ÇALIġMA HAYATININ KALĠTESĠ VE ERGONOMĠ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ÇALIġMA HAYATININ KALĠTESĠ VE ERGONOMĠ"

Transkript

1 ÇALIġMA HAYATININ KALĠTESĠ VE ERGONOMĠ 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 109

2 MOBĠLYA ĠMALATI YAPAN KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLĠ ĠġLETMELERDE ÇALIġMA ERGONOMĠSĠNĠN ARAġTIRILMASI Onur ÜLKER Öğr. Gör. Kırıkkale Üniversitesi Kırıkkale Meslek Yüksekokulu Malzeme ve Malzeme ĠĢleme Teknolojileri Bölümü YahĢihan/Kırıkkale, e-posta: ÖZET Bu çalıģmada küçük ve orta ölçekli mobilya üreten iģletmelerin, çalıģma ortamları incelenmiģ, iģ güvenliğini ve iģçi sağlığını etkileyebilecek fiziksel ve çevresel faktörlerin iyileģtirme için yöntemler geliģtirilmeye çalıģılmıģtır. Ülkemizde mobilya sektöründe çalıģan iģ gücünün eğitim seviyesi diğer sektörlere nazaran daha düģük seviyede olmasından dolayı pek çok meslek hastalığına ve iģ kazasına sebebiyet vermektedir. Bu çalıģmanın amacı mobilya üreten iģletmelerde karģılaģılan ergonomi problemlerini tespit etmek ve onlara çözüm önerisi getirmektir. Mobilya üreten iģletmelerde çalıģma ergonomisini etkileyen dört önemli faktör incelenmiģ, bu faktörlere ait mobilya atölyelerinde yapılan ölçümler değerlendirilmiģ ve çözüm önerileri getirilmiģtir. AraĢtırma sonuçları mobilya üretimi, yapan atölyelerin ve küçük ölçekli iģletmelerin çalıģma ergonomisine önem vermediğini göstermektedir. Söz konusu iģletmelerde çalıģma alanında yapılacak düzenlemelerle, iģ güvenliğinin ve verimliliğin artacağı düģünülmektedir. Anahtar Sözcükler: 1.ergonomi, 2.iĢ güvenliği ve iģçi sağlığı, 3.mesleki eğitim, 4.üretim verimliliği, 5.mobilya üretim ergonomisi ABSTRACT In this study Small and Medium size Enterprise (SME) which has produced furniture, researched for their working condutions. By this way, try to find ways of how to healing envorimental factors. In our country, most of furniture workes are not well educated for producing furniture. So they do not care of industrial accidents. The purpose of the study, trying to find ergonomical problems of furniture producers and find solutions fort hem. Four main factors of furniture producers working ergonomics were researched and tryed to expand solutions. It is thought that research results will be effective on the furniture companies which were not given enough importance for ergonomics of working condutions. If that kind of companies arrangement their working condutions, it will be saf efor workers and also companies will be more efficent than before. Key Words: 1.ergonomics, 2. occupational safety and health, 3. occupational education, 4. production efficient, 5.furniture production ergonomics 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 110

