TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ

Transkript

1 HABERLER TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ Ocak 2004, Say : 17 Ç NDEK LER Editörden 1 Baflyaz Jürgen Seeher, Hitit Baflkenti Hattuša da fiehir Surunun Bir K sm Aya a Kald r l yor 1 Kitap Tan t mlar Karul, N Z. Eres M. Özdo an H. Parzinger, Afla P nar I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, 2003 (B çakç, E.) 4 Baflgelen, N. H. Hauptmann M. Özdo an (Ed.), Ufuk Esin e Arma an/studies Presented of Ufuk Esin, Köyden Kente Yak ndo u da lk Yerleflimler/From Village to Cities, Early Villages in the Near East, Arkeoloji ve Sanat Yay nlar, stanbul, 2003 (Güldo an, E.) 4 des Courtils, J., Dünya Kültür Miras Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay nlar, stanbul, 2003 (Özdizbay, A.) 5 Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen Bogenmonumentes in der römischen Architektur, Scriptorium, Münster, 2003 (Zeyrek, H.T.) 6 Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k, stanbul, 2003 (Avc, C.) 7 Arkeoloji Dünyas ndan Thracia Pontica VIII the Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea (13-17 Eylül 2003, Sozopol-Bulgaristan) (Dönmez, fi.) 8 1. Uluslararas Smyrna Sempozyumu (21-23 Temmuz 2003) (Tulunay, E.T.) 9 VIII. Mersin Arkeoloji Günleri (05-07 Eylül 2003) (Tulunay, E.T.) 10 Urartu: Savafl ve Estetik Sergisi (Konuralp,.Z.) 11 Klasik Filoloji Seminerleri (Öyken, E.) 12 Hattice, Urartuca ve Di er Nadir Diller Hakkında Paris te bir Konferans Yapıldı 12 Soloi Pompeiopolis Heykelleri (Tulunay, E.T.) 13 Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT) 14 Kaz Araflt rma Özbaflaran, M., 2002 Y l Akarçay Tepe Kaz s 15 Belli, O., 2003 Y l Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri Kaz s 16 Baflaran, S., 2003 Y l Enez (Ainos) Kaz ve Onar m Çal flmalar 18 Özsait, M., 2003 Y l Harmanören -Göndürle Höyük- Mezarl k Kaz s 19 Güleç, E., 2003 Y l Hatay/Samanda /Üça zl Ma aras Kaz s 20 Bilgi, Ö., 2003 Dönemi kiztepe Kaz Çal flmalar 20 Zoro lu, L., 2003 Y l Kelenderis Kaz s 21 Bak r, G., Klazomenai de Protogeometrik Döneme Ait zler 21 Efe, T., 2003 Y l Küllüoba Kaz s 22 Güleç, E., 2003 Y l Sivas Hayranl -Haliminhan Kaz s 23 Girginer, K.S. Ö.O. Girginer H. Ak l, 2003 Y l Adana li Yüzey Araflt rmalar : Saimbeyli ve Tufanbeyli 23 Sayar, M.H., 2003 Y l Do u Trakya Tarihi-Co rafya Çal flmalar 24 Erkanal, A. K. ren, 2003 Y l Güney Aiolis Yüzey Araflt rmas 25 Erten, E. M. Özy ld r m, 2003 Y l Olba Yüzey Araflt rmas 26 Dönmez, fi., 2003 Y l Samsun li Yüzey Araflt rmas 27 Sevin, V., 2003 Y l Yüksekova Yüzey Araflt rmas 28 Enstitüden Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) 29 Societas Anatolica n n lk Genel Kurulu Paris te Topland (Dinçol, A.) 30 Yeni Yay nlar m z 31

2 Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Haberler Say :17 (Ocak 2004) Editör Meltem Do an-alparslan Sayfa Düzenlemesi ve Bask Zero Prodüksiyon Ltd. Yaz lar kaynak gösterilmek flart yla kullan labilir. Ocak ve May s aylar nda yay mlan r. Ücretsizdir. Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No Beyo lu- STANBUL Tel/Faks: (0212) E mail meltemalpdogan@hotmail.com doganmel@istanbul.edu.tr

3 Editörden Okuyucular m zla son bulaflmam zdan bugüne kadar geçen alt ay içerisinde dünyada birçok fley de iflti: Politik dengeler, devrilen liderler, savafllar, do al afetler, yeni bulufllar...gezegenimiz her zamanki gibi dolu dizgin dönmekte. Bu süre içerisinde, Türkiye ad na pek çok at l m gerçeklefltirmeyi amaç edinmifl enstitümüz, az msanmayacak baflar lar n alt na imza atm flt r. Artan yay n say s ile ö rencilerin ve eskiça bilimleriyle ilgilenenlerin ayd nlanmas n sa lam fl, düzenledi i y ll k konferanslar ile farkl mesleklerden insanlar bir çat alt nda toplam fl, geçti imiz y l ikinci say s n ç kartt süreli yay n ile Türkiye ve Avrupa'da farkl enstitü ve üniversite kütüphanelerinde yerini alm flt r. Yay n konusunda yap lan at l mlar, popüler diziden ç kan üç yeni yay n ile kendini göstermifltir. Konusunda uzman bilim insanlar taraf ndan kaleme al nm fl; Eski Önasya Toplumlar nda Suç Kavram ve Ceza, Roma Dini ile Antik Ça da Et ve Bal k Pazarlar. Bir Çin Atasözü "Hedefsiz gemiye, hiçbir rüzgâr yard m etmez", der. Enstitümüz de, hedeflerine do ru ilerlerken baflka kurumlardan destek görmektedir. Bunun son örne i, merkezi Paris'te olan ve eskiça bilimlerine hizmet vermeyi amaçlayan Societas Anatolica adl bir derne in, enstitümüzle ortak projeler yapmak üzere anlaflmaya varm fl olmas ve bundan sonra süreli yay - n m z olan Colloquium Anatolicum'da, Societas Anatolica'n n yay n kurulunca kabul edilen yaz lara da yer verilmesi, karar d r. Son say s ndan itibaren y ll k konferans metinlerinin yan s ra, baflka bilimsel makalelerin de yer ald Colloquium Anatolicum'un içeri i, kuflkusuz gelecek say larda daha da zenginleflecektir. Bültenimizin bu say s nda Klazomenai Kaz lar, çal flmalar n bafllad 1979 y l ndan bugüne, genel bir de erlendirme çerçevesinde ilk defa bir haber olarak yerini alm flt r. Ayn flekilde Do u Trakya Çal flmalar bafll alt nda; Tekirda, stanbul, Edirne ve Çanakkale'de yap lan son tarihi-co rafya araflt rmalar na da bültenimizde ilk defa yer verilmifltir. Ayr ca Kargam fl Baraj Gölü içerisinde kalan Akarçay Tepe Kaz s, Sivas Müzesi ile Ankara DTCF, Antropoloji Bölümü taraf ndan yürütülen Sivas Hayranl Kaz s, geçti imiz sezon yeni bafllayan Hakkari-Yüksekova Yüzey Araflt rmalar ve Mersin-Olba'da akropolis ve yak n çevresini kapsayan Yüzey Araflt rmas, yine bültenimizde ilk kez yer alan haberler aras ndad r. Hitit baflkenti Hattufla hafiri Dr. Jürgen Seeher taraf ndan haz rlanan ve bir restorasyon projesini ve ona ba l bir deneysel arkeoloji çal flmas n içeren baflmakalemiz, bu projenin aflamalar n, foto raflar eflli inde ak c bir dille anlatmaktad r. Okuyucular m za ulaflt rd m z bu yeni say ve yeni haberlerle Anadolu'da zevkli bir yolculuk dileriz. Meltem Do an-alparslan Hitit Baflkenti Hattuša da fiehir Surunun Bir K sm Aya a Kald r l yor Dr. Jürgen Seeher Hattuša flehri, uzun y llar yap lan kaz lar ve özellikle P. Neve taraf ndan yürütülen restorasyon çal flmalar ile ziyaretçilerin, pek çok yap n n konumunu ve plan - n arazide görebildi i bir arkeolojik aç k hava müzesi haline getirilmifltir. Hattuša n n 1986 y l nda UNESCO Dünya Miras Listesi ne al nmas nda bu özelli inin rolü büyüktür. fiimdiye kadar, kaz lan temellerin sa lamlaflt r l p tamamlanmas prensibine dayal restorasyon çal flmalar nda, rekonstrüksiyon ancak ka t üzerinde yap l yor. Bu flekilde ziyaretçiler için yap lar bir bütün olarak alg lamak çok kolay olmuyordu çal flma mevsiminde, JTI firmas n n sponsorlu u sayesinde deneysel arkeoloji kapsam nda yeni bir projeye bafllad k. Bu yeni projede, temel üstü kesimdeki kerpiç duvarlar da örülerek bir Hitit mimarl k eserinin tamamen yeniden inflas na gidilecektir. Proje bugüne kadar yap lan restorasyon çal flmalar n n devam olmakla birlikte, yaln zca o dönemi görsel anlamda yeniden oluflturmak amac gütmez. E er tek amaç bu olsayd, modern yap teknikleri ve malzemeleriyle bu ifllem hem daha çabuk, hem de daha az masraf ile gerçeklefltirilebilirdi. Ancak iflin hangi etaplarda yap ld, bu etaplar n ne kadar zaman gerektirdi i, kullan lan malzemelerin çeflit ve miktarlar oldu u kadar, yap m tamamland ktan sonra da yap n n izlenerek gerekli y ll k bak m n boyutlar gibi konular n belgelenmesi projenin içeri ini oluflturur. Eski teknik ve yap malzemelerinin kullan m yla Hitit Dönemi nde planlama, uygulama ve bak m aflamalar nda karfl - lafl lan sorunlar n anlafl lmas daha kolay olacakt r. Asl nda bir tap na n, saray yap lar ndan birinin ya da bir konutun rekonstrüksiyonu da yap labilirdi; ancak sonuç pek tatminkâr olmazd ; çünkü düz daml bir kerpiç yap, boyutlar d fl nda bugün k rsal kesimde halâ var olan kerpiç yap lardan pek farkl gözükmeyecekti. Hitit yap lar n n özelli i, ifllevleriyle birlikte ele al nd klar nda, yani iç donan mlar yla ve içine girilebilir olduklar nda vurgulanabilirdi. Ancak Hitit yap lar n n iç donan mlar ve hatta d fl görünümleri ile ilgili o kadar çok noktada belirsizlik vard r ki, böylesi bir rekonstrüksiyonda çok say da soru iflareti olacakt. Bu nedenle saray ve tap naklar n d fl nda en an tsal mimarl k ürünü ve Anadolu daki Hitit flehirlerinin en belirgin özelliklerinden biri olan flehir surunun bir parças rekonstrüksiyon için seçildi. Bu seçimin birkaç avantaj vard r: 1. Surun ifllevi herkesin hemen anlayabilece i kadar aç kt r; 2. Sur d flar dan bak ld - nda içine girmeden de etkileyicidir. Ziyaretçiler içine girmeyece i için korunmas da daha kolay TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 1

4 H T T BAfiKENT HATTUΩA DA fieh R SURUNUN B R KISMI AYA A KALDIRILIYOR en önemlisi ise ziyaretçilerin rahatça görebilecekleri bir konumun seçilmesiydi. fiehir suru genelde Hattufla daki gezi rotas n n d fl nda, yoldan daha yüksekte kalan s rtlarda sarp teraslar n kenar nda yer al r. En kolay ulafl labilir sur kesimi Afla fiehir de Büyük Tap na ve bat s ndaki yerleflim alan n kuzey bat - dan çevreleyen iç surdur. Hattuša ya girifl yolu bu surdan geçer ve biraz arkas nda bilet giflesi yer al r. Böylece bu nokta her gezinin bafllang c nda ve bitiflinde geçilen bir konumdad r ve hemen bitifli indeki genifl düz alan kerpiç tu la üretimi için elverifllidir. Hattuša da bulunan sur modeli. Mazgal diflleri, kule pencereleri, ahflap hat llar gibi ayr nt lar belirtilmifltir. Tafl temel ve subasman kesiminin yap m. olacakt r; 3. Hitit Dönemi ne ait sur modelleri vard r ve bunlar mimari detaylar n rekonstrüksiyonu için yol göstericidir. fiehir surunun hangi bölümünün aya a kald r laca n seçmekte iki kriter önemliydi. Birincisi yap malzemelerinin kolayca tafl nabilece i bir yer olmas, ikincisi ve Kerpiç flehir surunun rekonstrüksiyonu orijinal yap malzemeleri olan kerpiç ve ahflap kullan larak gerçeklefltiriliyor. Kerpiç tu lalar koruyucu madde eklenmeksizin üretiliyor, çünkü hava flartlar n n kerpice etkisi ve duvar n korunmas için gerekli bak m n belgelenmesi de projenin önemli bir bölümünü oluflturuyor. Tu lalar n üretimi için kullan lan bol killi, az kum ve taflç kl toprak, Budaközü Deresi düzlü ünden, Evren/ Yekbas Köyü nden getiriliyor. Ek katk olarak yaln z saman ilave ediliyor. Hattuša kaz lar nda yang n geçirmifl yap larda bulunmufl kerpiç tu lalarda bazen saman n yan s ra orta hatta, bol miktarda taflç k katk - n n varl izlenebilmiflse de, projemizde çal flan mimar, restoratör ve eskiden kendi konutlar n kerpiçten yapan yafll iflçiler bu katk n n, tu lalar n sa laml n azaltaca n belirttikleri için, samandan baflka ilave yap lm yor. Haz rl k olarak önce duvar n 1970 lerde onar lm fl subasman kesimi (toprak üstünde kalan tafl bölüm), üzerine gelecek a rl kald ramayaca gerekçesiyle söküldü. Orijinal temel bloklar üzerine tafl kesim yeniden örüldü. Duvar çok meyilli bir arazide oldu undan kuleler ve kuleler aras beden duvar, üstte kerpiç tu lalar n terazili yerlefltirilebilmelerini sa lamak için basamakl olarak yap ld. Bu flekilde subasman kulelerde k smen 3 metre yüksekli e ulaflt. Görünmeyecek flekilde beton harçla sa lamlaflt r lan tafl kesimin yap m ancak önümüzdeki y l bitirilecek ve kerpiç duvar n örülmesine ondan sonra bafllanabilecektir. Bu nedenle flimdiye kadar üretilen kerpiç tu lalar istiflendi; üstleri polyesterli branda ile örtülerek koruma Surun rekonstrüksiyon çizimi. 2 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

