Alpaka Lifleri. Alpaca Fibers

Transkript

1 Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 1, 2010 (65-72) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 1, 2010 (65-72) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR e-issn: (Derleme) (Review) Rıza ATAV * Namık Kemal Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü ratav@nku.edu.tr Özet Lama ailesine mensup olan Alpaka (Lama pacos) dan elde edilen liflere alpaka adı verilmektedir. Alpakanın en önemli özelliği ipeğimsi, yumuşak tutumudur. Alpakanın değerli olmasına yol açan diğer özellikleri arasında parlaklığı, dayanımı, çok sıcak tutması (yapısındaki mikroskobik boyuttaki hava boşlukları sayesinde havayı hapsettiğinden yüne göre 7 kat daha sıcak tutmaktadır), dökümlülüğü, boyayı çok iyi alması ve pillinglenme eğilimi olmaması sayılabilir. Bu yazıda alpaka liflerinin tarihçesi, dünyadaki üretimi, mikroskobik, fiziksel ve kimyasal özellikleri ile kullanım alanları hakkında bilgi verilmektedir. Anahtar Kelimeler: Alpaka, tekstil, lif Alpaca Fibers Abstract Fibers obtained from Alpaca (Lama pacos), which is a member of Lama family, are called as alpaca fibers. The most valued attribute of alpaca fiber is its soft, silky handle. Alpaca is also valued because it is lustrous, extremely strong, very warm (seven times warmer than wool thanks to microscopic pockets within the fibers that trap air), drapes beautifully, takes dye extremely well, and is not prone to pilling. In this article, knowledge about historical background, world production, microscopic, physical and chemical properties and end-uses of alpaca fibers are given. Keywords : Alpaca, textile, fiber 1. Giriş Ticarette Alpaka Yünü diye anılan tekstil endüstrisinde özel bir yer işgal eden alpaka lifleri, Lama ailesine mensup olan Alpaka (Lama pacos) dan elde edilmektedir. Alpakalar Güney Amerika nın batı kıyılarında uzanan And dağlarının 3000 m. yüksekliğinden başlayıp sarp bölgelerine kadar çıkan yüksek yaylalarında yaşamaktadır [1]. Buralarda sıcaklık gün içinde -25ºC ile +18ºC arasında değişmektedir. Yetişkin bir alpaka kg. ağırlığındadır ve lüks lif elde edilen birçok diğer memeliden farklı olarak alpakalar, Ankara keçisi ve koyun gibi, tek tip life sahiptirler, yani kaba kıllar ve alt ince lifler olmak üzere iki farklı lif üretmezler [2]. Alpakalar evcilleştirilmiştir ve Lama ailesine mensup hayvanlar arasında tekstil endüstrisi açısından en önemli olanıdırlar [1]. Alpakaların, kabarık tüyleri vücutlarından dışarıya çıkan Huacaya ve tüyleri heybetli görünüme sahip saç lüleleri şeklinde vücutlarından sarkan Suri olmak üzere, iki farklı türü vardır [3]. Suri lerin tüyleri soğuğa karşı daha az izolasyon sağlayabildiğinden, bu hayvanlar Güney Amerika nın sert dağ iklimine karşı daha az dayanıklıdırlar. Bu nedenle Suri türü daha az bulunmaktadır ve Alpaka popülâsyonunun %19-20 sini oluşturmaktadırlar. Ancak Suri lerin lifleri daha uzun ve ipeğimsi olduğu için daha pahalıdır [4]. Bu makaleye atıf yapmak için Atav R., Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 4(1) How to cite this article Atav R., Alpaca Fibers Electronic Journal of Textile Technologies, 2010, 4(1) 65-72

