RUSYA FEDERASYONU ÜLKE PROFİLİ VE BİSKÜVİ-ŞEKERLEME ÜRÜNLERİ İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: RUSYA FEDERASYONU ÜLKE PROFİLİ VE BİSKÜVİ-ŞEKERLEME ÜRÜNLERİ İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI Hazırlayan: Zehra MUMCy Meltem TÜRKOGLU

3 aittir. Bu eserin tüm telif haklan İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. 1. Baskı Temmuz 1998 İTO-lstanbul ISBN İTO yayınlan için aynntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel : (0212) /303 Faks : (0212) Kapak Tasarımı ve Baskı: Prive Grafik & Matbaacıfık San. ve Tic. Ltd. Şti. Yerebatan Caddesi, Salkım Söğüt Sok. No Cağaloğlu, İSTANBUL Tel : (0212) Faks:(0212)

4 ÖNSÖZ Dünya ticaretinin artan bir hızla globalleştiği ve uluslararası ticaretin öneminin fazlalaştığı günümüzde, kendisine düşen görevin bilincinde olan Oda'mız dış ticaret alanında çok çeşitli faaliyetler yürütmektedir. Bu faaliyetlerden biri de hedef pazar ülkelerinde yapılan ihracat pazar araştırmalarıdır. Bu noktadan hareketle gerek ticari ilişkilerimiz, gerekse bölgesel ekonomik işbirliği açısından gittikçe önem kazanan Rusya'da yapılan sektör bazındaki "Rusya Federasyonu Ülke Profili ve Bisküvi-Şekerleme Ürünleri Pazar Araştırması" hazırlanarak ilgililerin istifadesine sunulmuştur. Çalışmanın bu ülke hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlere yararlı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Oda'mız Dış Ticaret Şubesi Şefi Zehra Mumcu ve Araştırma Raportörü Meltem Türkoğlu'na ve yazımını gerçekleştiren Yüksel Öğer'e teşekkür ederim. Prof.Dr. İsmail ÖZASLAN Genel Sekreter

5

6 İÇİNDEKİLER Sayfa 1- Ülkenin Tanıtımı 1.1. Coğrafi Konum ve İklim Nüfus ve Yerleşim Tarihi Gelişim, Sosyal ve Kültürel No. Özellikler İdari ve Siyasi Yapı 6 2- Ekonomik Yapı 2.1. Genel Değerlendirme 9 A- İstihdam 13 B- Özelleştirme 14 C- Dış Borçlar 16 D- Yabancı Sermaye 17 E- Ekonomik Reform Programı 21 F- Uluslararası Kuruluşlarla İlişkiler Başlıca Sektörler 3- Dış Ticaret Sanayi Tarım Enerji Madencilik/Metalürji Bankacılık İthalat ve İhracat Türkiye ile Ticari İlişkiler 43

7 4- Rusya Federasyonu ve Moskova Bölgesinde Bisküvi ve Şekerleme Ürünlerinin Ticaretine Sayfa No. İlişkin Bilgiler Moskova Bölgesinin Demografik Yapısı Ürünlerin Tanımları Pazar Yapısı Tüketicinin Özellikleri Bisküvi Çeşitlerinin İthalat ve İhracatı; Türkiye'nin Payı Şekerleme Ürünleri İthalat ve İhracatı; Türkiye'nin Payı Yerli Üretim Şekerleme Ürünleri ve Bisküvi Çeşitlerinin Toptan Fiyatları Dağıtım Kanalları Toptancılar Komisyon Esasıyla Çalışan 104 Acentalar Satış Temsilcileri Üretici Birlikleri Diğer Satış Kanalları Perakende Satış Birimleri Pazar Hakkında Bilgi Toplama Tanıtım ve Reklam Nakliye 115

8 5- Mevzuat ve Uygulamalar Sayfa No Yabancı Sermaye Kanunu Yabancı Sermayeli Şirket Kuruluşu Vergi Sisteminin Temelleri Kanunu Yabancı Sermayeli Şirketlerin Vergilendirilmesine İlişkin Esaslar Uluslararası Ticarette Arbitraj Kanunu Muhasebe Usulü Kanunu Dış Ticaret Mevzuatı İthalat Mevzuatı İthalatta Gümrük Vergisi 221 Uygulaması İhracat Mevzuatı Dış Ticarette Standardizasyon Uygulamaları Gıda Ürünlerinin Kullanım Süreleri İle 231 İlgili Uygulamalar 5.8. İthal Edilen Gıda Ürünlerinin 238 Etiketlerinin Rusça Yazılmasını Temin Eden Kurallar 5.9. Kalitesiz ve Sağlığa Aykırı Besin Ham 240 Maddelerinin ve Gıda Ürünlerinin Ekspertizinin Yapılması, Kullanımı veya İmha Edilmesi İle İlgili Tüzüğün Tasdik Edilmesi Hakkındaki Karar

9 Sayfa No, Malların ve Mamul Ürünlerin Marka 242 Tescili 6- İşadamları İçin Yararlı Bilgiler 6.1. Vize İşlemleri Yolcular İçin Gümrük Kontrolü Para Birimi Şehiriçi ve Şehirlerarası Ulaşım Hava Durumu Giyim Eşyası Bedenleri Resmi Tatiller Havaalanları Moskova'daki Belli Başlı Oteller YARARLI ADRESLER 7.1. Türkiye Cumhuriyeti Temsilcilikleri Bakanlıklar ve Bazı Kamu Kuruluşları Ticaret ve Sanayi Odaları Ticaret Merkezleri Enformasyon ve Pazar Araştırması Hizmetleri Veren Bürolar Tercüme Hizmeti Veren Bürolar Reklam Ajansları 263

10 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1 Şehirler İtibariyle Nüfus (Ocak 1996) 3 Tablo 2 Seneler İtibariyle Ülke Nüfusu 3 Tablo 3 Yabancı Sermaye Girişi 10 Tablo 4 Enflasyon Oranı 11 No. Tablo 5 Ekonomik Göstergeler 12 Tablo 6 GSYİH Artış Oranı 12 Tablo 7 İşsizlik Oranı 13 Tablo 8 İşgücünün Sektörlere Göre Dağılımı (1996) 14 Tablo 9 Rusya Federasyonu'nda Ülkeler İtibariyle Yabancı Sermaye Yatırımları (1997 Ocak- Eylül) 19 Tablo 10 Yabancı Sermaye Girişi 19 Tablo 11 Rusya Fedarasyonu'nda Sektörler ve Bölgeler İtibariyle Yabancı Sermaye Yatırımları 20 Tablo 12 ı Rusya Federasyonu'nda Seçilmiş Maddeler İtibariyle üretim Miktarları 25 Tablo 13 Tarım Ürünleri Üretimi 27 Tablo 14 BDT Dışı Ülkelere İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarı 30 Tablo 15 Rusya Federasyonu'ndaki İlk Onbeş Banka Tablo 16 Dış Ticaret ( ) 36 34

11 Sayfa Tablo 17 Ülke Gruplarına Göre Dış Ticaret 37 Tablo 18 Bazı Ülkelerle Yapılan Jthalat-Jhracat No. Rakamları 38 Tablo 19 Rusya Federasyonu'nun Dış Ticaretinde Önemli Ülkeler (Bavul Ticareti Hariç) 39 Tablo Yılı İtibariyle Rusya Federasyonu İthalatında İlk 30 Ürün 41 Tablo 21 Bavul Ticareti 42 Tablo 22 Türkiye-Rusya Federasyonu Dış Ticaret Değerleri Tablo 23 Türkiye'nin Dış Ticaretinde Rusya Federasyonu'nun Payı Tablo 24 Türkiye'nin Rusya Federasyonu'ndan Ana Mal Grupları İtibariyle İthalatı (1997 İlk 8 Ay) Tablo 25 Türkiye'nin Rusya Federasyonu'na Ana Mal Grupları İtibariyle İhracatı (1997 İlk 8 Ay) Tablo 26 Türkiye'nin Rusya Federasyonu'na İhracatında İlk 20 Ürün Tablo 27 Türkiye'nin Rusya Federasyonu'ndan İthalatında İlk 20 Ürün Tablo 28 Moskova Nüfusunun Ulusal Mozağiyi 57 Tablo 29 Şekerlemeler 58 Tablo 30 Bisküviler

