Sosyal Pediatri Polikliniğinde İzlenen Çocukların ve Ailelerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA 2015 Sosyal Pediatri Polikliniğinde İzlenen Çocukların ve Ailelerinin Değerlendirilmesi Well Baby-Child Follow Up And Family Evaluation At Social Pediatrics Unit AUTHORS / YAZARLAR Onur Öztürk Atakum Toplum Sağlığı Merkezi, Samsun Başar Demir Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Samsun Mahir İğde Samsun Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Samsun Banu Gülcan Öksüz Samsun Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Samsun Ayşen Koçyiğit Samsun Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Samsun Şule Turan Akyol Samsun Terme Devlet Hastanesi, Samsun ÖZET Amaç: Sosyal pediatri polikliniklerinin sağlam çocuk izleminde önemli bir yeri vardır. Çocukluk çağının önlenebilir hastalıklarını önlemek, ölümleri azaltmak, büyüme gelişmeyi ölçmek, desteklemek amaçlanır. Yöntemler: Çalışmada sosyal pediatri polikliniği nde muayene edilmiş 230 olgunun verileri retrospektif olarak incelendi. Anket verileri SPSS istatistik paket programı kullanılarak değerlendirildi. Bulgular: Olguların %52,2 si (n=117) erkek, % 47,8 i (n=107) kızdı. Doğumların % 47,0 inin (n=86) normal spontan doğum, %53,0 ının (n=97) sezaryen ile gerçekleştiği belirlendi. Doğum haftalarına göre olguların %87,5 i (n=168) termdi. Prenatal patolojisi olan bebeklerin cinsiyetleri erkek ağırlıklıydı (p=0,036) ve doğum kiloları daha düşüktü (p=0,027). Doğum kilosu yükseldikçe postnatal patoloji görülme sıklığının azaldığı dikkat çekti (p=0,001). Prenatal patolojisi olanlarda postnatal patoloji görülme sıklığı daha fazlaydı (p=0,011). Fizik muayenede en çok gözlenen bulgu %12,4 (n=24) ile ikterdi. Anne yaşı arttıkça sezaryen doğumun daha fazla olduğu görüldü (p=0,006). Sonuç: Amerikan Pediatri Akademisi bebeklerin doğumda, 2 haftalık, 2 aylık, 4, 6, 9, 12, 15, 18 ve 24 aylık iken kontrol edilmelerini önermektedir. Süt çocukluğundan sonra 6-12 ayda bir kontrollere devam edilmelidir. Öyküde ayrıntılı bir şekilde demografik bilgiler, özgeçmiş, soygeçmiş ve her görüşme kayıt edilmelidir. Her kontrolde tam bir fizik muayene yapılmalıdır. Sosyal pediatri ünitesinin genel pediatri polikliniklerinden ayrı olarak değerlendirilmesi gereklidir. Anahtar kelimeler: sosyal pediatri, kontrol, önlem ve destek ABSTRACT Aim: Social pediatry polyclinics play an important role on the examination of the healthy children; avoiding some preventable diseases of the childhood, decreasing the death rates and measuring and supporting growth and development are the basic aims. Methods: 230 patients, who were brought in for polyclinic examination and whose records were kept, were included in the study. The results of the analysis were evaluated using the SPSS statistics programme package. Results: When the genders were considered, 52.2% were male (n=117), 47.8% were female (n=107). 47,0% of the births (n=86) were normal spontaneous births, 53,0% were Caesarean (n=97). 