S E R Î [ C İL T 30 SA Y I 4 İ M İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 S E R Î [ C İL T 30 SA Y I 4 İ M İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ DERGİSİ

2 MEŞCERE HACIM ARTIMININ TAYİNİNDE KULLANILAN TEK ÖLÇÜ YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Ar. Gör. A hm et Y EŞİL ı K ı s a Ö z e t Bu çalışm ada, uıegcere lıacım artm um n tayininde kullanılan tek ölçü yöntem lerinden M eyer in eııterpolasyon yöntem i, direk yöntem, hacım artım yüzdesi yöntem i, m eşcere projeksiyon tablosu yöntem i ve geçiş süresi yöntem i kargılaştırılm ıştır. Bu çalışm anın am acı, bilgisayarın orm ancılık alanındaki kullanım ı na a it bir örnek verm ektir. Yöntem lerin karşılaştırılm asında kullanılan veriler 51 deneme alanına aittir. M eşcere lıacım artım larını bu verilere göre hesaplam ak için, FORTRAN IV ve FORTRAN 77 program lam a dilleri kullanılarak bir bilgisayar program ı hazırlanm ıştır. Elde edilen sonuçlara Friedman testi uygulanm ıştır. 0 G İR İŞ B ilg isa y a rla r günüm üzde ism inden çok sık sözedilen, hem en h er alan d a k u lla nılan, in sa n la rın gözünde so ru n ları kendiliğinden çözen, o lağ an ü stü y ard ım cı a ra ç la rd ır. B ilg isa y a rla r en geniş anlam ıy la önceden belirlenm iş değişik işlem leri belirli b ir sıra y la y a p a n ara ç la rd ır. B u anlam d a b ilg isa y a r k av ram ın ın doğuşunu 17. yüzy ıld a P a sc a l ın m ek an ik h esap aygıtın a ve 19. yüzyıl b a şla rın d a J a c q u a rd m delikli k a r t k u lla n a n dokum a te z g a h la rın a bağlayabiliriz. 19. y ü zyılda endüstrileşm e h a re k e tle rin in b aşlam asıy la, sosyolojik ve tek n o lo jik sistem ler gelişerek d ah a k a rm a şık b ir d u ru m a gelm iştir. B una bağlı o larak bilgi to p lam a m eto d ların d a m ey d an a gelen gelişm enin sonucunda to p lan an bilgilerin çokluğu ve bu bilgileri zam anın d a işlem ek için elde bulunan o lan akların sınırlı oluşu in san ları, işlem leri k o lay laştırıcı a ra ç la rı g eliştirm ey e y ö neltm iştir. İn sa n la r kendileri için gerek li olan bilgileri hızlı bir şekilde top lam ak, bu bilgileri hem en işleyip so n u çlara v a rm a k ve elde edilen sonuçla rı k o şu llar değişm eden hızla u y g u lam ay a so k m ak için h esap m a k in a la n n ı teo rik a ra ş tırm a konusu o lm ak tan çıkarıp, u y g u lam ad a k u llan ılır şekle dönüştürm eye b aşla m ışla rd ır (K E S K İN E L - K A RADOĞAN 19801, s. 1-4; SA A T Ç İ 1982, s ; Y A R IM A G A N 1975, s. 1-3). 1 İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Am enajm anı A nabilim Dalı. Yayın Kom isyonuna Sunulduğu Tarih : 3,2.1988