12 Sayfa Tablo 31 Perakende Ticaret Devinimi 60 Tablo 32 Perakende Mal Hacminin Yapısı 61 No. Tablo 33 İthal gıda Ürünlerinin Kaynaklara Göre Teslimat Yapısı 64 Tablo 34 Moskova Nüfusunun tüketim Taleplerinin Göstergeleri 65 Tablo 35 Kalitesine Göre Gıda Maddeleri Tüketimi 66 Tablo 36 Moskova Bölgesi'nde Sektörlere Göre Ortalama Aylık Ücret 69 Tablo 37 Moskova Bölgesi'nde Ortalama Kişibaşı Gıda Ürünleri Tüketimi 70 Tablo Pozisyonunda Yeralan Bisküvi Mamullerinin İthalat-İhracat Rakamları 71 Tablo 39 Rusya Federasyonu'nca İthal Edilen Bisküvi Çeşitlerinin Ülkeler İtibariyle Durumu ( ) 72 Tablo Pozisyonunda Yeralan Şekerleme Mamullerinin İthalat-İhracat Rakamları 87 Tablo 41 Rusya Federasyonu'nca İthal Edilen Şekerleme Çeşitlerinin Ülkeler İtibariyle Durumu 89 Tablo 42 Moskova Bölgesi'ndeki Yatırımcıların Üretimi 96 Tablo 43 Şekerleme Ürünleri Toptan Fiyatları 97 Tablo 44 Bisküvi Çeşitleri Toptan Fiyatları 99

13 - Vlil - Tablo 45 Moskova Bölgesi'ndeki Gıda Ürünleri Sayfa No. Toptancı ve Dağıtıcıları 103 Tablo 46 Moskova Bölgesi'ndeki Gıda Ürünleri Toptan ve Perakende Pazarları 107 Tablo 47 Kayrılan Ulus Statüsü Uygulanan Ülkeler Listesi 219 Tablo 48 Temel Vergi Oranının % 25 Oranında İndirimli Olarak uygulanacağı Gelişmekte Olan Ülkeler Listesi Tablo 49 Gümrük Vergisinden Muaf Olan Az Gelişmiş Ülkeler Listesi Tablo 50 Rusya Federasyonu'nda İthalat Gümrük Vergilerinde Preferans Uygulanmayan Mallar Listesi Tablo 51 Bazı Ürünlerin Gümrük İthalat Vergi Oranı (Gümrük değerine göre faizle veya ECU ile) Tablo 52 Tüketim Süresi Bittikten Sonra (Belirlenmiş amaç için) Kullanımı Yasak Malların Listesi Tablo 53 Markalamaya Tabi Tutulacak Ürünlerin Birinci Grup Listesi Şekil 1 Rusya Federasyonu'nda Şekerleme Şekil 2 Ürünleri Üretimi Gıda Ürünlerinin Dağıtım Kanalları

14 1. ÜLKENİN TANITIMI 1.1. Coğrafi Konum ve İklim : Türkiye topraklarının yaklaşık 21 katı olan, km^'jik yüzölçümüyle, yeryüzündeki toprakların da % 8.6'sını kaplayan Rusya, dünyanın en geniş devletlerinden biridir. Doğu Avrupa ve Kuzey Asya'yı kaplayan topraklarıyla kuzeyde Kuzey Buz Denizi, doğuda Büyük Okyanus, güneyde Kuzey Kore, Çin, Moğolistan, Kazakistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Karadeniz, batıda Ukrayna, Beyaz Rusya, Letonya, Estonya, Finlandiya ve Norveç ile sınır oluşturmaktadır. Üç taraftan denize kıyısı olmasına rağmen Rusya bir deniz ülkesi değildir. İç denizler (Karadeniz ve Baltık kıyıları) hariç yıl boyunca donmayan tek liman Murmansk'tır. Yüzey şekilleri kuzeye ve batıya doğru açık, güney doğusu iklim açısından engel oluşturan önemli dağ sıralarıyla kapalı geniş bir anfiteatr görünümündedir. Rusya topraklarının büyük kısmı en az 500 metre yüksekliğindeki ovalardan ve alçak platolardan oluşur. Tarım arazisi km^'dir. Ülkeye hakim iklim tipi kıtasal kara iklimi olmakla birlikte, Karadeniz Bölgesinde kışları yağışlı ve ılıman geçer. Ülkenin 2/5'inde toprak sürekli olarak donmuş durumdadır. Ülke kışın Sibirya antisiklonunun etkisindedir. Ekim ayından başlayarak çok şiddetli olabilen soğuklar Nisan'a kadar sürer. Ocak ayı sıcaklıkları St.Petersburg'ta -8^C, Moskova'da-12.50G'dir. Sibirya bölgesinde yılın büyük bölümü sert geçmesine rağmen yazlar sıcak ve kısadır.

15 Ülkenin önemli akarsuları Volga, Obi, Yenisey, Angora ve Lena nehirlehdir. Ural dağlarıyla Altayların batı uzantısı ülkenin en önemli yükseltileridir. Uralların doğusunda yer alan Batı Sibirya Ovası ve Orta Sibirya Platosu maden ve enerji bakımından önemli kaynakları barındırmaktadır. Ayrıca ormanlarındaki ağaç çeşitliliği ve bitki türlülüğü yanında vahşi hayvanların varlığı Rusya'yı biyolojik açıdan zengin kılmaktadır Nüfus ve Yerleşim : Ocak 1997 verilerine göre yaklaşık 'luk nüfusa sahip bir ülkedir. Bu nüfusun % 27'si kırsal kesimde, % 73'ü kentlerde yaşamaktadır. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan Slavlar (Ruslar, Beyaz Ruslar, Ukraynalılar) ülkenin belirgin milli yapısını, etnik ve kültürel üstünlüğünü ellerinde tutmaktadırlar. Rusya'nın içindeki farklı Özerk Cumhuriyet ve bölgelerde çok farklı halklar yaşamaktadır. Nüfusun büyük bölümü ve kentler, Avrupa Rusya'sı da denilen batıda toplanır. Ural dağlarının doğusundaki Sibirya ıssızdır. Rusya Federasyonu'nun büyük kentleri arasında yeralan kentler çoğunlukla Avrupa'da; Asya'da olanlar ise Sibirya'yı batıya bağlayan Transsibirya demiryolu üzerindedir. (Novosibirsk, Yekaterinburg, Omsk, Kurgan). Ortalama nüfus yoğunluğu 1997 itibariyle km2'de 8,7 kişidir. Nüfusun % 82'sini Ruslar, % 3'ünü Ukraynalılar, % 0.8'ini Beyaz Ruslar, % 0.04'ünü Yahudiler ve % 11.02'sini de diğer etnik toplulukların oluşturduğu Rusya'da nüfusun yoğun olarak yaşadığı yerler ise başkent Moskova, St. Petersburg, Nizhny Novgorod, Novosibirsk, Yekaterinburg gibi önemli şehirlerdir.

16 Nüfus artış hızı (% -0.2) son yıllarda düşme eğilimi göstermektedir. Bunun nedeni sosyo-ekonomik şartlara ve şu anki demografik yapının özelliğine bağlanmaktadır. 1994'te ortalama ömür 65 yıl (Erkekler için 59 yıl, kadınlar için 72 yıl) olarak tespit edilmiştir. TABLO : 1 ŞEHİRLER İTİBARİYLE NÜFUS (Milyon Kişi) (Ocak 1996) Moskova 8.6 St. Petersburg 4.8 Nizhny 1.3 Novgorod Novo Sibirsk 1.3 Yekaterinburg 1.2 Kaynak : ElU Country Profile, 1997/98. TABLO : 2 SENELER İTİBARİYLE ÜLKE NÜFUSU (Milyon Kişi) Kaynak : DEİK, Rusya Federasyonu Araştırması.

