Hepiniz tekrar hoş geldiniz.

Transkript

1 Değerli Basın Mensupları, hoşgeldiniz. Hepinizi Türkiye İhracatçılar Meclisi ve şahsım adına saygıyla selamlıyorum. Bugün sizlerle, her çeyrek düzenlediğimiz ve neticelerini kamuoyuna aktardığımız İhracatçı Eğilim Araştırması nın 2014 yılı 4. çeyrek sonuçlarını paylaşmak için biraraya geldik. Hepiniz tekrar hoş geldiniz. Açıklamaya başlamadan önce, ilk ayını tamamlamak üzere olduğumuz 2015 yılının ülkemiz, ekonomimiz, üreticimiz ve ihracatçımız için hayırlarla, yeni umutlarla, başarılarla dolu güzel bir yıl olmasını tekrar diliyorum. 1

2 Bu çeyrekteki araştırmamız; Pazar Dinamikleri Dış Pazarlarda ve Sektörde Karşılaşılan Sorunlar Şirketlerin Finansal Eğilim, Üretim, Tedarik ve Enerji Kullanımları Genel ve Sektörel Hammadde Kullanım Durumu 2

3 Finansman İstihdam Yatırım Piyasa Beklentileri.. ve Dış Talebe İlişkin Beklentiler ana başlıkları altında gerçekleştirildi. Bu çeyrekte özel gündemde ise; İhracatçıların Öncelikli Dönüşüm Programlarına Dair Beklentileri, İnovasyon Stratejisi ve Yönetimine Yaklaşımları ve Hızla Gerileyen Petrol ve Emtia Fiyatlarına Yönelik Değerlendirmelerini ele aldık. 3

4 2014 yılı 4. çeyrek İhracatçı Eğilim Araştırması anketi yine tam 500 ihracatçı firmanın Yönetim Kurulu üyesi veya üst düzey yöneticilerinin katılımı ile gerçekleştirildi. Araştırmamıza ilgi gösteren ve zaman ayıran tüm ihracatçılarımıza teşekkür etmek istiyorum. 4

5 Ankete katılan firmaların sektörel dağılımı, tablodan da görüleceği gibi, 11 ana grupta hemen hemen tüm sektörlerimizi kapsıyor. Ankete cevap veren firmaların önemli bir bölümü, Tekstil, Hazırgiyim, Konfeksiyon, Deri ve Halı, Demir-Çelik ve Demirdışı metaller, Bitkisel Ürünler, Makine, Elektrik-Elektronik ve Bilişim Ağaç Orman, Hububat-Bakliyat Ürünleri Kimyevi Maddeler ve Mamülleri Toprak Ürünleri, Madencilik ve Otomotiv sektörlerinde ihracat yapıyor. Dolayısıyla sonuçlar tüm ihracatçı ailemizin genel eğilim ve beklentilerini yansıtıyor. 5

6 Değerli Basın Mensupları, Şimdi sizlerle 2014 yılı 4. çeyrek eğilim anketi neticesinde ortaya çıkan temel bulguları ve trendleri sizlerle paylaşarak, birlikte değerlendirmek istiyoruz. 6

7 İhracatçı firmaların geçtiğimiz dönemde de olduğu gibi üzerinde durdukları en önemli gerçekleşme girdi maliyetlerindeki artış. Girdi maliyetlerinin arttığını belirten ihracatçıların oranı %59... ancak gerek girdi maliyetlerinde, gerek hammadde ithal girdi fiyatlarında, gerekse de enerji girdi maliyetlerinde artış yaşayan firmaların oranında önceki çeyreğe göre ortalama 9 puanlık bir gerileme sözkonusu. Diğer taraftan ihracatçı firmaların yüzde 39,1 i üretimlerinin, yüzde 39,2 si ise ihracatlarının arttığını belirtiyor. 4. Çeyrekte %70 e yakın bir oranda üretim ve ihracatın arttığını ya da aynı kaldığını görüyoruz. 7

8 İhracatçı firmalarımızın, yılın ilk çeyreğinde de girdi maliyetlerinde, hammadde ithal girdi fiyatlarında ve enerji girdi maliyetlerinde artış bekleyenlerinin oranı geriliyor. Özellikle enerji girdi fiyatlarında düşüş bekleyenlerin oranın 15 puan artmasıyla belirgin bir düşüş beklentisi var. İhracatçı firmaların yüzde 74 lük bir bölümünün üretim ve ihracatlarının geçen yılın aynı dönemine göre artacağını ya da aynı kalacağını beklediklerini görüyoruz. 8