5 H T T BAfiKENT HATTUΩA DA fieh R SURUNUN B R KISMI AYA A KALDIRILIYOR Büyük çukurlar içinde kerpiç topra ; saman ve su ile kar flt r l r. Çamur dinlendirildikten sonra tahta kal plar içine dökülür. alt na al nd. Çeflitli denemelerin yap ld ilk dönemden sonra tu la üretiminde de verimli bir tempoya ulafl ld : Büyük çukurlarda kerpiç topra, saman ve su kar flt r larak koyu k vaml bir çamur haline getirildi. Ertesi gün ayaklarla iyice çi nenen çamur iki gün kadar daha dinlenmeye, kerpiç ustalar n n deyimiyle mayalanmaya b rak ld. Tahta kal plar içine elle s k flt rarak dökülen çamur hava s cakl na ba l olarak befl alt gün sonra sertleflti. Bu etapta tu lalar çevrildi ve arkalar n n kurumas sa land ktan sonra birkaç gün de dik olarak kurumaya b rak ld. Kuruduklar nda çok sa lam olan kerpiç tu lalar, kepçenin iki aya alt na sa laml klar n denemek amac yla yerleflti imizde en küçük bir çatlak bile oluflmad görüldü yaz nda bu yöntemle yaklafl k adet orijinal Hitit boyutlar nda kerpiç tu la üretildi (45x45x11 cm ve yaklafl k 30 kg a rl nda). fiimdiye kadar 350 m 3 kerpiç topra, katk maddesi olarak 35 ton saman ve 280 ton su kullan ld. Bizim, toprak almak için kulland m z kepçe ve kamyon, tonlarca suyu getirmek için kullanabildi imiz itfaiye tankeri, haz r kerpiç tu lalar n yerine götürülmesi için römorklu traktörün sa lad iflgücü ve organizasyon kolayl klar olmaks z n, yaklafl k 9 km lik suru infla etmeyi baflaran Hitit ustalar na sayg duymamak elde de il. Surun öngörülen bu bölümünün aya a kald r lmas iflleminin 2005 y l nda tamamlanmas planlanmaktad r. Zusammenfassung Im Sommer 2003 begann in der hethitischen Hauptstadt Hattuša/Bo azköy ein neues Rekonstruktionsprojekt: Ein Abschnitt der Lehmziegelstadtmauer in der Unterstadt soll möglichst naturgetreu mit damals vorhandenen Materialien wiedererrichtet werden. Die genaue Dokumentation der Arbeiten ist ebenso Teil dieses Projekts wie später die Beobachtung der fertigen Anlage und die Feststellung des jährlichen Pflegebedarfs. Damit wird es möglich, die Bauplanung und -ausführung sowie Fragen der Unterhaltung in Bir yüzü kuruyan kerpiçler daha iyi kurumalar için çevrilir. Dik yerlefltirilen kerpiçler rüzgar n yard m yla tamamen kurutulur. TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 3

6 Kitap Tan t mlar Karul, N.-Z. Eres-M. Özdo an-h. Parzinger, Afla P nar I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Deutsches Archäologisches Institut Eurasien-Abteilung, Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, sayfa, 91 plan, çizim, 52 resim sayfas ve 12 tablo. Kitab n önsözünde editörler, Alman Arkeoloji Enstitüsü Avrasya Bölümü nün yay mlad Archäologie in Eurasien serisinin 15. say s ile yeni bir dizinin, Studien im Thrakien- Marmara-Raum alt bafll ile yay n na baflland n belirtiyorlar. Türkiye Trakyas ve Marmara Bölgesi nde, 1979 senesinde stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal ndan Prof.Dr. Mehmet Özdo an taraf ndan önce yüzey araflt rmalar ile bafllay p ard ndan da çeflitli kaz larla sürdürülen proje, 1993 senesinde Prof.Dr. Hermann Parzinger in de kat l m yla bir Türk-Alman ortak çal flmas olarak günümüze kadar devam edegelmifltir. Bölgede, özellikle Neolitik ile Tunç Devirleri aras ndaki dönemi kapsayan ve bugüne kadar yap lan çal flmalar n, bu yeni seride toplanmas n n amaçland belirtilmektedir. Sonraki üç bölümden Girifl de, bölgede yap lan araflt rmalar n arkeolojiye, özellikle de 1980 lerin bafl ndaki diffusionist, anti-diffusionist tart flmalar na ve Anadolu, Yak ndo u ile Balkanlar, Avrupa aras ndaki tarihöncesi kültür iliflkilerinin anlafl lmas na yapt katk lardan bahsedilmektedir. Bölgenin günümüz ve özellikle deniz seviyesindeki de iflimler ile Yunanistan da yap lan polen analizi çal flmalar na göre, k saca geçmifl dönemlerdeki do al yap s n n anlat ld Türkiye Trakyas n n Do al Çevre fiartlar bölümünden sonra, Türkiye Trakyas n n Araflt rma Tarihi bölümünde, bölgede yap lm fl olan arkeolojik araflt rmalar n k sa bir tarihçesi anlat lmaktad r. Bundan sonraki bölümler Afla P nar da yap lan çal flmalar ile ilgilidir. Afla P nar Höyü ü bafll kl bölümde yerleflmenin keflfi, konumu, topografik özellikleri, kaz tarihçesi ve tabakalanmas anlat lmaktad r. Bir sonraki bölümde, J.Faßbinder ve H.Becker, höyükte yap lan manyetometrik ölçümler ve bunlar n de erlendirmesi ile ilgili k sa bir bilgi vermektedir. Afla P nar I in a rl kl konusunu oluflturan mimarl k kal nt lar ile ilgili araflt rmalar Necmi Karul ve Zeynep Eres taraf ndan yap lm fl ve dört ana bölümde toplanm flt r. Necmi Karul un haz rlam fl oldu u Afla P nar Mimarl bafll kl bölümde, Anadolu da yap lan kaz lar ile ilgili yay nlanan kaz raporlar nda görmeye pek al fl k olmad - m z ayr nt da anlat lan yap kal nt lar, yine ayr nt l planlarla birlikte yer almaktad r. Karul, yerleflmede kullan lm fl olan yap malzemelerinin tan mlar ile bafllad çal flmas n, her bir yap n n ayr nt l tan mlar n n yer ald yap katalo u (Häuser) ile sürdürmüfltür. Yap içlerinde ve aç k alanlarda yer alan sabit yap ö eleri, yerleflme çevresinde bulunan hendek ve duvarlar ile yollar, ayr bölümlerde anlat lm flt r. Bölümün sonunda ise, her bir tabaka, iliflkili yap kal nt lar ile birlikte ele al nm fl, yerleflme planlar haz rlanm fl ve yerleflme düzenleri konusunda de erlendirmeler yap lm flt r. Zeynep Eres taraf ndan haz rlanan sonraki iki bölümün ilkinde, Afla P nar yap lar ndan artakalan kerpiç yap malzemesinin buluntu durumlar ve üzerlerindeki dal izlerinin incelenmesi ile yap larda kullan lan dalörgü çeflitleri ve ba lant sistemleri, detay çizimleri ve tablolar ile de desteklenerek, anlafl lmaya çal fl lm flt r. Istranca Da lar nda Geleneksel Köy Mimarisi bafll kl bir sonraki bölümde, Eres in, günümüzde bölgede bulunan dal örgü yap lar ile ilgili etnografik bir çal flmas yer al yor. Yap lar, meli ve Düz Atk l Yap lar olarak iki ana gruba ayr lm fl; meli yap lar n planlar na göre oluflturulan bir yap tipolojisinin ard ndan, tek tek yap elemanlar n n (Tabanlar, Damlar/Çat lar, Çitler, Duvarlar, S valar, F r n ve Ocaklar) incelendi i bir bölümde dört de iflik duvar konstrüksüyonunun detay çizimleri de yer almaktad r. Yerleflme düzeninin incelendi i k sa bir bölümün ard ndan ise, yap - lar n kullan m biçimlerine göre s n fland (konutlar, ambar yap lar, ah rlar) son bölümde yap kullan m biçimleri, dört farkl yap tipinin ayr nt l çizimleri (plan, kesit, görünüfl) ile birlikte anlat lm flt r. Necmi Karul ve Zeynep Eres in beraber haz rlad Afla P nar Yap lar n n Rekonstrüksiyon Denemeleri bafll kl bölümde, önceki üç bölümde yer alan bilgilerin yard m ile, yerleflmede bulunmufl olan baz yap lar n ve yap gruplar - n n rekonstrüksiyon denemeleri yap lm flt r. Bir direkli bir de i meli yap örne inin ayr nt l çizimleri ile yer ald bu bölümde, kaz da elde edilen bilgilerin, etnografik malzemenin ve mimari bilginin ustaca birarada kullan ld anlafl lmakta. Kitab n sonundaki De erlendirmeler bölümünün ard ndan bir de k sa Türkçe özet yer almaktad r. Anadolu Trakyas ve Marmara Bölgesi nde, 1979 dan bu yana yap lm fl ve yap lacak olan çal flmalar n yer alaca, Alman Arkeoloji Enstitüsü, Avrasya Bölümü yay n serileri içerisinde yeni bir dizinin ilk kitab Afla P nar I, bir kaz raporunun ilk cildinde yer almas beklenen tüm bilgileri içermektedir. A rl kl olarak mimarl k ile ilgili çal flmalar n bulundu u bu kitapta, bir yandan mimarl k ile ilgili malzeme ayr nt l kataloglar ve planlar ile anlat lm fl di er yandan da bu malzemelere dayanarak yap lan yorum ve de erlendirmeler, rahatl kla takip edilebilecek bölümler halinde düzenlenmifltir. Bölgede halen varl n sürdüren geleneksel mimarl k ürünlerinin de incelendi i bir bölüm, hem ülkemizde h zla yok olan kültür varl klar n n belgelenmesi için hem de etnoloji-mimarl k ile arkeolojinin disiplinler aras çal flmas na iyi bir örnek oluflturmaktad r. Erhan B çakç Baflgelen, N.-H. Hauptmann-M. Özdo an (Ed.), Ufuk Esin e Arma an/studies Presented of Ufuk Esin, Köyden Kente Yak ndo u da lk Yerleflimler/From Village to Cities, Early Villages in the Near East, Arkeoloji ve Sanat Yay nlar, stanbul, li y llarda bafllam fl olan arkeoloji serüvenine stanbul Üniversitesi çat s alt nda Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü ile birlikte Prehistorya Anabilim Dal Baflkanl klar n 4 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

7 K TAP TANITIMLARI da yaparak, 2000 y l Ocak ay nda emekli oldu u tarihe kadar aral ks z sürdüren de erli bilim insan Say n Hocam z Prof. Dr. Ufuk Esin, ülkemizde arkeoloji biliminin geliflmesi ve bugünlere gelmesi ad na hizmet eden en önemli isimler aras nda yer almaktad r. Emekli oldu u tarihten sonra da 1993 y l nda kurucu üyeleri aras nda yer ald TÜBA n n (Türkiye Bilimler Akademisi) yürüttü ü TÜK- SEK (Türkiye de Kültür Sektörü) projesinin koordinatörlü ünü üstlenmifltir. Prof. Dr. Ufuk Esin in yapm fl olduklar, yetiflmifl ve bugün arkeoloji biliminde söz sahibi olmufl olanlar ile yetiflmeye devam eden nesiller için her zaman yol gösterici nitelik tafl maktad r. Bu ba lamda flimdiye kadar yapt çal flmalar ve 70. yafl günü için haz rlanmas düflünülen bir yay n projesi Nezih Baflgelen, Harald Hauptmann ve Mehmet Özdo an editörlü ünde 2003 y l Ekim ay içerisinde Arkeoloji ve Sanat Yay nlar n n Arma an Kitaplar Dizisi nden, Köyden Kente Yak ndo u da lk Yerleflimler/ From Village to Cities, Early Villages in the Near East adl iki ciltlik eser halinde, bu de erli bilim insan na arma an olarak yay nlanm flt r. Bu ciltlerde alt an yaz s ile birlikte k rk bir ulusal ve uluslararas makale yer almaktad r. lk olarak Prof. Dr. Ufuk Esin in yay n listesinin verildi i kitapta an yaz lar Nezih Baflgelen taraf ndan kaleme al nan Yaflam n n Anahtar Kelimeleriyle Ufuk Esin isimli makaleyle bafllamakta olup s ras yla, Halet Çambel in Ufuk Esin e, Harald Hauptmann n Ein Leben für die Archaeologie in Anatolien, Mehmet Özdo an n Ufuk Esin, Bir Hoca, Bir Dost, Bir Bilim nsan, De Marie Claire Cauvin in Pour l Hommage À Ufuk Esin ve Edibe Uzuno lu nun Bir Dosta, Bir Bilim nsan na adl makaleleriyle devam etmektedir. Bu an yaz lar n n ard ndan gerek ülkemizde çal flan ve gerekse ülke d fl nda çal flmalar yapan birçok bilim insan - n n yaz lar yer almaktad r. Örnek vermek gerekirse Güven Arsebük ün Kim Bu Neandertal ler: (Kökleri Kurumufl) Uzak Soydafllar m z m, (Küçümsenen ve Reddedilen) Atalar m z m (Yoksa) Hiçbir fieyimiz mi? adl makalesi yan nda, Manfred Korfmann n Some Observations on Equating Troia with the Atlantis Myth, Ofer Bar- Yosef in Early Neolithic Stone Masks ile Ian Hodder in The Lady and the Seed: Some Thoughts on the Role of Agriculture in the Neolithic Revolution adl makaleleri dikkat çekici yaz lar aras ndad r. Bunlar n yan s ra bu iki ciltlik eser ilk yerleflimlerin oluflmas ve geliflmesi sürecinde konular içine almaktad r. Belli bafll konular gruplarsak: Tunç Ça lar n da içine alan döneme kadar, hemen her dönemle ilgili yaz lar n yan nda, dönemsel mimari özelliklerle ilgili, hammaddeden alete giden teknolojik aflamayla ilgili yaz lar ile birlikte, ayr ca kaz s bitmifl olan veya devam eden belli bafll yerleflimlerin tan t m, gömüt gelenekleri ve baz buluntu gruplar n n ele al nd makaleler bu yay nda yer almaktad r. Nur Balkan Atl, Isabella Caneva, Turan Efe, Marcella Frangipane, Ivan Gatsov, Sevil Gülçur, Harald Hauptmann, Andreas Müller-Karpe, Peter Ian Kunniholm, Catherine Marro, Vassil Nikolov, Hans J. Nissen, Mihriban Özbaflaran, Mehmet Özdo an, Ivan Pavlu, Jacob Roodenberg, Michael Rosenberg, Henry T. Wright, Jak Yakar, Willem van Zeist gibi isimler baflta olmak üzere daha birçok kifli yukar da grupland r lan konular ile ilgili makaleleri ile bu iki ciltlik esere katk da bulunmufllard r. Emre Güldo an des Courtils, J., Dünya Kültür Miras Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay nlar, stanbul, sayfa, 73 resim, 2 harita, 12 plan. Anadolu da kaz s yap lan, kal nt lar yla Eskiça daki önem ve durumunu yans tabilen Eski Anadolu Kentleri Dizisi rehber kitaplar na, daha önce de Ege Yay nlar taraf ndan yay nlanan Priene, Hattufla, Ephesos, Troia ve Hierapolis ile birlikte Ksanthos ve Letoon Rehberi de eklenmifltir. Ksanthos-Letoon Frans z Arkololojik Misyonu nun baflkan olan yazar taraf ndan bildirildi ine göre, Ksanthos ve Letoon hakk nda monografiler, kaz raporlar ve makaleler d fl nda, kolay eriflilebilecek bir baflvuru kitab n n olmamas, bu bofllu u biraz olsun doldurabilmek amac yla, söz konusu arkeolojik rehber kitab n n yay nlanmas fikrini do urmufltur. Kitap üç ana bölümden oluflmaktad r. I. bölümde, öncelikle Ksanthos ve Letoon un co rafi konumu ve tarihöncesi döneminden, 1962 de Frans zlar taraf ndan bafllanan Letoon kaz lar n n bafllamas n da kapsayan bir kronoloji tablosu veriliyor. Daha sonra, tarihöncesi dönemden Ksanthos un terkinin gerçekleflti i Bizans Dönemi içlerine kadar süregelen tarihsel süreç, gayet yal n bir dille ve temel noktalar n vurguland bir uslûpla anlat l yor. Cilal Tafl Dönemi ne tarihlenen bir tafl balta ve M.Ö. 6. biny la ait az say daki keramik malzeme ile temsil edilen kentin tarihöncesi döneminin halâ karanl kta oldu u belirtiliyor. Bronz Ça ise daha çok, antik kaynaklardaki referanslar (Herodotos gibi) ile Lykia/Lukka halk ve ülkesi hakk ndaki Yak ndo u yaz l kaynaklar na dayan larak kurgulan yor. Kentin ve kutsal alan n Arkaik Dönem den Bizans Dönemi içlerine kadar uzanan tarihi süreci de, söz konusu dönemleri ayd nlatan arkeolojik ve epigrafik kaynaklar n yard m yla aç klan yor. Ayr ca, I. bölüm içerisinde Lykia Hanedanl k Sikkeleri ve Lykia Dili bafll klar alt nda verilen spot bilgilerle, tarihi anlat m n içeri i kültürel boyutun eklenmesiyle zenginlefltiriliyor. I. bölüm, modern dönemleri içeren, Ksanthos ve Letoon un yeniden keflfinin anlat lmas yla sonland r - l yor. II. bölüm Ksanthos Gezisi bafll n tafl maktad r. Bunun kapsam nda okurun zaman na ve ilgisine göre seçebilece i alternatif gezi güzergâhlar öneriliyor. Bu gezinin bafllang - c nda Ksanthos ören yerinin genel bir tan t m n takiben Agora ve Tiyatro, Lykia Akropolü, Surlar ve Güney Kap, Kent Merkezi, Katedral ya da Do u Bazilikas, Nereidler An t, Kentin Kuzeydo u Kesimi, Tepedeki Nekropolis, Yukar fiehir, Ksanthos un Çevresi, Bat Yakas ndaki Kaleler bafll klar alt nda, kentin bu kesimlerinde bulunan ö eler genel ve belirleyici özellikleriyle tan t l yor. Ayr ca, Lykia kültürünün ayr lmaz parças olan ünik semerdam kapakl Lykia lahitleri, kentin erken dönemine fl k tutan payeli mezarlar, ahflap evleri taklit eden kaya mezarlar ve TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 5