17 1.3. Tarihi Gelişim, Sosyal ve Kültürel Özellikler: Eski SSCB nüfus, kültür, tarih ve gelişme düzeyleri birbirinden farklı bir uluslar mozaiğiydi. Slav kökenli Rusya tarafından IX.yy'm sonunda Kiev'de kurulan ilk Rus devleti olan Kiev Prensliği, Bizansla olan ticari ilişkiler sonucunda Ortadoks Hıristiyanlığı ve Kiril alfabesini kabul ederek Rus tarih ve kültürünün oluşumunu başlatmışlar ancak Moğol egemenliği buna son vererek Rusların daha sonra ancak XV.yy'da Moskova Prensliğiyie tarih sahnesinde parlamasına neden olmuştur. XVII.yy'da Büyük Okyanus'a, XlX.yy'da da Orta Asya'ya kadar yayılan Çarlık Rusyası, 1917'deki Bolşevik devrimiyle yeni bir devlet görünümü kazanmıştır. 1928'den 1990'a kadar geçen Sovyet sisteminde temel amaç ekonomide kollektifleşme ve planlama olmuştur. 1918'de kurulup 1991'de dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılmasının kuşkusuz birçok nedenleri vardır. Bunlardan en önemlisi; ekonomik alanda yaşanan başarısızlıklar, verimliliğin düşmesi, bütçe açıkları, üretimin azalmasıdır. Ayrıca, Doğu Avrupa ülkelerinde yaşanan köklü siyasi değişiklikler, Sovyet Rusya'sındaki politik değişiklikleri hızlandırmıştır. Üstelik dünyada yaşanan teknolojik gelişmeler Sovyetler Birliği'ni olumsuz etkilemiştir. Sovyetler Birliği'ni oluşturan Cumhuriyetlerde bağımsızlık hareketlerinin başgöstermesiyle de, Sovyetler Birliği'nin son döneminde görev alan Mikail Gorbaçov'un izlediği politika bu çöküşe dolaylı yoldan katkıda bulunmuştur.

18 Göreve geldikten sonra parti ve devlet kademelerinde geniş çaplı bir tasfiyeye girişen Gorbaçov, köklü ekonomik* ve yapısal reformlar öngören perestroika (yeniden yapılanma) ve glasnost (açıklık) politikalarının kabul edilmesini sağlamıştır. Ayrıca silahlanma yarışını geriye çekmeyi amaçlayan bir politika izleyen Gorbaçov partinin devlet sektöründeki rolünü azaltacak bir plan sunmuş, bir tür başkanlık sistemine geçişi kolaylaştırmıştır. Gorbaçov'un başlattığı reform süreciyle birlikte azınlık milliyetler arasında merkezi otoriteye karşı başlayan direniş ivme kazanmıştır. Tüm bunlar Sovyetler Birliği'ni zayıflatarak dağılmasını kolaylaştırmıştır. Bu gelişmelerin sonucunda 1990 yılında Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti tarafından Rusya'nın bağımsız bir ülke olduğu ilan edilmiş, 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)'nin bütün hukuki ve siyasi varlığı sona ermiştir. Bağımsızlıklarını ilan eden bu cumhuriyetler 1991'de Bağımsız Devletler Topluluğu'nu (BDT)'yi oluşturmak için toplanmışlardır. Bağımsız Devletler Topluluğunu oluşturan ülkeler: Azerbaycan, Beyaz Rusya, Ermenistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Ukrayna, Moldova'dır.

19 Halkın çoğunluğunun Ortodoks Hıristiyan olduğu Rusya Federasyonu'nda Müslümanlar, Museviler ve Şamanistler yaşadıkları bölgeler itibariyle önemli nüfus çoğunluğunu teşkil ederler. Rusça resmi ve en yaygın dil olmakla birlikte birçok yerel dil de ülkede konuşulur. Ülkenin eğitim ve kültür düzeyi oldukça yüksek olup, okuma-yazma oranı % 99'dur İdari ve Siyasi Yapısı: İdari yapı,. Rusya Federasyonu Antlaşması'nın imzalanmasıyla belirginleşmiştir. Bu antlaşmayı imzalayan 89 yönetim birimi, 1993'ten itibaren Rusya Federasyonu'nun idari yapısını oluşturmuşlardır. İdari bakımdan Rusya Federasyonu illere (oblast ve kral), 21 otonom cumhuriyete, 11 otonom bölgeye, ulusal bölgelere ve metropol şehirlere (Moskova, St.Petersburg vb.) ayrılmaktadır. Aşağıda sıralanan Özerk Cumhuriyetlerin geniş çapta bağımsızlığa sahip olan, yetkili kendi hükümetleri mevcuttur: Özerk Cumhuriyetier : Andijan, Altay, Başkırdistan, Buryat, Çeçenistan, Çuvaş, Dağıstan, İnguş, Kabardin-Balkar, Kalmuk, Karaşeva-Çerkezistan, Karelin, Kafkasya, Komi, Mari El, Mordovya, Kuzey Osetya, Yakut, Tataristan, Tuva, Udmurt. Özerk Bölgeler: Agınsky Buryat, Chukotka, Avenk, Jewish Khanty-Mansı, Komi-Permyah, Koryak, Nenets, Taimyr, Ust- Ordynsky Buryat, Yamalo-Nenets.

20 Rusya Federasyonu Cumhuriyet idaresi ile yönetilir. Halk oylaması yapılarak 12 Aralık 1993'te yeni anayasa uygulamaya konulmuştur. Yasama Meclisi iki aşamalı olup; Alt Meclis (Duma), yerleşik esasına göre seçilen 450 üyeden. Üst Meclis ise (Federal Kurul) Rusya'nın 89 Cumhuriyet ve bölgesinden ikişer kişi olmak üzere 178 üyeden oluşur. Seçim sistemine göre, 18 yaşından büyük herkesin seçme-seçilme hakkı vardır. Duma Meclisi adaylarının üçte biri parti listelerinden, üçte ikisi de basit çoğunluk oyuyla seçilir Aralık ayında kabul edilen Anayasa, ülkenin güçlü bir başkanlık altında Federal Cumhuriyet düzeninde idare edilmesini öngörmektedir. Yasama, yürütme ve yargı dallarıyla, karmaşık bir hükümet yapısı vardır. Rusya Federasyonu'nun yasama kolu içice geçmiş birçok düzeyden oluşur; İki yıl için seçilen Rusya Federasyonu Parlamentosu, 21 Rusya Cumhuriyeti'nin Parlamentoları, Kraylar, Oblast, Okrup, Rayon, kent ve kasabalarda yerleşmiş yerel temsilcilerin kurulları. Rusya hükümetinde, yürütme de tıpkı yasama dalı gibi birçok düzeydedir. Hükümetin tüm bürokratik örgütü ekonominin farklı sektörlerinin veya sanayi alanındaki belli faaliyet konularının düzenlenmesinden sorumludur. Fazla sayıdaki bakanlıklardan ve devlet kurumlarından beklenen, ekonomik faaliyetlerle iştigal etmek, yatırım, üretim ve finans işlerini denetlemek, devlet kararları ve programları çıkarmak, bütçedeki mali kaynakları paylaştırmak, ürünlerin dağıtımı ve hammaddelerin temini için yardım sağlamaktır.