3 00 A H M E T Y E Ş İL B ugünkü anlam d a elek tro n ik devrelere d ay alı b ilg isa y a rla rın doğuşu 1950 li y ılla ra ra s tla r. Bu y ıllard a ü retilen b ilg isay arlar, b ir odaya a n c a k sığabilen, radyo la m b alarıy la çalışan, fazla güç h arcay an, k ü çü k bellekli, g iriş - çıkış b irim leri k ı sıtlı ve bu nedenlerle, kullan ılm aları çok zor olan m ak in alard ı. Bu dönem de ü re tilen b ilg isay arlar, birinci k u şa k b ilg isa y a rla r o la ra k isim lendirilm ektedir. 19S0 lı yılla rd a b ilg isay ar y apım ında tra n sistö rle rin kullan ılm asıy la önem li bir aşam a sağlanm ıştır. M aliyeti ucuz ve güç tü k etim i d ah a az olan bu b ilg isay arların hacim leri de birinci k u şa k b ilg isay arlard an oldukça küçü lm ü ştü r. B u ikinci dönem de in sa n - m a- k in a iletişim ini k o la jd a ştıra n FO R T R A N, COBOL ve A LG O L gibi ileri düzeyde p ro g ra m la m a dilleri geliştirilm iştir. İkinci k u şa k o la ra k isim lendirilen bu b ilg isay a rla r d aha fa z la bilgiyi belleklerinde sak lay ab ilm ek te ve g erek tiğ in d e bu bilgilere d ah a hızlı b ir şekilde u laşm a olanağını verm ekteydi lerden so n rak i gelişm eler, önceki k u şa k la ra göre d ah a k a rm a şık bir y ap ı y a sah ip tir. E lek tro n ik sanayiinde birden çok tra n s is to r ve diyotun aynı y a rı - iletken p a rç a üzerinde üretilm esiyle, bellek k a p a site si hızla a rtm ış ve fiy a tla rd a aynı şekilde azalm ıştır. B ilg isay ar fiy a tla rın ın u cuzlam asıyla bugünkü y ay g ın kullanım o rta y a çıkm ıştır. T üm elek tro n ik devreleri te k b ir birim üzerinde to p lay an m in y a tü r devrelerin kullan ılm asıy la b ilg isa y a rla r d ah a d a gelişm işlerdir. V erilerin çeşitli k a y ıt o rta m la rın d a sak lan m ası ve g erek duyulduğunda te k ra r k u llan ılm ası m ü m k ü n o lm aktadır. D isk, d isk et ve m a g n e tik te y p le r bu am aç la k u l lan ılm ak tad ır. H ızlı ve h a ta sız b ir dizi işlem den so n ra elde edilen ç ık tıla r (o u tp u t) k a y ıt o rta m la rın d a saklanabilm ektedir. İn s a n la r ta ra fın d a n a y la rc a u ğ ra ş ıla ra k y a pılabilecek işlem leri çok k ısa sürede ta m a m la y a n b ilg isay arlar, verim li b ir çalışm a o rtam ı s a ğ la y a ra k in san ların geleceğine ışık tu tm a k ta d ırla r. B ilg isayarların işlem leri bu k a d a r b a sit ve hızlı b ir şekilde y ap m asın a k a rş ı lık, onların belleklerine u laşm ak kolay o lm am ak tad ır. Ç özülm esini istediğim iz problem lerin a lg o ritm ası o rta y a k o n d u k tan so n ra ileri düzeyde geliştirilm iş b ir b ilg isay a r p ro g ram la m a dili k u llan ılarak so n u çlar sistem den alınabilm ektedir. Bu p ro g ra m la m a dillerinden b azıları FO R T R A N, COBOL, P L İ, B A SIC, PA SC A L, ALGOL, RPG, vb. dir. B u p ro g ram la rın h azırlan m ası b ir uzm anlık konusudur. P ro g ra m la rın h azırlan m ası, konunun durum u ve a lg o ritm anın k arışık lığ ı oran ın d a z o rla şm a k ta ve fazla zam a n a lm a k ta d ır (SA RAÇOĞLU, 1985, s. 1). Son yıl içinde hızla gelişen elek tro n ik sanayii, elek tro m ek an ik delikli k a r t m ak in alarm d an ve vak u m tü p lü h esap lay ıcılard an, h ız la rı saniyenin m ilyonda b iri ile ölçülen güçlü elek tro n ik bilgi işlem sistem lerine doğru gelişm e g ö sterm ek tedir. G erçekleştirilen bu büjrnk gelişm enin sonunda bilgi işlem sistem leri dünyanın h e r yerinde, bilim den iş h ayatın a, sa ğ lık ta n yönetim e, eğitim den çeşitli sa n a tla ra k a d a r in san faaliy etlerin in h e r dalında g id erek a rta n b ir şekilde k u llan ılm ak tad ır. Son y ıllard a b ilg isayar sistem lerinin ülkem izde y aygın k u llan ım alanı bulm ası ülkem iz açısından olum lu bir aşam adır. B ilim sel ve te k n ik gelişm e açısm dân ileri düzeydeki ülkelerden g eri k alm am ak için bu olum lu y ak laşım ın devam etm esi ü m it vericidir. O rm an işletm eciliğinin, diğer işletm e sistem lerin e o ra n la çok yönlü ve doğaya açık oluşu nedeniyle, elek tro n ik bilgi işlem sistem inin b u işletm eye uygulanm ası g ecik m iştir. A n cak bugün dikim ve ekim den kesim e, kesim den s a tış a k a d a r yapı-