8 K TAP TANITIMLARI an tsal mezarlara ayr bir önem verildi i göze çarp yor. Ksanthos özelinde ve söz konusu mezarlar örne inde, Lykia n n yerel kültürünün, Arkaik ve Klasik Dönemlerde bafllayan, Hellenistik Dönem de yo unlaflan Hellenleflmeye yönelik akkültürasyon sürecinin ve Roma mparatorluk Dönemi nde bile mezarlarda korunan yerli ö elerin genel çerçevesi özetle çiziliyor. Kitab n III. bölümü Letoon Gezisi ismine sahiptir. Bunun kapsam nda önce, Kutsal Alanla lgili Söylence ve Kutsal Alan n Tarihçesi adlar ndaki ayr mlarla bir girifl yap l yor. Bunlarla yine kentin yerel Lykia kültürü ile olan ba lant lar vurgulan yor. Bu ba lamda, Leto kültünün Lykçe Elyana olarak adland r lan su perileri kültünün kimlik de ifltirmifl hali oldu u savlan p, Hellenizasyon sürecinde ve sonras nda bu kültün Leto olarak adland r ld ileri sürülüyor. Daha sonra Kutsal Alan n Gezilmesi bafll nda, Tiyatro, Teraslar, Tap naklar n Bulundu u Meydan, Kutsal Yol ve Kutsal Kaynak ile Kuzey Portiko tan t l yor. Kitab n sonuna ise, Sözlük, Seçme Kaynakça ile Resim listesi k s mlar eklenmifltir. Kitap, aç k, ak c ve ö retici uslûbuyla öne ç k yor. Kentin anlat lan her bir ö esinin alt nda verilen kaynaklar, konu hakk nda daha fazla bilgiye sahip olmak isteyenlere bir kolayl k sa l yor. Ayr ca, kentin k s mlar n gösteren renkli planlar, yap lar n ve mezarlar n çizimleri, bilgisayar ortam nda özenle haz rlanm fl üç boyutlu restitüsyonlar kitab n içeri ine ayr bir zenginlik ve hareket kat yor. Kitab n bölümleri içine serpilmifl, Lykia kültürünün belirleyici kültürel yönlerini içeren ba ms z ayr mlar ise, rehber kitab ifllevine ek olarak, ö retici bir nitelik kazand r yor. Tan tmaya çal flt m z Ksanthos ve Letoon Rehberi isimli kitap, son zamanlarda artarak ço alan Türkçe arkeolojik kitaplar n yeni bir halkas n teflkil ediyor. Bu sevindirici geliflmenin Türk arkeoloji ö rencilerinin e itimine ve yabanc dil sorunundan ortaya ç kan kaynak s k nt lar na olumlu bir katk sa layaca muhakkakt r. Bunun yan s ra, söz konusu kitaplar n, Türkiye de arkeolojinin popülerleflmesine ve maalesef son zamanlarda popüler kültürün s l k olarak yans t lmaya çal fl ld ülkemizde, bu tan m n yeniden ve olumlu yönde flekillenmesine katk da bulunaca umudunday z. Aflk m Özdizbay Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen Bogenmonumentes in der römischen Architektur, Scriptorium, Münster, sayfa ve 50 levha. Kitap yazar taraf ndan Münster de Philosophischen Fakultät der Westfälischen Wilhelms-Universität, Seminar für Klassische Archäologie de Prof. Dr. Hugo Brandenburg dan flmanl nda haz rlanan ve 1997 y l nda kabul edilen doktora tezinin k salt lm fl ve üzerinde çal flma yap larak bas lm fl halidir. Roma Dönemi nde büyük kentlerde imparatorlu un görkemini simgeleyen, sosyo-politik fonksiyon da üstlenen bir yap olan tetrapylonlar, buradaki çal flmaya konu seçilmifl ve kitapta Roma dünyas n n çeflitli bölgelerinde tespit edilen örneklerinin topluca de erlendirilmesi amaçlanm flt r. Bu amaç do rultusunda bilinen örnekler kataloglanm fl, bunlar n yard m yla yeni sonuçlara ulafl lm flt r. Kitab n Kuruluflu: ç kapaklar ve içindekiler listesini okuyucu için aç klamalar n yer ald Önsöz ve Girifl bölümleri izler. Çal flman n metin k sm on bölüm bafll alt nda de erlendirilmifltir: Birinci bölümde (1.Terminologie) öncelikle çal flmaya konu olan an t tipinin isimlendirilmesindeki kavram sorunu çözümlenmek istenmifltir. Bunu yaparken de yaz tlar, eski yaz ndaki bilgiler ve günümüz araflt rmac - lar n n kulland klar terimler irdelenmifltir. kinci bölümde (2. Urbanistische Einbindung und Funktion) tetrapylonlar n kent ile ba lant s ve ifllevi konusuna yer verilmifltir. Mimari an t n kent içi ve d fl ndaki konumu bilgileri ayr ayr ele al nm fl, bunlar n ana caddeler ile ba lant s na de inilmifltir. Ayr ca, kent ile ilgili di er fonksiyonel özelliklerine yer verilmifltir. Kitab n üçüncü bölümünde (3. Grundrißdisposition) ise, an t n plan oluflumu ve boyutlar konusu ele al nm flt r. Dikdörtgen ve kare planl lar ayr alt bafll klarda incelenmifl ve boyutlar hakk nda da bilgiler verilmifltir. Dördüncü bölüm (4. Architektonische Fassadengestaltung), an t n mimari cephe yap s bilgilerine ayr lm flt r. Beflinci bölümde (5. Skulpturenschmuck) tetrapylonlar n heykeltrafli süslemeleri konusu tam plastik ve kabartmalar olmak üzere iki alt bafll kta irdelenmifltir. Alt nc bölüm (6. Bedeckung des Innenraumes) tetrapylonlar n iç mekân n tavan örtüsünü konu alm flt r. Bunlar, düz ve kaset örtülü, tonozlu, haç tonozlu ve kare/dikdörtgen üzeri kubbeli olmak üzere dört alt bafll kta de erlendirilmifltir. Yedinci bölümde (7. Oberer äußerer Abschluß) an t n tepe k sm n n üst ve d fl yüzeyi alt bafll kta gruplanm flt r: çat, attika, tambur biçiminde (?), aedikula benzeri, piramidal biçimli ve kule fleklinde (?). Sekizinci bölüm (8. Dachkonstruktion) tetrapylonlar n çat konstrüksüyonuna ayr lm flt r. Dokuzuncu bölümde (9. Erbauer, Geehrter, Anlaß) an t yapt ran, onuruna yapt r lan, inflaa sebebi bafll alt nda, halktan kiflilerin ve imparatorlar n/imparator ailesinin onuruna yap lm fl olanlar ayr toplanm flt r. Onuncu bölüm, yap tipi hakk ndaki düflüncelere yer verir. Sonuç de erlendirmesi ve ard ndan katalog bilgilerine yer verilmifltir. Katalogda talya, ngiltere, Fransa, spanya, Portekiz, Arnavutluk, Libya, M s r, srail, Ürdün, Lübnan, Suriye, Türkiye, Yunanistan, S rbistan, Romanya, Macaristan ve Avusturya da tespit edilmifl örnekler ayr ayr ele al nm fl, an t n bulundu u kent ile ilgili önemli kronolojik bilgiler, kent ile ilgili kaynakça, kentte yap lan araflt rma ve incelemelerin tarihçesi, tetrapylonun kentteki konumu, plan, rekonstrüksiyonu, tarihlenmesi ve fonksiyonu belirtilmifltir. Tetrapylonlar n yay l m alan n n iflaretlendi i haritay örneklerin yüzy l dilimi içerisinde dönem ve buluntu yerlerinin listelendi i tablo, kaynakça k saltmalar, yer ve an t listesi, resimlerin kaynakças ve levhalar izler. Sonuç: Tetrapylon kelimesi, mimari bir an t tipini tan mlamak için kullan lan antik bir kavramd r. Eski yaz nda tetrapylon kelimesi.s. 2. yüzy ldan Bizans Dönemi ne kadar kullan lm flt r. Roma da.ö. 3. yüzy ldan.ö. 2. yüzy l bafl na kadar görülen heykeller, kabartmalar ve yaz tlarla bezeli an tlar mevcuttur. Bunlar tek veya üç geçitli, ender olarak da iki geçitlidirler. Bu üç an t tipinin ortak özellikleri, iki yönden görülecek biçimde inflaa edilmifl olmalar d r. 6 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

9 K TAP TANITIMLARI Tetrapylonlar ise, dört geçitlidirler ve Roma mparatorluk Ça n n kentlerde görülen tipik mimari an tlar d r. Bunu etkileyen Hellen kent yap s tespit edilmemifltir ve tümüyle Roma buluflu oldu u kabul edilir. En eskiye tarihlenen örnek Augustus dönemine aittir. Bu yap tipi dört yönlü görülecek biçimde inflaa edilmesiyle, yukar da de inilen üç tipten ayr l r..ö. 1. yüzy l ilk çeyre inden.s. 6. yüzy l ortalar na kadar yap tipi olarak, formal, fonksiyonel ve sosyopolitik anlamda tetrapylonlar kentlerde önemli bir yere sahip olmufl, daima kentin ana trafi inin aks nda merkezi konumda bulunmufltur. Yukar da detayl biçimde tan t lan ve tetrapylonlar konu alan kitap, özellikle an tsal Roma mimarisi ile ilgilenen arkeoloji bilimi araflt rmac lar için önemli bir kaynak olarak bilim dünyas na sunulmufltur. Uzun u rafllar sonunda elde edilen bilgiler yal n, ancak doyurucu bir flekilde ak c bir üslupla böylesine de erli bir çal flmada ortaya koyulmufltur. Türkiye den örneklere yer verilmifl olmas, Anadolu arkeolojisinin bu konuda eksik bilgilerine tamamlay c bir halka ekleyen nitelik kazand r r. Turgut H. Zeyrek Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k, stanbul, sayfa, 341 renkli foto raf, 8 siyah beyaz foto raf, 4 gravür, 4 harita. Kitap, dan flmanl n Prof. Dr. Oktay Belli nin yapt, 9 Ekim Mart 2004 tarihleri aras nda Yap Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi nde aç lan Urartu: Savafl ve Estetik sergisi dolay s yla T.C. Kültür ve Turizm Bakanl ve Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k iflbirli i ile Yap Kredi Bankas için haz rlanm flt r. Kitapta esas olarak 2 ana bölümlendirmeye gidilmifltir. lk bölümde; yüzlerce y ld r ihmal edilmifl bir uygarl k olan Urartu Krall hakk nda detayl bilgiler içeren 7 makaleye, ve ikinci bölümde katalog k sm na yer verilmifltir. Tüm metinler Türkçe ve ngilizce olarak çift dilli kaleme al nm flt r. Kültür ve Turizm Bakan Erkan Mumcu, Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürü Nadir Avc ve Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k Genel Müdürü R. Ömer Kükner in Önsözleri nin ard ndan Prof. Dr. Oktay Belli nin Urartu Krall ile lgili Araflt rmalar n Tarihçesi isimli makalesi yer al r. Prof.Dr. Belli makalesinde, Urartu Uygarl ile ilgili araflt rmalar anlat rken, Urartu ad n n geçti i en eski kaynaklardan günümüze kadar yap lan çal flmalar kronolojik bir s ra içerisinde vermifltir. Khroneli Movses den Evliya Çelebi ye, Friedrich Edward Schulz dan B.B. Piotrovski ye, Alman Arkeoloji Enstitüsü nden stanbul Üniversitesi Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt rma Merkezi ne de in yap - lan tüm bilimsel çal flmalar anlat rken, metinlerin foto raf ve gravürlerle görsel olarak zenginli i göz al c d r. kinci makale Urartu Krall n n Tarihsel Geliflimi bafll alt nda yine Prof. Dr. Belli taraf ndan kaleme al nm flt r. ki alt bafll k alt nda incelenen konu Erken Urartu Tarihi: Beylikler Dönemi alt bafll kapsam nda, Hurri kökenli boy ve budunlar n yaflam tarzlar, Uruatri ve Nairi adlar n n tarih sahnesine ç k fl, krall k aflamas nda Erken Demir Ça toplumlar n n yaratt kültürün ne denli büyük ve önemli bir olufluma temel teflkil etti i ve yarat lan bu kültürün özgün yanlar ifade edilmifltir. Klasik Urartu Tarihi alt bafll kl bölümde; Do u Anadolu Bölgesi nde yaflayan Beyliklerin Assur a karfl birleflmeleri ve ard ndan kurduklar Krall n bölgeye hakimiyetini etrafl ca ele alan yazar, krall k s n rlar n çizerken özellikle Van Bölgesi nin önemine de inmektedir. Bir di er makale Urartu Krall ve Topografya bafll ile Prof. Dr. Paul Zimansky taraf ndan kaleme al nm flt r. Van Bölgesi nde kurulan krall n olanca zor co rafi olumsuzluklara ra men, nas l olup da dönemin etkin güçlerine karfl durabilecek bir yap ya kavufltu unun cevab n irdeleyen yazar, öncelikle Urartu nun devletleflme aflamas ndaki fiziksel koflullar ele alm flt r. Dördüncü makale Urartu Baflkenti Tuflpa: Van Kalesi bafll ile Prof. Dr. M. Taner Tarhan taraf ndan haz rlanm flt r. M.Ö. 3. biny llara, Eski Tunç Ça na de in uzanan geçmifliyle Van Kalesi Höyü ü nün ne denli köklü bir iskân tarihine sahip oldu undan bahisle, Van Ovas n n ortas nda yükselen ve do a harikas olan yalç n Van Kayal n n üzerinde kurulmufl olan Van Kalesi detayl bir biçimde ele al nm flt r. Kalenin Urartular dan sonra bile öneminin yitmedi ini belirten yazar, Urartular dan sonraki yerleflimcilere de de inerek Van Kalesi nin sahiplik etti i uygarl klar n önemini belirtmifltir. Beflinci makale Çivi Yaz l An tsal Kaya Kap lar ve Urartu Tanr lar bafll ile Prof. Dr. Oktay Belli taraf ndan yaz lm flt r. Kap biçimli kaya nifllerinin özenli ifllendi ine dikkat çeken ve bu kaya kap lar n n içlerine yazd r lan çivi yaz lar n n Urartu ya özgü yap s n belirten yazar, günümüzde bile kutsall n yitirmemifl bu kaya nifllerinin dinsel ve görsel anlamda Urartu Krall bünyesindeki halklar için neler ifade etti ini ayr ca belirtmifltir. Alt nc makale Urartu Krall nda Dil ve Yaz ana bafll alt nda Prof. Dr. Ali M. Dinçol ve Prof. Dr. Belk s Dinçol taraf ndan kaleme al nm flt r. Makalede Urartuca n n dünya dilleri aras nda hangi dil ailesine ait oldu u, yak n co rafya içerisinde hangi uygarl klar n dilleriyle akrabal k derecesinde benzerlikler gösterdi i anlat lmakta ve verilen örneklerle Urartuca n n ne olup ne olmad n bilimsel veriler fl nda de erlendirilmifltir. Yedinci makale Çivi Yaz l Metal Eflya ve Silahlar bafll yla Prof. Dr. Oktay Belli ye aittir. Esas olarak makalede yer alan çivi yaz l Urartu eserlerinin s n fland rmas yap - larak, bu eserlerin hangi arkeolojik merkezlerden ele geçti i anlat lm fl olsa bile, dikkati çeken bir nokta, yazar n birçok Urartu çivi yaz l eserinin yurt d fl ndaki müzelere ve kolleksiyonerlerin tasarrufuna maruz kalmas ndan duydu u rahats zl kt r. Kitab n ikinci bölümü sergilenen eserlerin tan t m na ayr lm flt r. Metinleri Prof. Dr. Belli kaleme alm flt r. Sergilenen tüm eserlerin foto raflar n n özenli bir biçimde mizanpaj yap larak metin altlar nda okuyucuya sunulmufltur. 400 e yak n eserin yer ald katalogda Gündelik Yaflam, Süsleme/ Tak lar, Ordu-Savafl, Din- nan fl bölümleriyle; Urartu: TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 7