21 1991 yılının ikinci yarısında merkezin gücünün azalıp, ekonomik ve siyasal gücün birlikten Cumhuriyetlere doğru transferinde başlıca iki faktör etkili olmuştur. Bu faktörlerden birincisi, 1991 yılı Haziran ayında Yeltsin'in seçilmesi, diğeri 1991 yılı Ağustos ayında yapılan darbe teşebbüsüdür. Bu gelişmeleri izleyerek Rus yetkililer, ekonomik politikanın oluşturulması ve idaresi konusunda bağımsız bir yapının oluşturulması için hızla hareket etmişlerdir. Özetle, Rusya Federasyonu iktisat politikasının idaresi de dahil olmak üzere tüm idari yapıyı kendi kontrolü altına almıştır. 17 Aralık 1995'te parlamento ve 3 Temmuz 1996'da başkanlık seçimi yapıldı. Gelecek parlamento seçimleri Aralık 1999'da ve başkanlık seçimleri 2000 yılında yapılacaktır. Başkan her 4 yılda bir seçilir. Ana Siyasi Partiler: Rusya Federasyonu Komünist Partisi (CPRF) Evimiz Rusya (OHR) Liberal Demokrat Parti (LDP) Yabloko Rusya Tarım Partisi (APR) Rusya'nın Demokratik Seçimi (RDC) Rusya Kadınlan Rusya Halk Meclisi (CRC)

22 2- EKONOMİK YAPI 2.1. Genel Değerlendirme Rusya Federasyonu (RF)'nda uygulanan ekonomik reformlara rağmen, ekonomisindeki yapısal sorunlar devam etmektedir. Başlıca uygulanmaya çalışılan reformlar; iç ve dış ticaret, fiyatlar, döviz rejiminde başlatılan liberalleşme, askeri harcamalarda kısıtlama, özelleştirme, devlet tekellerini özel girişime dönüştürme, IMF (Uluslararası Para Fonu) ile birlikte uygulanan istikrar programları, özel sektörün karşılaştığı engelleri ortadan kaldırmaktır. Ekonomik yapısını iyileştirmeye çalışan Rusya, bazı geleneksel sektörleri korumaya devam etmekte, özellikle tüketim mallarının ithalini engellemek için sektörlerin bu konuda gelişimini desteklemektedir. Ekonomik açıdan olduğu kadar sosyal açıdan da bir takım sıkıntılar yaşanan ülkede hükümet, özellikle memurların ve emeklilerin.ücretlerini ödemede güçlük çekmekte ve birçok üretim tesisinin faaliyetlerinin durdurulması, işsizlik sorununu arttırmaktadır. Mevzuat ve bürokrasideki boşlukların yabancı sermaye girişini yavaşlatması da Rus hükümetini olumsuz etkilemektedir.

23 TABLO : 3 YABANCI SERMAYE GİRİŞİ (Milyar $) (9 ay) 9 Kaynak : T.C.Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Raporu, Ancak, Rusya Federasyonu Hükümeti dış ekonomik ilişkileri geliştirmek ve yabancı yatırımlan ülkeye çekmek için çeşitli atılımlar yapmaya başlamıştır. Siyasi istikrarın, yabancı sermayenin ülkeye çekilmesinde ve dış ticaretin geliştirilmesindeki en temel unsur olduğunun bilincinde olan siyasi otorite, yabancı işadamlarının ülkedeki faaliyetlerinde karşılaştıkları temel sorunlar çözümüne yönelik uygulamaları yürürlüğe koyma uğraşı içindedir. Merkezi Planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinin yaşandığı Rusya'da karşılaşılan siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlar, pazar ekonomisinin gerektirdiği alt yapının tesisi için bugüne kadar atılan adımların sonuçları üzerinde değerlendirme yapılmasında çeşitli güçlükler yaratmaktadır. Ancak pazar ekonomisine giden yolda, döneminde atılan adımların küçümsenemeyecek ölçüde başarılı olduğunu vurgulayabiliriz.

24 özellikle, 1995 yılında Rusya Merkez Bankası'nın açıkladığı ekonomik reform programı, geçtiğimiz iki yıl içerisinde olumlu sonuçlar doğurmuştur. TABLO : 4 ENFLASYON ORANI (%) n 8 (*) Öngörülen. Sovyetler Birliği döneminde, GSYİH'nın % 60'ına sahip olan Rusya Federasyonu, bölünmeden sonra da, sahip olduğu geniş doğal kaynakları ve nüfusu ile, diğer BDT ülkeleri arasında öncelikli konumunu muhafaza etmiş olup, birçok temel ürünün en büyük üreticisi olmaya devam etmektedir. Ülkede bulunan; petrol, altın, elmas, kıymetli metaller, manganez, boksit, uranyum, gümüş, grafit, platin gibi tabii kaynaklar ve hammaddeler, dünya talebi doğrultusunda ülkenin önemli döviz kaynağı durumundadırlar. Rusya'nın en önemli mineral rezervleri otonom cumhuriyetler ve bölgelerde yer almaktadır. Rusya, uluslararası platformda, kimya sanayii ve savunma ve uzay sanayii gibi seçilmiş sektörlerde önemli rol oynamaktadır.

25 TABLO : 5 EKONOMİK GÖSTERGELER GSYİH Kişi Başına Milli Gelir Yıllar (Milyar ABD $) (ABD $)(*) Kaynak ; Devlet İstatistik Komitesi. TABLO : 6 GSYİH ARTIŞ ORANI (%) yılı başından itibaren, üç sıfır atılarak, Rubleye yeni nominal değer verilmiştir. RF Hükümeti yıllarında eski para birimini kademeli olarak piyasadan çekmeyi planlamaktadır yılı bütçe açığı RF Hükümeti tarafından 74.3 trilyon ruble (GSYlH'nın % 3.3'ü) olarak açıklanmıştır bütçe açığı beklentisi ise GSYlH'nin % 3.5'i düzeyindedir.

26 A- İSTİHDAM 1997 yılı Temmuz sonunda, Rus Hükümeti, ILO istatistik metodlannı kullanarak hesapladığı işsizlik oranını, 1996 Aralık ayı ile aynı düzeyde olmak üzere, "çalışan nüfusun % 9.3'ü" olarak açıklamıştır. Gerçek işsizlik oranının ise, daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. İşsizlik oranı bölgelere göre önemli farklılıklar göstermektedir. Bu oran Moskova'da taşraya göre daha düşüktür sonunda Moskova Bölgesi'nde işsizlik oranının 0.6 civarında bulunduğu hesaplanmıştır. TABLO : 7 İŞSİZLİK ORANI (%) (Ocak-Temmuz) 9.3 Kaynak : T.C.Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Raporu, 'da ücretler aylık Ruble seviyesinde iken, Ocak-Ekim 1997 tarihleri arasında ortalama Ruble (155 ABD Dolan) olarak açıklanmıştır. Ocak 1997'de imzalanan bir kararname ile, aylık asgari ücret, Ruble seviyesinden, % 10'luk bir artışla Ruble'ye (15 ABD Doları) yükseltilmiştir Ocak-Mayıs döneminde en düşük geçinme düzeyi ayda ortalama Ruble'dir.

27 TABLO : 8 İŞGÜCÜNÜN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIIMI (%)(1996) Tarım ve Ormancılık 14.8 Sanayi 24.7 İnşaat 9.7 Ulaştırma ve İletişim 8.0 Ticaret 10 Hizmetler, Diğerleri 32.8 Kaynak : T.C.Moskova Büyükelçiliği Ticaret IVlüşavirliği Raporu, B- ÖZELLEŞTİRME Rusya'da özelleştirme; ihale ve açık arttırma yoluyla olmaktadır yılları arasında işletme özelleştirilmiş olup, bu işletmelerin % 90'ı perakende ticaret merkezi, tüketim hizmetleri sağlayan tesisler niteliğinde küçük ve orta ölçekli işletmelerdir. Yeltsin Hükümeti'ne göre, özelleştirme pazar ekonomisine geçişin temel noktasıdır. Hükümet tarafından yapılan açıklamalara göre, 1996 Ocak ayından itibaren, GSYİH'nın % 70'ini özel sektör tarafından üretilen mal ve hizmetler oluşturmaktadır yılı başlarındaki resmi istatistiklere göre, işgücünün % 80'i özel sektör tarafından ve sanayi üretiminin % 85'i özel sektör tarafından karşılanmaktadır.