4 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ 91 laıı h e r tü rlü iş ve işlem lerde elek tro n ik bilgi işlem sistem lerinden y a ra rla n m a olan a k la rı a ra ş tırılm a k ta d ır (SO YKAN, 1971, s ). O rm an cılık ta ve özellikle O rm an A m en ajm an m d a b ilg isayarın kullanılm asıyla, A m en ajm an heyetlerinde görevli m ühendislerin a ra z i ç alışm aları sıra sın d a toplam ış o ld u k ları v erileri k ısa sürede işleyerek isten en so n u çlara u laşılm ası m üm k ü n olm aktad ır. O rm ancılık p ratiğ in d e uygulam ası güç ve zam an alıcı işlem lerin d ah a kolay y apılm asını sa ğ la y a n sim ulasyon ve a lte rn a tif çözüm tek n ik lerin in, bilgi işlem sistem leri k u lla n ıla ra k uygulan m ası d ah a k o lay olabilm ektedir. Böylece zam an ve p a r a açısından ta s a rru f y a p ıla ra k verim li b ir çalışm a m ey d an a getirilebilm ektedir. B üyüm e, a ğ açların boy, çap, şekil gelişm eleri sonucu hacm inde m eydana gelen değişm edir. A rtım ise kısa devreler içinde m ey d an a gelen büyüm edir diye ta n ım la n m a k ta d ır (F IR A T 1972, s. 8; G Ü N EL 1978, s. 3). A rtım ve büyüm enin sağlıklı o la ra k o rta y a konm ası o rm an cılık ta geleceğe dönük p lan ların h azırlan m asın d a ve b aşarılı b ir işletm ecilik yapılm ası açısından önem ta şım a k ta d ır. A rtım ın doğru olar a k sa p ta n a m a m a sı halinde, gelecekteki o rm an cılık u y g u lam aların a y an ılg ıy la b a ş lanm ış olacaktır. Bu tü r b ir risk e g irm ek yerine artım ı d ah a sıhhatli ve güvenilir b ir şekilde sa p ta m a k yoluna gidilm elidir. B u çalışm ad a te k ölçü ile m eşcere h acim a rtım ın ı ta y in eden yöntem ler a r a sın d a anlam lı b ir fa rk olup olm adığım denetlem ek ve b ilg isayarın orm an cılık ta k u llan ım ın a so m u t b ir ö rnek v erm ek am açlan m ıştır. M eşcere hacim artım ı M eyer y öntem leri ve geçiş sü resi yöntem lerine göre sa p ta n m ıştır. M eyer in hacim a rtım yüzdesi, direk, en terpolasyon ve projeksiyon tab lo su yöntem leriyle geçiş sü resi yöntem ine a it O RM AN isim li b ilg isay ar program ı, F O R T R A N IV dilinde yazılm ış ve 51 denem e a lan ı için B oğaziçi Ü n iversitesi b ilg isay ar m erkezinde (C om puter çen ter) çalıştırılm ıştır. B ir a n a p ro g ram ve 6 a d e t subroutine tip i a ltp ro g ra m d a n oluşan ORM AN isim li b ilg isay ar p ro g ram ın d a F O R T R A N IV deyim leri y a n ısıra FO R T R A N 77 deyim lerinden de y ararlan ılm ıştır. Ç alışm a üç bölüm de gerçek leştirilm iştir. İlk bölüm de a ra ş tırm a m a te ry a li ve yöntem ta n ıtılm ıştır. B u lg u lar ikinci bölüm de, sonuç ve ö neriler ise üçüncü bölüm de verilm iştir. ^ 1.0 Y Ö N TEM VE M A TER Y A L 1.1 M eşcere Gelişmesi ve Artım E ş it y aşlı m eşcereleri m ey d an a g etiren a ğ a ç la rm zam an içinde boyları ve çapla rı b ü y ü y erek hacim leri ço ğ alm ak tad ır. A ğ açlarm büyüyüp gelişm eleri sırasın d a bulunduğu yere sığ m a m a k ta ve b irb irlerine engel o lm ak tad ırlar. Bu nedenle a ra la rın d a b ir re k a b e t b aşlam aktadır. Bu rek ab etin sonucunda bir kısım a ğ a ç la r m eşcereden ay rılm a k ta d ır. M eşcere y aşı ilerledikçe ağ aç say ısın d a önce hızlı d ah a so n ra y av aş b ir azalm a olm ak tad ır. M eşcecereye y apılan çeşitli m üdahaleler, ağaç sayısının azalm asın a neden olan diğer bir etk en d ir. T ek k a tlı m eşcerelerde k ap alılık oluşm ası nedeniyle m eşcereye genç ağ aç k a tıla m a m a k ta d ır. Bu durum eşit yaşlı s a f m eşcerelerde a ğ a ç sayısında, devam lı bir azalm a olduğunu gö sterm ek ted ir. A ğaç say ısın d ak i bu azalm a, göğüs yüzeyi ve

5 92 A H M E T Y E ŞİL hacm inde b ir m ik ta r azalm asına neden o lm ak tad ır (K A L IP S IZ 1982, s ; F IR A T 1973, s ). E ş it y aşlı m eşcereleri m eydana getiren a ğ a ç la r arasın d ak i rek ab etin sonucu o la ra k a ğ a ç la rın çap ların d a m eydan a gelen değişm e b ak ım ın d an da önem li fa rk la r görü lm ek ted ir. A ğaç say ıların ın çap b a sa m a k la rın a dağılım ı b ir çan eğ risi g ö ste r m ektedir. M eşcerenin y aşlan m asıy la çaneğ risi y a y v a n la şm a k ta d ır. M eşcere y a şlandıkça a ğ açların ç apla rı kalınlaşm akta, ve buna p aralel o la ra k o rta ağacın ın çapı da a rtm a k ta d ır. E ş it y aşlı sa f m eşcerelerde ağ a çların büyüyüp gelişm esi m eşceredeki hacm inin, y aşa bağlı o la ra k sü rek li b ir a rtış g österm esine neden o lm ak tad ır. K u ru y an ve çeşitli m ü d ah aleler ile kesilen a ğ a ç la r hacm in azalm asın a neden olm ak tad ır. B u değişim ler bize m eşcerenin d u ra ğ a n bir y ap ıy a sahip olm adığını g ö sterm ek ted ir (K A L IP S IZ 1984, s ; 1982, s. 131; 1968, s. 1-2; F IR A T 1973, s ). 1.3 M eşcere H acim A rtım ının Tayini ve Tek Ölçme Y öntem leri M eşcere h acim a rtım ın ı hızlı ve sağ lık lı bir şekilde ta y in etm ek için çeşitli y ö n tem ler geliştirilm iştir. O rm an cılık ta geleceğe dönük p lan ların h azırlan m asın d a geçm iş dönem de m eydana gelen h acim artım ın ın yan ısıra, gelecekte oluşacak hacim a rtım ın ın bilinm esine ih tiy aç v ardır. G elecekte oluşacak a rtım ın tayini, an cak geçm işte m ey d an a gelen a rtım d a n y a ra rla n ıla ra k tah m in edilebilm ektedir. M eşcere h acim artım ın ın ta y in in d e,' D önem başı ve sonunda oluşan a rtım ölçülerek, a ra la rın d a k i fa rk ı alm ak (periyodik ölçm e), M eşceredeki ağ a ç la rın belirli dönem de yapm ış old u k ları a rtım la rı sa p ta m a k (te k ölçm e), M eşcere tab lo su (h a sıla t tablosu) k u llan ılm ak su retiy le hesaplanab ilm ek ted ir (K A L IP S IZ 1984, s. 317) P eriyodik ölçm e ile m eşcere a rtım ın ın ta yin i E n ta n sif orm ancılık y apılan işletm elerde k ısa a ra lık la rla ölçm eler yapılm a k ta d ır. M eşcere hacim artım ı da dönem in b aşın d a ve sonunda yap ılan ölçm elere d a y a n ıla ra k sa p ta n m a k ta d ır. D önem başı ve sonunda -yapılan ölçüler yard ım ıy la m eşcere gelişm esi devam lı denetim a ltın d a tu tu lab ilm ek ted ir. B u yüzden periyodik ölçm e yöntem i orm an am en ajm an m d a «kontrol m etodu» o la ra k isim lendirilm ektedir. M eşcerede y ap ılan ölçüm lerin doğruluğu, yöntem in tu ta rlılığ ın ı a rttırm a k ta d ır. Bu yöntem de m eşceredeki tü m a ğ a ç la r ölçülem ediği için örneklem e yöntem ine gidilm ekte ve sab it denem e alan ların ın alınm ası ile kısm en yenilem eli a rd ışık örneklem e yöntem ini u y g u lam ak tav siy e edilm ektedir (K A L IP S IZ 1984, s. 318). Bu yöntem b a sit görünm esine k arşılık, a n cak e n tan sif o rm ancılık yapabilen işletm elerin k u llanabileceği b elirtilm ek ted ir (F IR A T 1973, s. 331).