10 K TAP TANITIMLARI Savafl ve Estetik Sergisi nde sergilenen eserlerin yap lan tan mlamalar n n yan s ra, yap m tekniklerine de de inilerek Urartu Sanat hakk nda okuyucu bilgilendirilmifltir. Kitapta ayr ca, Foto raf Sanatç s Ara Güler in Baflkent Tuflpa ya objektifi ard ndan bak fl n n, okuyucunun be enisini hak edecek eflsiz kareleri yer almaktad r. Gerek doyurucu metinleri ve gerekse kaliteli bir bak fl aç s gerektiren foto raflar ile okuyucuya ulaflmay hak eden kitab n arka kapa n n iç k sm ndaki Yukar Anzaf Urartu Kalesi nin Depo Odas n n pithoslar, okuyucuya tarihe oldukça yak ndan tan kl k etme f rsat vermektedir. Belki de arka kapaktaki bronz adak levhas üzerindeki; 4 iflaretten oluflan henüz çözümlenmemifl resim yaz s ve alt ndaki aslan üzerinde ayakta duran ulusal Tanr Haldi ye, karfl s nda Tanr ça Arubani nin bir o la sunuflunun betimlendi i sahne, bir Anadolu uygarl olan Urartu nun, Anadolulu taraf ndan benimsenerek hak etti i ilgi ve sayg n n sunumunu okuyucuya iletmenin bir ifadesi say labilir. Can Avc Arkeoloji Dünyas ndan Thracia Pontica VIII the Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea (13-17 Eylül 2003, Sozopol-Bulgaristan) Bulgaristan Sualt Arkeolojisi Araflt rma Merkezi nin düzenledi i Thracia Pontica VIII. The Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea Sempozyumu Eylül 2003 tarihleri aras nda Bulgaristan n Sozopol kenti yak nlar ndaki Smokinite Hotel de yap ld. 13 Eylül Cumartesi günü Smokinite Hotel in Konferans Salonu nda saat da Aç l fl Resepsiyonu ile bafllayan Sempozyum da ilk olarak Bulgaristan Kültür Bakan Bozhidar Abrashev ile ülkenin önde gelen arkeologlar ndan Prof.Dr. Mihail Lazarov ile Prof.Dr. Alexander Fol aç l fl konuflmalar yapt lar. Sempozyumda bildiriler 14 Eylül Pazar günü, Dr. Ivan Karayotov baflkanl nda ve Connections Between Cultures konulu ilk oturumda Ilka Zmejkova ve Krassimir Nikov Circuits, Routes de Comerce et Sites (Ports) Attestè sur le Littoral Ouest de la Mer Noire (XVIIE- XIE Siècle av. J.C), Kalin Dimitrov The Seafaring Along the Western Black Sea Coast during the V th Millennium BC. Imported Luxury Goods and Materials from the Prehistoric Necropolis in Durankulak, Krassimir Leshtakov Copper Based Ox-Hide and Bun-Ingots Found in the East Bulgarian Lands, Totko Stayanov Thrace, Aegean and Eastern Mediterranean in the Early Iron Age: Questions of Contact Models, Hristo Preshlenov Barrier and Corridor. The Bulgarian Black Sea Coast in Late Antiquity, Jan Gerrit de Boer Poleis, Emporia and Strongholds Along the South-Western Black Sea Coast, Önder Bilgi kiztepe: A Bronze Age Site by the Central Black Sea Coast in Turkey, fievket Dönmez Sinop Province in the Iron Age, Central Black Sea Region, Turkey ve Sümer Atasoy The Amisos Tombs, Central Black Sea Region, Turkey bafll kl bildirilerini sundular. Ayn gün ö leden sonra Önder Bilgi baflkanl nda gerçeklefltirilen Written Sources konulu 2. oturumda Kalin Porozhanov Ancient Cultures of the Anatolian Black Sea Coast-Interpretation Thracica Maritima, Alexandar Portalsky Lydia und die Propontis in der Zeit der Mermnaden ve Konstantin Gospofinov Arrian s Periplous and the Western Coast of the Black Sea adl bildirilerini aktard lar. 15 Eylül Pazartesi günü Zlatozara Gocheva n n baflkanl k yapt Political and Economic Development konulu 3. oturumda Mark Stefanovich Ethnicity and the Grek Polis on the Western Black Sea Coast, Diana Gergova The Sliding Doors of the Getic Tombs and Their Overseas Paralells, Kamen Dimitrov Pontic Traditions in the Monetary Policy of the Gettic State Around Sboryanovo, N-E Bulgaria, Ivan Karayotov La Politique de Mesambria par Rapport des Villes Ouestpontiques au Nord du Balkan, Petya Kiyashkina Coins of Thracian Tribes and Rulers from the Region of Burgas ve Stavri Topalov Non-Monetary Means of Exchange for Small-Scale Trade in Thrace during the 1 st Mill. BC, bafll kl bildirilerini sundular. Günün ikinci yar s nda gerçeklefltirilen Manfred Oppermann n baflkanl ndaki Cults, Rituals, Beliefs, Religion konulu 4. oturumda ise, Maya Avramova The Symbolic of the Shell, Mariya Chichikova Funeral Architecture and Decoration in Northern Thrace and in the Pontic Zone (IV-III Century BCE), Manfred Oppermann Die Westpontischen Grabreliefs Hellenistischer Zeit und ihre Mentalen sowie Ikonographischen Beziehungen zu Kleinasien und der Aegaeis, Varbinka Naidenova L Idèe de L Immortalitè Refletèe dans le Mobilier Funèraire, Zlatozara Gocheva La culte de Grand Dieu d Odessos dans des colonies grecques Ouest-Pontique, Martin Gyuzelev Reliefs with Depictions of Heros Stomianos/Problems of Interpretation ve Lyubava Konova Magic and the Funeral Rites, Clay Cult Objects from the Necropolis of Apollania Pontica bafll kl çal flmalar n aktard lar. 16 Eylül Sal günü Olaf Höckmann n baflkanl k yapt Development of the Black Sea konulu 5. ve 6. oturumlarda Anton Preisinger The Black Sea during the Holocene: Anoxity, Sea Level and Climate ; 8 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

11 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Henrieta Todorova Eustatic Sea Level Change and Archaeological Evidence, Olaf Höckmann Prospecting for the Harbour of Ancient Histria, Rumania, Dimitar Stoev Coastal Changes along the Southern Bulgarian Coast. Geomorphologic Conditions for the Localization of the Pre-Roman Settlements in Anhialo, A. Preisinger, S. Aslanian ve W.D. Heinitz Geomorphologic Development of the Bay of Sozopol, Hristina Angelova Ancient Ports Along the Bulgarian Black Sea Coast. The Case of Apollonia Pontica and the Ropotamo River Outflow, Nadja Ognjanova- Rumenova Diatom Analyses of Sediment Profiles Connected with Archaeological Excavations in Coastal Wetlands in the Bay of Sozopol-An Application of Different Methods in Paleoecological Interpretation, Mariana Filipova-Marinova ve Elissaveta Bozilova Paleoecological Evidence on the Vegetation History and Human Occupation in the Coastal Area of Sozopol (South-Eastern Bulgaria) ve Tzvetana Popova Plants and People in Ancient Mediterranean and the Pontic Region adl bildirilerini sundular. 17 Eylül Çarflamba gününün ilk yar s nda bildirilerin sunumuna devam edildi. 7. ve son oturumda Kamen Dimitrov baflkanl nda gerçeklefltirilen ve Current Projects konusunu iflleyen bildiriler sunuldu: Marek E. Jasiniski, Fredrik Soreide, Brett Phaneuf ve Ayfle D. Atauz Maritime Archaeology from an International Perspective, Victor V. Lebedinski Underwater Archaeological Finds as a Source of the History of the Peoples that Inhabited the Black Sea Coast (On the Example of Chersonesos Taurica), Julia A. Proninar Chersonesos Taurica: The Cross-Roads of the Cultures between East and West, Adrian Anastasi ve Markeliana Mustaka Albania. Preliminary Survey in the Bay of Durres, Adriatic Sea, Kroum Batchvarov, Anita Dotseva, Dimiter Vasilev, Ivelina Petkova, Miroslav Todorov, Stanislav Bonev ve Yavor Ivanov Excavations of a Post-Medieval Black Sea Merchantman in Kiten, Bulgaria ; ve Georgi Mavrov Restoration and Conservation of Archaeological Finds from a Black Sea Merchantman bafll kl bildirilerini sundular. Ayn günün sonunda sempozyumun resmi kapan fl toplant s gerçeklefltirildi. Bu y l sekizincisi yap lan ve uluslararas sempozyumlar aras nda önemli bir yere sahip olan Thracia Pontica Sempozyumu nun, jeomorfoloji, klimatoloji, arkeoloji, tarih, din tarihi ve kültürleri, ekonomi tarihi, iktisat tarihi, edebiyat ve sosyal yaflam konular nda sunulan çok yararl bildiriler ve bunlar hakk ndaki tart flmalar n sa lad bilgi yo unlu u ile amac na tam olarak ulaflt tüm kat l mc lar taraf ndan vurguland. Bu geleneksel ve önemli sempozyumun gelecek y llarda devam etmesi dile imle Düzenleme Kurulu Baflkan Dr. Hristina Angelova y kutlar m. fievket Dönmez 1. Uluslararas Smyrna Sempozyumu (21-23 Temmuz 2003) T.C. zmir Valili i, zmir Büyük fiehir Belediye Baflkanl, zmir l Kültür ve Turizm Müdürlü ü, zmir Arkeoloji Müzesi Müdürlü ü ve zmir Ticaret Odas taraf ndan düzenlenen 1. Uluslararas Smyrna Sempozyumu, 21. Temmuz 2003 tarihinde, zmir Sabanc Kültür Merkezi nde, zmir Valisi Yusuf Ziya Göksu, zmir Büyükflehir Belediye Baflkan Ahmet Prifltina ve zmir Arkeoloji Müzesi Müdürü ve Sempozyum Genel Koordinatörü Dr. Mehmet Tafll alan n konuflmalar yla, törenle aç ld. Aç l fl oturumunda, Prof. Dr. Meral Akurgal, Prof. Thomas Drew-Bear ve Dr. Mehmet Tafll alan, zmir in tarihi hakk nda bilgi verdiler; daha sonra Smyrna konulu bir sinevizyon gösterisi yap ld. Smyrna Agoras ndaki Son Kaz lar konulu, ö leden sonra da devam eden 1. oturumda, Dr. Mehmet Tafll - alan, Smyrna Agora Kaz s ; Prof. Didier Laroche, Smyrna Agoras ndaki Bazilika ve Stoa n n Mimarî Özellikleri ; Dr. Laurence Cavalier, Smyrna Agoras nda Mimarî Bezeme ; Prof. Dr. Mustafa fiahin yerine ortak araflt rmac Dr. Mehmet Tafll alan, Smyrna Agoras Heykelt rafll n n Ön Raporu ; Prof. Thomas Drew-Bear, Roma mparatorluk Dönemi nde Lyon - dan zmir e Atanan bir Defterdar ; Prof. Michel Christol, Asya Eyaletinde Bilinmeyen ki Yeni Vali ; Prof. Roger Bagnall, Smyrna Agoras Grafitleri ; Dr. Sophie Picaud ad na Suzan Özyi it, Smyrna dan Piflmifl Toprak Heykelcikler ; Yrd. Doç. Dr. Lâle Do er, Agora Kaz lar ndaki Bizans Seramikleri Hakk nda lk Gözlemler ; Dr. Koray Konuk, Smyrna Agora s nda Bulunan Sikkeler Hakk nda Ön Rapor ; Dr. Dominique Kassab, Agora da Bulunan Kandiller Hakk nda Ön Rapor ; Doç. Dr. Mahmut Drahor, Smyrna Agoras nda Jeofizik Çal flmalar ve Önder Batkan, Agora ve Çevresi, Koruma, Gelifltirme ve Yaflatma Projesi bafll kl bildiriler sundular. Sempozyumun, 22 Temmuz Sal günü ö leden önceki, Smyrna da Siyasî ve Sosyal Yaflam hakk ndaki 2. oturumunun bafl nda, Prof. Dr. Fahri Ifl k, Smyrna Özelinde Ege Göçleri konulu, bir konferans verdi. Daha sonra, Smyrna ile ilgili yaz tlar ve antik kaynaklar de erlendirildi: Prof. Emmanuelle Collas-Heddeland, Smyrna da Görevli Karadenizli bir Hukukçu ; Prof. Marie-Henriette Quet, Smyrna da Aelius Aristides ; Dr. Marie-Valérie Lesvigne, 178 y l ndaki Smyrna Depremi ve Aelius Aristides ; Prof. Andreina Magioncalda, Smyrna l Sextilius Acutianus un Yaz t na Dair Düflünceler ve Prof. Jean-Claude Cheynet, Trakyal Thema n n Smyrna daki Önemi bafll kl tebli ler verdiler. 3. oturumun konusu ise, Smyrna ve Çevresinde yap lan Araflt rma ve Kaz lar idi: lk bölümde, Prof. Dr. Hayat Erkanal, Limantepe Kaz s ; Prof. Dr. Meral Akurgal, Bayrakl Kaz lar ; Prof. Jacques des Courtils, Arkaik Mimarl kta Eski Smyrna TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 9

