Şekil 1Esnek Modüler Üretim Şekil 2 Esnek Hücre Üretimi Şekil 3 Esnek Grup Üretimi Şekil 4 Esnek İmalat Sistemi...

Transkript

1 Şekiller Dizini Şekil 1Esnek Modüler Üretim Şekil 2 Esnek Hücre Üretimi Şekil 3 Esnek Grup Üretimi Şekil 4 Esnek İmalat Sistemi Şekil 5 Esnek Hat Üretimi Şekil 6 Esnek Sistemlerin Kıyaslaması Şekil 7 Genel Esnek İmalat Sistemi Görünümü Şekil 8 EIS in Pazarlama Fonksiyonuna Etkisi Şekil 9 EIS in GÜS ile Karşılaştırılması

2 İçindekiler 1.GİRİŞ Esneklik Kavramı Esnekliğin Tanımı Üretimde Esnekliğin Tanımı Esneklik Çeşitleri Temel Esneklikler Sistem Esnekliği İşletme Esneklikleri Esnek İmalat Sistemlerinin Tarihsel Gelişimi Esnek İmalat Sistemleri Esnek İmalat Sisteminin Tanımı Esnek İmalat Sisteminin Özellikleri Esnek İmalat Sisteminin Amaçları Esnek İmalat Sistemlerinin Sınıflandırılması Esnek Modüler Üretim (FMM) Esnek Hücre Üretimi (FMC) Esnek Grup Üretimi (FMG) Esnek Üretim Sistemi (FMS) Esnek Hat Üretimi (FMA) Esnek İmalat Sistemini Oluşturan Unsurlar Genel Amaçlı Makineler

3 Yükleme- boşaltma istasyonları Malzeme, parçalar ve aletler için taşıma sistemleri Depolama Sistemi Kontrol Sistemi Esnek İmalat Sisteminin Kullandığı Teknolojiler Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CIM) Esnek İmalat Sistemlerinin Avantajları Esnek İmalat Sisteminin Dezavantajları Esnek İmalat Sistemlerinin İşletme Fonksiyonlarına Etkisi Yönetim Fonksiyonuna Etkisi Üretim Fonksiyonuna Etkisi Pazarlama Fonksiyonuna Etkisi Finans Fonksiyonuna Etkisi Esnek İmalat Sisteminin Diğer Üretim Sistemleri ile Karşılaştırılması Türkiye de Esnek İmalat Sistemleri TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR

4 1.GİRİŞ 1.1. Esneklik Kavramı Değişen ve gelişen dünya pazarlarında pazarın yapısı, çeşitleri ve üretilen malların nitelikleri tüketiciler tarafından belirlenmektedir. Tüketiciler sürekli olarak yeni ve değişik ürünler arzulamakta, bu durum talepte esneklik ve dalgalanmalar meydana getirmektedir. Böylece üretimde hız ve esneklik ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin bu taleplere cevap vermeleri ancak yeni üretim teknolojilerine uyum sağlamaları ile mümkün olabilecektir Esnekliğin Tanımı Esneklik kelime manasıyla; ortama ayak uydurabilen, şekil değiştirebilen demektir. Genel anlamda esneklik; bir sistemin veya sistemin bir parçasının, değişen şartlara ve bunların beraberinde getirdiği değişen görevlere iyi bir şekilde uyum sağlama özelliğidir Üretimde Esnekliğin Tanımı Üretim sisteminin piyasadaki değişikliklere hızlı ve etkili şekilde uyum sağlayabilmesidir.(gurupta, 1993) Üretimde her türlü yeni gelişmelere veya değişmelere cevap verebilme, uyum sağlamada yeterli olabilme kalitesidir.( Chase, 1989) Esneklik, genelde üretilen parça çeşitlerinin fazla olması ve buna paralel olarak üretimin miktar ve kompozisyonunun gerektiğinde ekonomik bir şekilde ayarlanarak verimliliğin sağlanması olarak tanımlanır.(çapçı,1997) 1.2. Esneklik Çeşitleri Esnekliğin genel olarak anlaşılamamasındaki karmaşanın nedeni, esneklik türlerinin birbirleriyle doğal olarak etkileşim içinde olmalarında yatmaktadır. Esneklik kavramının çok boyutluluğu türlerinin fazlalığından kaynaklanmaktadır. Aşağıda bu esneklik tipleri kısaca açıklanmıştır. 4

