Kıymetli Evrak Hukuku

Transkript

1 Prof. Dr. Mehmet HELVACI İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Hüseyin ÜLGEN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı E. Başkanı Prof. Dr. Abuzer KENDİGELEN İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Arslan KAYA İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Kıymetli Evrak Hukuku Yeni Türk Ticaret Kanunu na, Yeni Çek Kanunu na ve Yeni Sermaye Piyasası Kanunu na Göre Güncellenmiş 7. Bası İstanbul

2 İçindekiler Yedinci Basıya Önsöz... VII Birinci Basıya Önsöz...X İçindekiler...XIII Kısaltmalar...XXXIII Birinci Bölüm Giriş 1. Genel Olarak Yasal Düzenleme Kaynak Mevzuat TK Üçüncü kitap TK nın diğer kitapları TK dışındaki mevzuat MK ve BK Diğer kanunlar Muhtelif Tür Kıymetli Evrak TK da düzenlenen kıymetli evrak türleri MK da düzenlenen kıymetli evrak türleri SerPK da düzenlenen kıymetli evrak türleri SPK tebliğleri ile düzenlenen kıymetli evrak türleri Diğer mevzuatta düzenlenen kıymetli evrak türleri TK nın Kıymetli Evraka İlişkin Düzenlemesinin Özelliği Doktrin Türk Hukuku...9

3 XIV İçindekiler 4.2. İsviçre Hukuku Alman Hukuku Avusturya Hukuku Fransız Hukuku...11 İkinci Bölüm Temel Kavramlar 1. Kıymetli Evrak Tanım Unsurları Maddi (somut) unsur: Senet Maddi olmayan (soyut) unsur: Devredilebilir nitelikte bir hak Kavramsal Özellikleri Hak ve senet birlikteliği Devredilebilirlik (Dolanım/Tedavül yeteneği) Özelliklerin Yasal Görünüm Biçimleri Kıymetli Evrak Sınıflandırmaları Temsil ettikleri hakkın türü bakımından Alacak senetleri Emtia senetleri (Makbuz senedi ve varant) Ortaklık hakkı veren senetler (Pay senetleri ve ilmühaberler) Ortaklığa katılma senetleri Karma nitelikli senetler Kurucu (yaratıcı) ya da açıklayıcı olmaları bakımından Sınıflandırma Kurucu (yaratıcı) kıymetli evrak Açıklayıcı kıymetli evrak Kurucu (yaratıcı) kıymetli evrakı reddeden görüş Değerlendirme Kamu güvenliğine sahip olup olmamaları bakımından... 26

4 İçindekiler XV Kamu güvenliğine sahip olan kıymetli evrak Kamu güvenliğine sahip olmayan kıymetli evrak Yaratılmalarına neden olan temel ilişki ile bağlantıları bakımından Soyut (mücerret) kıymetli evrak İllî (sebebe bağlı) kıymetli evrak İskonto esasına tabi olup olmamaları bakımından Asıl (ana) senet-yan senet Devir şekilleri bakımından (nama-emre-hamile/hamiline yazılı kıymetli evrak) Menkul Kıymet Muhtelif Tür Menkul Kıymet TK Pay senedi, kupon ve talon İlmühaber İntifa senedi Borçlanma senetleri ile alma ve değiştirme hakkını içeren senetler MK İpotekli borç senedi İrat senedi Rehinli tahvil Rehin makbuzu SerPK İpoteğe ve varlığa dayalı menkul kıymet İpotek ve varlık teminatlı menkul kıymet Kira sertifikası SPK Tebliğleri Oydan yoksun hisse senedi Yatırım fonu katılma belgesi Depo sertifikası... 38

5 XVI İçindekiler Hisse senedine dönüştürülebilir tahvil Değiştirilebilir tahvil Katılma intifa senedi Kârdan pay alma hakkı veren tahvil Banka bonosu Finansman bonosu Altın, gümüş ve platin bonosu Gayrimenkul sertifikası Kâr ve zarar ortaklığı belgesi Ortaklık varantları Aracı kuruluş varantları Özel Kanun ve Bakanlar Kurulu Kararları Hamiline yazılı mevduat sertifikası Gelir ortaklığı senedi Evraksız Kıymetli Evrak Kıymetli Evraka Benzeyen Senetler Klasik Öğreti İbraz senetleri (Prasentationspapiere) Teşhis senetleri (Legitimationspapiere) Değerlendirme Görüşümüz Hak ve senet birlikteliğinin (tam olarak) bulunmadığı senetler Dolanıma (tedavüle) özgülenmemiş ya da düzenleyenin dolanımı (tedavülü) engelleyebileceği senetler Kıymetli Evrakın İptali Genel Olarak Zayi Olma (Zıya) Kavramı İptal Talebi ve Kararı Zayi Olma Hallerine Göre Ortaya Çıkabilecek Farklı Durumlar Zayi Olma Dışında İptal Davası Olanağının Olup Olmadığı Sorunu... 52