9 Yılın son çeyreğinde yeni pazarlara girdiğini belirten firmaların oranı yüzde 44 ü buldu dan bu yana en yüksek seviyeyi aştık. Bu oranda önceki dönemlere göre belirgin bir artış gözlemliyoruz. Tüm jeopolitik gelişmelerin ve AB pazarındaki sıkıntıların üstesinden gelmek için ihracatçıların yeni pazarlara atılım yapılması çok önemli gelişme. Neredeyse her 2 ihracatçıdan biri son çeyrekte yeni pazarlara mal satmış. 9

10 Geçtiğimiz dönemde olduğu gibi bu dönem de Rusya, her ne kadar oranı gerilese de en yüksek oranda hedef pazar olarak öne çıkıyor. ABD ikinci sıradaki yerini korurken, bu ülkeleri sırasıyla Almanya, Brezilya, Çin ve İngiltere takip ediyor. İhracatçılarımız alternatif olarak yüksek hacimli, büyük pazarlara odaklanıyorlar, bunu son derece olumlu buluyoruz. 10

11 Yılın üçüncü çeyreğinde, ilk kez girilmesi planlanan ülkeler arasında Rusya genelde ve ilk 500 de ilk sırada yer alıyor. İkinci 500 de ise Amerika ilk sırada yer alıyor. 11

12 Yılın son çeyreğinde mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş aldıklarını belirten ihracatçıların oranı yüzde 60 ile, hemen hemen bir önceki çeyrekle aynı seviyede gerçekleşti. 12

13 Geçtiğimiz 3 aylık dönemde müşteri kaybettikleri pazar olduğunu belirten ihracatçıların oranı bir önceki çeyreğin üzerinde yüzde 38,2 olarak gerçekleşti. İlk 500 de bu oranda artış gözlemlerken, İkinci 500 de bu oranda gerileme gerçekleşti. Yeni pazarlara giriş oranlarını da dikkate aldığımızda ihracatçılarımızın dinamik bir şekilde alternatif pazarlara yöneldiğini gözlemliyoruz. 13

14 Son çeyrekte tamamen kaybettiği bir pazar olduğunu belirten ihracatçıların oranı yüzde 14 olarak gerçekleşti. 14

15 İhracatçıların mevcut pazarlarda yeni müşterilerden sipariş alma oranlarına baktığımızda, genel seviyenin yüzde 60 olarak muhafaza edildiğini, İkinci 500 de 7 puanlık bir artışla yüzde 68, İlk 500 de ise 2 puanlık bir gerileme ile yüzde 65 oranını gözlemliyoruz. KOBİ olarak nitelendirebileceğimiz diğer ihracatçıların mevcut pazarlarını koruma veya mevcut pazarlarda müşterileri muhafaza etme açısından son çeyrekte biraz zorlandığını görüyoruz. Her iki oranda da 4 puanlık bir gerileme sözkonusu. 15

16 Mevcut kaybedilen pazar oranlarının gerek ilk 500 gerekse de ikinci 500 de arttığını görüyoruz. İhracatçılarımızın jeopolitik gelişmelerden asgari seviyede etkilenmek için pazar çeşitlendirmesine ağırlık vermesi gerekiyor. 16

17 Ekim-Aralık 2014 döneminde elde edilen cironun yüzde 61,5 inin ihracattan, yüzde 38,5 unun ise iç piyasadan geldiğini görüyoruz. Bu oran geçtiğimiz yılın tamamında tutarlı bir seyir izledi. 17

18 Ekim-Aralık 2014 dönemindeki cironun ihracat ve iç piyasadan elde edilme oranını sektörel kırılımda görüyoruz. Ciroda ihracat payının en yüksek olduğu sektörler 4 puan artan yüzdeleriyle tekstil, bitkisel ürünler ve toprak - madencilik ürünleri olarak ön plana çıkıyor. 18