2 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) Şekil 1: Huacaya (solda) ve Suri (sağda) türlerine ait alpakalar [5] 2. Alpakanın Tarihçesi Alpakaların tarihçesi Güney Amerika nın tarih öncesi dönemlerine dayanmaktadır. Alpakaların yıl önce evcilleştirilmiş olduğuna dair kanıtlar vardır. Elimizde Güney Amerika medeniyetleri tarafından geliştirilmiş herhangi bir yazılı dil kaydı bulunmaması alpakanın uzak geçmişini dökümante etme çabasını zorlaştırmaktadır. Alpakalar And mitolojisindeki tanrıça Pachmana ile ilişkilendirilmektedir. Alpakaların onlara iyi bakıldığı ve hürmet edildiği sürece dünyada kalmaları için insanlığa ödünç verildiğine inanılmaktaydı. Bu açıklamalara göre, alpakalar Peru daki Ausangate dağında hediye olarak verilmiştir. Đspanyol istilacılar Peru ya vardığında tekstillere dayalı bir medeniyetle karşılaşmışlardır. Đnka insanları alpaka, lama ve pamuk liflerinden üretilen dokumaların kullanıldığı bir toplumda yaşıyorlardı. And bölgesinde yaşayan insanlar elbise giymekteydi ve alpaka lifleri en pahalılarından biriydi. Soylulara sadakat alpaka liflerinden yapılmış giysiyle ödüllendirilmekteydi. Mağlup olmuş lordların günahkârlığını hafifletmek için bir yığın alpakadan yapılmış tekstil ürününü bağışlamaktaydılar. Askerlerin ücretleri alpakadan yapılmış tekstil ürünleriyle ödenmekteydi. Bu toplumda kıyafet yapımı en büyük işletmecilikti. Alpakadan yapılmış tekstillerin konulduğu ambarlar çok değerliydi ve Đnka askerleri savaştan geri çekilirken bunları kasten yakmışlardır. Đspanyollar, bol miktardaki altın, gümüş ve değerli taşlar gözlerini kör ettiğinden, bu insanların gerçek hazinelerine itibar etmemişlerdir. Yerli insanlara boyun eğdirme ve oraları istila etme çabaları içerisinde, alpaka ve lamalar toplu olarak itlaf edilmişlerdir. Güney Amerika daki alpakaların %90 kadarı itlaf edilmiş ve otlaklarda çürümeye terk edilmiştir. Bu mükemmel hayvanların sadece geriye kalan küçük miktarları yerli halk tarafından korunmuştur. Güney Amerika nın Đspanyol işgaline uğramasından sonra alpakalar geri planda kalmıştır [6]. Đngiliz tekstil tüccarı Sir Titus Salt tarafından keşfedildiği 19. yy ortalarına kadar alpaka lifi tam olarak bilinmemekteydi. Bu tarihten itibaren kaşmir, ipek gibi dünyanın en pahalı lüks lifleri içerisinde yerini almıştır [4]. Alpaka liflerinin Avrupa ya ilk ihracı Đspanya ya olmuştur. Đspanya da bu lifi Almanya ve Fransa ya transfer etmiştir yılında alpaka lifleri ilk kez Đngiltere de eğrilmeye çalışılmış, ancak çalışılamaz bir materyal olarak nitelendirilmiştir da Benjamin Outram, alpaka liflerinden iplik yapmayı yeniden denemiş ve yine başarılı olamamıştır yılında Bradford tarafından çözgüde pamuk kullanılarak alpaka içeren kumaş üretilmiştir. Çözgüde pamuk, atkıda alpaka kullanılması fikri alpakanın başarılı bir şekilde kullanılmasını sağlayan basit ve akıllıca bir fikirdi. Bradford halen alpaka için önemli iplik eğirme ve üretim merkezidir. Büyük miktarlarda iplik ve giysiler her yıl Avrupa kıtasına ve ABD ye ihraç edilmektedir [3]. 3. nin Dünyadaki Üretimi Dünyada şu an için var olan alpakaların %98 i halen Güney Amerika da bulunmaktadır [4]. Alpakalar Peru, Şili ve Bolivya nın dağlık arazilerinde yaşamaktadır. Dünya alpaka popülasyonunun %80 inden fazlası Peru nun güneyinde, m yükseklikte Titicaca gölünün kuzeybatısında, bulunmaktadır. Peru da aile geçimini sadece alpakadan sağlamaktadır [7]. Her yıl 2 milyon ton lif üretilen yün 66

