BÖLÜM III PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 BÖLÜM III PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ

2 BÖLÜM III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ III.1. Nüfus Diyarbakır İli nin 2000 yılı Ekim ayında yapılan nüfus sayımında İl genel nüfusu 1,362,708 olarak tespit edilmiştir. Diyarbakır İli nin kentsel nüfusu ise 817,692'dir. Bunun 545,016 i kırsal kesimde yaşamaktadır. T.C Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2000 yılı verilerine göre, 1990 ve 2000 yılı nüfus sayım sonuçları kıyaslandığında Diyarbakır ın, % 0 21,73 lük yıllık nüfus artış hızı, Türkiye ortalamasının (% 0 18,28) üstünde kalmaktadır. Tablo III.1 de Diyarbakır İli ve İlçelerinin 1990 ve 2000 yılı nüfusları ile yıllık nüfus artış hızları sunulmaktadır. Tablo III.1. Diyarbakır İli ve İlçelerinin 1990 ve 2000 Yılı Nüfusları ile, Yıllık Nüfus Artış Hızları İlçeler 1990 Genel Nüfus Sayımı 2000 Genel Nüfus Sayımı Yıllık Nüfus Artış Hızı (% 0 ) Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Merkez Bismil Çermik Çınar Çüngüş Dicle Eğil Ergani Hani Hazro Kocaköy Kulp Lice Silvan Toplam Kaynak : Projenin gerçekleştirileceği Diyarbakır Merkez İlçenin kentsel nüfusuna bakıldığında ise, 1990 yılında 373,810 olan nüfusun, 2000 yılında 545,983 kişiye ulaştığı görülmektedir. Merkez ilçede kentsel yıllık nüfus artış hızı ise % 0 37,87 ile Türkiye nin yıllık nüfus artış hızının oldukça üzerindedir. Türkiye geneli ve Diyarbakır İli ne ait karşılaştırmalı nüfus artış grafiği Şekil III.1 de sunulmaktadır. Kuşaklara göre nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki değişim, nüfus piramitleri ile daha ayrıntılı olarak yorumlanmaktadır. Diyarbakır İli, 1955 yılındaki nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunun göstermektedir yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının piramidine göre farklı bir yapı sergilemektedir. Doğurganlık hızı azalmış ve yaş ilerledikçe nüfustaki azalma, daha düzenli bir seyir izlemeye başlamıştır (Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu, 2004). 20

3 TÜRKİYE KENTSEL G.DOĞU ANADOLU B. KENTSEL DİYARBAKIR İLİ KENTSEL DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR KENTSEL BÖLGE Şekil III.1. Nüfus Artış Grafiği İl genelinde, sosyo-ekonomik nedenlerden ötürü çevre iller ve kırsal kesimden gelen göç söz konusudur. İl içerisinden dışa yönelik yer değiştirme olayları da önemsenecek boyutta olmakla birlikte, göç konusunda yapılmış resmi bir çalışma bulunmamaktadır (Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu, 2004) yılında hazırlanmış olan Nazım İmar Planı kapsamında yürütülen çalışmalara ışık tutmak amacıyla gerçekleştirilen nüfus hesaplamalarına göre, Diyarbakır Kenti nin nüfusu doğal nüfus artışının yanı sıra, ağırlıklı olarak göçlerle artmaktadır. Kentin nüfus artışı ile nüfusun sosyal ve demografik özellikleri, göç alan yapısını yansıtmaktadır ve 2000 nüfus sayımı değerleri incelendiğinde Diyarbakır İli genelinde yaklaşık kişi yer değiştirmiştir. Bunun i Diyarbakır dışına göç ederken ü ise Diyarbakır içinde yer değiştirmiştir. Kent nüfusunun artışında göçlerin büyük payı bulunmaktadır. III.2. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler Genel jeolojik duruma yönelik bir değerlendirme aşağıda verilmiştir. Arıtma tesisi sahasında jeolojik ve jeoteknik araştırmalar gerçekleştirilmiştir yılında yürütülen bu çalışmalar ve gerekli olması durumunda yürütülecek olan ek çalışmaların sonuçları ÇED Raporunda ayrıntılı bir şekilde sunulacaktır. III.2.1. Genel Jeoloji Diyarbakır İli nde Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda incelenir. Otokton Birimler Midyat Grubu İsmini Mardin in Midyat İlçesi nden almıştır. Alton üste doğu Gerçüş Formasyonu ve Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen yaşlı Gerçüş Formasyonu kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir. Tane boyutu 1-3 cm den oluşan çakıl Eosen yaşlı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebeşirli kireç taşlarından oluşan birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik yapılara sahiptir. 21

4 Fırat Formasyonu Alt Miyosen yaşlı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert bristalıze kireç taşlarından oluşur. Resifal kireçtaşı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır. Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçtaşı seviyesi gözlenir. Lice Formasyonu İnceleme alanında çok geniş alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen yaşındadır. Kumlu, Killi ve kireçtaşı bantları içermektedir. Kalınlığı 1000 m.2ye kadar varan istifle fosil gözlenmektedir. Şelmo Formasyonu Üst Miyosen yaşlı formasyon tutturulmamış çakıltaşı, kiltaşı ardalanmasından oluşur. Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir. Allokton Birimler Karadut Karmaşığı Kretase yaşlı Kardut formasyonu krem, kirli beyaz gri renkli kumtaşı, kiltaşı ortalamasından oluşur. Yer ter Dört yumrulu kumlu kireçtaşı tabakaları da mevcuttur. Tanelerde derecelenme ve çimentolaşma mevcuttur. Koçali Karmaşığı Juro-alt kretese yaşlı Koçali Karmaşığı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit, gabro, bozalt tüt ve piroklastlardan oluşur. Genelde yeşil renk tonlarına sahiptir. Kalınlığı 300 m. civarındadır. Çüngüş Formasyonu Eosen-Alt Miyosen yaşlı formasyonun litolofisi kumtaşı-kiltaşı ardalanmasından oluşur. Gri,krem renginde karbonat çimentolu olup, ince katmanlıdır. Tabaka duruşları kısa mesafede sıkça değişmektedir. Kiltaşlarının yoğun olduğu kısımların topografyası fazlaca düzleşmiştir. Pötürge Metomorfitleri Adını Malatya nın Pötürge İlçesi nde alan birim gnays, şilt litolojisindedir. Metomorfiklerin tepe kısımlarında kristalize beyaz mermerler bulunun. Krem, bej renk tonlarına sahip üstü geniş alanlara yayılmıştır. Metemorfizma ve Mağmatizma Diyarbakır da gerçekleşen volkanik oluşumlar yaklaşık 10,000 km 2 lik bir alana yayılan volkanikler bazaltlitolojisinde olup, yer yer piroklastikler şeklinde çıkış yerleri hakimdir. Ana çıkış yerleri K-G açılma çatlağı şeklinde olan Karacadağ civarıdır. Bu bazaltlar orta miyasenden itibaren Arap plakası ile Anadolu plakasının çarpışması sırasında sıkışma sonucu kuvver dinyelemesine bağlı olarak polisen K-G yönlü impaktejen türlü riftlerden monta yükselimi vasıtasıyla meydana gelen kıtasel plato bazaltlarıdır. Bunları oluşturan ana mağma, üst montonun kısmı ergimesi sonucu meydana gelmiştir. Kuzey kısımlarda ise bitli, metomortızlerinin devamı olan pötürge metomortikleri bulunur. Oldukça kıvrımlı, ezilmiş,kayak topluluğuna sahip bu metomortikler bol kıvrım ve olaylara sahiptir (Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu, 2004). 22