87,5% of the cases (n=168) were term. The genders of the babies with a prenatal pathologic history were substantively male (p=0,036) and their average birth weight is lower (p= 0,027). The incidence of postnatal pathology in higher birth weights was lower (p= 0,001). As the birth weight increased postnatal pathological history occurrence rate significantly decreased (p=0,011). In physical examination, the most common finding was icterus with a rate of 12,4%. When the age of the mother and the delivery method were compared, caesarean was significantly higher (p=0,006). Conclusion: American Pediatric Academy states that the babies should be controlled at 2 weeks, 2 months, 4, 6, 9, 12, 15, 18 and 24 months. After the infancy period, the controls should be once in a 6-12 month period. Healthy child examination steps can be named as observation, medical history, physical examination, development, immunization, scannings and health education. In every control, a complete physical examination should be done regardless of the presence of a complaint. Keywords: social pediatrics, control, prevent and support Corresponding Author / İletişim için Uzm. Dr. Onur Öztürk Atakum Toplum Sağlığı Merkezi, Samsun dr.onurozturk@yahoo.com Date of submission: / Date of acceptance:

2 Öztürk O ve ark. Sosyal Pediatri Polikliniğinde İzlenen Çocukların ve Ailelerinin Değerlendirilmesi Giriş Sosyal pediatri polikliniklerinin sağlam çocuk izleminde önemli bir yeri vardır. Esas amaçları çocukluk çağının önlenebilir bazı hastalıklarını önlemek, ölümleri azaltmak, büyüme gelişmeyi ölçmek ve desteklemektir. Bu hizmet yalnızca sağlıklı çocuklara verilmesi gereken bir hizmet değil, tüm çocukların büyüme gelişmelerinin izlendiği, sağlıklı olup olmadığının değerlendirildiği, aşı ve sağlık eğitimi gibi koruyucu hekimlik uygulamalarının sunulduğu bir çocuk sağlığı hizmetidir (1). Birinci basamak, çocuk sağlığı ve hastalıkları hizmetlerinin temelidir ve doğumdan başlayarak okul yılları ve ergenlik boyunca süreceği yerdir (2). Birinci basamak sağlık kurumlarının dışında, sağlam çocuk polikliniklerinde ve özel sağlık merkezlerinde de sağlıklı çocuk izlemi yapılmaktadır. Bu hizmet, çocuğun genel sağlığı ve gelişimi hakkında ebeveyne sorulan sorular ve bunu izleyen fizik muayeneyi kapsar. Bu araştırmada Samsun Eğitim Araştırma Hastanesi Sosyal Pediatri Polikliniği ne belirli bir dönemde başvurmuş hasta ve aileleri değerlendirilmiştir. Verilen hizmetin ayrı bir poliklinik olarak kayıtlarının tutulması planlanmış, aile hekimliği ve pediatri biliminin ortak noktalarından sosyal pediatriye vurgu yapmak amaçlanmıştır. Yöntemler Çalışmada Samsun Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sosyal Pediatri Polikliniği nde Mayıs- Eylül 2013 tarihleri arasında muayene edilmiş olguların verileri etik onay sonrası Ocak 2014 te retrospektif olarak incelendi. Çalışma kapsamında poliklinik izlemine getirilen 230 hastanın kayıtları incelendi. İlgili dönemde pediatristler tarafından ailelere yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanan değerlendirme formları tarafımızca analiz edildi. Analiz sonuçları SPSS 15.0 istatistik paket programı kullanılarak değerlendirildi. Veriler arasındaki