3 Atav R. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) endüstrisine kıyasla alpaka endüstrisi yıllık 4 bin ton lif üretmektedir [4] yılı verilerine göre yağıltılı alpaka liflerinin fiyatı 2-10 $/kg. arasında değişmektedir [3]. Şekil 2: Güney Amerika da alpaka liflerinin en yoğun üretildiği yerler [7] Sir Titus Salt ve diğer Bradford üreticileri tarafından alpaka giysilerin başarılı bir şekilde üretiminden sonra alpaka yünü için büyük bir talep doğmuştur. Bu talep karşılanamadığından, alpakaların Đngiltere, Avrupa kıtası ve Avustralya da yetiştirilmek üzere yeni iklim koşullarına alıştırılma çabaları ve Đngiliz koyunlarıyla melezlenmesi denemeleri yapılmış, ancak başarısız olunmuştur. Alpaka ile vikunyanın melezlenmesi de tatmin edici sonuçlar vermemiştir [3]. Erkek lama ile dişi alpakanın melezlenmesiyle Huarizo, erkek alpaka ile dişi lamanın melezlenmesiyle ise Misti adı verilen türler elde edilmiştir [2]. Binlerce yıldan beri Güney Amerika da (Peru, Arjantin, Şili, Bolivya) yetiştirilen alpakalar son yıllarda diğer ülkelere de ihraç edilmiştir. Alpaka Sahipleri ve Yetiştiricileri Birliği ne (Alpaca Owners and Breeders Association) göre alpakalar günümüzde ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Đngiltere ve birçok diğer ülkede yetiştirilmektedir [3]. Tablo 1 de 2000 yılında çeşitli ülkelerde mevcut olan alpaka popülâsyonu verilmektedir. Tablo 1: Çeşitli ülkelerdeki alpaka popülasyonu (2000) Ülke Alpaka Sayısı Peru Bolivya Şili Arjantin Ekvator ABD Kanada Avustralya Yeni Zelanda Đngiltere Toplam Bu ülkelerin dışında Çin in de alpakalara ilgi göstermeye başladığına dair işaretler mevcuttur. Bazı bilgilere göre, artık Çin sadece alpaka lifi almamakta, aynı zamanda canlı hayvanları da ülkelerine ithal etmektedir [6]. 4. nin Sınıflandırılması Alpakalar ortalama olarak her 18 ayda bir kırkılmakta ve her hayvandan yaklaşık 3.5 kg. lif (yavru alpakalardan 3 kg., yetişkin alpakalardan 5 kg.) elde edilmektedir [2]. Hayvanlardan elde edilen 67

4 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) gömlekler önce kum ve toprakları uzaklaştırmak için silkilmekte, kolay taşınabilecek tutamlar halinde katlanmakta, daha sonra torbalara doldurulmakta ve zamanla rutubetlenerek ağırlığı artmayacak şeki1de hazırlanıp ambalajlanmaktadır. Bunun için gömlekler önce tartılmakta, renklerine göre sınf1andırılmakta ve dereceleri ayırt edilmektedir. Genel olarak alpaka yünleri renklerine göre: beyaz, gri, taba, açık kahverengi, koyu kahverengi, siyah ve karışık olmak üzere yediye ayrılmaktadır [1]. Tüm alpaka yünlerinin değişik renkleri arasındaki oran genellikle şöyledir; % 12 si beyaz, % 22 si gri, % 15 i açık taba, % 15 i açık kahverengi, % 23 ü koyu kahverengi, % 10 u siyah % 10 u karışıktır. Yukarıda sözü edilen temel renklerin dışında alpakaların mavimsi gri, karamel rengi, kırmızı, mercan kırı, kahverengi/beyaz, siyah/beyaz gibi pek çok farklı rengi olabilmektedir [2, 4]. Moda endüstrisi için daha geniş bir renk aralığında boyanabilen beyaz ve taba renkli alpakalar tercih edilmektedir [4]. Renk çeşitliliği çeşitli ülkelerin alpakaları arasında da farklılık göstermektedir; - Bolivya alpakaları 17, - Peru alpakaları 22, - Kanada alpakaları 9, - ABD alpakaları 7 renge ayrılmaktadır [8]. Yapağılar elde edildiği hayvanın yaşına göre yavru (cria) (1 yaşından küçük), tui (1-2 yaş arası) ve yetişkin olarak ayrılmaktadır. Daha sonra bunlar hayvandan elde edildiği vücut bölmesine göre; (a) birincil yapağı (sırt, yan, omuz ve but kısımları) (b) boyun (c) diğer kısımlar (göğüs, karın, bacaklar) (d) parçalar (baş, baldırlar, kuyruk ve diğer ekstrem parçalar) olmak üzere 4 sınıfa ayrılmaktadır. Birincil yapağılar da inceliklerine göre; - yavru (<22 µm) - çok ince ( µm) - orta incelikte ( µm) ve - kalın (>30 µm) şeklinde derecelendirilmektedir. Çok kalın koruyucu kıllar ve kemp kılları ana partilerden ayrılmaktadır. Yapağılar, uzunluklarına göre; - kısa (<60 mm) - orta ( mm) - uzun (>120 mm) şeklinde sınıflandırılmaktadır [2]. 