Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü (IEAP)

Transkript

1 Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü (IEAP)

2

3 Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü (IEAP) Versiyon 1.0 (Ekim 2009)

4 1. Giriş 1.1 Amaç 1.2 Kullanım 1.3 Arka Plan 1.4 Çerçeve 1.5 Raporlama 2. Genel İlkeler 3. Envanter için Gerekenler 3.1 Parametreler Gazlar Isınma Potansiyelleri Sınırlar Kurumsal Jeopolitik Kaynaklar Önem Sırasına Göre Salımlar Baz Yıl Kapsamlar Belediye Kent Faaliyet Verileri Salım Faktörleri Ortalama/Marjinal Tier 3.2 Sektörler Belediye Durağan Enerji Ulaşım Kaçak Salımlar Endüstriyel Süreçler Tarım Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımındaki Değişiklik ve Ormancılık Atık Kent Durağan Enerji Ulaşım Kaçak Salımlar Endüstriyel Süreçler Tarım Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımındaki Değişiklik ve Ormancılık Atık 4. Raporlama 4.1 Küresel Raporlama Standartları 4.2 Ulusal Raporlama Standartları 4.3 Yerel Yönetim 4.4 Birleşik Raporlama 4.5 Göstergeler Terimler Sözlüğü Ekler Ek A.1 Ek A.2 Ek A.3 2

5 1. Giriş ICLEI (Sürdürülebilir Kentler Birliği), yerel yönetimlerin hem kendi bünyelerindeki faaliyetlerin hem de jeopolitik sınırları dâhilindeki bölge halkının oluşturduğu sera gazı salımlarının sayısallaştırılmasına olanak sağlamak için kolay uygulanabilir kılavuzlar sağlamak amacıyla Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nü geliştirmiştir. ICLEI ortak konvansiyonlar ve standart bir yaklaşım geliştirerek yerel yönetimlerin sera gazı salımlarında dikkate değer bir azaltımı gerçekleştirmelerini amaçlar. Bu protokolde tanımlanan standart yaklaşım, yerel yönetimler arasında karşılaştırmasını çeşitli bölge halkının çalışmaları ile başarılan sonuçların bir araya getirilmesi ve toplanması ve sonuçların raporlanmasının karşılaştırılmasını kolaylaştırır. Bu protokol yeni konular ortaya çıktıkça ve çözüme kavuştukça, değişmeye ve gelişmeye devam edecektir. Bu protokolde yer alan bazı konulara uygun bir yerel bağlamda değinebilmek için Ülke / Bölge Ekleri geliştirilmektedir. Ekler, ilgili ülke veya bölge için uygun veri kaynaklarını da içererek, bu belgede ana hatları belirtilen ilkelerin her bir ülke veya bölgede nasıl uygulanacağının tanımını içerir. Protokol ile ilgili daha fazla bilgi almak veya açıklık getirilmesini istediğiniz konular için lütfen yerel ICLEI ofisinizle temasa geçiniz. İletişim bilgilerine sitesinden ulaşabilirsiniz. 1.1 Amaç Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nün amacı: Bir yerel yönetimin ve bölge halkının iklim değişikliği üzerindeki etkilerini kavramalarını teşvik etmek ve bu etkiyi azaltmak amacıyla yapılabilecek değişiklikler hakkında onları bilinçlendirmek. Uygulayıcıların toplum düzeyinde mümkün olabildiği ölçüde ve uygunlukta tam ve doğru salım analizleri geliştirmelerini sağlamak. Farklı toplumların tutarlı, detaylı ve politikaya yönelik bir biçimde karşılaştırılmasını desteklemek. İklimsel hedeflere yönelik ölçümlerin yapılmasını sağlamak; Geniş kitlelerce anlaşılabilir ölçülerin kullanılmasını sağlamak; Diğer ağların ve kuruluşların Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü çerçevesinde özel rapor oluşturma gereksinimlerini belirlemek; ve Mevcut ya da potansiyel yasal gereklilikler ile salım sertifikasyon olanaklarını eş zamanlı olarak yürütmek. 1.2 Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nün Kullanımı: Bu protokol çeşitli kuruluşlarda uygulanabilir olsa da, yerel yönetimlere özgü durumlar göz önünde bulundurularak hazırlanmış ve onların ilgi alanlarına yönelik olarak şekillendirilmiştir. Bu protokolün bileşenleri aynı zamanda devlet ve il düzeyinde kurumlarda, yarı-resmi kurumlarda ve hizmet bölgelerinde de uygulanabilir. 3

6 Bu protokol, Ulusal /Yerel Ekler ile birlikte, yetki organlarına, yerel eylem planlamasında ve uygulanmış ya da önerilen önlemlerin etkilerini ölçmede yardımcı olacaktır. Önemle, bu Protokol, yerel yönetimlerin tam salım analizlerini ve stratejilerini tamamlamaya yardımcı olarak kullanacakları araçların bir parçası olmalıdır. Bu belge, bir salım analizini gerçekleştirmek için temel çerçeveyi ortaya çıkardığından kullanıcılar, ICLEI den elde edebilecekleri ek bilgilere de başvurabilirler. 1.3 ICLEI nin Arka Planı 1990 yılında kurulan ICLEI- Sürdürülebilir Kentler Birliği, toplu yerel çalışmalarla çevresel koşulları geliştirmeye kendilerini adamış il ve ilçe yönetimlerinin oluşturduğu bir birliktir. ICLEI, sürdürdüğü kampanyaları ile başlıca çevresel sorunlara politik farkındalık kazandırmakta, yerel yönetimlerce bu sorunların saptanmasını ve sürdürülebilir bir gelişim için ilerleyişlerini sürdürmelerini sağlamak amacıyla eğitim ve teknik yardım sağlamaktadır. ICLEI, hem küresel iklim değişikliğinde hem de hava kalitesinin azalmasında etkili rolü olan sera gazı salımlarını azaltmak amacıyla yerel yönetimlerin çabalarına destek olur. Bu amaçla ICLEI, yerel yönetimlere salımları ölçmeleri için analitik araçlar ve yöntemler sunar. Böylece yerel yönetimler, salım azaltım hedeflerini belirleyebilir ve hedeflerine ulaşabilirler. ICLEI sera gazı salımları düşürülmesiyle, bölge halkının tamamının hayat kalitesinin iyileştirilmesine odaklanan faaliyetleri destekler. (örn. hava kalitesini iyileştirilmesi, trafik sıkışıklığının azaltılması, yerleşim bölgelerinde ve iş yerlerinde mali tasarrufun sağlanması). 1.4 Sera Gazı Yönetiminin Çerçevesi Yerel yönetimler, sera gazı salımlarının temel analizlerinden başlayarak; strateji geliştirme ve azaltım yöntemlerinin uygulanması, izlenmesi, raporlanması ve yeniden değerlendilmesine kadar proje yönetiminin kapsamlı döngüsünü uygulamalıdır. Bu unsurlar daha detaylı olarak aşağıda açıklanmıştır. Sera Gazı Salım Envanterinin Yürütülmesi Salım envanteri seçilen analiz yılı için, yargının jeopolitik sınırları tarafından belirlenen, biri yerel hükümet faaliyetleri ve diğeri de toplumun tüm sektörlerinden salımlar için, iki paralel analizden oluşmalıdır. Yerel yönetim faaliyetlerinden oluşan salımların çoğunluğu genellikle toplumdan kaynaklanan salımların bir alt kümesidir. Yargı kapsamında salım kaynakları verilerine erişimdeki zorluk nedeni ile, kentsel salımlarını modelleşmesinde genellikle ulusal ve yerel alan bilgisinin bir birleşim gerekecektir. 4

