ÜRETİM VE İŞLEMLER YÖNETİMİ

Transkript

1 ÜRETİM VE İŞLEMLER YÖNETİMİ -OPERATIONS AND PRODUCTION MANAGEMENT- Doç.Dr. Ali ELEREN AKÜ İİBF

2 İÇERİĞİ ORTAK DİĞER DERSLER Üretim Yönetimi Süreç Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Üretim Planlama ve Kontrolü Proje Yönetimi Kurumsal Kaynak Planlaması-ERP Kalite Yönetimi Modern Üretim Sistemleri Fabrika Yönetimi ve Organizasyonu AELEREN 2

3 DERS KONULARI Genel Bilgiler, Kavramlar Üretim Sistemleri Üretim Yönetiminde Karar Verme Yöntemleri İşletmenin Yatırım Kararı ve Kuruluş Yeri Seçimi Fabrika İçi Düzenleme Talep Tahmini Ürün Yönetimi Kapasite Çeşitleri ve Kapasite Planlama Üretim Planlama * Sipariş Planlama * Seri Üretim Planlama Stok Yönetimi Kalite Yönetimi Verimlilik Yönetimi İş Etüdü İş-Kaynak Planlama Proje Yönetimi ve Değerlemesi (PERT/CPM) Lojistik Yönetimi Teknoloji ve Bakım Yönetimi Üretim Yönetiminde Sayısal Yöntemler AELEREN 3

4 KAYNAK KİTAPLAR 1. Ders Notları (Derste tutulan ve dağıtılan her türlü bilgiler, sunular vb.) (*) 2. Prof.Dr.Cengiz YILMAZ,Doç.Dr.Ali ELEREN «Üretim Yönetimi», Lisans Yayıncılık (*) 3. Üretim Ali ELEREN (Tedarik Zinciri ve Lojistik Yönetimi) 4. Bülent KOBU, Üretim Yönetimi 5. Mahmut TEKİN, Üretim Yönetimi 6. Sevinç ÜRETEN, Üretim / İşlemler Yönetimi 7. İ. Mete DOĞRUER, Üretim Organizasyonu ve Yönetimi 8. Sevil KİŞİOĞLU vd., Üretim Planlaması 9. Aykut TOP, Üretim Planlaması (*) Derste takip edilecektir, tedarik edilmesi önerilir! AELEREN 4

5 Sınavlar ve Ödevler Vize (%40) + Final (%60) >=60 Tüm ödevler ve devamlılık skoru istenen şartları sağlayanlar için dönem sonunda + kanaat notu olarak etki edecektir. Vize, final, mazeret vb. her sınavda o zamana kadar işlenen tüm konular, verilen ödevler dahildir. Verilen puanlı veya puansız ödevler ile çalışılması istenen konu ödevlerinde geçen konu ve bilgiler sınav konularına dahildir. Sınavlarda hesap makinesi, kalem ve silgi gibi materyaller hazır tutulmalı, alışverişi yasaktır. Bölüm sonlarında verilen örnek sorulara öncelikle çalışılmalıdır. Klasik sınavlarda ½ - 1 saat arası süre ve 2-5 arası soru sorulmaktadır. Dönem sonu sınavlarda tüm işlenen konular sınava dahil olup; özel bir açıklama yapılmamışsa ağırlık vize sonrasındaki konular olabilir. Sayısal sorular, işlenen örneklere benzer çıkabilir. Ödevlerde kişisel gayret, ciddiyet, bol kaynakça ve yazım kurallarına uygunluğa dikkat edilmelidir, elle de yazılabilir AELEREN 5

6 I.TANIMLAR VE KAVRAMLAR AELEREN 6

7 Belirli üretim faktörlerinin belli bir zamanda belli miktarlarda kullanılarak belirli bir süreçten geçirilmesi suretiyle fonksiyonel, ekonomik ve katma değerce daha değerli yeni ürünler elde edilmesine denir AELEREN 7

8 İktisatçılar, üretimi fayda yaratmak şeklinde tanımlarlar. Mühendisler ise üretimi, belirli bir fiziksel varlık üzerinde onun değerini artıracak bir değişiklik yapmayı ya da hammadde ve yarı mamul maddeleri, bir mamul haline dönüştürme olarak tanımlamaktadır. İşletmeciler açısından ise; kâr elde etme amacı ile oluşan ve bu amacına her çeşit fayda yaratarak ulaşmaya çalışan bir yapı olduğu için her türlü hizmet (berberlik, nakliye, eğitim, turizm, çöp toplama gibi) üretim olarak değerlendirilmektedir AELEREN 8

9 Üretim yönetimi kavramının modern işletmecilik biliminde tanımlanan en geniş halidir. İşletmenin ürünlerini üretmek için gerekli kaynakların planlaması, koordine ve kontrolünden sorumlu işletme fonksiyonudur (Chase vd.,2006). İşletmenin temel ürünlerini ve hizmetlerini üreten ve müşteriye ulaştıran sistemlerin tasarlanması, işletilmesi ve geliştirilmesidir(reid ve Sanders,2002). Girdileri ürün ve hizmetlere dönüştüren süreçlerin yönetilmesi ve kontrolüdür. Amaç, malzeme, işgücü, makine ve sermaye gibi girdilerin ürün ve hizmet olarak çıktılara dönüştürme sürecinin etkin olarak gerçekleştirilmesi ve elde edilen çıktı değerinin, kullanılan girdi değer toplamlından fazla kılınmasıdır (Russel ve Taylor,2003).

10 Hammadde-Malzeme : Sistem tarafından tüketilen veya dönüştürülen hammaddeler ve bileşenlerdir. Bunlara ilaveten bakım onarım malzemeleri de sayılabilir. Sermaye : İşletmenin hayat bulması için bina, makine ve demirbaşların alımında kullanılacak müteşebbis veya ortaklar tarafından ortaya konulan para miktarıdır. İşgücü : İşletmenin tüm süreçlerinde farklı vasıf ve sayılarda ihtiyaç olunan insan sayısıdır. Bilgi : Soyut yönüyle yönetimin temel kaynağı olarak görülür. İşletmeye ve ürettiği ürün ve hizmetlere değer katan önemli bir faktördür.

11 Üretim, hizmet ve ürün üretimi olarak ikiye ayrılmaktadır. Ancak, üretim yönetimi dersimizde konusal kapsamımız ürün üretimiyle sınırlıdır, hizmet üretimi dahil değildir AELEREN 11

12 Üretim işleminin üç temel elemanı bulunmaktadır. Bunlar girdi, işlem ve çıktıdır. Hammadde İşgücü Makine Zeytin buğday Fabrika Taşıma Servis Araç-Gereçler Geribildirim Mal Hizmet Zeytinyağı bisküvi AELEREN 12

13 Üretim Yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının belirli miktarlardaki ürünün istenilen nitelik ve nicelikte, istenilen zamanda ve en düşük maliyetle üretimini sağlayacak şekilde bir araya getirilmesidir AELEREN 13

14 Üretim yönetimi, işletmedeki mevcut kaynakların etkin bir şekilde kullanılarak bu kaynaklardan istenilen nicelik ve nitelikte mamuller üretmesiyle ilgili karar verme işlemidir AELEREN 14

15 Ürün Tasarımı & Geliştirme, Üretim Süreci (tedarik zinciri yönetimi,üretim planlama, uygulama ve kontrol, kalite yönetimi, teknoloji yönetimi,vb.), Nihai Ürün Depolama ve Pazara Hazırlama, Lojistik Yönetimi Satış Sonrası Hizmetler, ÇEVRE DOSTU ÜRETİM GERİ DÖNÜŞÜM ETİK olarak sıralanabilir AELEREN 15

16 AELEREN 16

17 Tüketici isteklerinin fiyat, zaman, miktar, çeşit,tasarım ve kalite açısından karşılanması, Stok düzeyinin mümkün oldukça düşük tutulması ve stok devrinin artırılması, İşletmenin işgücü,makine,enerji,hammadde gibi üretim faktörlerinden en yüksek derecede faydalanmasının sağlanması, yani kaynakların etkin kullanımı yoluyla verimliliğin ve performansın artırılmasıdır. Tüm süreçlerde müşteri memnuniyeti odaklı değer artışının sağlanarak stratejik rekabet avantajının elde edilmesi AELEREN 18

18 GİRDİ İŞLEM ÇIKTI Üretim yönetimi fonksiyonları -Kapasite planlaması -Makine, araç ve gereç seçimi -Fabrika yeri seçimi -İşyeri düzenlemesi -Teknoloji seçimi -Hareket ve zaman etütleri -Kalite kontrolü -Ücret yönetimi -Materyal yönetimi -İleri İmalat Teknolojileri -Tamir bakım planlaması -Stok kontrolü -Fason üretim -Esnek üretim sistemleri -Tam zamanında üretim -Mamul dizaynı - Üretim planlaması ve kontrolü -Talep tahminleri -Toplam Kalite Yönetimi -Bilgisayar destekli üretim sistemleri AELEREN 19

19 1990 lı yıllarda üretim olgusu yeni boyutlar kazanmıştır. Bu değişime neden olan kavramlar şunlardır: a) Globalleşme b) İleri teknoloji c) Kalite anlayışı d) Çevrenin korunması e) Bilgi toplumu f) Yönetim metotlarında yenilik Günümüzde; Esnek İmalat Sistemleri, Grup Teknolojisi, Hücresel Üretim, Tam Zamanında Üretim, Yalın Üretimde üretimde kullanılan yeni tekniklerdir AELEREN 20

20 ÜST YÖNETİM Genel Müdür Finansal Yönetim Md. Pazarlama Md. Üretim Yönetimi Md. Diğer Ürün Tasarımı /Geliştirme Proje Planlama Üretim Planlama Kalite Yönetimi Teknoloji ve Bakım Yön AELEREN Yönetimi 21 Lojistik

21 Sömürgelerle Gelişme ( ) Endüstriyel Gelişme ( ) Finans ve Pazarlama İle ( ) Ekonomik Bunalım ( ) Bilgi ve Teknolojideki Gelişmeler ve Küresel Rekabet (1930-) (*) Avrupa ve Amerika daki gelişimi içermektedir AELEREN 22

22 Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli OlaylarXXXX 1. El Sanatları Dönemi (-1790): (1764) James Watt buhar makinesini buldu, (1776) Adam Simith iş bölümü ile verimlilik ve performans artırma, (1790) Eli Whitney birbiriyle değişebilir standart parçalar, kalite kontrol ve maliyet muhasebesi, AELEREN 23

23 Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar 2. Endüstri Devrimi ( ): (1801) Joseph Marie Jacquard, dokuma tezgahlarında delikli kart kullanımı, (1832) Charles Babbage, işin ekonomik analizi, iş bölümü ve yeteneğe göre ücretlendirme, AELEREN 24

24 Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar 3. Bilimsel Yönetim ( ) : ( ) Frederic Taylor,bilimsel yönetim felsefesi, eğitim, zaman etüdü,standartlar, (1905) A.K. Erlang kuyruk teorisi ve uygulaması, (1908) C.E. Knoappel, Başabaş Noktası Analizi (1911) Frank ve Lilian Gilbreth,hareket ekonomisi ve çalışan insana dayalı faktörler, (1913) Henry Ford,Charless Sorenson, montaj hattına dayalı yığın üretim, (1913) Henry,iş akış programlama ve Gannt Diyagramı, (1913) Walter ShewGannthart, istatistiksel kalite kontrolü, (1913) F.W. Harris,ekonomik sipariş miktarı modeli, (1933) Elton Mayo, davranışla ilgili faktörler, (1934) I.H.C.Tippett,iş örneklemesi, AELEREN 25

25 Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar 4. Otomasyon ve Bilgisayara Dayalı Sistemler ( ) : (1940) İngiltere Yöneylem Araştırması Grupları, (1940) S.P.Mitrafanov, grup teknolojisi, (1940) SSCB de ilk Grup Teknolojisi Üretim Sistemi uygulandı,1970 li yıllardan itibaren gelişti ve yaygınlaştı, (1946) John Mauchly ve J.P.Eckert, ilk dijital bilgisayarı geliştirdi, (1947) George Dantzig, William Orchard vd.,doğrusal Programlama, simplex yön. (1950) C.Charnes, W.W.Cooper, H.Raiffa vd., doğrusal olmayan programlama ve stokastik modeller, (1950) W.Edwards Deming, işletme genelinde kalite kontol sistemleri, (1950) Eiji TOYODA ve Taiichi OHNO, yalın üretim sistemini geliştirdi. (1951) H.Ford Dickey, ABC Analizi, (1951) Sperry Univac, ticari dijital bilgisayarlar, AELEREN 26

26 (1954) General Electric,işletme alanında ilk bilgisayar, (1954) Juran, kalite yönetimin sorumluluğunda demiştir, (1957) DuPont Co., CPM Yöntemi, (1958) Booz,Allen ve Hamilton,PERT Yöntemi, ( ) Batılı ve ABD li araştırmacılar,karar teorisi, kuyruk teorisi, simulasyon, vb. (1954) Mercury Motors, Bilgisayara Dayalı Otomatik Yönlendirilmiş Taşıma Sistemi, (1960) Joseph Orlicky, MRP, (1961) Crosby, kalite ücretsizdir fikri, (1961) Jay Forrester,yönetimde sistem yaklaşımı ile problem çözme, (1962) Ishikawa, ilk kalite gruplarını oluşturmuş, (1963) A.Alan, B.Pritsker, GERT Tekniği, (1970) Batılı ve ABD li araşt., Atelye programlama, üretim programlama, fabrika yerleştirme, tahmin, MRP ve MRPII yazılımları, AELEREN 27

27 ( ) Toyota Co., Tam Zamanında Üretim (JIT) Wickham Skinner vd., Üretim fonksiyonunun işletme stratejileri açısından önemi, Kapalı Devre MRP ve MRPII nin geliştirilmesi, ( ) Japon İşletmeleri ve araştırmacılar, TKY,JIT ve verimlilik artırma yöntemlerini geliştirmiş, Mühendislik disiplinleri,robotlar, CAD, CAM, CIM, CAPP, FMS, Eliyahu Goldratt, Üretim sistemlerinde darboğazların çözümü ve OPT, Xerox Co, Kıyaslama(benchmarking), ( ) 1991 de Lehigh Üniv. araştırmacılar Tepkisel Üretim-Responsive Manufacturing ve bir alt sistemi çevik üretim sistemini geliş., Gartner Group, ERP geliştirilmesi, Kalite öncüleri ve ISO, TKY nin yaygınlaştırılması ve ISO 9000 standartları, Michael Hammer vd., Reenginering (üretim vb süreçlerde radikal değişimler), Diğer, diğer modern üretim sistemleri (çevik üretim, eş zamanlı üretim, grup teknolojisi, hücresel üretim vb AELEREN 28

28 Üretim Sistemlerinin Gelişimi ve Önemli Olaylar 5. Verimlilik Artışı (2000- ) : Yeni ürün geliştirme Süreç yönetimi ve süreç geliştirme, Küresel tedarik, üretim ve lojistik ağları, küresel lojistik üsleri / köyleri, Nano teknolojiler, E-ticaret, Moduler üretim sistemleri/moduler ürünler Geridönüşüm ve yeniden parça kullanma Çevre dostu imalat tekn Demontaj maliyeti Yeni teknolojiler Müşteri beklentilerinin değişmesi AELEREN 29

29 İşletmeler ve alt birimlerinin daha esnek, pazara odaklı ve uygun tesis büyüklüklerinde oluşturulması, Odaklaşma üründen süreçlere ve süreçlerin iyileştirilmesine kaymıştır????, Tasarımdan üretime ve müşteriye kadar sürenin kısaltılması, Çalışanların basit işlerden daha ustalık gerektiren vasıflı işlere kaydırılması, Görevlerde bireysel başarı yerine takım başarısının öne çıkması, Kendi kendini geliştiren/öğrenen takımların öne çıkması, Stokların düşürülmesi, kalitenin iyileştirilmesi ve hata önleme (proaktif) yöntemlerin öne çıkması AELEREN 30

30 20. yy başlarında Frederic Taylor tarafından geliştirilen yönetim yaklaşımıdır. Taylor, bilimsel yönetim ile işgücü verimliliğini ve üretim çıktısını artırmanın yollarını araştırmıştır. Bu yönetim felsefesinin kazandırdığı diğer özellikler ise; İşgücü verimliliği bilimsel kurallara göre yönetilebilir, İşgücünün ürettiği ürün miktarına dayalı ücretlendirme (performansa dayalı ücretlendirme), Yönetimde planlama ve uygulama fonksiyonları birbirinden ayrılmıştır(yönetimle işgücü ayrılması). Yönetimin görevlerinin başında verimli sistemlerin tasarlanması ve kabul edilebilir işgücü çıktısının belirlenmesidir.

31 1930 lu yıllarda Elton Mayo ve Hawtorne çalışmaları ile ortaya atılan yaklaşıma göre işin teknik boyutları kadar işçinin motivasyonu da verimliliği etkilemektedir. Motivasyon teorileri, Hertzberg, Maslow ve McGregor tarafından geliştirilmiştir.

32 1776 da Adam Simith tarafından ortaya atılan yaklaşımda, her biri farklı bir işçi tarafından gerçekleştirilecek türde işlerin süreçlerin küçük parçalara bölünmesi fikrine dayanmaktadır.

33 Stratejik Kararlar : Kapsamlı ve uzun dönemli sonuçlar doğuran kararlardır. Nasıl bir ürün tasarlanmalıdır? Ürün nasıl ve nerde (hangi tesiste) üretilecek? Tesisin yeri ve kapasitesi ne olmalı? Ürün çeşitliliği nasıl olmalı? Üretim sistemlerinden hangisi seçilmeli? gibi sorulara verilecek cevaplar, stratejik kararlarımızı da oluşturmaktadır. Taktik Kararlar : Stratejik kararlarda belirlenen kısıt ve sınırlar içerisinde girdi kalemlerinden malzeme, işgücü, enerji vb. unsurlara ne kadar ihtiyacımız bulunduğu gibi girdilere dair kararlar; üretim süreçlerinde hangi teknolojilerin kullanılacağı, stok ve üretim kapasitesi ve üretim hızının ne kadar olacağı vb. süreç kararları; ne kadar ürün nihai depolanabilir, nasıl ve kaç araçlar dağıtılır vb. dağıtım kararlarının toplamından oluşmaktadır. İşlemsel Kararlar : Yönetim ve planlama düzeylerinde kısa vadeli ve detaylara ait alınması gereken kararlardır. Kim veya hangi makine nerede görevlendirilecek? Öncelikli işler nelerdir? gibi kararlardır.

34 Rekabet Edebilirlik : İşletmenin belirli bir Pazar ortamında ürün veya hizmetlerini rakiplerine nazaran sunma ve satabilme yeteneğidir. Rekabet Avantajı : Bir işletmenin rakiplerine göre müşterilerinin memnuniyetini daha çok sağlama ve bu bağlamda fiyat ve kalite dengesi, çeşitliliği, esnekliği, yenilikçiliği, teslimat performansı gibi avantajlarıyla ürün ve hizmetlerine daha çok değer kazandırmasıdır. Stratejik Rekabet Avantajı : İşletmenin gelecek ömründe, uzun vadelerde işletmenin sağlayacağı kazanımlardır.

