Müslümanlar arası kardeşliği, dayanışmayı, birlikteliği

Transkript

1 CAMi l(adin VE AİLE

2 jsıaın Gelenesinde Cami ve Kadın Prof Dr. İ1jaıı AYCAN M.E.B. Din Öğretimi Genel Müdürü Müslümanlar arası kardeşliği, dayanışmayı, birlikteliği pekiştiren, kulluk bilincinin oluşmasına önemli katkı sağlayan, ilmin, medeniyerin doğduğu ve geliştiği, İslam'ın nurunu bir nişane olarak tüm dünyaya yayan, herkese kucak açan, bir benzerinin olmadığı tek yerdir 'camiler. Mimarisi ile İslam'ın somut kültürünün, cemaati ile İslam'ın soyut kültürünün mimari ve şaheseri, öznesi ve nesnesi konumundadır. Bu denli önemli, islam dininin ilim, ibadet, banş, sevgi, kardeşlik, eğitim, kültür ve medeniyet merkezi olan bu mekanlar, Allah katında üstünlüğü takvasında olan her yaş, statü ve cinsiyetten "Allah'ın kullarının" evidir. Camiler, ibadet için kullara temiz kılınmış yeryüzünün cennet bahçeleridir. Cennet ise anneleriit{izi\1 ayaklannın altındadır. Camiler ve kadınlar arasında böyle bir bağ varken kadınlan camisiz, camileri de kadınlarsız düşünemeyiz. Camilerimiz, cemaat ile hayat bulur, nefes alır, daim olur. Çocuklan ile kadınlanmız, camiierimize cennet bahçesindeki kuşlar gibi cıvıltı katar, SÜS katar, güzellik katar, safiık, temizlik katar. Camiler Müslüman'ın dünyasıdır, hayatıdır, yuvasıdır. Müslümanlar, caminin içinde yaşhsıyla, genciyle, annesiyle, baba- l t 13

3 14- {-~ Ct\ 1\1 1 1.;:\J)IN \'E Aiıı : sıyla, çocuklanyla, eşiyle, dostuyla, kardeşiyle yaşar; İslam'ı, İslam medeniyet ve kültürünü yaşatır. Tıpkı Allah Resülünün sünneti gibi... O değil miydi sıkıntılardan kurtanp kendisine kucak açan Medine-i Münevvere'ye vardığında, Allah'ın "evim" dediği, içinde eşiyle, çocuğuyla, dostuyla, akrabasıyla, genciyle, yaşiısıyla bir arada yaşayacağı Müslümaniann evini inşa eden... Onu, Müslümaniann mutlu ve hüzünlü anlannın mekanı, İslam devletinin yönetim ve istişare merkezi, ilim ve medeniyetin beşiği yapan... İ çini; ailesiyle, akrabalanyla, kimsesizler le, gençlerle, çocuklarla, alimlerle, fakirlerle, zenginlerle bezeyen... İşte bu Peygamber sünneti, camilerin Müslümanlar için hayatın kendisi olması gereğinin en bpyük delilidir. Nasıl ki kadınlar da erkekler kadar hayatın tam ortasındaysalar, camilerimizin içinde de erkekler kadar hayat bulmalıdırlar. Bir vücudun azalannı bir araya getiren camilerde, o vücudun azalannın bir kısmı dışanda kalamaz. Asr-1 Saadet Döneminde Cami-Kadm İlişldsi Hz. Peygamber (s.a.s.) döneminde cami, dini ve içtima'i hayatın merkeziydi. Günümüzdeki gibi camiler sadece uhreviyat ve maneviyat için insaniann uğradığı mekanlar değildi. Müslümanlann, hayatın geneliyle ilgili bilgi ve görgü alışverişinde bulunduğu, haber aldığı yerlerdi. Müslümaniann mürnin kardeşleriyle tanıştığı, aralanndaki dostluk ve sevgi bağlannın kuvvetlendiği, Müslümanlan bir vücudun azalan yapan mekanlardı. Müslümanın içtima'i hayat ile bağlantısını kuran atardamardı. Peygamberimizin ümmetine bıraktığı sünnete göre kadınlar; ibadet etmek, Kur'an, vaaz ve hutbe dinlemek gibi dünyevi ve uhrevi pek çok faaliyet için mescide erkekler kadar gitmelidir. Zira Peygamber döneminde kadınlar, mescitte yapılan her türlü faaliyette yer alıyordu. Bütün Müslümanlar gibi kadınlar

4 Diinyo 6onşt ue fiuzuru, irinin 6eşiğindö yeıişen ue omefet çocuf((arı için i(min 6eşiğirıi soltoyan onne(erre mi.imkiindi.ir.