7 Azaltım Hedefinin Oluşturulması Salım azaltım hedefi yargının hedeflenen yıl itibarıyla düşürmeyi amaçladığı sera gazı salım miktarıdır. Bu hedef, baz yılına ilişkin hangi salımların azaltılmış olacağının genellikle yüzde şeklinde ifadesi biçiminde belirtilir. Hedefin oluşturulması, yönetimin diğer organlarındaki hedefler, eş düzeydeki topluluklar, fizibilite çalışmaları ve sorunun aciliyeti değerlendirilerek yapılmalıdır. Farklı baz yılları, hedef yılları ve hedefler; yönetim faaliyetleri ve toplumsal ölçekli salımlar ile bağlantılı olarak oluşturulabilir. Bu konu hakkında ek açıklamalar, her bir Ulusal/Bölgesel Ek te yer alacaktır. Salımların Azaltılması için Stratejinin Geliştirilmesi Bir strateji ve salım azaltım önlemleri içeriğinde yerel yönetimin sera gazı salımlarının azaltımında nasıl bir yol izleyeceği gösterilmelidir. Birçok belediyenin, baz yıldan itibaren sera gazı salımlarının azaltılması amacıyla uygulayacağı programlar veya önlemler olacaktır. (enerji tasarrufu, çöp gazlarının geri kazanımı, atık azaltımı, yakıt dönüşümü, ulaşım planlaması, arazi kullanımı planlaması, vs.) Strateji, salımların düzeyinde azalmaya katkıda bulunacak yeni ve önerilen önlemlerle birlikte, bu mevcut önlemleri belirlemeli ve nicel olarak ölçmelidir. Salım envanterinde olduğu gibi strateji de biri kentsel sera gazı azaltılması ve diğeri de yerel yönetimlerin faaliyetlerinden azaltma olarak iki paralel analizden oluşmalıdır. İzleme Süreci ve Sonuçların Raporlandırılması İzleme süreci; kente, sera gazı yönetimi uygulamalarındaki etkiyi ölçme fırsatı veren önemli bir süreçtir. Bu süreç aynı zamanda başarıların altını çizme, önemli bilgileri değerlendirme ve gelecek sera gazı çalışmalarına yön verme fırsatlarını da sunar. Sürecin doğru bir şekilde izlemesi için, her yıl yapılan analizlerin, uygun yöntemleri ve veri kaynaklarının kullanımı ile karşılaştırılabilir olması gereklidir. Ayrıca, eğer yerel yönetim herhangi bir tesisinin çalışmasını ya da hizmetlerinden birini durdurduysa, salımlardaki herhangi bir artış ya da azaltımın yanıltıcı olmaması için, hazırlanan her ilerleme raporunda bu noktaya değinilmelidir. 1.5 Protokole Uygun Olarak Raporun Hazırlanması Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü, yerel yönetimlerin kullanımına yönelik hazırlanmış olsa da alt-ulusal envanterleri bir araya getirme ihtiyacında olan diğer taraflarca da faydalı bulunacaktır. Protokol; yerel yönetimlerin sera gazı yönetim programlarına hem yol göstermek hem de bir standart getirmek amacıyla tasarlanmıştır. Protokolün geliştirilmesinin bu aşamasında, yerel yönetimlerin kendi tanılarını, Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Analizi Protokolü standartlarında koyabilmeleri amaçlanmıştır. Sera gazı yönetimlerinin protokole uygun olup olmadığını konusunda daha resmi bir kaynak edinme arayışında olan taraflar için, gelecekte ICLEI bünyesinde bir denklik ve onay mekanizmasının oluşturulması düşünülmektedir. Bu Protokol ün kullanıcılarının, envanter derlenmesi ve raporlanması için, sunulan bilginin Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Protokol ü ile uyumlu olduğunu belirtmeleri istenir. Belgenin standartları içeren bölümlerinde -melı, -mali gereklilik kipleri, sera gazı envanterinin protokole 5

8 uygun bir şekilde hazırlanmasındaki gereklilikleri açıklığa kavuşturmak için kullanılmıştır. Bu resmen raporlanmış olan, uygulanan standartın ve sonucundaki bilginin tutarlılığını arttırmayı amaçlar. 6

9 2. Genel İlkeler Yerel yönetimlerin genellikle kendi yetki sınırları içinde yapılan geniş çaplı eylemleri içeren sera gazı yönetim programlarına gereksinimleri vardır. Yerel yönetim sera gazı envanterler yerel yönetimin kendi faaliyetleri ve yönettikleri bölge halkı olarak iki parçadan oluşur. Yerel Yönetim Faaliyetlerine İlişkin Salımlar - Yerel yönetim faaliyetleri sonucunda oluşan salımlar, yerel yönetimlere göre nispeten daha karmaşık yapıya sahip özel kuruluşların sera gazı salımları ile benzer özellikler barındırır. Buna bağlı olarak salım envanter gereksinimleri, Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi (WBCSD) tarafından hazırlanmış Sera Gazı Salımı İnsiyatifi - Kurumsal Hesaplama ve Raporlama Standartları ndan farklı değildir. Toplum Salımları: Toplum ölçekli ölçülen salımlar, ulusal sera gazı salımı envanterlerinin hazırlanması için kullanılan yöntemlerden daha farklı bir yöntem gerektirir. Bunun öncelikli sebepleri; Yerel yönetemlerin imkânlarını yansıtan bir analizin ihtiyacı ve sera gazı salımına yol açan yerel faaliyetlerin yerel seviyelerinin belirlenmesinde karşılaşılan güçlükler bunun öncelikli sebepleri arasında yer alır. Analizin bütünlüğünün maksimum düzeyde olması ve sonuçların politika geliştirmeye uygun bir şekilde sunulması için yerel yönetimlerce bağlı kalınması gereken bazı genel ilkeler vardır.yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Analizi Protokolü nün gelişimi ve uygulamasında; hesaplama ve raporlamada net sonuçlar almak amacıyla finans sektöründe kullanılan ilkelere bağlı kalır. Bu ilkeler, bu protokolde olduğu gibi, daha önce de Dünya Kaynakları Enstitüsü ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi nce sera gazı salımlarının hesaplanması ve raporlanması süreçlerinde uygulanmak üzere uyarlanmıştır. Uygunluk: Sera gazı envanteri, yerel yönetimin ya da yerel yönetim alanı içindeki halkın sera gazı salımlarını uygun bir şekilde yansıtmalıdır. Yerel Yönetimin kontrölü ve kullanıcıların karar alma ihtiyaçları için sorumluluğu üstlendiği bölgeyi yansıtan bir biçimde hazırlanmalıdır. Bütünlük: İlgili envanterde, sera gazı salım kaynakları ve faaliyetler açık bir şekilde tanımlanmalıdır. Herhangi bir istisnai durum söz konusu ise bu durum açıklanmalıdır. Uyumluluk: Zamanla hesaplanmış salım değerleri ile ilgili karşılaştırmalara olanak tanıyan uyumlu yöntemler kullanılmalıdır. Herhangi bir veride, envanter içeriğinde, yöntemlerde veya bağlı etkenlerde herhangi bir zaman diliminde oluşan değişiklikler açıklanmalıdır. Şeffaflık: Denetimin gerekli olması durumunda, bir denetim sürecinin sağlanması için bütün ilgili konular gerçklere dayalı ve tutarlı bir şekilde açıklanmalıdır. İlgili tüm varsayımlar açıklanmalı ve daha önce kullanılmış uygun muhasebe yöntemleri, örnekleri ve veri kaynakları içeren belgeler kullanılmalıdır. Bu, protokolü ya da ilgili ek belgeleri de içerebilir. 7

10 Doğruluk: Sera gazı salım miktarı ölçümlerinin, sistematik olarak esas miktarların üzerinde ya da altında olmaması; tutarlılığın, raporlanan içeriğin doğruluğu, kullanıcıların tereddüt duymadan hakkında karar vermelerine yeterli olması gerekmektedir. 8