3 1.GĠRĠġ Bir sistem olarak kabul edilen iģletmenin iç ve dıģ çevrede etkilediği ve aynı zamanda etkilendiği birçok faktörden bahsedilebilir. ĠĢletmeyi ve iģletmenin faaliyetlerini bu faktörlerden soyutlayarak ele almak olanaksızdır. Genel anlamı ile çevre; bireyin, örgütün ya da toplumun yaģamını etkileyen kültürel, toplumsal, ekonomik ve fiziki faktörlerin toplamıdır. ĠĢletmenin ekonomik faaliyetleri kapalı bir süreç içinde değil, faaliyetlerin koģullandıran ve belirli ölçüde de kendisi tarafından ĢekillendirilmiĢ bulunan ekonomik, sosyal ve teknolojik bir çevre içinde cereyan eder. Erkan (1989) Söz konusu faktörler genel olarak; aydınlatma, gürültü, titreģim, hava Ģartları, ortam ısısı, toz, gaz ve buharları kapsayan fiziksel çevre faktörleridir. Erkan (1989) Bu faktörler maalesef maddi imkânsızlıklardan, yapılacak düzenlemelerin maliyetlerinin düzenleme getirilerine göre yüksek olduğunu düģünmeleri ve plansız üretim anlayıģından kaynaklanan sebeplerden dolayı pek çok mobilya atölyesinde göz ardı edilmektedir. ÇalıĢma ortamının temiz, ergonomik ve sağlıklı olmaması iģ gücü verimliliği üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması veya etkilerinin minimuma indirilmesi açısından ergonomi büyük önem kazanmaktadır. Bu çerçevede, verimliliği etkileyen faktörlerden birinin ergonomi, baģka bir deyiģle çalıģan ile çalıģma ortamı arasındaki uyumu ilgilendiren faktörler olduğunu söyleyebiliriz. ÇalıĢanlara sağlık ve iģ güvenliği açısından uygun ve rahat bir çalıģma ortamı sağlandığı ölçüde iģ gücünün verimi olumlu yönde etkilenecektir. ĠĢ yerinin aydınlatma, havalandırma, sıcaklık, soğukluk ve nem yönünden yeterli olması, kullanılan üretim sisteminin ergonomik açıdan uygunluğu fiziki açıdan ele alınması gereken en önemli unsurlardır. Ergonomi verimliliğe etki eden bir faktördür, fakat tek baģına yeterli değildir. Ergonomi verimliliği artırıcı diğer tekniklerle (Psiko-sosyal) beraber kullanıldığı zaman daha etkili sonuçlar vermektedir. ĠĢletme yöneticileri için verimliliği arttırmak Ģüphesiz temel bir amaçtır. Verimliliği arttırmanın temel yöntemlerinden birinin de insan kaynaklarını geliģtirmek olduğu unutulmamalıdır. Kaya (2008) ĠĢ kazaları çalıģanların tüm davranıģlarında ve sosyopsikolojik durumlarında etkili olur. Kaliteyi, sorunların ortadan kaldırılması ve güvenli olmayan koģullara karģı korunma olarak düģünürsek, çalıģanların Ģikâyetlerinin minimum düzeye indirilebileceği bir sistemin geliģtirilmesi gerektiğim söyleyebiliriz. Bu da çalıģanlara daha düzenli, daha sağlıklı çalıģma koģulları, beslenme, giyim, koruyucu araç-gerecin yanı sıra birçok ihtiyacın karģılandığı ve yaģam kalitesinin yükseltildiği bir iģyeri ortamı ile mümkün olacaktır. Cop (1998) Ülkemizde mobilya sektörü sürekli olarak geliģmekte bu hızlı geliģmeden dolayı makine ve makinede çalıģan personel arasında ergonomi problemleri oluģmaktadır. Bu problemler dikkate alınmadığı için, iģ kazaları ve meslek hastalıklarına yol açmaktadır. Bu çalıģmada fiziksel çevre faktörleri bakımından hem araģtırmanın yapılmıģ olduğu KOBĠ lerden elde edilen bulgulara yer verilmiģtir. Yine bu çalıģma ile söz konusu sektörde yaģanan birtakım problemler dile getirilerek belli baģlı bazı çözüm önerileri de ortaya konulmuģtur. 2.MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Mobilya Sektörünün Seçilme Nedeni Sektörde iģçi sağlığı ve iģ güvenliği yeterli değildir, Atölyeler Ģeklinde faaliyet gösteren bu iģyerlerinin büyük bir kısmında dört ve daha az sayıda iģçi çalıģtırılmaktadır. Bu nedenle ĠĢ Kanunu'nun 4.maddesinde tanımlanan "istisnalar" 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 111