35 Maliyet/Kârlılık/Fiyat Kalite, Kalite Güvencesi, TKY Ürün ve Hizmetin Tamamlama Süresi Ürün ve Hizmet Çeşitliliği Teslimat Performansı Verimlilik, Etkinlik, Etkililik ve Performans Esneklik (Değişen şartlara uyum sağlama) Teknoloji ve Yenilikçilik Esnek ve Nitelikli İşgücü Talebi İzleyebilme kabiliyeti Entegre olmuş bir tedarik zinciri ve lojistik yönetimine sahip olmak İşletme Dışı Faktörler (Küreselleşme, devletin ekonomik ve siyasal gücü, toplum, altyapı, vergiler, lojistik sistemlerinin düzeyi, yan sanayi,vb.) AELEREN 36

36 İşletmelerin rekabetçi konumlarını sürdürebilmeleri, ürün ve hizmetlerinin müşteri beklentilerini karşılayabilmesi sağlayabilmesi için tedarikçiler, üreticiler ve dağıtım kanallarından oluşan tedarik zincirinin her unsurunda ürün ve hizmetlere gereken değerin kazandırılmasıdır.

37 Genel Amaçlı Makineler : Çok çeşitli temel fonksiyonları gerçekleştirebilen makinelerdir. Özel Amaçlı Makineler : Sadece belirli üretim faaliyetlerinde kullanılabilen ve sınırlı sayıda fonksiyona sahip makinelerdir. olarak iki grupta değerlendirilebilir.

38 Bir veya daha fazla girdiyi dönüştürmek suretiyle bu girdi veya girdilere değer katan ve dış/iç müşteriler için bir veya daha fazla çıktı sağlayan faaliyet(ler) grubudur. Başka bir tanımla, başlangıcı ve sonu belli olan ve ortak bir amaç(lar)a uygun yürütülen işlemler topluluğudur. Süreçler ana ve alt süreçler olarak sınıflandırılabilir.

39 Süreç Planlama : Ürün ve hizmetlerin nasıl üretileceğini belirlemektir. Hangi parçaların işletme içerisinde ve hangi parçaların dışarıdan tedarikle karşılanacağı, kullanılacak makine ve ekipmanların belirlenmesi, üretim ve teslim için spesifikasyonların belirlenmesidir(russel ve Taylor, 2003). Süreç Tasarımı : Girdileri en ekonomik şekilde çıktılara dönüştürülmesi için gerekli işlemler, iş sıraları ve kullanılan makine ve teknolojilerin belirlenmesidir(doğan,2006).

40 Belirli bir girdisi, süreci ve çıktısı olan, içten ve dıştan bazı faktörlerin etkilediği mekanizmaya sistem denilir. önceden tespit edilmiş bir amaca ulaşabilmek için tasarlanan ve birbirleriyle bağlantılı ya da bağımsız birimler ile belirli bir düzen veya plana göre organize ya da karmaşık bir bütün meydana getiren parçalardır şeklinde tanımlanmaktadır. Sistem, ana sistem ve onu oluşturan alt sistemlerden oluşmaktadır. Ayrıca açık ve kapalı sistemlerden bahsedilebilir AELEREN 41

41 * Ana ve alt sistemler * açık ve kapalı sistemler * doğal sistemler ve insan yapısı sistemler * statik ve dinamik sistemler * uyarlı ve uyarsız sistemler * genel sistemler, alt sistemler * gerçek ve kavramsal sistemler AELEREN 42

42 Verimlilik, bir işletmede bir dönem boyunca girdi kalemleri olan işgücü, sermaye, teknoloji,..vb değerler kullanılarak dönem sonunda tüm katma değer toplamı (çıktı) elde etme düzeyidir. v = Output / Input AELEREN 43

43 AELEREN 44

44 Son dönem Üretim Düzeyi- İlk Dönem Üretim Düzeyi Üretkenlik Artışı: İlk Dönem Üretim Düzeyi İşletmede üretkenlik, üretim faktörlerini en uygun biçimde kullanarak gerçekleştirilen fiziki üretim düzeyi anlamında kullanılır AELEREN 45

45 Standart Miktar yeterlilik= Gerçek Miktar Önceden belirlenmiş standart üretim miktarının, uygulamayla oluşan gerçek üretim miktarına bölünmesiyle elde orana denir AELEREN 46

46 Kârlılık, Bir dönem boyunca toplam gelirlerin toplam giderler farkına denir. Birim Kârlılık ise bir dönem boyunca bir ürüne düşen ortalama kar değeridir. Br.Kar = Toplam Dönemlik Kar / Toplam Dönemlik Üretim (ı) = Birim Fiyat Birim Maliyet (II) AELEREN 47

47 Belli bir dönemde belli bir iş veya işlemler bütününde (süreç) istenen çıktının elde edilmesinde kullanılan girdilerin (kaynakların) kullanım düzeyini gösterir. Etkinliğin artması demek kaynakların en az ve yerinde kullanılması, israf edilmemesini gösterir AELEREN 48

48 İşletmedeki değişik tür ve faaliyetler ya da işler denetlenirken veya kâr amacından çok hizmet amaçlı faaliyetlerin verimliliği araştırılırken etkinlik kavramından yararlanılır. Örneğin, işletmedeki makineler rasyonel bir sırayla birbirini bütünleyecek bir şekilde dizilmişse, o işletmedeki aksamalar ve boş geçen zaman büyük ölçüde azalmış olacak, işletmenin etkinliği artacaktır AELEREN 49

49 Etkililik, uygulanan yöntem, program, model, strateji vb. uygulamaların amaca ulaşma, hedefleri tutturma derecesidir. Parasal ve parasal olmayan tüm hedeflere belirli kaynaklarla ulaşma düzeyi AELEREN 50

50 Bir isi yapan bireyin, bir grubun ya da bir teşebbüsün o isle amaçlanan hedefe yönelik olarak nereye varabildiği, başka bir deyişle neyi sağlayabildiğinin nicel ve nitel tanımlama kabiliyetine performans denir. Performans genel anlamda amaçlı ve planlanmış bir etkinlik sonucunda elde edileni nicel ya da nitel olarak belirleyen bir kavramdır. Bu sonuç mutlak ya da göreli olarak açıklanabilir. Örneğin bir atletin sıralamadaki yeri; bir üretim sisteminde üretimin planlanan üretime oranı gibi. Performans, isletmeler için birey, grup, toplum veya nitel açılardan ulaşma derecesinin bir ölçüsü olduğunu belirtmekte, konuya genel anlamda sonuç/hedef bağıntısıyla bakmanın olası olduğunu vurgulamaktadır AELEREN 51

51 Bir ya da birden fazla alternatif yatırımın yapılmadan önce teknik, ekonomik her türlü riskli yönleriyle kârlılık düzeylerini belirlemeye çalışan; pazar analizi, teknik analiz, finansal analiz ile risk ve kârlılık türü analizlerin yapıldığı, süre ve bütçesi kısıtlı proje çalışmalarıdır AELEREN 52

52 tüketicinin memnuniyet düzeyidir ürün veya hizmetin tüketici zevk ve tercihlerini belli bir maliyet düzeyinde karşılama kabiliyetidir bir mal ve hizmetin belirli ihtiyaçları karşılama yeteneklerini ortaya koyan karakteristikler toplamıdır. teknik özellikler ve fiyat olarak aynı kategoriye alınabilecek benzer ürünlerin üzerinde taşıdıkları standartlar bütünüdür AELEREN 53

53 Ürün performansı, Spesifikasyonlara, standartlara uygunluk, Güvenirlilik, Dayanıklılık, Hizmet görürlük, Estetik, İtibar, Diğer çekici unsurlar,vb AELEREN 54

54 Tasarım kalitesi, Uygunluk kalitesi, Kullanım kalitesi, Dağıtım Kalitesi, İlişki Kalitesi, AELEREN 55

55 Ürün ve hizmetlerde kalitenin korunması, sürekliliği ve müşteri memnuniyetinin en ekonomik düzeyde devamı için uygulanan işlemler toplamına denir. Teknik anlamıyla tasarım, üretim, taşıma vb. boyutlara dayalı hataları taşıyan ürünlerin en az maliyet ve sürede belirlenmesini amaçlayan işlemlerdir AELEREN 56

56 İnsana saygı temelinde iç ve dış müşteri memnuniyetini, sosyal sorumluluğu savunan; sürekli iyileşmeyi, yönetsel liderliği, takım çalışmasını, istatistiksel düşünmeyi, süreç odaklılığı öne çıkaran çoğulcu ve katılımcı bir yönetim şeklidir AELEREN 57

57 Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda sağlamak üzere bütün ilgili tarafların (paydaşların) yardımı ve işbirliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemidir. Sunulan ürün ve hizmetlerin her defasında aynı kalite düzeyinde olması, standardizasyonla mümkündür AELEREN 58

58 Bir işin standartlara uygun şekilde nasıl yapılacağını belirten emirler bütünüdür. Tüketiciyi korur, güven verir, Süre,kayıplar ve maliyetleri azaltmak, kaliteyi sürekli ve belirli düzeyde kılmak, Kaynak kullanım etkinliğini artırır, Kredibiliteyi artırır, İSİG uygulamalarını yaygınlaştırır, kazaları azaltır, Dayanıklı tüketim mallarında değiştirilebilirlik, basitlik sayesinde kolay montaj-tamir ve bakım sağlar, İşbölümü, uzmanlaşma ve iş doyumunu artırır, çalışma yaşamı kalitesini artırır AELEREN 59

59 CE (Conformite European) Bir ürünün belirlenen sağlık, güvenlik, çevre ve tüketicilerin korunması gereklerine uygunluğu gösteren bir işarettir. Tüm AB üye ülkeler içersinde teknik düzenleme farklılıklarını ve buna dayalı ticari engelleri kaldırmak için düşünülmüştür. Bir ürünün üye ülkelere girişinde ürüne bir tür pasaport görevi sunmaktadır ve üretici sorumludur AELEREN 60

60 (Quality Function Deployment-QFD): İlk kez 1966 yılında Yoji Akao tarafından Japonya da ortaya atılan ve ilk olarak 1972 yılında Mitsubishi nin Kobe deki Gemi Tersanelerinde uygulanan bir yönetim metodudur. Müşterilerin beklentilerinin, isteklerinin ve algılayamadıkları ihtiyaçlarının belirlenmesini; tespit edilen bu beklenti, istek ve ihtiyaçların örgütün bütün fonksiyonel bileşenlerindeki ürün ya da hizmet karakteristiklerine dönüştürülmesini sağlayan ve fonksiyonlar arası bir takım tarafından yürütülen bir ürün ve hizmet geliştirme yöntemidir. Tasarım kalitesini, ürün daha tasarım aşamasındayken güvence altına almayı amaçlar AELEREN 61

61 1980 li yıllarda Motorola firması tarafından Japon kalite fikirleri ve sistemlerinin süreçlerde uygulanması amacıyla geliştirilmiştir. Milyonda 3.4 den daha az hata oranı ile ürün ve süreçlerdeki değişkenliği azaltarak, müşteri ihtiyaçlarını kusursuza yakın karşılama hedefini güden, veri ve istatistik temelli bir yöntemdir. Bir başka deyişle; sıfır hata stratejisinin ulaşılabilir bir hedef olarak yaşama geçirilebilmesinde yararlanılan bir istatistiksel yönetim (kontrol) düzeneğidir AELEREN 62

62 (Distribution Resource Planning - DRP) Bitmiş ürünün son kullanıcıya/pazara dağıtımını planlayarak envanterin dağıtımında optimizasyon sağlamaya çalışan bir sistemdir. Dağıtım şebekesinin her düzeyini, ürün yapı ağacının bir düzeyi olarak düşünmek suretiyle dağıtımın planlanmasında malzeme ihtiyaç planlaması mantığından yararlanır AELEREN 63

63 (Product Life Cycle Management - PLM) Bir ürün ya da hizmetin fikir olarak ortaya çıkmasından itibaren planlanması, geliştirilmesi, üretilmesi, pazara sunulması, satış sonrası destek hizmetlerinin yönetilmesi gibi ürünün tüm ömrü boyunca geçtiği her aşamanın yönetilmesini kapsayan bir süreçtir AELEREN 64

64 Kısıt : Bir sistemin amacı doğrultusunda göstereceği daha yüksek performansa ulaşmasını önleyen engel olarak tanımlanabilir (makine kapasitesi vb. fiziksel kısıtlar ile politika, esnek olmayan çalışma kuralları, yetersiz yönetim biçimleri ve işgören, prosedürler gibi fiziksel olmayan kısıtlar). Darboğaz : Kendisinden talep edilen miktardan daha az kapasiteye sahip olan kaynaktır. Darboğaz sistemin kazancını sınırlayan bir kısıttır. Sürekli çalışsa bile önünde işlenmemiş parçaların biriktiği bir tezgah, tüm üretim sürecini sınırlayan ve yavaşlatan bir darboğazdır AELEREN 65

65 Üretim Parti Büyüklüğü : Bir makinenin belli bir sipariş işlemek üzere hazırlanmasından sonra, o makine üzerinde işlem gören parti büyüklüğüne denir. Transfer Parti Büyüklüğü : Bir makinede işlem gören bir partinin tamamının üretimini beklemektense, işlemi tamamlanan kısmının küçük partiler halinde sonraki işlem göreceği makineye aktarıldığı parti büyüklüğüne denir AELEREN 66

66 Belirli bir sistemin modelini kurarak, bu model üzerinde denemeler yapma imkanı tanıyan deneysel problem çözme tekniklerinden biridir. Simülasyonda, optimizasyon modellerinde olduğu gibi doğrudan sonuca ulaşılmaz. Amaç; verilen koşullar altında bir sitemin karakteristiklerini araştırmak, çeşitli seçenekleri değerlendirmek ve/veya bir şeyin olabilirliğini ölçmektir AELEREN 67

67 Planlama, geleceğe dönük davranış biçimleri içersinde amaca ulaşmak için mevcut alternatiflerin değerlendirilmesi ve seçimi sürecidir. Planlama sürecinde sistematik olarak bir problemin sınırları ile ilgili faktörler belirlenirken geleceğe dönük teşhisler koyularak çözüme ulaşılmaya çalışılır AELEREN 68

68 Planlama, önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için yapılması gereken işlerin saptanması ve izlenecek yolların seçilmesidir. Planlama, geleceğe bakma ve olası seçenekleri saptama sürecidir yani geleceği düşünmedir. Özetle planlama, bir eylemle ilgili tüm etkinliklerin önceden hazırlanması sürecidir. Bu tanımlarda planlamayla ilgili olarak dikkat çeken ortak nokta, planlamanın geleceği bugünden görme ve kontrol etme aracı olmasıdır. Planlamayı ekonomik anlamda bir kaynak dağıtım mekanizması olarak da görmek mümkündür. Bu açıdan baktığımızda, planlama sınırsız ihtiyaçlar ile sınırlı kaynaklar arasında bir dengeyi sağlama mekanizmasıdır. Geleceği yönetme ve kaynakları dağıtma aracı olan planlama neyin yapılacağının, nasıl yapılacağının, ne zaman harekete geçileceğinin, bütün bu çalışmalarda kimlerin sorumlu olacağının belirlenmesi ve saptanması sürecidir AELEREN 69

69 Müşteri iç ve dış müşteri olarak ikiye ayrılmaktadır : İç müşteri, üretim süreci içersinde üretilen ara ürünleri bir sonraki işlemlerde girdi olarak kullanacak işletme içi departman veya kişilerdir. Dış müşteri, üretilen nihai ürünleri direkt veya endirekt alan kişi veya kurumlardır AELEREN 70

70 1. BÖLÜM SORULARI Üretim, üretim yönetimi kavramlarını tanımlayınız. Bir işletmenin hayat seyrini sınıflandırarak (sırayla) yazınız. Aşağıdaki kavramları tanımlayınız? Fizibilite Etüdü,Projelendirme,Termin Planı,.. Verimlilik, Etkinlik, Etkililik, Performans,... Arz-Talep eğrisini açıklayınız. Üretim maliyetleri eğrisini açıklayınız. Üretim yönetimini sınıflandırınız. Üretim yönetiminin fonksiyonları nelerdir, sınıflandırarak yazınız. Dünyada ekonomik gelişmeleri sınıflandırarak yazınız. Üretim Yönetimi ile ilgili kronolojik gelişmeleri tarihi sırasıyla ve sınıflandırarak yazınız AELEREN 71

71 II. ÜRETİM SİSTEMLERİ VE SİSTEM YAKLAŞIMI AELEREN 72

72 Belirli bir girdisi, süreci ve çıktısı olan, içten ve dıştan bazı faktörlerin etkilediği mekanizmaya sistem denilir. Sistem, ana sistem ve onu oluşturan alt sistemlerden oluşmaktadır. Ayrıca açık ve kapalı sistemlerden bahsedilebilir AELEREN 73

73 s i s t e m önceden tespit edilmiş bir amaca ulaşabilmek için tasarlanan ve birbirleriyle bağlantılı ya da bağımsız birimler ile belirli bir düzen veya plana göre organize ya da karmaşık bir bütün meydana getiren parçalardır Sistemlerin başlıca özellikleri şunlardır; - sistem bir bütündür. - bir sistem bir çok alt sistemden meydana gelebilir. - her sistem bir sistemler çerçevesinde bulunur. - sistemi oluşturan alt sistemler arasında karışık bir yapı bulunmakta olup, alt sistemler birbirlerine bağlı olarak değişebilir ve birbirlerini etkiler. - bir sistemin kesin olarak sınırlarını belirlemek imkansızdır, bu sınırlar alt sistemlerle ilgili olup, sürekli bir değişkenlik halindedir. - sistemin sinerji etkisi vardır AELEREN 74

74 * açık ve kapalı sistemler * doğal sistemler ve insan yapısı sistemler * statik ve dinamik sistemler * uyarlı ve uyarsız sistemler * genel sistemler, alt sistemler * gerçek ve kavramsal sistemler AELEREN 75

75 Bir sistemi oluşturan alt öğelere alt sistem denir. Örneğin; YÖK Milli Eğitim Sisteminin bir alt sistemidir. AKÜ YÖK ün bir alt sistemidir. Fakülteler AKÜ nün bir alt sistemidir. İİBF fakültelerin bir alt sistemidir. İşletme Bölümü İİBF nin bir alt sistemidir. İşletme 3 NÖ/İÖ sınıfları İşletmenin bir alt sistemidir AELEREN 76

76 İşgücü, malzeme, bilgi, enerji, sermaye gibi üretim faktörlerine dayalı girdilerin belirli bir dönüştürme sürecinden geçirilerek mal veya hizmetlerin üretildiği bir sistemdir AELEREN 77

77 Tedarik Süreci Üretim Süreci Dağıtım Süreci hammadde Yarı işlenmiş madde Üretim (mal-hizmet) Lojistik,Depolama M ü ş t e r i AELEREN 78