11 3. Envanter için Gerekenler Salım envanteri iki paralel analizden oluşmalıdır, Bunlardan ilki; yerel yönetimin faaliyetlerini, ikincisi ise idarenin jeopolitik sınırlarının belirleyeceği şekilde bölge halkı ölçekli tüm sera gazı salımlarını içermelidir. Yerel yönetim faaliyetlerinden kaynaklanan salımların çoğu, bölge halkı ölçekli salımların bir alt kümesini oluşturur (yerel yönetim faaliyetlerinin toplumun jeopolitik sınırları dışına taştığı durumlarda sınırlı ölçüde istisnai durumlar söz konusu olmaktadır). Bölge halkı ölçekli salımların analiz edilmesinde bazı güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Yerel yönetimler genellikle alt ulusal ölçekteki bölgelerin idaresinden sorumludurlar Merkezi hükümetin, BMİDUS kapsamında raporlama amacıyla hazırladığı ulusal sera gazı envanterlerinin derlenmesi aşmasında kullandığı aynı bilgi kaynaklarını kullanamazlar. Ulusal hükümetlerin ithalat ve ihracat üzerinde denetimleri olması nedeni ile, enerji ve madde akışı kayıtları genellikle en doğru olarak ulusal düzeyde bulunur. Analiz kapsamındaki alan ulusal seviyeden, alt ulusal seviyeye düşürüldüğünde, madde ve enerji akışıyla ilgili kayıtların doğruluğunda ve gerçeğe yakınlığında azalma meydana gelmektedir. Analiz kapsamındaki alan şehir ya da belediye düzeyine indirgendiğinde ise, madde ve enerjinin idari sınırlar arasındaki akışını izlemenin güçlüğü dolayısıyla, analizin doğruluğu daha da azalabilmektedir. Sera gazı salımlarının bölge halkı kapsamında yerel ölçekli bir düzeyde analiz edilmesi ihtiyacı, salımların modellenebilmesi için ulusal ve yerel saha bilgilerinin bir arada kullanılmalarının gerekebileceği anlamına gelmektedir. Bu bölümde ne hesaba katılmalı, bu nasıl tanımlanmalı ve nasıl organize edilmeli açıklanmaktadır. Zaman içerisinde ve yerel yönetimler arasında karşılaştırılabilir sonuçlar alınmasının kolaylaştırılması için bu unsurlar için ortak bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Ayrıca salım raporlamada hangi, kaynaklar ve salım kapsamlarının dahil edilmesi gerektiği ile ilgili bilgi ayrı olarak 4. Bölüm de belirtilmiştir. 3.1 Analiz Parametreleri Salım envanteri yerel yönetimlerin iç faaliyetlerinden oluşan salımlardan ve tüm bölge halkını kapsayan bir yıllık süre içerisinde meydana gelmiş olan birbirinden ayrı analizlerden oluşur. Yönetim faaliyetleri ve bölge halkı envanterleri kendi içlerinde, uluslararası sera gazı salımları sınıflandırma standartlarına göre yönetim ve bölge halkı faaliyetlerini ayrı ayrı içeren bölümlere ayrılırlar. Tamamlanmış bir salım envanterinde, bölgenin dikkatlice yapılmış izlemeleri, salımlar (kapsamlar) üzerindeki kontrol derecesi kapsamları ve bunun yanı sıra veri kaynaklarının güvenilirliği ve yöntemin karmaşıklığı konuları bulunmalıdır. Yerel yönetimler her bir sektör için gösterge bilgiyi dahil etmek adına her türlü çabayı göstermelidirler. Program yöneticileri tarafından karşılaştırmalı raporlar hazırlanırken her sektöre özgü göstergelerin dahil edilmesi salım düzeylerinde normalleşme sağlar ve faaliyetleri enerji yoğunluğuna göre aralarında karşılaştırılabilir kılar. Göstergelerin seçimi ve veri kaynakları hakkında ek bilgiler her bir Ulusal /Yerel ek belgede yer alacaktır. 9

12 3.1.1 Gazlar Yerel yönetimler sera gazı salımları analizinde yer alması ve miktarlarının belirtilmesi gereken sera gazları şunlardır: Karbondioksit (CO2), Metan (CH4), Diazot monoksit (N2O), Perflorokarbonlar (PFCs), hidroflorokarbonlar (HFCs) ve Sulfürheksaflorid (SF6). Çoğunlukla Yerel Yönetim ve bölge halkı ölçekli envanterlerde karbondioksit (CO2), Metan (CH4) ve Diazot Monoksit (N2O) gazları fosil yakıtların yanması, elektrik üretimi ( elektrik kullanımı ile ilgili dalaylı salımlar), atık bertarafı ve atık su kaynaklarıdır. Bunlar sera gazı salımlarının önemli kaynaklarıdır. Önem sırasına göre sera gazı salımları hakkında daha geniş bilgi için Bölüm e bakınız. Biyolojik Kaynaklara karşı Fosil Karbon Kaynakları CO 2 salımlarının verimli bir şekilde değerlendirmesi, salımlarda bulunan karbon içeriğin kaynağına bağlıdır. Fosil yakıtların yanması sonrasında, atmosferde doğal karbon çevrimine ait olmayan karbon salımı meydana gelir. Buna karşılık biyolojik yakıt yandığında ise; biyo kütlenin doğal sürecinde yaşamını tamamlayıp çürüdüğünde de oluşan, karbondioksit meydana gelir. Bu karbonun, doğal karbon çevriminin bir parçası olduğu kabul edilir. Bu nedenle biyo yakıt kullanımının iklim değişikliğinde uzun süreli bir etkisi olmaz. Yerel yönetimler, analizlerde Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık adı altında bir başlığa yer vermediler ise, odun ya da biyo kütlenin yakılması salım envanterinde Kapsam 1 CO kaynağı olarak gösterilmemeli, yanma sonrası oluşan CO haricindeki tüm 2 2 sera gazlarının salımları gösterilmelidir. Yerel yönetimler, bazı sera gazı yönetimi programlarının raporlama gereksinimleriyle uyumlu olması ve enerji tüketim alışkanlıklarının ve eğilimlerinin daha iyi anlaşılması için biyojenik CO 2 kaynakları hakkında veri toplamalı ve bu veri bilgi unsuru olarak değerlendirilmelidir. Şunu da eklemek gerekir ki; harmanlanmış yakıt kullanıldığı takdirde, (ör, %20 si Biyodizel, %80 i mineral dizel olan B20) yakıtın fosil kesiti yerel yönetimin salım değerlerine eklenir. Benzer şekilde, biyoyakıt yanması sonucunda oluşan CO 2 haricindeki tüm sera gazlar doğal karbon çevriminin parçası değildir ve salım analizlerinde mutlaka yer almalıdır. Yaşam Döngüleri Hakkında Not: Bazı durumlarda biyoyakıtlar, gömülü enerjileri yüksek kaynaklardan ya da diğer çevresel etkenler sonucunda oluşurlar. Örneğin tek bir üründen elde edilen etanol belirli miktarda gübre ve böcek ilacı gibi çeşitli petrokimyasallara ihtiyaç duyacaktır. Bu durum, yakıtın elde edileceği ekinin türü, bölgesel etkenler ve çoğalan uygulamalara bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Biyojenik karbon kaynakların ne şekilde işleneceği farklı bir konu olmasına rağmen önem taşımaktadır. Kömür ocakları ve rafineri gibi kaynaklarda oluşan salımlar, protokol çerçevesinde Kapsam 3 olarak nitelendirilebilir. Analizin sınırlarını aşması nedeniyle, yaşam döngüsü değerlendirilmesine bu protokolde yer verilmemiştir ancak yerel yönetimlerin biyoyakıt kullanımı konusunda, bu yakıtların üretim aşamalarında oluşan salımları göz önünde bulundurmaları önemle tavsiye edilir. Çöp gazının veya kanalizasyon gazının yakılarak imha edilmesi veya elektrik enerjisi elde etmek için yakılması insan kaynaklı karbondioksit salımlarına katkı sağlamaz. Oksitlenmiş (enerji kazanımı yaparak ya da yapmadan yakma) düzenli depolama veya kanalizasyon gazları, gazın yakılması sürecinde metan gazı, karbondioksit gazına dönüştüğünden biyokütlenin yakılması olayı ile aynı kabul edilir. Organik maddenin doğal şartlarda çürümesi sonucunda karbondioksit, organik maddenin oksijensiz ortamda çürümesi sonucunda ise metan gazı oluşur. Bu süreç ise doğal karbon döngüsünün 10