5 ı:-;ı.,.\ 1\ l l; ı :LENEG in DI : L:.'\Mi \' E 1\,\I)I N <t» 15 da Allah'ın kullan üzerine farz kıldığı ibadetleri yerine getirmek için camilerde bir araya geliyordu. ilmin yuvası olan camilerde kadınlar, başta Hz. Peygamber (s.a.s.)'in hutbe ve vaaz eğitimi haklan vardı. olmak üzere din'i ve dünyevi pek çok konuda diğer öğreticilerin de eğitim etkinliklerinden yararlanıyordu. İslam devletinin yönetim ve istişare merkezi olan camilerde, kadmlann da söz Gerek boş vakitlerini değerlendirmek, din kardeşleri ile sohbet etmek, gerekse iş ilişkilerini geliştirmek için camilerde bulunuyorlardı. İslamiyet ile şereflendiğinde, cahiliyeden çıkmış bir dünyanın kadınlan için bu durum, camileri adeta içtimat hayatın kapısı, penceresi yapıyordu. Bu yüzdendir ki Peygamber Efendimiz (s.a.s.), "Allah'ın hanım kullannı mescitlerden men etmeyiniz" buyurarak kadınlarm camilere gidişini teşvik etmiş ve desteklemiştir. Hz. Ömer (r.a.), gönlü razı olmasa bile, eşinin sabah ve yatsı namazianna dahi mescide gitmesine Peygamberimizin bu sözü üzerine müsaade ediyordu. 1 Hz. Peygamber (s.a.s.); namaz kılarnasa bile bayram vakti gibi naclide zamanlarda kadınlann da camide olmasını istiyorsa, 2 bir sahabi hamının camiye gelmesine, kıyafetinin olmamasını bile bahane olarak kabul etmeyip, arkadaşından ödünç almasını istiyorsa, 3 günümüzde de kadmlann camiye gelmemeleri için sebep olmamalıdır. Hz. Peygamber (s.a.s.), kadmlann camiye gelmemelerine sebep olacak her türlü ihtimali kaldırmak için bir mekan düzeni getirmiştir. Kadınlar için caminin hariminin arka kısmında 1 özel bir bölüm aynlmış, kadınlar erkeklerin hemen arkasında safa durmuşlardır. Ancak erkeklerle kadınlar arasmda günümüzdeki gibi bir örtü, perde yoktur. 1 Buhar!, Cuma:l3. 2 Buhari, İdeyn:l5; Müslim, Salatü'l-İdeyn:ll. 3 Buhart, Salat:2.

6 <J> CAII-Ii l<t\dinveaiu: ~... Hz. Peygamber (s.a.s.), camiye giriş çıkışlarda kadınlar rahat etsin diye namaz ve sohbet bittikten sonra bir süre beklemiş, kadınlar camiden çıktıktan sonra, önde kendisi olmak üzere erkek cemaat çıkmıştır. Camiye devam eden kadmlann sayısı artınca Hz. Peygamber (s.a.s.); "Keşke şu hapıyı kadınlara ayırsaydıh" 4 buyurmuş, ayn kapıdan girip çıkmalannın daha uygun olacağını belirtmiştir. Onun bu isteğini Hz. Ömer (r.a.) yerine getirmiş ve l<apılardan birini kadınlara tahsis etmiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.), kadmlann camideyken sıkıntıya düşmemelerine de özen göstermiştir. Bir çocuk ağlaması duyduğunda anneyi düşünerek namazı kısaltmış, "Uzun uzun kıldırma isteğiyle namaza başlıyorum ki o esnada bir çocuk ağlaması işitiyorum. Annesinin onu~ ağlamasından dolayı sıkıntıya düşeceğini bildiğimden namazı lıısa tutuyorum." demiştir. 5 Aynca Allah Resülü, kadınların camiye devammda dikkat etmeleri gereken hususlarda da nasihatlerde bulunmuş; giyim kuşamda ölçülü olmayı, camiye gelirken güzel koku sürmemeyi nasihat etmiştir. 6 Peygamber döneminde kadınlar, günün erken ve geç saatleri de dahil olmak üzere sabah namazı, akşam namazı, yatsı namazı gibi vakit namazianna iştirak etmişler, bunun yanında cuma namazlanna, bayram namazlanna, cenaze namazianna da katılmışlardır. Aynca kadınlar, gece gündüz fark etmeden ibadetlerini yapmak için de camilerde yerlerini almıştır. Çünkü camiler her türlü kötülükten emin mekanlardır. Nitekim bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.), "Geceleyin mescide gidip ibadet etmek için kadınlannız izin isteeliklerinde onlara izin vel'in" 1 buyurmuştur. 4 Ebo Davud, Saim, Buhari, Ezan: 65. Müslim, Salat: Buhari, Salat, 6; Ebcı Davud, Salat, 52 7 Buhari, Ezan:l62.