28 Rusya'da özelleştirme üç aşamalı bir plan çerçevesinde uygulanmıştır: 1. Aşama : 1 Ekim 1992 tarihinde başlatılmıştır Rublelik (yaklaşık 6 haftalık maaş değerinde) özelleştirme kuponları vatandaşlara dağıtılmıştır. Öncelikle bu kuponlar, fabrikaların ve diğer işletmelerin hisselerinin satın alınmasında veya özel yatırım fonlarına yatırılmasında kullanılmıştır. Hükümet, turistik otelleri, 200 seçilmiş büyük ölçekli kuruluşu ve dövizle satış yapan mağazaları kupon ihaleleri yoluyla satmıştır. 30 Haziran 1994'te özelleştirme programının birinci bölümü sonuçlandırılmıştır. 2. Aşama : 1 Temmuz 1994 tarihinde alınan bir Karar'la başlatılmış ve değişik uygulamalar gerçekleştirilmiştir. a) Rus şirketlerinin hisse senedi piyasalarında ve ihaleler yoluyla nakit karşılığı satılması, b) Özelleştirmenin birinci aşamasında çok kullanılan, işçilerin çalıştıkları şirketten hisse satın alma haklarının kısıtlanması, bu uygulamalardan bazılarıdır yılının ikinci yarısında Hükümet özelleştirme satışlarında yeni bir model başlatmıştır. Bu modele göre, devletin kontrolü altında kalan bazı büyük kuruluşların özelleştirilmesinde bu kuruluşların 1994 yılı değerleri esas alınmış, Rus Bankalarına uzun vadeli borçlanma karşılığı hisse senedi devredilerek, bu bankalar büyük Rus kuruluşlarının yönetiminde söz sahibi olma imkanına sahip olmuşlardır. Bu işlem sonucu 1995 yılında 1.1 milyar ABD doları tutarında finansman elde edilmiştir.

29 3. Aşama : 1995 yılı Ekim-Kasım aylarında başlatılmıştır. Rus sanayinde "mücevher" olarak tabir edilen 136 kuruluş, öncelikle yerli yatırımcılara olmak, üzere ihaleye çıkartılmıştır. Bu kuruluş bazında yapılan özelleştirme 1996 yılında yavaş ilerlemiş, fakat 1997'de hız kazanmış ve bu kuruluşlara ait hisseler başarıyla satılmıştır yılında, Yeltsin tarafından özelleştirmeyle ilgili bir Kararname imzalanmıştır. Bu Kararnamenin amacı, enerji ve gaz kuruluşları ile Rus demiryolları gibi, Rusya'nın doğal tekellerinin özelleştirilmesine olanak sağlamaktır Sonbaharında, özelleştirme gelirlerinin hedeflenen miktarın üzerinde gerçekleştiği açıklanmıştır. Devlet Mülkiyet Bakanlığı Kasım 1997'de, 1998 yılında teker teker ihaleye çıkarılacak 25 kuruluşun listesini onaylamıştır. Hükümet, 1998 yılında atıl durumdaki askeri tesisleri de satışa çıkarmayı planlamaktadır. C- DIŞ BORÇLAR Rusya Federasyonu Maliye Bakanı, 1998 yılında alınması planlanan dış borçların 3.5 milyar ABD dolarının uluslararası finans çevrelerine sunulacak Eurobond'lardan, 3 milyar dolarının kredilerden, 3.1 milyar dolarının ise uluslararası finans kuruluşlarından sağlanmasının beklendiğini açıklamıştır. "Ekonomik Araştırma Birimi" (EIU) tarafından hazırlanan bir rapora göre 1996 yılının sonuna kadar Rusya'nın (Sovyetler Birliği) toplam borcu yaklaşık 114 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Bu borca Sovyetler Birliği'nin borcu, 1991'den beri alınan

30 (11.3 milyar ABD doları) avanslar ve faiz ödemeleri de dahildir. Borçların % 60'ı resmi alacaklılara, % 30'u ticari bankalara ve diğer kısmı hisse senedi sahibi gibi özel alacaklılara aittir yılındaki toplam dış borçlar ise milyar ABD dolarıdır. Bu borçların milyarı orta ve uzun vadeli kamu borçlarına, 9.6 milyar ABD doları IMFye (Uluslararası Para Fonu), 10.5 milyar doları ise kısa vadeli borçlara aittir. D- YABANCI SERMAYE Rusya Federasyonu; büyük iç pazarı, zengin doğal kaynakları, BDT ülkeleri ile olan eskiye dayanan ilişkileri ve eğitilmiş iş gücüyle yabancı sermayecilerin ilgisini çekmektedir. Rusya'daki doğrudan yabancı sermaye yatırımları BDT ülkelerinden fazla olmasına rağmen, diğer eski doğu bloku ülkelerine yönelik yatırımlann gerisinde kalmıştır. Bazı tahminlere göre RF'daki yabancı sermaye yatırımları kişi başına 47 dolar iken, Polonya'daki yabancı sermaye yatırımları kişi başına 300 doların üstündedir. Son zamanlarda yabancı sermaye yatırımlarının yaklaşık % 51'i, enerji-ticaret-finans-gıda olmak üzere 4 sektöre yönelmiştir. En fazla yatırım yapılan alanlar Moskova ve çevre bölgesi ile St. Petersburg, Tataristan gibi yörelerdir. Rus yetkililer, 1995 yılı sonunda toplam doğrudan yabancı yatırımları 5.53 milyar ABD doları olarak tahmin etmektedir.

31 Rusya Federasyonu'na yapılan yabancı yatırımlarda ABD başta gelmektedir. Rus Ekonomi Bakanlığı tarafından yapılan açıklamalarda 1996 yılında Amerikan yatırımları toplam yatırımlar içerisinde % 26.1 düzeyinde gerçekleşmiştir. Rusya ekonomisinin istikrara kavuşturulmasında en önemli hedeflerden biri yabancı yatırımların ülkeye çekilerek yatırım faaliyetlerinin arttırılmasıdır. Hükümet" Yılları Arasında Yabancı Yatırımları Teşvik Etme Programı"nda; yıllık yabancı sermaye girişinin milyar dolara çıkartılması, yatırım risklerinin azaltılması, yabancılara uygulanan vergi rejiminde istikrar sağlanması, mevzuat ve bürokrasideki boşlukların doldurulmasını amaçlamaktadır. Yatırımların % 28.9'u ticari işletmelere, % 28.7'si finans sektörüne, % 7.5'i turizme, % 6.7'si de enerjiye yapılmıştır. Rus hükümeti, tüketim malları üretimi alanında yabancı firmaları harekete geçirmek istemektedir yılının ilk altı ayında ülkeye 6.67 milyar dolarlık yabancı sermaye girişi olmuştur. Rusya'nın en son kredi notu Doğu Avrupa ülkeleriyle eşit düzeyde ve Latin Amerika ekonomilerinin üzerinde, BB + olmuştur.

32 TABLO : 9 RUSYA FEDERASYONUNDA ÜLKELER İTİBARİYLE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 1997 Ocak-Eylül (Milyon $) Ülkeler Değer % Doğrudan Yatınmlar Portföy Yatınmlan Diğer Yatınmlar Avusturya Kanada Finlandiya Fransa Almanya italya Hollanda İsveç isviçre İngiltere ABD Türkiye TOPLAM Kaynak : T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. TABLO : 10 YABANCI SERMAYE GİRİŞİ (Milyar ABD $) Yıllar Değer (İlk 9 Ay) 9.0 (ABD gayriresmi tahminleri) Kaynak : T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği.