13 bir parçası olarak ortaya çıkmaz. Dolayısıyla, metan gazı salımının engellenmesi amacıyla düzenli depolama gazının veya kanalizasyon gazının elektrik üretimi amacıyla kullanılmasıyla, doğal çürüme sonucunda oluşacak karbondioksit salımından daha fazla karbondioksit salımı gerçekleşmez. Bu konuyu şöyle örneklendirebiliriz; Ormanda yetişmekte olan bir elma düşünün. Olgunlaştığında, dokularında belli miktarda karbon içerecektir. Doğal döngüde elma ağaçtan düşer, çürür ve daha önceleri fotosentez yoluyla alınmış olan bu karbonu CO 2 formunda atmosfere verir. Bu, doğal karbon döngüsünün bir parçasıdır ve CO 2 salımı yeni bir salım kaynağı değildir. Eğer insanlar bu elmayı alıp düzenli depolama alanına gömerlerse, elma çürüyecektir ancak alanın oksijensiz koşulları elmanın dokusundaki karbonun, CO 2 aksine metan olarak salınmasına sebep olacaktır. Metan gazı, atmosfere verildiğinde karbondioksit gazına göre 21 kat daha fazla ısı tutma özelliğine sahip olduğundan ve CO 2 yerine metan salınımından insanlar sorumlu olduğundan, sera gazı salımlarına yeni bir kaynak olarak düşünülür. Buna karşılık, metan gazının doğrudan olarak atmosfere verilmesi yerine, depolanıp yakılarak karbondioksite dönüştürülmüş olur. Bu sürece dahil olan karbon miktarı değişmediğinden, salınan CO 2 miktarı doğal çürüme sonucunda atmosfere verilen miktara yakındır. Bu nedenle çöp gazlarının yakılmasıyla atmosfere verilen CO 2, sera gazı salımına sebep olan bir kaynak olarak nitelendirilmez Küresel Isınma Potansiyelleri Sera gazı salımları hesaplanırken, toplam sera gazı salım miktarını temsil eden tek bir sayının hesaplanması amacıyla her bir gaz karbondioksit eşdeğerine dönüştürülebilir (CO 2 -eş). Karbondioksit eşdeğeri (CO 2 -eş), değişik etki güçlerindeki sera gazlarının miktarlarının, her bir gazın iklim değişikliği üzerindeki ayrı etkileri temel alınarak birlikte hesaplanmasını sağlayan standart ölçü birimidir. CO 2 -eş, küresel iklim değişikliğinde aynı etkiyi gösterebilecek CO 2 miktarlarını esas alır. Örneğin, diazot monoksit gazının küresel ısınmaya olan etkisi, karbondioksite oranla 310 kat daha fazladır.. Başka bir deyişle bir N 2 O, 310 CO 2 -eş birime denktir. Bu dönüşüm faktörü, gazın Küresel Isınma Potansiyeli olarak adlandırılır. Küresel ısınma potansiyeli, belirli bir zaman dilimi (genellikle 100 yıl), gazın atmosferde kaldığı süre ve bu süredeki etkisi temel alınarak hesaplanmıştır. (10 yılda atmosferden atılan etki gücü daha yüksek bir gazın potansiyeli, 50 yılda atmosferden atılan, daha az etkili bir gazın potansiyeline oranla daha az olabilir.) Yerel yönetimler genellikle, Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) nin İkinci Değerlendirme Raporu nda belirtilmiş küresel ısınma potansiyellerini kullanarak, ulusal raporun oluşturulmasında İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) şartlarını takip etmelidirler. Bu sözleşme, eğer daha güncel veriler IPCC tarafından yayımlanıp, uluslararası alanda kabul görüp kullanılmaya başlanırsa gelecekte değişebilir. Yerel yönetimler, BMİDÇS şartlarına bağlı kalarak, 100 yıllık bir zaman dilimini temel alan küresel ısınma potansiyellerini kullanmalıdırlar. En yaygın gazların küresel ısınma potansiyelleri Tablo 1 de gösterilmiştir. 11

14 Tablo 1. IPCC İkinci Değerlendirme Raporu na göre Küresel Isınma Potansiyelleri (KIP) Gaz KIP Karbondioksit (CO 2 ) 1 Metan (CH 4 ) 21 Diazotmonoksit (N 2 O) 310 Hidroflorokarbon-23 11,700 Hidroflorokarbon ,800 Hidroflorokarbon -134a 1,300 Hidroflorokarbon -143a 3,800 Hidroflorokarbon -152a 140 Hidroflorokarbon -227ea 2,900 Hidroflorokarbon -236fa 6,300 Hidroflorokarbon mee 1,300 Perflorometan (CF 4 ) 6,500 Perfloroetan (C 2 F 6 ) 9,200 C 3 F 8 7,000 C 4 F 10 7,000 C 5 F 12 7,500 C 6 F 14 7,400 Kükürt Heksaflorid (SF 6 ) 23, Sınırlar Geniş kapsamlı hizmet sağlayan ve çok işlevli bir kuruluşun sınırlarını belirlemek oldukça güçtür. Bu Protokol, sınırların belirlenmesinde, yerel yönetimlerin geniş kapsamlı rolünü, yerel halkı etkileyen politikaların geliştirilmesi ve yerel halka hizmet sağlayan teşebbüsleri de içerecek şekilde ele alan kontrol ve etki yaklaşımlarının bir uzantısını kullanır. Bir yerel yönetime uygulanabilir iki sınır aşağıda belirtilmektedir. Kurumsal Sınır Özel sektör raporlarıyla tutarlı bir şekilde, yerel yönetimin kontrolü altındaki faaliyetleri kapsar. Bazı faaliyetlerin iki sektör arasında paylaşılması durumunda oransal pay yaklaşımı gerekebilir. Jeopolitik Sınır Yerel yönetimin bulunduğu fiziki alanı/bölgeyi kapsayan yetki sınırları. Eksiksiz bir yerel yönetim sera gazı salım envanterinde, yerel yönetim faaliyetleriyle ilgili salımlar ve jeopolitik alandaki tüm faaliyetler ayrı bir biçimde hesaplanmalıdır. 12