4 nedeniyle, bu kanunun ve buna bağlı olarak ta iģ denetiminin kapsamı dıģında kalmaktadır. ĠĢ Kanunu ( 2003) ĠĢ kazası riski yüksektir Orman endüstri sektöründe çalıģan iģçi sayısına göre, kaza insidans hızı % 27 iken, 1994 yılında meydana gelen toplam iģ kazası insidans hızı % 22 dir. Her iki hız karģılaģtırıldığında mobilya imalatı yapan iģyerlerinde meydana gelen iģ kazası insidans hızının, tüm iģ kollarındaki hıza göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Uysal vd. ( 2005) 2.2. ÇalıĢmanın Amacı Bu çalıģmanın temel amacı, üretim süreci içinde bulunan çalıģma ergonomisini etkileyen dört temel faktörün(gürültü ve TitreĢim, Aydınlatma Faktörü, Zararlı Gaz ve Tozlara Maruziyet, TaĢımadan Kaynaklanan Zorlanma) çalıģanların eğitim durumlarına bağlı olarak mevcut durumları, yaģanan sorunları ortaya koymak ve çözüm önerileri geliģtirmektir. Bu amaç doğrultusunda aģağıdaki sorulara yanıt aranmıģtır. AraĢtırma kapsamındaki mobilya sektöründe çalıģan iģçilerin demografik özellikleri nelerdir? Mobilya imalatı yapan KOBĠ lerde Gürültü ve TitreĢimden dolayı kaynaklanan sorunlar nedir ve eğitim seviyesi ile iliģkisi varmıdır? Mobilya imalatı yapan KOBĠ lerde Yetersiz Aydınlatmadan dolayı kaynaklanan sorunlar nedir ve eğitim seviyesi ile iliģkisi varmıdır? Mobilya imalatı yapan KOBĠ lerde Zararlı gaz ve Tozlara Maruziyetten dolayı kaynaklanan sorunlar nedir ve eğitim seviyesi ile iliģkisi varmıdır? Mobilya imalatı yapan KOBĠ lerde TaĢıma Esnasında Zorlanmadan dolayı kaynaklanan sorunlar nedir ve eğitim seviyesi ile iliģkisi varmıdır? Mobilya imalatı yapan KOBĠ lerde oluģmuģ veya oluģabilecek iģ kazalarını veya meslek hastalıklarını engellemek için tedbirler nedir ve eğitim seviyesi ile iliģkisi varmıdır? 2.3. Örneklem ve Ġstatistiksel Metot Bu araģtırma Ankara Sitelerde faaliyet gösteren 95 adet KOBĠ de, yaģları 18 ve üzerinde olan 315 kiģilik mobilya iģçisini ve çalıģma ergonomisini kapsamaktadır. Bu araģtırmada, konu ile ilgili somut delillere dayanan bilgilerin toplanması, sorunun ne olduğunun saptanması, konu ile ilgili koģulların ortaya konulması, karģılaģtırma ve değerlendirme yapılabilmesi, konuya yönelik çözüm önerileri getirilmesi hedeflendiği için tanımlayıcı araģtırma dizaynı (survey) yöntemi uygulanmıģtır. AraĢtırmada veriler; ankete katılan kiģilerin demografik özelliklerini tanıtıcı bilgiler ve çalıģma ergonomisi sorunları ve çözümlerine yönelik bir soru seti ile elde edilmiģtir. Soru setinden elde edilen veriler, bilgisayar ortamında değerlendirilmiģtir. Değerlendirme sonucunda elde edilen bulgular, tablolar haline getirilerek yorumlanmıģ öneriler geliģtirilmiģtir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 112

5 3.BULGULAR VE TARTIġMA Tablo-1 Demografik değiģkenlerin Sayısı ve Yüzdesel Dağılımı YAġ GRUPLARI % % % % % % YaĢ Üzeri 21 % 7 MESLEĞĠ Doğrama Ustası / Çırağı 145 % 46 Boyacı Ustası / Çırağı 32 % 10 Pres Ustası / Çırağı 23 % 7 Montaj Ustası / Çırağı 62 % 20 DöĢeme Ustası / Çırağı 29 % 9 CNC Operatörü 24 % 8 EĞĠTĠM DURUMU Okuma Yazması Olmayan 6 % 2 Okuma Yazması Olan 23 % 7 Ġlkokul 137 % 43 Ortaokul 105 % 33 Lise / Meslek Lisesi 44 % 14 MEDENĠ DURUMU Evli 206 % 65 Bekar 88 % 28 Dul / BoĢanmıĢ 21 % 7 GELĠR DÜZEYĠ TL 134 % TL 61 % TL 52 % TL 39 % TL ve üzeri 29 % 9 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 113