5 1) Temel Esneklikler Tezgah esnekliği Malzeme taşıma sistemi esnekliği İşlem esnekliği 2) Sistem Esnekliği Süreç esnekliği Rota esnekliği Ürün esnekliği Kapasite esnekliği Genişleme esnekliği 3) İşletme Esneklikleri Program esnekliği Üretim esnekliği Pazar esnekliği Temel Esneklikler Tezgah Esnekliği: Makine üzerinde farklı operasyonları pratik olarak yapabilmeyi ifade eder. Tezgâh esnekliği, sistem esnekliğine temel oluşturan öğelerden biridir. Diğer esnekliklerin oluşturulması için baştan sahip olunması gerekir ve yazılım fonksiyonları ile geliştirilemez. Tezgâh esnekliğinin sağladığı avantajlar arasında şunlar sayılabilir: Düşük parti boyutlarıyla çalışma Stok maliyetlerinden tasarruf Tezgâhtan faydalanma oranını artırmak Karmaşık parçaları üretebilme Yeni ürün tipi üretimine geçiş süresini azaltma 5

6 Kaliteli üretimi sağlama. Malzeme Taşıma Sistemi Esnekliği: Tezgahlar arasında taşıma, yükleme, boşaltma gibi işlemlerin en verimli şekilde yapılabilmesi yeteneğidir. İşlem Esnekliği: Ürünün imalat aşamasında, üzerinde yapılan işlemlerin sırasının sistem içerisinde değiştirilebilme yeteneğidir Sistem Esnekliği Süreç Esnekliği: Parti boyutlarını ve stok maliyetlerini düşürerek, sistemin değişen ürün taleplerine maliyeti artırmadan cevap verebilme yeteneğidir. Süreç esnekliği, üretim sisteminin, her biri farklı malzemeler kullanılarak ve farklı biçimlerde üretilen, çeşitli tipten bir dizi parçayı üretebilme yetisiyle ilgili bir ölçüdür. Üretim süreci esnekliğinde amaç parti boyutlarını ve stok maliyetlerini düşürmektir. Esnek üretim sistemi sık değişen ürün taleplerine maliyeti artırmaksızın çabuk cevap verebilir. Rota Esnekliği: İş parçasının sistem içinde alternatif rotalarının bulunmasını ifade eder. Parçaların bu tür esnekliğe sahip olmaları, gerçek hayatta iş programlanmasında alternatiflerin artmasını, tezgâhlardan faydalanma oranının artmasını sağlar. Ürün Esnekliği: Yeni ürün veya parça kümesinin üretimine geçebilme özelliğidir. Üretilebilen parça tipi karmasını düşük maliyete ve zamana katlanarak değiştirebilme kolaylığıdır. Ürün esnekliğini, süreç esnekliğinden ayıran özellik, karmaya eklenen yeni ürün tipinin kurma zamanı ve maliyeti içermesidir. Ürün esnekliğine sahip olmada amaç, yeni bir tip için pazarda oluşacak talebe cevap verebilerek, rekabetten kopmama gerekliliğidir. Bu tür esneklik ürünün gelişme evresinde, olgunluk evresinde olduğundan daha önemlidir. Bu yüzden, ürün ömürlerinin kısa ve belirsiz olduğu çabuk değişebilen pazarlarda, bilgisayar destekli tasarımla birlikte edinilmiş ürün esnekliği işletme için güçlü bir rekabet aracıdır. Kapasite Esnekliği: Üretim hacminde ki artışa ekonomik yönden uyum sağlama yeteneğidir. Üretim sisteminin değişik miktarlarda çıktıyı, karlılığından ödün vermeksizin gerçekleştirebilme yeteneğidir. Böylece işletme öngörülmüş talebin altında veya üstünde oluşabilecek pazarın belirsiz talebine karşılık vererek varlılığını sürdürebilecektir. Üretimde otomasyonun derecesi kapasite esnekliğini belirleyen esas unsurdur. 6