12 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN (Bayrakl ) n n Yeri ve Önemi ve Prof. Dr. Ömer Özyi it, Foça Kaz lar n anlatt. Bu oturumun ikinci bölümünde, Prof. Dr. Nuran fiahin, Klaros ta Yap lan Yeni Kaz lar ; Prof. Sebastiana Lagona, Kyme Kaz - lar ; Prof. Dr. Recep Meriç, Metropolis Kaz lar ; Prof. Christine M. Thomas yerine Prof. Dr. Recep Meriç, Metropolis te bir Erken Kilise Kaz s ; Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, Nif (Olympos) Da Araflt rma Projesi- zmir Yak nlar nda Birçok Kültürü Bar nd ran Da : Nif (Olympos) ve Prof. Dr. Zeynep Mercangöz, Nif (Kemalpafla daki) Laskaridler Saray bafll kl bildiriler sundular. Sempozyumun 23 Temmuz 2003 Çarflamba günkü, Tarih, Arkeoloji ve Din konulu, ö leden sonra da devam eden 4. Oturumunda, ilk olarak, önceki gün tehir edilen bildiriler verildi: Prof. Domitilla Campanile, Dolabella, Smyrnal Kad n ve Atina Meclisi ve Dr. François Chausson, Efes ve Smyrna Aras nda Arac Vali Antoninus ; daha sonra, özellikle Geç Roma ve Bizans Dönemlerine iliflkin, çeflitli tebli ler sunuldu: Dr. Stéphanie Bonota Baccari, Seyyahlara göre Smyrna n n An tsal Yap lar ; Yrd. Doç. Dr. Ak n Ersoy, Smyrna Ba lant l Yollar ; Dr. Solange Biagi, Smyrna Mil Tafllar ; Dr. Argyro Tataki, Smyrna da Gladyatör Oyunlar ; Prof. Dr. Ersin Do er yerine Dr. smail Gezgin, Güney Sipylos ta Geç Roma Dönemi skanlar ; Prof. Tullia Ritti, Smyrna ve Hierapolis ; Dr. Richard Ashton, zmir Arkeoloji Müzesi ndeki Antik Sikkeler ; Dr. Philip Kinns, Smyrna n n Hellenistik Sikkelerine Bir Bak fl ; Prof. Christopher S. Lightfoot, zmir ve Metropolitan Müzelerinde Bulunan Yaz tl Cam Kaseler ; Fr. Alfonse M. Sammut, Tarihe Derin Kök Salm fl, Mavi Ege Sular nda Y kanan ve Tanr Taraf ndan Takdis Edilen fiehir: Smyrna ; Dr. Mark Wilson, Asya n n Yedi Kilisesine Aç lan Smyrna Kap s ; Prof. François Richard, Smyrna ve Çevresinde Hristiyan Dininin Bafllang c ; Prof. Dr. Peter Pilhofer, ncil deki Smyrna ve Sonras ; Prof. Thomas Witulski, St. John a ait Yaz lar n Yeniden Tarihlendirilmesi, Dr. Kenneth Berding, St. Polykarp n St. Paul ile liflkisi ; Dr. Guy Meyer, C. Iulius Philippus, Aelius Aristides ve Polykarpos un Öldürülmesi ; Prof. William Tabbernee, Smyrna da Montanist Tarikat ; Prof. Jean-Noël Guinot, Hristiyanl n Smyrna dan Lyon a Yay l fl. Programa göre, 23 ü Türk ve 32 si yabanc olmak üzere toplam 55 bilim insan n n bildiri sunmas beklenen sempozyuma, yabanc lar n bafltan sona yo un ilgi gösterdi i, yerli meslektafllar m z n ise az say da ya da k sa süreli kat l m dikkat çekti. Sunumlar n ard ndan, konuflmac lara çeflitli sorular n yöneltildi i bir tart flma yer ald ve kapan flta, sempozyum bildirilerinin en k sa zamanda bas laca duyurusu yap ld. 1. Uluslararas Smyrna Sempozyumu nun gelecek y llarda daha genifl kat l mlarla nicelenmesi dile iyle, böylesine baflar l bir bilimsel toplant n n düzenlenmesinde eme i geçen herkese teflekkürler. Elif Tül Tulunay VIII. Mersin Arkeoloji Günleri (05-07 Eylül 2003) çel Sanat Kulübü taraf ndan, çel-mersin de düzenlenen VIII. Mersin Arkeoloji Günleri, 05 Eylül 2003 tarihinde, SK Nevit Kodall Salonu nda, saat da törenle bafllad. Ünlü bestecimiz Nevit Kodall n n yönetiminde söyledi imiz stiklâl Marfl ndan sonra, Kulüp Baflkan Teoman Sungur ve Münih Üniversitesi nden Prof. Dr. Ahmet Ünal birer aç l fl konuflmas yapt lar. lk oturumda Roma-La Sapienza Üniversitesi nden Prof. Eugenia Equini Schneider ve Dr. Emanuela Borgia, ekiplerinden üç arkeologla birlikte, Elaiussa- Sebaste Kaz lar hakk nda, akabinde Türkçeye çevrilen talyanca bildiriler sundular. Verilen aray takiben, Mersin Müzesi Arkeologlar ndan Yaflar Ünlü, Korykos Kaz lar, Zeki Akcan ise, Mersin li Erdemli lçesi Ören Yerlerinde Yap lan Yüzey Araflt rmalar ve Koruma Çal flmalar ; Silifke Müzesi nden Arkeolog lhame Öztürk de, Ovac k Yöresi Mezarlar konulu kapsaml tebli ler verdiler. 06 Eylül Cumartesi gününün ilk oturumu, stanbul Üniversitesi nden Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar baflkanl nda, Freiburg Üniversitesi nden Dr. Detlev Wannagat n Uzuncaburç Yüzey Araflt rmalar konulu bildirisiyle bafllad. Bu bildiri, konuflmac n n iste i do rultusunda, sadece Türkçe ye çevrilmifl metniyle, oturum baflkan taraf ndan okundu. Daha sonra Mersin Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Emel Erten, Olba 2003 ve nümismat Edoardo Levante, Fenike Sikkelerinde bir lâh ve bir Anazarbos Sikkesi bafll kl tebli leri sundular ve ara verildi. Günün ikinci oturumuna stanbul Üniversitesi nden Prof. Dr. Elif Tül Tulunay baflkanl k etti. Prof. Dr. Mustafa H. Sayar, bu kez konuflmac olarak, Mersin linde Antik Yerleflim Co rafyas, K rsal Yerleflimler ve Tarihî Co rafya Araflt rmalar konulu kendi bildirisini sundu. Daha sonra Selçuk Üniversitesi nden Prof. Dr. Levent Zoro lu, Tarsus Cumhuriyet Alan Kaz lar ve Kilikia Arkeolojisine Katk lar hakk nda biraz bilgi verdikten sonra, aç klamal anlat m için sözü Çi dem Toskay Evrin e b rakt. Ara sonras, Prof. Dr. Levent Zoro lu nun yönetti i üçüncü oturumun ilk konuflmac s Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, Soloi Pompeiopolis Heykelleri konulu bildirisini, PowerPoint Program nda haz rlanm fl zengin görsel malzeme eflli inde sundu. Daha sonra Bo aziçi Üniversitesi nden Doç. Dr. Asl Özyar, Tarsus-Gözlükule 2003 ve stanbul Üniversitesi nden Prof. Dr. O uz Tekin, Eski Ça da 10 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

13 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Anadolu da Devlet ve Demokrasi adl tebli ler verdiler. Ö leden sonra, Mimar Sinan Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro lu nun baflkanl ndaki günün dördüncü oturumunda, Lecce Üniversitesi nden Prof. Isabella Caneva, Yumuktepe Kaz lar 2003 ve Prof. Dr. William Brice, Yumuktepe hakk nda konufltular. Prof. Brice n, daha çok Gordon Childe ile olan hat ralar n anlatt ngilizce konuflmas, her cümlenin ard ndan Türkçe ye çevrildi. Daha sonra, stanbul Üniversitesi nden Prof. Dr. Mehmet Özdo an, Neolitik Ça da nanç Sistemleri ve Sosyal Kurumlar n Oluflmas konulu bildirisini sundu. Günün son oturumunu Doç. Dr. Kemalettin Köro lu yönetti. Mersin Üniversitesi nden Doç. Dr. Candan Ülkü, Çiftlikköy Kampüsü Çevre Araflt rmalar ; Selçuk Üniversitesi nden Mehmet Tekocak Kelenderis Kaz lar 2003, Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro lu, Bizans ta Muskalar ve Kütahya Müzesi nden Azizem Karaba l Toygun, Kütahya Çinicili i konulu bildiriler sundular. Daha sonra Kültürel Mirasa Katk Ödülleri verildi. Kilikia Arkeolojisine Yapt Katk lardan Dolay stanbul Üniversitesi emekli ö retim üyelerinden Prof. Dr. Semavi Eyice ve Kültür ve Kimlik Program yla NTV, Tykhe Heykelci i biçimli ödüllerini ald lar. Ayr ca sponsor ve konuflmac lara da Mersin Zephyrion sikkelerinden esinlenilerek yap lm fl birer hat ra verildi. Törende, Prof. Dr. Semavi Eyice, Kilikia daki çal flmalar hakk nda bir konuflma yapt. Günün son etkinli i Prof. Dr. Levent Zoro lu nun yönetti i, Kültürel Miras n Korunmas ile lgili Sorunlar konulu Panel idi. Konuflmac olarak Prof. Dr. Isabella Caneva, Prof. Dr. Mehmet Özdo an, Prof. Dr. Mustafa Sayar ve Doç. Dr. Asl Özyar n kat ld panel büyük ilgi gördü, soru ve cevaplarla geç saate dek sürdü y l ndan beri çel Sanat Kulübü taraf ndan aral klarla düzenlenen ve bu y l sekizincisi yap lan Mersin Arkeoloji Günleri, zengin kültür miras m z tan maya, tan tmaya ve korumaya yönelik, önemli bir etkinliktir. Elif Tül Tulunay Urartu: Savafl ve Estetik Sergisi M.Ö yüzy llar aras nda, Van Gölü havzas merkez olmak üzere, kuzeydo uda Transkafkasya ya, do uda Urmiye Platosu na, bat da F rat Nehri ve güneyde Toros Da lar ile çevrili co rafi alan içinde yay lm fl olan Urartular, Do u Anadolu nun olumsuz co rafya ve sert iklim özelliklerine ra men çok güçlü bir kültür birli i sa lam fllard r. Bulunduklar co rafyan n olumsuz koflullar n, kendi yararlar için kullanabilmeyi baflarm fl olan Urartular, özellikle günümüzde halâ kullan lmaya devam eden yollar ve sulama tesisleriyle dikkat çekmektedir. Bunlar n yan s ra, maden ve tafl iflçili i ile tak sanat nda da oldukça ileri düzeydeydiler. Bu yüzden 250 y l boyunca Do u Anadolu Bölgesi ne alt n ça n yaflatm fllard r. Anadolu nun do usunda önemli bir uygarl k kurmay baflarm fl, Anadolu kültür tarihi için büyük bir önem tafl yan Urartular a, flu ana kadar ne yaz k ki özellikle Türkiye de gerekti i kadar önem verilmemifl, haklar nda yeterli tan t m yap lamam flt r. Bu hususta her ne kadar Do u Anadolu Bölgesi nin arkeolojik kaz ve yüzey araflt rmalar ve de turizm aç s ndan zor flartlara sahip olmas n n etkisi varsa da, bu olumsuz durum Urartular n gerek yurtd fl nda yabanc arkeologlar taraf ndan ders olarak verilmesine, gerekse 1976 y l nda Almanya-Münih te ve 1991 y l nda srail-kudüs te Urartu Sergileri nin aç lmas na engel olmam flt r. flte bu ba lamda, Anadolu topraklar ndaki Urartu Uygarl n n Türk insan na da tan t lmas amac yla, Türkiye de ilk kez bir Türk Arkeologun dan flmanl nda, ülkemizdeki farkl müze ve kolleksiyonlardan 400 e yak n Urartu eserinin bir arada teflhir edildi i bir sergi aç lm flt r. Ancak bu sergi Almanya ve srail deki sergilerden çok daha genifl kapsaml ve gösterifllidir. Kültür ve Turizm Bakanl ile Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k iflbirli iyle, Yap Kredi-Vedat Nedim Tör Müzesi nde 9 Ekim 2003 tarihinde Urartu: Savafl ve Estetik ad alt nda aç lan serginin dan flmanl n, son 35 y ldan beri Do u Anadolu Bölgesi nde Urartular ile ilgili kaz ve yüzey araflt rmas yapmakta olan stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ö retim Üyesi ve Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Oktay Belli; tasar m n ise Sad k Karamustafa yapm flt r. Serginin haz rl k aflamalar nda 30 a yak n kifli görev alm flt r. Öncelikle Türkiye de Urartu eserlerinin bulundu u müze ve kolleksiyonlar tespit edilmifl ve buralarda bulunan sergide teflhir edilecek eserler belirlenmifltir. Sergilenmekte olan 400 e yak n eserin çok büyük bir bölümü Türkiye nin en büyük Urartu Müzesi olan Van Müzesi nden getirilmifltir. Eserlerin topland di er müze ve kolleksiyonlar flunlard r: Sivas Kongre ve Etnografya, Erzurum Arkeoloji, Ankara Anadolu Medeniyetleri, stanbul Arkeoloji Müzeleri Eski fiark Eserleri, Malatya Arkeoloji ve Vehbi Koç Vakf Sadberk Han m Müzeleri ile Yücel Aflk n, Haluk Perk ve Selçuk Erez Kolleksiyonlar. Sergiyi gezmek amac yla Vedat Nedim Tör Müzesi ne girildi inde, as l teflhir salonuna geçmeden önce, foto raf sanatç s Ara Güler in bir zamanlar Van da TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 11