6 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ S T e k ölçii ile a rtım ta yin i M eşcerenin bugünkü d urum u üzerinde yap ılan ölçm elerle a rtım ın tayini yoluna gidilm ektedir. A rtım ın ta y in i m eşcerede b ir seferde y ap ılan ölçülere göre y a pılm ak tad ır. T ek ölçü yöntem inde geçici denem e alanı v erilerinden fa y d a la n ılm a k ta ve böylece m eşcere o rta yaşının gelecek p eriyodlar için, m eşcere o rta y aşları a ra s ın d ak i fa rk ın periyod süresinden büyük çıkm ası önlen m ek ted ir (A K A L P 1978, s. 22). P eriy o d ik ölçm e yöntem inin g e rek tird iğ i v eriler elde y o k sa m eşcerenin hacim a r tım ı te k ölçü ile ta y in edilm ektedir. T ek ağ acın artım ın ın ta y in i oldukça u ğ ra ş tın c ı ve zam an alıcı işlem leri g e re k tirm ek ted ir. B u nedenle az say ıd a ö rnek ağaç a lın m ak isten m ek ted ir. B ir ağacın a rtım ı güvenli o la ra k y a p ıla m a m a k ta ve ö rnek a ğ a ç la rın fa z la say ıd a alın m ası g e re k m e k te d ir (K A L IP S IZ 1984, s. 324) M eşcere tabloları yardım ıyla a rtım ta yin i M eşcerenin h e k ta rd a k i yıllık h acim artım ı, a rtım yüzdesi ve genel o rta la m a m ik ta rı m eşcere tab lo ların d a y er alm ak tad ır. B u nedenle m eşcere tablo ları artım ın tah m in in d e k u llan ılm ak tadır. Bu tablo lard an y a ra rla n a ra k a rtım ı ta y in etm elc için ağaç tü rü, m eşcere yaşı, m eşcere ortab o y u v eya üstb o y u n u n sa p ta n m a sı g erekm ek tedir. Bu elem an lar y ard ım ıy la b onitet s a p ta n d ık ta n so n ra sık lık derecesi de h e k ta rd a k i göğüs yüzeyi y ard ım ıy la b u lu n m ak tad ır. B o nitet sınıfı, sık lık ve m eşcere y aşı b u lu n d u k tan so n ra h e k ta rd a k i yıllık hacim a rtım ı ve genel o rta la m a hacim a rtım ı, m eşcere tablo su n d ak i ilgili sü tu n la rd a n sap tan ab ilm ektedir. M eşcere tab lo ları o rta la m a değerleri v erm ek ted ir (K A L IP S IZ 1984, s. 347; F IR A T 1973, s. 351). M eşcere tab lo ları, o rm an d a zam an alıcı, yorucu ve m asraflı ölçm elere g erek b ıra k m a y a n hızlı ve ucuz çalışan yardım cı a ra ç la r o la ra k d a tan ım lan m ak tad ır. B una k a rşılık a rtım ın sağlıklı bir şekilde sap tan m asın d a tav siy e edilm em ektedir (F IR A T 1973, s. 352). 1.8 M ateryal D eğişik yöntem lere göre m eşcere hacım artım ın ın h esap lan m asın d a y a ra rla n ı lan veriler, y ılları ara sın d a A k alp ta ra fın d a n h a z ırla n a n «T ürkiye deki D oğu L adini O rm an ların d a H asılat A ra ştırm a la rı» isim li çalışm ad an alın m ıştır. Bu çalışm ada, a ra ş tırm a m atery alin in toplandığı denem e a la n la rın ın seçim inde şu özelliklere d ik k a t edilm iştir. D oğal o la ra k m ey d an a gelm iş, m üdahale görm em iş, n o r m al kapalı, s a f ve eşit yaşlı m eşcereler seçilm iştir. D iğer ta r a f ta n denem e alanları# fa rk lı y aş ve yetişm e o rta m la rın d a k i m eşcerelerden seçilerek, m eşcere hacım ve hacım elem an ların ın değişim lerinin izlenm esi sağ lan m ıştır. A ra ştırm a d a denem e a la n la rı k are ve d ik d ö rtg en şekillerinde alınm ıştır. Böylece ko lay ve sağlıklı b ir şekilde çalışm a olanağı sağ lan m ıştır. Bu çalışm ad a A K A L P in alm ış olduğu 66 denem e alanından, 51 tan esi seçilerek m eşcere hacım a rtım ı tay in in d e k u llan ılm ıştır. A şağ ıd a 51 denem e alam n a a it bilg ileri içeren tablo v erilm iştir (A K A L P 1978, s ve ).