5 III.2.2. İnceleme Alanı Jeolojisi Proje alanına ait detaylı jeolojik ve jeoteknik bilgiler ÇED Raporu nda verilecektir. III.2.3. Hidrojeolojik Özellikler Yer altı suyu bakımından zengin olabilecek formasyonlar, kalker ve çakıltaşı kumtaşı ihtiva eden formasyonlardır. Palcosen yaşlı, tebeşirli, killi, marnlı formasyonlar yer altı suyu barındırma özelliğinden yoksundurlar. Diyarbakır, içme ve kullanma suyunun tamamını yeraltı sularından sağlayan illerden biridir. Burada birden çok yeraltı suyu taşıyan jeolojik formasyon ve bu jeolojik formasyonlarda (akiferlerde) Diyarbakır'ın içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla açılmış olan çok sayıda derin sondaj kuyusu bulunmaktadır (Tarcan vd., 1999). Diyarbakır İli nin yer altı su kaynağı midyat akiferi olup genel yapısı kireçtaşıdır ve iki ayrı akış biriminden oluşmaktadır. Bu birimler 160 metre derinlikteki az geçirgen üst birim ile 90 metre derinlikteki daha geçirgen alt birimdir. Bu akiferin %23 ü havzanın kuzeyinden % 77 si ise havzanın güneyinden kaynaklanan yağış sularından beslenmektedir. Midyat formasyonu yeraltı suyunun beslenmesi ve depolanması açısından bölgenin en verimli formasyonudur. Karstik akifer niteliğindeki bu formasyondan son yıllarda açılan sondaj kuyularıyla bol miktarda su çekilmektedir. Midyat formasyonunu üstleyen Germik ve Şelmo formasyonları, içerdikleri killi düzeylerden dolayı Midyat akiferi için geçirimsiz bir örtü kaya özelliğinde olmakla birlikte kumlu, çakıllı ve yer yer marnlı ve kalkerli seviyelerinden yeraltı suyu üretilebilmektedir. Midyat akiferi Diyarbakır Merkezi'nde altta ve derinlerde yer aldığından, bu formasyona erişilinceye kadar yüzeyden itibaren bazen bazalt akiferi daha sonra da sırasıyla Şelmo ve Germik formasyonları geçilerek bu karstik akiferden yararlanılmaktadır. Bu nedenle açılan derin sondaj kuyularının çoğunda yukarıda değinilen Şelmo ve Germik formasyonlarının da su içeren düzeyleri filtre ile teçhiz edilmekte ve çoğu zaman Şelmo-Germik-Midyat akiferlerinden ve bazalt-şelmo- Germik-Midyat akifeıierinden ortak akifer suları elde edilmektedir. Genellikle Şelmo formasyonu üzerinde geniş yayılım sunan bazaltlar da eklemli ve kırıklı olmaları nedeniyle çok iyi bir akifer özelliğindedir (Tarcan vd., 1999). Proje alanına ait hidrojeolojik özelliklere yönelik detaylar ÇED Raporu nda verilecektir. III.2.4. Maden ve Mineral Kaynakları MTA Genel Müdürlüğü nce bilinen Diyarbakır ın metalik maden ve endüstriyel hammaddelerini şu şekilde sıralayabiliriz. Asbest (Asb), Barit (Ba), Çimento Hammaddeleri (Çmh), Fosfat (P), Tuğla-Kiremit ( TğKi ) ve mermerdir. İlde bulunan metalik madenler Demir, kurşun çinko, manganez ve kromdur. İl sınırları içersinde Kocaköy-Katin, Bismil-Kastel, Eğil-Sarıcak ve Merkeze bağlı Beykan, Kurkan Şahaban sahalarında zengin petrol yatakları mevcuttur. Petrol üretimine ait bilgiler ve linyit madenine ait özellikler Tablo III.2 ve Tablo III.3 te verilmiştir. 23

6 Firma Adı Tablo III.2. Petrol Üretim Envanteri Günlük Petrol Üretimi (Su+Petrol) Varil Ayrıştırılan Petrol Miktarı Varil Ayrıştırılan Su Miktarı Varil TPAO 15,430 1,860 13,670 N.V. Türkse Perenco 140, ,000 16,000 Kaynak: İl Çevre Durum Raporu, 2004 Tablo III.3. Linyit Madeni Özellikleri Yatağın Kimyasal Özellikleri (%) Rezerv (1000 ton) Bulunduğu Yer Açıklama AID Su Kül Kükürt Gör Muh Müm Jeo Kkal/kg Silvan Hazro Eski işletme Kaynak: İl Çevre Durum Raporu, 2004 Söz konusu maden ve fosil yakıt kaynaklarının yerleri Şekil III.2 de sunulmaktadır. Şekil III.2. Diyarbakır İli Maden Haritası III.2.5. Hidrolojik Özellikler Bu bölümde Diyarbakır İli ndeki sular yüzey ve yeraltı suları olarak 2 başlık altında değerlendirilmiştir. 24