78 Faaliyet konusu Ürün çeşitliliği Ürün, teknoloji ve işgücü yapısı Talepteki değişimler Pazardaki değişimler Değişken rekabet koşulları Rakiplerin konumları Miktar, kalite ve maliyet unsurları AELEREN 79

79 Üretim sitemleri geleneksel ve modern üretim sistemleri olarak ikiye ayrılmaktadır AELEREN 80

80 Üretim yöntemlerine göre Ürün cinsine göre Üretim miktarı veya akışına göre AELEREN 81

81 Birincil Üretim Analitik Üretim Sentetik Üretim Fabrikasyon Üretim Montaj Üretim AELEREN 82

82 Demir-çelik üretimi Kömür üretimi Çelik eşya üretimi Elektronik eşya üretimi Ahşap ürün üretimi Tekstil üretimi AELEREN 83

83 Siparişe Göre Üretim (job shop-atelye tipi-parça Tipi :küçük miktar ve çok çeşit, büyük makine, kazan vb.) Parti Tipi Üretim (batch- büyük miktar) Sürekli Üretim (Kitle Üretimi,Ürüne Göre Üretim: a) Miktar(Kesikli Seri Üretim-Bağımsız Parçalar) b) Akış Tipi (Kesiksiz seri üretim- Petrol Rafinesi,Gıda,Çimento) Karma Üretim ( Sipariş + seri üretim) Proje Tipi Üretim ( Gemi,uçak,bina vb. inşaat sektörü) AELEREN 84

84 Müşterilerin özel şartlarına uygun olarak, istenilen özellikte mal ya da hizmet üretmek demektir. değişik tür ve nitelikte olan mamuller partiler halinde üretilmektedir. ÖZELLİKLERİ - Düzensiz bir talep olması, - genel amaçlı makinaların kullanılması, - az miktarda çok çeşitli mamul üretimi, - partiler halinde girdi ve çıktı, - bölümlere ayırmanın olması, - kaliteli üretim ve kalifiye işgücü bulunması, - yüksek miktarda ara stokları, düşük miktarda mamul stokları AELEREN 85

85 Unsur Sipariş Üzerine Üretim Seri Üretim Üretim Miktarı Az Çok Makine ve Teçhizat Genel Amaçlı Özel Amaçlı Yerleştirme Düzeni İşe Göre Yerleştirme Ürüne Göre Yerleştirme İşyükü Dengesi Dengesiz Dengeli İşçilik Kalifiye İşçi Vasıfsız İşçi İş Hazırlama Sürekli, yoğun Bir defa, ayrıntılı Hammadde, yarı ürün stokları Fazla Az Ürün Stokları Yok Fazla Taşıma Sistemi Genel Amaçlı (vinç) Taşıyıcı bant sistemi Tamir-bakım Üretim aksamaz Aksamaması İçin Koruyucu Bakım AELEREN 86

86 Mevcut makine ve tesislerin sadece belirli bir mamule tahsis edilmesi ile yapılan üretimdir. Kütle üretiminde bir mamulden çok büyük miktarlarda ve uzun süre üretim yapılmaktadır. Özellikleri: - az çeşitli, çok sayıda mamul, - düzenli talep, - süreklilik, - serilik, - bölümlere ayırmak, - özel amaçlı makinalar kullanmak, - işlemlerarası taşıma, -yarı yetenekli işgücü, - yüksek mamul stokları, düşük ara stokları AELEREN 87

87 Hammadde Girişi Pres Freze Isıtma Taşlama Boyama Muayene Paketleme Döküm Taşlama Frezleme Matkap Lehimleme Boyama Muayene Paketleme Mamul Deposu Seri Üretime Göre Fabrika Düzenlemesi AELEREN 88

88 Sipariş ile seri üretim özelliklerini birlikte barındırır. Büyük miktarlarda alınan siparişlere dayalı olduğu için temelde siparişe dayalı üretim sistemi içerisinde yer almakla beraber, büyük miktarda siparişlerin uzun sürelerde hazırlanması gerekeceğinden düzenli ve seri üretime benzemektedir.

89 Sürekli üretim ve sipariş üzerine üretimin karışmasından meydana gelir. Piyasa talebine göre sürekli üretim ön planda tutulur ancak müşterilerin isteklerine göre de sipariş üzerine üretim yapılır... Üretim sistemi bir tek mamule göre üretim yapabilecek şekilde düzenlenmiştir AELEREN 90

90 Proje tipi üretimde üzerinde çalışılan proje tamamlandığında üretim sona ermektedir AELEREN 91

91 Geleneksel (temel) üretim sistemlerinden ayrı değildirler. Aksine geleneksel üretim sistemlerinin eksikliklerini tamamlamak ve mükemmelleştirmek için geliştirilmişlerdir AELEREN 92

92 Tam Zamanında Üretim Sistemi (JIT) ( * ) Esnek Üretim Sistemi (FMS) Kişiye Özel Üretim (Siparişe Dayalı Seri Üretim - Mass Customization) Tepkisel Üretim (RM) Çevik Üretim (AMP) Optimal Üretim (OPT) ( * ) Eş Zamanlı Üretim Sistemi (SPS) (Eş Zamanlı Mühendislik) Yalın Üretim Sistemi (LP) Hücresel Üretim Sistemi Grup Teknolojisi Bilgisayar Destekli Üretim Sistemleri (CAPP( * ),CAD, CAM, CIM ) Modüler Üretim ( * ) Yönetim Teknolojileri, diğerleri üretim teknolojileridir AELEREN 93

93 Bilgisayar Destekli Mühendislik Bilgisayar Destekli Süreç Planlaması Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP) İmalat Kaynak Planlaması (MRPII) Kurumsal Kaynak Planlaması (ERP) Otomatik Depolama Sistemi Otomatik Kontrol ve İnceleme Sistemi Otomatik Yönlendirilmiş Taşıma Sistemi Robotlar, robot sistemler Sürekli Geliştirme Programı Toplam Kalite Yönetimi Toplam Verimli Bakım AELEREN 94

94 Tasarım ve analiz yeteneğini geliştirmesi, Proje maliyetlerinin ve mühendislik sürelerinin azalması, Parça programlama zamanının azalması, Müşteri taleplerinin daha hızlı karşılanması, Parça başına maliyetlerde azalma, Ürün kalitesinin artırılması, Bakım maliyetlerinde azalma, Fabrika içi kullanım alanında azalma, Pazar payında artış, Daha etkin üretim süreci planlaması, Daha etkin kontrol ve denetim, Müşteri hizmetlerinin geliştirilmesi, İşgücünün daha yoğun katılımının sağlanması, Alt sistemlerin daha etkin entegrasyonu ve uyumu, Daha hızlı ve doğru bilgi akışının sağlanması, Rekabet gücünde artış sağlanmasıdır AELEREN 95

95 2. BÖLÜM SORULARI Sistem nedir? Örneklerle açıklayınız. Yönetimde sistem yaklaşımını açıklayınız. Üretim sistemini tanımlayınız ve sınıflandırınız. Modern üretim sistemlerini yazınız. Modern üretim sistemlerine geçişi zorunlu kılan şartlar nelerdir? Modern üretim sistemlerinin işletmelere sağladığı faydaları küresel rekabetteki gelişmeler odaklı değerlendiriniz. Modern üretim sistemlerinin kronolojik gelişimini sıralayınız... sistemini anlatınız.. sitemi ile.. sistemi arasındaki farklar/benzerlikler nelerdir? Hangi modern üretim sistemleri seri üretimin devamı olabilir? Hangi modern üretim sistemleri siparişe dayalı üretimin devamı olabilir? Türkiye de modern üretim sistemlerinin gelişmesi için hangi şartlar sağlanması gerekir? AELEREN 96

96 III.ÜRETİM İŞLETMELERİNDE STRATEJİK YÖNETİM VE STRATEJİLER AELEREN 97

97 Planlama Gelecekteki belirli bir dönemdeki faaliyetleri geçmiş verilere dayalı belirleme sanatına planlama denir. Planlama yapıldıkları dönemsel büyüklüklere (vade) göre ve uygulandıkları işletme fonksiyonlarına (türlere) göre olmak üzere iki şekilde sınıflandırılabilir AELEREN 98

98 Vadelerine Göre Planlar Planlar vadelerine göre ; Kısa Vadeli Planlar : En fazla bir yıl ve altı dönemi kapsayan planlardır Orta Vadeli Planlar : 2-3 yıllık planlardır. Uzun Vadeli Planlar: 4-6 yıllık olanlardır. Çok Uzun Vadeli Planlar : 10 yıla kadar planlardır. Stratejik Planlar : 10 yıl üzeri çok daha uzun vadeli planlardır AELEREN 99

99 Türlerine Göre Planlar Planlar türlerine göre ; Üretim Planları Finansal Planlar İşgücü Planları Pazarlama Planları Tedarik ve Dağıtım (Lojistik) Planlarıdır AELEREN 100

100 Stratejik Planlar İşletmelerin uzun vadeli hedeflerini yakalamak için uygulamayı düşündükleri yol, yöntemler ve politikalar bütünüdür. Stratejiler belirlenirken vizyon, misyon belirlenmeli, iç-dış analizler(swot) yapılmalıdır AELEREN 101

101 İşletme Stratejileri Müşteri Odaklı Str. Ürün Odaklı Str. Zaman Odaklı Str. Maliyet Odaklı Str. Kalite Odaklı Str. Teknoloji Odaklı Str. Verimlilik Odaklı Str. Saldırgan Str. Ortaklaşa Rekabet Str. Pazar Odaklı Str. Farklılaşma Odaklı St. Çeşit Esnekliği Str. Miktar Esnekliği Str. Sabit Üretim Hızı Str. Sabit Kapasite Str. Sektörde Liderlik Str. Gölge Rekabet Str. Yenilikçi Str. Rightsizing Str. Downsizing Str AELEREN 102

102 İşletmelerde Stratejik Rekabet Avantajı Faktörleri Düşük Maliyet/Fiyat Kalite, Kalite Güvencesi, TKY Teslim Süresi ve Zamanlama Çeşitlilik Esneklik Çeviklik Verimlilik Teknoloji ve Yenilikçilik (Özellikle Ar-Ge ve tasarım avantajı) Esnek ve Nitelikli İşgücü Modern Üretim Sistemi ve Gelişmiş Teknolojiler İşletme Dışı Faktörler (Devletin ekonomik ve siyasal gücü, altyapı, vergiler, lojistik sistemlerinin düzeyi, yan sanayi,vb.) Sürekli avantaj sağlayan faktörler (Örn. En uygun seçilmiş kuruluş yeri) Entegre olmuş bir tedarik zinciri ve lojistik yönetimine sahip olmak AELEREN 103

103 Düşük Maliyet /Fiyat Ürünlerin yeniden tasarlanması, Ürün ve üretim teknolojilerinin yenilenmesi veya geliştirilmesi, Üretim hacminin artırılması, Fire ve kayıpların azaltılması, Daha ucuz girdi kaynklarının bulunması, Kalitesizliğin önlenmesi, Verimlilik, etkinlik ve performans geliştirme, Minimum stokla çalışma, Optimal kuruluş yeri seçimi, Optimal yerleşim düzeninin sağlanması ve minimum taşıma maliyeti ve süresi, AELEREN 104

104 Kalite Ürün ve üretim teknolojilerinin yenilenmesi veya geliştirilmesi, Kalitesizliğin önlenmesi ve proaktif yaklaşımlar, İstatistiksel Kalite Kontrol yöntemlerinin uygulanması, Teknoloji bakımı, TKY, ISO 9000, HACCYP vb. belgelerin alınması ve uygulanması, Tedarikten son müşteriye kadar tüm girdi ve süreçlerin denetlenmesi, İşgücü eğitimi ve iş geliştirme, Tedarik girdilerinin denetlenmesi, Kalite odaklı süreç geliştirme / iyileştirme AELEREN 105

105 Teslim Süresi ve Zamanlama Etkin ve başarılı üretim planlama, Zamana dayalı süreçlerin geliştirilmesi, Tüm üretim süreçlerinde hız ve performansın artırılması, Tedarikçilerle anlaşma ve süre, miktar ve kalite gibi faktörlere dayalı müeyyideler, Teknolojinin yenilenmesi ve otomasyon, Yönetim bilgi sistemlerinin geliştirilmesi, Lojistik ağı ve araçlarında hızın artırılması Modern üretim sistemleri (Çevik Üret.,JIT) Teslim tarihlerinin gerçekçi belirlenmesi, İşçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin alınması, kaza ve iş hastalıklarının önlenmesi AELEREN 106

106 Çeşitlilik Pazar araştırmalarının güncellenerek ürün gamının yenilenmesi, Etkin ve başarılı bir ürün yönetimi, Ürün teknolojilerinin takibi ve yenilenmesi, Ar-Ge çalışmaları, AELEREN 107

107 Esneklik Çeşit esnekliğinin sağlanması, Miktar esnekliğinin sağlanması, İşletme içi yerleşim düzeninde esneklik, Teknoloji ve işgücünde esneklik, Kapasitede esneklik, Yönetim bilgi sistemlerinin yenilenmesi ve otomasyon, Modern üretim sistemleri (FMS, JIT,..) Üretimde bilgi ve teknoloji tabanlı iyileşme, Nitelikli ve eğitimli işgücünün artırılması AELEREN 108

108 Yenilikçilik (İnovasyon) Pazar araştırmaları ve pazarda yeni gelişmelerin takip edilmesi, Teknolojilerin yenilenmesi ve geliştirilmesi (Ar-Ge), İşgücünün ve yönetim sisteminin geliştirilmesi, Yeni fikirlere önem verilmesi, İşletmede daha fazla ifade özgürlüğü ve demokratik ortamın sağlanması, Örgüt kültürünün geliştirilmesi (yenilenmesi), İşletme strateji(misyon,vizyon) ve politikalarında yenilik, AELEREN 109

109 Üretim Stratejisi Eğer işletmenin farklı departmanları farklı hedefler için çalışıyorlarsa bölümsel anlamda bir israf söz konusudur. Üst yönetim işletmedeki tüm çalışanları ortak hedefler etrafında birleştirme sorumluluğunu taşımaktadır. Şirket stratejisi işletmenin genel hedeflerini ve amaçlarını nasıl başaracağını ortaya koyar AELEREN 110

110 Üretim Stratejisi Stratejik planlamaya bağlı olarak yöneticiler işletme için yön çizerler AELEREN 111

111 Üretim Stratejisi Şirket stratejisinin oluşturulmasıyla eş zamanlı olarak, her fonksiyonel bölüm kendi fonksiyonel stratejilerini oluşturur AELEREN 112

112 Üretim Stratejisi İşletmedeki her bir bölümün fonksiyonel stratejileri bulunmaktadır. Fonksiyonel stratejiler her bir bölümün şirketin genel stratejisinin ve amaçlarının başarılabilmesi için kendilerine ait stratejileri detaylandırır AELEREN 113

113 Üretim Stratejisi Operasyonel strateji ise şirket stratejilerinin başarılabilmesi için üretim fonksiyonunun konumunu ortaya koyar. Üretim fonksiyonu malların üretiminden sorumludur. Buna bağlı olarak işletme stratejilerinin başarılmasında önemli bir role sahiptir AELEREN 114

114 Üretim Stratejisi Üretim fonksiyonunun işletmenin ürünleri ile ilgili şu başlıklar üzerinde önemli bir rolü bulunmaktadır. MALİYET KALİTE KULLANILIRLIK AELEREN 115

115 AVAILABILITY Buna bağlı olarak şirketin genel stratejisinin başarısı üzerinde üretimin güçlü ve zayıf yönlerinin çok önemli bir etkisi bulunmaktadır AELEREN 116

116 Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi Hangi tesislerde hangi ürünler ve ne kadar üretilebilir? Hangi ürünler işletme içerisinde üretilecek hangileri dışarıdan satın alınacak? Kaç tesise ihtiyaç var? AELEREN 117

117 Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi Tesisler nerede bulunmalı ve kapasitesi ne olmalı? Ürünler üretilirken hangi süreçler gerçekleştirilecek? Her bir ürün ve süreç için nasıl bir esneklik gerekmektedir? AELEREN 118

118 Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi Hangi seviyede bir teknoloji (otomasyon v.b.) kullanılacak? Kaynaklara sahip miyiz yoksa alınacak mı? Son müşteriye ürünler nasıl ulaştırılacak? AELEREN 119

119 Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi Hangi tedarikçilerden ne kadar hammadde sağlanacak? Ne çeşit insan yeteneğine ihtiyaç var? vb AELEREN 120

120 Üretim Stratejisinin Geliştirilmesi Üretim kararları bu konularda şirket stratejisi ile tutarlı olmalıdır Bu kararlar üretim müdürleri tarafından bu aşamada detaylı bir şekilde verilmelidir AELEREN 121

121 3. BÖLÜM SORULARI Plan nedir? Kaça ayrılır? Stratejik planlama nedir? Aşamaları nelerdir? Üretim işletmelerine ait stratejiler sıralayınız. Ana ve alt stratejiler denince ne anlıyorsunuz? İşletmeler için bildiğiniz stratejileri bu şekilde gruplandırınız. KOBİ lere tavsiye edilebilen stratejiler nelerdir? İşletmelerde stratejik rekabet avantajı oluşturan faktörler nelerdir? Esneklik bir işletmede nasıl gerçekleşir? İşletmelerde yenilikçilik uygulamaları hakkında bilgi veriniz. Yenilikçilik ve esneklik bir işletme için ne tür avantajlar oluşturur? AELEREN 122

122 IV.ÜRÜN TASARIMI VE GELİŞTİRİLMESİ AELEREN 123

123 Ürün Belirli üretim faktörlerinin belirli bir üretim sürecinden geçirilerek elde edilen katma değeri ve fonksiyonel değeri daha yüksek olması beklenilen çıktıya/faydaya ürün denir AELEREN 124

124 Yeni Bir Ürün ; Başka işletmelerce geliştirilmiş ve patenti alınmış ürünleri patent,know-how alımı veya kiralanması yoluyla, Ar-Ge çalışmalarıyla mevcut ürünlerimizi geliştirmek suretiyle, Ar-Ge çalışmalarıyla yeni bir ürün tasarlamak suretiyle üretilebilir AELEREN 125

125 TANIMLAR Patent : Bizim tarafımızdan geliştirilen teknoloji, ürün vb. değerlerin mülkiyet, buluş hakkıdır. Lisans : Bazı yetkili kurum ve kuruluşlarca verilen üretimi yapabilme yetkisidir. Yani konuyla ilgili bilgi ve tecrübemizin yeterliliğini gösteren bir tür ehliyet belgesidir. Know-How : Bir ürünü nasıl, nerde ve ne şekilde, hangi süreçten geçirerek, hangi metodlar kullanılarak üretileceği bilgisidir. Kısacası üretim bilgisidir AELEREN 126

126 Ürün Tasarımı Bir ürünün boyut, fonksiyon, model, şekil, renk, desen, vb. her türlü üretime dair özelliklerinin belirlenerek ilk kez oluşturulmasına ürün tasarımı denir AELEREN 127

127 Ürün Geliştirme Daha önceden tasarlanmış mevcut bir ürünün üzerinde fonksiyonel, ekonomik, şekilsel vb tüketici tercihlerine uygun ve rekabetin gereği bir şekilde tamamen veya kısmen yeniden tasarlanması veya tasarımın geliştirilmesine ürün geliştirme denir AELEREN 128