33 TABLO :11 RUSYA FEDERASYONU'NDA SEKTÖRLER VE BÖLGELER İTİBARİYLE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI SEKTÖRLER (Ocak-Eylül) Petrol ve gaz Demir dışı metaller Demirli metaller Makina ve metal işleme Ağaç, ağaç işleme, kağıt hamuru, kağıt ür Kimya-Petrokimya Gıda sanayii İnşaat malzemesi sanayi Diğer imalat sanayii Ulaştırma-haberleşme Ticaret ve catering Pazar işleyişine hizmet eden ticari faal Finans, bankacılık, sigortacılık ve ilgili faal Diğer sanayiler GENEL TOPLAM BÖLGELER Kuzey bölgesi Kuzey-Batı bölgesi Merkezi bölge(moskova bölgesi dahil) Volga-Vyatka bölgesi Merkezi Chernozem bölgesi (Güneydoğu) Povolzhie bölgesi Kuzey Kafkasya bölgesi Urallar Batı Sibirya bölgesi Doğu Sibirya bölgesi Uzak Doğu bölgesi Kaliningrad bölgesi TOPLAM

34 E- EKONOMİK REFORM PROGRAMI Fiyatların serbest bırakılması, finansal istikrar ve özelleştirme, hükümetin reform programının ana unsurlarını oluşturmaktadır yılının Eylül ayında. Başkan Yeltsin; ekonomik büyümede hükümetin rolü, ihalelerde ve diğer hükümet uygulamalarında şeffaflık gibi konuları içeren "Yeni Ekonomik Düzeni açıklamıştır. Hükümet; savunma harcamalannı kısarak, KDV oranlarını yükselterek, kamu yatırımlarını azaltarak, tüketici ve sanayi kuruluşlarına yönelik sübvansiyonu keserek bütçe açıklarını kapatmaya çalışmaktadır. Ayrıca hükümet; vergilerin toplanması, iç ticareti monopolize etmek, dış ticareti tamamen serbest bırakmak, dağıtım sistemindeki merkeziyetçiliği kaldırmak için önlem alma çabası içerisindedir. Toptan ve perakende satışlarda fiyat kontrolünün kaldırılması için önemli gelişmeler kaydedilmiş olup iskan, haberleşme gibi bazı sektörlerde fiyat kontrolü halen devam etmektedir yılı Mart ayında IMF tarafından kabul edilen üç yıllık, 10.1 milyar dolarlık yardım kapsamında, 8 Ocak 1998 tarihinde IMF 700 milyon dolarlık bir dilimi daha serbest bırakmıştır. Bu miktarla birlikte IMF tarafından bugüne kadar Rusya Federasyonu'na toplam 5.4 milyar dolar tutarında kredi kullandırılmıştır.

35 F- ULUSLARARASI KURULUŞLARLA İLİŞKİLER Dünya Bankası : yılları arasında 19 ayrı krediden oluşan toplam 4.63 milyar dolarlık kredi vermiştir. Krediler arasında miktar olarak en önemlileri enerji, altyapı ve finans sektörüne yönelik olanlardır. Uluslararası Para Fonu (IMF) : 1995 yılında stand-by anlaşması, Mart 1996 yılında üç yıllık genişletilmiş fon imkanlan kredisi anlaşması imzalanmıştır. Avrupa Birliği (AB) : Haziran 1997'de Rusya ve AB arasında Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. AB Rusya'ya çeşitli programlar çerçevesinde teknik yardımda bulunmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü (WTO): Rusya'nın Dünya Ticaret Örgütü'ne üyeliğine ilişkin müzakerelerin 1998 yılında tamamlanması beklenmektedir. BDT Ülkeleri Ekonomik İşbirliği : Rusya, BDT Ülkeleri Ekonomik Birliği'nin üyesidir. Belarus'la ekonomik entegrasyon anlaşması imzalanmıştır. Ayrıca Kazakistan ve Kırgızistan ile gümrük birliği anlaşması mevcuttur. Uluslararası Finans Birliği (IFC) : Başta özelleştirmeyi destekleme ve sermaye piyasalarının oluşması olmak üzere IFC, Rusya'da milyon dolar tutarında 17 projeyi finanse etmiştir.

36 Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD): Şubat 1997 yılı itibariyle EBRD, Rusya Federasyonu'nda toplam değeri 6.08 milyar ABD doları olan 84 projeye 2.5 milyar ABD dolarının üstünde kredi desteğinde bulunmak için karar almıştır. Bu projelerden 61'i için anlaşma imzalanmış ve 1.97 milyar dolarlık kredi tahsis edilmiştir. Ayrıca, 150 teknik işbirliği projesi çerçevesinde 358 milyon dolar kredi temin edilmiştir Başlıca Sektörler: Sanayi: Rusya Federasyonu (RF) eski SSCB'de üretilen sanayi ürünlerinin ortalama % 62'sini, ham çeliğin ise % 60'ını üretmektedir. RF, Japonya'dan sonra, dünyanın ikinci büyük çelik üreticisidir. Diğer önemli sanayiler; kimya, kağıt dahil olmak üzere orman ve orman ürünleri, demir dışı metallerdir. Bu sanayi sektörlerinde devlet tekeli halen devam etmektedir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra sanayi üretiminde büyük azalma meydana gelmiştir. Dünya Bankası verilerine göre bu düşüş, 1992'den itibaren % 40 düzeyindedir. Bazı kaynaklara göre ise, sanayi üretimindeki azalma % 50'nin üzerindedir. Sanayi üretimindeki düşüş oranı 1994 Ağustos ayından itibaren azalmaya başlamış olup, 1995 ve 1996 yıllarındaki sanayi üretimindeki azalma, bir önceki yıla göre % 5'ler seviyesinde gerçekleşmiştir. Bunun en önemli nedeni, tüketim sektöründe yurtiçi talebin azalmasıdır. Bir başka neden ise işletmelerin; enflasyon oranındaki düşüşe, yakıt ve diğer enerji kaynaklarının göreli fiyatlarına uyum sağlayamamalarıdır. Sanayi alt sektörleri

37 arasında en büyük düşüş; hafif sanayi, yapı malzemeleri, ağaç işleri, ağaç ve kağıt işleme, mühendislik, kimyasallar ve petrokimyasallar alanlarında gerçekleşmiştir. Üretimde en az gerileme, iç pazara yönelik sektörlerden gıda işleme endüstrisinde kaydedilmiştir. Hafif sanayide devam eden gerilemenin nedeni, ithal edilen ürünlerin yarattığı güçlü rekabet ortamıdır. Yapı malzemeleri üretimindeki gerilemenin nedeni ise yerli yatırım talebinin düşük seviyede gerçekleşmesidir. Yine bu gerilemenin bir diğer nedeni de işletmelerin içinde bulundukları nakit sıkıntısı yüzünden yapı malzemeleri tüketiminin azalmasıdır. Bazı sektörlerde kaydedilen gerilemeye rağmen sanayide büyüme de sözkonusudur yılında gaz, otomobil, alüminyum bakır, çinko, kişisel bilgisayarlar, kamyon lastikleri ve tarımsal makinalar, bitkisel yağ, şekerde artış gerçekleşmiştir Ocak-Kasım döneminde ise, üretimde % 1.7'lik bir artış olduğu açıklanmıştır. RF Devlet İstatistik Komitesinin açıklamalarına göre, orta ve büyük ölçekli kuruluşlarda üretim düşüşü devam ederken, küçük ölçekli firmalar ve ortak yatırım (JV) şirketleri üretimde artış sağlamaktadır.

38 TABLO : 12 RUSYA FEDERASYONU'NDA SEÇİLMİŞ MADDELER İTİBARİYLE ÜRETİM MİKTARLARI MADDE Elektrik Enerjisi (Milyar Kwh) Petrol (Gaz Konsant. dahil) (Milyon Ton) Gasoline(Karayolu taşıt.lcin)(milyon Ton) Dizel yakıtı (Milyon Ton) Mazot (fırınlar için) (Milvon Ton) Doğal Gaz (Milvar M^) Kömür (Milyon Ton) Demir-Çelik haddelenmiş (Milyon Ton) Çelik Boru (Milyon Ton) Mineral gübreler (Milyon Ton) Polietilen (Bin Ton) Kimyasal lifler (Bin Ton) Kostik soda (Bin Ton) Kalsivum soda (Bin Ton) Yük vagonları (Bin adet) Yolcu vaqonlari (adet) _ Kaynak : T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği.