7 Genişleme Esnekliği: Yeni pazara girmek için büyümeyi kolaylaştırma yeteneğidir. Genişleme esnekliği üretim sisteminin birim zamanda verebileceği çıktıyı, teknoloji düzeyi, ürün kalitesi ve diğer esneklik tipleri gibi özelliklerini ihtiyaç duyulduğunda artırabilme yeteneğidir. Yani, üretim tesisinin kolay ve modüler bir biçimde büyütülebilmesiyle (kapasitesinin artırılabilmesiyle) ilgili bir ölçüdür. Yeni pazarlara girme gibi gelişme stratejisi izleyen işletmelerde, genişlemeye adaptasyon modüler yapıyla sağlandığından genişleme esnekliği önem kazanmaktadır İşletme Esneklikleri Program Esnekliği: Üretimin kesintisiz olarak uzun süre devam edebilme yeteneğidir. Program esnekliği sayesinde uzun süre insan müdahalesine gerek kalmadan sistem çalışabilir. Üretim Esnekliği: İşletmenin mevcut üretim sistemi ile yeni yatırımlara girmeden farklı ürünler, parçalar veya birimler üretme yeteneği sağlamaktır. Pazar Esnekliği: İşletmenin fazla etkilenmeden pazardaki değişikliklere cevap verebilme yeteneğidir. Yani, üretim tesisinin kolay ve modüler bir biçimde büyütülebilmesiyle (kapasitesinin artırılabilmesiyle) ilgili bir ölçüdür. Yeni pazarlara girme gibi gelişme stratejisi izleyen işletmelerde, genişlemeye adaptasyon modüler yapıyla sağlandığından pazar esnekliği önem kazanmaktadır Esnek İmalat Sistemlerinin Tarihsel Gelişimi EİS in kökeni 1960 sonrası yaşanan pazar değişimleridir. Tüketiciler sürekli olarak yeni ve değişik ürünler arzulamakta, bu durum talepte dalgalanmalar meydana getirmektedir. Ürünlere olan taleplerin kısa vade de değişmesi esnek imalat sisteminin oluşmasına yol açmıştır. Bu konuda ilk çalışmalar İngiliz Molins firmasında görevli Theo Williamson a atfedilmektedir. Williamson ın 1965 yılında aldığı patent "ESNEK ÜRETİM SİSTEMİ" kavramını içermeyen 24 saat insansız çalışabilecek bilgisayarlı bir üretim sisteminin 264 detay noktasını içeriyordu. Esnek Üretim Sistemleri, son yıllarda uygulama alanı bulan bir sistemdir. Enformasyon ve ulaşım alanlarında yaşanan gelişmeler, rekabetin boyutlarını artırmıştır. Artan ve keskinleşen uluslararası rekabet, maliyet, kalite, teslim hızı ve güvenilirliği gibi özellikleri sorgulanır hale getirmiştir. Bu süreç içinde, üretimden beklenen artık sadece üretim değil, daha çeşitli ürünlerin daha küçük ölçeklerde daha kaliteli olarak 7

8 üretilmesiydi. O ana kadar geliştirilen üretim stratejileri bu üç unsuru bir arada sağlamamaktaydılar. Geleneksel yöntemlerin uygulanması pahalı ve kalitesiz ürün üretimi sonucunu doğurmaktaydı. Teknolojideki gelişmeler, üretim araçlarına da yansıdıktan sonra, yönetim anlayışının da değişmesiyle, `Hücresel Üretim Sistemleri' ya da `Grup Teknolojisi' adı verilen kavram doğdu. Geleneksel tezgâhlara bir kontrol işlemcisinin eklenmesiyle oluşan nümerik kontrollü ( NC ) tezgâhlar, hücresel üretimin temelini oluşturmuşlardır. NC tezgâhlar, donanımı değiştirmeden bir parça ailesini işlemeyi olanaklı kılan esnekliği sağlamaktadır, çünkü tezgâhlar farklı işlemleri yapmak üzere programlanabilmektedir. TABLO-1 8

9 1.4. Esnek İmalat Sistemleri Esnek İmalat Sisteminin Tanımı Yoğun otomasyon ve teknoloji ağırlıklı üretimin yapıldığı, montaj hatalarının olmadığı, üretim faktörlerinin hızla üretime yönlendirilebildiği ve zamanında tüketicilere ulaştırarak fona çevrildiği, çalışanların bu ortama uyum sağladığı ve değişikliklere eskisinden daha çabuk cevap verebildiği üretim süreci olarak tanımlanır (Özgen,Savaş;1996) Daha detaylı ve kapsayıcı bir tanım ise şu şekilde yapılmaktadır : "Fiziksel olarak bir araya kümelenmiş, özgün olarak aletleriyle donanmış, bir birim olarak çizelgelenmiş makinelerden oluşan küçük, özel hücrelerde malzeme, ölçü ve geometrileri bir miktar farklılık gösteren, benzer prosesleri gerektiren parçaların küçük ya da orta ölçeklerde, partiler halinde imal etmek için kullanılan bir tekniktir." Esnek İmalat Sisteminin Özellikleri Ürün çeşidi çok olan işletmelerde uygulanır. Aynı guruptan olup farklılık arz eden parçaları imal etmek amacıyla kullanılır. Genel kullanım amaçlı makine teçhizatı içerir. Tezgahlar üzerinde ki takım değişiklikleri otomatik sistemlerle gerçekleştirilir. Makine - teçhizatlar ve taşıma sistemi merkezi bir ana bilgisayarla kontrol edilir. Mamul, yarı mamul ve hammadde otomatik bantlar üzerinde taşıyıcılarla hareket eder. Üretimde insan müdahalesi asgari düzeydedir. İşletmeye hammadde girişinden mamul çıkışına kadar tasarım, üretim, kalite, kontrol gibi tüm işlemler otomasyona dayalı olarak bilgisayar aracılığıyla yapılmaktadır Esnek İmalat Sisteminin Amaçları Teknolojinin hızlı değişiminden dolayı arz ve talep büyük değişikliğe uğramıştır. Çağımızdaki hızlı bilgi değişimi zorunlu olarak talebi daha esnek bir yapıya kavuşturmuştur. Sosyal refah devletinin bir göstergesi olan kitle üretimi ve kitle tüketimi ürün bazında 9