128 Yeni Ürün Stratejileri Pazar Hedefi Stratejisi Teknoloji Hedefi Stratejisi Fonksiyonlar Arası Strateji Yenilikçi Stratejisi Sektörde Liderlik Stratejisi Ürün Çeşitliliğine Dayalı Stratejiler AELEREN 129

129 Yeni Bir Ürün Tasarım Süreci Yeni ürün alternatifleri araştırılır Değerleme Yeni ürün ön tasarlama Prototip üretimi Yeni ürün testleri Yeni ürün son tasarımı Deneme üretimi ve kusurların giderilmesi Ürün basitleştirme,standartlaştırma,kodlama Ön maliyet-fiyat belirleme,maliyet-fayda, başabaş noktası analizleri Ambalaj,reklam,imaj ve slogan belirleme AELEREN 130

130 Ardışık Ürünler Hayat Seyri Ürün-1 Ürün-2 Ürün-3 Giriş Gelişme Zirve Düşüş Terk etme AELEREN 131

131 Ardışık Ürünler Hayat Seyri Birbirini izleyen yani ardışık aynı çeşit ürünlerin hangi sıklıkla takip edeceği belirlenirken temel amaç bir önceki ürün zirveden düşmeden takip eden ürünün zirveye ulaşmasıdır. Yani ürünlerimizle pazardaki zirveden hiç inmemektir AELEREN 132

132 Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler İşletme Politikaları Pazarlama İmkanları Ürün Karakteristikleri Ekonomik Faktörler Üretim İmkanları AELEREN 133

133 Ürün Basitleştirme Basitleştirme, bir işletme açısından ürün çeşidinin en aza indirgenmesi ve buna ilaveten ürünlerin üzerindeki farklılıkların en az, üretim süreçlerinin karmaşık değil, daha basit hale getirilmesi, ürünler arası ortak etkileşimlerin ve benzerliklerin oluşumuna imkan verilmesidir AELEREN 134

134 Ürün Standartlaştırma Bir ürün ve onu oluşturan parçaların boyut, fonksiyon, kalite vb. özelliklerine göre ulusal ve hatta uluslar arası benzer ürünlerle ortak özellikler taşıması yani standart özelliklere kavuşması için yapılan çalışmalardır AELEREN 135

135 Ürün Kodlama Ürün sayısında çoğalma, farklılaşma vb sebeplerle ürünlerin temel özellikleri dikkate alınarak sınıflandırılması amacıyla yapılan kodlama çalışmalarıdır AELEREN 136

136 Ürün Ağacı Bir ürünün ana ve alt bileşenleri şeklinde bir dallanma yöntemiyle tümdengelim mantığı çerçevesinde bileşenler bir ağaç ve dalları şeklinde gösterilir. Ürün ağacı sonrasında ürünün girdi dağılımı ve miktarları nispi olarak gösterilir AELEREN 137

137 Ürün Maliyet Ağacı (Materials Tree Bill of Materials-BOM) Ürün ağacı tamamlandıktan sonra ürüne ait girdi maliyetleri belirlenerek ürün ağacı üzerinde gösterilir. Bu yöntemle hangi bileşenler % kaç maliyet ağırlığına sahip görülebilir AELEREN 138

138 Ön Maliyetleme Tasarım sonrası ürün üretilmediği halde maliyet muhasebesi işlemediği durumda ön fiyatlama yapılabilmesi için ön maliyetler belirlenmelidir. Bu amaçla, ürünlerin ön maliyetleri ürün maliyet ağacı ve tasarım giderleriyle diğer üretim giderleri ve riskler dikkate alınmak üzere belirlenir. Ayrıca benzer ürünlerin işletme içi ve dışı örneklerini maliyetleriyle de kıyaslama yapılarak maliyet dengelemesine gidilebilir AELEREN 139

139 Ön Fiyatlama Ön maliyetler belirlenmesi ve işletmenin yeni ürün hakkında ilk kar marjı politikası netleşmesi sonrasında ürünün fiyatlandırmasına gidilebilir. Br.fiyat : ürün br.maliyeti + br.karı AELEREN 140

140 Maliyet-Fayda Analizi Ürünün tasarım maliyetleri, tasarım süresi ve diğer çabalar ile üretim maliyetleri toplamı dikkate alındığında tüm girdiler başına ne kadar katma değer (fayda) oluşturacağı incelenir. Bunun yanında riskler de incelenir. Bu kararda ürünün maliyetleri toplamı, pazarda verimli kalış süresi ve bu süredeki toplam faydası dikkate alınır AELEREN 141

141 Başabaş Noktası Analizi Ürünün piyasada kalış süresi boyunca sabit maliyetleri ne kadar erken karşıladığının incelendiği bir analizdir. Amaç Başabaş Noktasında Üretim Miktarı (Q 0 ) nın minimum olmasıdır. Q 0 =(Sabit Maliyet)/(Birim Fiyat Birim Dğ.Maliyet) AELEREN 142

142 Başabaş Analizi Süreç ve ekipman alternatiflerini değerlendirmek için bir teknik Amaç: Toplam maliyetlerin toplam gelire eşit olduğu noktayı (para ya da birim olarak) bulmak Varsayımlar: Gelir ve maliyetler hacimle doğrusal ilişkilidir Tüm bilgiler kesinlikle bilinir Paranın zaman değeri yoktur AELEREN 143

143 Başabaş Analizi Sabit maliyetler: hiçbir birim üretilmese de devam eden maliyetler: yıpranma, vergiler, borçlar, ipotek ödemeleri Değişken maliyetler: üretilen birim hacmiyle değişen maliyetler: emek, hammaddeler AELEREN 144

144 Para birimi cinsinden maliyetler Başabaş Grafiği Başabaş Noktası Toplam maliyet = Toplam Gelir Toplam Gelir Çizgisi Kar Toplam Maliyet Çizgisi Değişken maliyet Sabit maliyet Hacim (birim/zaman) AELEREN 145

145 A süreci: düşük hacim, yüksek çeşitlilik B süreci: tekrarlamalı C süreci: yüksek hacim, az çeşit Sabit maliyet-c süreci Sabit maliyet-b süreci Sabit maliyet-a süreci A süreci B süreci C süreci En düşük maliyetli süreç AELEREN 146

146 Başabaş Analizi İle Bulunan Yanlış Sürecin Maliyeti Değişken maliyet Değişken maliyet Değişken maliyet Sabit maliyet Sabit maliyet Sabit maliyet Düşük hacim yüksek çeşitlilikli süreç Tekrarlamalı süreç Yüksek hacim az çeşitlilikli süreç Düşük hacim yüksek çeşit için toplam maliyet Tekrarlamalı süreç için toplam maliyet Yüksek hacim az çeşit için toplam maliyet Hacim AELEREN 147

147 4. BÖLÜM SORULARI Ürün nedir? Ürün yönetimi nedir? Fonksiyonları nelerdir? Pazar etüdü/araştırması nedir? Amaçları ve sonuçları nelerdir? Ürün karması, ürün gamı ifadelerinden ne anlıyorsunuz? Ürün stratejilerini yazınız. Ürün/ardışık ürünler yaşam eğrisini şekil yardımıyla açıklayınız. Yeni ürün(ler) için yapılan fizibilite çalışmalarının aşamalarını yazınız. Karar vermede kullanılan yöntemleri sıralayınız. Patent, lisans, know-how kavramlarını açıklayınız. Ar-Ge avantajının işletmeler, sektörler ve ülke ekonomileri açısından küresel rekabet şartlarında önemini açıklayınız. Ürün ağacı (BOM) nedir? İşletmede nerelerde kullanılır? Ürün basitleştirme, standartlaştırma, kodlama, prototip üretim, ön fiyatlama kavramlarını açıklayınız AELEREN 148

148 V.BİR İŞLETMENİN KURULMASI VE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ AELEREN 149

149 İşletme Kuruluş Yeri Seçimi Bir işletmenin ülke veya ülkeler coğrafyası üzerinde hangi yerde (arsa) kurulacağının belirlenmesi işlemine denir AELEREN 150

150 Kuruluş Yeri Seçiminin Önemi Hammadde, malzeme tedarik problemleri azalır, Pazarlama problemleri azalır, Gereken vasıf ve sayıda işgücü tedarik problemleri azalır, Altyapı sorunları azalır, Belediye ve diğer hizmetlerden azami faydalanılır, Devlet teşviklerinden azami faydalanılır, Maliyet kontrolü kolaylaşır, Kontrol dışı maliyetler azalır, Birim üretim maliyetleri minimuma indirgenerek rekabet avantajı elde edilir AELEREN 151

151 Kuruluş Yeri Seçimi Safhaları Ülkenin Seçimi Ülkede bölge seçimi Bölgede il/ilçe seçimi İl/İlçede ise arsanın seçimi olarak dört ana başlıkta toplanabilir AELEREN 152

152 Kuruluş Yeri Seçim Faktörleri Subjektif (Soyut - Nitel) Faktörler Objektif (Somut - Nicel) Faktörler AELEREN 153

153 Subjektif Faktörler Akrabalık ilişkileri Hemşehricilik Bölgeye yakınlık duyma sebepleri Aşırı sevgi/korku hisleri Daha önceden başka bir yatırımının o bölgede bulunması AELEREN 154

154 Objektif Faktörler Üretim Kaynakları (tedarik ve ulaşım sorunları, giderleri) Üretim Giderleri Taşıma Giderleri Ulaşım İmkanları Altyapı Devlet Teşvikleri AELEREN 155

155 Kuruluş Yeri Seçim Yöntemleri Sezgisel Yöntemler Faktör Puan Yöntemi Finansal Yöntemler (Kar Yüzdesi, Toplam Kârlılık, Birim kârlılık, Birim Maliyet, Başabaş Noktası Analizi,..vb) Matematiksel Yöntemler (Doğrusal Programlama, Atama Problemleri,..vb) AELEREN 156

156 AELEREN ,0% ,4% TOPLAM 4,7% 10 2,3% 5 4,7% 10 Kamu Hizmetleri 1,9% 4 14,0% 30 14,0% 30 Teşvikler 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 Vergiler 6,5% 14 16,3% 35 18,6% 40 DEVLET POLİTİKASI F 1,4% 3 0,9% 2 1,4% 3 Haberleşme 2,3% 5 11,6% 25 11,6% 25 Sıvı-Katı-Gaz Atıklar 0,9% 2 1,4% 3 1,4% 3 Temiz Su 4,7% 10 14,0% 30 14,4% 31 ALTYAPI E 4,7% 10 0,0% 0 4,7% 10 Deniz Ulaşımı 2,3% 5 0,0% 0 2,3% 5 Hava Ulaşımı 5,6% 12 9,3% 20 9,3% 20 Kara Ulaşımı 12,6% 27 9,3% 20 16,3% 35 ULAŞIM İMKANLARI D 2,3% 5 0,9% 2 2,3% 5 Pazara taşımak 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 İşgücü 1,4% 3 4,7% 10 4,7% 10 Hammadde,malzeme 4,2% 9 6,5% 14 7,9% 17 TAŞIMA GİDERLERİ C 0,5% 1 0,5% 1 0,5% 1 Haberleşme 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 Arsa 1,4% 3 2,3% 5 2,3% 5 Enerji 16,3% 35 23,3% 50 23,3% 50 Hammadde,malzeme 0,9% 2 0,9% 2 0,9% 2 İşgücü 19,5% 42 27,9% 60 27,9% 60 ÜRETİM GİDERLERİ B 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 Kullanım Alanı (arsa) 2,3% 5 1,9% 4 2,3% 5 Enerji 1,4% 3 9,3% 20 9,3% 20 Hammadde,malzeme 1,4% 3 2,3% 5 2,3% 5 İşgücü 5,6% 12 14,4% 31 14,9% 32 ÜRETİM KAYNAKLARI A % % PUANI PUAN PUANI PUAN % PUAN FAKTÖRLER AĞIRLIK AĞIRLIK FAKTÖR ANTALYA AFYON ORG.SAN 53,0% ,4% TOPLAM 4,7% 10 2,3% 5 4,7% 10 Kamu Hizmetleri 1,9% 4 14,0% 30 14,0% 30 Teşvikler 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 Vergiler 6,5% 14 16,3% 35 18,6% 40 DEVLET POLİTİKASI F 1,4% 3 0,9% 2 1,4% 3 Haberleşme 2,3% 5 11,6% 25 11,6% 25 Sıvı-Katı-Gaz Atıklar 0,9% 2 1,4% 3 1,4% 3 Temiz Su 4,7% 10 14,0% 30 14,4% 31 ALTYAPI E 4,7% 10 0,0% 0 4,7% 10 Deniz Ulaşımı 2,3% 5 0,0% 0 2,3% 5 Hava Ulaşımı 5,6% 12 9,3% 20 9,3% 20 Kara Ulaşımı 12,6% 27 9,3% 20 16,3% 35 ULAŞIM İMKANLARI D 2,3% 5 0,9% 2 2,3% 5 Pazara taşımak 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 İşgücü 1,4% 3 4,7% 10 4,7% 10 Hammadde,malzeme 4,2% 9 6,5% 14 7,9% 17 TAŞIMA GİDERLERİ C 0,5% 1 0,5% 1 0,5% 1 Haberleşme 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 Arsa 1,4% 3 2,3% 5 2,3% 5 Enerji 16,3% 35 23,3% 50 23,3% 50 Hammadde,malzeme 0,9% 2 0,9% 2 0,9% 2 İşgücü 19,5% 42 27,9% 60 27,9% 60 ÜRETİM GİDERLERİ B 0,5% 1 0,9% 2 0,9% 2 Kullanım Alanı (arsa) 2,3% 5 1,9% 4 2,3% 5 Enerji 1,4% 3 9,3% 20 9,3% 20 Hammadde,malzeme 1,4% 3 2,3% 5 2,3% 5 İşgücü 5,6% 12 14,4% 31 14,9% 32 ÜRETİM KAYNAKLARI A % % PUANI PUAN PUANI PUAN % PUAN FAKTÖRLER AĞIRLIK AĞIRLIK FAKTÖR ANTALYA AFYON ORG.SAN Tablo -1 Faktör-Puan Yöntemi Tablosu

157 Finansal Yöntemler Birim Maliyet Yöntemi Birim Kârlılık Yöntemi Yatırımın Dönüşümü Oranı Başabaş Noktasındaki Üretim Miktarı (BBN Analizi) AELEREN 158

158 SORU-1 A B C Satış Hasılatı/yıl Satış Fiyatı/br Yıllık Satış Miktarı (Qi) Ekonomik Ömür (n) Sb. Yatırım Maliyeti/n " " " /yıl Diğer Sabit Maliyetler/yıl Toplam Sabit Mal./yıl Toplam Değişir Mal./yıl Br.Değişir Maliyet YILLIK TOPLAM MALİYET YILLIK TOPLAM KAR a) Yatırımın Dönüşüm Oranı % 2,19% 1,61% 0,50% b) Br.Karlılık c) Br. Maliyet d) BBN Üretim Miktarı (Q) AELEREN 159

159 SORU-2 A B C Satış Hasılatı/yıl Satış Fiyatı/br Yıllık Satış Miktarı (Qi) Ekonomik Ömür (n) Sb. Yatırım Maliyeti/n " " " /yıl Diğer Sabit Maliyetler/yıl Toplam Sabit Mal./yıl Toplam Değişir Mal./yıl Br.Değişir Maliyet YILLIK TOPLAM MALİYET YILLIK TOPLAM KAR a) Yatırımın Dönüşüm Oranı % 46,00% 62,78% 45,50% b) Br.Karlılık c) Br. Maliyet d) BBN Üretim Miktarı (Q) AELEREN 160

160 VI. FABRİKA İÇİ DÜZENLEME AELEREN 161

161 Tesis Planlama Tesis planlama yanıtları: Ne kadar uzun dönem kapasitesi gereklidir Ne zaman kapasite gerekir Tesisler nerede kurulmalıdır (konum) Tesisler ne şekilde düzenlenmelidir (yerleşim) AELEREN 162

162 Fabrika İçi Düzenleme İşletmenin kuruluş yeri seçimi tamamlandıktan sonra belirlenen arsa üzerinde tüm binaların nasıl kurulacağı, şekil, kat, havalandırma, aydınlatma vb teknik özellikler ile bina içersinde teknoloji, işgücü ve diğer üretim faktörlerinin nasıl yerleştirileceğinin belirlenmesi çalışmalarına fabrika içi düzenleme denir AELEREN 163

163 Fabrika İçi Düzenleme Genel olarak ikiye ayrılır; İşletmenin kuruluş aşamasında (tesis tasarımında) yapılan çalışmalar, İşletmenin mevcut faaliyetlerini sürdürdüğü sırada yeniden düzenlenme faaliyetleridir AELEREN 164

164 Fabrika İçi Düzenleme Arsanın boyutları ve üzerinde yerleşimin planlanması ( * ), Binaların boyut, şekil, kat, çatı,..vb özelliklerinin planlanması( * ), Her binanın kendi içersinde yerleşim planları, Her binadaki departmanlar içersinde makine-işgücü gibi kaynakların sistematik yerleşim planlaması, çalışmalarından oluşmaktadır. ( * ) Genellikle kuruluş aşamasında yapılır AELEREN 165

165 Fabrika İçi Düzenlemesinin Amaçları Arsanın boyutlarından azami yararlanmak, İşletmenin faaliyet ve yapısal durumuna en uygun arsa yerleşim planını oluşturarak binalar arası etkinliği artırmak En uygun çalışma şartlarını oluşturacak bina özelliklerine kavuşmak, İşletme içi mikro (bina içi bölümler arası) ve makro (binalar arası) taşımaları ve kaynak ihtiyacını en aza indirgemek, İşgücü ve teknoloji gibi üretim kaynaklarını boş süreleri, aksaklıkları azaltan; işgücü sağlığı ve iş güvenliğine uygun çalışma ortamı sağlamak, Darboğazlı kaynakların dengelenmesi, Yardımcı tesisleri uygun yerlere yaparak üretim sürecini ve akışını hızlandırmak, verimli kılmak, kontrolü kolaylaştırmak, Kullanım alanının etkin kullanılmasıyla yeni kapasite artışlarına ek bir yatırım yapmaksızın cevap verebilmek, Üretim kaynaklarının etkin kullanılmasıyla verimliliği artırmak ve ürün maliyetlerini en aza indirgemek İş sağlığı ve güvenliği risklerini azaltmak AELEREN 166

166 Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler Ürün yelpazesine yeni ürünlerin girmesi ve üretime kazandırılması, Dönemlik talep büyüklüğü ve yapısı, Kapasite büyüklüğü Üretim sistemi ve teknolojilerde değişim, Üretim faktörleri Kalitenin sağlanması, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG), Malzeme,işgücü vb taşıma sistemleri Binanın durumu ve kullanım alanı ihtiyacı İşletme verimliliği ve performansı AELEREN 167

