Sanat ve Kuram Dizisi. Ayrıntı Yayınları

Transkript

1 Sanat ve Kuram Dizisi Ayrıntı Yayınları

2 RICHARD LEPPERT, Minnesota Üniversitesi Kültürel Çalışmalar ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü nün başkanıdır ve aynı bölümde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Leppert ın bazı yapıtları şunlardır: The Sight of Sound: Music, Representation and the History of the Body (University of California Press, 1993); Music and Image: Domesticity, Ideology and Socio-Cultural Formation in the Eighteenth-Century England (Cambridge University Press, 1988); Nude: The Cultural Rhetoric of the Body in the Art of Vestern Modernity (Westview Press, 2006); Aesthetic Technologies of Modernity, Subjectivity, and Natura (University of California, 2015) ve editörlüğünü Susan McClary ile paylaştığı Music and Society: The Politics of Composition, Performance and Reception (Cambridge University Press, 1987). Son olarak, Theodor W. Adorno yla birlikte, Essays on Music (University of California Press, 2002) adlı bir makaleler derlemesini; Daniel Goldmark ve Lawrence Kramer ile birlikte Beyond the Soundtrack: Representing Music in Cinema adlı kitabı (University of California Press, 2007) yayıma hazırlamıştır. Leppert, John Simon Guggenheim Foundation, The National Endowment for the Humanities, The American Philosophical Society ve American Council of Learned Societies başta olmak üzere çeşitli kurumlardan araştırma bursları kazanmıştır. RICHARD LEPPERT

3 Sanatta Anlamın Görüntüsü İmgelerin Toplumsal İşlevi

4 Ayrıntı: 359 Sanat ve Kuram Dizisi: 25 Sanatta Anlamın Görüntüsü İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert Kitabın Özgün Adı Art and the Committed Eye The Cultural Functions of Imagery İngilizceden Çeviren İsmail Türkmen Yayıma Hazırlayan Mehmet Küçük Westview Press/1996 basımından çevrilmiştir. Richard Leppert, 1996 by Westview Press, Inc, A Division of HarperCollins Publishers, Inc. First published in the United States by Westview Press, a member of the Perseus Books Group Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Düzeni Gökçe Alper Düzelti Sait Kızılırmak Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım 2002 İkinci Basım 2009 Üçüncü Basım 2017 Baskı adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu - İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

5 Sanatta Anlamın Görüntüsü Richard Leppert

6 SANAT VE KURAM DİZİSİ FOTOĞRAF Çerçevedeki Gizem Mary Price MONA LISA KAÇIRILDI Sanatın Bizden Gizledikleri Darian Leader EDEBİYAT KURAMI Giriş/Genişletilmiş 2. basım Terry Eagleton EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK Georges Bataille ZAMAN TÜNELİ Denemeler ve Notlar John Fowles KORKUNUN GÜÇLERİ İğrençlik Üzerine Deneme Julia Kristeva GÜRÜLTÜDEN MÜZİĞE Müziğin Ekonomi Politiği Üzerine Jacques Attali RABELAIS VE DÜNYASI Mihail Bahtin SANAT VE SORUMLULUK İlk Felsefi Denemeler Mihail Bahtin SANAT VE ESTETİK Peter de Bolla FLAMENKO Tutku, Politika ve Popüler Kültür William Washabaugh ATEŞ VE GÜNEŞ Platon Sanatçıları Niçin Dışladı? Iris Murdoch SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ İmgelerin Toplumsal İşlevi Richard Leppert SANATIN SONUNDAN SONRA Çağdaş Sanat ve Tarihin Sınır Çizgisi Arthur C. Danto KURMACA NASIL İŞLER? James Wood SIRADAN OLANIN BAŞKALAŞIMI Arthur C. Danto BUNU BEN DE YAPARIM Christian Saehrendt ARABESK Uğur Küçükkaplan ROMAN KURAMINA GİRİŞ Zekiye Antakyalıoğlu YAZMA CESARETİ Nihan Kaya MARX'IN KAYIP ESTETİĞİ Margaret A. Rose Edebiyatta ve Felsefede VAROLUŞÇULAR VE MISTIKLER Iris Murdoch ŞİİR NASIL OKUNUR Terry Eagleton YALNIZ ŞİİR Şeref Bilsel ŞAİR VE TAİFESİ Hüseyin Köse TÜRKIYE NIN POP MÜZIĞI Uğur Küçükkaplan KARANLIK KARDEŞ Doğu ve Batı Edebiyatında Şeytan Müslüm Yücel BRİLLO KUTUSU Post-Tarihsel Perspektiften Görsel Sanatlar Arthur C. Danto PERFORMATİF ESTETİK Erika Fischer-Lichte TANGO BÖYLE BİR ŞEY! Yeşim Narter SANAT İÇGÜDÜSÜ Güzellik, Zevk ve İnsan Evrimi Denis Dutton BENLIK ÜZERINE DENEMELER Virginia Woolf