6 İçindekiler XVII 5.6. İptal Davası Sonucunda Alınan İptal Kararının Hükümleri Kıymetli Evrakta Sınırlı Sayı (Numerus Clausus) İlkesi Üçüncü Bölüm Nama, Emre ve Hamiline Yazılı Senetler 1. Genel Olarak Nama Yazılı Senetler Tanım Nama Yazılı Senetlerin Devri Nama Yazılabilecek Senetler (Kıymetli Evrak) Nama Yazılı Senetlerde Def iler Nama Yazılı Senetlerin Zıyaı ve İptali Eksik Nama Yazılı Senet Emre Yazılı Senetler Tanım Emre Yazılı Senetlerin Devri Emre Yazılabilecek Senetler (Kıymetli Evrak) Emre Yazılı Senetlerde Def iler Mutlak def iler Senet metninden anlaşılan def iler Senedin geçersizliğine ilişkin def iler Nispî def iler Kişisel def iler Kişisel olmayan nispî def iler Emre Yazılı Senetlerin Zıyaı ve İptali Genel olarak İptal usulü Ödeme yasağı Poliçeyi eline geçiren kişinin bilinmesi Poliçeyi eline geçiren kişinin bilinmemesi... 73

7 XVIII İçindekiler Teminat Hamiline/Hamile Yazılı Senetler Tanım Hamiline Yazılı Senetlerin Devri Hamiline Yazılabilecek Senetler (Kıymetli Evrak) Hamiline Yazılı Senetlerde Def iler Hamiline Yazılı Senetlerin Zıyaı ve İptali Genel olarak Hamiline yazılı faiz kuponları Banknotlar ve buna benzer kâğıtlarda usul İpotekli borç senedi ve irat senedi Senedin Türünün Değiştirilmesi (Tahvil/Dönüştürme) Genel Olarak Tür Değiştirme Usulü TK da Çözümlenmemiş Bazı Sorunlar ve Sonuçları...81 Dördüncü Bölüm Kambiyo Senetleri Birinci Ayrım Genel Bakış 1. Ön Bilgiler Temel (Adi/Alt) İlişki Kambiyo İlişkisi Kambiyo Taahhüdünün/İlişkisinin Doğumu Temel İlişki İle Kambiyo İlişkisinin Karşılıklı Durumları Kambiyo Senetlerinin Özellikleri Kambiyo Senetlerinde Soyutluk İlkesi Geçerlidir Biçimsel soyutluk (ispat soyutluğu) Maddi soyutluk Kambiyo Senetlerinde Sınırlı Sayı (Numerus Clausus) İlkesi Geçerlidir... 96

8 İçindekiler XIX 2.3. Kambiyo Senetleri Özellikli (Mevsuf) Şekil Şartlarına Tâbidir Ortak Hükümler Kambiyo Senetlerinin Ekonomik İşlevleri İkinci Ayrım Poliçe 1. Kavram Şekil Şartları (Unsurlar) Yasal Şekil Şartları İhtiyarî (İsteğe Bağlı) Kayıtlar Damga Pulu Şekil Şartlarındaki Noksanlıklar ve Sonuçları İşleyiş Kabul Nüsha Zamanaşımı Zamanaşımı Süreleri Zamanaşımının Kesilmesi Zamanaşımının Kesilmesinin Hükümleri Karşılığın İntikali Genel Olarak Karşılığın İntikal Ettiği Haller Düzenleyenin iflâsı Düzenleyenin iradesi ile karşılığı devretmesi Sebepsiz Zenginleşme Genel Olarak Şartları Poliçeden doğan talep haklarının sona ermesi Hamilin zarara uğraması Düzenleyenin ya da poliçeyi kabul etmiş olan muhatabın hamilin zararına olarak zenginleşmiş olması...124