68

5 Atav R. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) nin Mikroskobik Özellikleri Alpaka lifleri arasında medulası bulunmayan lif oranı %10 dan daha azdır. Genellikle hepsinde medulanın mevcut olduğu görülmektedir. Korteks tabakasının kalınlığı medulanın mevcudiyetine göre değişmektedir. Çok ince lifler yalnız üst örtü hücreleriyle korteks tabakasından oluşmaktadır. Kalın liflerin bazılarında medula oranı %50 nin üstünde yer tutmaktadır [1]. Medulalı lifler daha az boya almakta ve bitmiş giyside kendini belli etmektedir. Bunlar ayrıca düşük dayanıma sahip olmaktadır. Kalın liflerde medulalı lif oranı ince liflere kıyasla daha yüksektir [3]. Kaba kılların bazılarında medula iki kanallı olarak görülmektedir. Bu durum alpaka liflerinin enine kesitlerinde açıkça belli olmakta ve bunların diğer liflerden ayırt edilmesini sağlamaktadır. Alpaka liflerinin uzunluğuna görünüşü deve liflerine benzese de geçit lifler daha fazladır. Đnce lifler mikron, geçit lifler mikron, kalın lifler ise mikrondur. Pulcuklar net olarak fark edilememektedir. Liflerin enine kesiti daha çok ovaldir. Đnce liflerde de medula görülmektedir. Renkli liflerde pigmentler belirgindir. Medula yuvarlak veya oval parçalıdır. Parçalı medula kalın liflerde görülmektedir. Ayrıca beyaz liflerde parçalı medulaya daha çok rastlanmaktadır [1]. Şekil 3: Alpaka liflerinin uzunluğuna ve enine görünüşleri [2] 6. nin Fiziksel Özellikleri Alpaka liflerinin kalitesini belirleyen parametreler şunlardır; - incelik (çap), - uzunluk, - renk, - temizlik ve - medulasyon derecesidir. Alpaka liflerinin mukavemeti yün gibi diğer doğal liflere kıyasla oldukça üstün olduğu için kalite ve dolayısıyla fiyatı belirleyen parametreler içerisinde yer almamaktadır. Lif uzunluğu önemli bir parametredir, çünkü üreticilerin daha ince ve mukavim iplikler üretmesine imkân sağlamaktadır. Lif inceldikçe uniformite artmaktadır. Bu nedenle, lif inceliği de fiyatı belirlemede bir diğer önemli parametredir [9]. Đncelik Đyi kalitede alpaka liflerinin çapı yaklaşık olarak 18 ile 25 µm dir. Đnce lifler tercih edildiğinden daha pahalıdırlar. Alpakalar yaşlandıkça lifleri yılda 1 ile 5 µm kadar kalınlaşmaktadır. Lif kalınlaşmasının önemli bir nedeni aşırı beslemedir. Alpakalar aşırı beslendiklerinde kilo almamaktadırlar, ancak lifleri daha kalın bir hal almaktadır [3]. 34 µm den kalın olan lifler ise lama tipi olarak nitelendirilmektedir [4]. 69