7 A H M E T Y E Ş İL Tablo 1. Deneme alanlarının alındığı yerler, yaşları s/e büyüklü kle ri S ıra No. D enem e A lanı No. A lan İşletm e S erl/b ö lm e No. Y aş ,0500 Ş a v şa t M eşeli / ,0750 Ş av şat S a h a ra / ,3500 Ş av şat Sallara. / ,0500 Ş a v şa t M eşeli / ,0525 Ş a v şa t S a h a ra / ,3500 Ş av şat T iy a t / ,1000 A rtv in S eçinka / S 11 0,0700 A rtv in H a tıla / ,0500 P a z a r E lev it / ,1200 P a z a r E lev it / ,1600 Sürm ene Y aşm eşe / ,0600 S ürm ene Y aşm eşe / ,1000 S ürm ene Y aşm eşe / ,1000 S ürm ene S arıçam / ,0600 S ürm ene S arıçam / ,1200 S ürm ene S arıçam / ,0375 Sürm ene Y aşm eşe / ,0500 S ürm ene S a n ta / ,0600 S ürm ene S a n ta / ,1250 T orul ' Ö rüm cek / ,0750 T orul Ö rüm cek / ,0400 T orul Ö rüm cek / ,1000 T orul Ö rüm cek / ,0750 T orul Ö rüm cek / ,0300 T orul i K av raz / ,1000 T rab zo n K ah n çam / ,0625 T orul K ü rtü n / 42 «0 ı ,1000 T rabzon H am siköy / ,0750 T rabzon H am siköy / ,0750 T rabzon H am sik ö y / 95 58

8 1 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ 93 S ıra No. D enem e A lanı No. Tablo 1 'in devamı A lan işletm e S eri/b ö lm e No. Y aş ,0625 T rabzon H am siköy / ,1000 T rabzon Ç ataldere / ,2000 T rabzon Ç atald ere / ,0750 T rabzon Ç atald ere / ,0750 T rabzon Ç atald ere / ,1000 T rabzon Ç atald ere / ,0625 T rabzon Ç atald ere / ,1400 T rabzon Ç ataldere / ,1000 B u lan cak B icik / ,1000 G iresun B tiyükdere / ,1000 G iresun B oncuk / ,1200 G iresun B oncuk / ,0875 G iresun E rim ez / ,1250 G iresun E rim ez / fi ,0750 T irebolu A yıdere / ,1050 T irebolu A yıdere / ,1050 T irebolu A yıdere / ,1000 O rdu M elet / ,0900 O rdu M elet / ,1000 O rdu K aleboynu / ,1050 O rdu K aleboynu / B ilgisayar Program ının Oluşturulm ası M eyer y öntem leri ve geçiş süresi yöntem ine g öre m eşcere h acım a rtım ın ı h e sa p la m a k için b ir b ilg isayar p ro g ram ı h a z ırla n m ıştır. O RM AN isim li b ilg isay ar p ro g ram ın d a, K A TSA Y, D İR E K, ARTY UZ, E N T E R, P R O JE K ve G EC IS isim li su b ro u tin e tip i a ltı ta n e a lt p ro g ram y e ra lm a k ta d ır. O RM AN isim li bilg isay ar p ro g ram ın ın genel ak ış d iy ag ram ı aşağıy a ç ık a rtılm ıştır (Şekil 1). 1.1).1 V erilerin program a a kta rılm a sı ve işlenm esi M eşcere h acım artım ın ın tayininde k u llan ılan te k ölçü yöntem lerinin b ilg isa y a r d a çalıştırılıp sonuçlarının alınm ası için g erek li olan v eriler b ilg isay ard a D isim li b ir d o sy ay a y ü k lenm iştir. O RM AN isim li b ilg isay ar p ro g ram ın ın akışı içinde v eriler, D dosy asın d an alınarak, işlem ler y ap ılm ak tad ır.

9 A H M E T Y E Ş İL 1. ORMAN işim li bilgisayar programının genel akış diyagramı.

10 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ 97 P ro g ra m ak ışı içinde önce denem e a la n la rın a ait, Ö rnek ağ aç say ısı (IA S ), denem e alan ın d ak i m inim um ve m ak sim um çap (D M I V E D M A ), b o n itet (N B 0 ), denem e a lan ı b ü y ü klüğü (D A B ), h e k ta ra çevirm e k a tsay ısı (H C E K ), denem e alanı y aşı (Y A S) ve denem e alan ı n u m a ra sı (N 0 ) o k u tu lm ak tad ır. B u bilgiler D dosy asın ın ilk sa tırın d a y e r alm aktadır. ik in c i o la ra k denem e alanın a a it çapla r (C ) ve b o y lar (B ) dizi halinde, okutu lm a k ta d ır. D dosyasının ikinci ve üçüncü s a tırla rı bu bilgilere a ittir. Ü çüncü o la ra k denem e a la n la rın d a y ap ılan ölçm eler sonucu elde edilen çift k a b u k k alın lığ ı (B K ). ve o n yıllık h a lk a k alın lığ ı (H G ) b ir dizi halinde o k u tu l m a k ta d ır. D d o sy asın d ak i dördüncü ve beşinci s a tırla r bu b ilg ileri sa k la m a k için a y rılm ıştır. Son o larak, çap kad em eleri b elirlendikten so n ra 2 cm. lik çap kadem elerine g iren ağ aç s a y ıla n (F R ) dizisi şeklinde o k u tu lm ak tad ır. D dosyasının altın cı s a tırın d a (F R ) dizisi y e r alm ak tad ır. 2.0 B U LG U LA R A ynı yaşlı, n o rm al kapadı L âdin (P icea O rientalis L k. C a rr) m eşcerelerinden seçilen 51 denem e alan ı verileri, te k ölçü y öntem lerinden M eyer ve geçiş süresi y öntem lerine göre değerlendirilm iş ve h e k ta rd a k i m eşcere h acım a rtım la n h esap lan m ıştır. Y öntem lerin verdiği so n u çlar k a rşıla ştırıld ığ ın d a d irek ve h acım a rtım yüzdesi y ö n tem lerinin ta m a m e n birb irin in aynı sonucu verdiği g ö rü lm ü ştü r. Y an i bu iki yöntem in ta m a m e n aynı sonucu verm esi benzer fo rm ü llerin kullan ılm asın d an k a y n a k la n m a k ta d ır. D irek ve h acım a rtım yüzdesi y öntem leri d iğ erlerin e göre en az h acım a rtım ın ı verm ek ted ir. D ah a so n ra sıra sıy la enterpolasyon, geçiş sü resi ve en fazla a rtım ı v eren m eşcere projeksiyon tablo su yöntem i y e ra lm a k ta d ır (Ş ekil 2). Şekil no'lu deneme alanı verilerine göre hesaplanan m eşcere hacım artım ları.

