Tüp Gaz Mı Nükleer Santral Mi?

Transkript

1 Tüp Gaz Mı Nükleer Santral Mi? Aziz ERDURAN Stajyer Avukat Ankara Barosu Yayın Alt Kurulu Yazmanı ve Kültür-Sanat Birimi Editörü T ürkiye de artan enerji ihtiyacını karşılamak için nükleer santral kurulması fikri gündemde. İlk iki santralin; ilki Mersin Akkuyu da planı yapılmış, temel atma aşamasında olan ve proje aşamasında bulunan ikinci tesisin de Sinop da yapılacağı konuşulurken, nükleer santral yapılıp yapılmaması tartışmaları alevlenip devam etmektedir. Tam da bu noktada konunun olumsuz yanlarını birlikte ele alıp değerlendirmek de bizlere düştü. Gelin yakından bir bakalım. Dünya ülkeleri enerji ihtiyaçlarını büyük ölçüde fosil yakıtlardan (kömür, 52 Hukuk Gündemi Haziran 2011 petrol, doğalgaz) veya su gücüyle karşılamaktadır. Gelecek 100 yıl içinde yenilenemez bu enerji kaynaklarının da tükeneceği öngörülmektedir. Ancak Türkiye yi göz önüne aldığımızda kullanılabilecek enerji kaynaklarından maksimum düzeyde yararlanılmadığı da bir gerçektir. Ülkelerde enerji kaynakları santrallerden sağlanır. Bunlar santraller ise; 1. Hidroelektrik santralleri (Suyun potansiyel enerjisinden) 2. Termik santraller (Yakacakların yakılmasından) 3. Nükleer santraller (Atomun

2 çekirdeğinin parçalanmasından açığa çıkan enerjinin kullanılması suretiyle) Bu ilk iki seçeneğin gelecek 100 yıl içerisinde tükeneceği göz önüne alındığında büyük bir risk oluşturmaya devam etse bile Nükleer Santral fikri popülerliğini korumaktadır. Nükleer Santrallerde Enerji Nasıl Üretilir? Enerji; istasyonun merkezinde reaktörün içinde üretilen ısıyla sağlanır. Uranyum atomunun reaksiyonuyla beraber bir ısı meydana gelir. Ancak bu uranyum atomundaki reaksiyon kontrollü bir şekilde yapılır. Reaktörde açığa çıkan nötronlar emme yeteneği olan kontrol çubukları aracılığıyla bırakarak veya çekerek reaksiyonlar kontrol altına alınır. Böylelikle bölünen uranyum atomlarından ısı oluşur. Isınan gaz, ısı değiştiricisi de denilen ısı eşanjörüne alınır. Bunlara ısı değiştiricisi de denmesinin nedeni, gazda bulunan ısıyı ufak boruların içindeki suya vermeleridir. Isı eşanjörünün üstündeki su, aşırı ısınma sonucu buharlaştırılır. Bu şekilde oluşturulan buhar sadece yüksek bir ısıya değil, aynı zamanda yüksek bir basınca da sahiptir. Bu yüksek basınç ve sıcak buhar kalın borular aracılığıyla türbinlere yollanır. Türbin içinde bulunan pervane basınçlı gazla döner, türbin jeneratöre bağlıdır ve süratle dönünce enerji üretir. Oluşan buhar yeniden ısı haline gelir, su yine buharlaşır.1 Nükleer enerji bakımından şu maddeler çok önemlidir. 1. Radyasyon güvenliği 2. Tesislerin işletme ruhsatı 3. Hukuki sorumluluk 4. Nükleer felaketlere ilişkin hazırlık ve nükleer afet yönetimi 5. Atıkların depolanması ve Tesislerin sökümü 6. Bilgi Edinme Hakkı Bu maddeleri ele aldığımızda Nükleer Santral fikrinin içinin ne kadar boş ve davulun sesinin uzaktan ne kadar hoş geldiğini görmekteyiz. Bilgi edinme hakkı ve şeffaflık esas alınacaksa, Türk toplumunun bu konuda kafa karışıklığına yer vermeyecek bir şekilde ikna edilmesi gerekmektedir. 1 Dicle Gözde KOÇYİĞİT - 25 Nisan 2011 tarihindeki yazısı. Dicle Gözde KOÇYİĞİT - 25 Nisan 2011 tarihindeki yazısı. Ancak inanın kafa karışıklığının giderilmesi bir yana, hiçbir açıklamaya da yer verilmemektedir. Bir de HUKUKSAL BOYUTUNA bakmamız gerekmektedir. Akkuyu Nükleer Santrali nin yeriyle ilgili 2009 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı na planın iptali için dava açılmıştı. Danıştay ın kararından sonra 2010 yılında plan tekrar askıya çıkartıldı. Açılan davalar sonucunda planda tekrar değişikliklere gidildi. Son olarak yapılan değişiklikle ise; Mersin-Karaman Planlama Bölgesi; 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı P.31 no lu paftasında Nükleer Güç Santrali alanı olarak tanımlanarak bir kez daha plan yapıldı. 10 Mart ta yapılan değişiklik askıya alındı. Planın; İl Çevre Orman Müdürlüğü toplantı salonunda 24 Mart tan itibaren 1 ay süreyle askıda kalacağı ve bu süre içerisinde itiraz edilebileceği duyurulmuştu. Bu arada gereken itirazların değişik kurumlar ve çevre örgütleri tarafından yapıldığını düşünmekteyim. Nükleer enerji santralinin hukuksal dayanağı anayasamızın 90.maddesine uygun olarak kabul edilen: Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti Arasında Türkiye Cumhuriyeti Akkuyu Sahasında Bir Nükleer Güç Santralının Tesisine ve İşletimine Dair İşbirliğine İlişkin Anlaşma dır. Anlaşmanın içerik maddeleri incelendiğinde Türkiye Cumhuriyeti ne getireceği maddi sonuçlar ve çevresel durum göz önüne alınmamaktadır. Ayrıca sözleşme maddeleri gereğince herhangi bir kaza durumu olduğunda, bizim de taraf olduğu Paris Sözleşmesinin uygulanacağı kararlaştırılmıştır. Paris Sözleşmesi nin 9. maddesi ise Milli mevzuatla aksi gösterilmedikçe işleten, silahlı çatışma, tecavüz, iç harp, isyan hareketi ve istisnai karakterde vahim tabii bir afet yüzünden doğacak nükleer bir kazanın sebep olduğu hasardan mesul değildir hükmünü getirmektedir. Sözleşmenin hükümleri dikkate alındığında belli başlı başlıklar sizin de dikkatinizi çekecektir. İç harp İsyan hareketi Tabii afet Silahlı çatışma Bu antlaşmanın bu maddelerini, Türkiye Cumhuriyeti Devleti açısından ele aldığımız takdirde Haziran 2011 Hukuk Gündemi 53