167 Fabrika Düzenleme Çeşitleri Üretim sürecine göre (çok çeşitli ürün, esnek ve siparişe dayalı üretim) Ürüne göre (az sayıda ürün, sürekli-seri üretim) Sabit iş merkezlerine göre (taşınamaz ve sabit pozisyonlu veya ortak kullanıma maruz iş merkezi gemi,lokomotif vb.) Grup üretimine göre (gruplar halinde ayrı süreçlerde ürün üretimi) AELEREN 168

168 Fabrika Düzenleme Sonuçları Daha çok kullanım alanı oluşturma, İş akışlarında hızlılık, Taşımalarda ve geçişlerde azalma, Bekleme ve aksaklıklar ile kaynak israfında azalma, İşletmede performans ve verimlilik artışı, Üretim sürelerinde azalma, Üretim maliyetlerinde azalma, Stratejik rekabet avantajlarında artış AELEREN 169

169 FABRİKA İÇİ YERLEŞTİRME DÜZENİ TİPLERİ

170 Temel Yerleştirme Düzenleri Sürece Göre Düzenleme Ürüne Göre Düzenleme Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme AELEREN 171

171 Üretim Miktarı/Akışına Göre Üretim(III) Siparişe Göre Üretim (job shop-atelye tipi-parça Tipi :küçük miktar ve çok çeşit, büyük makine, kazan vb.) Parti Tipi Üretim (batch- büyük miktar) Sürekli Üretim (Kitle Üretimi,Ürüne Göre Üretim: a) Miktar(Kesikli Seri Üretim-Bağımsız Parçalar) b) Akış Tipi (Kesiksiz seri üretim- Petrol Rafinesi,Gıda,Çimento) Karma Üretim ( Sipariş + seri üretim) Proje Tipi Üretim ( Gemi,uçak,bina vb. inşaat sektörü) AELEREN 172

172 Sürece Göre Düzenleme Tanımı(1) Sürece göre düzenleme; makine alanları için ayrılacak alanların en ekonomik şekilde belirlenmesi için yapılan çalışmaları kapsar. Makineler, cinslerine veya gördükleri işlere göre gruplandırılarak yerleştirilirler. Burada, aynı amaç için kullanılan makineler bir bölüm içerisinde toplanmıştır. Bu makineler, genellikle, işlemlerin oluş sırasına göre düzenlenirler AELEREN 173

173 Sürece Göre Düzenleme Tanımı(2) Sürece göre düzenleme, aynı fonksiyonel özelliğe sahip üretim araçlarının bir araya getirilerek iş merkezlerinin yada bölümlerin oluşturulması esasına dayanan bir yerleştirme biçimidir ve esnekliğin önem taşıdığı tesislerde kullanılır AELEREN 174

174 Fonksiyonel düzenleme diye de adlandırılan bu düzenleme, genellikle üretim sürecinin kesikli olduğu siparişe göre üretim sistemi için uygulanabilecek bir yerleştirme türüdür. Bu tür düzenleme, üretimde gerekli işlem sıralarının üründen ürüne farklılık gösterdiği; yani çok çeşitli ve değişik ürünler üretiminin söz konusu olduğu durumlar için kullanılır AELEREN 175

175 Kullanım Alanları Bu yerleşim düzeni üretim yapmayan çevrelerde daha yaygındır. Örneğin, hastaneler, üniversiteler, bankalar, araba tamir yerleri, havayolları ve kütüphaneler bunun örnekleridir. Örneğin hastaların belli birimleri (ameliyathane, çocuk, beyin cerrahi, acil servis gibi ) departmanları vardır. Benzer şekilde üniversitelerin ayrı okul ve departmanları bulunmaktadır AELEREN 176

176 Tipik Bir Sürece Göre Yerleştirme Düzeni AELEREN 177

177 Sürece Göre Düzenlemenin Avantajları Sürece göre düzenlemede genel amaçlı tezgâhlar kullanılmakta, işgörenler aynı özelliklere sahip makinelerle çalıştıklarından dolayı işlerinde uzmanlaşma söz konusu olmaktadır. Bu düzenleme tipinde daha az makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu da makinelere daha az yatırım yapılmasını sağlamaktadır AELEREN 178

178 Sürece Göre Düzenlemenin Dezavantajları Genel amaçlı makinelerin kullanımı için nitelikli işgücüne gerek duyulmaktadır. Nitelikli işgücüne sahip olunmadığı durumlarda işgörenlerin eğitimi için gerekli olan öğrenme süreci de verimin düşmesine neden olmaktadır. Bu düzenleme tipinde boş beklemeler çoktur. Bu nedenle de büyük ara stoklar oluşmaktadır. Üretim planlaması ve kontrolü de karmaşıktır AELEREN 179

179 Ürüne Göre Düzenleme Ürüne göre düzenleme, ürün hacminin fazla ve talebin sabit olduğu durumlarda tekrar eden işlemler veya üretim için uygun bir düzenlemeyi ifade eder. Sürekli üretime uygun olan yerleştirme düzenidir. Makineler, bir mamulün hammadde halinden son şeklini alıncaya kadar izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilirler. Otomobil üreten fabrikalar için iyi bir örnek gösterilebilir AELEREN 180

180 Ürüne Göre Yerleştirme Tipi AELEREN 181

181 Ürüne Göre Düzenlemenin Olumlu Yanları (1) ürünün çeşitliliğinin az olmasından dolayı kalifiye olmayan işgücü kullanılmasıdır. Bu da hem işçilik maliyetlerini hem de birim başına değişken maliyetleri düşürmektedir. Sürekli üretim sistemi kullanıldığından dolayı üretilen ürüne olan talep düzeyi dolayısıyla üretim miktarları çok yüksektir. Bu nedenle sürece göre düzenlemeye oranla kapasite kullanım oranı yüksektir AELEREN 182

182 Ürüne Göre Düzenlemenin Avantajları (2) Yarı mamul depolama alanına ihtiyaç duyulmadığından dolayı yarı mamul stokları düşüktür ve üretim için gerekli alan sürece göre düzenlemeye oranla daha azdır. Makineler arası dengeleme problemi çözüldükten ve üretime başlandıktan sonra planlama ve denetim faaliyetlerine fazla zaman ayrılmaz. Ayrıca ürüne göre düzenlemede üretim süresi de kısadır AELEREN 183

183 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları (1) Üretim hattı üzerindeki herhangi bir makinenin arızalanması üretimin aksamasına hatta durmasına neden olmaktadır. Bu aksama da maliyetleri artırmaktadır. Ürüne göre düzenlemede özel amaçlı makineler kullanıldığından dolayı sabit yatırım maliyetleri yüksektir AELEREN 184

184 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları (2) Bu düzenleme tipinde esneklik azdır, ürün tasarımlarının değiştirilme güçlüğü vardır. Yeni ürün tasarımlarına geçilmesi halinde, mevcut yerleşim düzeninde önemli değişiklikler yapılması gerekir. Bu değişikliklerin yapılması ise uzun zaman alır. Tüm bunlar işletmenin rekabetçi konumunu zayıflatmaktadır AELEREN 185

185 Ürüne Göre Düzenlemenin Dezavantajları (3) Makinelerin birim zamanda ürettikleri ürün sayıları birbirinden farklı ve üretim akışı en yavaş makineye bağlı olduğundan dolayı dengeleme problemiyle karşı karşıya kalınmaktadır. İş miktarlarının üretim hattının hızıyla sınırlandırılmış olması ve üretilecek ürün miktarının sabit olması nedeniyle işgörenlerin işe olan motivasyonları düşüktür AELEREN 186

186 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım (1) Bu düzende malzeme veya ana parçalar, bulundukları yerde sabit kalır ve hareket etmezler. Bütün aletler, makineler, işçiler ve diğer malzeme bu sabit yere taşınır ve bütün iş aynı yerde yapılarak bitirilir. Uygulamada özellikle, uçak, gemi veya bina inşaatı gibi ana ürünün çok ağır olup, üretim miktarının sınırlı olduğu üretim sistemlerinde bu tip yerleştirme düzenine rastlanır AELEREN 187

187 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenleme Tanım (2) Mamulün taşınamaz, büyük ve bozulabilir nitelikte olması halinde, işgücü, makineteçhizat, malzeme ve hammadde gibi işlem girdilerinin, işin görüldüğü yere götürülerek işlemlerin sabit bir yerde yapılması gerekir. Yerleştirme düzeni bu mantığa dayanarak kurulur AELEREN 188

188 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Özellikleri Bu yerleştirme biçiminde çıktı hacmi çok küçüktür, makinelerden ziyade el aletleri kullanılır. Mamulün bir yerden başka bir yere hareket ettirilmesi genellikle söz konusu değildir. Bina, yol, köprü, gemi yapımı bu tür bir yerleşim düzeni gerektiren büyük ölçekli projelere örnektir AELEREN 189

189 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Avantajları Materyal hareketi minimuma indirilmiştir İş genellikle bir grup operatör tarafından yürütüldüğünden işlemlerin ve yetkilerin sürekliliği güvence altına alınmıştır Üretim merkezleri çoğu kez birbirinden bağımsız çalışabilir ve en küçük toplam üretim süresini güvence altına alan etkili bir program planlanabilir AELEREN 190

190 Sabit Konumlu Mamule Göre Düzenlemenin Dezavantajları Makine ve materyallerin üretim merkezine taşınması pahalı ve zaman alıcı olabilir Materyal yada objelerin veya makinelerin yerleştirilmesi pahalı olabilir AELEREN 191

191 Temel Yerleşim Tipleri Ürüne göre yerleşim Standartlaşmış ürün ve hizmetlerin üretim proseslerinde düzgün, hızlı ve yüksek hacimde akış sağlayabilmek için kullanılan yerleşim seklidir. (tekrarlı ve sürekli tip prosesler) Yerleşim bir yada birkaç benzer ürünün üretim sürecine göre yapılır Üretim yada montaj hatları Hizmet üretiminde daha az rastlanan bir yerleşim şekli İş gücü ve ekipmanın için yüksek kullanım oranı sağlar Bozulmalar yüksek maliyetli Sabit yollu materyal taşıma sistemleri, örneğin konveyör kullanılır U şekilli yerleşimlerde mümkün Daha kompakt İşçiler arası iletişim daha iyi Daha esnek işçi kullanımı AELEREN 192

192 Ürüne Göre Yerleşim Ham madde veya müşteri İstasyon 1 İstasyon 2 İstasyon 3 İstasyon 4 Tamamlanmış parça Malzeme ve/veya işgücü Malzeme ve/veya işgücü Malzeme ve/veya işgücü Malzeme ve/veya işgücü Tekrarlı ve sürekli süreçler için kullanılır AELEREN 193

193 U-tipi Üretim Hattı Giriş İşçiler 6 Çıkış AELEREN 194

194 Ürüne Göre Yerleşimin Avantajları Yüksek oranda çıktı Düşük birim maliyet Özelleşmiş işgücü, eğitim gereksiniminin azlığı Düşük malzeme taşıma maliyeti İşçi ve ekipmanın yüksek kullanım oranı Belirlenmiş iş sırası ve çizelgeleme Rutin stok kontrol, muhasebe ve satınalma AELEREN 195

195 Ürüne Göre Yerleşimin Dezavantajları Sıkıcı tekrarlı işler, işçinin ilerlemesi için az fırsat olması işçi motivasyonunu düşürebilir. Düşük Yetenekli işçiler ekipmanı yönetemeyebilir veya çıktı kalitesini sağlayamaz Hacimsel değişikliklere karşı esnek değildir. Bir arıza yada işçi yokluğu nedeniyle hat kolaylıkla durabilir Önleyici bakım ihtiyacı ve yedek parça stoklama gereği Bireysel çıktıya bağlı teşvik primi sistemi uygulanamaz AELEREN 196

196 Temel Yerleşim Tipleri Sürece göre yerleşim Çeşitlilik gösteren prosesler için kullanılan yerleşim biçimi.(atölye ve parti tipi prosesler) Yerleşim aynı yada benzer işlerin yapıldığı fonksiyonel gruplara göre olur. Örn; Matkaplar, frezeler, presler grup halinde ayrı yerlerde. Serbest yollu materyal taşıma sistemleri kullanılır (Örn, forklift) Genel amaçlı makineler Hizmet sistemlerinde yaygın (Örn; okullar, araba tamir merkezi, hastaneler) Düşük kullanım oranları AELEREN 197

197 Sürece Göre Yerleşim Sürece göre yerleşim (fonksiyonel) Bölüm A Bölüm C Bölüm E Bölüm B Bölüm D Bölüm F Kesikli süreçler için kullanılır Atölye veya parti tipi süreçler AELEREN 198

198 Ürüne Göre Yerleşim Ürüne göre yerleşim (ardışık) İş İstasyonu 1 İş İstasyonu 2 İş İstasyonu 3 Rutin süreçler için kullanılır Rutin veya sürekli süreçler AELEREN 199

199 Sürece Göre Yerleşimin Avantajları Sistem çeşitli süreç gereksinimlerini yerine getirebilir. Donanım arızalarına karşı o kadar hassas değildir. Kullanılan genel amaçlı donanımın satın alınma maliyeti daha düşüktür. Süreç adımlarının bağımlılığı daha az Bireysel teşvik pirimi sistemi uygulanabilir AELEREN 200

200 Sürece Göre Yerleşimin Dezavantajları Süreç içi stok maliyetleri yüksek olabilir Rotalama ve çizelgeleme güçtür Ekipman kullanım oranları düşüktür Malzeme taşıma yavaştır ve etkin değildir. İş çeşitliliği ve karmaşıklığı denetim güçlüğüne sebep olur Her müşteri veya ürün için özel dikkat gerektirir Muhasebe ve satın almalar daha komplekstir AELEREN 201

201 Sabit Pozisyonlu Ürüne Göre Yerleşim Sabit Pozisyonlu Ürüne göre Yerleşim: Ürün veya projenin sabit olduğu, işçiler, malzemeler, ve donanımın ihtiyaç olan yere taşındığı yerleşim tipidir.(proje tipi) Ürünün doğası gereği bu tip yerleşim gereklidir. Ağırlık Boyut Hacim Geniş inşaat projeleri, çiftçilik, yangın söndürme, petrol kuyusu açma v.b AELEREN 202

202 Hibrid sistemler Değişik ürünleri üretebileceğimiz esnek bir üretim sistemi, ama aynı zamanda yüksek çıktı ve düşük maliyet amaçlanır 1. Hücresel Üretim Benzer işlem gerektiren ürünlerin işlendiği makinelerin bir hücrede toplandığı yerleşim biçimi Benzer ürünleri üreten, daha küçük makinelerden oluşmuş minyatür bir atölye İki önemeli karakteristik Kalıpların bir dakikada değiştirilmesi Doğru büyüklükteki ekipman AELEREN 203

203 Hücresel Yerleşimler Hücresel üretim için grup Teknolojisi; Benzer tasarım veya imalat karakteristiklerine sahip parça ailelerinin gruplanması Görsel kontrol Tasarım ve üretim bilgilerinin incelenmesi Üretim süreç akışı analizi (Fig. 6.9) 2. Esnek üretim sistemleri; Tam otomatize olmuş hücresel üretim sistemlerdir Bilgisayar kontrolü, otomatik malzeme taşıma sistemi Robotlar 3-4 makineden bir düzineden fazla makineye kadar AELEREN 204

204 Figure AELEREN 205

205 Fonksiyonel Yerleşime Karşı Hücresel Yerleşim Boyut Fonksiyonel Hücresel Bölümler arası hareket Çok Hareket mesafeleri Daha uzun Daha kısa Hareket yolları Değişken Sabit Bekleme zamanları Daha uzun Daha kısa Üretim zamanı Daha yüksek Daha az Süreç içi iş miktarı Daha yüksek Daha düşük Denetim güçlüğü Daha yüksek Daha düşük Çizelgeleme karmaşıklığı Donanım kullanım oranı Daha yüksek Daha düşük AELEREN 206 Az Daha düşük Daha yüksek

206 Sürece Göre Yerleşim Dövme Matkap Taşlama Montaj Torna Isıl İşlem 111 Diş Açma AELEREN 207

207 Montaj Hücresel İmalata Göre Yerleşim Torna Dövme Matkap Isıl Diş İşlem Açma Isıl Dövme Matkap Taşla. İşlem Isıl Torna Pres Taşla İşlem Pres Matkap Diş Açma AELEREN 208

208 Hizmet Sistemleri için Yerleşim Depo ve stok yerleşimleri Ürün sipariş sıklığı Ürünler arası korelasyon Koridor sayısı genişliği, rafların büyüklüğü Zaman zaman envanter çıkarma ihtiyacı Satış mağazaları yerleşimi Müşterileri alıma teşvik edici yerleşim Zincir halinde olan firmalar her mağazada aynı yerleşimi kullanır Ofis yerleşimleri Kağıtların akışı yerini elektronik akışa bırakmakta Açıklık politikası gereği duvarlar yerini düşük seviyeli ayrımlara bırakmakta. Hizmet sistemlerinin yerleşimi fonksiyonel olduğu kadar da estetik olmalıdır AELEREN 209

209 Sürece Göre Yerleşim Tasarımı Bilgi Gereksinimleri: 1. Bölümlerin listesi, boyutları, binanın boyutları 2. İş akışlarının gösterimi 3. Mevkiler arası mesafe ve birim taşıma maiyeti 4. Yatırım miktarı 5. Özel ilişki listesi (beraber yada ayrı olması gereken bölümler) 6. Elektrik, su şebekesi, giriş çıkış noktaları, yükleme noktaları v.b AELEREN 210

210 Örnek 3: Taşıma maliyetinin (uzaklığın) minimize edilmesi From /to A B C A B 30 C From /to Yerler arası uzaklık (m) Bölümler arası günlük iş akışı A B C AELEREN 211

211 Örnek 3 : Taşıma maliyetinin (uzaklığın) minimize edilmesi Yerleri uzaklığa göre küçükten büyüğe, bölümleri iş akışına göre büyükten küçüğe sırala Yerler Uzaklık Bölümler İş akışı A-B B-C A-C (parça/gün) İş akışı x uzaklığı minimize etmek için 1-3 ü A-B ye ata, 2 yi de C ye ata 1 mi A ya, 3 mü A ya? AELEREN 212

212 Örnek 3 (sayfa 260): Taşıma maliyetinin (uzaklığın) minimize edilmesi A B C Taşıma maliyeti 1$ parçaxmetre ise; Toplam taşıma = 30x x x30 = 7600 parçaxmetre = 7600x1 dolar/gün AELEREN 213

213 Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre yerleşim Sadece iş akışını değil bir çok faktörü (ortak ekipman, personel kullanımı, iletişim ihtiyacı, güvenlik v.b.) göz önüne alan bir yakınlık değerlendirmesi. Uzmanlardan toplanan bilgiye dayanır AELEREN 214

214 Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre yerleşim Bu altı departmanı 2x3 lük blok yerleşime ata. Kritik değerlendirmeler A ve X değerlendirmeleridir. A ve X ilişkileri sırala; A ; 1-2, 1-3, 2-6, 3-5, 4-6, 5-6 X ; 1-4, 3-6, 3-4 A türü ilişkilere göre bir gurup oluştur. (En çok A ilişkisi olan departmanla başla) AELEREN