39 Tarım : Tarım sektörü Rusya'nın en büyük ve en önemli sektörlerinden biri olmakla birlikte, bazı problemler, sektörün tam kapasiteye ulaşmasını engellemektedir. Sektör, GSYİH'nın % 13'ünü, devlet gelirlerinin ise % 1.1'ini sağlamaktadır. Rusya'da merkezi kontrol azalmış ancak işçilik, arazi, ürün geliştirilmesi ve dağıtım kanalları gibi konulardaki reformlar sonuçlanmamıştır. Gıda üretimi, tüketimin genelde % 35'ini, bazı bölgelerde ise % 60'ını karşılayabilmektedir. Öte yandan, gıda maddeleri ithalatında uygulanacak gümrük tarifeleri, siyasi açıdan da tartışmalara yol açmaktadır. IVluhafazakarlar, ithalatı azaltmak amacıyla, sağlık normları ve kalite standartları gibi tarife dışı engellerin genişletilmesini arzulamaktadırlar. Gerçekte tarım sektörünün, dünya pazarlarıyla rekabet edebilecek düzeye gelebilmesi için, büyük yapısal reformlar gerekmektedir. Bugün karşılaşılan en büyük problem ise, arazi mülkiyetiyle ilgili yasanın halen sonuçlanmamış olmasıdır. Tarımsal üretim, 1996 yılının ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 7 oranında azalmıştır döneminde tarımsal üretimin 1/3 oranında azalması üzerine Haziran 1996 ayında sanayi girdisi niteliğinde olan tarımsal üretimde ve hayvancılıkta sektörel verimliliğinin artırılması amacıyla toprak ıslahı, sığır besiciliği, tohum üretimi, yeni gıda işleme ve depolama ekipmanları sağlama imkanlarını genişleten bir istikrar programı Başkan Yeltsin tarafından açıklanmıştır.

40 Rusya Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı'nm yaptığı açıklamaya göre Rusya'nın yıllık şeker üretimi 5.5 milyon ton olarak hedeflenmiştir. Yerli üretimin 1997 yılında en az 4 milyon ton olması beklenirken, yapılacak beyaz şeker ithalatına da 1996 ve 1997 yılları için yıllık 1.5 milyon ton sınırı getirilmiştir. Bu sınırlamanın amacı yerli şeker üreticilerini korumaktır yılında 76.1 milyon ton olan tahıl üretimi 1995 yılına göre 6.3 milyon ton artmıştır. TABLO -.13 TARIM ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ o TARIM SEKTÖRÜ İşlenmiş hububat Seker pancarı Ayçiçek tohumu Soya fasulyesi Pamuk Patates Meyveler Sebzeler o HAYVANCILIK SEKTÖRÜ Et Sığır eti Domuz eti Koyun (Bin ton) Süt Yumurta (Milyar) Yün (Bin ton) Kaynak : Rusya Federasyonu Yıllık İstatistik Kitabı, EIU.

41 Enerji : Rusya dünya doğal gaz üretiminde birinci, petrol üretiminde üçüncü, kömür üretiminde ise dördüncü sırada yer almaktadır. Doğalgaz rezervleri, dünya rezervlerinin % 40 civarında olup, petrol rezervleri ise, 25 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. Ülke içerisindeki ve yurt dışı bağlantılı doğal gaz hatlarına yılda 600 milyon metreküp civarında doğal gaz pompalanmaktadır. Rusya'nın doğal gaz ihracatının, 128 milyar metreküpü BDT dışı ülkelere yönelik olmak üzere, toplam 240 milyar metreküp civarında olduğu tahmin edilmektedir. Batı ülkelerine 1997 yılında 116 milyar metreküp doğal gazın ihraç edildiği açıklanmıştır. RF'da "doğal tekel" konumunda bulunan GAZPROM, son 20 yılda gerçekleştirdiği yatırımlarla oldukça büyük bir dağıtım ağını kontrolü altında bulundurmaktadır. Gazprom ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD)'nın yaptıkları araştırmaya göre, ülkenin enerji dağıtım sisteminde, km. ana boru hattı ve 250 pompalama istasyonu yer almaktadır. Güvenilir bir tedarikçi olmasına ve sahip olduğu geniş alt yapı olanaklarına rağmen Gazprom; halihazırda zor iklim ve arazi koşulları nedeniyle yenileme, bakım ve onarım yatırımlarında kaynak sıkıntılarıyla karşı karşıyadır. BDT ülkelerinin doğal gaz ödemelerindeki gecikme, Gazprom'un yatırımlarını önemli ölçüde aksatmaktadır.

42 SSCB'nin dağılmasından sonra, önemli petrol kaynaklarının Azerbaycan ve Kazakistan'da kalması sonucu petrol üretimi eski seviyesine ulaşamamış olup, 1996 yılında 301 milyon ton civarında gerçekleşmiştir. Boru hatlarının eskiliği ve yetersizliği Rusya'nın petrol ihracatını da olumsuz yönde etkilemektedir. Rus hükümeti; 1 Nisan 1996 tarihinde kabul ettiği 454 sayılı karar ile boru, gaz türbini, düşük ısı ve kötü arazi koşullarında çalışabilen makine ve teçhizat ithalatına uygulanan tarife oranını % 5'e indirmiştir yılında Duma'da kabul edilen "Üretimi Paylaşma Anlaşması" sonrasında yabancı enerji şirketlerinin sektördeki yatırımlarının ve etkinliklerinin artması beklenmektedir yılının ilk yedi ayında % 0.5 artışla toplam 172 milyon ton petrol üretildiği bildirilmektedir. Doğal gaz üretimi 318 milyar metreküp, kömür üretimi 143 milyon ton, elektrik enerjisi 478 milyar kw/saat olmuştur. Rusya'da üretilen petrolün % 43'ü, petrol % 34'ü, doğal gazın ise % 36'sı ihraç edilmektedir. ürünlerinin

43 TABLO : 14 BDT DIŞI ÜLKELERE İHRAÇ EDİLEN DOĞAL GAZ MİKTARI Almanya İtalya Fransa Çek Cumhuriyeti Slovakya Polonya Türkiye Macaristan Avusturya Romanya Bulgaristan Finlandiya Yugoslavya Hırvatistan Slovenya İsviçre Yunanistan Bosna Makedonya _ TOPLAM

44 Madencilik / Metalürji: 1995 yılında büyüme gösteren sektörlerden birisi de metalürjidir. Bu dönemde bakır (% 19), titanyum (% 47), nikel {% 0.9) başta olmak üzere renkli metal üretiminde artış olmuştur. Fakat 1996 yılında aralıklarla yapılan grevler, bu sektörü olumsuz etkilemiştir. Sektörün yeniden yapılandırılması için Dünya Bankası'ndan 525 milyon dolarlık kredi alınmış, bu kredi yaşanan olumsuzluğu biraz da olsa hafifletmiştir. Alüminyum üretimi 1996 yılında 2.8 milyon ton olarak gerçekleşmiş, alüminyum ve alaşımların ihracı ise 1995 yılına oranla 16.2 artarak 2.6 milyon tona ulaşmıştır. Altın sektörü yabancı yatırımcılara açıktır. Bu sektöre yapılacak yatırımların artması, üretimin 2000 yılına kadar 2.5 kat artacağı sinyalini vermektedir. Altın üretimi 1997'nin ilk 7 ayında 12.5 ton olmuş, 1996'nın aynı döneminde 10 ton olarak gerçekleşmiştir Bankacılık: Ağustos 1995'de bankacılık sektöründe büyük bir kriz yaşanmış, Moskova Interbank'ında bir gecelik Ruble faizi % 1.000'e ulaşarak, işlemler durma noktasına gelmiştir. Krizin atlatılabilmesi için Merkez Bankası, bankaların ellerindeki hazine bonolarından yaklaşık 370 milyon $'lık bölümü satın alarak, kısa vadede nakit sıkıntısını gidermiştir.