11 08 A H M E T Y E Ş tl Ş eklin incelenm esiyle en fa z la hacım a rtım ın ı m eşcere p rojeksiyon tablosu yöntem in in v erd iğ i görü lecek tir. 49 no lu denem e a la n ı so n u çların a g ö re çizilen b u histo g ram, d iğ e r 50 denem e a lan ı so n u çları içinde benzer eğilim gösterm ek ted ir. M eyer yöntem lerinden direk, hacım a rtım yüzdesi ve en terpolasyon yöntem leri ile geçiş sü resi yöntem ine göre h esaplan an te k a ğ a ç h acım a rtım la rın ın çap k ad e m elerine d ağılışı in celen m iştir (Ş ekil 3). Ş ekil 3 tin incelenm esiyle, d irek ve h acım a rtım yüzdesi yöntem lerinin te k ağaç h a c ım la n n ın a y n ı e ğ ri üzerinde bulu n d u k ları görü lecek tir. E n terp o lasy o n ve geçiş sü resi y ö n tem lerine a it eğ rilerin ise b irbirinden çok az fa rk lı ve p a ra le l olduğu görü lm ekted ir. B u ra d a en fa z la te k ağ a ç h acım a rtım ım g ö steren eğ ri geçiş sü resi yöntem ine a ittir. P ro jeksiy o n tab lo su yöntem lerinde te k ağ aç hacım a rtım ı h esaplan m ad ığ ın d an b u ra d a k a rş ıla ş tırm a y a d ah il edilm em iştir. Şekil 3. Tek ağaç hacım artım larının çap kadem elerine dağılım ı (43 n o'lu deneme alanı, I. bonitet, ya ş 69). Y ine bu d ö rt yöntem e a it h e k ta rd a k i m eşcere h acım a rtım la rın ın k a rş ıla ş tırılm ası y ap ılm ıştır (Ş ekil 4). Şekil 4. Meşcere hacım artım larının çap kadem elerine dağılım ı (49 n o 'lu deneme alanı, I. bonitet, yaş 69).

12 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ 99 A dı gecen d ö rt yöntem e göre çizilen m eşcerenin h e k ta rd a k i yıllık h acım a rtım ların ın çap kadem elerine d ağılışı Şekil 4 de görü lm ek ted ir. D irek ve h acım a rtım yüzdesi y öntem i hu g ra fik te de aynı n o k ta la rd a n geçen b ir d u ru m gösterm ek ted ir. E n fa z la h acım a rtım ı bu g ra fik te de geçiş sü resi yöntem ine a ittir. M eşcere h acım a rtım ın ın tay in in d e k u llan ılan yöntem lerden M eyer ve geçiş sü resi yöntem lerinin 51 denem e alan ı v erileri k u lla n ıla ra k elde edilen so n u çlar T ablo 2 de verilm iştir. T ablonun incelenm esiyle en az h e k ta rd a k i m eşcere h acım artım ı değerine, y a k la şık 6 m 3 lük b ir sonuçla 5 n o lu denem e alan ın ın sahip olduğu g ö rülecek tir. E n fa z la m eşcere h acım a rtım ın ın bulunduğu 62 n o lu denem e alam ise y a k la şık 30 m 3 lü k b ir a rtım a sah ip tir. Tablo deneme alanına a it meşcere hacım artım ları. No. D irek m etod H ac. a rtım yüz. m etodu E nterp o lasy o n m etodu P ro jek siy o n m etodu Geçiş sü resi m etodu ' ' '

13 1 0 0 AHM ET Y E ŞİL Tablo 2 'nin devamı No. D irek m etod H ac. a rtım yüz. m etodu E n terp o lasy o n m etodu P ro jek siy o n m etodu G eçiş sü resi m etodu , S onuçlar m 3 o la ra k y azılm ıştır. H e k ta rd a k i yıllık m eşcere h acım a rtım ı b ü y ü k olan denem e a la n la rın ın y a şla rın ın k ü ç ü k olduğu, y a ş la n büyük olan denem e a la n la rın ın y apm ış o ld u k la n m eşcere h acım a rtım ı ise d ü şü k olduğu g ö rü lm ü ştü r. B u d u ru m aynıy aşlı genç m eşcerelerde göğüs çapı - çap a rtım ı d o ğ ru su n u n aşağ ıd an y u k a rıy a dik b ir şekilde yükselm esi yani, genç m eşcerelerde çap a rtım ın ın fa z la ve b u n a bağ lı o la ra k d a h acım a rtım ı fa z la bulu n m ak tad ır. D aha ileri y a şla rd a bu d o ğrunun eğim i a z a l m a k ta y an i çap a rtım ı düşm ek te ve dolay ısıy la h acım a rtım ı d a h a az m ey d an a gelm ektedir (K A L IP S IZ 1968, s ). D eğişik y a şla rd a denem e a la n la rın a a it göğüs çapı - çap a rtım ı g rafik le rin in incelenm esiyle bu d u ru m d ah a iyi g ö rü lecek tir (Ş ekil 5). B eş yöntem e göre h esaplanan m eşcere h acım a rtım ı sonuçları a ra sın d a önem li b ir f a r k bulunup bulunm adığı te s t edilerek incelenm iştir. T e st için bağım lı ö rnekle rin k a rşıla ştırılm a sın d a k u llan ılan F rie d m a n te s ti u y g u lan m ıştır. F ried m an te s ti iki yönlü v a ry a n s an alizi an lam ın d a b ir te s ttir (K A L IP S IZ 1981, s. 392; S IE G E L 1977, s ).