9 XX İçindekiler 8.3. Sebepsiz Zenginleşme Talebi (Davası) İstem sahibi İstemin yöneltilebileceği kişiler İstemin içeriği Görevli ve yetkili mahkeme Zamanaşımı Emre Yazılı Havale Kavram Hükümleri Üçüncü Ayrım Bono (Emre Yazılı Senet) 1. Terminoloji Kavram Şekil Şartları (Unsurlar) Yasal Şekil Şartları Bono ya da emre yazılı senet kelimesi Belirli bir bedeli kayıtsız/koşulsuz ödeme vaadi Vade Vade türleri Görüldüğünde Görüldükten belirli bir süre sonra Düzenleme gününden belirli bir süre sonra Belirli bir günde Muhtelif deyimler ve sürelerin hesabı Muhtelif deyimler Sürelerin hesabı Takvimlerin çatışması Ödeme yeri Kime ya da kimin emrine ödenecek ise onun adı ve soyadı ya da ticaret unvanı (lehtar)...136

10 İçindekiler XXI Senedin düzenlenme tarihi ve yeri Düzenleyenin imzası İhtiyarî (İsteğe Bağlı) Kayıtlar Bedeli nakten/malen alınmıştır kaydı Muacceliyet kaydı Diğer kayıtlar Damga Pulu Şekil Şartlarındaki Noksanlıklar ve Sonuçları İşleyiş Hatır Bonosu (Bedelsiz ya da Karşılıksız Bono) Açık (Beyaz) Bono Teminat Bonosu (Senedi) İmza Edenlerin Sorumluluğu (İmzaların Bağımsızlığı İlkesi) Senet Metnindeki Değişiklikler/Bozma-Değiştirme Devir Ciro Düzenleme, Kavram, Hukuki Niteliği ve Özellikleri Düzenleme Kavram Hukuki niteliği Özellikleri Cironun Şekli ve Çizilmesi Cironun Zamanı Ciroda Kişiler Cironun Hükümleri Devir işlevi Hamilin hak sahipliğini ispat (teşhis) işlevi Teminat işlevi Cironun Türleri Devir (nakil/temlik) cirosu

11 XXII İçindekiler Tam ciro Beyaz ciro Tahsil cirosu Rehin cirosu Garanti Cirosu Ciro-Alacağın Devri (Karşılaştırma) Aval Ödeme Ödeme İçin İbraz Genel olarak İbrazın tabi olduğu usul ve esaslar Kim ibraz eder? Kime ibraz edilir? Ne ibraz edilir? Nasıl ibraz edilir? Nerede ibraz edilir? Ne zaman ibraz edilir? Görüldüğünde vadeli bono/poliçe Diğer türde vadeli bono/poliçe İbraz zamanı ile ilgili diğer esaslar Ödeme için süresinde ibrazın sonuçları Süresinde ibraz etmemenin sonuçları Alacaklı temerrüdü - Borçlunun tevdi imkânı Genel olarak tevdi hakkı Tevdiin/Tevdi etmemenin hukuki sonuçları Başvuru borçlularına başvurma hakkının düşmesi Asıl borçluya başvurma hakkının kapsamında daralma Ödemenin Gerçekleşmesi Genel olarak Ödemenin zamanı: Vadede ödeme

12 İçindekiler XXIII Vadede ödeme yapan borçlunun durumu Vadede tam ödeme Vadede kısmi ödeme Vadeden önce ödeme Yabancı para üzerinden ödeme Ödeme zamanının uzatılması (temdit) Ödememe Hâlinde Başvurma (Müracaat) Hakkı Başvurma (müracaat) hakkı kavramı Başvurma hakkının sujeleri/sahibi/sahipleri Hamile karşı sorumlu olanlar ve sorumluluklarının hukuki niteliği Hamile karşı sorumlu olanlar Asıl borçlu Başvuru borçluları Sorumluluğun hukuki niteliği ve özellikleri Başvurma hakkının kullanılmasının şartları Maddi şart: Ödememe Vadede ödememe Ödememe hâlinin vadeden önce sabit olması (vadeden önce başvurma hakkı) Şeklî şart: Protesto Kavram Protesto hâlleri Protesto süresi Protesto düzenlenmesine ilişkin usul Protesto düzenlemeye yetkili merci Protestonun şekli, içeriği, sakat protesto Protestodan muafiyet hâlleri Bono (poliçe) üzerinde protestodan muafiyete ilişkin kayıt olması İflas Mücbir sebep