7 «)--- islam GELENEGiNDE CAMI VE KADlN --~ Hz. Peygamber (s.a.s.), genel hutbe ve vaazlannda kadınlan ayırmamış/ayn tutmamış, onlara özel sohbette de bulunmuştur. Hatta kadıniann camideki eğitim faaliyetleri için özel bir gün tahsis etmiş, ilim talep eden kadınlar rahatlıkla gelip Peygamberimize soru sormuştur. Nitekim Hz. Aişe (r.a.); "Ensar kadınlan ne iyi kadınlardır; çünkü hay~lan, dinlerini öğrenmelerine engel olmadı" 8 buyurmuştur. Kadıniann eğitimiyle başta Hz. Peygamber (s.a.s.) olmak üzere, hanımlan ve özel olarak görevlendirdiği kadın öğretmenler ilgilenmiştir. Camilerde verilen bu derslerde ve sohbet halkalannda sadece dini konularla ilgili eğitim verilmemiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.), kadıniann okurna-yazma öğrenmelerini daima teşvik e tmiştir. Hanımlanndan Hafsa'ya okuma yazma öğretmek üzere Şifa Hatun adındaki sahabiyi görevlendirmiştir. Aynca camiler pek çok konuda bilgi ve tecrübe alışverişinde bulunulmasına imkan tanımıştır. Başta Hz. Aişe (r.a.) olmak üzere pek çok hanım sahabinin şiir, tıp, hayvancılık gibi çeşitli konularda bilgi ve tecrübe sahibi olduğu bilinmektedir. Öyle ki kadıniann dini konulardaki geniş bilgi ve kültürleri, kendilerine Hz. Ömer (r.a.) gibi bir halifeye itiraz edebilme cesaretini vermiştir. Sahabi kadınlar Peygamber zamanında mescit ile hemh~l olmuştur. Mescidin her türlü bakım ve temizliği ile de kadınlar ilgilenmiştir. Hanım sahabiler yeri geldiğinde orada uyuyup dinlenebilmiştir. Fitneden emin olunciuğu f:aman gerek kadın, gerekse erkek Müslümanlardan yaracak yeri olmayanlar mescitte gecelemiştir. Bugün de gidecek yeri olmayaniann sığındığı en güvenli yer camilerimiz değil midir? Hz. Peygamber (s.a.s.), kadıniann da camilerde yerlerini almalannın önemine binaen yapmış olduğu teşvikler ve gerekli düzenlernelerin yanında, ailesine karşı sorurnluluklannı yerine 8 Buharl, ilim: 50.

8 10... ~ CAMI 1\,\[)IN VE i\ill: ~ getirmede sıkıntı çekmemeleri için kadınların camiye devamını zorunlu kılmamış, bu konuda kendilerini serbest bırakmıştır. Bu imtiyaza rağmen sahabi hanımlar, camiye her vakit devam etmiştir. Hatta Hz. Peygamber (s.a.s.) döneminde Müslüman kadının mescide gelmesi, sadece Peygamber mescidi ile sımrlı kalmamış, mahalle mescidine de devam etmişlerdir. Aynca içtimai hayatın merkezi olan camilerde düzenlenen toplantılara, mahkemelere, törenlere, kültürel etkiniiidere kadınlar da icabet etmişlerdir. Asr-ı Saadet Dönemi Sonrası Cami-Kadın İlişld~i Hz. Peygamber (s.a.s.)'in belirlediği İslam geleneğinde,, cami ve kadın ilişkisi böyle iken, Hz. Peygamber (s.a.s.)'in vefatmdan sonra zaman içerisinde kadınların cami ile ilişkileri ne yazık ki sekteye uğramıştır. İslam toplumlannda kadının pek çok alandaki konumunu bir taraftan dini kurallar, diğer taraftan sosyal ve siyasi çevre, emik yapı ve İslam öncesinden gelen kültür mirası belirlemiştir. İslam, kadınla ilgili yanlış anlayışlarla mücadele etmiş, kadını hak ettiği yere konumlandırmıştır. Üstünlüğün cinsiyette değil takvada olduğunu bildirmiştir. Ancak İslam coğrafyası genişledikçe İslam Peygamberinin yoğun uğraşlan ile bertaraf ettiği bu anlayış, yavaş yavaş gün yüzüne çıkmaya başlamış ve kadın, yavaş yavaş camilerden evine çekilmek zorunda kalmıştır. Toplumu din konusunda aydınlatma camiierin görevi iken, kadınlar bundan mahrum kalmıştır. Emeviler döneminden itibaren netleşen bu durumda, geleneğin güçlü etkisinin yanmda bazı rivayetlerin yorumlanmasmdaki farklılıklar da etkili olmuştur. İslam geleneği demek Kur'an ve Hz. Peygamber (s.a.s.)'in sünneti demektir. İslam geleneğindeki durum yukarıda anlattığımız gibiyken, Hz. Pey-