14 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ 101 F ried m an testin d e verilen m x k bölüm lü çift yönlü b ir tab lo şeklinde düzenlenm ektedir. S ıra la r d eğ işik ölçü birim lerini ve. sü tu n la r ise d eğ işik k o şu lları te m sil etm ek ted ir. S a tırla rd a k i ölçü birim lerine b ü y ü k lü k sıra sın a göre n u m a ra v erilere k m X k bölüm lü b ir tab lo o lu ştu ru lm ak tadır. Y ani h e r sıra d a k i en düşük değere 1, d a h a so n ra gelen en d ü şü k değere 2 p u an verilerek, sü tu n say ısı k a d a r bu işlem e devam edilm ektedir. E ğ e r sü tu n la rd a k i d eğ erlerd en b a z ıla rı birb irin e eşitse o zam a n ikisine de, sıra la m a d a ala c a k la rı p u an ın o rta la m a sı v erilm ek tedir (T ablo 3). F rie d m a n te s ti sü tu n to p lam ların ın (T ;) anlam lı şekilde fa rk lıla şıp fa rk lıla ş m ad ığ ım sa p ta m a k ta d ır. T esti u y g u lam ak için X 2 is ta tis tiğ i h esap lan m ak tad ır. S a tırla ra a it X2 değeri, fo rm ü lü ile h esaplanm aktadır, k = sa tırd a k i birim sayısı n sü tu n d ak i birim sayısı k X J = ( Y Ti2 3n (k + 1 ) v n k (k + 1 ) Z j J T i sü tu n to p lam ıd ır (K A L IP S IZ 1981, s ; S IE G E L 1977, s ). S ıra la rın ve sü tu n la rın say ısı fa z la k ü ç ü k değilse, y ani k > 4 ve n > 9 ise s e r b estlik derecesi v = k 1 o la ra k a lın m a k ta ve denetim için X 2 tab lo su k u llanılm aktad ır.

15 102 A H M E T Y E Ş İL T ablo 2'de görülen sa tırla rd a k i değerlere b ü y üklük sıra sın a göre p u an v erilere k T ablo 3 elde edilm iştir. Tablo 3. Friedman te sti için, Tabio 2'deki satırların büyüklü k sırasına göre num aralandırılm ası. No. Y öntem D irek Y. H acım A r tım Y.Y. E n te rp o la s yon Y. P ro jek siy o n T ablosu Y. Geçiş S üresi Y ' ' 5 ' TO PLA M T ablo 3 de sü tu n la rın to p lam ları a lın a ra k form ülde y erin e konulm u ştur. X I2 = (76, , ) ( ) 51.5(5 + 1) X, ,8 X2 tab lo su (K A L IP S IZ 1981, s. 532) k u lla n ıla ra k se rb e stlik derecesi v = k 1 = 4 için P = 0,001 güven düzeyinde X2=18,465 bulunm uştur. XI ,8 > 1 8,4 6 5 = X 2 0, İ olduğu g ö rü lm ü ştü r. Y öntem ler arasın d a k i fa rk lılığ ın ra s tg e le nedenlerden ileri g elm esi olasılığı,% 0,1 den bile k ü çü k tü r. B u nedenle y ö n tem ler ara sın d a önem li bir fa rk y o k tu r şeklindeki sıfır v arsay ım ı reddedilm iştir. Böylece y ö n tem ler ara sın d a önem li b ir fa r k olduğu şeklindeki k a rş ıt v arsay ım k ab u l edilecektir.