karşılaştırmada ki-kare testi kullanıldı. Bulgular İncelenen dosyalardan ulaşılan hasta bilgilerine göre katılımcıların sosyodemografik özellikleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Tablo 1. Araştırmaya alınanların sosyo-demografik özellikleri Özellikler n % Cinsiyet Erkek ,2 Kız ,8 Toplam Getiriliş nedeni Kontrol ,0 Herhangi bir yakınma 55 24,0 Toplam Doğum şekli Spontan 86 47,0 Sezaryen 97 53,0 Toplam Doğum haftası Term ,5 Preterm 22 11,5 Postterm 2 1,0 Toplam Sosyal pediatri polikliniğine gelen olguların başvuru nedenleri Tablo 2 de verilmiştir. Polikliniğe getirilen bebeklerin %51,5 i (n=116) doğumundan sonraki ilk 15 gün içerisinde getirilmişti (Tablo 3). Düşük doğum ağırlıklı bebeklerin oranı %5,1 (n=10) idi, bunların 8 tanesi pretermdi. Kız çocuklarının %22,0 ının (n=18) baş çevresi <35 cm iken, erkeklerde bu oran %14,9 (n=13) idi. Vücut ağırlıkları kıyaslandığında ise kızların %2,2 si (n=2) <3 persantil, iken erkeklerde bu oran %5,0 (n=5) idi. Kız çocuklarının %2,4 ünün (n=2) boyu <3 persantil iken, erkeklerde bu oranın %4,3 (n=4) olduğu görüldü. Tablo 2. Sosyal pediatri polikliniğine başvuru nedenleri Başvuru nedeni Sıklık % Kontrol ,0 Gelişme Geriliği 6 2,6 Öksürük 6 2,6 Zayıflık 5 2,2 İshal 4 1,7 Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu 3 1,3 Karın Ağrısı 3 1,3 Diğer 28 12,2 Toplam ,0 24

3 Euras J Fam Med 2015; 4(1):23-28 Tablo 3. Olguların Yaş Grupları Yaş n % İlk 15 gün ,6 15 gün -1 ay 34 15,1 2. ay 15 6,7 3. ay 4 1,8 4. ay 5 2,2 5. ay 4 1,8 6. ay 2 0, ay 4 1, ay 1 0,4 1-2 yaş 6 2,7 >2 yaş 34 15,1 Toplam ,0 Hastaların %19,0 ında (n=40) prenatal dönemde çeşitli (annede enfeksiyon, travma, ilaç kullanımı, intrauterin sorun) problemlerin olduğu saptandı. Prenatal patolojik öyküsü olan bebeklerin cinsiyetleri anlamlı düzeyde erkek ağırlıklıydı (p=0,036). Prenatal öykü ile doğum kilosu kıyaslandığında prenatal patolojik öyküsü olan bebeklerin doğum kilolarının anlamlı oranda daha düşük olduğu görüldü (p=0,027). Postnatal öyküde patolojik özellik olmayan çocukların toplama oranı %65,9 (n=139) iken, en sık postnatal şikayet ise sarılıktı (n=28, %13,3). Postnatal öykü ile doğum kilosu karşılaştırıldığında doğum kilosu yükseldikçe postnatal patolojik öykü görülme sıklığının anlamlı düzeyde azaldığı dikkat çekti (p=0,001). Hastalardaki prenatal özellik ile postnatal özellik gösterme durumu karşılaştırıldığında prenatal patoloji öyküsü olanlarda postnatal patoloji görülme sıklığı anlamlı düzeyde fazlaydı (p=0,011). Hastaların kaçıncı gebelik olduğu ve hastaların mevcut boy, kilo, baş çevresi kıyaslandığında boyu ve kilosu en yüksek bebeklerin ikinci gebelik bebekleri olduğu görüldü. İkinci gebelikten sonraki her gebelikte ise mevcut boy ve kilo anlamlı düzeyde azalmaktaydı (p=0,007, p=0,021). Henüz 6 ayını doldurmamış bebeklerde beslenme şekli incelendiğinde %80,3 ü (n=114) sadece anne sütü, %16,2 si (n=23) anne sütü ve ek gıdayı beraber, %3,5 i (n=5) ise sadece ek gıda alıyordu. Fizik muayenede %76,8 inde (n=149) herhangi bir bulgu yok iken, diğerlerinde en çok gözüken bulgu %12,4 (n=24) ile ikter idi (Tablo 4). Tablo 4. Olguların fizik muayene bulguları Fizik muayene bulgusu n % Doğal ,8 İkter 24 12,4 Üfürüm 6 3,1 Boğaz enfeksiyonu 4 2,1 Gözlerde kızarıklık 2 1,0 Diğer 9 4,6 Toplam ,0 D vitamini alımı yönünden değerlendirildiğinde ilk 1 ayda D vitamini kullanma oranı %71,8 idi. Aşılanması gerektiği halde aşılarından en az 1 i henüz yapılmamış çocuk oranı % 3,2 (n=3) idi. Henüz bir yaşını doldurmamış çocuklar arasında aşı eksiği olanlar %3,5 oranlık bir kesimi oluşturmaktaydı. Annelerin %3,4 ünün (n=6) 18 yaşın altında, %85,7 sinin (n=150) yaş, %10,9 unun (n=19) 35 yaşın üzerinde olduğu saptandı. Anne yaşı ile doğum şekli kıyaslandığında anne yaşı arttıkça sezaryen doğumun anlamlı düzeyde fazla olduğu görüldü (p=0,006). Hastaların %6,3 ünde (n=8) ebeveynlerinin 1. veya 2. derece akraba evliliği mevcuttu. Tartışma Türkiye de koruyucu hizmetlerin yaygınlaşması ile bebek ölüm hızı 2003 yılında binde 29 a, 2008 yılında binde 17 ye düşmüştür (3,4). Amerikan Pediatri Akademisi, bebeklerin doğumda, 2 haftalık, 2 aylık, 4, 6, 9, 12, 15, 18 ve 24 aylık iken mutlaka kontrol edilmelerini önermektedir. Süt çocukluğundan sonra 6-12 ayda bir kontrollere devam edilmelidir (5). Sağlam çocuk izlem basamakları; gözlem, öykü, fizik muayene, gelişim, bağışıklama, taramalar ve sağlık eğitimi şeklinde sıralanabilir. Her kontrolde yakınması olsun ya da olmasın tam bir fizik muayene yapılmalıdır. Çocuğun yaşamsal bulguları ve 25

4 Öztürk O ve ark. Sosyal Pediatri Polikliniğinde İzlenen Çocukların ve Ailelerinin Değerlendirilmesi antropometrik ölçümleri alınmalıdır (6). Dünya Sağlık Örgütü, gelişmekte olan ülkelerde yaşamın ilk üç yılı daha önemli olmak üzere, beş yaşından küçük her çocuğun büyümesinin izlenmesinin gerektiğini belirtmektedir. Çocuğun yaşına göre fenilketonüri, hipotiroidi, gelişimsel kalça displazisi, doğuştan kalp hastalıkları, görme ve işitme taramaları, anemi, idrar değerlendirmesi, kan basıncı ölçümü ve hiperlipidemi taramaları her izlemde yapılmalıdır (7). Yenidoğan döneminde gelişimsel kalça displazisi bulguları negatif olsa bile aralıklarla fizik muayene ile değerlendirme tekrarlanmalıdır (8). Çalışmamızdaki olgularda erkek, kız oranı arasında önemli bir fark olmamakla beraber erkek hakimiyeti söz konusu idi, benzer bazı çalışmalarda ise kız hakimiyeti vardı (9,10). Henüz yenidoğan döneminde olanların oranı ise %66,7 idi. Tespit edilen en sık bulgu %12,4 ile ikterdi, Tıraş ve ark. (10) çalışmalarında yenidoğan oranı %48,8, ikter oranı ise % 8,4 idi. Sezaryen oranı çalışmamızda %53,0 idi. Term bebeklerin toplama oranı ise %87,5 idi. Koçkaya ve ark. (11) ise çalışmalarında doğumların % 44 ünün sezaryen yoluyla gerçekleştiğini, %95 inin term olduğunu görmüştü. Çalışmalar kıyaslandığında kendi verilerimizdeki sezaryen doğum sayısının fazlalığı dikkat çekmektedir ve bu operasyon erkek bebeklerde istatistiki anlam taşımamakla birlikte daha sık gözükmektedir (p>0,05). Term doğum sayısının azlığı ile beraber değerlendirildiğinde, sezaryen operasyonunun gerekçelerinin prenatal olaylara bağlanabileceği söylenebilir, öyle ki vakalarımızın %19,0 ında