9 ... «l> isi.af\1 l; E I.I 'N E (; i N nı : C1\Mi VE 1\t\I)IN.. ~ 19 gamber (s.a.s.)'in vefatından sonra Hz. Aişe (r.a.)'nin söylediği ileri sürülen; "Eğer Resıtlullah (s.a.s.) kadınlann kendisinden sonra mescitlerde neler ihdas edeceklerini bilseydi, İsrailoğullan gibi, o da onla n n mescitlere girmelerini yasak lardı " 9 ifadesi, Hz. Peygamber (s.a.s.)'in hayatta iken camiye gelmeleri için düzenlemeler yaptığı ve teşviklerde bulunduğu kadınlann camilerden çekilmelerine sebebiyet vermiştir. Oysa. tamamlanmış olan bir din söz konusudur. Kadıniann camiye devam etmeleri konusunda bir yasaklama gerekecek olsaydı, Hz. Peygamber (s.a.s.)'in uygulamalan bu doğrultuda olurdu. Bir kadın sahabi Hz. Peygamber (s.a.s.)'e gelerek; "Ey Allah'ın Resulü, kocalanmız sizinle beraber namaz kılmamıza engel oluyorlar. Oysa biz sizinle namaz kı lmayı çok istiyoruz" 10 diye şikayette bulunmuş ve bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.s.), ona namazlannı evinde kılmasını tavsiye etmiştir. Zamanla kadınlann evdeki ibadetlerinin, camideki ibadetlerinden daha faziletli olduğu, camiye gitmelerinin fitneye sebep olacağı inancı yerleşmeye başlamıştır. Oysa kolaylık dininin Peygamberi, aile içi problem olmaması için, tıpkı kadınlann camilere gelmesini zorunlu tutmayıp, serbestlik tanıdığı gibi, kişiye özel bir öğütte bulunmuştur. Harama bakıp günaha girme ihtimali de öne sürülerek kadınlar camilerden uzaklaşnnlmıştır. Oysa Allah Teala, Nür Süresi, ayetlerde; "İman eden erkeklere söyle gözlerini harama bakmaktan sakındırsınlar, namuslan nı korusunlar... 1 inanan kadınlara da söyle, onlar da gözlerini harama bakmaktan sakındırsınlar ve namuslannı korusunlar... " buyurmuş ve hem kadını hem de erkeği sorumlu tutmuştur. ilim öğrenmenin farz-ı kifaye olduğu anlayışı kalmasına sebebiyet vermiştir. da kadınlann camiden mahrum 9 Buhari, Ezan: Taberani, Mu'cemül-Kebir,

10 20... «:)> C.!\ Mi I<ADIN VE AiLE {:» Bu gibi etkenlerle ilim yuvası olan mescitlerden nasibini alamayan kadınlar, din'i bilgilerini farklı farldı yollarla temin etmeye başlayınca, dinin teorik ve amel'i yönünün değil şekli yönünün ön plana çıkmasına, din dışı uygulamalann zaman içerisinde dindenmiş gibi algılanmasına sebebiyet vermiştir. Asr-ı saadet dönemindeki cami-kadın birlikteliğinin ardından, İslam coğrafyasının genişlemesi ile camiden ve eğitim-öğretim faaliyetlerinden giderek uzaklaşır bir hal alan cami-kadın ilişkisine, Osmanlı devleti zamanında farklı bir boyut eklendiğini söyleyebiliriz. Osmanlıda kadınlann; medrese, hastane, cami gibi hayatın merkezlerini bir arada banndıran külliyeler yaptırması ve bu tür faaliyet1erin sayılannın dikkat çeken çokluğu, camilerden uzak kalan kadıniann özleminin bir ifadesi olarak algılanabilir. Asr-ı saadet sonrası zaman içerisinde geleceğimizin m iman olan kadınlar, evde cehalete terk edilmiş, teravihten teravihe ait olduğu mekiinlann ancak izbe, rutubetli köşelerine, bin bir zorlukla gidebilir olmuştur. Çocuğu ağlayan var diye namazı kısa tutan bir peygamberin ümmetinden, çocuğu ile Allah'ın evine geldi diye azar işitir olmuştur. Hem camilerden uzaklaştınlmış hem de yılda bir defa geldiği caminin adabını iyi bilmesi istenir olmuştur. Camiden uzaklaşan, dini bilgileri doğru ve sağlıklı edinemeyen, camiyi bilmeyen, aidiyetsizlik hissine kapılan annelerden, iyi evlatlar yetiştirmesi beklenir olmuştur. Oysa bir olmanın, Allah'ın huzuruna birlikte yönelmenin manevi hazzmı yaşayamayan annelerin evlatlanna bunu aktarmalan mümkün görünmemektedir. Günümüzde Cami-Kadın İlişldsi Günümüz İslam dünyasında, kadıniann camiye devam edip vakit, cuma ve bayram namazianna katıldığı yerler olmasına rağmen, Türkiye'de ibadet ve eğitim amacıyla camiye devam