7 Yeraltı Suları Diyarbakır çevresindeki yer altı su kaynakları iki ayrı akifer şeklindedir. Bunlar üstte bazalt ve derinlerdeki kalker akiferdir (yaklaşık 300 m derinlikte ). Üstteki akifer ortalama 0-60 m arasında değişir. Diyarbakır daki yer altı sularının doğal drenaj sistemleri, bazalt ve kalker akifer için farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacadağ ın tepesinden Dicle Vadisi ne kadar olan sahadır. Kalker akifer drenaj alanı ise, Diyarbakır ın yaklaşık km. kuzeyinden itibaren yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır ın km. Güneyinden itibaren yayılım gösteren Midyat formasyonudur. Yüzey Suları Akarsular Diyarbakır İli ndeki en önemli akarsu Dicle nehri olup, diğerleri onun kollarıdırlar. Güneye doğru akan Dicle Nehri, Diyarbakır ın hemen doğusundan geçerek Fabrika Köyü civarında doğuya doğru yönelir ve ovayı doğu-batı yönünde kateder. Dicle Nehri, batıdan Devegeçidi ( Furtaşko ) Çayı ve Fabrika (Dankıran) Deresini, güneyden Karasu, Göksu, Seyhan ve Savur Çayları nı, kuzeyden ise Ambar Çayı, Kuru Çay, Pamuk Çayı, Salat Çayı, ve en önemlisi Batman Çayı nı alır. Bu kollardan Batman Çayı hariç, diğerlerinin suyu yazın çok azalır. Batman Çayı ise, Dicle nin en büyük koludur. Malabadi Köprüsü nden itibaren ovaya dahil olur. Güneye doğru akarak Zivi Köyü yakınlarında Dicle ye karışır. Göller ve Göletler Diyarbakır İli nde doğal göl yoktur. Fakat ırmakların üzerinde yapılmış ve yapılmakta olan Barajlarla Diyarbakır İli nde pek çok sayıda göl alanı oluşmuş durumdadır. Devegeçidi Baraj Gölü İlin ilk yapay su birikintisidir. Karakaya Baraj Gölü, Atatürk Baraj Gölü, Kral kızı Baraj Gölü, Dicle Baraj Gölü, Göksu Baraj Gölü bunların en önemlileridir. İlde mevcut olan Göletlerin toplam rezervuar yüzeyleri 127 ha. olup, göletlerle ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Şekil III.3 te Karakaya Baraj Gölü ne ait bir fotoğraf sunulmaktadır. Ortaviran Göleti: Diyarbakır ın 50 Km. güneyinde ve Çınar İlçesi nde bağlı Ortaviran Köyü nün 1.5 km batısında olup,gölün rezervuar yüzeyi 28 ha. dır. Gölet, Mardin - Mazıdağı yöresinin sularını toplamaktadır. Aşağı Ortaviran, Yukarı Ortaviran, Lüküs, Gölkesen ve Curan Köylerinin içme suyunu sağlayan gölet ayrıca 125 hektarlık alanı sulamaktadır. Gözegöl Göleti: Diyarbakır ın batısında kente 25 km uzaklıkta olup, Gölün rezervuar yüzeyi 65 ha. dır. Dengecük, Bücük, Gürzo, Demalan, Cankatran ve Hestiyan yörelerinde 550 hektar alanı sular. Ayrıca büyükbaş hayvanların içme suyu gereksinimini de bu gölet karşılar. Kurtkaya Göleti: 1970 de yapılmış olup, Gölün rezervuar yüzeyi 5 ha. dır. Gölet 9000 ha lık bir alanı sular. İlimizde bulunan diğer göletler ise; Beşpınar Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 5,5 ha. dır. Kabaklı Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 6 ha. dır. Halilan Göleti (Çermik); Gölün rezervuar yüzeyi 17,5 ha. dır. Künreş Göletidir (Çınar); Gölün rezervuar yüzeyi 4,5 ha. dır. 25

8 Şekil III.3. Karakaya Baraj Gölü III.3. Doğal Afet Durumu ve Depremsellik Diyarbakır İl Merkezi, T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yayınlanan Türkiye Deprem Haritası nda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmaktadır. İlin kuzey kesimleri ise, 1. derece deprem bölgesi sınırları dahilindedir. Bayındırlık ve İskan il Müdürlüğü-2004 yılı verilerine göre bölgenin depremselliği aşağıda Tablo III.4 te değerlendirilmiştir. Diyarbakır İli Depremsellik Haritası Şekil III.4 te sunulmaktadır. Tablo III.4. Bölgenin Depremselliği Yerleşim Yeri Deprem Bölgesi Yerleşim Yeri Deprem Bölgesi Diyarbakır (M) 2 Eğil 1 Mermer 2 Ergani 1 Pirinçlik 2 Ahmetli 1 Bismil 2 Hani 1 Salat 2 Kocaköy 1 Tepe 2 Kupl 1 Çermik 1 Ağaçlı 1 Yoğun 1 Akçasır 1 Çınar 2 Hamzalı 1 Ovabağ 2 Silvan 1 Çümgüş 2 Bağdere 1 Dicle 1 Çatakköprü 1 26