45 Bunun yanısıra bankalar gruplaşmaya giderek, aralarında kredi açma yöntemini uygulamaya koymuşlardır. kendi Halen Merkez Bankası bankalar üzerinde uyguladığı sıkı denetim mekanizmasını sürdürmekte, yeni bir krizi önlemek amacıyla tedbirler almaktadır. Rus Bankalar Birliği, 1997 yılı sonlarında Rusya'da bankanın faaliyette olduğunu açıklamıştır. Bunların büyük bir bölümünü tek şubesi olan mahalli bankalar oluşturmaktadır. Geçiş sürecinde artan ticari banka sayısı, bankalar arası rekabet ve Merkez Bankası'nca getirilen sıkı sermaye ihtiyat oranları ve diğer kısıtlamalar neticesinde azalmıştır. Merkez Bankası 1996 yılında 265 ticari bankanın, 1997 yılı ortalarına kadar ise 715 ticari bankanın lisansını iptal etmiştir. Bazı bankalar lisansları olmaksızın çalışmaya devam edebilmektedirler. Rus resmi makamlarına göre, Rusya'nın 200 büyük bankası tüm banka aktiflerinin % 85'ini elinde bulundurmaktadır. Rusya Başbakanı, Rus Bankalarının % 50'den fazlasının sağlam ve güvenilir olduğunu; batılı kaynaklar ise ancak % 20-30'unun güvenilir olduğunu belirtmektedir. Merkez Bankası, minimum sermaye ve ihtiyat oranlarını periyodik olarak arttırmıştır. Ocak 1997'de minimum sermaye 20.7 milyar Ruble'ye yükseltilmiştir. Bu miktar, döviz lisansına sahip olma durumunda veya % 50'den fazlası yabancı sermayeli yeni bankalarda 34.5 milyar Ruble'dir. Merkez Bankası, yabancı kuruculardan birisinin ana sermayeye en az 11.4 milyar Ruble katkıda bulunmasını öngörmektedir. İhtiyat karşılıkları ise,

46 1 Mayıs 1997 tarihinden itibaren l<ısa vadeli hesaplarda % 2 düşürülürken, döviz hesaplarında % 1 yükselerek % 6 olmuştur. Merkez Bankası ticah bankalara Iskonto oranını 1996 başlarından itibaren düşürmüş olup, bu oran. Kasım 1997'de % 28 olarak belirlenmiştir. Rus bankalarındaki mevduat toplamı 1996 yılında bir önceki yıla göre % 57 artarak 118 trilyon Ruble'ye yükselmiştir. Rus bankalarınca verilen hizmette geçmiş döneme göre iyileşme görülmektedir.rusya'da ilk lisans alan yabancı banka 1992 yılında Bank Austria olup, bugün 150'den fazla banka, yabancı sermayelidir. Federal mevduat sigorta kuruluşunun kurulması planlanmaktadır. Merkez Bankası, erken uyarı sistemi ile bankaları takip etmektedir. Kredi kartı kullanımı yaygınlaşmaktadır. Rusya IMF'ye 1 Haziran 1992 tarihinde. Dünya Bankası'na ise Haziran 1993 tarihinde üye olmuştur. Rus vatandaşları da dahil olmak üzere Rusya'da yerleşik kişiler, yetkili bankalarda döviz hesabı açabilmektedir. Rus kuruluşlarının yurt dışında döviz hesabına sahip olabilmeleri için ise, Merkez Bankası'ndan özel lisans almaları gerekmektedir.rusya'da döviz alım ve satımı Merkez Bankası'nca bu konuda kendilerine yetki verilmiş bankalar aracılığı ile yapılabilmektedir. Döviz hesabı ile iştigal eden banka sayısı yaklaşık 300'dür.

47 TABLO : 15 RUSYA FEDERASYONU'NC )AKİİLK ONBEŞ BANKA (Milyar F uble) 95 Banka Adı Şehir Varlıkları Sermayesi Kârı Sberbank Rossii Moscow Vneshtorgbank Rossii II inkombank ONEXIM Bank Imperial Menatep MFK Rossiyskiy kredit Agroprombank Mosbiznesbank SBS MMB NRB Avtobank Promstroybank Rossii

48 Rusya'da Faaliyet Gösteren Türk Bankaları: Rus-Türk Bankası (Ziraat Bankası-Agroprom Bank) Moskova Tel : (095) Faks:(095) Yapı-Toko Bank (Yapı ve Kredi Bankası-Toko Bank) Moskova Tel : (095) Faks: (095) Garantibank-Moscow Moskova Tel : (501) Faks: (501)

49 3- DIŞ TİCARET 3.1. İhracat ve İthalat TABLO : 16 DIŞ TİCARET Yıllar ihracat ithalat Ticaret Ticaret (FOB) (CİF) Hacmi Dengesi Kaynak : EIU, Ülke Profili. Sovyetler Birliği'nin dağılması ile beraber Rusya'nın eski Sovyet Cumhuriyetleri ile ticaret hacminde büyük miktarda düşüş kaydedilmiştir. Ancak 1995 senesinden itibaren bu ülkelerle ticarette ortalama yıllık % 10 oranında bir artış gözlenmektedir. Rusya'nın dağılan Sovyetler Birliği ülkeleri dışındaki ülkelerle ticaretinde sanayileşmiş batı ülkeleri, özellikle Avrupa Birliği (AB) ülkeleri önde gelmektedir. Rusya'nın ihracatının yaklaşık % 40'ı Avrupa Birliği ülkeferine, ithalatının % 70'i de sanayileşmiş batı ülkelerinden yapılmaktadır.

50 TABLO : 17 ÜLKE GRUPL ARINA GÖRE DIŞ TİCARET Baqimsiz Devletler Topluluğu Milyon ABD $) I.Cevrek ll.çeyrek lll.çeyrek İhracat İthalat Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Üye Ülkeleri ihracat ithalat Avrupa Birliği Üye Ülkeleri İhracat İthalat Asya-Paşifik Ekonomik şbirliği Forumu Üye Ülkeleri İhracat _ İthalat Petrol İhracatçı Ülkeler Organizasyonu Üye Ülkeleri İhracat İthalat Merkezi ve Doğu Avru^ a Ülkeleri ihracat İthalat Baltık Ülkeleri ihracat İthalat Kaynak : Rusya Federasyonu Gümn jk Komitesi Verileri. Not: Üye Ülke Listeleri için Bkz. Ek:

51 Rusya Federasyonu'nun ihracatında Türl<iye % 1.9'luk payla 18.sırada, ithalatında ise % 1.3'lük payla 20.sırada yer almaktadır. Ülkenin ihracatında ve ithalatında ilk on ülke ve ticaretteki payları şöyledir: TABLO : 18 BAZI ÜLKELERLE YAPILAN İHRACAT - İTHALAT RAKAMLARI İHRACAT İTHALAT ÜLKE % ÜLKE % Ukrayna 8.8 Ukrayna 13.8 Almanya 8.1 Almanya 11.4 ABD 5.7 Kazakistan 6.7 Çin. 5.4 ABD 6.4 İsviçre 4.3 Belarus 5.7 Japonya 3.9 İtalya 5.1 Hollanda 3.8 Finlandiya 3.8 Belarus 3.7 Fransa 2.8 İngiltere 3.7 İngiltere 2.5 İrlanda 3.3 Çin 2.2 1

52 TABLO: 19 RUSYA FEDERASYONU'NUN DIŞ TİCARETİNDE ÖNEMLİ ÜLKELER (Milyon ABD $)(Bavul Ticareti Hariç) İHRACAT İTHALAT ÜLKELER İ1996 O o AVRUPA Avusturya Belçika İngiltere Macaristan Almanya Danimarka İtalya Hollanda Polonya Finlandiya Fransa Çek Cumh İsviçre İsveç ASYA İsrail Hindistan Çin Kore Cum Türkiye Japonya