7 İçindekiler Birinci Kısım Görülecek Manzaralar/Mekânlar Teşekkür Giriş A. Çalışmanın Çerçevesi B. Görme ve Toplumsal Anlamlandırma Pratiği C. Bilmek İçin Görme, Görmek İçin Bilme D. Angajman Sınırları E. Temel İlkeler: Teamüller, Toplumsal Çıkarlar ve Hafıza F. Maksat, İşlev ve Tarih G. Sanatın Kurumsal Çerçeveleri H. Ayrıcalıklı Görme: Resim ve İktidar Temsil ve Kandırma Siyaseti A. Aldatma B. Aldatmanın Nasıl İşler C. Kuşkulu Kesinlik D. Görme Arzusunun Temsili E. Resmin Resmi F. Feragatname G. Kandırma ve Erotik Arzu H. Kandırma ve Paranın Erotizmi (Değeri Neyse Görme)... 57

8 İkinci Kısım Nesne 2. Natürmort, Güzellik ve İktidar Rejimleri A. Resim, Sahiplik ve Kimlik B. İstemek İçin Görmek C. Lale Çılgınlığı D. Çiçek Spekülasyonundan Çiçek Fantazisine E. Doğalın Doğallıktan Çıkarılması F. Toplumsal Dinamikler, Işık ve Zaman Nesne Olarak Ölüm A. Vanitas B. Ölüm ve Enformasyon C. Feragat Etmeksizin Feragat Etmek D. Yalan Dünya ve Modernlik E. Toplumsallık ve Ölüm Ölüm ve Etin Hazları A. Ölü Hayvanları Resmetmenin Toplumsal Faydası B. Düşmanı Alt Etmek C. Siyasal Gösteri Olarak Av Ritüeli D. Hayvanları Avlamak ve Kadınları Kafeslemek E. Et ve Hayat F. Kan G. Et, Terör ve Defin Üçüncü Kısım Beden 5. Duyular A. Duyulu Beden B. Ciddi (Bir) İş Olarak Haz C. Kadının Bedenini Duyu Alanında Tutmak D. Farklılığı Duyumsamak Bedenin İncelenmesi: Neşter ve Fırça A. Cezalandırılmış Beden B. Anatomi, Bilgi ve Lekeleme C. Vesalius ve İskelet Kalıntıları D. Ressam-Anatomi Bilginleri E. Tablolar: Yaşayan Ölüm F. Sanattan Veriye G. Moda ve Koku H. Teşrihteki Erotizm I. Tortu Olarak Beden

9 7. Portre: Bedenin Dramlaştırılması A. Ciddiyetin Resimleri B. Portreyle Karşılaşmak C. Yüzü Tehlikeye Atmak D. Para ve Modernitenin Görünümü E. Kendini Portrelemek F. Dönüşümler Başkalarının Bedenleri: Sınıf ve Irk A. Beden Tipi ve Toplumsal Ahengin Temsili B. Hayvani Öteki C. Farklılık ve Protesto D. Gülümsemenin Kontrolü E. Çiftçi Kızları F. Çalışan Beden ve Toplumsal Düzen G. Tertipli Bedenler H. Renk, Irksal Farklılık ve Cisimlenmiş Fantezi I. Ölçülen Farklılık: Bir Siyah Beyaz Meselesi İ. Habis Öteki Kadın Nü: Arzunun Yüzeyleri A. Bakmak Kimin Elinde? B. Görme İhtiyacı C. Günahtan Türeyen D. Züğürt Tesellileri E. İpleri Ele Almak F. Bir Muhayyilenin Kuruntuları G. Bedenin Sömürgeleştirilmesi H. İntikam Çağrısı I. Havva Yeniden Erkek Nü: Kimlik ve İnkâr A. Kafa Karıştırıcı Bir Manzara B. Aziz Güzelliği C. Fallik Hüsran D. Bedenin Tersyüzü E. Gençlik, Ölüm ve Tasvip Edilen Arzu F. Gizli Keyif Olarak Fallus G. Antinarsisizm ve Hoşnutsuzluk Mıntıkaları Kaynakça İllüstrasyonların Listesi Renkli Resimlerin Listesi Dizin