11 .. «:)--- - islam GELENECilNDE CAMI VE 1<1\DIN ---(» 21 eden kadın sayısı oldukça düşüktür. Erkekler cami ile ilişkisini, gerek ibadet gerekse vaaz, hutbe gibi faaliyetler ile sürdürmektedir. Ancak kadınlar, genel olarak camiye devam etmemekte ve cami eğitiminden yeterince faydalanamamaktadırlar. Ancak şunu unutmamalıyız ki Veda Hutbesinde Kur'an'ı ve Sünneti bize miras bırakan Allah Resülü, camilerde her türlü etkinliklerde erkekler kadar kadınlara da yer ayırmıştır. Dünya nüfusunun yansı kadmken ve diğer yansını da kadınlar yetiştirirken, bizim camilerimizde kadınlara daha az yer vermemizin mazereti olmamalıdır. Zira İslam toplumu için cami ile birliktelik, erkek için olduğu kadar Müslüman nesli yetiştiren, medeniyeti şekillendinci anneler olan kadınlar için de geçerlidir. Dinin doğru anlaşılması ve yaşanması, huzurlu bir İslam toplumunun olması kadın, erkek, genç, yaşlı tüm inananiann aynı mekanda, aynı amaç için bir araya gelmesi ile mümkündür. Dünya banşı ve huzuru, ilmin beşiğinde yetişen ve orada çocuklan için ilmin beşiğini sallayan annelerle mümkündür. Müslüman kadının yeniden camilerle hemhal olması, İslam alemi için dini, ilmi ve içtimat açıdan önem arz etmektedir. Bu önemli konunun farkında olan Diyanet İşleri Başkanlığımız, kadınlann ait olduklan camileri, bu cennet bahçelerini yeşertmeleri için bir takım faaliyetler yürütmektedir. Kadınıyla-erl<eğiyle, genciyle-yaşlıs.ıy la camilerimizi hayatım ızın merkezine taşımamız gerekmektedir. İslam geleneğine sahip çıkıp Hz. Peygamber (s.a.s.)'in, "Mescitler yeryij.zünde Allah'ın evleridiı: Gökteki yıldıziann yer ehlini aydınlattı1dan gibi, onlar da göh ehlini aydınlatırlar" 11 Hadis-i Şerifindeki gök ehli olmanın şerefine nail olmak için camnerimizdeki her türlü dini, ilmi, içtimai etkinliklere katılmamız önemlidir. ll Taberan1, Mu'cemü'l-Kebir, 10/262.

12 l~esct(-i Ekrern som-ctst dönernterrle /(ıllfi.t Ne6i'nitı LD'9ufcımas~vrcı 6oğc(oşr nqvon tafifısiz Sir ge fen ek o(ı ış tu. Cem ıi(ur. i ll<: dönern(erc(af(j sosycı( for ıfcs[vot ı(uru ll kay5auifc!eri gioi fcocrın c:ernaol(erirıi ckj kay5eui(er. Asfıncfcı koyuec(en[er corniler cfeğıkfi. Kc~6ec(enfer. fcacrınrrır uu isu ırrı lopfi.tmuydil. ÇiinfCii comi(er, n n n n ıa ua ıejefckiir yerferi icfi. Moncvi c:oş!<:u, ndiani ylice(me ue _viiksefhıe n ıe/(anlör~cli. Do!Ctyıs~vra Dı tm(orc(oi ı uzcıl( kofinn k. 6ı1 c(eğederdeiı u::;cı!( kofi 11C!)'Cl e~c(ecjercti.