15 Kurumsal Sınır Yerel Yönetim Faaliyetlerinin Analizi Yerel yönetimin kendi faaliyetlerinden oluşan sera gazı salımlarının analizi, belli başlı tüm kuruluşlarının ve hizmetlerinin sera gazı salımlarını içermelidir. Salımın nerede gerçekleştiğine bakılmaksızın yerel yönetim faaliyetlerinin sonucunda oluşan tüm salımlar dâhil edilmelidir. Bazı durumlarda, yüksek miktarda elektrik kullanımı ve atık depolama gibi faaliyetlerden kaynaklanan salımları genellikle yerel yönetimin jeopolitik sınırları dışında gerçekleşir. Salımların oluştuğu alanın fiziksel konumu, hangi salımların analizde yer alacağı kararıyla ilgili değildir Jeopolitik Sınırlar Toplum Analizi Toplumsal ölçekli salımların analizi, yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilinde oluşan tüm sera gazı salım analizlerini içermelidir. Nelerin raporlanması gerektiği ile ilgili bilgi Bölüm 4 te ve her bir Ulusal/Yerel Ek Belgede sunulmuştur. Toplum sınırı içinde gerçekleşen faaliyetler, politikaların uygulanması, denetleme birimleri, eğitim programları ve bölge halkına sunulan atık yönetimi gibi alanlardaki hizmet seçeneğiyle kontrol edilir veya etki altına alınır. Bazı yerel yönetimler, kimi faaliyetler sonucundaki salım düzeylerini kontrolde yeterli etkiye sahip olmayabilirler ancak sera gazı salımı gerçekleştiren faaliyetlerin tamamının analizde yer alması için gayret göstermeleri gerekir. Bölgesel yönetim ve şehirin kendi sınırlarında ayrı analizler yürütmesi durumunda, sınırların kesiştiği durumlara rastlanabilir. Bu gibi durumlarda yönetimlerin veri toplama ve diğer görevlerde işbirliğinde olmaları tavsiye edilir. Bir yerel yönetimin jeopolitik sınırlarında oluşan salımlar başka bir yerel yönetimin salım envanterinde yer almış olabilir ancak bir araya getirirken gereksiz çift hesaplamanın önüne geçmek önemlidir. Toplum ölçekli envanterler için göz önünde bulundurulması gereken en önemli kriter jeopolitik sınırlar olmasına karşın, kararlar ve önlemler toplum içerisinde alındığından bazı durumlarda jeopolitik sınırların dışında oluşan salımların da hesaba katılması gerekir. Salım kaynaklarının birbirinden nasıl ayrı bir şekilde hesaplanacağı konusunda daha detaylı analiz Bölüm da açıklanmıştır Kaynaklar Salım envanteri hazırlarken tüm salım kaynakları; uygunluk, bütünlük ve tutarlılık esaslarına göre ele alınmalıdır. Her ne kadar bu, her yerel yönetimin kendi şartlarında yorumlanmalı ise de bu bölümde envanter derlemesine yönelik kabul edilebilir bir yaklaşım sağlanmaktadır. Yerel yönetimlerin salım envanterlerine ekleyebileceği kaynaklar ve yakıt çeşitleri için bir sınırlandırma olmasa da tutarlılık çok önemlidir. Örneğin envantere, iklimlendirme sistemlerinden kaynaklanan hidroflorokarbon salımlarının eklenmesi kararı alındıysa, bu veriler, salım analizlerinin yapıldığı tüm yıllara eklenmelidir. Buna benzer olarak, referans olarak alınan salım envanteri ile bağlantılı bir salım azaltım hedefleniyorsa, asıl salım kaynağı envanterde yer almalıdır. Örneğin; yerel yönetimin sınırındaki kapalı katı atık düzenli depolama sahasına bir salım yakalama tesisi kurularak elde edilen salım azaltımı, referans envanterde bu alan daha önce salım kaynağı olarak gösterilmediği için diğer yıllar için yapılan envanterlerde de yansıtılmış olmayacaktır. 13

16 Yazılım Notu: Salım envanteri her bir sektörde, enerji kullanımı, atık üretimi gibi kayıtlara alınan farklı faaliyet verilerinden oluşur. Her bir kayıt, bir bağımsız salım kaynağını ya da bir grup salım kaynağını temsil eder. Örneğin bir kayıt, tek bir tesisi ya da benzer tesislerden oluşan bir tesis grubunu içerebilir. (Örn; Tüm pompa istasyonları) Buna benzer olarak, bölge yönetiminde bulunan bina sektörü envanteri, tüm konutları içeren tek bir kaydı ya da tek daireli konut, birçok daireden oluşan konutlar, vb. gibi sınıflara ayrılan farklı kayıtları içerebilir. Sonuç olarak nihayetinde verilerin bir araya getirilme seviyeleri, verinin varlığına ve planlanan faaliyetler için gerekli detay seviyesine bağlıdır. Kullanıcıların; oluşturulacak analiz için gereken veriler ile ulaşmak istedikleri sonuçları dengelemeleri gerekir. Örneğin; belediyeye ait bütün tesisler için enerji kullanım verilerinin bir araya getirilmesi daha kolay olmasına karşın yerel yönetimler, eylem planlarında yer alan özellikle verimsiz binaları hedefleyen bilginin eksikliğini çekecektir. Diğer taraftan yerleşim alanlarındaki enerji tüketimini azaltmayı amaçlayan stratejilerde ise tipik olarak geniş yerleşim grupları hedef alınır ve yerleşimleri detaylı bir şekilde gruplandırmak zaman kaybına neden olabilir Salım Kaynaklarının Hesaplanmasının Önceliklendirilmesi Yerel yönetimler bütünsel, tam ve tutarlı bir salım envanteri derlemek için mümkün olan her çabayı göstermelidirler. Ancak, salım envanterinin hazırlanması aşaması sera gazı yönetiminin diğer aşamalarından sadece bir tanesi olduğu hatırlanarak, eksiksiz bir envanter oluşturma isteğinin, azaltım çalışmalarında yol alma ihtiyacıyla eşit tutulması gerekir. Düşük bütçelere sahip yerel yönetimlerin bu kaynakları göreceli olarak daha küçük salım kaynakları için hesaplama yapmaya tercihen azaltıma yönlendirmeleri gerektiği bilinmektedir. Latince, de minimis yani dikkate değer olmayan, doğaya etkisi hissedilmeyecek kadar az anlamında nitelendirilebilecek salım kaynakları, ölçüm ve raporlamaya dâhil edilmeyebilir. De minimis salımlar; bir ya da daha çok kaynağa bağlı olarak, bir ya da birkaç gazdan oluşan ve toplamları, atmosfere verilen toplam CO 2 eş değeri salımın %5 inden az olan salımlardır. Salımların de minimis kaynakları genellikle diğer kaynaklara oranla çok daha küçük, önemsiz, hesaplanması ve sayısallaştırılması zordur. De minimis kavramının uygulanması ve belirli bir kaynağın ne şekilde de minimis kaynak olarak tanımlanacağı Bölüm 4 te daha detaylı olarak açıklanmıştır. Ayrıca bu protokole ilave olarak Ulusal/Yerel eklerde yer alabilir Baz Yıl Bir salım envanteri seçilmiş takvim yılı boyunca oluşan tüm salımları içermelidir. Yönetim işlem kayıtları sadece mali yıl bazında tutulmuş ise, salım kaynaklarını takvim yılı baz alınarak sınıflandırmak için gereken çaba gösterilmelidir. Yerel yönetimler bütün ve, tutarlı bir envanter derlemek amacıyla, veri toplamaya başlamadan önce, mevcut veri kaynaklarını incelemek ve tüm salım kaynaklarına ait doğru kayıtların yeteri kadar detaylı bir şekilde bulunacağı yılı seçmek zorundadırlar. Aynı zamanda, baz yıl olarak, mevcut salım azaltım faaliyetlerinin yararına olacak geçmişte bir yılın belirlenmesi sıklıkla tercih edilmektedir. Bütün ve hatasız verilerin derlenebileceği en eski yıla ait bir envanterin hazırlanması iyi bir uygulamadır. BMİDÇS ve sonrasındaki Kyoto Protokolü için baz yıl, 1990 yılıdır. Ancak 1990 yılına ait veri elde etmek son derece zor ve neredeyse imkânsızdır. Sera gazı yönetimi programının 14