19 Pazarlamada karşılaşılan engellerde, son çeyrekte yüzde 51,6 ile rekabetçi fiyat sunamama ve yüzde 51,2 ile hedef ülkelerdeki ekonomik koşullar en sık karşılaşılan pazarlama sorunları olarak öne çıkıyor. Hedef ülkelerdeki ekonomik koşulların oranında tam 10 puanlık bir artış sözkonusu. Hedef ülkelerdeki siyasi ve bürokratik engeller ve finansman ise sırasıyla %37,8 ve %26,4 oranıyla bu sorunları takip ediyor. 19

20 İhracatçımızın öncelikli sorunları arasında döviz kurları ve paritedeki istikrarsızlık, yüzde 50 ve yüksek enerji maliyetleri yüzde 49 oranla önceliğini koruyor. Hammadde ve aramal fiyatları yüzde 38, lojistik maliyetleri yüzde 36, istihdam maliyetleri yüzde 31 ile bu sorunları takip ediyor. Döviz kurlarındaki istikrarsızlık ve finansman elverişliliği ve maliyetlerinde önceki çeyreklere göre önemli artışlar gözlemliyoruz. 20

21 Önceki dönemlere paralel olarak, araştırmaya katılan firmaların yüzde 64 ü üretimlerinde kullandıkları hammaddelerin orijinlerinin yurtiçi olduğunu belirtiyor. 21

22 Yurtiçi ve yurtdışı hammadde kullanım oranları tüm gruplarda geçtiğimiz çeyreklerle hemen hemen aynı seviyede. 22

23 Yurt dışına hammadde bağımlılığı diğer sektörlere kıyasla biraz daha yüksek olan sektörlerin süreç bazlı kimyevi maddeler ve mamulleri, hububat, bakliyat ve mamülleri ile parça imalatı ve montaj bazlı otomotiv sektörleri olduğunu gözlemliyoruz. 23

24 Ekim-Aralık döneminde dış finansman talebinde bulunan firmaların oranı rekor bir seviyede, yüzde 44,8 olarak gerçekleşti. İlk 500 de bu oran tam yüzde 50, İkinci 500 de ise yüzde 45 olarak gerçekleşti. Dış finansman talebindeki trendin güçlü bir seviyede devam ettiğini görüyoruz. 24

25 Dış finansman ihtiyacının karşılanmasında özel bankalar ve Eximbank yine ön sırada yer alıyor. Genelde özel bankaların oranı %79, Eximbank ın oranı ise %59 iken, ilk 500 de özel bankaların oranının yüzde 81, Eximbank ın oranının yüzde 65 olduğunu görüyoruz. Son çeyrekte özel bankaların oranlarının 3 puan, kamu bankalarının oranlarının ise 7 puan arttığını gözlemliyoruz. 25

26 2015 in ilk çeyreğinde dış finansman talebinin olacağını öngören firmaların oranı %45 mertebesinde. Güçlü artış trendi devam ediyor. Özellikle ilk 500 deki büyük ihracatçıların yüzde 51 inin dış finansman kaynaklarına ihtiyaç duyduğunu görüyoruz. Bu da vakit kaybetmeden bu finansman imkanlarının geliştirmesi gerektiğini işaret ediyor. 26

27 İhracatçı firmaların yüzde 43 ü döviz risklerinden korunmak için herhangi bir araç kullanmıyor. Bu oran geçtiğimiz çeyreklerle aynı seviyede. Biz tekrar özellikle parite kaynaklı kayıp risklerine karşı ihracatçılarımızı riskini hedge et, kendini hiç etme diyerek uyarmak istiyoruz. Forward işlemler, SPOT piyasalar ve SWAP ürünlerinde önceki çeyreğe göre 2 puanlık bir artış olsa da bunu yeterli görmüyoruz. İhracatçımızın bu enstrümanları daha yaygın kullanması gerekiyor. 27

28 Döviz kuru riskine karşı herhangi bir araç kullanmama nedenleri arasında döviz kurlarında artış beklentisi, firmaların ithalatlarının da bulunması ve araçlar hakkında yeterli bilgi sahibi olunmaması öne çıkan etmenler. Bu oranlar da işletmelerimizdeki finansal okuryazarlık oranının artırılması ihtiyacının altını çiziyor. Özellikle parite kaynaklı risklere karşı ihracatçılarımızı tekrar uyarmak istiyoruz. 28

