde pesaplanır. olacaktır. Tablo 1.2: Demirbaş amortisman tablosu Yıllar Duran Varlık Demirbaş Seçilen Amortisman Yöntemi A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye A.Bakiye Seçilen Amortisman Oranı %40 %40 %40 %40 Tamamı Ayrılacak Amortisman Tutarı Öz Kaynakların Sayımı Genel geçici mizanda yer alan ortaklar, payları, geçmiş senelerde elde edilen kâr veya zararlar belirlenmiştir. Ortaklara ait bilgiler pay defterinden izlenerek takip edilir. Belirlenen bu tutarlar ayrıca envanter defterine de eklenir. 18

25 Ortaklar Sermaye PayıTutarı Aydın Aksu 200 pay TL Ali Güçlü pay TL Bir pay 500 TL dir. Geçen yılın kârı TL.dir. Öz sermaye ile ilgili envanter listelerinde, kayıtlı sermaye, ödenmiş sermaye, sermaye taahhütleri miktar ve tarihleri ile ihraç edilen hisse senetlerinin serisi, cinsi, numarası, nama yazılı olup olmadığı, nominal ve ihraç bedelleri; ayrılan ihtiyat ve karşılıkların miktar ve tarihleri yer alır Dönem İçi Giderlerinin Tespiti İşletmeler faaliyetlerini sürdürebilmek için hesap dönemi içinde bazı masraf ve giderlere katlanmak zorundadırlar. Gerçekleşen giderler, genel geçici mizanda gözüken değer ile sayım sonucu stokta bulunan yani henüz tüketilmemiş olan değer karşılaştırılarak tespit edilir. Bu hesap dönemine ait olmayan giderler varsa bunlar toplamdan düşülerek kalan net giderler tespit edilir. Örneğin; Genel Yönetim Giderleri konusunda muhasebecinin aşağıdaki soruları cevaplandırması gerekir. 1. Toplam TL olan genel yönetim harcamalarının tamamı cari hesap döneminde tüketilmiş midir? 2. Toplam TL olan genel yönetim harcamalarının cari hesap döneminde tüketilmemiş olan kısmı varsa bunun tutarı kaç TL dir? 1. Sorunun cevabı evet ise bu giderlerin tamamı ilgili gelir tablosu hesabına devir edilir. Örneğin; yapılan sayım neticesinde Genel Yönetim bölümü için yapılan harcamaların tamamının cari dönemde tüketilmiş olduğu tespit edilmiştir. 19

26 2. sorunun cevabı VUK a uygun değerleme (fiyatlama) yöntemi ile bulunur ve cari döneme ait olmayan tutarlar harcama toplamından çıkarılarak gelir tablosu hesabına devredilecek gider tutarı netleştirilir. Böylece dönemsellik ilkesine uygun olarak cari dönemde tüketilen kısım ilgili gelir tablosu hesabına yansıtılmış olur. Örneğin; Genel Yönetim bölümü için alınmış olan TL tutarındaki kırtasiye alındığında yapılan harcama ilgili bölüme gider olarak işlenmiştir. Ancak dönem sonunda yapılan sayımda bu kırtasiyeden TL tutarında mevcut olduğu, dolayısı ile bir sonraki hesap dönemine devredeceği belirlenmiştir. Bu durum karşısında dönemsellik ilkesi gereği artakalan kırtasiye tutarının önce yevmiye defterinde ilgili bilânço/stok hesabına aktarılması ve daha sonra hesaplar üzerinde aşağıda görüldüğü gibi düzeltmenin yapılması gerekir Dönem İçi Gelirlerinin Tespiti Hesap dönemi içinde giderler olabileceği gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanan gelirler de olacaktır. Elde edilen gelirler doğrudan doğruya ilgili hesaplarına yazılır. Dönem sonunda gelir hesaplarının alacak kalanları toplanarak bu yıla ait olmayan gelirler varsa bunlar tespit edilerek çıkarılır. Böylece cari döneme ait olan net gelirler tespit edilir. Gelir ve giderler toplamında önemli olan bu kalemlerin cari hesap dönemine ait olması ve vergi yasaları açısından kabul edilir olmasıdır. Kanunen kabul edilmeyen gelir veya giderler dönem sonunda ticari kâr veya zarar hesaplanırken dikkate alınmaz. Bu tür gelir ve giderler nazım hesaplarda ayrıca izlenir ve daha sonra gelir /kurumlar vergisi ile ilgili beyannameler düzenlenirken mali karın hesaplanmasında ele alınır. Kanunan kabul edilmeyen giderler ticari kara eklenir, vergiye tabi olmayacak gelirler ise ticari kardan düşülür, böylece vergi matrahı (mali kar) tespit edilmiş olur. Örneğin, 649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar hesabına işlenmiş olan kira gelirlerinden 500 TL sinin bir sonraki hesap dönemine ait olduğu tespit edilmiş olsun. Bu durumda dönemsellik ilkesinin bir gereği olarak bu tutarın ilgili bilanço hesabına devredilerek bir sonraki hesap dönemine aktarılması gerekir. 20