10 düşünüldüğünde 21.yüzyıl toplumu tüketiminde devletin rolü azalacaktır. Hatta belli bir iş için ihtiyaç duyulan ve sadece o işe özgü ürünler uluslararası talebi ve ülke talebini hayli esnek bir yapıya kavuşturmuştur. Esnek üretim sistemleri, üretim sürecinde işin azaltılacağı, zamandan kazanılacağı ve pazarda talebin değişeceğini kabul etmektedir. Günümüzde stoklar, işletmelerin önemli maliyet kalemini oluşturmaktadır. İşletmelerin hedefi maliyetleri minimum yaparak, karın maksimizasyonunu sağlamaktır. Küçük parti büyüklükleri İşçiliğin minimize edilmesi Stok kullanımının minimize edilmesi Makine kullanımının maksimize edilmesi Hızlı malzeme aktarılması Tüm sistemin sürekli ve bütünleşik olarak izlenmesi Tasarım değişmelerine hızla uyum sağlanması İmalat hacimlerinde hızla değişiklik yapılabilmesi Teslimat sürelerindeki değişkenliğin düzenlenmesi Esnek İmalat Sistemlerinin Kullanılmasıyla: Yapılanma işlemleri Bitmiş parça stokları Hazırlık süresi Toplam maliyet Toplam üretim süresi İşlem süreleri İş belgeleri 10

11 İş hareketleri Azaltılabilir. Etkili makine operasyonu Verimlilik Müşteri memnuniyeti Siparişler Ürün kalitesi Talep güvenirliliği Maliyet kesinliği Artırılabilir Esnek İmalat Sistemlerinin Sınıflandırılması Esnek üretim sistemlerini sınıflandırmada tezgah ve malzeme taşıyıcı sayı ve konfigürasyonu baz alınırsa aşağıdaki sınıflandırma yapılabilir. Esnek Modüler Üretim (FMM) Esnek Hücre Üretimi (FMC) Esnek Gurup Üretimi (FMG) Esnek Üretim Sistemi (FMS) Esnek Hat Üretimi (FMA) Esnek Modüler Üretim (FMM) FMM de esneklik diğer sistemlere göre en üst düzeydedir. Tek başına sayısal kontrollü makine aletleri, malzeme taşıma donanımı ve iyi bir monitör sisteminden oluşur. 11

12 Şekil Esnek Hücre Üretimi (FMC) Ortak bir malzeme taşıyıcıya sahip olan çeşitli esnek imalat modüllerinden oluşmaktadır. Ürün ve süreç odaklı uygulanabilmektedir. Uzun süre çok az yada hiç denetim olmadan çalışabilme özelliğine sahiptir. Şekil Esnek Grup Üretimi (FMG) Esnek üretim grubu, merkezi bir bilgisayar kontrolü altında bir malzeme taşıma sistemiyle birleştirilmiş, aynı üretim alanındaki esnek üretim hücresi ve esnek üretim modüllerinin bir topluluğudur. 12

13 Şekil Esnek Üretim Sistemi (FMS) Üretim ve montaj gruplarının bir araya getirilmesiyle oluşturulan üretim sistemi olarak tanımlanabilir. EÜS ve EÜH arasında ki en önemli fark; EÜS de daha fazla otomasyon, robot ve bilgisayar kontrolüne ihtiyaç duyulmasıdır. Böylece işlemler insansız veya daha az işgücü ile yürütülür. Şekil 4 13

14 Esnek Hat Üretimi (FMA) İstasyon adı verilen makine takımlarından oluşmaktadır. Her bir işleme tek bir makine tahsis edilmesi nedeniyle, her parça için sabit bir rota bulunmaktadır. Süreç odaklı bir yerleşim planı uygulanmaktadır. Şekil 5 14

15 Şekil Esnek İmalat Sistemini Oluşturan Unsurlar Sistem bazında ele alındığında Esnek Üretim Sistemleri, iki alt sistemden oluşan bir üretim sistemi olarak düşünülebilir: Fiziksel alt sistem ve kontrol alt sistemi. Fiziksel Alt Sistemler: Genel amaçlı makineler ( CNC makineler) Yükleme- boşaltma istasyonları (robot veya insan) Malzeme, parçalar ve aletler için taşıma sistemleri (otomatik ilerleyen hat ve arabalar) Depolama Sistemi Kontrol Alt Sistemleri: Yazılım Donanım 15