29 2014 yılı 4. çeyrek sonu itibariyle, anketi cevaplayan firmaların ortalama çalışan sayısı 222 olarak hesaplandı. Örneklem içerisinde ortalama çalışan sayısı, geçen döneme göre biraz yüksek gerçekleşti. Biz de istihdam artış öngörüsü hesaplamalarında bu sayıyı baz olarak kullandık. 29

30 2014 yılı Temmuz-Eylül döneminde firmaların yüzde 25,6 sı beyaz yakalı, yüzde 29,2 si mavi yakalı, yüzde 9,8 i ise Ar-Ge personeli istihdam artışı gerçekleştirdi. Mavi ve beyaz yakalı çalışanlarda genelin %80 inin yeni istihdam yarattığını ya da mevcut istihdamı koruduğunu görmek bizi memnun ediyor. Net değişim ise ortalama +3 personel olarak gerçekleşti. Bu sayı yüzde 1,5 oranında istihdam artışına tekabül ediyor. Bu da 4.çeyrekte yaklaşık ek istihdam yaratıldığı anlamına geliyor. 30

31 Yılın 4. çeyreğinde firmaların yüzde 33 ü beyaz yakalı çalışan sayısının arttığını, yüzde 35 i mavi yakalı, yüzde 15 i ise Ar-Ge personeli sayısının arttığını belirtti. Ortalamada, firmaların yüzde 70 i 4.çeyrekte her üç ana grupta da istihdam artışı gerçekleştirdiler veya mevcut istihdamı muhafaza ettiler. 31

32 2015 in ilk çeyreğine dair beklentiler ortalama 3 yeni personel alınacağı doğrultusunda. Firmalarımızın ortalama %1.6 istihdam artışı planladığını gözlemliyoruz. Bu da yaklaşık 80 bin yeni istihdam yaratılacağına işaret ediyor. İhracatçılar her koşula rağmen büyümeye ve istihdama katkı sağlayama devam ediyorlar. 32

33 Değerli Basın Mensupları, Yılın 4.çeyreğinde gerçekleşen yatırımlara baktığımızda, 4.Çeyrekte yurtiçinde firmalarımızın yüzde 34 ünün modernizasyon, yüzde 24 ünün ise kapasite artırım yatırımı yaptığını görüyoruz. Artan oranla yeni kapasite ve Ar-Ge yatırımları geleceğe yönelik ümit veriyor. Firmalarımızın yüzde 50 den fazlası 4.çeyrekte yeni yatırım yaptıklarını belirtiyorlar. 33

34 2015 in 1.çeyreğinde yeni yatırımlara baktığımızda, firmaların yüzde 54 ünün yeni yatırım planladığını görüyoruz. Firmaların yüzde 34 ü yurtiçinde modernizasyon, yüzde 25,6 sı yurtiçinde kapasite, yüzde 19 u ise Ar-Ge/İnovasyon yatırımı planlıyor. Kapasite yatırımı yapacak firmaların oranında 7, Ar-Ge yatırımı yapacak firmaların oranında 5 puanlık artış oldukça olumlu. 34

35 2015 in 1.çeyreğinde yurtiçinde yeni yatırım planlamayan firmaların üçte birinden fazlası piyasadaki yetersiz talebi ve Dünya ekonomisindeki istikrarsızlık/belirsizliği gerekçe olarak belirtiyor. 35

36 2015 in 1.çeyreğinde yurtdışında yeni yatırım planlamayan firmalar için de benzer nedenler geçerli. Firmaların yüzde 34 ü Dünya ekonomisindeki istikrarsızlık/belirsizliğe güvenmezken, 4.çeyreğe göre 8 puan artışla yüzde 27 si piyasadaki talebin yeni yatırımlar için yetersiz olacağını düşünüyor. Bilhassa AB ekonomisinde devam eden yapısal sorunların ve hızla gerileyen Euro/Dolar paritesinin bu kararlarda etkili olduğunu düşünüyoruz. 36

37 İhracatçılarımızın 2015 in ilk çeyreğinde ortalama Dolar kuru beklentisi 2,28, Euro beklentisi ise 2,64; Parite beklentisi 1,16 ya gerilemiş durumda. Yılsonu dolar kuru beklentisi 2,35; Euro ise 2,68 olarak şekilleniyor. (Parite 1,15) 1.Çeyrek büyüme beklentisi yüzde 2,5 iken 2015 geneli büyüme beklentisi ise yüzde 3,9. İhracatçılarımızın rekabetçi ideal kur beklentisi ise dolarda 2,25; euro da 2,82 mertebesinde. Yılsonu enflasyon tahmini 6,5; politika faizi tahmini ise 6,95. (Paritenin minimumda 1,25 olması gerekiyor) 37