14 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN çekmifl oldu u foto raflar karfl l yor ziyaretçileri ve Urartu yolculu una bafllan yor. Daha sonra teflhir salonuna geçildi inde Urartu yay l m alan n gösteren bir harita, Urartu Krallar Listesi ile M.Ö. II. biny la tarihlenen, Urartu öncesi döneme ait monokrom ve polikrom boyal çanak çömleklerle karfl lafl l yor. Devam nda ise, sergiyi ziyaret edenleri al p sürükleyecek Urartular n maddi kültür kal nt lar n n içine dal veriliyor birden. Sergide Urartular n ordu ve savafl alan nda kulland klar tunç kalkanlar, mi ferler, k l çlar, hançerler, ok uçlar, sadaklar, at koflum tak m, at gemleri, at ç ng - raklar ; dinsel inan fllar hakk nda bilgi veren tunç adak levhalar, adak halkalar, pektoraller, madalyonlar; gündelik yaflamlar yla ilgili çanak çömlekler, mühürler, metal kaplar, bakraçlar, testiler; süslenme ve tak sanat yla ilgili alt n, gümüfl ve tunçtan yap lm fl küpeler, bilezikler, süs i neleri, fibulalar, rengârenk boncuklardan oluflan kolyeler, metal boyun halkalar, saç spiralleri, metal giysi dü meleri, makyaj tak m ile üzerlerinde çeflitli betimlerin bulundu u tunç kemerler, kendi aralar nda grupland r larak, her eser küçük tan t m kartlar yla beraber teflhir edilmektedir. Urartu Uygarl n n Do u Anadolu ya getirdi i yeniliklerin bafl nda yer alan çivi yaz s ile ilgili kil tabletler ve bazalt stel örne i çevirisiyle birlikte sergilenmektedir. Ayr ca tunçtan yap lm fl adak halkalar, ç ng raklar, at koflum tak m ve kemerler üzerinde bulunan Urartu Krallar n n envanterine ait birer sat rl k çivi yaz lar da, dünyan n en zengin çivi yaz l tunç eserler konusunda bilgi vermektedir. Bunun yan s ra bir Urartu mezar n n nas l oldu u, mezar n içine ölünün nas l yerlefltirildi i, ölüyle beraber ne tür hediyelerin konuldu unu göstermek amac yla sembolik bir Urartu mezar da sergi içinde yer almaktad r. Ayr ca teflhirdeki tüm bu maddi kültür kal nt lar, Urartular n egemen oldu u co rafya, baflkent Tuflpa, tap naklar, saraylar, kaleler, sulama kanallar, mezarlar, Urartu yaz s, ileri düzeydeki maden ve tafl iflçili i, savafl donan mlar, bölgede yap lan arkeolojik kaz ve yüzey araflt rmalar n n tarihçesi ile ilgili tan t m metinleri ile foto raf ve gravürlerle ve Temmuz ay nda sergi çal flmalar yla ilgili olarak Van a gelen Yap Kredi Kültür Sanat Yay nc l k tan bir ekibin,.ü. Edebiyat Fakültesi ne ba l Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt rma Merkezi Müdür ve Araflt rma Görevlileri ile birlikte, orada çekmifl oldu u, Van izlenimlerine dayanan kamera görüntüleriyle desteklenmektedir. Bunun yan s ra serginin, Van izlenimlerine ve yine Urartu eserlerine dair foto raflardan oluflan soka a tafl nm fl flekli, stiklal Caddesi Galatasaray Meydan nda ayn tarihte aç lm flt r. 17 Mart 2004 tarihine kadar aç k kalacak olan serginin, Urartu Uygarl n hem metinlerle, hem de foto raflarla çok genifl kapsaml tan tan bir katalo u da yay mlanm flt r. Bafl düflman Assur Krall ile sürekli savafl halinde bir toplum olan Urartular n, çeflitli savafl aletlerinde göstermifl olduklar ustal klar ile bu savafllar s ras nda tak ve mimaride ulaflm fl olduklar sanat esteti inin, mükemmel bir flekilde beraberce yürütüldü ünü görmek hem flafl rt c, hem sayg ya de er, hem de heyecan vericidir. Bu ba lamda, sergi isminin son derece iyi bir seçim oldu u da görülmektedir; Urartu: Savafl ve Estetik. lknur Zeynep Konuralp Klasik Filoloji Seminerleri stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Latin Dili ve Edebiyat Anabilim Dal taraf ndan 2003 y l nda, Klasik Filoloji Seminerleri ad alt nda, uzman kiflilerin klasik filolojiyi ilgilendiren çeflitli konular ele ald bir seminer dizisi bafllat ld. lk konuflmay tarihinde Prof. Dr. Ali Dinçol Anadolu da Diller ve Yaz lar bafll alt nda gerçeklefltirdi. kinci konuflmac tarihindeki Eskiça da Felsefe-Bilimin Ortaya Ç k fl bafll kl konuflmas yla Prof. Dr. Teoman Dural idi. Klasik Filoloji Seminerleri kapsam nda y l n son konuflmac s de Tevrat kim yazd konu bafll yla skender Savafl r oldu. Her üç seminerde de dinleyicilerin çoklu u ve nitelikli kat l m, bu buluflmalar n gelene e dönüflebilece i umudunu verdi. Türk Eskiça Bilimleri Enstitüsü yay nlar aras nda çok yak nda Klasik Filoloji Seminerleri 2003 bafll kl bir kitap yay nlanacakt r. Ege Yay nlar taraf ndan haz rlanan kitap, o y l içerisinde gerçeklefltirilen seminerlerin metinlerini içermektedir. Klasik Filoloji Seminerleri, 2004 y l nda da Doç. Dr. Cengiz Çakmak n Sokrates Öncesi Düflünürlerde T p Sanat, Yrd. Doç. Dr. Faruk Akyol un Ortaça da Üniversiteler ve Doç. Dr. Bedia Demirifl in Eski Yunan ve Roma Yaz n Zaman m za Nas l Ulaflt? bafll kl konuflmalar yla devam edecektir. Ekin Öyken Hattice, Urartuca ve Di er Nadir Diller Hakkında Paris te bir Konferans Yapıldı 14 Kasım 2003 tarihinde Paris te Institut Catholique de E Cavaignac ve L. Delaporte Günleri yapıldı. Bu çerçevede enstitü üyelerimizden Prof. Dr. Ali Dinçol, Prof. Dr. Belkıs Dinçol ve Prof. Dr. Oktay Belli tarafından hazırlanan Yukarı Anzaf da Bulunmufl Yeni Yazıtlı Tunç Eserler tebli ini, Prof. Dr. Ali Dinçol sundu. 12 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

15 ARKEOLOJ DÜNYASINDAN Soloi Pompeiopolis Heykelleri Soloi Pompeiopolis te, Sütunlu Cadde nin 2000 y l kaz s s ras nda, ayakta duran, giyimli, (biri bafll ) iki erkek heykeli, belden yukars noksan bir kad n heykeli, bir erkek heykeline ait ayak k sm mevcut kaide ve bir kad n n nesne tutan sa el parças bulunmufltur (Bkz. HABERLER Say 12, May s 2001, s.15). Kaz baflkan Yrd. Doç. Dr. Remzi Ya c taraf ndan yay nlamam önerilen Soloi-Pompeiopolis Heykelleri ni, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü nün izniyle çal flmaktay m. Kad n heykelinde sol bacak tafl y c d r, etekleri yerlere de en uzun Khiton, ayaklar üzerinde enlemesine katlar halinde toplanm flt r; ancak yar s görülebilen ayaklarda sandaletler vard r. Ayak parmaklar ve t rnaklar uzun ifllenmifltir. Bileklere dek uzun Himation, s rt diagonal katederek, sa koltuk alt ndan öne gelmekte, serbest sa baca sarmakta, muhtemelen dirsekten öne k vr k sol kolun üzerine at lm fl olarak, katlar halinde yanda sarkmaktad r. Heykelimiz, sa kolun üst k sm ndan, sol kalçaya do ru, gö üs alt ndan, hafif bir yay çizerek, çaprazlama k r ld için, omuzlar ve sol kola ait hiçbir iz yoktur. Figür, giysi üzerindeki bafl ve kuyruk izlerinden anlafl ld na göre, bile in üst k sm ndan k r lm fl sa eliyle, bir y lan tutmakta idi. Hem bu belirteç hem de özgün durufl ve giyim tarz nedeniyle, heykelimizi ilk bak flta sa l k tanr ças Hygieia olarak yorumlayabiliriz. Soloi Pompeiopolis in erkek heykelleri, durufl, oran, büyüklük, üslûp ve özellikle gö üs uçlar n birlefltiren V flekilli kumafl k vr mlar n n ifllenifli yönünden birbiriyle çok benzerdir. Her ikisi de uzun Himation ve Khiton giymifl olup, sol bacaklar tafl y c, sa bacaklar serbesttir. Uzun Himation, sol omuza at lm fl olup, arkadan gövdeyi sararak, sa kalça hizas nda kabar k bir bükümle öne gelmektedir. Her ikisi de sol yanda, demet fleklinde ba lanm fl, karesel ifllenmifl rulolarla desteklenmifltir. Bu heykellerden, bafl haricinde kaidesiyle birlikte tüm korunagelmifl olan n sol elinde de bir rulo vard r. Di eri ise sol eliyle, bel hizas nda, sol omuzuna at lm fl Himation un k vr mlar ndan bir k sm n avuçlam fl olarak tutmaktad r. Bu heykelin, gövdeye k r k k r a uyan, yüzü oldukça afl nm fl, portre hatlar alg lanabilen bafl da mevcuttur. Bunlar, kentin sütunlu caddesinde bulunduklar ndan ve do al boydan büyük olduklar ndan, muhtemelen önemli kiflilerin portrelerini tafl yan heykellerdi. Heykellerimiz, özellikle mevcut portrenin ifllenifline ve genel üslûp özelliklerine göre M.S. 3. yy n ilk yar s içine tarihlenebilir. Portre, M.S. 238 de imparator olan Balbinus un sikke resimleriyle (özellikle profilden g d k k sm yla) ve Pireus taki heykelinin bafl yla çok benzerdir. Yaln zca 99 gün iktidarda kalm fl olmas na karfl n, Balbinus un Roma Devlet darb yan s ra, Anadolu da, Bithynia da Herakleia Pontika ve Nikomedia, Ionia da Miletos, Pontus ta Amisos ve Kilikia da Tarsus kentlerinde sikkeleri bas lm flt r. Hygieia n n, imparator heykeli yak n nda bulunmas ve muhtemelen bir Asklepios un pendant olmas, bize, özellikle do u provinzlerinde yayg n görülen tasvir programlar n an msatmaktad r. Burada Hygieia, Salus Augusti olarak, hem imparatorun kiflisel sa l n, hem de Salus Imperii olarak devletin bekas n, yani sa l kl bir idareyi kastediyor olabilir. Zira, M.S. 3. yy n ilk yar s nda, ikide birde imparatorlar ve buna ba l olarak yönetim politikas de iflmifl, halk, özellikle eyaletlerde, huzursuzluklardan b km flt r ve ço u kez imparatorlar n öldürülüflü ile meydana gelen iç çat flmalar nedeniyle, devletin zay flayaca, yani sa l n n bozulaca düflüncesiyle, Salus, imparatorlar n ve devletin koruyucusu olarak, giderek artan boyutta önem kazanm flt r. Yani, kan mca burada, M.Ö. 2. yy dan beri Hygieia tipi ile özdefllenmifl olan Salus betimlenmifltir ve Asklepios la birlikte imparator Balbinus a refakat ederek, Roma mparatorlu u nun sa l n flah sland rmaktad r. Sonuç olarak, Soloi Pompeiopolis te sütunlu caddeye, imparator Balbinus un portre heykelinin, belli bir tasvir program çerçevesinde, yüksek memur ve tanr larla birlikte, dikildi ini ve Hygieia görünümündeki Salus un, hem imparatorun kiflisel sa l n, hem de Kilikia eyaletinin ve Roma devletinin sa l n koruyan bir personifikasyon oldu unu düflünmekteyim. Elif Tül Tulunay Tunç Ça nda Do u Anadolu, Transkafkasya ve Kuzeybat ran Yerleflim Sistemleri Konulu bir Sempozyuma, Van Ev Sahipli i Yapacak Yüzüncü Y l Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü ile Alman Arkeoloji Enstitüsü, Eurasien Abteilung taraf ndan A ustos 2004 tarihinde Van da Tunç Ça nda Do u Anadolu, Transkafkasya ve Kuzeybat ran Yerleflim Sistemleri konulu bir sempozyum düzenlenecektir. Kat lmak ya da sempozyum hakk nda bilgi almak isteyenler, Yüzüncü Y l Üniversitesi ö retim üyelerinden Dr. Aynur Özf rat ile ba lant kurabilir ya da adresinden ulaflabilirler. TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 13