16 Genel Amaçlı Makineler Parçaları işlemek üzere kullanılan makineler, sistemin esnekliğini artırmak amacı ile, genel amaçlı makineler arasından seçilir Yükleme- boşaltma istasyonları Malzeme veya işlenmiş parçalar, bu istasyonda yüklenir veya boşaltılır. Bu iş insan veya robot tarafından yapılabilir. Genellikle robotlar kullanılmaktadır. Ancak çok karmaşık şekilli parçalarda insan tercih edilmektedir Malzeme, parçalar ve aletler için taşıma sistemleri Bu bölüm otomatik ilerleyen hat ve otomatik arabalardan oluşmaktadır. Bu arabalar parçaları yükleme alanı ile makine ve parçalar arasında, ayrıca makinelerin birbirleri arasında da taşımaktadır. Bu araçlar malzeme, parça ve aletleri istenilen konumlara taşırlar Depolama Sistemi Bu bölüm hammadde, yarı mamul, satışa hazır ürün ve sistemin çalışması için gerekli olan her türlü teçhizatın (alet, yedek parça vb. ) depolanması görevini yapar. İşlem akış sırasına göre gerekli malzemeyi, gerektiği zaman, gerektiği yere gönderimini otomatik olarak yapar Kontrol Sistemi Sistem kontrol bilgisayarı tüm EİS operasyonlarının kontrolünü üstlenir. Alıcılar tarafından rapor edilen dataları kullanarak, çeşitli araçların (otomatik ilerleyen hat, robotlar, cnc makineler ) operasyonlarını koordine eder. 16

17 Şekil Esnek İmalat Sisteminin Kullandığı Teknolojiler Bir Esnek İmalat Sistemi, birbirine bir malzeme taşıma ağı ile bağlanmış, yarı bağımsız sayısal denetimli tezgahlardan oluşan, bilgisayar benzetim yöntemlerinden (simülasyon) yararlanan, bilgisayar denetimli bir üretim sistemidir. Bunları sağlamak için esnek imalat sistemi takım teknolojilerine başvurur. Bunlar: Grup Teknolojisi (GT) Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) Bilgisayar Destekli Üretim (CAM) Bilgisayar Destekli Planlama (CAPP) Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CIM) Otomatik Yönlendirmeli Taşıyıcılar (AGV) 17

18 Otomatik Yükleme Boşaltma Üniteleri Yönetim Bilgi Sistemi (MIS) Otomatik Malzeme İşlemi Teknolojileri Akıllı Robotlar- aparatlar Dağıtılmış Sayısal Denetim (DNC) Grup Teknolojisi (GT): Grup teknolojisi entegre sistemlerin planlama ve geliştirme aşamalarında kullanılan temel bir anlayıştır. Bir sistemde yeni bir parça üretmeye başlanmasının belirli bir sabit maliyeti vardır. Bu maliyet tezgâhların ayarlanması, kesici takımların tasarımı v.b. kalemleri içerir. Aynı ürünün çok fazla sayıda üretildiği seri üretim sisteminde bu sabit maliyet toplam maliyetin çok küçük bir bölümünü oluşturur (Maleki, R.A.,1991). Ancak bir Esnek Üretim Sisteminde durum farklıdır. Birbirinden tamamen farklı üretim yöntemleri gerektiren parçaları gelişigüzel bir sırayla üretmek mümkün olsa bile ekonomik değildir. Bu yüzden üretilecek parçalar üretim yöntemlerinin benzerliği göz önünde bulundurularak "parça aileleri" oluşturacak şekilde gruplara ayrılabilirler. Her grubun ayrı bir parti olarak üretilmesi sabit giderleri en aza indirger. Grup teknolojisini geliştirmek için yapılan araştırmalar, günümüzde, parçalarla ilgili bilgilerin saklandığı veri tabanlarının geliştirilerek, örneğin, işlem planlamasını optimize edecek şekilde kullanılabilmelerini sağlama amacına yöneltilmiştir. Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD): Bilgisayar destekli tasarım sayesinde çok hızlı ve ekonomik şekilde tasarım yapılabilir. CAD sayesinde yazılı ve sözlü iletişime gerek kalmaz, her türlü yazılı belgeyi ortadan kaldırır.tasarlanan parçanın üretimine başlanması için gerekli iş emrini bilgisayar sistemi üzerinden ilgili tezgahlara tek yönlü olarak iletir. Bilgisayar Destekli Üretim (CAM): Bilgisayar Destekli İmalat, genel olarak bir hammaddeyi satışa hazır hale gelmiş ürüne çeviren bilgisayar denetimli üretim teknikleri ve onların ön hazırlık basamaklarının tamamı olarak tanımlanabilir. Bilgisayar Destekli Planlama (CAPP): Bilgisayar destekli planlama genel itibari ile Grup Teknolojisine benzemektedir. Ancak daha detaylıdır. GT gibi sadece planlama ve geliştirme aşamalarında değil, tüm safhaları dikkate alarak üretimi düzenlemeye yardımcı olur. Üretilecek mamullerin işlem süresi, teslim tarihi gibi bilgileri kullanarak optimum sıralama yapar. 18