prenatal hadise söz konusu idi. Prenatal patolojik süreçleri olan çocuklarda antropometrik verilerde daha düşük değerler ölçülmüştür. Literatürde doğum öncesi olumsuzlukların bebeğin doğum sonrası ölçümlerinde gerileme yaptığını bildiren ortak bir görüş vardır. Amerikan Pediatri Akademisi ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ilk 4-6 ay sadece anne sütü ile beslenmeyi ve anne sütüne en az 12 aya kadar devam edilmesini önermektedir (12). Ülkemizdeki bebekle- rin anne sütü alma oranları istenilen düzeyde değildir (9). Çalışmamızda henüz 6 ayını doldurmamış bebeklerde anne sütü almama oranı %3,5 ve anne sütü ile birlikte ek besin alma oranı %16,2 idi. Emzirme süresi anne ve babanın eğitimi, bebeğin cinsiyeti, ailenin sosyo-ekonomik durumu, yaşanılan yer gibi özelliklerden etkilenmektedir (13,14). Ek besinlere erken başlamanın en önemli nedeni annenin sütünün yetmediğini düşünmesi idi. Bolat ve arkadaşlarının (15) çalışmasında da benzer bulgulara ulaşılmıştı. Enfeksiyon hastalıklarının morbidite ve mortalitesini azaltmada en ucuz ve en etkili yol aşılamadır (4). Ünitemizde Sağlık Bakanlığı aşı programına ilaveten çocukluk çağında yapılması gereken tüm aşılar konusunda da aileler bilgilendirilmektedir. Çalışmamızda bir yaşını dolduran bebeklerde aşı eksiği olanların oranı %3,5 idi. Türkiye de bir yaşında tam aşılı çocuk oranı %48 dir (16). Can ve ark. (17) çalışmasındaki bütün bebek- lerin aşıları ise tamdı. Dünya Sağlık Örgütü bebeklerde demir eksikliği anemisinin önlenmesi için 6-24 ay arasındaki bebeklere günde 1-2 mg/kg profilaktik demir verilmesini önermektedir. Fetal yaşamdan itibaren bebeklere yeterli D vitamini sağlanması gereklidir (18). Günümüzde bütün bebeklere İÜ D vitamini verilmesi önerilmektedir (19,20). Yapılan bir çalışmada çocuklardaki D vitamini eksikliği %1,7 olarak saptanmıştı (17), bizim çalışmamızda ise D vitamini ve demir kullanımı ile ilgili istatistiki analiz yapılacak düzeyde kayıtlı veri mevcut değildi. Çalışmamızın en önemli zayıf yönü parametreler arası veri sayısı dengesizliğidir. Bunun sebebini birim zamandaki iş yükünden ötürü kayıtların atlanması olarak tahmin ediyoruz. İstatistiklerde eksik verilerden ayrı olarak değerlendirme yapılması ise çalışmanın gücünü arttırmıştır. Sonuç Çalışmamızda prenatal patolojik öyküsü olan bebeklerin doğum kilolarının daha düşük olduğu ve cinsiyetlerinin erkek ağırlıklı olduğu görüldü. Ayrıca prenatal öyküsü olanlarda postnatal öykü görülme sıklığı artmıştı. Doğum kilosu arttıkça postnatal patolojik öykü görülme sıklığı azaldığı dikkati çekti. Kilo alımının fizyolojik sınırlar içerisinde enfeksiyonlara ve diğer hastalıklara karşı koruyucu olduğu gözlemlendi. Çıkarımlardan anlaşılmaktadır ki sağlıklı bir doğum için iyi bir gebe takibi ve sağlıklı gebeliğin 26