9 Proje Alanı Şekil III.4. Diyarbakır İli Depremsellik Haritası III.4. Proje Alanının Meteorolojik Özellikleri Diyarbakır'da karasal iklim özellikleri hakimdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve yağışlıdır. İklim, karasal özelliği kısmen değişmiş bir Akdeniz iklimi olarak da nitelendirilebilir. Sonbahar genellikle ilkbahardan daha uzundur. Gündüz ve gece arasındaki ısı farkları yüksektir. Diyarbakır'da yaz mevsiminde sıcaklık 40 C'yi aşmakta, kışları ise, -20 C'nin altına düşmektedir. Yıllık ortalama yağış oranı 500 mm'dir. Haziran ila Eylül ayları arasında neredeyse hiç yağış yoktur. Yağışın 400 mm si kış ve ilkbahar döneminde yağmaktadır. Geçmiş yıllarda ciddi kar yağışları rapor edilmiş ancak, son yıllarda buna rastlanmamıştır. Güneydoğu Toros lar kışın aşırı soğukların sokulmasını önlediğinden, genelde mutedil kış şartları görülür. Proje alanına ait detaylı meteorolojik bilgiler ÇED Raporu nda verilecektir. III.5. Flora ve Fauna Proje sahasına ait flora ve fauna dokusuna yönelik bilgiler, yapılacak olan detaylı arazi çalışmaları sonucunda ÇED Raporu nda değerlendirilecektir. Aşağıda bölgenin genel floristik ve faunistik yapısını belirlemek anlamında genel arazi gözlemlerine dayanan ön bir değerlendirme sunulmaktadır. Diyarbakır İli, daha önce de değinildiği gibi karasal iklim özelliği taşımaktadır. Ancak bölgede Akdeniz iklimi özellikleri de yer yer görülmektedir. Bu nedenle bitki örtüsü de bu iklimsel özelliklerden etkilenmiştir. Bölge, İl Çevre Durum Raporu (2004) na göre bir step adacığı şeklinde ifade edilmektedir. Bu step adacığının çerçevesini orman tahripleri sonucunda çıplak kalmış sahalar veya bodur meşe toplulukları meydana getirmiştir. Step kenarında yer alan meşeler bölgede Akdeniz iklimine yaklaşan karasal bir iklim tipi hüküm sürdüğü için kurakçıl orman karakterindedir. 27

10 Tabii ormanın alt sınırı Diyarbakır Havzasının kuzeybatı ucu ile Mardin Eşiği nin dış eteklerinde diğer bölgelere göre biraz daha yüksektir. Dicle ile Hazro ilçeleri arasında çizilecek bir hattın kuzeyinde ise yer yer, nispeten az tahrip edilmiş meşe toplulukları yer almaktadır. Yabanî meyve ağaçları ise Dicle nehri yakınlarında bulunur. Meşe türleri arasında en yaygın olanı mazı meşesidir (Quercus infestoria). Kışların uzun sürdüğü yüksek kısımlarda meşelerin yerini soğuğa karşı daha dayanıklı olan ardıçlar yer almaktadır. Kuytu ve sulak vadi tabanlarında ise söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi ağaç türlerine rastlanır. Diyarbakır İli için yapılmış faunistik çalışmalarda, çeşitli sürüngenler, memeliler, çift yaşamlılar, kuşlar ve balıklar tespit edilmiştir. Bu türler arasında nesli koruma altına alınmış türler de mevcuttur. Proje sahasına ait fauna dokusuna yönelik bilgiler ÇED Raporu nda değerlendirilecektir. III.6. Hava Kalitesi Diyarbakır da endüstriyel emisyon kirliliği yapan kuruluşların sayıları azdır. Bu durum il düzeyinde hava kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. Hava kirliliğine sebebiyet veren önemli endüstriyel kuruluşların başında Ergani Çimento Fabrikası, Tekel Alkollü İçki Fabrikası ve Et ve Balık Ürünleri Tesisi gelmektedir. İl çevre müdürlüğü tarafından, İl Merkezi nde sabit ölçüm istasyonunda Kükürtdioksit (SO 2 ) ve partikül madde (PM) parametreleri ölçülmektedir. Ölçüm sonuçları Tablo III.5 te sunulmaktadır. Tablo III Yılları Arasında Diyarbakır da Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları, En Düşük, En Yüksek SO2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı Aylar Ölç,ist. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Ortalama En Düşük En Yüksek KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı* SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM Ocak Sub Mart Kas Ara Ocak Şub Mart Nis May Haz Tem Ağu Eylül Eki Kas Ara Ocak