19 Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CIM): CIM; bir mamulün tasarımı, üretimi ve tesliminin bilgisayar teknolojisi yoluyla entegrasyonudur. Yani CIM, özel bir teknolojiden ziyade, fabrikanın organizasyonu ve kontrolü için bir stratejidir. CIM; Bütün bir fabrikanın insan müdahalesi olmadan otomatik sistemler sayesinde işletilmesi ve kontrol edilmesidir. Sonraki bölümde daha detaylı olarak bilgi verilecektir. Otomatik Yönlendirmeli Taşıyıcılar (AGV): Bu taşıyıcı sistem malzemeyi uzak mesafelere ulaştırmak, işleme istasyonları ve stok alanları arasında parça ve takım taşımakta kullanılabildikleri gibi üzerinde montaj işlemi yapılabildiği hareketli platformlardır. Otomatik Yükleme Boşaltma Üniteleri: Bu sistemleri ürünü iş akışında belirlenen sıra ile gerekli tezgâha (makineye) götürmek (yükleme), yapılması gerekli işlem bittikten sonra alıp diğer işlemler için hazır hale getirirler (boşaltma). Yönetim Bilgi Sistemi (MIS): Veriyi çabuk ve ekonomik bir şekilde işlerken, yönetim bilgi sistemi yöneticiye, karar alma aşamasında kullanacağı bilgileri özetleyen ve seçen ek bir basamak oluşturur. Yönetim Bilgi Sistemi, yöneticiye karar almada yapı teşkil edecek çok fazla miktarda veriyi içeren bir sistem olarak tanımlanabilir. Tipik olarak bilgiler bir veri tabanı şeklinde ele alınır. Otomatik Malzeme İşlemi Teknolojileri: Bu sistemler malzeme üzerinde yapılması gerekli işlemleri otomatik olarak yaparlar. Bu işlemi gerçekleştirirken genellikle robotlardan faydalanılır. Akıllı Robotlar-Aparatlar: Robotlar, genellikle Yapay Zekâ teknikleri kullanılarak bir esnek üretim hücresindeki hareketlerin ve işlemlerin yapılmasını sağlayan, kullanıcı tarafından istenilen şekilde programlanabilen, insansı işleri gerçekleştiren cihazlardır. Aparatlar ise, sistemin çalışmasında malzeme bağlama, sabitleme gibi işlemlerde kullanılan, özel olarak geliştirilmiş ürünlerdir. Dağıtılmış Sayısal Denetim (DNC): Bu sistemler etkin bilgi paylaşımı ve mühendislik uygulamaları için kullanılmaktadır. Sayısal denetim CAD ile sağlanır. Böylece veriler tek elden ilgili tezgâhlara iletilmekte ve kontrolleri sağlanmaktadır. Buradaki tezgâhların ise sayısal kontrollü yani NC veya CNC tezgâhlar olması gerekir. 19

20 1.8. Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CIM) CIM; bir mamulün tasarımı, üretimi ve tesliminin bilgisayar teknolojisi yoluyla entegrasyonudur. Yani CIM, özel bir teknoloji satın almaktan ziyade, bir fabrikanın organizasyonu ve kontrolü için bir stratejidir. CIM kullanmanın esas amacı; müşteri siparişlerine ve/veya ürün değişikliklerine çabuk cevap verebilmek, üretimi hızlandırmak, direk ve endirekt işçilik maliyetlerini azaltmak, işletmenin farklı bölümlerini birbiriyle irtibatlandırmak ve fabrikanın bütün olarak kontrol etmek, oluşacak arızalara anında müdahale etmek, üretimde insan müdahalesini en aza indirmektir. CIM in görevi; insanlar, makineler, veri tabanları ve kararlar arasındaki bağlantıyı güçlendirmektir. İlaveten, geleneksel yazılı ve sözlü haberleşme, yerini bilgisayar teknolojisine terk etmiştir. CIM teknolojilerinin hepsi bir şebeke ve entegre veri tabanını kullanarak birbirine bağlanmıştır. Ancak bütün fonksiyonların birbirine bağlanması gerekli değildir. Mesela, iki veya daha fazla EİS, birbirine bir bilgisayarla bağlanarak basit bir CIM sistemi oluşturulabilir. Gerçekte bir CIM sistemi, işletmenin diğer bölümlerindeki bilgileri imalat ile birleştirir Esnek İmalat Sistemlerinin Avantajları Esnek Üretim Sistemi uygulanan işletmeye maliyet, işçilik, otomasyon, kalite, genişleme, krizlere dayanıklılık gibi bazı stratejik faydalar getirmektedir. Bunlar: Sistemin kurulmasıyla birlikte işletmenin, rakiplerine göre rekabet gücü artmıştır. Sistemde otomasyonun hakim olması dolayısıyla işçilik maliyetleri azalır. Anabilgisayarda sistemdeki aksaklıklar anında görülebilmektedir. Üretimin otomasyona dayalı olarak gerçekleştirilmesi, çevrim süresini kısaltır. Üretimin tamamen robotlar ve otomatik tezgahlarla yapılması ürünlerin standart hale gelmesini sağlar. İşgücü, tasarım ve üretim gibi maliyetlerin azalması sonucu karlılık artar. Ürün çeşitliliğinin fazla ve kalitesinin standart olması dolayısıyla müşteri tatmini artar. 20