13 XXIV İçindekiler Protestoya bağlanan sonuçlar Düzen şartı: İhbar Anlamı ve İşlevi Yüküm niteliği İhbarın süresi ve şekli İhbar etmemenin sonucu Başvurma hakkının kapsamı Hamilin başvurma hakkının kapsamı Bononun ödenmeyen (poliçenin kabul edilmeyen veya ödenmeyen) bedeli ile şart kılınmışsa işlemiş faiz Temerrüt faizi Zorunlu şart: Borçlu temerrüdünün gerçekleşmesi Temerrüt faizi oranları Yabancı para üzerinden düzenlenen senetlerde temerrüt faizi talebi Başvuru masrafları Komisyon Ödeyen başvuru borçlusunun başvurusunun kapsamı Hamile ödenen meblâğın toplamı Temerrüt faizi Masraflar Komisyon Başvurma hakkının kullanılış yöntemi Bono (veya poliçe) ile protesto evrakının ibraz ve teslimi Geriye ciro Retret Başvurma hakkının düşmesi Başvurma hakkını düşüren hâller Başvurma hakkının düşmesinin sonuçları Araya girerek ödeme...223

14 İçindekiler XXV 14. Nüsha Suret Zamanaşımı Zamanaşımı Süreleri Zamanaşımının Kesilmesi Nedenler Hükümleri Karşılığın Devri Sebepsiz Zenginleşme Genel Olarak Şartları Bonodan doğan istem haklarının sona ermesi Hamilin zarara uğraması Düzenleyenin hamilin zararına olarak zenginleşmiş olması Sebepsiz Zenginleşme Davası İstem sahibi İstemin yöneltilebileceği kişiler İstemin içeriği Görevli ve yetkili mahkeme Zamanaşımı Emre Yazılı Ödeme Vaadi Kavram Hükümleri Dördüncü Ayrım Çek 1. Genel Olarak Kanuni Düzenleme Tarihi Gelişimi ve İktisadi Önemi Hukuki Niteliği...233

15 XXVI İçindekiler 2. Çekin Düzenlenmesi Çek Düzenlemenin Ön Şartları Karşılık Çek anlaşması Karşılık ve/veya çek anlaşmasının bulunmaması Çek Düzenlenmesinde Şekil Zorunlu unsurlar Çek kelimesi Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale Muhatap Ödeme yeri Düzenlenme tarihi ve yeri Düzenlenme tarihi Düzenlenme yeri Düzenleyenin imzası Unsurların bulunmaması ve açık çek ÇekK da öngörülen özel düzenleme Çek hesabı açılması ve çek defteri verilmesine ilişkin Matbu çek yapraklarının kullanılması zorunluluğuna ilişkin Tacir çeki Matbu hamiline yazılı çek Tamamlayıcı unsurlara ilişkin Çeke konulabilecek ihtiyari kayıtlar Kanunda öngörülen ihtiyari kayıtlar Çekin türüne ilişkin kayıtlar Ödemeye ilişkin kayıtlar Ödenmeme hâline yönelik kayıtlar Kanunda öngörülmeyen ihtiyari kayıtlar Düzenleyen ile muhatap arasındaki ilişkiye yönelik olarak...252

16 İçindekiler XXVII Düzenleyen ile hamil arasındaki ilişkiye yönelik olarak Muhatap ile hamil arasındaki ilişkiye yönelik olarak Yasak kayıtlar Çekin geçerliliğini etkilemeyen yasak kayıtlar Kabul kaydı (ve muhatabın aval beyanı ile cirosu) Vade (muacceliyet) kaydı Faiz kaydı Düzenleyenin sorumsuzluk kaydı Çekin geçerliliğini etkileyen yasak kayıtlar Çekte suret yasağı ve nüsha Çekin Tedavülü (Devri) Genel Olarak Nama Yazılı Çekin Devri Emre Yazılı Çekin Devri Hamiline Yazılı Çekin Devri Çekin Ödenmesi Çekte Vade Sorunu Çekin görüldüğünde ödeneceği kuralı (TK) İleri düzenlenme tarihli çek kullanımının önlenememesi Uygulamanın kanun koyucu tarafından da kabulü (ÇekK) Ödeme İçin İbraz İbraz yeri Muhatap bankaya ibraz Takas odasına ibraz İbraz süresi İbraz sürelerinin önemi Kanunda öngörülen farklı ibraz süreleri İbraz sürelerinin hesaplanması İbraz sürelerinin hukuki niteliği İbraz sürelerinin geçirilmesinin sonuçları...266