16 Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT) ANKARA ÜN VERS TES Sosyal Bilimleri Enstitüsü Antropoloji Ana Bilimdalı Paleoantropoloji Bilimdalı Pehlevan, C., Rhinoceratidae Evrimi: Çorakyerler Geç Miyosen Buluntularının Analizi, DT (Dan: E. Güleç). Yılmaz, H., Üça ızlı Ma arasından Çıkarılan Öncül ve Erken Üst Paleolitik Tafl Aletlerinin Sınıflandırılması ve Kullanım zleri, DT (Dan: E. Güleç- S. Kuhn). Açıkkol, A., Üça ızlı Ma arası Faunasının Zooarkeolojik Açıdan ncelenmesi: Capra, Capreolus, Dama ve Cervusların Morfometrik Açıdan Analizi, DT (Dan: E. Güleç). Gözlük, P., Van-Karagündüz Populasyonunun Difllerinin ve Çenelerinin Paleoantropolojik Açıdan ncelenmesi, DT (Dan: A. Sevim). Gençtürk,., Kron Temel Alanının Hesaplanmasında Yeni Bir Yöntem: Yaflayan ve Paflalar Fosil Hominoidler Üzerinde Bir Arafltırma, DT (Dan: B. Alpagut). Güngör Demirel, A., Anadolu Fosil Omurgalılarının Tafonomisi, DT (Dan: A. Ersoy). Erkman, A. C., Anadolu da Travma Olgusunun Yaygınlı ı ve Geliflimi, DT (Dan: E. Güleç). Satar, Z., Eskiflehir li fiarhöyük Kazısı ndan Ele Geçen Hayvan Kemiklerinin Zooarkeolojik Aç - dan ncelenmesi, YL (Dan: E. Güleç). Çırak, A., Van-Karagündüz ve Mersin-Kelenderis Toplumlarında Seksüel Dimorfizm, YL (Dan: A. Sevim). Özdemir, C., Dilkaya-Karagündüz (Ortaça ) skelet Populasyonlarında Do ufltan Anomalilerin ncelenmesi, YL (Dan: E. Güleç). Baykara,., Merdivenli Ma arası Buluntularının Biyokültürel Açıdan ncelenmesi, YL (Dan: E. Güleç-S. Kuhn). Kaya, F., Türkiye Cricetodontini lerinin (Rodentia, Mammalia) Evrimi, YL (Dan: E. Ünay). fiahin, S., Çorakyerler Üst Miyosen Proboscid lerin ncelenmesi, YL (Dan: A. Sevim). Yalçınozan, E., Dilkaya-Karagündüz (Ortaça ) Populasyonlarında Enfeksiyon Hastalıklarının Paleopatolojik Açıdan ncelenmesi, YL (Dan: E. Güleç). Tanju, A., Hominid Evrimi ve Paleoekolojisi, YL (Dan: E. Güleç). Aydıno lu, N., Iassos (Mu la) VI. Yüzyıl A.D. Dönemi nsanlarının Difllerinin Paleoantropolojik Açıdan ncelenmesi, YL (Dan: A. Ersoy). STANBUL ÜN VERS TES Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiça Tarihi Bilimdal fiahin, H., Geç Roma mparatorluk ve Erken Bizans Dönemlerinde Da l k Kilikia (Kilikia Trakheia) Bölgesi Yaz tlar nda Meslekler, 2003 DT (Dan: M. Özsait). Klasik Arkeoloji Bilimdal Türkmen, M., Anadolu Severuslar Dönemi Mimarisi: Plan ve Bezeme Yönünden Bir nceleme, DT (Dan: E.T. Tulunay). Çizio lu, E., Etrüsk Resim Sanat ve Anadolu dan Benzer Örnekler, YL (Dan: E.T. Tulunay). Gogo, D., Antik Ça da Ticaret Gemileri ve Denizcilik, YL (Dan: E.T. Tulunay). Akflun, fi., Klâsik Ça Plastik Eserlerinde Saç Biçimleri, YL (Dan: E.T. Tulunay). Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Bilimdal Demirtafl, I., Hitit Çanak Çömle inin Biçimleri Bak - m ndan De erlendirilmesi, 2003 YL (Dan: G. Umurtak). Sandalc, S., kiztepe lk Tunç Ça III Dönemi Çanak Çömle i, 2003 DT (Dan: Ö. Bilgi). Sar, S., Küllüoba lk Tunç Ça II Çanak Çömle i, YL (Dan: T. Efe). Türkteki, M., Küllüoba lk Tunç Ça III Çanak Çömle i, YL (Dan: T. Efe). Yurtsever, A., M.Ö. 2. Biny l Orta Karadeniz Bölgesi Çanak Çömle i ( kiztepe Kaz lar Ifl Alt nda), YL (Dan: Ö. Bilgi). Ünal, H. A., Küllüoba lk Tunç Ça Mimarisi, YL (Dan: T. Efe). Fidan, E., çbat Anadolu Orta Tunç Ça Öncesi Metal Eserleri, YL (Dan: T. Efe). Karaçam, D., M.Ö. 2. Biny l Küllüoba Çanak Çömle i, YL (Dan: T. Efe). Say t, N., Tilmen Höyük lk Tunç Ça Çanak Çömle i, YL (Dan: G. Umurtak). Cezairli, A., M.Ö. 2. Biny l Anadolu da Ölçü Aletleri ve A rl klar, YL (Dan: Ö. Bilgi). Salar, N., kiztepe lk Tunç Ça Mezarl n n Sosyo- Antropolojik Aç dan De erlendirilmesi, DT (Dan: Ö. Bilgi). 14 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

17 YÜKSEK L SANS (YL) VE DOKTORA TEZLER (DT) MU LA ÜN VERS TES Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Bölümü Çörtük, U., Kuzey Karia Akçay Vadisi ve Çevresinin Arkeolojik Araflt rmas, YL (Dan: A. Diler). Halat, S., Mersin ve Çevresindeki Antik Ça Zeytin ve Üzüm Presleri, YL (Dan: A. Diler). Güner, E., Gelibolu Vadisi ve Çevresinin Arkeolojik Araflt rmas, YL (Dan: A. Diler). Çimen, L., Halikarnassos Yar madas fiehir Surlar YL (Dan: K. ren). Kaz l, E., Yata an Ovas ve Çevresinde Arkeolojik Yüzey Araflt rmas, YL (Dan: A. Diler). Durak, P., Trakya da Dolmen ve Menhir Kültürleri, YL (Dan: A. Diler). YÜZÜNCÜ YIL ÜN VERS TES Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilimdal Biber, H., Urartu Silahlar : Hançer ve B çaklar, DT (Dan: V. Sevin). Çal flkan, H., Malatya, Elaz lleri F rat Vadisi Yerleflimleri, YL (Dan: A. Özf rat). K vanç, R., Elaz, Bingöl lleri Yüzey Araflt rmas Çanak-Çömlek Malzemesinin De erlendirilmesi, YL (Dan: V. Sevin). Kaz - Araflt rma 2002 Y l Akarçay Tepe Kaz s Kargam fl Baraj Gölü etki alan içerisinde kalan ve ODTÜ TAÇDAM koordinatörlü ünde kurtarma kaz - s olarak 1999 y l nda kaz s na bafllanan Akarçay Tepe yerleflmesi, Güneydo u Anadolu Bölgesi nde, Urfa ili s n rlar içerisinde, Birecik ilçesinin güneyinde yer al r. F rat boyu yerleflmelerinden Akarçay Tepe de Urfa Müzesi baflkanl nda, stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal, Barcelona Autonome Üniversitesi ve Tokyo Kaseigakuin Üniversitesi üyelerinden oluflan bir ekip taraf ndan sürdürülen çal flmalar 2002 kaz mevsimi sonuna kadar kesintisiz devam etmifl, 2003 y l nda ise, mali kaynak konusundaki sorunlar nedeniyle kaz lar gerçeklefltirilememifltir kaz mevsimi sonu itibariyle al nan sonuçlar, Akarçay Tepe nin ilk kez Orta PPNB olarak bilinen evrede iskân edildi ini göstermektedir (Akarçay Tepe Evre VI). Bunu kalibre edilmifl tarihlerle M.Ö. 8. biny l n hemen bafl na tarihlenen Geç PPNB (Evre V) ve 8. biny l n ortalar na tarihlenen Final PPNB (Evre IV) olarak adland r lan evrelerin izledi i anlafl lm flt r. Höyü ün do usunda, bugünkü Akarçay Köyü ne yak n kesimde yer alan ve üstüste tabakalanma gösteren bu yerleflmeyi, Çanak Çömleksiz Neolitik ten, Çanak Çömlekli Neoliti e Geçifl evresi izler (Akarçay Tepe Evre III). Henüz s n rlar kesinleflmemifl PPNB yerleflmesinin daha bat s nda ve Çanak Çömlekli Neolitik tabakalar n alt nda yer alan bu evre, M.Ö. (kal.) 8. biny l n sonundan 7. biny l n ortalar na kadarki bir zaman dilimini kapsar. Çanak Çömlekli Neolitik yerleflme ise iki evrelidir: M.Ö. 7. biny l n ikinci yar s na tarihlenen Akarçay Tepe Evre II ve 7. biny l n sonuna tarihlenen Akarçay Tepe Evre I. C-14 tarihleriyle do rulanm fl bu silsile, Akarçay Tepe nin Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden Halaf öncesi Çanak Çömlekli Neolitik döneme kadar kesintisiz iskan edildi ini göstermektedir. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Do u Toroslar, Orta F rat ve Levant kapsayan bölgede belli geliflmelerin izlendi i, kimi ortak özelliklerin görüldü ü, yerleflmeler ve bölgeleraras karfl l kl iletiflimin yo un oldu u bir dönemdir. Kendi içerisindeki farkl tabakalar ve yap evreleriyle Akarçay Tepe PPNB yerleflmesi, bu süreçte gerek yerleflme içi, gerekse dönemsel özelliklerin anlafl labilmesini sa layan verilere sahip bir yerleflmedir. Gayet iyi korunagelmifl yap sal kal nt lar (Orta PPNB den bafllayarak s ras yla) zgara planl yap lar, tafl ve kerpiçten tek mekânl yap lar ve hücre görünümlü çok-odal yap lar ile ifllik alan olarak kullan lan aç k alanlar ve avlulardan oluflmaktad r. Tar - ma al nm fl tah llar n yan s ra yabani olarak toplanan bitkiler; av hayvanlar n n yan s ra, ilk gözlemlere göre evcillefltirme aflamas ndaki hayvan türleri; yerleflmede gerçeklefltirilen dilgi a rl kl yontma tafl iflçili inin yan s ra, bitmifl halde ithal edilen belli alet tipleri ve çok çeflitli ifllev ve anlamda kireçtafl, kemik vb. hammaddelerden üretilmifl buluntular ile PPNB nin tipik yerleflmelerinden biridir. lk çanak çömleklerin görülmeye bafllad Geçifl Evre sinde (Akarçay Evre III) merkezin bat ya kayd ve höyük topografyas nda bir de iflim oldu u görülür. Bir di er farkl l k, PPNB yap lar nda görülen özenli ve ustal k isteyen tafl ve kerpiç iflçili inin yerini farkl bir anlay fla b rakt d r. Tafl temelli, ancak PPNB den farkl karakterdeki yap lar n yan s ra a rl kl olarak ahflap direkli hafif malzeme kullan ml bir yap laflmaya iflaret eden kal nt larla birlikte az say da TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 15

18 KAZI - ARAfiTIRMA olmakla beraber aç k ve koyu yüzey renklerine sahip, kural olarak mineral katk l ve gayet iyi açk l çanak çömlekler görülmeye bafllar. Toplumun ekonomisinde ve teknolojisinde belirgin ve ay r c bir fark görülmemekle birlikte, standartlaflmam fl alet gruplar, amaca kolayca ulaflmay sa layan teknolojiler, günlük faaliyetler için çeflitlenen alet gruplar, belli hayvan türlerinin di erlerine oranla tercih edildi ine iflaret eden say sal art fl, bu evrenin belirleyici özellikleri olarak ortaya ç kar. Halaf öncesi Çanak Çömlekli Neolitik yerleflmesiyle ilgili ilk sonuçlar ise, genel hatlar yla Akarçay Tepe halk n n günlük ihtiyaçlar karfl s nda belirlenen çeflitli endüstrilere sahip (çanak çömlek, kil, kemik, çakmaktafl, sürtme tafl iflçili i vd.) tar mc ve hayvanc bir toplum oldu unu ortaya koymufltur. Tafl temelli, kerpiç duvarl çok odal yap lar ile ifllik alanlar, ocak /atefl yerleri gibi ö elerin yer ald aç k alanlar, yap içi depolama mekânlar ile ekonomik aç dan kendine yeterli, mütevazi bir köy yerleflmesi görünümündedir. M.Ö. 9. biny ldan, 7. biny l n sonuna kadarki aral kta, kesintisiz olarak Çanak Çömleksiz Neolitik, Çanak Çömle e Geçifl Evresi ve Çanak Çömlekli Neolitik dönemde yaflanan kültürel dönüflümleri gerek yerleflme içi, gerekse bölgesel olarak ortaya koyabilecek potansiyele sahip Akarçay Tepe de, bu amaçlar do rultusunda, kaz çal flmalar n n önümüzdeki y llarda da devam etmesi planlanmaktad r. Mihriban Özbaflaran 2003 Y l Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri Kaz s Afla ve Yukar Anzaf Urartu Kaleleri, bugünkü Van kentinin 11 km kuzeydo usunda yer almaktad r. Afla- Anzaf Kalesi Urartu Kral flpuini (M.Ö ), Yukar Anzaf Kalesi de bu kral n o lu Menua (M.Ö ) taraf ndan kurulmufltur. Daha önceki y llarda bafllan lmas na karfl n aç lamayan çok say daki depo odas n ortaya ç karmak amac yla, 2003 y l kaz çal flmalar na Yukar Anzaf Kalesi nde a rl k verilmifltir. Depo odalar n n bulundu u kesimin deniz seviyesinden yüksekli i ortalama 1975 m dir. Odalar n hemen kuzey k sm ise dik ve e imli bir flekilde afla daki kuzey surlar na do ru inmekte ve 1920 m koduna düflmektedir. Herhangi bir kar fl kl a meydan vermemek için, odalar bat dan do uya do ru numaraland r lm flt r y l kaz çal flmalar nda aç lan 7, 8 ve 9 no lu küçük odalar n tabanlar na inilememiflti. Duvar yüksekliklerinin 4 m nin üstünde olmas d flar ya toprak at lmas n güçlefltirirken, duvarlar n da y k lma tehlikesi söz konusuydu y l kaz çal flmalar nda, d flar ya toprak at lmadan bu üç odan n tabanlar n n s k flt - r lm fl kilden yap ld saptanm flt r. Ayr ca 8 no lu küçük odan n taban nda, olas l kla kalenin skitler taraf ndan kuflat lmas s ras nda oda içinde bulunan insanlar n kesip yedikleri küçükbafl hayvan kemikleri toplu olarak bulunmufltur. 10 no lu ana koridorun do u duvar üzerinde 2 m yüksekli inde ve 1.5 m geniflli indeki kap bofllu u, bat yönünde çok büyük bir salona aç lmaktad r. Ortaça yerleflmecilerinin mevcut toprak seviyesinden m derinli e indikleri, konut duvarlar n, ocak ve tand rlar n yapt klar görülmektedir. Ancak Urartu mimari kal nt lar n n duvar yüksekliklerinin m kadar olmas, Ortaça yerleflmecilerinin tahribat ndan kurtulmas na neden olmufltur. Büyük salonda sürdürdü ümüz kaz çal flmalar ile hem büyük salonun plan ortaya ç kar lacak, hem de di er odalarla olan iliflkisi araflt r lacakt r. 10x29 m büyüklü ünde dikdörtgen bir plan gösteren salon, toplam olarak 280 m 2 lik bir alan kaplamaktad r. Kuzeyde bulunan 6, 7, 8 ve 9 no lu küçük odalar n salona aç lan kap yerleri saptanm flt r. Ancak kap ve duvarlar n y k lmamas için tafl ve toprak tabakas ile dolu olan kap giriflleri boflalt lmam flt r. Büyük salonun duvarlar n n da, di er odalar n duvarlar gibi temellerinin tafltan, bunun üzerinin de kerpiçten yap ld görülmüfltür. 3 m yüksekli indeki kerpiç duvarlar n üstü beyaz kireç ile badana edilmifltir. Salonun güney duvar üzerinde flimdilik yan yana dört adet nifl bulunmaktad r. Çeflitli eflyalar n konuldu u her dört niflin de üst k sm kavislidir. Yine güney duvar üzerinde, kandilin konuldu u küçük bir nifl bulunmaktad r. Kandilin ç kard isten dolay niflin üst k sm siyah bir renge dönüflmüfltür. Salonun taban döflemesi, s k flt r lm fl kilden yap lm flt r. Salonun ortas na do ru dört adet sütun kaidesi bulunmufltur, ancak bunlardan yaln zca iki tanesi in-situ dur. Tabana gömülen iki sütun kaidesinin yan nda bulunan di er sütun kaideleri, duvarlar n fliddetli bir flekilde y k l p, bas nç yapmas yla, yerlerinden kaym fllard r. Hatta sütun kaidelerinin yan na, y k nt topra iki adet de küçük boy pithos getirmifltir. Büyük bir özenle kumtafl ndan yap lan sütun kaidelerinin çaplar, cm aras nda de iflmektedir. Ancak ne yaz k ki her dört sütun kaidesinin çevre geniflli i üzerinde yaz t bulunmamaktad r. Salonun içinde,güney duvar na bitiflik olarak yap lan 3x5 m büyüklü ündeki eklentili bölümün, yiyecek ve içeceklerin konuldu u küçük bir depo odas olarak kullan ld anlafl lmaktad r. Bu küçük odan n girifli do u yönündedir ve bu yüzden bu kesime duvar yap lmam flt r. ki taraf tek s ra tafl duvardan yap lan küçük odan n içinde bulunan büyük bir pithos, duvarlar n ve 16 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER

19 KAZI - ARAfiTIRMA çat n n fliddetli bir flekilde y k lmas yla parçalanm flt r. Pithosun boyun k sm n n alt nda yan yana ve üst üste yap lan 9 daire biçimindeki iflaret kümesi, di er depo odalar nda bulunan pithoslar üzerindeki iflaretin benzerini oluflturmaktad r. Öyle anlafl lmaktad r ki, bu küçük odada bulunan yiyecek ve içecekler de, büyük salonda çal flan insanlar n yiyecek gereksinmesini karfl lamaktayd. Büyük salonda çat y tafl yan ahflap kirifller ile sütun direklerinin fliddetli bir flekilde yanmas yla, taban n üzerinde kül ve kömür tabakas birikmifltir. Taban n baz yerlerinde ise, küçükbafl hayvan kemikleri bulunmaktad r. Kalenin di er odalar nda bulundu u gibi, buradaki hayvan kemiklerinin de kalenin skitler taraf ndan kuflat lmas s ras nda içeriye s nan insanlar n kesip yedikleri küçükbafl hayvanlara ait oldu u anlafl lmaktad r. Salonda 2002 y l kaz sezonunda bulunan dört sütun kaidesine ek olarak, iki adet daha bulunmufltur. Bunlardan biri güneybat da, di eri de güneydo u köfleye yak nd r. Ancak her iki sütun kaidesi de in-situ de ildir. Hatta güneydo u köfleye yak n olan sütun kaidesi, duvarlar n fliddetli bir flekilde y k lmas sonucunda yan yatm flt r. Salonun kuzeybat köflesine 1 m derinli- inde ve 1.40 m geniflli inde aç lan cep gibi bir girinti, kuzeyde 6 no lu küçük odaya do ru aç lmaktad r. Ayr ca salonun bat duvar dibinde tafltan yap lm fl büyük bir dibek bulunmufltur. Salonun güneybat duvar önünde de, taban n özenle düzeltilmifl kumtafl bloklarla döflendi i görülmüfltür. Ayr ca duvarlar n ve çat n n y k lmas sonucunda bir küp de parçalara ayr lm flt r. An tsal bir görünüme sahip olan 10 no lu koridor, 5 no lu depo odas n n güneyinde yer almaktad r. 2.5 m geniflli indeki koridorun çok uzun olmas ve bat s ile do usundaki di er odalar n bu koridora aç lmas, bunun ana koridor özelli ine sahip oldu unu göstermektedir. Daha önceki y llarda sürdürülen kaz çal flmalar nda, kuzey-güney do rultusunda uzanan bu koridorun güneye do ru 10. metresinde, 1 m geniflli inde ve 1 m kal nl nda bir duvar ç k nt s bulunmaktad r. Bu ç k nt n n 1.40 cm geniflli indeki bir kap geçidinin bat daki yan duvar oldu u anlafl lm flt r. Bunun karfl s nda, yani do usundaki duvar n önünde ise 20 cm lik bir ç k nt bulunmaktad r. Koridor duvarlar gibi bu ç k nt lar da kerpiçten yap lm flt r. Kap geçidinin 30 cm güneyinde ve koridorun bat duvar üzerinde 1.5 m geniflli inde bir kap geçidinin varl saptanm flt r. Bu kap daha önce de belirtti imiz gibi bat daki 11 no lu büyük salona aç lmaktad r. Kap geçidinden güneye do ru devam eden kaz çal flmalar s ras nda, koridorun flimdilik 44 m lik bir k sm tümüyle boflalt lm flt r. Koridorun içinde tafl ve topraktan oluflan kal n bir dolgu tabakas bulunmaktayd. Daha önce de belirtti imiz gibi 2.5 m geniflli indeki koridorun bat duvar ortalama 4 m, do u duvar ise ortalama 3.70 m yüksekli indedir. Koridorun do u duvar, bat duvar na k yasla biraz daha fazla tahrip olmufltur. Hatta do u duvar n oluflturan kerpiç duvarlar n koridorun içine y k ld ve büyük kümeler oluflturdu u görülmektedir. Temelleri tafltan ve üst k sm da kerpiçten yap lan koridorun duvarlar beyaz badana ile s vanm flt r. Ayr ca bu yüksek duvarlar, ç kan yang ndan dolay yer yer tu lalaflm flt r. Ahflap çat kiriflleri, kap lar ve di er ahflap malzemenin yanmas sonucunda, hemen her fley afl r bir flekilde yanarak tahrip olmufltur. Güneyden kuzeydeki 5 no lu depo odas na do ru yüksek bir e imin bulunmas yüzünden, tüm y k nt lar n kuzey yönüne do ru akt ve kap ç k nt s n tahrip etti i görülmektedir. Mevcut toprak seviyesinden 4.10 m derinli e inildikten sonra, ancak tabana ulafl labilmifltir. S k flt - r lm fl kilden yap lan taban döflemesinin içine, yuvarlak çak l tafllar n n gömüldü ü görülmüfltür. Bir elma büyüklü ündeki çak l tafllar n n taban döflemesine gömülmesiyle, oldukça sa lam bir zemin elde edilmifltir. Böylesine ilginç taban döflemesinin benzerine, bugüne de in di er Urartu kalelerinde rastlan lmam flt r. Ana koridorun en önemli özelli i, koridora aç lan odalar n biri d fl nda flimdilik üç tanesinin do u yönünde yap lm fl olmas d r. Ortalama m geniflli inde ve 2.5 m yüksekli indeki bu kap geçitlerinin içi tafl ve toprak ile doludur. kinci kap geçidinin 7 m güneyinde ise, koridor duvarlar n n do u ve bat yüzüne 50 cm geniflli inde ve 2 m uzunlu unda bir duvar yap larak, an tsal bir kap girifli oluflturulmufltur. Kap kanatlar n n güney kesimde yer ald san lmaktad r. Ancak ç kan fliddetli yang n s ras nda ahflap tavan örtüsü ile birlikte kap kiriflleri ve kanatlar afl r bir flekilde yanarak tahrip olmufltur. Yang n o denli fliddetli olmufltur ki, bulunan bronz kap halkalar n n baz k s mlar ergiyerek cüruflaflm flt r. Oldukça sa lam ve an tsal bir flekilde yap lan kap girifli, ayn zamanda bir kenet gibi do u ve bat duvar n güçlendirmifltir. Daha önce de belirtti imiz gibi flimdilik 44 m uzunlu unda olan ana koridor, güney yönünde Haldi Tap - na avlusuna do ru devam etmektedir. Özellikle koridorun bat duvar n n içeriye do ru y k ld gözlemlenmifltir. Gelecek y l sürdürülecek kaz çal flmalar sonucunda, Haldi Tap na ve koridorun hangi yönündeki odalar toplulu u ile iliflkili oldu u ö renilmeye çal fl lacakt r. 11 no lu büyük salon ile 10 no lu ana koridorda yap lan kaz çal flmalar s ras nda çok say da çanak çömlek, metal ve tafltan yap lm fl eflya, alet ve silah ortaya ç kar lm flt r. Keramikten yap lan eflyalar TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER 17

20 KAZI - ARAfiTIRMA aras nda kandiller, tabaklar, kaseler, maflrapa, kupa, çeflitli büyüklükteki mutfak kaplar ile küçük testicikler bulunmaktad r. Özellikle büyük testilerin bir minyatürü olan yonca a zl ve k rm z açk l testicikler, Urartu saray sanat n n karakteristik örneklerini yans tmaktad r. Bu tür küçük kap ve testiciklerin parfüm, ilaç veya dekoratif amaçla kullan lm fl oldu u san lmaktad r. Demirden yap lan ok uçlar ile çuvald z ve i neler, korozyondan fazlaca etkilendi inden k r k parçalar halindedir. Bazalt tafl ndan yap lan kap, ezgi ve ö ütme tafllar ile bile i tafllar ve a rflaklar, büyük salonun gerçek anlamda bir atölye olarak kullan ld n göstermektedir. Yukar Anzaf Kalesi kaz lar ndan ortaya ç kar lan çanak-çömlek ile bronz ve demirden yap lm fl çeflitli eflya, alet, tak ve özellikle silahlara ait parçalar, Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt rma Merkezi nin modern alet ve araçlarla donat lm fl laboratuar na getirilerek konservasyon çal flmalar yap lmaktad r. Tümlenebilecek kap, kase ve vazolar laboratuarda baflar l bir flekilde tümlenmektedir. Hiç kuflkusuz ana koridorda geçen y llarda ortaya iki adet çivi yaz l kil tablet, Yukar Anzaf Kalesi nin en ilginç buluntusunu oluflturmaktad r. Ayr ca Yukar Anzaf Kalesi nde bulunan tunç eflya ve silahlar n çok büyük bir k sm çivi yaz l d r. Bilindi i gibi flimdilik Do u Anadolu Bölgesi nin en çok çivi yaz l tunç eflya ve silah, Yukar Anzaf Kalesi nde ortaya ç kar lm flt r. Ortaya ç kar lan çeflitli tunç eflya ve silahlar üzerindeki çivi yaz lar, Urartu epigrafyas, dini ve özellikle tarihine çok büyük yenilikler sa lamaktad r Y l Enez (Ainos) Kaz ve Onar m Çal flmalar Oktay Belli Enez (Ainos) ören yeri 2003 sezonu kaz ve onar m çal flmalar na; Kültür ve Turizm Bakanl, Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlü ü, Döner Sermaye flletmeleri (DÖS M),.Ü. Rektörlü ü Bilimsel Araflt rma Projeleri Yürütücü Sekreterli i ile Edirne Valili i Çevre Koruma Vakf maddi kaynak sa lam flt r. Maddi ve manevi desteklerinden ötürü söz konusu kurum ve kurulufllara flükranlar m sunmak benim için zevkli bir görevdir. Çal flmalar, açmalarda yap lan genel temizli in bitirilmesinden sonra afla da bafll klar halinde belirtilen alanlarda gerçeklefltirildi. Akropol-Kale içi çal flmalar : 2003 y l nda Akropol de yap lan kaz lar a rl kl olarak IVac ve IVad açmalar nda yürütülmüfltür. Her iki mekânda yap lan kaz çal flmalar, 7.10 m derinli e kadar devam etmifl, ana kayadan oluflan tabana ulafl lmas yla buradaki kaz ya son verilmifltir. IVac ve IVad açmalar nda ortaya ç kan ana kaya mimarisi di er mekânlara göre daha ilginç sonuçlar göstermifltir. Özellikle IVac mekân n n bat ve güney duvarlar ana kaya 3.50 m düzgün kesilerek oluflturulmufl, kuzey ve do u duvarlar ise, kesme tafllardan bindirme tekni i ile yap lm flt r. Mekân n bat duvar üzerinde, 30 cm çap nda bir havaland rma penceresinin yer ald görülmüfltür. Söz konusu pencere, henüz girifli saptanamayan duvar n bat s ndaki kaya bofllu unu havaland rmak amac yla yap lm fl olmal d r. Rampan n alt nda yer alan bu bofllu un di er mahzenlerde oldu u gibi flarap dinlendirme ve saklama yeri oldu u san lmaktad r. IV numaral açmada bu güne kadar yap lan çal flmalar Akropol de ana kayan n özenli ifllenerek kare ve dikdörtgen planl mekânlar ile so uk hava deposu ifllevini yüklenen mahzenler yap ld n göstermifltir. IVac mekân n n içindeki moloz topra n kald r lmas s ras nda de iflik dönemlere ait buluntular ele geçmifltir. Özellikle oryantalizan üslupla dekore edilmifl çömlek parçalar, siyah ve k rm z figür tekni inde yap lm fl Attika mallar, piflmifl toprak figürinler ve kandiller Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemlere güzel birer örnek oluflturduklar gibi, Ainos un söz konusu dönemlerde kültür ve sanat alan nda bat ile do unun etkisinde kald n göstermektedir. Roma Villas Çal flmalar : 3. yy a tarihlenen zengin evin güney ve güneydo u kesiminde yap lan derinlefltirme çal flmalar nda taban n 25 cm alt nda, içi harçla s vanm fl küçük bir havuzun taban ortaya ç km flt r. Havuzun çevresindeki dolgu toprak içinden Arkaik ve Klasik Dönemlere ait olan boyal çömlek ve kandiller ele geçmifltir. Açman n bat, güney ve do u yönlerinde yap lan kaz çal flmalar s ras nda daha önce kald r lan mozai in devam - n n bahçelerin alt na do ru uzand anlafl lm fl ancak büyüklü ü hakk nda herhangi bir bilgi edinmek mümkün olmam flt r. Çak ll k Mevkii Klasik Dönem Nekropol Çal flmalar : Enez-Keflan karayolunun 2. kilometresinde yer alan Çak ll k Mevki Nekropolünde bu y l gerçeklefltirilen 3. dönem çal flmalar, Ainos kültür tarihi için çok önemli sonuçlar vermifltir. Nekropolde aç lan 400 m karelik alan içinde, çat kiremitlerinden oluflturulmufl biri bebe e ait olmak üzere iki mezar, kalker tafl ndan yap lm fl iki lahit, urne olarak kullan lan biri bronz di eri ise piflmifl topraktan yap lm fl iki hydria ortaya ç km flt r. Birinci s n f iflçilik gösteren bronz hydrian n dikey kulpu üzerinde kabartma olarak yap lm fl bir syren betimi yer almaktad r. Ayr ca, kalsik döneme ait lekytoslar, alabastronlar, de iflik büyüklüklerde yap lm fl siyah firnisli piflmifl toprak kaplar, üzerinde kad n portresi ifllenmifl alt n yüzük ile bronz ayna ve di er buluntular n kalitesi, Ainos kentinin söz konusu 18 TÜRK ESK ÇA B L MLER ENST TÜSÜ HABERLER