21 Sıfır stokla çalışma sonucu stok tutma maliyetleri azalır. CAD sayesinde ürün tasarımı hızlı, ekonomik ve müşteri isteklerine çabuk uyum gösterecek şekilde geliştirilmektedir. Makine kullanım oranı artmış ve yer tasarrufu sağlanmıştır. Tablo 1: Bir Amerikan İşletmesinde EİS den elde edilen avantajlar Esnek İmalat Sisteminin Dezavantajları Her üretim sisteminde olduğu gibi Esnek Üretim Sistemlerinin faydalarının yanında bazı sakıncaları vardır. Kurulum maliyeti, çalışanların eğitimi, yazılım donanım geliştirme gibi unsurlar bakımından sakıncaları bulunmaktadır. Bunlar: Yatırım maliyeti yüksektir. Sisteme tam uyum gösterecek yazılım geliştirmek zordur. Kalifiye eleman bulma ve eğitme güçlüğü vardır. 21

22 Merkezi bilgisayarda ki aksaklıklar bütün sistemi etkiler. EİS uzun dönemli yatırımdır. Geri dönüşümü uzun vade de gerçekleşmektedir. Bakım-onarım, yedek parça ve servis işlemlerine ödenen paranın artmasına sebep olur. Teknolojik gelişmeler işletmeyi sık sık revizyona girmek durumunda bırakabilir. Bakım-onarım, yedek parça ve servis işlemleri esnek imalat sisteminde çok büyük öneme sahiptir. Çünkü ana bilgisayarın arızalanması yada farklı rotası olmayan kritik bir faaliyeti gerçekleştirecek makinenin arızalanması durumlarında sistem bütün olarak durmak zorundadır. Bu durumla karşılaşmamak için bakım-onarım ve servis işlemlerine büyük önem verilmektedir. Bakım-onarım işlemleri için fabrika üç farklı seçeneği uygulayabilir. 1. Sistemi satın aldığı firmadan bu işlemleri gerçekleştirebilir. 2. Sistemden anlayan ustaları bünyesinde istihdam edebilir. 3. Kendi bünyesinde ki ustalara eğitim vererek bakım-onarımını yaptırabilir. Ayrıca bu sistemler yurt dışı ağırlıklı olduğu için yedek parça temin süresi çok uzun zaman almaktadır. Yedek parçanın elde bulunmaması durumunda sistem uzun zaman beklemek zorunda kalabilir. Bu nedenle fabrika deposunda her zaman yedek parça stoğu bulundurulmalıdır Esnek İmalat Sistemlerinin İşletme Fonksiyonlarına Etkisi İşletmenin 4 temel fonksiyonu bulunmaktadır. Yönetim, üretim, pazarlama ve finans fonksiyonlarına esnek imalat sisteminin etkileri bu bölümde açıklanmıştır Yönetim Fonksiyonuna Etkisi Esnek imalat sistemi stratejik ve taktik düzeyde kararlar alınmasında etkilidir. Stratejik olarak; uzun dönemde teknoloji, kaynak yaratma, yatırım maliyeti, fabrika modernizasyonu, rekabet gücü ve pozisyon yaratma gibi faktörlere etki etmektedir. Taktik kararlar ise; kısa dönemde maliyetlerden kaçınma, stok miktarlarını azaltma,, değişik mamul taleplerine kısa sürede cevap verme yeteneğine sahiptir. 22

23 Üretim Fonksiyonuna Etkisi Üretim ve finans fonksiyonlarına etkisi, EIS in avantajları ve dezavantajları bölümlerinde verilmişti. Bu bölümde sadece ilgili faaliyetlere etkileri kısaca sıralanmıştır. Üretim süresi kısalır. Kalite artar. Sipariş gecikme süreleri kısalır. Makine hazırlık süreleri azalır. Ara stoklar minimize edilir Pazarlama Fonksiyonuna Etkisi Esnek imalat sistemleri; talep dalgalanmalarına kısa sürede cevap verebilme, müşteri isteklerine uyum sağlayabilme gibi özellikleri sayesinde rakiplerine göre oldukça avantajlı duruma gelmekte ve rekabet gücü kazanmaktadır. 23