215 Örnek 4: Yakınlık değerlendirmesine göre yerleşim X ilişkilerini grafik olarak göster A ya göre gruplama X leri ayırmalı, bu örnekte sorun yok bu açıdan En son yerleşim yapılırken daha düşük seviye ilişkilerde göz önüne alınmalı AELEREN 216

216 Ürüne göre yerleşimin tasarımı: Hat dengeleme Hat dengeleme bir ürünün üretim sürecindeki adımların iş istasyonlarına atanması ve bu yapılırken her iş istasyonunun yaklaşık olarak eşit zaman gereksinimi olmasının sağlanmasıdır AELEREN 217

217 Döngü zamanı Döngü zamanı bir birim ürünün iş istasyonlarında geçirdiği maksimum süredir. Bir başka deyişle hattın sonunda çıkan iki ürün arasında geçecek süredir AELEREN 218

218 Çıktı Oranı Cikti oranı = OT CT OT Günlük yada vardiya iş zamanı (operating time) D = İstenen çııkt hıız CT = D için gerekli döngü zamanı (cycle time) OT D AELEREN 219 =

219 Minimum gerekli istasyon sayısı N = ( CT t) t = adıdımları toplamsuresi AELEREN 220

220 Figure 6.11 Öncelik diyagramı Öncelik diyagramı: Hat dengelemede kullanılan iş adımlarını ve sırasını gösteren diyagram 0.1 min. a 1.0 min. b A Simple Precedence Diagram c d e 0.7 min. 0.5 min. 0.2 min AELEREN 221

221 Örnek1: Montaj hattı dengeleme Figure 6.10 daki işlem adımlarını üç istasyonuna atayalım. Döngü zamanı 1 dakika olsun İşlem adımlarını en çok takip eden adımı olandan en az olana doğru ata AELEREN 222

222 Örnek 1 Çözüm iş istasyonu Kalan zaman Atanab ilir adım Atana n adım Kalan zaman istasyon boş zamanı a, c a c c none b b d d e e AELEREN 223

223 Yüzde boş zaman toplambos zaman % bos zaman = x100 (N)(CT) Etkinlik = 1 % boş zaman AELEREN 224

224 Hat dengelemede sezgisel kurallar İş adımlarını en çok takip eden adımı olana göre sıralamak İş adımını takip eden adımları say İş adımlarını en fazla pozisyon ağırlığına göre sıralamak. Bir adımın pozisyon ağırlığı o adımın ve takip eden tüm adımların işlem sürelerinin toplamıdır AELEREN 225

225 Örnek 2 Adım A B C D E F G H Takip eden adım B E D F F G H son Adım süresi (dak) Öncelik diyagramını çiziniz -Günde 8 saat çalışılıyor ve günde 400 birim isteniyorsa döngü zamanını bulunuz -Gerekli en küçük istasyon sayısını bulunuz -En fazla takip eden adım kuralına göre adımları iş İstasyonlarına atayınız - % boş zamanı hesaplayınız AELEREN 226

226 Örnek 2: öncelik diyagramı a b e c d f g h CT = Günlük işlem zamanı / Günlük gereken çıktı = (8x60) / 400 = 1,2 dak Nmin = Toplam adım süresi / CT = 3,8/1,2 = 3,17 (yukarı yuvarla = 4) istasyon AELEREN 227

227 Örnek 2: İs istasyonları ataması istasy on Kalan süre atana bilir Kalan sürey e uygun atana n Kalan süre Boş zama n 1 1,2 a,c a,c a(0,2) 1,0 1,0 c,b c,b c(0,8) 0,2 0,2 b,d b b(0,2) 0 0 e,d ,2 e,d e,d d(0,6) 0,6 0,6 e e e(0,3) 0,3 0,3 f - - 0, AELEREN 228

228 Örnek 2: İş istasyonları ataması istasy on Kalan süre atana bilir Kalan sürey e uygun atana n Kalan süre Boş zama n 3 1,2 f f f(1,0) 0,2 0,2 g - - 0,2 4 1,2 g g g(0,4) 0,8 0,8 h h h(0,3) 0,5 0, ,5 Toplam = 1, AELEREN 229

229 Örnek 2; Çözüm Station 1 Station 2 Station 3 Station 4 a b e f g h c d % boş zaman = 1,0/ (4x1,2) x100 = % 20,83 Etkinlik = ,83 = % 79, AELEREN 230

230 Örnek 2: pozisyon ağırlıkları a b e c d f g h Pozisyon ağırlıkları AELEREN 231

231 Pozisyon ağırlığına göre çözüm istasy on Kalan süre atana bilir Kalan sürey e uygun atana n Kalan süre Boş zama n 1 1,2 a,c a,c c(0,8) 0,4 0,4 a,d a a(0,2) 0,2 0,2 b,d b b(0,2) 0 0 e,d ,2 e,d e,d d(0,6) 0,6 0,6 e e e(0,3) 0,3 0,3 f - - 0, AELEREN 232

232 Pozisyon ağırlığına göre çözüm istasy on Kalan süre atana bilir Kalan sürey e uygun atana n Kalan süre Boş zama n 3 1,2 f f f(1,0) 0,2 0,2 g - - 0,2 4 1,2 g g g(0,4) 0,8 0,8 h h h(0,3) 0,5 0, ,5 Toplam = 1, AELEREN 233

233 Darboğaz istasyon 1 min. 30/hr. 30/hr. 30/hr. 1 min. 2 min. 1 min. 30/hr. darboğaz AELEREN 234

234 Paralel istasyon 30/hr. 2 min. 30/hr. 1 min. 60/hr. 1 min. 30/hr. 2 min. 30/hr. 1 min. 60/hr. Parallel Workstations AELEREN 235

235 Üretim /Montaj Hatlarının Dengelenmesi Üretim hattının temel özelliği, belirli bir iş elemanının bir iş istasyonundan bir başka iş istasyonuna aktarılarak işin sürekli bir biçimde yapılması olarak tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle üretim hattı iş istasyonlarının belirli bir sıralama ile dizayn edildiği bir üretim sistemi olarak tanımlanabilir AELEREN 236

236 Montaj Hatlarının Sınıflandırılması Tek Modelli Hatlar : Tek tip ürün veya modelin üretiminde kullanılan hatlardır. Çok Modelli Hatlar : Bir ürünün iki yada daha fazla benzer tipi ya da modeli üretilir. Burada her model aynı bir yığın gibi üretilir. Karmaşık Modelli Hatlar : Aynı anda iki yada daha fazla benzer tip ürünün ya da modelin üretildiği hatlardır AELEREN 237

237 Montaj Hatlarının Prensipleri İş Akışı Değişebilme Minimum uzaklık İşyükünün bölünebilmesi Simultane işlem Birim işlem Sabit rota Süreçte minimum zaman ve malzeme AELEREN 238

238 Montaj Hatları Problemlerinde Temel Amaçlar Boş elemanları, boş süreleri en aza indirgemek, Denge kaybını en aza indirgemek, İş istasyonu sayısını en aza indirgemek, Denge kaybını istasyonlar arasında homojen dağıtmak, Kısıtları sağlamaktır Düzenli bir malzeme akışı sağlamak, İşgücü ve tezgah kapasitelerini maksimum kullanmak, Atıl süreleri iş istasyonlarına eşit dağıtmak, Üretim maliyetlerini en aza indirmek, İşlem sürelerini en aza indirmek AELEREN 239

239 Montaj Hattının Dengelenmesini Etkileyen Faktörler Mühendislik spesifikasyonları, İşlem öncelikleri, Kaynak (girdi) gereksinimleri, İşin yapılmasında izlenen sıra, yöntem Kullanılan teknoloji düzeyi, çeşitliliği AELEREN 240

240 Üretim/Montaj Hattı İle İlgili Tanımlar İş Elemanı : Üretim hattında yerine getirilmesi gereken toplam iş miktarının rasyonel biçimde bölünmüş bir kısmıdır. Örneğin bir parçanın sabitlenmesi, cıvatanın sıkılması vb. gibi. İş İstasyonu : Üretim hattında yerine getirilmesi gereken toplam iş miktarının bir kısmının yerine getirildiği yerdir. İstasyonlar genelde bir operatör tarafından çalıştırılır ve ürünün elde edilmesine yönelik değişik tür ve niteliklerde işler yapılır AELEREN 241

241 Min.Rasyonel İş Elemanı : Bölünemez nitelikte bir iş elemanıdır. Örn. Bir aletin kavranması, yerine konulması vb. Toplam İş Miktarı : Üretim hattında yapılan toplam iş miktarıdır. Toplam iş miktarı, iş istasyonlarına dağıtılarak yapılır. Toplam İş Süresi : Toplam iş miktarının yapılması için gereken süredir. Çevrim Süresi : Bir iş istasyonunda geçen süredir. Teoride tüm iş istasyonlarının çevrim süreleri eşittir (tamamen etkin) kabul edilir. Ancak fiili çevrim süresi her iş istasyonunda iş elemanlarının toplam gerçekleşen süreleridir. Gecikme Süresi : Fiili iş istasyonu süreleri (çevrim süreleri) ile teorik süre arasındaki farktır. Farkın olması, bazı çevrim operatörlerinin boş kalması demektir AELEREN 242

242 Üretim/Montaj Hattı Dengeleme İçin Formüller Günlük çalışma süresi Çevrim Süresi : Günlük Talep Toplam iş elemanları süresi Teorik İş İst.Sayısı: Çevrim Süresi Toplam iş elemanları süresi e max : (Teorik iş is. Sayısı)*(Çevrim Süresi) Denge Kaybı : 1-e max Toplam Boş Süre : (Teorik Çev. Sür.- Fiili Çevrim Sür) AELEREN 243

243 Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1800 adet/gün'dür. Örnek-1: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz. İş Elemanı Öncül Eleman İşlem Süresi(ti-sn) > t max t i 48 sn AELEREN 244

244 Çözüm-1 Çevrim Süresi = (8*3600)sn / 1800 Adet = 16 sn/adet Teorik İş İstasyonu Sayısı = 48 sn / 16 sn/adet = 3 Adet AELEREN 245

245 Montaj Hattı Süreç Şeması II I III AELEREN 246

246 Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1920 adet/gün'dür. Örnek-2: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz. İş Elemanı Öncül Eleman İşlem Süresi(ti-sn) > t max t i AELEREN sn

247 Çözüm-2 Çevrim Süresi = (8*3600)sn / 1920 Adet = 15 sn/adet Teorik İş İstasyonu Sayısı = 60 sn / 15 sn/adet = 4 Adet AELEREN 248

248 Günlük çalışma süresi 8 saat/gün; günlük talep 1800 adet/gün'dür. Örnek-3: Buna göre montaj hattını dengeleyiniz. İş Elemanı Öncül Eleman İşlem Süresi(t i -dk) A - 10 B A 11 C B 5 D B 4 E A 12 -> t max F C,D 3 G F 7 H E 11 I G,H 3 t i 66 dk AELEREN 249

249 Çözüm-3 Çevrim Süresi = (8*60)dk / 40 Adet = 12 dk/adet Teorik İş İstasyonu Sayısı = 66 dk / 12 sk/adet = 5,5 < 6 Adet AELEREN 250

250 İş/Yük/Görev Atama İş, görev veya tezgah yükleri,lojistik sistemle gerçekleştirilen fiziksel dağıtımda yük, rota veya depoların belirlenmesinde maliyet, süre, kayıplar gibi artması istenmeyen unsurlar için minimizasyon; kar, fayda gibi artması istenen unsurlar için de maksimizasyon temelli problemlerin çözümünden oluşmaktadır. Bu konuda birçok yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan yöneylem araştırması yöntemleri olan doğrusal programlama, atama yöntemleri (Kuzeybatı Yöntemi, Van Yöntemi, vb.) yanında Macar Algoritması gibi basit ama kullanışlı yöntemler de kullanılmaktadır AELEREN 251

251 Macar Algoritması Yöntemin uygulanmasında temel amaç doğrultusunda maksimizasyon veya minimizasyon modelinin hangisinin kulanılacağının belirlenmesidir. Bunu da eldeki dataların türü gösterecektir. Örneğin kar datası varsa maksimizasyonun seçilmesi gibi AELEREN 252

252 Yöntemin Uygulanması İş-görev ;kişi-tezgah, pazarlamacı-bölge veya yük-araç matrisinin oluşturulması. Burada atanacaklar satır başlarını, hedefler ise sütün başlarını belirler. Her sütunun en küçüğü değer belirlenir ve tüm sütundan çıkartılır. Her satır için bu sefer aynı işlem yinelenir. Sıfırların geçtiği yerler minimum çizgi ile kapatılmaya çalışılır. Eğer çizgi sayısı hedef sayısından az ise sonraki işleme devam edilir, eşit veya yüksek ise her satır için sıfır olan değerlere karşılık gelen sütunlar (hedef) belirlenir. Tercihlerde tek sıfır olan satırlardan başlanması daha doğru olacaktır. Çakışma varsa, yani aynı anda birden fazla tercih kilitlenmesi varsa, sonraki işleme devam edilir AELEREN 253

253 Sıfırların üzerinden çizilen minimum sayıda çizgi incelenir, çizgilerin geçmediği dataların en küçüğü belirlenir. Bu değer; Çizgilerin geçmediği datalardan çıkartılır, Çift çizginin geçtiği datalara eklenir, Tek çizginin geçtiği datalara dokunulmaz. Tekrar sıfırların üzerinden çizgiler çizilir ve çözüm aranır. Çizgi sayısı yine az ise veya çakışma varsa bir önceki işlem tekrar edilir, varsa çözüm açıklanır. Çözümsüzlük olabilir, onlarca iterasyondan sonra da çözümsüzlük bir döngü olarak devam ediyorsa, işlem çözümsüz olarak kabul edilir. Bunun sebebi, birden fazla hedef için verinin çok yakın değerler veya aynı karekter (orantılı) olması veya satır-sütun sayısının farklı olmasından kaynaklanabilir AELEREN 254

254 Örnek-1 : (Maliyete Dayalı-Minimizasyon) Tablo-1 : Modelin Başlangıç Hali GÖREV A B C D KİŞİ AELEREN 255

255 Tablo-2 : Sütunların en küçüğü kendi sütunlarından çıkartılır. GÖREV A B C D KİŞİ AELEREN 256

256 Tablo-3 : Satırların en küçüğü kendi satırlarından çıkartılır. GÖREV A B C D KİŞİ Görevlendirme : 1 C : 3$ 2 B : 3$ 3 A : 4$ 4 D : 3$ 13$ Bu aşamada satır ve sütunlarda sıfırları kapatacak çizgi sayısı en az 4 ü yani hedef sayısını yakalamıştır ve çözüm şartı sağlanmıştır. Sonuç olarak çözüm çatışması, çelişkisi de bulunmamaktadır AELEREN 257

257 Çözüm-1 : Kar Maksimizasyonu Yukarıdaki örnekte maliyet değil kar olsa idi ve model maksimizasyona dayalı olsa idi; son tabloda sırasıyla en büyükten küçüğe değerler taranarak çözüme ulaşılabilir : Görevlendirme : 1 A : 8$ 2 D : 4$ 3 C : 8$ 4 B : 5$ 25$ Toplam Kar AELEREN 258

258 İŞ SIRALAMA Üretim sürecinde işlerin en uygun bir şekilde sıralanması ile zaman, işgücü, makine ve diğer kaynakların bekleme ve gecikmelerden dolayı kaybının en aza indirgenmesi amaçlanmaktadır. Sıralama yöntemleri olarak; Öncelikli Karar Kuralları, Johnson Kuralı yaygın olarak kullanılmaktadır AELEREN 259

259 Öncelikli Karar Kuralları İGİS : İlk gelen ilk servise alınır. EKİS : En kısa işlem süresi iş ilk alınır. EUİS : En uzun işlem süresine sahip iş ilk sıraya alınır AELEREN 260

260 Örnek : İGİS Kuralı İş Sırası İşlem Süresi İşin Sistemde Geçirdiği Süre Teslim Süresi Gecikme Süresi A B C D E Toplam Ortalama 15,4 2,2 Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/iş sayısı = 77/5 = 15,4 gün Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 11/5 = 2,2 gün Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 77/28 = 2.75 adet iş AELEREN 261

261 Örnek : EKİS Kuralı İş Sırası İşlem Süresi İşin Sistemde Geçirdiği Süre Teslim Süresi Gecikme Süresi B D A C E Toplam Ortalama 13 1,8 Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/iş sayısı = 65/5 = 13 gün Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 9/5 = 1,8 gün Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 65/28 = 2.32 adet iş AELEREN 262

262 Örnek : EUİS Kuralı İş Sırası İşlem Süresi İşin Sistemde Geçirdiği Süre Teslim Süresi Gecikme Süresi E C A D B Toplam Ortalama 20,6 9,6 Ortalama Bitirme Süresi = (Sistemde geçen süre toplamı)/iş sayısı = 103/5 = 20,6 gün Ortalama Gecikme Süresi = (Toplam Gecikme Süresi / İş Sayısı) = 48/5 = 9,6 gün Sistemdeki iş sayısı = Sistemde Geçen Toplam Süre / Toplam İşlem Süresi = 103/28 = 3.68 adet iş AELEREN 263

263 Örnek : Johnson Kuralı Her makine veya iş merkezinde her işin gerektirdiği işlem süreleri listelenir. En kısa işlem süresi gerektiren iş seçilir. Seçilen iş birinci makinede yer alıyorsa sıralamanın başına, ikinci tezgahta ise sıralamanın sonuna yazılır AELEREN 264

264 Örnek -1 (Johnson Kuralı) İŞ SIRALAMA T1 ve T2 tezgahlarında iki işlem geçiren A,B,C,D,E,F işlerini en az boş süre kalmak üzere sıralayınız. İ Ş L E R İŞLEMLER A B C D E F T T AELEREN 265

265 Çözüm-1 Sıralama => B E D A F C T1 T2 İŞLER Süre Başlangıç Bitiş Süre Başlangıç Bitiş Boş B E D A F C AELEREN 266

266 Örnek-2 (Johnson Kuralı) İŞ SIRALAMA T1 ve T2 tezgahlarında iki işlem geçiren A,B,C,D,E,F işlerini en az boş süre kalmak üzere sıralayınız. İ Ş L E R İŞLEMLER A B C D E F T T AELEREN 267

267 Çözüm-2 Sıralama => A C F B E D T1 T2 İŞLER Süre Başlangıç Bitiş Süre Başlangıç Bitiş Boş A C F B E D AELEREN 268

268 Örnek-3 (Johnson Kuralı) İŞ SIRALAMA İki iş merkezinde işlem gören A,B,C,D,E işlerini en az boş süre kalmak üzere sıralayınız. İ Ş L E R İŞLEMLER A B C D E İş Merkezi İş Merkezi AELEREN 269

269 Çözüm-3 Sıralama => B E D C A T1 T2 İŞLER Süre Başlangıç Bitiş Süre Başlangıç Bitiş Boş B E D C A AELEREN 270