38 İhracatçılarımızın 2015 yılı geneline dair beklentileri önceki çeyrekle karşılaştırıldığında sektörlerde ve Türkiye ekonomisi olarak ortalama oranlarda 7 puan daha iyimser olduğunu görüyoruz. 38

39 2015 yılı genel ekonomik beklentilerine bakıldığında sektörlerde ve Türkiye ekonomisinde yüzde 80 lik oranla iyimser bir tablonun hakim olduğunu görüyoruz. 39

40 Genel olarak ihracatçıların tamamının, bilhassa ilk 500 deki firmaların sektörlerine ve Türkiye ekonomisine dair artan bir oranla iyimser olduğunu söyleyebiliriz. Ancak tüm gruplarda, bilhassa ikinci 500 de Avrupa Ekonomisine yönelik beklentiler negatife dönmüş durumda. 40

41 Hepinizin bildiği üzere, anketimizin genel trendlerin analizi öncesinde bir de gündem bölümü bulunuyor. Bu bölümde ihracatçılarımıza gündemle ilgili sorular yöneltiyoruz. 41

42 İhracatçılarımızın öncelikli dönüşüm programlarına dair görüşlerini almak için 9 ana başlıktaki 1.grup planlara dair görüşlerini sorduk. İhracatçılarımız yeni dönemde sırasıyla; yüzde 78 oranla İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması, yüzde 60 oranla Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi, yüzde 56 oranla Yerli Kaynaklara Bağlı Yenilenebilir Enerji Üretiminin Artırılması, yüzde 46 oranla Öncelikli Teknoloji Alanlarında Ticarileştirme Programları Geliştirilmesi ve yüzde 35 oranla Taşımacılıktan Lojistiğe Dönüşüm Programını öncelikli görüyorlar. 42

43 İhracatçılarımızdan özellikle ikinci 500 ün sırasıyla yüzde 79 oranla İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması ve yüzde 67 oranla Enerji Verimliliğinin Geliştirilmesi Programlarına Vurgu Yapması,... ve KOBİ ölçeğindeki ihracatçılarımızın ise Öncelikli Teknoloji Alanlarındaki Ticarileştirme Programlarına önem vermesi bizce son derece önemli mesajlar içeriyor. 43

44 İhracatçılarımızın yüzde 45 inin firmalarında net bir inovasyon stratejisi geliştirdiğini görmek bizi son derece umutlandırdı. İlk 500 de bu oranın yüzde 52 ye yükseldiğini görüyoruz. KOBİ ölçeğindeki firmalarımızın da zamanla inovasyon stratejilerine daha fazla ağırlık vereceğine inanıyoruz. 44

45 Firmalarımıza inovasyon yönetiminde, geçtiğimiz yıl hayata geçen ve AT Kearney le geliştirdiğimiz İnovaLİG programında kurguladığımız 5 ana inovasyon yönetimi kategorisinden hangilerine önem verdiklerini sorduk. Firmalarımız İnovasyon Stratejisi ile İnovasyonun Organizasyon Kültüründe yaygınlaşmasına önem verdiğini görüyoruz. İnovasyon Döngüsü ve Sonuçlarına ise zamanla daha fazla ağırlık verileceğine inanıyoruz. 45

46 Firmalarımız gerileyen petrol fiyatları ile Doğalgaz ve Elektrik başta olmak üzere enerji maliyetlerinde bir gerileme olmasına dair önemli bir beklenti içerisinde. Firmalarımızın yüzde 73 ü bu konuda mutlak bir iyileştirme bekliyor. Petrol ve emtiaya dayalı hammadde birim fiyatlarınında gerilemesiyle üretim maliyetlerinde düşüş bekleyen firmaların oranı yüzde 50 iken, genel faaliyet kar marjında artış bekleyen firmaların oranı ise yüzde

47 Bu bölümde trendleri ayrıntılı olarak inceledik. 47

48 Üretim beklentisinde dengenin artı yüzde 17,1 ile oldukça olumlu seyrettiğini gözlemliyoruz. Bunu kapasite yatırımı planlarında da gözlemlemiştik, ihracatçılar daha fazla üretim için ek kapasite yatırımı planlıyorlar. 48