24 Şekil Finans Fonksiyonuna Etkisi Birim maliyetlerde azalış, Stok maliyetlerinde azalış, Makine kapasite kullanım oranında artış, İşçilik maliyetlerinde azalış, Hatalı ürün miktar ve maliyetlerinde düşüş, 24

25 Bakım- onarım giderlerinde artış Esnek İmalat Sisteminin Diğer Üretim Sistemleri ile Karşılaştırılması Geleneksel üretim sistemleri az çeşitli-yüksek kapasiteli ve çok çeşitli-düşük kapasiteli üretim sistemleri olarak ikiye ayrılır. Az çeşitli-yüksek kapasiteli (kitle üretimi) sistemler yüksek üretim hızı ve düşük birim değişken maliyeti özelliklerine sahiptir. Çok çeşitli-düşük kapasiteli(atölye tipi üretim)sistemlerde üretim hızı düşük ve parça başına değişken maliyet yüksektir. Aşağıdaki grafik EÜS nin ile diğer üretim sistemleri arasındaki yerini saatte üretilen parça adedi ve üretilen parça çeşidi sayısı bakımından karşılaştırmaktadır. Saatte üretilen parça adedi B 5 A C D Parça çeşidi sayısı Şekil 9 A: Parti üretimi B: Esnek üretim hücresi C: Geleneksel esnek üretim sistemi 25

26 D: Genel amaçlı atölye Tablo 2: EIS in Geleneksel üretim sistemleriyle karşılaştırılması 26

27 1.13. Türkiye de Esnek İmalat Sistemleri EIS in ülkemizde ki ilk örneği Türk Traktör fabrikasında 1996 yılında, 4 işlem merkezine sahip ve 15 paletlik bir esnek imalat sistem hattı kurulmuştur. Türkiye de ki sanayi işletmelerinin rekabet avantajı kazanabilmeleri için teknolojik yeniliklere yöneldikleri görülmektedir. EIS düzeyinde olmasa da ileri teknolojiye dayalı olarak üretim yapan tesislerin sayısı hızla artmaktadır. Esnek imalat sisteminin yatırım maliyetinin yüksek olması sebebiyle tam manasıyla bu sisteme geçiş işletmeler için zor olmaktadır. Esnek İmalat Sistemini Türkiye de kullanan işletmeler: Vestel A.Ş. Gamak Makine A.Ş. Uzel Makine A.Ş. (Soba M. Doktora tezi, 2006) 27

28 2. TARTIŞMA VE SONUÇ Günümüz sanayi ve hizmet işletmelerinin tüketici ihtiyaçlarındaki değişime bağlı olarak talepteki dalgalanmaları karşılayabilmeleri için üretimlerinin esnek bir yapıya sahip olması gerekir. Bunun içinde çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemlerden en önemlisi esnek üretim sistemdir. Uluslararası rekabetin arttığı, müşteri ihtiyaç ve isteklerinin farklılaştığı, küresel pazar anlayışının geliştiği ortama işletmeler uyum sağlamalıdırlar. İşletmelerin rekabet gücünün artması, ayakta kalabilmeleri, verimliliğin yükseltilmesi ve üretim miktarının arttırılması için esnek üretim sistemlerini bünyelerinde kurmaları gerekir. Ancak bu sistemlerin işletmede kurulabilmeleri için bazı önkoşullar vardır. Bunlardan en önemlisi yönetimin desteğidir. Bir kurumun işleyişinde örgütsel işlevsel, stratejik kapsamda yapılan tüm değişim, dönüşüm çabalarında yönetimin desteği ve rolü belirleyici niteliktedir. Esnek üretim sistemine geçiş gibi bir değişimde de yönetim çeşitli faktörleri de göz önünde tutarak, bu kararı stratejik olarak almalı, başarılı bir tasarım, planlama ve yürütme için tüm yetkisini kullanmalıdır. 28

29 3. KAYNAKLAR 1. Yüksek Öğretim Kurulu Tez Merkezi İlgili Tezler, YÖK, Ankara. tez2.yok.gov.tr 1.1. Tekin M., Doktora Tezi, Köse B., Doktora Tezi, Soba M., Doktora Tezi, Kuzu A., Yüksek Lisans Tezi, Mesleki Yeterlilik Konferansı, meslekiyeterlilik.com 3. Ulusal Endüstri Mühendisleri Kongresi Bildiriler Kitabı, MPM Yayınları 4. Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları, sayı 4 29