6 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) Uzunluk Huacaya türünden elde edilen liflerin uzunlukları yavrularda cm, yetişkinlerde cm iken, Suri türünden elde edilen liflerin uzunlukları cm civarındadır [2]. Mukavemet Alpaka liflerinin mukavemeti tiftiğe yakındır. Yalnız bu liflerde pigmentlerin bulunuşu lif mukavemeti üzerine etki etmektedir. Genellikle siyah pigmentli alpaka lifleri beyaz renkli liflerden daha sağlamdır [1]. Ondülasyon Hemen hemen örmeciler tarafından kullanılan bütün alpaka lifleri daha fazla kıvrıma sahip olan ve dolayısıyla yüne daha çok benzeyen Huacaya türüne aittir. Suri türüne ait alpakaların lifleri ise hemen hemen hiç kıvrıma sahip değildir [4]. Bu nedenle bunlar dokuma kumaşların üretimine daha uygundurlar [3]. Renk Alpaka lifleri mavi-siyah, kahverengi-siyah, kahverengi, taba, beyaz, gümüş grisi gibi pek çok renklerde olabilmektedir. Ancak daha geniş bir renk aralığında boyanabilen beyaz alpakalar seçimli üretme nedeniyle daha baskındır. Güney Amerika da beyaz lifler koyu renkli olanlara göre daha iyi özelliklere sahip oldukları için tercih edilmektedirler. ABD ve başka ülkelerde koyu renkli liflere olan talep artmıştır. Yetiştiriciler mükemmel özelliklere sahip lif veren koyu renkli hayvanların yetiştirilmesi üzerinde özenle çalışmakta olup, bu alanda son 5-7 yılda önemli ilerleme kaydedilmiştir [4]. Diğer Özellikler Alpakanın en önemli özelliği ipeğimsi, yumuşak tutumudur. Tutumu pek çok faktör etkilemekle beraber lif inceliği (çapı) en önemlisidir. Alpakanın değerli olmasına yol açan diğer özellikleri arasında parlaklığı, dayanımı, çok sıcak tutması (yapısındaki mikroskobik boyuttaki hava boşlukları sayesinde havayı hapsettiğinden yüne göre 7 kat daha sıcak tutmaktadır), dökümlülüğü, boyayı çok iyi alması ve pillinglenme eğilimi olmaması sayılabilir [4]. Ayrıca merinos yününe göre aşınma dayanımı daha yüksektir [10]. Yünün dalamasına karşı hassas olan birçok insan alpakayı rahat bir şekilde giyebilmektedir. Çünkü alpaka liflerinin dış yüzeyindeki pullar daha küçük, daha az belirgin ve birbiri üzerine daha az katlanmış durumdadır. Tüm bunlar alpakayı yüne göre daha yumuşak yapmakta ve aynı zamanda parlaklık ve dökümlülük özelliği kazandırmaktadır [4]. Ayrıca alpaka lifleri minimum düzeyde lanolin içerdiği için alerji yapmamakta ve yüne karşı alerjisi olan kimseler tarafından giyilebilmektedir [11]. Bu lifler su iticidir, ıslakken bile termaldir ve güneş ışını radyasyonuna karşı dayanıklıdır. Bu karakteristikler hayvanın sıcaklıktaki aşırı değişimlere karşı dayanabilmesini mümkün kılmaktadır. Dolaysıyla bu lifler aynı korumayı insanlara da sağlamaktadır [3]. 7. nin Kimyasal Özellikleri Alpakalardan elde edilen lifler tiftiğe çok benzemektedir. Liflerdeki yabancı madde miktarı %25 i geçmemektedir [1]. Genellikle temiz lif oranı %85-90 dolaylarındadır [2]. Kimyasal özellikleri bakımından bu lifler Harris tarafından incelenmiştir. Bunlarda bulunan ortalama kükürt oranı %4.15, azot oranı %16.3 olarak bulunmuştur. Diğer lüks liflerle karşılaştırıldıklarında lama liflerinin bileşiminde kükürdün %0.5 oranında fazla o1duğu görülmektedir. Diğer kimyasal özellikleri bakımından büyük bir 70

7 Atav R. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) farklılık göstermemektedirler. Daha çok tiftik ve deve liflerine benzemektedirler. Alpaka liflerinin keçeleşme özelliği düşüktür [1]. Alpaka lifleri, yün ve diğer hayvansal lifler gibi, disülfür köprülerinin oluşmasına yol açan sistin aminoasidinden yüksek oranda içermektedir. Liflerin mekanik özellikleri büyük ölçüde disülfür köprülerinin sayısına ve dağılımına bağlı olarak değişmektedir. Disülfür bağları veya polipeptid zincirleri ağartma maddeleri (yükseltgen veya indirgen), yüksek sıcaklık ve alkali işlemler gibi yaş işlem koşullarından kolaylıkla