3 ciddi risk ve tehlikeli oluşturacağı çok açıktır. Nükleer Enerji Alanında Üçüncü Şahıslara Karşı Hukuki Sorumluluğa İlişkin Paris Sözleşmesini Ülkemiz 29 Temmuz 1960 yılında imzalamış ve 13 Mayıs 1961 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurul Kararı ile onaylamıştır. Hemen hepsi Batı Avrupa ülkelerinden oluşan, Sözleşmeye taraf 15 ülke bulunmaktadır. (Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, Türkiye, UK, Slovenya) Paris Sözleşmesi nin yeni revize halinde (12 Şubat 2004 tarihinde tüm Taraf ülkelerce imzalanmş haliyle) özetle; zarar tanımı genişletilmiş, tazminat miktarları oldukça arttırılmış ve tazmin sistemi ağırlıklı olarak işleticiye sorumluluk yükleyecek şekilde iyileştirilmiştir. Nükleer tesisler için mali yükümlülük miktarı yaklaşık 18 milyon euro dan 700 milyon euro ya çıkartılmıştır. 54 Hukuk Gündemi Haziran 2011 Anlaşılacağı üzere, taraf ülkelerdeki 3.şahısların zarar görmesi halinde o ülkenin hükümeti ve işleticinin büyük bir sorumluluğa ortaya çıkacaktır. Olumsuz Yanları Türkiye deki deprem riski gerçeği unutulmamalıdır. Nükleer santralin yapılacağı yer bu bakımdan tartışmaya mahal vermeyecek bir şekilde dikkatli seçilmesi gerekir. En son yer hareketleri nedeniyle fay hatları değişmiş olup Mersin Akkuyu çevresi 1.derece deprem bölgesi haline gelmiştir. Ayrıca meydana gelecek bir deprem sonrasında kapalı deniz olan Akdeniz de Tsunaminin oluşturacağı felaketi de göz önüne alınmalı, 25 km açığından Ecemiş Fayı geçmektedir. Çernobil(Rusya) ve Fukuşima daki(japonya) son meydana gelen durumlar, büyük bir risk oluşturduğu, Çıkardığı radyasyonun ancak özel binalarda