270 6. BÖLÜM SORULARI Fabrika içi yerleşim düzenlemenin aşamalarını sınıflandırarak sıralayınız. Fabrika içi yerleşim düzenlemenin amaçları nelerdir? Fabrika içi yerleşim düzenlemenin sonuçları nelerdir? Montaj hattı dengeleme çalışması nedir? Amacı nelerdir? İş-görev atama yöntemleri nelerdir? İş sıralama yöntemleri nelerdir? AELEREN 271

271 6. BÖLÜM SORULARI 1. Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak a) Maksimizasyona göre atayınız ve toplam karı, b) Minimizasyona göre atayınız ve toplam maliyeti bulunuz. İŞ MAKİNE A B C D E Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak Johnson Kuralına göre tezgahları sıralayınız ve başlangıç-bitiş süreleri ile boş süreleri hesaplayınız. İŞ A B C D E F İş Merkezi İş Merkezi AELEREN 272

272 6. BÖLÜM SORULARI 3. Aşağıdaki tabloda verilen veriler kullanılarak; a) Verileri Gannt Şemasına Yükleyiniz, b) İGİS, EKİS, EUİS Kurallarına göre tezgahları sıralayınız ve gerekli hesapları yapınız. Bekleyen Siparişler A B C D E F G H İşlem Süresi (gün) Teslim Tarihi (gün) AELEREN 273

273 VIII. KAPASİTE YÖNETİMİ AELEREN 274

274 Kapasite Tanımları Bir dönemdeki girdi değerleri büyüklüğüne göre, Üretim sürecinde kullanılan kaynakların büyüklüğüne (fiziksel kapasite) göre, Bir dönemdeki çıktı (üretim) miktarına (fonksiyonel kapasite) göre, sınıflandırılabilir AELEREN 275

275 Dönemlik Girdi Değerlerine Göre Üretim işletmesinde bir dönemde kullanılan girdi değerlerinin büyüklüğü kapasiteyi oluşturur. Bu tanım genellikle tarımsal ürünlere dayalı sanayilerde çok kullanılmaktadır. Örn: yılda 100 ton şeker pancarı işleme kapasitesine sahip şeker fabrikası gibi AELEREN 276

276 Üretim Sürecindeki Fiziksel Büyüklüğe Göre İşgücü, bina, makine ve teknoloji gibi üretebilme gücünü oluşturan kaynakların fiziksel büyüklüğüne dayalı bir kapasitedir AELEREN 277

277 Dönemlik Üretim Miktarı Büyüklüğüne Göre Bir dönem boyunca ortalama üretim miktarı büyüklüğü(dönemlik ürün sayısı) bizim için üretim büyüklüğüne dayalı bir kapasiteyi vermektedir AELEREN 278

278 AÇIKLAMA! Fiziksel kapasite ile dönemlik girdi ve çıktı (üretim) miktarına dayalı kapasiteler doğru orantılıdır. Yani İşletmede fiziksel kapasite artarken dönemlik üretim miktarları ile bu miktarları elde etmek için ihtiyaç duyulacak girdi miktarları artacaktır. Ancak dönemlik üretim miktarındaki her artış veya azalış diğer kapasitelerin artış veya azalış şartına bağlanamaz; yan sanayi, fason üretim, outsoursing gibi yöntemlerle de artırılmış olabilir AELEREN 279

279 Dönemlik Üretim Büyüklüğüne Dayalı Kapasite Çeşitleri Teorik/Kuramsal/Maksimum Kapasite Pratik Kapasite Fiili Kapasite Optimal Kapasite AELEREN 280

280 Teorik Kapasite Bir dönem(yıl) boyunca hiçbir aksaklık olmaksızın ulaşılabilen en yüksek üretim miktarına denir Teorik Kapasiteye ulaşmak kısa vadede mümkün,ancak tüm dönem(yıl) boyunca imkansız görünmektedir. Teorik Kapasiteye ulaşmak için işgücü, teknoloji, hammadde ve malzeme gibi üretimi aksatabilecek unsurlar üzerinde önlem alıcı çalışmalar, işgücü motivasyon artışı için eğitim vb çalışmalar yürütülebilir AELEREN 281

281 Pratik Kapasite İşletmenin bir dönem(yıl) boyunca bazı aksaklıklar nedeniyle maksimum üretim düzeyinin düşüş göstermesi durumunda, talepte esneklik olmamak üzere gelinecek üretim düzeyi noktasındaki kapasitedir AELEREN 282

282 Fiili Kapasite İşletme Pratik Kapasite düzeyinde iken talepte oluşacak düşüşler nedeniyle fiilen gelinecek üretim düzeyindeki kapasitedir. Fiili kapasitede iken talep dengelenirse pratik kapasiteye, aksaklıklar engellenirse de maksimum kapasiteye ulaşılır AELEREN 283

283 Optimal Kapasite Talepteki dalgalanmalar nedeniyle fiili kapasite düzeyimiz minimum düzeyi ile maksimum düzeyi (pratik kapasite) arasında gider gelir. Bu mesafede maliyetlerin en düşük olduğu üretim noktası vardır ki bu noktadaki üretim kapasitesine Optimal Kapasite denir AELEREN 284

284 Atıl Kapasite Oranı Pratik kapasite ile fiili kapasite arasındaki farkın pratik kapasiteye bölümü ile oluşan orandır. Bu oran, talepteki dengesizliğe uyum gösteremediğimizden dolayı oluşan atıl kapasiteyi gösterir AELEREN 285

285 TALEP / KAPASİTE EŞİTSİZLİĞİ Talep = Kapasite Talep > Kapasite Talep < Kapasite AELEREN 286

286 Talep = Kapasite Durumu İstenen en uygun kapasite durumudur. Bir bakıma teoride mümkündür. Burada kapasite ve talep dengesi mükemmeldir. Bu durumun dönem boyunca sağlanması çok zor ihtimaldir, ancak amaç farkın sıfıra yaklaşmasıdır AELEREN 287

287 Talep > Kapasite Hiçbir müdahale yapılmaz, yoksatma(fırsat) maliyeti eklenir. Geçici önlem alınır (fazla mesai vs.) Bu durumda fazla mesai maliyetleri eklenir. Kalıcı önlem alınır. (yeni işgücü ve ekipman alınır) Yeni işgücü maliyetleri ve tazminat maliyetleri eklenir. Fiziksel kapasitede değişiklik yapılmaz, üretim fazlası yan sanayii,fason imalat,outsourcing, vb.faaliyetlerle sağlanır AELEREN 288

288 Talep<Kapasite Hiçbir müdahale yapılmaz (aşırı stoklar ve maliyetleri, ürün demode olması, bozulması, moda kaybı vs.) Üretim kısılır (atıl kaynak maliyeti) Kapasite küçülür (İşgücü çıkarma maliyeti, elden çıkarılan teknolojideki kayıp maliyetler) Fiziksel kapasitede değişiklik yapılmaz, talep artırıcı faaliyetlerle (damping, reklam, promosyon, çeşitlendirme, alternatif pazarlar, vb.) talep artırılmaya çalışılır ve üretim fazlası eritilir AELEREN 289

289 Esnek Kapasite İşletmenin fiziksel büyüklüğüne (üretim kaynakları olan işgücü, makine, bina..vb) dayalı kapasitesi (fiziksel kapasite) küçülürken; dönemlik üretim miktarına dayalı kapasite olan dönemlik ürün kapasitesinin (fonksiyonel kapasite) düşmemesi ile gerçekleşen kapasite dengesine denir AELEREN 290

290 Kapasitenin Tanımı ve Ölçütleri Kapasite: Tasarlanan Kapasite: Etkin Kapasite: Kullanılabilir Kapasite: Sistemin belirli bir zaman aralığındaki en çok çıktısı İdeal koşullarda ulaşılabilecek en çok kapasite Tasarlanan kapasitenin gerçekte beklenen yüzdesi Belirli bir tesisin en çok kullanılabilir kapasitesi KK = (Kapasite)(Kullanım)(Etkinlik) AELEREN 291

291 Kullanım Bir tesisin, iş merkezinin ya da makinenin planlanan ya da gerçek kapasitesinin ölçüsü Kullanım Beklenen Kapasite Kapasite Planlanan kullanım saat Mevcut toplam saat AELEREN 292

292 Etkinlik Bir tesis veya makinenin kullanıldığında ne kadar iyi işlediğinin ölçütü Gerçek Çıktı Etkinlik Etkin Kapasite Birimolarak gerçek çıktı Birimolarak standart çıktı Ortalama gerçek zaman S tandart zaman AELEREN 293

293 Kapasite Planlama Süreci Talep öngörüsü Alternatif planlar geliştir Kantitatif etkenler (maliyet) Kullanılabilir kapasiteyi hesapla Kapasite planlarını değerlendir Kalitatif etkenler (beceriler) Gereken kapasiteyi hesapla En iyi kapasite planını seç En iyi planı uygula AELEREN 294

294 Mevcut Kapasiteyi Yönetmek Talep Yönetimi Fiyatları değiştir Tutundurma politikalarını değiştir Bekleme zamanını değiştir Tamamlayıcı ürünler sun Kapasite Yönetimi Personeli değiştir Ekipman ve süreçleri değiştir Yöntemleri değiştir Daha hızlı üretim için ürünü yeniden tasarla AELEREN 295

295 Kapasite Arttırma Yaklaşımları AELEREN 296

296 IX. TALEP TAHMİNİ AELEREN 297

297 Talep, tüketicilerin bir mal veya hizmeti belirli bir fiyat seviyesinde almaya hazır olduklara miktara denilir. Talep tahminin temel amacı, nitelik ve nicelik bakımından işletmenin ürettiği ürünlere karşı talep yapısını belirlemektir AELEREN 298

298 Talep tahminiyle ilgili kavramlar Potansiyel Pazar: belirli (spesifik) tüketici gruplarının, belirli bir endüstri pazarlama faaliyeti düzeyinde, belirli bir zaman diliminde, bir maldan satın almaları muhtemel miktarı ifade eder. Satış potansiyeli: belirli bir zaman diliminde, belirli bir mamulden satılabilecek miktardır. Satış tahmini: işletmenin belirli bir gelecek zaman diliminde, belirli bir pazarlama çabası ile bir mamulünden satabileceği miktardır AELEREN 299

299 Toplam nüfus Potansiyel Pazar % 100 Potansiyel Pazar % AELEREN 300

300 Talep Tahmininin Önemi Çağdaş işletme yöneticilerinin geleceğe yönelik sağlıklı kararlar alabilmeleri önemli ölçüde talebin nitelik ve nicelik bakımından doğru olarak belirlenmesine bağlıdır. Tahmin işlemi, kullanılan tahmin metotlarının etkinliğine bağlı olarak başarılı veya başarısız olabilir AELEREN 301

301 Talep Tahmin Dönemleri Talep tahminleri belirli dönemler için yapılır. İşletmeler gelecek dönemlere ilişkin faaliyetlerini planlamak amacıyla mal ve hizmetlere olan talebi belirli metotlar ve ölçülere göre tahmin ederler. Talep tahminleri, işletmenin hemen her düzeyinde ileriyi planlayabilme ve etkin kararlar alabilmek için gereklidir. Üretim Yönetiminde talep tahmini; i) Yeni tesis planlama, ii) Üretim/işlemler planlaması, iii) İşgücü planlaması, iv) Finansal planlama bakımından önemlidir AELEREN 302

302 Talep Tahminleriyle İlgili Dönemler a) Çok kısa süreli tahminler c) Orta süreli tahminler b)kısa süreli tahminler d) Uzun süreli tahminler a) Çok kısa süreli tahminler: bu tahmin işlemi günlük ve haftalık olarak yapılabilir. Yedek parça kontrolü, stok kontrolü, yeniden sipariş verme, iş programlarının hazırlanması amacıyla günlük ve haftalık işler için tahminler yapılır AELEREN 303

303 b)kısa süreli tahminler: bu tahminler 1 haftadan 6 aya kadar olan süreyi kapsayabilir. Uygun sipariş hacmi, tedarik süresi, üretimde makine ve işgücü ayarlamaları gibi işler için kısa süreli tahminler yapılır. c) Orta süreli tahminler: bu tahmin işlemi 6 ay ile 2 yıllık olarak yapılır. Tedarik süresi belirsiz olan malzeme alımları, sermaye ve nakit bütçeleri, satış planlaması vb. faaliyetler için orta süreli tahminler yapılır AELEREN 304

304 d) Uzun süreli tahminler: bu tahminler 5 yıl ve daha uzun süreli olarak yapılmaktadır. Tevsi yatırımları, yeni makine alınması, mamul planlaması, sermaye planlaması gibi faaliyetlerin tahmin işlemi uzun süreli olarak yapılır AELEREN 305

305 Talep Yönetimi Üretim yönetiminin ilk aşaması müşterilerin neyi ne kadar istediklerinin bilinmesidir. İşletmenin planlama departmanı müşterilerin mevcut ve potansiyel ihtiyaçlarını tanımlamalıdır AELEREN 306

306 Talep Yönetimi Ne üretilmeli? Ne kadar üretilmeli nerede ve ne zaman üretilmeli? Talep yönetiminin sorularıdır AELEREN 307

307 Talep Yönetimi Talep yönetimi: 1) Firmanın ürünleri için talep kaynaklarını tanımlamak 2) Talebi tahmin etmek 3) İşletmenin bu talebi nasıl gerçekleştireceğini tanımlamak AELEREN 308

308 Talep Yönetimi Firmanın pazarlama fonksiyonu üretim için pazar bilgisini ve talep tahminini sağlamalıdır Ve üretim fonksiyonu da talep edilen ürünlerin ihtiyaç duyulan zamanda sağlanabileceğinden emin olmalıdır AELEREN 309

309 Talep Yönetimi Aynı zamanda pazarlama ile üretim arasındaki talep bilgisinin doğru ve açık olması gerekmektedir. Tutarsız ve yanlış veri akışı her bir yönde sıklıkla karışıklığa yol açar AELEREN 310

310 Talep Yönetimi Bu karışıklığın sonuçlarında pazarlama ve üretim arasında şu konularda problemler yaşanabilir: - büyük miktarda bölümler ve bitmiş ürünler - çok kaynaklı talep ve - talebin zamanında farklılıklar AELEREN 311

311 Talep Yönetimi Üstelik son ürünler, kaynaklar ve hammadde için genellikle ek talepler gelebilir. Örneğin plansız satış sonrası hizmetler ve noksanlıklar için ek talepler ortaya çıkabilir. (örn: araba yedek parçalarında) Bu sebeplere bağlı olarak gelecek talebi öngörmek genellikle zordur AELEREN 312

312 Talep Tahmini Tahmin gelecekte ne olacağı ile ilgili sonuç çıkarmaktır. Tahmin yanlış olabilir. İşletmeler çeşitli konularda tahmin kullanabilirler AELEREN 313

313 Talep Tahmini Bazı ana tahmin alanları; (1) ekonomik tahmin, (2) teknolojik tahmin, ve (3) talep tahmini. Ekonomik tahmin genel işletme durumunun gelecekte ne olacağını ön görmektir AELEREN 314

314 Talep Tahmini Ekonomik tahmine bazı örnekler: enflasyon oranları, GMH, kişisel gelir, vergi gelirleri, iş oranı, vb. Ekonomik tahmin genellikle hükümet, bankalar ve ekonometrik tahmin hizmetleri tarafından gerçekleştirilir AELEREN 315

315 Talep Tahmini Tahminin diğer uygulaması teknoloji tahminidir. Teknoloji tahmini gelecekteki olası teknoloji gelişimlerini öngörmektir AELEREN 316

316 Talep Tahmini İşletmenin rakipleri kendi ürünlerinde ve süreçlerinde hangi teknoloji kullanabilirler? İşletmeye rekabet avantajı kazandıracak teknolojik faydalar bulunmakta mıdır? AELEREN 317

317 Talep Tahmini Örneğin ABD de elektrikli araba üretimi araba üreticileri için önemli bir gösteriş/tehdit olarak gözükmektedir. Fakat teknolojik tahmin pazarda nasıl ve ne zaman yapılabilir? Teknolojik tahmin bu soruların cevaplanmasına yardım eder AELEREN 318

318 Talep Tahmini Ekonomik ve teknolojik tahmin, talep tahmini için öncelikli talep verisinin elde edilmesini sağlar. Talep tahmini işletmenin ürünleri ile ilgili talebin zamanı ve miktarı konusunda öngörüde bulunur AELEREN 319

319 Talebi Etkileyen Faktörler AELEREN 320

320 Talebi Etkileyen Faktörler Genel ekonomik durum, işletme hayatının enflasyon, bunalım ve depresyon dönemleri ile ilgilidir. Bu belirli durumlar ülke genelindeki tüm işletmeleri etkiler. Ürün hayat eğrisi pazardaki ürünler ile ilgili konularda satışlar, ürün standardizasyonu ve rekabet baskısındaki değişimler ile ilgilidir AELEREN 321

321 Talebi Etkileyen Faktörler İşletmenin kontrol edebileceği ve talebi etkileyen bazı diğer faktörlerde bulunmaktadır AELEREN 322

322 Tahmin Ufku tahmin ufku, tahminin öngörülebileceği gelecek periyotların sayısıdır AELEREN 323

323 Tahmin Ufku Ufkun uzunluğuna bağlı olarak üç tip tahmin bulunmaktadır. 1) Uzun dönemli tahmin (gelecek beş yılla ilgili öngörü) 2) Orta dönemli tahmin (iki yıla kadarki öngörü) 3) Kısa dönemli tahmin (bir gün ile bir yıl arasındaki tahmin) AELEREN 324

324 Tahmin Ufku AELEREN 325

325 Tahmin Ufku Kabul edilmiş üretim planları her periyotta üretilecek her bir üretim grubunun miktarı ile ilgili özelliklerin yer aldığı genel bir takvim niteliğindedir. Kabul edilmiş planlar kısa dönemli planlarda detaylı iş takvimlerinin ve satın alma gereksinimlerinin gerçekleştirilmesini sağlar. Genellikle kısa dönemli tahmin sonuçları uzun dönemli tahmin sonuçlarına göre daha doğrudur. Diğer bir değişle gelecek ayın tahmini gelecek yılın tahminine göre daha doğru olabilir. Tüm işletmeler daha doğru tahmine ihtiyaç duyarlar AELEREN 326

326 Tahmin Ufku daha doğru tahmin, işletmenin kaynaklarını talebi gerçekleştirmeye yönelik daha etkin ve verimli bir şekilde kullanmasını sağlar AELEREN 327

327 Talep Tahmin Araştırması Taleple ilgili doğrudan ilgili faktörleri belirlemek amacıyla yapılan bir araştırmadır. Talep Araştırması; talep eğrisi, talep fonksiyonu, talep-fiyat ilişkisi, talebin fiyat esnekliği, talebin gelir esnekliği, üretim faktörleri, Pazar dengesi gibi bilgilerin ışığında yapılan bir çalışmadır AELEREN 328