17 uygulanabilir sonuçlar üzerine kurulmuş olması gerektiği göz önüne tutulacak olursa; Baz yılı, yerel eylem planlaması için iyi bir temel sağlamak için yeterli detay ile belgelenmiş olması ve ondan daha sonraki ilerlemeyi izlemek, programdaki katılımcıların hazırlayacakları envanter de belirtilen aynı baz yılını kullanmalarından daha önemlidir. Ayrıca, kapsadığı yılın genel salım değerlerini temsil eden bir baz yıl analizini hedef almak doğru bir uygulama olacaktır. Normale göre daha sıcak ya da daha soğuk geçen bir yıldaki hava kosullarına bağlı olarak klima ya da ısıtıcıların kullnanımındaki artış nedeniyle enerji tüketimi artacağından, ortalama yılda tüketilen enerji ile farklılık gösterecektir. Aynı şekilde, elektriğini büyük oranda hidroelektrik santrallerinden karşılayan şehirler, hidroelektrik enerji üretimi normalden düşük kurak yılları kullanmaktan kaçınmalıdır. İlave çaba gerektirdiğinden, şehirlerin ortalama verileri elde etmesi için birçok yıl için envanter hazırlaması gerekmez. Yerel iklim değişimleri ile ilgili enformasyona sahip olmak, baz yıl envanterinin temsili olması için yeterli olcaktır. Baz yılı seçilirken, salımlardaki değişimleri ölçmek için salım seviyesinin baz yılıyla karşılaştırılacağının unutulmaması gerekmektedir. Baz yıl öncesinde gerçekleştirilen tüm salım azaltım çalışmaları statüko(status quo) yani mevcut durumun bir parçasıdır ve başka herhangi bir çalışmanın etkisini olmadan baz yıl üzerinde etkendir. Yerel yönetimler baz yıllarını oluştururken ayrıca, ulusal, yerel ve şehre ait genel bilgileri ve teamülleri dikkate almak durumundadır. Baz yıl salım envanterini oluştururken ayrıca taban yıldan itibaren belirli aralıklarla kapsamlı bir envanter hazırlamak doğru bir uygulama olacaktır. En doğru uygulama her yıl envanterin yeniden hazırlanmasıdır Kapsamlar Salım envanteri, yerel yönetimin jeopolitik ve faaliyet sınırları içinde gerçekleşen bütün önemli sera gazı salımlarını içerir. Salım kapsamları arasında ayrım yapmak raporlamada, tüm politika ile ilgili bilgilerin toplanmasını sağlar ama salımlarda çifte hesaplama yapılması ve hatalı sunulmalarının önüne geçmeye yardımcı olur. Yerel yönetim faaliyetleri ve bölge halkı ölçekli salım envanterleri bağlamında uygulandıklarında küçük farklılıklar gösteren salım kaynaklarını sınıflandırmak için üç farklı sınıflandırma yöntemi kullanılır Yönetim Faaliyetleri Salım Kapsamları Yönetim Kapsamları Tanımları Kapsam 1 Salımlar Yerel yönetime ait olan ya da tarafından işletilen direkt salım kaynakları. Kapsam 2 Salımlar Elektrik, merkezî ısıtma, buhar ve soğutma işlemleri tüketimlerine bağlı dolaylı salım kaynakları. Kapsam 3 Salımlar Yerel yönetimin önemli derecede kontrolü ve etkisi altında bulunan tüm dolaylı ve oluşmuş salım. 15

18 Ek Unsur Kurumların enerji tüketimi ve iklime etkisinin anlaşılmasıyla ilgili biyojenik salımlar, sera gazı salımlarını dengeleyici uygulamalar (ör. ağaç ekimi) ve diğer belirtiler, sera gazı hesaplamada kapsamlı olarak yer almayabilirler. Yönetim Kapsamları Örnekleri Kapsam 1: Belediyeye ait benzinle çalışan bir taşıt ya da mazotla çalışan bir jeneratör. Kapsam 2: Yerel yönetimce satın alınan ve kullanılan elektrik enerjisi nedeniyle elektrik üretim santralinde sera gazı salımlarının oluşması. Bu salımlar yönetim faaliyetleri ve enerji satın alma politikalarının bir sonucu olduğundan, analizde yer almalıdırlar. Kapsam 3: Sözleşmeli atık taşıma hizmetleri sonucunda oluşan salımlar. Ek Unsur: Biyojenik karbon salımları ya da enerji bakımından anlatılırsa yerel yönetime ait olan ya da tarafınca işletilen fotovoltaik güneş panelleri tarafından üretilen enerji. Tablo 2. Yerel Yönetim Faaliyetlerinden Kaynaklanan Sera Gazı Salımları Rehberi UNFCCC Kapsam 1 Kapsam 2 Kapsam 3 Sektörü Salımları Salımları Salımları Enerji Sabit Üretim tesisinden Elektrik / Isı / Önemli devlet hizmetleri Enerji sağlanan yakıt Buhar / soğutma sağlayan sözleşmeli tüketimi amaçlı tüketimler işletmelerce yönetilen (ör. Doğal gaz) tesislerin salımları Merkezî olmayan yakıt tüketimi (ör. propan, kerosen, fuel oil, durağan dizel, biyoyakıtlar, kömür) Üretim/tüketim salımları (ör. madencilik/kömür taşımacılığı) Yönetime ait elektrik/ ısı üretim tesisinde tüketilen yakıt Taşımacılık Yönetime ait taşıtların Uygulanamaz Yönetim çalışanlarının işe egzoz salımları gidiş gelişlerinde kullandıkları taşıtların egzoz salımları Önemli devlet hizmetleri sağlayan sözleşmeli işletmelerin kullandıkları taşıtların egzoz salımları Üretim/tüketim salımları Kaçak Enerji üretimindeki Uygulanamaz Üretim/tüketim Salımlar kaçak salımlar salımları 16

19 Sanayi Süreçleri Sanayi süreçlerindeki Uygulanamaz Üretim/tüketim salımlar kaçak salımlar Tarım Yönetime ait olan Uygulanamaz Uygulanamaz canlı hayvanlardan kaynaklanan metan gazı Arazi kullanımı, Yönetime ait olan/ Uygulanamaz Uygulanamaz Arazi kullanımı yönetimce işletilen net değişikliği ve biyojenik karbon akımı ormancılık Atık Yönetime ait olan/ Uygulanamaz Geçmişten günümüze yönetimce işletilen yönetim alanı atıkları analiz çöp sahası, atık yılı salımları yakımı, kompost Analiz yılı atık üretimi ve atık su tesisleri ile ilişkin somutlaşmış analiz yılı metan gazı gelecekteki salımları salımları Taşeron Hizmetlerin Salımları Taşeron işletmelerce oluşturulan salımların bazı durumlarda yerel yönetim adı altında salım envanterine eklenmesi gerekmektedir. Bu taşeron salımlar direkt ya da dolaylı olsalar bile Yönetim İşlemleri envanterinde mutlaka Kapsam 3 salımları olarak sınıflandırılmalıdırlar. Genellikle bu salımlar yerel yönetim salım eğilimlerinin kesin bir şekilde anlaşılmasıyla ya da belirgin bir şekilde kapsamlı bir sera gazı yönetimi politikası geliştirmek ile belirgin bir ilişkisi varsa bu salımların envanterde yer alması gerekmektedir. Taşeron işletmelerin salımlarının envanterde yer alıp almayacağının belirlenmesinde üç husus göz önünde bulundurulmalıdır: 1. Taşeron işletme tarafından sağlanan hizmet normalde yerel yönetim tarafından sağlanan bir hizmet midir?eğer öyle ise, diğer yerel yönetimlerle net bir şekilde karşılaştırılması için yerel yönetimin bu salımları envanterine eklemelidir. 2. Daha önceki bir salım envanterinde taşeron hizmeti, yerel yönetimce mi sağlanıyordu ve dolayısıyla envanterde yer almış mı? Eğer öyle ise, geçmiş baz yıl envanteri ile karşılaştırılması için salımların envantere işlenmesi gerekmektedir. 3. Taşeron tarafından oluşturulan salımın kaynağı, yerel yönetimin büyük oranda etkisinin olduğu bir kaynak mı? Eğer öyle ise, politika belirlemede en gerekli salım bilgilerinin sağlanmış olması için salımların envantere eklenmesi gerekmektedir Toplum Ölçekli Salımların Kapsamları Toplum Kapsamları Tanımları Kapsam 1 Salımlar Yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilindeki tüm direkt salım kaynakları. 17