4 veya kurşun mezarlarda saklanacağı ve uzun yıllar radyasyon yaydığı gerçeği, Nükleer santralinin beraberinde getirdiği teknolojinin nükleer silah üretimini artıracağı gerçeği,(antlaşmalarla nükleer silahlı yapılmıyor denilse de ) Nükleer çubukların enerjileri bitenler, radyasyon seviyelerine göre belirli bir analizden geçirilir. Radyasyon seviyeleri yüksek olanlar ayrılır. Bu amaçla özel olarak yapılmış binalar da saklanır. Radyasyon seviyeleri normal düzeye inen katı cisimler ise toprağa gömülürler. İşte bu durum hem maliyetli hem de çok iyi analizlerin yapılmasını da beraberinde getirmektedir. Halen inşası devam etmekte olan santraller olduğu gibi, Japonya da yaşanan son kazadan sonra toplumdan gelen baskıların da etkisiyle bir hayli yavaşladı ya da daha yapılan çalışmalar askıya alındı. Almanya, Japonya gibi gelişmiş devletler teker teker yapmakta olan yada proje halindeki girişimlerini rafa kaldırmaya başladılar. Oysa, yapılan olumsuz açıklamalar ve Japonya daki meydan gelen kazadan sonraki gelişmelere rağmen Nükleer Santral fikrini körü körüne savunmanın, çıkar amacı gütmekten başka bir gayesi de yok gözükmektedir. Kısacası, Türkiye mutlaka rüzgâr türbinleri kurmalı, jeotermal enerjiden yararlanmalı, hidrojen enerjisi ile ilgilenmelidir. Nükleer Santral şu durumda ve anlatmaya çalıştığımız biçimde dikkat edersek yapılacak alanlar bakımından müsait değildir. Ayrıca sadece Rusya nın ihaleye girip onun yapacak olması da kafalar da soru işaretleri meydana getirmektedir. Ayrıca toplumdaki bu kadar karşıt görüş varken, üç maymunları oynamanın da bir anlamı yoktur. Açık ve ileri bir demokrasiden bahsediliyorsa bilgi edinme hakkı olan bizlere şeffaf bir şekilde bütün hususlarıyla Haziran 2011 Hukuk Gündemi 55

5 anlatılması gerekmektedir. Çernobil felaketinin etkileri halen devam etmekte iken Japonya da yaşanan Nükleer Felaketin izleri apaçık ortada Ben buraydım diye bağırırken bu ısrarın altında yatan sebep nedir sorusu aklımıza gelmektedir. HES Mİ PES Mİ? Türkiye nin bütün akarsularında gizli ve sinsice ele geçirilme planıyla karşı karşıyayız. Erzurum dan Aksu ya, Doğu Karadeniz den Çoruh a, Küre den köyceğize kadar bütün akarsular üzerinde planlanan ve halen devam etmekte olan birçok projeyle karşı karşıyayız. Aynı Nükleer Santrallerde olduğu gibi toplumdan saklanarak yapılan ve ülkenin yararının gözetildiğini savunularak yapılması gerçekten ürkütücü. Evet, hidroelektrik enerji yenilenebilir bir enerji kaynağı olmasına rağmen, ülkenin bir ucundan diğerine kadar, akarsuların üzerine kurulması planlanan santrallerin ekolojik dengeyi nasıl etkileyeceğinin farkında değil olmaları, at gözlüğünü çıkarmadıklarının bir göstergesidir. Zaten son yıldır tarım alanlarının ekilip dikilme seviyelerine baktığımız zaman dışa bağımlı bir hale geldiğimiz apaçık ortadayken, mevcut sulama alanların bu kadar büyük bir şekilde hidroelektrik santralleriyle donatılması sizde de soru işaretine neden olmuyor mu? Türkiye nin gelecek yıllardaki enerji ihtiyacı göz önüne aldığımız takdirde, santrallerin yapılmasına evet, ancak bunun yapılırken toplumdan gelen seslere de kulağımızı tıkamak sizce mantıklı mıdır? Gölbaşında HES e karşı tepkilerini dile getiren insanlarımızın 20 gündür orada bekletilmesi, bir çadır kent oluşumu yaratılması ne kadar doğrudur? İnsanların tepkilerini yüreklilikle dile getirmesinden bu kadar korkmak da nedir. Karadeniz bölgesi tarihi, coğrafyası ve yeşillikleriyle anılan bir yer olmasına karşın, şimdi 50 km lik bir akarsu boyunca, üzerine 26 tane HES yapılacağı fikrine ne demektesiniz? Neden medya gündeme taşıyor mu Karadeniz de yaşananları? Neden hiçbir gazete de ve kanallarda yayınları göremiyoruz? Bu soruların cevabını hepimizde biliyoruz ama dile mi getiremiyoruz diyorsunuz? Evet, son dönemlerde Karadeniz meydana gelen olayları en gerçekçi ve bütün çıplaklığıyla gün yüzüne çıkaran kişi Rüya Köksal, Karadeniz deki 56 Hukuk Gündemi Haziran 2011 derelerle ilgili bir belgesel çekti. Bir avuç cesur insan. Belgeselin adını duyunca Braveheart (cesur yürek) filmi aklıma geldi, orada İskoçya halkının bağımsızlık mücadelesi anlatılmıştı. Bu belgesel yapımda da köy halkı kendi toprakları ve gelecek nesilleri için mücadele vermektedir. Aynı Nükleer Santraller kurulması fikri gibi, doğayı, insanlığın yaşam alanlarını ve gelecek nesillere miras kalacak olan bu görsel toprakları yok olmasına neden olacak. Görmeliyiz, duymalıyız ve destek olmalıyız Belgesel o kadar müthiş etkiliyor ki insanı,benim burada ifade etmelerimin ne kadar boş olduğunun farkına varıyorum. Belgeselden birkaç aktarımı sizlerle paylaşmak istiyorum. Dere bizim canımız Dere bizim canımız Dere bizim canımız Veremeyiz ellere Veremeyiz ellere Veremeyiz ellere Neler olacak neler Neler olacak neler Neler olacak neler Dere bizim sattırmayız sloganı ve de ninemin kapanışta söylediği devlet biziz, biz oluşturuyoruz lafı çok manidar değil mi sizce de? Bölge halkının neden kenetlendiğini görmüyor musunuz? Geçenlerde nineler Sularımızı sattırmayacağız diye bağırıyorlardı Hala görmekten mi geleceksiniz? İkizdere deki Barajlarla İlgili Barajın yapılacağı alanlarda bazı yerleşim alanları, orman ve iskân alanları sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalınacaktır. Sular altında kalan bölgelerdeki bitki ve hayvan türlerinin yok olacaktır. Yeni yol yapımları ve masraflarında artış olmakla beraber, ulaşım da uzayacaktır. Proje bölgesinde yer alan milli parklar, sit alanları, bitki ve hayvan türlerinin yok olma ihtimali dikkatten kaçmamalıdır. Ekolojik denge göz önüne alınmalıdır. Yöre halkı, geçimini tarım ile sağladığı göz önüne alındığında, Tarım alanları dikkate alınmalıdır. Erbaa daki Barajlarla İlgili