etkilenebilmektedirler. Örneğin, bir sistin aminoasidi 2 tane sisteik asit oluşturacak şekilde yükseltgenebilmektedir. Şekil 4: Alpaka liflerinde disülfür köprülerinin oksidasyonu Metilen mavisi heteroçiklik halka içeren bir tür bazik boyarmaddedir. Bu boya sisteik asitle zayıf asidik ortamda tuz oluşturmaktadır. Lifteki sisteik asit miktarı arttıkça metilen mavisi boyasının alımı da artmaktadır. Bu sayede lifleri metilen mavisi çözeltisiyle muamele ederek sisteik asit miktarını saptamak mümkündür. Sisteik asit, sistin aminoasidinin oksidasyon, yüksek sıcaklık veya diğer kimyasal işlemlerle parçalanması sonucu oluştuğundan, metilen mavisi ile işlem yapılarak ağartma veya boyama sonrası lifte oluşan hasar saptanabilmektedir. Alpaka gibi ince hayvansal lifler iç kortikal hücreler ve dış kütikula hücrelerinden oluşmaktadır. Boyacı için önemli olan dış tabakanın (yani kütikulanın) şekli ve yapısıdır. Kütikula da kendi içinde ekzokütikula, endokütikula ve epikütikula olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Ekzokütikula kütikuladaki sistin aminoasitlerinin en büyük kısmını içermektedir. Endokütikula hücreleri düşük miktarda sistin aminoasidi içermektedir. Bu hücreler enzim tarafından parçalanabilmektedir. Düşük sistin içeriği endokütikulayı ekzokütikulaya göre kimyasal etkilere karşı daha hassas yapmaktadır. Epikütikula hücreleri kimyasal açıdan inert olan ince bir hidrofobik membrana sahiptir. Bu dayanıklı membran asitler, alkaliler, proteolitik enzimler, yükseltgen ve indirgen maddeler gibi kimyasallarla işlem sırasında lifin en son çözünecek kısmıdır [12]. 8. nin Kullanım Alanları Alpaka lifleri yerli halk tarafından kullanılan çok basit ve ucuz giysilerden takım elbiseler gibi sofistike, pahalı ürünlere kadar çok çeşitli ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır [3]. Alpaka liflerinin en temel kullanım alanı örme giysiler ve hafif takım elbiseliklerdir. En büyük pazarlar ABD, Japonya ve Đtalya dır. Ayrıca Đspanya, Bolivya, Kolombiya ve Đngiltere önemli miktarda dokuma kumaş, Avustralya ve Arjantin ise önemli miktarda örme giysi ithal etmektedir [2]. Kullanım alanlarını genişletmek için alpaka lifleri diğer liflerle, özellikle de yünle, karıştırılmaktadır. %70 alpaka %30 yün içerecek şekilde yapılan karışım, liflerin yumuşaklık, ipeğimsi tutum, dökümlülük, dayanıklılık ve sıcak tutma özelliklerini olumsuz etkilemeden alpakanın en önemli eksikliği olan elastikiyeti sağlamaktadır. Alpakayla yaygın olarak karıştırılan diğer lifler tiftik (ilave parlaklık ve mukavemet sağlar), ipek (parlaklık sağlar) ve pamuktur (alpakanın sıcak tutma özelliğini azaltır ve böylece her sezon giyilebilen giysi üretimini mümkün kılar) [4]. 71

8 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (1) Literatür 1) Harmancıoğlu, M., Lif Teknolojisi (Yün ve Deri Ürünü Diğer Lifler), Ege Üniversitesi Ziraat Fak. Yayını-Đzmir, ) Hunter, L., Hunter, E.L., Silk, Mohair, Cashmere and other Luxury Fibres, edited by R.R. Franck, Boca Raton Boston New York Washington DC, U.S.A, CRC Pres ISBN , ) 4) 5) 6) 7) ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/011/i0709e/i0709e07.pdf 8) 9) 10) 11) 12) Wang, X., Wang, L., Liu, X., The quality and processing performance of alpaca fibres, A report for the Rural Industries Research and Development Corporation, ISBN , Publication No. 03/128, Project No. UD-2A, November