10 Teşekkür Araştırmada bana sağladıkları mahir, özenli ve yorulmak nedir bilmeyen destekleri için Barbara Engh ve Martha Mockus a derinden müteşekkirim. Bazı meslektaşlarım metni okuyarak ayrıntılı eleştirilerini esirgemediler: Gary Thomas,Thomas Willette, Janet Wolff ve Rebecca Zurier. Her birine çok şey borçluyum. Felemenkçe bilgimin sınırlarını aşan on yedinci yüzyıl Felemenkçesi konusunda Mez van Oppen den yardım aldım. Bazı araştırma kütüphanelerinin çalışanlarına teşekkür borçluyum: Londra Üniversitesi, Courtauld Sanat Enstitüsünün Witt Kütüphanesi; Minnesota Üniversitesi, O. Meredith Wilson Kütüphanesinin Kütüphaneler Arası Ödünç ve Özel Koleksiyonlar Bölümü; ve özellikle de Minnesota Üniversitesi, Owen H. Wagensteen Biyoloji ve Tıp Tarihi Kütüphanesi Müdürü Elaine Challacombe. Birleşik Devletler ve Batı Avrupa nın çeşitli bölgelerindeki özel fotoğraf arşivleri ile kamusal sanat müzelerinin fotoğraf bölümleri ve kütüphaneleri, başka yerlerde bulamadığım dokümanter bilgilerle sanat eserlerinin röprodüksiyonlarını bulmamı sağladılar. Bu konuda bana yardımcı olan ve burada adlarını sıralayamayacağım kadar çok sayıdaki bu insanlara teşekkür ederim. Westview Press den editörüm Gordon Massman bana hep destek oldu ve hep sabırlı davrandı. Westview den özellikle teşekkür etmem gereken başkaları da var: Polly Christensen, Miriam Gilbert, David Jenemann, Jane Raese ve Michele Wynn. Bana finansal destek sağladığı için de Minnesota Üniversitesine müteşekkirim. Daha önceki çalışmalarımdan bazı figürleri burada kullanmama izin verdikleri için de öbür yayınevlerine şükran borçluyum: Resim 4.3, 4.6, 4.7, 8.6, 8.7 için Cambridge University Press e (Music and Image: Domesticity, Ideology, and Socio-Cultural Formation in Eighteenth-Century England, 1988); ve Resim 5.1, 5.2, 8.2, 8.3 için de University of California Press e (The Sight of Sound: Music, Representation, and the History of the Body, 1993). 10 Richard Leppert Minneapolis

11 Birinci Kısım Görülecek Manzaralar/Mekânlar

12

13 Temsilin ille de sanat olması gerekmez ama bu onun gizemini eksilten bir şey değildir. E. H. Gombrich Sanat ve Yanılsama [Sanat gibi] bizim için anlam yüklü olan bir şeyi öyle arı anlam dünyasına terk edemeyiz. Onun içindir ki tarif, analiz, karşılaştırma, yargılama ve sınıflandırma yaparız bizler: Yaratıcılık, form, algı ve toplumsal işlev üzerine teoriler geliştirir; sanatı bir dil, bir yapı, bir sistem, bir edim, bir simge ve bir duygu kalıbı olarak tanımlar; bilimsel, manevi, teknolojik ve siyasal metaforlar peşinde koşar; ve bunların hiçbiriyle bir yere varamadığımızda, muğlak vecizeleri birbiri ardına sıralayıp, bunlardaki karanlığın bir başkası tarafından [aydınlatılacağını] umarız. Evet, sanat üzerine konuşmak görünüşte boş ve gereksiz bir iştir, fakat derinlerde sanki şöyle bir zorunluluk yatmaktadır: Sanat üzerine yapılan konuşmalar bitmemelidir. Clifford Geertz Art as a Cultural System