11 Tablo III Yılları Arasında Diyarbakır da Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül Madde (PM) Ortalamaları, En Düşük, En Yüksek SO2, PM Değerleri ve KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı (Devamı) Aylar Ölç,ist. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Ortalama En Düşük En Yüksek KVS Değerlerinin Aşıldığı Gün Sayısı* SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM Şub Mart Nis May Haz Tem Ağu Eylül Eki Kas Ara Ocak Şub Mart Nis May Haz Tem Kas Ara Eki Kas Ara * KVS sınır değeri, PM için 300 µg / m³; SO 2 için 400 µg / m³ dür. Yukarıdaki tablolardan da görüleceği üzere, Diyarbakır İli nde yapılan ölçümlerde SO 2 ve PM değerleri sınırların altında kalmıştır. III.7. Termal ve Jeotermal Su Kaynakları İlde yer alan en önemli jeotermal tesisi çermik kaplıcalarıdır. Bu tesis, bölgenin sağlık turizmi açısından önem taşımaktadır. Çermik Kaplıcası Diyarbakır Çermik İlçesi ne 3 km. mesafede Hamambaşı Mevkii ndedir. Kaplıca suyu; debisi 6.66 L/s, sıcaklığı 48.5 c, kükürtlü hidrojen, kokulu kükürt çözeltisi bırakan, renksiz sulardan oluşmaktadır. Radyoaktivitesi 10 Eman, katı unsurun miktarı mg/l, serbest gaz mg/l, erimiş unsur miktarı 1516 mg/l dir. Çermik Kaplıcası suları hipotermal, sodyumlu, bikarbonatlı, klorürlü sular sınıfına girmektedir. Proje sahasında bilinen termal ve jeotermal su kaynağı bulunmamaktadır. III.8. Toprak Özellikleri, Arazi Kullanımı ve Mülkiyet Durumu Aşağıda bölgenin toprak özellikleri, arazi kullanım durumu (tarım, yerleşim ve orman alanları) ve mülkiyet durumuna yönelik genel bilgiler sunulmakta olup, proje sahasına ait detaylı bilgiler ÇED Raporu nda verilecektir. 29

12 III.8.1. Toprak Özellikleri İklim topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Diyarbakır da çeşitli büyük toprak grupları olmuştur. İl Çevre Durum Raporu ndan alınan bilgilere göre, Alüvyon topraklar Diyarbakır İli nde daha çok Dicle Nehri ve Batman Çayı boyunca uzanmaktadır. Kolüvyol topraklar Diyarbakır İli nin her yerinde özellikle küçük akarsu vadilerinde bulunmaktadır. Kahverengi orman topraklarına Diyarbakır ın her ilçesinde rastlanmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Orman Topraklarına Çüngüş İlçesi nde rastlanmaktadır. Kahverengi topraklar Merkez, Bismil, Dicle, Hazro, Lice, Silvan İlçeleri nde bulunmaktadır. Toplam alanları 197,312 hektardır. Kırmızı Kahverengi Topraklar Merkez, Bismil, Çermik, Çınar, Dicle, Ergani, İlçeleri nde bulunur. Bazaltik topraklar Diyarbakır da Merkez, Çermik,Çınar, Dicle ve Ergani İlçeleri nde mevcuttur. Yukarıdakilere büyük toprak gruplarına ek olarak, çıplak kaya ve molozlar ile ırmak taşkın alanlarına da ilin farklı kesimlerinde rastlanmaktadır. Diyarbakır İli nde büyük toprak gruplarının arazi kullanım kabiliyet sınıfları ve yüz ölçümlerine göre dağılımı Tablo III.6. da sunulmaktadır yılında proje alanı için hazırlanmış olan Proje Tanıtım Dosyası nda belirtildiği üzere, bölgede toprak kum-çakıl karışımı ve tarım arazisi olarak kullanılabilecek niteliktedir. Şekil II.3 te yer alan uydu fotoğrafından da görülebileceği üzere proje alanı civarında tarım arazileri mevcuttur. Tablo III.6. Büyük Toprak Gruplarının Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfları ve Yüz Ölçümlerine Göre Dağılımı Büyük Toprak Arazi Sınıfları (Hektar) Grubu I II III IV V VI VII VIII Toplam Alüvyon Topraklar 27,935 1, ,328 Kolüvyal Topraklar 2,075 13,006 4,482 1, ,032 Kahveren. Orm Top. 1,785 19,775 34,354 30, , , ,072 Kireçsiz Kah. Orm. Top Kahverengi Top. 4,746 24,316 43,112 73,222 19,917 32, ,317 Kırmızımsı Kah. Top. 59,370 85,555 36,529 51, ,061 40, ,508 Bazalt Top. 48,235 65,217 29,648 42,557 64,916 44, ,060 Irmak Yatakları 16,054 16,054 Çıplak Kaya ve Molozlar 42,439 42,439 Toplam 144, , , , , ,157 58,493 1,510,961 III.8.2. Arazi Kullanımı Diyarbakır İli nde arazi kullanımı tarım orman, çayır-mera, bağlık-bahçelik kullanımlar ve taşlık-kayalık alanlar olarak sınıflandırılabilir. Arazi kullanımlarının yüzölçümü ve yüzde olarak dağılımı Tablo III.7 de sunulmaktadır. Tablo III.7. Diyarbakır İli Arazi Kullanımı Arazi Kullanım Tipi Kapladığı Alan (da) Yüzdesi (%) Tarım Arazisi 8,018, Kuru Tarım 7,100,644 (46.2) Sulu Tarım 917,696 (6.0) Orman Arazisi 2,940, Taşlık - Kayalık 2,567, Bağ - Bahçe 24,006 0,.2 Çayır - Mera 1,828, Toplam 15,379, Kaynak: Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu,

13 I. II. ve III. Sınıf tarım toprakları tarımsal açıdan uygun nitelikler taşımaktadır. IV. Sınıf topraklar bir takım toprak koruma ve nitelik geliştirme önlemleri ile tarımsal açıdan kullanılabilir arazileri tanımlamaktadır. Aşağıda yer alan sıralamada Diyarbakır İl Çevre Durum Raporu ndan elde edilen verilere göre, Diyarbakır İli nde arazi kullanım kabiliyet sınıflarının yüzölçümleri verilmektedir. I. sınıf arazi ha 125,286 II. sınıf arazi ha 191,367 III. sınıf arazi ha 155,223 IV. sınıf arazi ha 182,817 V. sınıf arazi ha 915 VI VII VIII. Sınıf arazi ha 818,464 Yerleşim alanı ve su yüzeyi ha 61,428 Aşağıda yer alan alt başlıklarda bölgenin tarım orman ve yerleşim kullanımlarına yönelik değerlendirmeler mevcuttur. Tarım Alanları Yüzölçümü 15,355,000 da olan Diyarbakır İli topraklarının 8,018,340 ı tarım alanı, da ı çayır ve mera, dekarı da tarıma elverişsiz alandır. Diyarbakır da genellikle tarla tarımı yapılmakta olup, sulu tarım alanının az olması nedeniyle arazinin bir bölümü nadasa bırakılmaktadır. GAP Projesinin başlaması ile birlikte sulu tarımda artış görülebileceği gibi, ikinci ürün ekimi de yapılabilecektir. Diyarbakır da sulu arazinin az olması sebze-meyve ve bağ-bahçe üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. Mevcut bulunan sebzelik ve bahçeler sadece Dicle Nehri etrafında az miktarda bulunmaktadır. Diyarbakır ın toplam hektarlık tarım arazisinin hektarı sulanabilecek durumdadır. Geriye kalan hektarlık alanda kuru tarım yapılmaktadır. Tarımsal üretim açısından ana ürünleri pamuk, buğday, arpa ve kırmızı mercimek oluşturmaktadır. Özellikle sulu tarım yapılan arazilerin büyük kısmında pamuk ekimi yapılmakta, tütün, ayçiçeği, susam gibi ürünler de yetiştirilmektedir. Orman Alanları Diyarbakır ın il genelindeki orman alanın genel alana oranı %24.3 tür. Ancak var olan ormanlar çoğunlukla bozuk karakter taşıyan ormanlardır. Orman yapısı, ağırlıklı olarak mazı meşesi adı verilen türden oluşmaktadır. Meşe türleri içinde mazı meşesi yaygındır.yüksek kesimlerde aşırı soğuklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer. Diyarbakır Orman İşletme Müdürlüğünden alınmış olan verilere göre, Normal Koru : - Bozuk Koru : - Normal Baltalık : 71,609 ha Bozuk Baltalık : 269,998 ha Açıklık Alan : 1,123,366 ha Genel Alan : 1, ha İl ormanlarında Normal Koru luk yoktur. Meşe dışında, ormanların ana ağaç yapısını, ardıç, karaçam, söğüt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler oluşturmaktadır. Diyarbakır İli nde orman funda olarak kullanılan arazilerin toplam alanı 384,662 Hektardır ( İl Çevre Durum Raporu, 2004). 31