6 Burada yapılan barajın en büyük götürüsü tarım alanların yok olacağıdır Bölgedeki havzalarda altın ve gümüş madenlerinin olduğu bilinmektedir. Sular çekildiğinde, buradaki madenlerin işletmeye kalacağı açıktır. 20 sene sonra, içtiğimiz o Karadeniz çayları diye bir şey kalmayacak. Yılda 2 kere ürün aldığımız tarım alanlarından, o zaman geldiğinde 2 yılda bir ürün alınacak. Yuvarlak Çaydaki Baraj Yapımı İle İlgili İnşaat faaliyetleri yol açmak için, anıt ağaç olarak belirlenmiş 30 ağaçtan 10 unu kestirdi. Bu vahim durumun önüne geçilmesi için köylüler yaklaşık 5-6 ay nöbet tuttular. Nöbetleşerek kış ayını çadırlarda geçirdiler. Bu direniş kalan anıt ağaçların kesilmesini ve projenin ilerlemesini engellemek amacındaydı. Suyun kullanım hakkının uzun yıllar şirketlere verilmesi, ileride suyun kullanma ve içme hakkını da kapsayıp, kapsamayacağı sorusu da gündeme gelmektedir. Bazı bitki ve hayvan türlerinin tekrar ve tekrar söylemek sıkıcı gelse de durum böyle olmakla beraber, ekolojik denge de bozulacaktır. Doğal sit alanları olduğu, güpegündüz ortadayken ve buralar için Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kuruluna birçok başvuru yapılmasına rağmen, doğal sit alanı özelliği kaybolmuş denilmek suretiyle başvurular reddolmuştur. Bu doğal harikaları, yeşillik alanlarımızı görmeleri için 3D (3 Boyutlu) Gözlük mü vermemiz gerekiyor bilemiyorum? Doğal sit alanı adı taşıyan bu alanlara HES projelerine kolaylıkla ÇED gerekli değildir kararı verilmesi sizce de gülünç değil midir? Daha da içinizi karartmak istememekle beraber, bence siz siz olun Karadeniz daha da tahribata uğramadan özgürce gezin dolaşın. Olumsuzlukları dile getirdim. Artık sizi rüyalarınızla baş başa bırakıyorum. Haziran 2011 Hukuk Gündemi 57