14

15 Giriş Bugün kendimiz ve yakın çevremiz hakkındaki bilinçli ve bilinçdışı anlayışlarımızın önemli bir bölümünün çerçevesini yazılı ve görsel medyadaki reklam imgeleri çiziyor. Artık hiç kimsenin yadsıyamayacağı bir gerçek bu. Bu imgeler bize ne tür bedenlere sahip olmamız ve ne tür bedenleri arzulamamız ya da inşa etmemiz (bedenlerimizin en doğal biçimleri bile yeniden inşa edilecekler listesinde yer alıyor) gerektiğini bildiriyor; benlik duygumuzu, inanç sistemlerimizi, bireyselliğimizi ve toplumsal varlıklar olarak statümüzü etkiliyor; ne tür giysiler giyeceğimizi, hangi arabaya bineceğimizi, hangi partiye oy vereceğimizi söylüyor, vesaire. Reklam imgelerinin kimi temel özelliklerini çok iyi biliyoruz: Bu imgelerin bize sunduğu bilgiler önyargısız ya da tarafsız değildir (şunu değil de bunu alırsanız daha mutlu, asıl önemlisi, daha başarılı 15

16 olursunuz). Zaten reklamın varoluş nedeni, aslında yapmayabileceğimiz şeyleri yaptırmaktır bizlere. Reklam bize gelecekteki mutluluğu vaat eder. Fakat bunu yaparken geçmişimizden ve özellikle de bugünümüzden hoşnutsuz olmamızı sağlamaya çalışır. Hatta başarılı olabilmeleri için dayandıkları kurguların çok iyi farkında olsak bile genellikle söylenenlerin doğru olabileceği düşüncesine kapılırız. Nitekim reklamlarda gösterilenleri hatırlayın: Jeans reklamlarında olağanüstü seksi, kendine hâkim, grup kimliği olan (bir sürü ahbap) ve atletik erkekler; çorap reklamlarında ise yine olağanüstü seksi, güzel (kendisi gibi çekici bir erkeği mıknatıs gibi üzerine çeken sütun gibi bacaklar), herkes tarafından sevilen, vb kadınlar. Sonra tabii ki paralarımızı harcadıktan sonra vaatlerin hep vaat olarak kaldığını görürüz. Ne var ki, uzak durma çabalarımıza ve direnişimize rağmen şu ya da bu derecede ama mutlaka, gördüklerimizin bize gösterilenlerin etkisinde kalıyoruz. İmgeler bize asıl dünyayı değil, dünyalardan bir dünya gösterir. Gösterilen şeyler değil, bunların temsilleridir imgeler: Temsil, yani yeniden sunum. Hakikaten, imgelerin temsil ettiği şeyler gerçek dünyada olmayabilir; sadece muhayyile, kuruntu, arzu, rüya ya da fantezi dünyasında var olabilir. Fakat tabii, öte yandan, dünyaya şu ya da bu şekilde dahil olan bir nesne olarak vardır her imge. İster fotoğraf, ister film ya da video, isterse de resim olsun, imgelere baktığımızda gördüğümüz şey insan bilincinin ürünüdür. İnsan bilinci ise kültür ve tarihin ayrılmaz bir parçasıdır. Buradan şu sonuç çıkıyor: İmgeler, maden cevheri gibi kazılıp çıkarılan şeyler değil, belli bir sosyokültürel ortam içerisinde belli bir işlev görmesi için inşa edilen şeylerdir. A. Çalışmanın Çerçevesi Bu kitabın konusu, tarihsel moderniteyi işaretleyen uzun bir dönem boyunca, erken Rönesans tan yirminci yüzyılın başlarına kadar olan dönemde yapılan resim çalışmalarıdır. Kitapta değerlendirilen imgeler Batı Avrupa ve Amerika kaynaklı yapıtlardır ve en eskisi 1428 civarında, en yenisi de 1967 yılında çizilmiştir. Bununla birlikte, resimlerin çoğu on altıncı yüzyılın başı ile on dokuzuncu yüzyılın sonu arasındaki döneme aittir. Bu dönem, temsili sanat olarak anılan ve yirminci yüzyılın başlarında sona ermiş olan akım ile soyut imgelere olan genel yönelimin dönemidir. 16