20 Kapsam 2 Salımlar Elektrik, merkezî ısıtma, buhar ve soğutma amaçlı tüketimiyle sınırlı olarak; yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilindeki faaliyetlerin neticesinde oluşan dolaylı salımlar. Kapsam 3 Salımlar Jeopolitik sınırlar dâhilinde oluşan diğer tüm dolaylı ve durağan enerji salımları. Ek Unsur Biyojenik salımlar ve diğer belirtiler bölge halkının enerji tüketimi ve iklim değişikliğindeki etkisinin anlaşılmasında katkı sağlasalarda genellikle sera gazı hesaplamalarına dâhil edilmezler. Toplum Kapsamların Örnekleri Kapsam 1: Doğal gaz, ağır fuel oil (yakıt) ve ısıtmada kullanılan propan gazı gibi yakıtların kullanımı. Kapsam 2: Enerji santralinde üretiminde sera gazı salımına sebep olan satın alınmış elektriğin jeopolitik sınırlar dâhilinde kullanımı. Bu salımlar bölge halkının elektrik tüketimi sonucunda oluştuğundan, toplum ölçekli analizlerde yer almalıdır. Kapsam 3: Yerel yönetimin sınırları dışındaki çöpsahalarında, bölge halkı kaynaklı katı atıkların doğaya karışırken oluşturduğu metan gazı salımları. Ek Unsur: Biyojenik karbon salımları ya da enerji bakımından, fotovoltaik güneş panelleri tarafından üretilen elektrik. Tablo 3. Meskûn Bölge (Toplum) Salım Kaynakları Kılavuzu 18

21 Enerji Durağan Enerji Üretim tesisinden sağlanan yakıt tüketimi Merkezî olmayan yakıt tüketimi Elektrik/ısı üretiminde tesiste tüketilen yakıt Üretim tesisinden sağlanan elektrik/ ısı/buhar soğutma enerjisi tüketimi Merkezî olmayan elektrik/ısı/buhar tüketimi Taşımacılık Karayolu motorlu araçlarının egzoz salımları Yerleşim alanı dahilindeki karayolu araçları dışındaki motorlu araçlar ve demiryolu, deniz, hava taşıtları icinde arac hareketine bagli elektrik tuketimi Bölge halkının kullandığı motorlu araçların egzoz salimları Üretim/tüketim salimları (Örn. Madencilik/yağ taşımacılığı) Kalkışları/varışları yerleşim alanında gerçekleşen demiryolu, deniz, hava taşıtları egzoz salimlari Kaçak Salımlar Henüz hesaplanmamış bilinmeyen kaçak salımlar Merkezî olmayan işlem salımları Uygulanmaz Üretim/tüketim salimlari Uygulanmaz Üretim/tüketim salımları Üretim/tüketim salımları Enerji Endüstriyel Süreçler Tarım Canlı Hayvan ve işlenmiş toprak salımları Uygulanmaz Gübre ve tarım ilaçları üretim/ tüketim salımları Arazi kullanımı, Arazi kullanımı değişikliği ve Ormancılık Net Biyojenik karbon akışı Uygulanmaz Uygulanmaz Atık Katı Atık Yok etme Yerleşim alanı içinde bulunan atık sahası, atık yakımı, kompost ve atık su tesisleri direct gazı salımları Uygulanmaz Atık Atık su işleme ve Boşaltma Yerleşim sınırları dahilindeki atık su tesisleri direkt salımları Uygulanmaz Atığın yerleşim alanında oluştuğu andan itibaren içinde bulunulan yıla kadar geçen süredeki atık sahası, atık yakımı ve kompost kaynaklı sera gazı salımları Atıklardan oluşacak müteakip salımlar 19

22 Kapsamların Kullanımı Kapsamlar, çifte hesaplamaların yapılması ihtimalini azaltarak, uygun analizlerin yapılabilmesi ve verilerin doğru bir şekilde yansıtılmalarını sağlayarak strateji oluşturmada gerekli tüm bilgileri envantere dâhil etmeye yardımcı olma amacı taşımaktadırlar. Sera gazı yönetimi programı raporlama gereksinimlerini çifte hesaplamaya engel olacak bir şekilde tasarlanmalıdır. (Bölüm 4 e bakınız) Yerel yönetimler asgari olarak toplam Kapsam 1 salımlarını ve toplam Kapsam 2 salımlarını raporlarına dâhil etmelidirler. Sera Gazı programı yöneticileri; programa iştirak eden yerel yönetimin toplu salımlarını raporlarken bazı Kapsam 1 salımlarının başka bir yerel yönetim için Kapsam 2 olabileceğinin farkında olmalıdır Faaliyet Verileri Faaliyet verisi; enerji kullanımı ya da diğer sera gazı oluşumu gerçekleştiren süreçler ile ilgili bir ölçüdür. Salım faktörü (Bölüm e bakınız) ile birlikte salımları belirlemede aşağıdaki formülde kullanılır. faaliyet verisi x salım faktörü = salımlar Her sektörde, her kaynak için uygun faaliyet verileri hakkında açıklayıcı bilgiler Bölüm 3.2 de verilmiştir. Daha detaylı bilgi ulusal/yerel ek belgelerde sağlanmıştır Salım Faktörleri Salım faktörü enerji kullanımı değerlerini analizin merkezini oluşturacak ilgili salım değerlerine dönüştürmek için kullanılır. Genellikle salım/tüketilmiş enerji ifadesi şeklinde kullanılır. (ör. ton CO 2 /GJ). Yakıt miktarının kütle ya da hacim ölçü birimleri kullanılarak ifade edildiği durumlarda, tüketilmiş yakıt miktarının enerji yoğunluğu da gerekmektedir. Salım değerlerine dönüştürme kolay bir işlemi ile elde edilir: Tüketilmiş yakıt (faaliyet verisi) x salım faktörü = salımlar Birçok kaynaktan oluşan çeşitli salım faktörleri bulunur. Salım faktörlerinin çeşitli kaynaklarının güvenilirlik ve doğruluğu dikkate alınması gereken bir noktadır. Genel kaynaklara aşağıdaki listede yer verilmiştir.ülkeye özel ek belgeler her bir ülkede uygun faktörlerin seçimi için rehberlik sağlayacaktır. Ulusal yönetim ajansı ; Alt-ulusal (il, ilçe yönetimi vs.) yönetim ajansı; Uluslararası ajans (ör. 1. Aşama, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) Üniversite ya da diğer araştırma kurumu; Sivil Toplum Kuruluşu (STK) Şirket/Endüstri raporlarındaki kaynaklar Yerel Yönetimlerce Geliştirilen Salım Faktörleri Salım faktörlerin, alt-ulusal kaynakları analizi yürüten yerel yönetimi de kapsayabilir. Bu kapsama durumu, yerel elektrik şebekesinin kullanıldığı ve bu şebekeyi destekleyen üretim tesislerinin yerel yönetimin bulunduğu daha geniş bir bölgeye göre belirgin farklılıklar gösterdiği hallerde gerekli olabilir. 20