17 XXVIII İçindekiler 4.3. Muhatabın Ödeme Yükümlülüğü Karşılığın tamamen ya da kısmen bulunması hâlinde Karşılığın tamamen ya da kısmen bulunmaması hâlinde Çek Karşılığının Ödenmesi Muhatap bankanın inceleme yükümlülüğü Kimlik tespiti ve çekin ödenme şekli Ödeme hâlinde yapılacak işlemler Tam ödeme hâlinde Kısmi ödeme hâlinde Karşılığı bulunmayan bir çekin ödenmesi Sahte veya tahrif edilmiş bir çekin ödenmesi Çekten Cayma Anlamı Şartları Sonuçları Çekin Ödenmemesi ve Sonuçları Çekin Muhtemel Ödenmeme Nedenleri ve Karşılıksızlık Ödenmeme Durumunun Tespiti Çekin Karşılıksız Kalmasının Hukuki Yaptırımı Başvurma hakkı Genel olarak Başvurma hakkının şartları Başvurma hakkının kapsamı Başvurma hakkına ilişkin zamanaşımı süresi Başvurma hakkını kaybeden hamilin durumu Genel olarak Sebepsiz zenginleşme davası Hamilin temel ilişkiye dayanabilmesi Karşılığın devri Çekin Karşılıksız Kalmasının İdari Yaptırımı...286

18 İçindekiler XXIX ÇekK da öngörülen özel hükümler Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı Genel olarak Kabahatin unsurları Kabahat için öngörülen idari yaptırım Kabahatin faili Kabahate ilişkin idari yaptırım kararı İdari yaptırım kararının verilmesi İdari yaptırım kararının kaldırılması İdari yaptırım kararının sonuçları Özel Çek Türleri Genel Olarak Çizgili Çek Mahsup Çeki Teyitli (Bloke) ve Garantili Çek Genel olarak Teyitli (bloke) çek Garantili çek Banka Çeki Beşinci Ayrım Kanunlar İhtilâfı 1. Genel Olarak Poliçeye (ve Bonoya) İlişkin Kanunlar İhtilâfı Hükümleri Çeke İlişkin Kanunlar İhtilâfı Hükümleri Altıncı Ayrım Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yolları 1. Genel Olarak Takibin Kabulü Şartları Alacağın kambiyo senedine dayanması gerekir...304

19 XXX İçindekiler 2.2. Önce rehne başvurma zorunluluğu yoktur Yetkili icra dairesine yapılan takip talebi İİK 58 deki kayıtları içermelidir Kambiyo senedinin aslının ve borçlu adedi kadar onaylı örneğinin takip talebine eklenmesi zorunludur Borçlu iflasa tabi kişilerden ise, takip talebinde, hangi takip yolunun seçildiği belirtilmelidir Kambiyo senedinin vadesinin gelmiş olması gerekir Alacaklının takip hakkının bulunması ve borçlunun kambiyo senedi uyarınca sorumlu olması gerekir Alacaklı (takip alacaklısı: yetkili hamil) Borçlu (takip borçlusu) Ödeme Emri ve İçeriği Ödeme Emrine İtiraz Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu ile Takipte İtiraz İleri sürülmesi, ileri sürülmemesinin sonucu ve itirazın takibe etkisi İmzaya itiraz Borca itiraz Kambiyo Senetlerine Özgü İflas Yolu ile Takipte İtiraz İleri sürülmesi, ileri sürülmemesinin sonucu ve itirazın takibe etkisi Ödeme emrine itiraz edilmemesi halinde iflas davası Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yollarında Şikayet Uygulanacak Diğer Hükümler Müşterek Hükümler Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yollarının Genel Haciz ve İflas Yollarından Temel Farkları Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolunun Genel Haciz Yolundan Temel Farkları Kambiyo Senetlerine Özgü İflas Yolunun Genel İflas Yolundan Temel Farkları...328

20 İçindekiler XXXI Beşinci Bölüm Emtia Senetleri 1. Genel Olarak Emtia Senetleri Makbuz Senedi ve Varant Çıkarmaya Yetkili Kuruluş Makbuz Senedi ve Varantın Hukuki Niteliği Makbuz Senedi ve Varantın Şekil Şartları Makbuz Senedi ve Varantın Devri Makbuz Senedi ve Varanta Konu Mallar Üzerindeki Tasarruflar Tasarruf işlemlerinde senet esası Tevdi olunan malların geri alınması Tevdi olunan malların sattırılması Başvurma hakkı Zamanaşımı Makbuz Senedi ve Varantın Kaybı Madde İndeksi Kavram İndeksi Kambiyo Senedi Örnekleri