16 H A C IM A R T IM I T A Y İN İ İ03 B u ra d a te s tin yaln ızca s a tırla ra ait, y an i sadece y ö ntem lerin k a rş ıla ş tırılm a s ı n a ilişk in k ısm ı a lın a ra k k h i - k a re (X2) denetim i yap ılm ıştır. S ü tu n la r ara sm d a b o n itet fa rk la rın d a n dolayı anlam lı b ir ilişkinin olm adığı önceden bilindiğinden sü tu n la ra a it k a rş ıla ş tırm a y apılm am ıştır. 3.0 SO NUÇ VE. Ö N E R İL E R M eşcere h acım a rtım la rı M eyer yöntem leri ve geçiş sü resi yöntem lerile h esap lanm ış ve k a rş ıla ş tırm a la rı 2.0 bölüm ünde yap ılm ıştır. E lde edilen m eşcere hacım a rtım la rı, g e re k a ğ a ç la rd a ve denem e ala n la rın d a yap ılan ölçm eler sıra sın d a ve gere k se b u n ların değerlendiirlm esi esnasında yapılabilecek çeşitli h a ta la r nedeniyle.m atem atik b ir k esin lik gösterm em ek ted ir. A n cak bu h a ta la r ölçm elerin d ik k atle yapılm ası, d eğerlendirm e sıra sın d a y eterli v erilere d ay an ılm ası ve u y g u lam ad a u y g u n yöntem lerin, seçilm esiyle e n. a za indirilebilir. H esa p la m a la rd a b ilg isayarın k u l la n ılm a sıy la yapılabilecek, kişisel h a ta la r önleneceğinden, elde edilen so n u çlar d aha güvenli o laca k tır. B ilindiği iizere, h âlen ö rh ian am en ajm an p lan ların ın düzenlenm esinde m eşcere h acım a rtım ın ın ta y in i için M eyer in en terpolasyon yöntem i k u llan ılm ak tad ır. Y önte m in u y g u lanm ası sıra sın d a b ilg isayard an y a ra ıia n ılm a m a k ta d ır. B ilg isay arın s a ğ ladığı o la n a k la rd a n "bu 'aşam ada da y ararlan ılm ası, hem işlem lerin k ısa sürede t a m am lan m ası ile zam a n d an ta s a rru f sağ lay acak, hem de u laşılan sonuçların g ü v e nilirliğ in i a rttıra c a k tır. D iğ er ta ra fta n, o rm an am enajm an p lanları h azırlan ırk en çap - çap artım ı ilişkisi b ü tü n se ri için d o ğ ru şeklinde o rta la m a o la ra k ifad e edilm ektedir. O ysa Şekil 5 de d eğişik y aş ve b o n itetteki m eşcerelerin çap - çap a rtım ı ilişk isi birbirinden çok fa rk lı biçim lerde sey retm ek ted ir. Ç ap - çap a rtım ı ilişkisinin ikinci dereceden b ir fo n k siyon ile o rta y a konm ası bu fark lılığ ı b ir dereceye k a d a r g id erm ek te ise de (K A L IP S IZ 1968, s. 64) b o n itetler itib arıy la o rta y a çık acak fa rk lılığ ı giderem em ektedir. Bu nedenle çap - çap a rtım ı ilişkisinin bonitet fa rk lılık la rın ın büyük a la n la r k ap lad ığ ı p lan ünitelerinde, h e r b o nitet için değilse bile, iyi ve k ö tü bo n itetler için en az iki eğ ri ile dengelenm esi uygun ve g erekli görülm ektedir. K A Y N A K L A R. A K A L P, T., T ü rk iy e d eki doğu ladini (P icea orientalis Ik. Carr) orm anlarında hasılat araştırm aları. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a yın ı, 2483/261, İstanbul. F IR A T, F., O rm an H asılat B ilgisi. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a yın ı, I 642/ I 66, İsta n b u l. F IR A T, F., D endrom etri. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a y ın ı, 1800/193, İstanbul. G Ü N E L, H.A., İs ta tistik se l testler: hangisi, ne za m a n? İ.Ü. O rm an F a k ü l tesi D ergisi, S eri B, S a y ı 1, s '/. K A L IP S IZ, A., M eşcere hacını a rtım ın ın ta yin in d e kullanılan M eyer m etodları v e k ritiğ i. İ.Ü. O rm an F a kü ltesi Y a y ım, 1355/129, İstanbul. K A L IP S IZ, A., M eşcere hacım, a rtım ın ın ta yin i m e to d la n ve u y g u n m etodun seçim i esasları, İ.Ü. O rman F a kü ltesi D ergisi. Seri B, S a y ı 1, s , İstanbul.

17 104 A H M E T Y E Ş İL K A L IP S IZ, A., B ilim sel araştırm a. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a y ım, 2076/216, İstanbul. K A L IP S IZ, A., İs ta tis tik Y öntem ler, İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a y ım, 2837/291\, İstanbul. K A L IP S IZ, A., 19S2. O rm an H asılat B ilgisi, I.Ü.O.F. Y a yın ı, 3052/328, İstanbul. K A L IP S IZ, A., D endrom etri. İ.Ü. O rm an F a k ü lte si Y a yın ı, 3194/354, İstanbul. K E S K İN E L, F.- H.F. K A R A D O Ğ A N, A çıkla m a lı ö rn e k le rle F o rtra n I V - B irsen Y a yın evi, İstanbul. S A A T Ç İ, A., M ikroişleyiciler. B ilişim D ergisi, S a y ı 15, s , A n ka ra. S A R A Ç O Ğ L U, Ö G övde A n a lizi B ilg isa ya r P ro g ra m ı (y a y ın la n m a m ıştır). SA R A Ç O Ğ L U, Ö., B ir A ğ a ç T ürünün B ireylerin d eki A r tım ve B ü y ü m e İlişkilerin in B ilgisayarda D eğerlendirilm esi (y a y ın la n m a m ıştır). S IE G E L, S. (Ç ev. Y. T o p sever), D avranış bilim leri için p a ra m e trik olm ayan ista tistik le r. A.Ü. D.T.C. F a k ü lte si Y a y ın N o S O Y K A N, B., Ç am koru T ecrübe O rm anı Serisi O rm an A m en a jm a n P lanının ta n zim in d e tecessü m ü n M ey er M etoduna göre hesaplanm ası. O rm ancılık A ra ştırm a E n stitü sü D ergisi, S a y ı 2, s. 9 - S İ, A n ka ra. S O Y K A N, B E le k tro n ik bilgi işlem, sistem in in orm an a m en a jm a n m d a u y g u la n m a sı h a k k ın d a araştırm alar. O rm ancılık A ra ştırm a E n stitü s ü Y a y ın la n, T e k n ik B ü lten i, S eri N o : 48, A n ka ra. Y A R IM A D A N, U.A., F O R T R A N 4 program lam a dili. H acettepe Ü niversitesi, A n ka ra.