5 Euras J Fam Med 2015; 4(1):23-28 önemi aşikardır. Sosyal pediyati polikliniğine az da olsa şikayeti olan çocuklar da getirilmektedir. Bu hizmet çocuk sağlığını koruma ve güçlendirme için kendine has sorumluluklara sahiptir, bu yüzden genel pediatri polikliniklerinden ayrı olarak değerlendirilmesi gereklidir. İzlemler sayesinde, anne sütü ile beslenme oranları ve aşılama oranları artırılabilir. Kayıtların eksiksiz tutulması verilerin daha geniş kitleler halinde değerlendirilmesini sağlayacaktır. References 1. Yurdakök K. Sağlam çocukların izlemi. Katkı Pediatri Dergisi 1999;20(1): Baker C.R. Pediatric primary care: well child care. Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins, 2001: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Türkiye). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Türkiye). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması Ankara: aap.org [Internet]. Illinois: American Academy of Pediatrics; 2014 [cited 2014 Sep 9]. Available from: ofessional-resources/practicesupport/periodicity/periodicit y%20schedule_final.pdf 6. Well-baby examination [Internet]. Global ed. [place unknown]: Encyclopedia of Children s Health [cited 2014 Sep 15]. Available from: om/u-z/well-baby-examinat ion.html 7. Özmert EN. Çocuk sağlığı izlemi. Katkı Pediatri Dergisi 2003;1(1): American Academy of Pediatrics. Early detection of developmental dysplasia of the hip. Pediatrics 2000;105(4): Çelik SB, Şahin F, Beyazova U, Can H. Sağlıklı çocuk izlem polikliniğinde çocukların büyüme durumu ve etkili etmenler. Türk Ped Arş 2014;49(1): Tıraş Ü, Dilli D, Dallar Y. Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Sağlam Çocuk Ünitesi nde izlenen olguların değerlendirilmesi. Erciyes Tıp Dergisi 2007;29(6): Koçkaya T, Can E, Bülbül A, Uslu S, Arslan S, Kıray Baş E. Bir yenidoğan izlem polikliniğinde izlenen bebeklerin ve ailelerinin özellikleri. Çocuk Dergisi 2009;9(4): Curran J, Barness L. Nutrition. In: Behrman R, Kliegman R, Jenson H (Eds.). Nelson Textbook of Pediatrics. 16th ed. Philadelphia: Saunders Company; 2000: Önder K, Aygün D, Türkbay D, Yılmaz E, Kocabay K. Elazığ il merkezinde ilk dört ayda yalnız anne sütü verilmesini etkileyen nedenler. Hastalıkları Dergisi 1998;41(1): Lawrence RA, Lawrence RM. Breastfeeding: a guide fort he medical profession. St. Louis: CV Mosby; 2005: Bolat F, Uslu S, Bolat G, Bülbül A, Arslan S, Çelik M, et al. İlk altı ayda anne sütü ile beslenmeye etki eden faktörler. Çocuk Dergisi 2011;11(1): Pelikan JM, Krajic K, Dietscher C. The health promoting hospital (HPH): concept and development. Patient Educ Couns 2001;45(4): Can E, Küçükemre B, Poyrazoğlu Ş, Gökçay G, Uğur Baysal S. Bir çocuk sağlığı izlem polikliniğinde izlenen bebeklerin ve ailelerinin özellikleri. Çocuk Dergisi 2008;8(2):

6 Öztürk O ve ark. Sosyal Pediatri Polikliniğinde İzlenen Çocukların ve Ailelerinin Değerlendirilmesi 18. Holick MF. Vitamin D. In: Shils ME, Olson JA, Shike M, Ross CA (Eds.). Modern Nutrition in Health and Disease. 9nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 1999: Hochberg Z, Bereket A, Davenport M, Delemare-Van de Waal HA, De Schepper J, Levine MA, et al. Consensus development for the supplementation of vitamin D in childhood and adolescence. Horm Res 2002;58(1): American Academy of Pediatrics. Prevention of rickets and vitamin D deficiency: new guidelines for vitamin D intake. Pediatrics 2003;111(4 Pt 1):