14 Yerleşim Alanları Faaliyet, yaklaşık 20 ha lık bir alan üzerinde gerçekleşecektir. Bu alan DİSKİ tarafından TEKEL İçki Fabrikası ndan satın alınmıştır. Alan çevresinde tarım arazileri mevcuttur. Alanının doğusunda kalan Dicle Nehri kıyısında kuzey batı yönünde Tekel İçki Fabrikası, batıda Devlet Demiryolları Hattı bulunmaktadır. En yakın yerleşim birimi 1.5 km mesafedeki Çarıklı (Çaruği) Köyü dür. Faaliyet alanının 1/25000 ölçekli haritada gösterimi Ek-2 de verilmektedir. III.8.3. Mülkiyet Durumu Diyarbakır AAT sahası daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından satın alınmıştır. Diyarbakır Kadastro Müdürlüğü tarafından çıkarılmış olan plan örneği Ek-1 de sunulmaktadır. Diyarbakır Merkez İlçe, Çarıklı Köyü (Çaruği) sınırları içerisinde bulunan arazi 26, 207, 298, 301 ve 312 numaralı parsellerden oluşmaktadır. Söz konusu alan yaklaşık 20 ha dır. Söz konusu alan, 1/ ölçekli Diyarbakır Büyükşehir Nazım İmar Planı (2006) üzerinde Atıksu Arıtma Tesisleri Alanı olarak tanımlanmıştır. III.9. Mimari ve Arkeolojik Miras Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan kültür varlıkları envanteri incelenmiş, yapılan veri araştırması, büro çalışmaları ile çalışma alanı içerisinde kültür varlıkları ve arkeolojik miras açısından proje etki alanı ahilinde hiç bir taşınmaz kültür varlığına rastlanılmamıştır. Proje alanında arkeolojik ve kültür varlıkları açısından herhangi bir kısıtlayıcı faktör bulunmamaktadır. III.10. Proje Alanının Hassasiyet Derecesi Koruma alanları için yürütülen etüt çalışması kapsamında proje alanı civarındaki, kültürel ve doğal değerleri olan ve kendine has özelliklere ve/veya kaynaklara sahip, milli parklar, doğal yaşam alanları, koruma altına alınmış habitatlar, genetik kaynaklar, sınırlı gelişim alanları (turistik alanlar) gibi yasa ve yönetmeliklerle tanımlanmış ve koruma altına alınmış tüm alanlar değerlendirilmiştir. Devlet kurumları tarafından yönetilen, özel amaçlar için tahsis edilmiş ve sınırlanmış alanlar da bu bölüm içerisinde değerlendirilir. Bu kapsamda proje etki alanlarında bulunan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu na giren, Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiatı Koruma Alanları maddesi altında listelenen alanların varlığı ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu gereğince, Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı başlıkları kapsamında sunulan alanların varlığı araştırılmıştır. Bu alanlar tespit edilirken öncelikli olarak, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan elde edilen kültür varlıkları envanterleri kullanılmıştır. İl sınırları içerisinde içerisinde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanı bulunmamaktadır. İl sınırları içerisinde yaban hayatı koruma sahası ve yaban hayatı geliştirme/yerleştirme sahası bulunmamaktadır. 32

15 Proje etki alanı içinde tarihi, kentsel ve doğal sit alanları bulunmamaktadır. Diyarbakır İl sınırları dahilinde avlanmanın tamamen yasaklandığı sular, hassas kirlenme bölgesi, özel çevre koruma bölgesi, Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar, RAMSAR Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır (Diyarbakır, İl Çevre Durum Raporu, 2004). Proje alanı, Devegeçidi, Dicle ve Kralkızı Barajlarının kısa, orta ve uzun mesafe koruma alanı içinde kalmamaktadır. 33