49 İhracat beklentisi de üretim beklentisine paralel olarak hareket ediyor. Denge artı yüzde 15,8 olarak iyimser seviyede. 49

50 Kapasite kullanım oranında ihracatçıların yüzde +13 puan dengeyle ağırlıklı olarak artış planladığını gözlemliyoruz. 50

51 İlk çeyrekte stoklarda artış için beklenti hafif pozitife dönmüş durumda. 51

52 Girdi maliyetleri beklentilerinde ilk çeyrekte bir artış öngörüsü var. Petrol ve emtia fiyatlarındaki düşüş paralelinde ihracatçıların girdi maliyetlerindeki beklentilerini karşılamak gerekiyor. 52

53 Birim ihraç fiyat beklentisinde az bir farkla da olsa iyimser olduğunu görüyoruz. Özellikle AB pazarı haricindeki bölgeleri öncelikli pazar olarak hedefleyen firmaların birim fiyatlarda kurlardan negatif etkilenmeyeceğini söyleyebiliriz. 53

54 İthal girdi kullanım miktarında yine az farkla artı yönde bir artış beklentisi var. Ancak burada ihracatçıların temkinli olduğunu görüyoruz. Döviz kurlarındaki yükseliş, ithal girdi kullanımına dair beklentilerde etkili oluyor. 54

55 Hammadde birim ithalat fiyatı beklentilerinde de petrol fiyatlarındaki düşüşe rağmen artan dolar kuru etkili oluyor. Hammadde birim ithal fiyatlarında artış beklentisinde olan ihracatçıların oranı hala yüksek. 55

56 2015 için ilk çeyreğinde genel karlılık düzeyinde ağırlıklı olarak gerileme bekleniyor. İhracatçılarımız üretimlerini genişletmek, daha fazla ihracat yapmak için zorlu koşullara rağmen yatırım yapmaya devam ediyorlar, ancak maalesef karlılıkta öteden beri iyimser hava devam etmiyor. 56

57 Benzer şekilde ihracatta karlılık beklentileri negatif bölüme geçmiş durumda. İhracatçıların özellikle Euro/Dolar paritesindeki dramatik gerileme ile fiyat baskısı yaşadığını ve enerji ve girdi maliyetlerinde acil iyileştirme beklediğini önemle vurgulamak istiyoruz. 57

58 2015 sonu itibariyle, firmalar sektörlerinin genel durumunun daha iyi olacağını bekliyor. Bu beklentide olanların sayısı önceki döneme göre biraz daha yüksek bir oranla %30 olmuş durumda. 58

59 Türkiye ekonomisi ile ilgili beklentilerin de önceki yılın geneline oranla normalleştiğini görüyoruz. Önümüzdeki çeyreklerde bu iyimser havanın hız kazanmasını bekliyoruz. 59

60 İhracatçılarımızın Avrupa ekonomisi ile ilgili beklentileri negatife dönmüş durumda. Bu bizim için son derece kritik bir veri. İhracatçıların sadece yüzde 13 ü AB hakkında iyimser, yüzde 31 i AB de işlerin daha da kötüye gidebileceğine işaret ediyor. 60

61 Dünya ekonomisi ile beklentilerde hafif bir iyileşme gözleniyor. Ancak yine de bu beklentilerdeki denge negatif seviyede seyrediyor. 61

62 Değerli Basın Mensupları, Sözlerime son vermeden önce sizlerle bir hikaye paylaşmak istiyorum, Danimarkalı gazeteci Jacob Riis: «Çaresiz kaldığım zamanlarda gider, bir taş ustasını bulur seyrederim. Adam belki yüz vurur taşa. Ama değil kırmak, küçük bir çatlak bile oluşturamaz. Sonra birden yüzbirinci vuruşta taş ikiye ayrılıverir. İşte o zaman anlarım ki taşı ikiye bölen o son vuruş değil, ondan öncekilerdir.» İhracatçılar da bu zorlu dönemlerde gayretle yeni kapasite yatırımlarına, Ar-Ge ye, inovasyona, tasarıma, markalaşmaya önem veriyorlar. Bir gün mutlaka karşılığını alacaklar. Hepinize ihracatçılar adına saygı ve selamlarımı sunuyorum. 62