23 Eğer sonuç envanterinin programa uygun olarak yönetildiği sunulmak isteniliyorsa, şehir tarafından geliştirilen salım faktörlerinin sera gazı programı yöneticisi tarafından onaylanmış olması gerekmektedir. Bu çok önemli onay sürecinin; şehir envanteri, ortak ya da karşılaştırmalı raporlarda yer almadan önce tamamlanmış olması gerekir. Merkezî Isıtma/Soğutma Bölge ısıtma sistemlerine sahip olan yerel yönetimlerin sınırlarında satın alınan ısı (genellikle buhar biçiminde) tüm analiz kayıtlarında yakıt türü olarak belirtilmelidir. Bu, salım envanterinin nihai kullanımı mahiyetindedir. Bölgesel olarak kullanılan buhar miktarı ve üretim noktasında buhar üretmek için kullanılan yakıt mikrarının bilinmesi gerekmektedir. Her bir tesise iletilen toplam buhar miktarını ve buharın üretiminde tüketilen yakıt miktarını yansıtan salım faktörü aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır: 1. Bölge ısıtma tesisinde buhar üretimi için harcanan toplam yakıt miktarını belirleyiniz. 2. Isı üretimindeki toplam salım miktarı, bölge ısıtma tesisinde harcanmış toplam yakıtın, yakıt cinsine bağlı salım faktörüyle çarpımı neticesinde elde edilir. Eğer birden fazla yakıt türü kullanılmışsa ağırlıklı ortalamaları kullanılır. 3. Buhar için bir salım faktörünü elde etmek için toplam salımları, nihai kullanıcılara iletilen toplam buhar miktarına bölünüz. 4. Bu salım faktörünü nihai kullanıcı tarafından satın alınan buhar miktarı olarak uygulayınız. Buhar üretimi yapan tesiste kullanılan yakıt sonucu oluşan salımlar Kapsam 1 sınıfına dâhildir ve nihai kullanıcının buhar tüketimi ile ilgili salımları Kapsam 2 sınıfında değerlendirilir. Yerel yönetimler bölge ısıtma sistemi için kullanılan yakıtın toplam Ticari ya da endüstriyel sektör yakıt tüketimi verilerinde yer alıp almadığını hizmet tedarikçilerine sormalıdırlar. Kojenerasyon ya da Birleşik Isı ve Güç Üretimi Bölge ısıtma tesisleri çoğunlukla aynı anda elektrik enerjisinin yanı sıra ısı da üreten bir kojenerasyon sistemi ya da birleşik ısı-güç santrali bünyesinde yer alır. Böyle durumlarda kojenerasyon tesisindeki salımların bir kısmı bölge halkının elektrik üretimi salım faktörü için önceden hesaplanmıştır. Dolayısı ile tüketilen toplam yakıt ve üretilen enerji (bölge ısıtmasındaki gibi) esas alınarak ısı üretimi sera gazı salımları miktarlarında çifte hesaplama yapılmasına sebep olabilir. Isı üretiminin elektrik üretiminden ayrılmasını sağlayan salım faktörüne ihtiyaç duyulur. Aynı anda elektrik ve ısı üretimi yapan kojenerasyon tesisinde, elektrik ve isi salinim faktorlerini belirlemek icin asagidaki adimlar kullanilmalidir. 1. Tesis tarafından tüketilen toplam yakıt miktarını belirleyiniz. 2. Kullanılmış yakıt kaynaklı toplam sera gazı salımlarını belirleyiniz.(ton CO 2 e). 3. Enerji birimleri kullanarak tesisten çıkan elektrik ve ısı miktarını belirleyiniz. ( GJ veya MMBTU elektrik ya da GJ veya MMBTU buhar) 4. Tesisten toplam enerji çıkışının ne kadarını ısı ve ne kadarını elektriğin oluşturduğunu yüzde olarak belirleyiniz. (Toplam GJ ya da MMBTU enerjinin %... sı elektrik veya toplam GJ ya da MMBTU enerjinin %... sı buhar) 5. Birleşik Isı-Güç Santrali ham salım faktörünü elde edebilmek için toplam salımları enerji çıkış miktarı birimine bölünüz.(gj ya da MMBTU/ ton CO 2 e) 21

24 6. Ham salım faktörünü toplam enerji miktarının ısı formundaki yüzde ile çarpınız. (ısı üretimi kaynaklı ton CO 2 e). 7. Ham salım faktörünü toplam enerji miktarının elektrik formundaki yüzdesi ile çarpınız (elektrik üretimi kaynaklı ton CO 2 e). Bu salım faktörleri ayrı tesislerde kullanılmış buhar miktarına uygulanabilir. Üretilen elektrik, elektrik şebekesinde besleniyorsa, bölgenin ortalama elektrik salım faktörünü hesaplamada önceden kullanılmış demektir. Eğer bir ya da birden fazla ayrı ve bağımsız kullanıcılara elektrik sağlanıyorsa yukarıda hesaplanmış elektrik salım faktörü, kojenerasyon tesisinden alınan elektriğe uygulanmalıdır. (yerel yönetim sınırları haricindeki kullanıcılara satılan elektrik bunun dışında tutulmalıdır.) Üretilen ısı ve güç tamamen bölge dâhilinde kullanılıyorsa, salımlar, neyin üretiminden kaynaklandığına bakılmaksızın sadece tesisin kullanmış olduğu yakıt temel alınarak hesaplanır. Bu durumda yakıt tüketiminden kaynaklanan salımlar, Kapsam 1 salımları olarak sınıflandırılmalıdır ve üretim tesisi yerel yönetime ait olan ya da tarafından işletiliyorsa Yerel Yönetim Analizinde yer almalıdır. Eğer tesis jeopolitik açıdan belirlenmiş bölge halkı sınırları dâhilinde yer alıyorsa, kime ait olduğuna bakılmaksızın Bölge Halkı Analizinde yine Kapsam 1 de yer almalıdır. Her iki durumda da bölge sınırları içinde tüketilen ilgili ısı ve güç paydalarına bakılmaksızın, nihai kullanıcının ya da kullanıcıların tükettiği ısı ve güç açısından ele alınarak, ısı ve güç tüketiminden kaynaklanan salımlar Kapsam 1 olarak sınıflandırılmalıdır. Yeniden belirtmek gerekirse, kojenerasyon tesislerine satılan yakıtlar yerel hizmet sağlayıcısından temin edilen bileşik Ticari ya da Endüstriyel sektör yakıt tüketimi verilerinde önceden yer verilmiş olabilir. Eğer salımlar yukarıdaki yöntemlere göre nihai kullanıcıya yönelik belirleniyorsa; yerel yönetimler, yerel yakıt şirketinden, sattıkları tüm yakıtın analizlerinde yer alıp almadığını sormalı ve eğer yer alıyorsa bunları çıkarmalarını istemelidirler. Not: Bölge merkezî ısıtma ya da kojenerasyon tesisleri, hâlihazırda yürütülen atık işleme ya da yakma gibi başka bir bağımsız bir üretim işlemi yan ürünü olarak ortaya çıkan atık ısısını kullanıyorsa ve ilk işlemde kullanılan yakıtın envanterin herhangi bir yerinde hesaplanmış olması kaydıyla, salımların ilk işleme yönelik belirlenmesi ve ısı/elektrik kaynağının iklim dostu (iklim zararsız / nötr) bir kaynaktan elde edilmiş olduğu düşünülmelidir Elektrik Şebeke elektriği salım faktörleri, diğer salım faktörleri için kullanılan kaynaklar ile aynı kaynaklar kullanılarak belirlenmelidir. Ancak, şebeke elektriğinin farklı zamanlarda farklı kaynaklardan elde edilmesinden kaynaklanan ilave zorluklar vardır. Ortalama ve marjinal elektrik salım faktörleri için uygun kaynaklara ilişkin detaylı bilgiler Ulusal/Yerel Ek Belgelerde sağlanacaktır. Ortalama Elektrik Salım Faktörleri Elektrik salım faktörleri, tüketilmiş elektrik miktarını eşdeğer miktarda sera gazı salımlarına dönüştürür. Elektrik enerjisi, birçok çeşitli üretim tesisi (ör. Kömür, doğal gaz, jeotermal, hidro, nükleer, vb.) içeren bir enterkonekte şebekeden çekilir ve bu nedenle salım faktörleri bu çeşitliliği yansıtmalıdır. Bundan dolayı elektrik tedarikçileri (özel, ulusal ya da kamu-dışı) tarafından şebekeyi besleyen elektrik enerjisi miktarı (ve ilgili sera gazı salımları) salım analizlerinde yer almalıdır. 22