328 Talep Tahmin İlkeleri -Talep tahminlerinin kapsadığı zaman aralığı kısaldığı taktirde, tahminlerin duyarlılığı artar. Zaman aralığı, zaman serileri için yapılan analizlerde önemli olmaktadır. İşletmenin 3 yıldaki satışlarını model olarak alan bir analiz, 8 yılı model alarak yapılan bir analizden daha duyarlı olmaktadır. -Talep tahmin araştırmalarında sapmaları belirleyecek hata hesaplamaları yapılmalıdır. -Miktar ve çeşit bakımından büyük olan gruplar için yapılan tahminler daha duyarlı olmaktadır. -Talep tahmin araştırması uygulamaya geçilmeden önce, doğruluğunun test edilmesi gerekir. Test aşamasında ortaya çıkan bir takım hatalar ve sapmaları, düzeltmek üzere gerekli tedbirler alınır AELEREN 329

329 Talep Tahmini Aşamaları Veri toplama Veri hazırlama Tahmin periyodunun belirlenmesi Uygun tahmin yönteminin belirlenmesi Tahmin etme Hata ve sapmaların araştırılması ve varsa düzeltme yöntemlerine başvurulması Sonuçların geçerliliğinin test edilmesi Duyarlılık analizi ve yorumlama

330 Talep Metotları Talep sübjektif yada objektif yaklaşımlarla gerçekleştirilebilir AELEREN 331

331 Talep Metotları Sübjektif yaklaşım doğal olarak kalitatiftir ve genellikle insanların görüşlerine bağlıdır (sübjektif olmasının nedeni) Objektif yaklaşımlar kantitatif metotlar ve matematiksel modelleri içerir (bunlara aynı zamanda istatistiksel tahmin de denir) AELEREN 332

332 Görüş Toplama Metodu Ekonomik Göstergelere Dayanan Tahmin Metodu Yönetici ve satış elemanlarının tahminleri Tüketici anketleri Delfi Tekniği Milli gelir, fiyat endeksleri, para-kredi politikaları Enerji tüketimi, konut sayısı, istihdam ve ücretler İstatistiki Metotlarla Talep Tahmini En küçük Kareler Metodu Korelasyon Katsayısı Eğri Uydurma Metodu Zaman Serileri Analizi Trende Oranlama Metodu Hareketli Ortalamalar Metodu AELEREN 333

333 Bu göstergelerden bazıları, milli gelir, stok hareketleri, fiyat endeksleri, para-kredi politikaları, ödemeler dengesi, istihdam ve ücretler, hisse senetleri ve tahvil fiyatları, çalışan nüfus, konut sayısı, ulaşım maliyetleri, enerji tüketimidir. Bu göstergelerle talep tahminlerinin belirlenmesi korelasyonla (iki değişken arasındaki ilişkinin derecesi) ile belirlenir AELEREN 334

334 Sübjektif (Kalitatif) Tahmin Metotları Dört ana kalitatif tahmin tekniği bulunmaktadır: AELEREN 335

335 1. İdari Komite Konsensüsü Tahmin bilgi sahibi idareci gruba sorularak gerçekleştirilir. Tahmin edilecek maddeler ile ilgili gelecek görüşleri tartışılır. Bu metot kısa dönemli ve göreceli bir tahmin sağlar. Fakat güçlü üyelerin gruptaki varlığı başarılı tahminin gerçekleştirilmesini sağlar Yüksek ücretli idarecilerin değerli zamanını gerektirir. Bu metot genellikle orta ve uzun dönemli tahmin konularında kullanılır AELEREN 336

336 Talep tahmininde tecrübe ve sezgileri ön planda tutmaktadır. Bu metoda göre, işletmenin çeşitli kademelerinde çalışan personelin ve tüketicilerin görüşleri sistematik bir yaklaşımla analiz edilerek değerlendirilir. Yönetici ve satış elemanlarının tahminleri Tüketici anketleri Delfi Tekniği AELEREN 337

337 2. Delphi Metodu Delphi metodu sonucunda bir konsensüs oluşturacak uzmanlar grubunu içerir. Genellikle gelecek teknolojiler yada yeni ürünün gelecek satışları ile ilgili uzun dönemli tahmin yaparlar. Buradaki farklılık bu metotta, panel üyeleri birbirlerini tanımayan ve farklı bölümlerden oluşur. Böylece güçlü idarecilerin etkisi azaltılmış olur AELEREN 338

338 2. Delphi Metodu Tüm katılımcıları tanıyan bir koordinatör bulunur ve tüm katılımcılar sadece koordinatör ile ilişki kurarlar. Öncelikle tüm katılımcılar soru formunu doldurarak koordinatöre geri dönerler. Sonuçlar koordinatör tarafından toplanır ve yeni soru formu bu sonuçlara bağlı olarak gerçekleştirilir. özet raporu katılımcılara geri gönderilir AELEREN 339

339 2. Delphi Metodu Katılımcılar bu raporu okurlar ve kendi görüşlerine bağlı olarak desteklerler yada modifiye ederler. Süreç konsensüs sağlanana kadar sürdürülür. Konsensüsün kalitesi ve sonuç raporu genellikle koordinatöre bağlıdır AELEREN 340

340 3. Satış Gücü Kompoziti işletmede müşteriler ile doğrudan bağlantılı bulunan satış elemanları müşterilerin ürün satın alma niyetleri ile ilgili önemli bir kaynak teşkil ederler AELEREN 341

341 3. Satış Gücü Kompoziti İşletmenin ucuz ve hızlı bir şekilde tahmin yapmasına yardımcı olabilirler. Bu teknikte her bir satış temsilcisine kendi bölgesindeki satış tahmini sorulur. Bu kişisel tahminler daha sonra üst yönetim tarafından bölgesel satış tahmininin geliştirilmesi için bir araya getirilir. Bu metot yeni ürün satış hacmi tahmini için çok uygundur. Fakat görüşlere bağlı şartlara bağlıdır AELEREN 342

342 4. Senaryo Geliştirme Yöntemi Senaryo yazma, iyi tanımlanmış bir dizi varsayıma dayanır. Daha sonra bu varsayımlar doğru çıktığında geleceğin muhtemel bir görüntüsünü çizen senaryolar kullanılır ancak bu senaryolar ve b şekilde oluşan tahminler sınırlı sonular vermesi önemli bir eksikliği olarak görülebilir. Ancak zaman ufkunun genişletilmesi ve diğer tahmin araçlarının doğru yorumlanması açısından bu çalışmalar önem kazanmaktadır.

343 5. Pazar Araştırmaları / Müşteri Anketleri Müşteri anketleri ile işletme talep tahminlerini müşterilerin satın alma niyetlerine bağlı olarak gerçekleştirebilir. Bu bilgi müşterilerin doğrudan kendisinden elde edilmiştir. Yüz yüze, telefon yada posta yolu ile anketler gerçekleştirilebilir. Müşteri anketleri aynı zaman müşterilerin ne zaman ve hangi ürünü seçeceklerin anlaşılması konusunda mükemmel bir fırsat sağlar. Ancak soru sormak bazı müşterileri sıkabilir. Bu metot değerlendirme için geniş zamana ve anket için çok sayıda görevliye ihtiyaç duymaktadır AELEREN 344

344 6. Tarihsel Analog Yöntemi Senaryo analizine benzerlik göstermektedir. Daha önce piyasaya sunulan benzer bir ürün ya da hizmetlere bakarak ürünümüzün gelecekteki talep değeri hakkında bilgi sağlamayı amaçlayan bir yöntemdir.

345 Kantitatif Tahmin Metotları Örneğin en azından iki yada üç yıllık geçmiş veriler Bununla birlikte normal olmayan, düzensiz ve talep üzerinde değişikliğe yol açan olaylar veri setinden çıkarılmalıdır. (doğal afetler yada olimpiyatlar gibi) AELEREN 346

346 Kantitatif Tahmin Metotları Zaman Serileri Analizi Sebep Sonuç İlişkisine (Nedensel) Yöntemler Fuzzy Set Genetik Algoritma Simulasyon AELEREN 347

347 Zaman Serileri Analizi Trend Analizi Elle Çizim Yöntemi Yarım Ortalama En Küçük Kareler Ortalama Yöntemleri Basit Ortalama Hareketli Ortalama Üssel Düzeltme

348 Sebep Sonuç İlişkisine Dayalı Yöntemler Basit Regresyon Çoklu Regresyon Korelasyon

349 Kantitatif Tahmin Metotları bunun tersine nedensel modellerde tahmin değerinin öngörülebilmesi için zamanın dışında bazı faktörler kullanılabilir AELEREN 350

350 Zaman Serisi Modelleri Zaman serisi modelleri zaman ölçeğindeki pilot talep verisini kullanır. Zaman serisinde kronolojik olarak düzenlenmiş sıralı gözlemlerin belirli değişkenler için düzenli aralıklar ile yer alması söz konusudur. Günlük, haftalık, aylık satış verileri zaman serisi için örnek olabilir. a) Trendlerin (Eğilim), b) dönemsel faktörlerin, c) çevrimsel faktörlerin,talep verisine etkisinin analiz edilmesi için kullanılır. Trend, zaman içerisinde verinin aşağı yada yukarı doğru hareketini ortaya koyar Trend nüfus seviyesinde, teknolojide ve yaşam startlarındaki değişimleri yansıtabilir AELEREN 351

351 Zaman Serisi Modelleri Dönemsellik belirli bir dönemde kendini tekrarlayan değişimi ortaya koyar. Yıl kadar uzun yada saatler kadar kısa olabilir. Dönemsel değişimler yılın belli dönemleri, tatiller yada diğer belirli periyotlar ile ilişkili olabilir. Örneğin hava durumunun nedeni olabilirler. Çevrimsel değişimler en azından bir yıllık bir sürede, eğriden eğriye çeşitlilik gösteren zamanlardır AELEREN 352

352 Zaman Serisi Modelleri Buna bağlı olarak çevrimsel değişimler için tekrarların ortay konabilmesi için çok yıla ait veriye ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin genel işletme ekonomisinin aşağı yada yukarı değişimleri çevrimsel değişimi temsil edebilir. Son olarak da talep üzerindeki Tesadüfi değişimlerin, trend, dönemsellik yada çevrimsellik ile ile açıklanamayan değişimler olduğu da söylenmelidir. Savaş, grev yada deprem gibi öngörülemeyen olaylar büyük tesadüfi değişimlere yol açabilir AELEREN 353

353 Zaman Serisi Model Tipleri İki ana zaman seri model tipi bulunmaktadır. 1- Smoothing Model 2- Time Serileri Çözülme Modelleri AELEREN 354

354 1. Smoothing Model - Hareketli ortalamalar (Basit&Ağırlıklı) - Basit üstel düzleme - Çiftli üstel düzleme AELEREN 355

355 2. Zaman Serileri Çözülme Modelleri - Ek Modeller - Multiplicative Models AELEREN 356

356 Smoothing Modeller Kısa dönemli talep tahmini gerektiğinde, her bir madde için karmaşık talep modellerinin geliştirilmesi çok pahalı ve zaman alıcı olabilir. (örneğin çok sayıdaki düşük maliyetli envanter maddeleri gibi) Bu gibi durumlarda hareketli ortalamlar ve üstel düzleme gibi basit Smoothing modellleri daha ucuz ve hızlı bir şekilde uygulanabilir AELEREN 357

357 Basit Hareketli Ortalama Basit hareketli ortalama son n periyottaki ortalama talebi hesaplar. Hesaplanan ortalama değer ise bir sonraki zaman periyodu için tahmini oluşturur. Zaman serisindeki tüm değerlerin ortalaması alındığı için set üzerindeki yüksek üst ve alt değerler birbirini ortadan kaldırır. Ve böylece tesadüfi çeşitlilik ihtimali azalmış olur AELEREN 358

358 Örnek AELEREN 359

359 Örnek ürüne ait mevcut aylık talep yukarıda verilmiştir. İki ay (n=2) ve beş ay (n=5) haraketli ortalama bu ürünün talep tahmini için kullanılmıştır AELEREN 360

360 Örnek örneğin n=2 için, Mart için tahmin değeri: FMar = ( ) / 2 = 930 Benzer olarak n=5 için, Mart için tahmin değeri FMar = ( ) / 5 = AELEREN 361

361 Örnek Martın talep tahmini yapılmış yeni veri ile nisan ayının tahmini de yapılabilir. Bu yüzden eğer veri deseni çok fazla değişiyorsa n için küçük değerler kullanmak daha iyidir. Bununla birlikte eğer n çok küçük ise bu durumda ortalama mevcut dönemleri çok fazla yansıtır. Bu yüzden eğer değişim deseni göreceli olarak durağan ise yada sürdürülebilir bir tesadüfi değişim varsa n değeri arttırılmalıdır AELEREN 362

362 Mevsimlik dalgalanmaların talep üzerindeki etkisini ortaya çıkaran bir metottur. Geçmiş dönemdeki satışlar incelenerek, satışların zamanla ortaya koyduğu satış seyri (trend) bulunarak ve trend doğrusundan yararlanarak gelecek dönemdeki talep tahmini yapılır. Hareketli ortalamalar metoduna göre 3, 4, 6 ve 12 aylık ortalamalar alınarak hesap yapılmakta olup, en çok 3 er aylık ortalamalara göre değerlendirme yapılmaktadır AELEREN 363

363 Örnek; SARAR Giyim Sanayi, tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir işletmedir yılları arasındaki satışlar aşağıda tabloda verilmiştir. Üçer yıllık dönemler itibariyle hareketli ortalamalar metodunu kullanarak 2002 yılına ilişkin tahmini talep miktarını bulunuz. Yıllar Satışlar (birim) 1996(1) (2) (3) (4) (5) (6) AELEREN 364

364 Yıllar (a) Gerçek satışlar (b) Üçer yıllık toplam (c) Üçer yıllık hareketli Ortalamaları n tahmini değeri (d) (e=b-d) Tahmini Sapma (hata) (C/dönem) AELEREN 365

365 Korelasyon Katsayısı En Küçük Kareler Yöntemi Simulasyon AELEREN 366

366 Korelasyon katsayısı iki değişken arasındaki ilişkinin derecesini göstermektedir. Korelasyon katsayısı (r) aşağıdaki formüllerle hesaplanır. r= 1- (Y-Yı ) 2 (Y-Y ı ) 2 Veya; Y=bağımlı değişkenin gerçek değeri Y ı =bağımlı değişkenin hesaplanmış değeri Y=bağımlı değişkenin gerçek değerlerinin ortalaması r= n xy-( x)( y) n x 2 -( x) 2 n y 2-( y) AELEREN 367

367 Korelasyon Katsayısı Yorumu Çok yüksek korelasyon Yüksek korelasyon Normal korelasyon Düşük korelasyon Çok düşük korelasyon y 0 y 0 y x r=+1 x r= -1 r= AELEREN 368 x

368 geçmişteki talep durumları, talebi etkileyen faktörler, talep ekonomik gösterge ilişkilerini analiz işleminde kullanarak talep tahmini yapılmasını sağlar. Talep tahmininde en yaygın kullanılan istatistiki metotlardan bazıları şunlardır: En küçük kareler metodu Korelasyon katsayısı Zaman serileri analizi Hareketli ortalamalar metodu AELEREN 369

369 İki değişken arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla, en uygun doğrunun tanımlanarak, çizilmesini öngörür. En uygun doğrunun tanımlanması için, doğrunun bağımlı değişken eksenin kestiği noktanın ve doğrunun eğiminin bilinmesi gerekir. Analiz işleminde hangi modelin seçilmesi gerekeceğine noktaların dağılım şekline bakılarak karar verilir AELEREN 370

370 y Y=a+bx d c b= Eğim = c d x AELEREN 371

371 Y ı = a+bx y = n.a+b x xy = a x+b x 2 a= ( y)( x 2 )-( x)( xy) n x 2 -( x) 2 = y-b x n b= n xy-( x)( y) n x 2 -( x) 2 a=sabit katsayı y=bağımlı değişken b=doğrunun eğimi n=gözlem sayısı x=bağımsız değişken AELEREN 372

372 Örnek: Konya Çimento Fabrikasında son 5 yıllık dönem içerisinde üretilip satılan çimentoya ilişkin bilgiler aşağıda gösterilmiştir. Bu bilgilerin ışığında 2002 yılı talep tahmini yaparak, üretilmesi gerekli miktarı belirleyiniz. Yıllar (x) Satış miktarı (ton) (y) AELEREN 373

373 Cevap: Yıllar (x) x 2 Satış miktarı (ton) (Y) xy 1997 (1)? ??? 1998 (2)? ??? 1999 (3)? ??? 2000 (4)? ??? 2001 (5)? ??? x=15 x 2 =??? y=??? xy=??? AELEREN 374

374 Cevap: Yıllar (x) x 2 Satış miktarı (ton) (Y) xy 1997 (1) (2) (3) (4) (5) x=15 x 2 =55 y= xy= AELEREN 375

375 a ve b yi bulabilmek için aşağıdaki hesaplamalar yapılacaktır; y = n.a+b x xy = a x+b x = 5a+15b =15a+55b = -15a-45b = 15a+55b -350=10b b=-35 Bu sonuca göre talep denklemi; Eşitliğin her iki tarafını 3 ile çarpalım =5a+15(-35) a= Y ı =a+bx Y ı = (-35)6= olacaktır AELEREN 376

376 Örnek: x işletmesinin araştırma bölümü satışlar ile reklam harcamaları arasındaki ilişkiyi araştırmaktadır. Bu amaçla aşağıdaki veriler toplanmıştır: Reklam giderleri (x) (milyon TL) Satış miktarı (y) (milyon TL) Toplam:124 Toplam:557 Korelasyon katsayısını bulunuz AELEREN 377

377 r= n xy-( x)( y) n x 2 -( x) 2 n y 2 - ( y) 2 r= 8(9880)-124(557) 8(2468) (41689)-(557) 2 = r=0,989 x y x 2 y 2 Xy X=124 Y=557 X 2 =2468 Y 2 = XY= AELEREN 378

378 Zaman serileri analizinde; işletmenin geçmiş satışları incelenerek belirli bir trend (değişim şekli) olup olmadığı belirlenerek, gelecekle ilgili talep tahmin işlemi yapılmaktadır. Maksan A.Ş. Beyaz eşya üreten bir işletme olup, işletmenin yılları arasında ürettiği buzdolaplarının satışları aşağıda verilmiştir. Dönem Satışlar (1000)birim 1994(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) yılına ilişkin talep tahminini yapınız? AELEREN 379

379 1000 birim satışlar dönemler AELEREN 380

380 Yıllar Dönem (x) Satışlar (y) (1000 birim) xy x x: 36 y:26 xy:120 x 2 : AELEREN 381

381 Yeni değerler aşağıdaki formüllerle hesaplanabilir; ( Y)( X 2 )-( X) ( XY) a= b= n X 2 -( X) 2 n XY-( X) ( Y) n X 2 -( X) 2 a= 26(204)-36(120) 8(204)-(36) 2 =2,92 b= 8(120)-36(26) 8(204)-1296 =0,071 Y=a+bx Y=2,92+0,071x 2002 (9. Dönem) için 2,92+0,071(9)=3,559 birim AELEREN 382

382 Simulasyon, gerçek olayların sözel, şekilsel veya sembolik olarak temsil edilmesidir. İşletme yönetiminde karşılaşılan problemleri çözümlemek amacıyla bilgisayar kullanılarak matematiksel model aracılığıyla gerçek bir sistemin temsil edilmesini sağlayan bir tekniktir AELEREN 383