6 Tablo-1 incelendiğinde, mobilya imalatında % 29 lık pay ile yaģ grubunun ağırlıklı olduğu, % 16 lık pay ile yaģ grubunun ikinci sırada olduğu görülmektedir. Gelir düzeyi tablosuna bakıldığında % 43 lük pay ile TL lik maaģ gurubunun ağırlıklı olduğu, devamında ise % 19 luk pay ile TL lik maaģ grubunun ikinci sırada olduğu görülmektedir. Mobilya imalatında, genç nesillerin yaģlı gruba kıyasla KOBĠ lerde çalıģmasının en büyük nedeni, iģletme sahiplerinin maliyetleri düģürmek için gençleri çalıģtırdığı düģünülmektedir. Medeni durum açısından, araģtırma grubunun % 65 nin evli, % 28 nin bekar, % 7 sinin ise dul veya boģanmıģ olduğu görülmektedir. Eğitim durumu açısından, araģtırma grubunun, % 43 nün Ġlkokul mezunu, % 33 nün ortaokul mezunu, % 14 nün Lise veya Meslek Lisesi mezunu olduğu, % 7 sinin okuryazar, % 2 sinin ise okuryazar olmadığı tespit edilmiģtir. Bu durum çalıģan kesiminin çıraklık dönemi ile mobilya sektöründe iģe baģladığını iģe baģlar baģlamaz eğitimine son verdiğini göstermektedir. Ayrıca bu durum küçük yaģta çalıģma hayatını seçmek durumun da kalan bu çocukların gelir düzeylerinin de düģük olduğunu düģündürmektedir. Örneklemi oluģturan mobilya çalıģanlarının yaptıkları iģlere göre sınıflandırdığımızda, % 46 lık pay ile doğramacılık yapan grubun birinci sırada olduğu, montaj iģinde çalıģan grubun ise % 20 ile ikinci sırada olduğu, mobilya boyacılığı yapan grubun ise % 10 ile üçüncü sırada olduğu görülmektedir. DöĢeme iģi yapan grup % 9, pres iģi yapan grup ise % 7 lik paya sahiptir. Burada CNC operatörünün % 8 lik paya sahip olması, mobilya imalatının büyük çoğunluğunun tekil makineler ile yapıldığının en iyi göstergesidir. Tablo-2 Gürültü ve TitreĢimden Kaynaklanan Ergonomik Sorunların, ÇalıĢanların Eğitim Seviyesi ile ĠliĢkisi Sorunlar ĠĢitme Kaybı ĠĢitme Zorluğu BaĢ Ağrısı Sözlü ĠletiĢimde Bozukluk Dikkat Bozukluğu Sorun YaĢama Yüzdesi ÇalıĢanların Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazması Olan Ġlkokul Ortaokul Lise / Meslek Lisesi Toplam %1 Yüzde % % % %9 %83 %78 %95 %96 %39 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 114

7 Tablo-2 de çalıģanların eğitim durumlarına göre gürültü ve titreģime bağlı yaģadıkları olumsuzluklar incelenmiģ, % 96 lık pay ile ortaokul mezunlarının, % 95 lik pay ile ilkokul mezunlarının, % 83 lük pay ile okuma yazması olmayanların, % 78 lik pay ile okuma yazması olanların sorun yaģadığı ve diğer oranlara kıyasla daha düģük seviyede olan % 39 luk pay ile lise veya meslek lisesi mezunlarının sorun yaģadığı tespit edilmiģtir. Gürültü ve titreģime bağlı yaģanan en büyük sorun ise, % 46 lık pay ile ĠĢitme Zorluğunun olduğu görülmektedir. Tablo-3 YanlıĢ ve Eksik Aydınlatmadan Kaynaklanan Ergonomik Sorunların, ÇalıĢanların Eğitim Seviyesi ile ĠliĢkisi ÇalıĢanların Eğitim Durumu Sorunlar Boya Tonlarını Yakalayamama Göz Ağrısı ve Gözde Kanlanma Göz Yorgunluğu YanlıĢ Ölçüde Ġmalat Makinede Dikkatsiz ÇalıĢma Sorun YaĢama Yüzdesi Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazması Olan Ġlkokul Ortaokul Lise / Meslek Lisesi Toplam Yüzde % % % % %14 %67 %83 %92 %95 %41 Tablo-3 incelendiğinde % 95 lik oranla ortaokul mezunlarının, % 92 lik oranla ilkokul mezunlarının % 83 lük oranla ise okuma yazma bilen grubun ve % 67 lik oranla okuma yazması olmayan grubun yanlıģ ve eksik aydınlatmadan kaynaklanan problemlere maruz kaldığı tespit edilmiģtir. Diğer gruplara nazaran daha düģük orana sahip olan lise ve meslek lisesi mezunlarının ise % 41 lik oranla yanlıģ ve eksik aydınlatmadan kaynaklanan sorunlara maruz kaldığı tespit edilmiģtir. YanlıĢ ve eksik aydınlatmadan kaynaklanan sorunlara ait en büyük değer % 39 luk oranla göz ağrısı ve gözde kanlanma değeridir. ĠĢyeri açma izni aģağıda bulunan tablodaki değerlere göre hesaplanıp verilmelidir. Tablo-4 Mobilya Atölyesi Aydınlatma Değerleri Dizdar E. (2008) ĠĢlemler Önerilen Aydınlatma Lüksü Kaba Doğrama 200 Rende ve tezgâhta incelikli makine iģi 400 Ġnce tezgâh iģi, makine ve cilalama iģi Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 115

8 Tablo-5 Zararlı Gaz ve Tozlara Maruziyetten Dolayı Kaynaklanan Ergonomik Sorunların, ÇalıĢanların Eğitim Seviyesi ile ĠliĢkisi ÇalıĢanların Eğitim Durumu Okuma Yazma Okuma Yazması Ġlkokul Ortaokul Lise / Meslek Toplam Yüzde Sorunlar Bilmeyen Olan Lisesi Boğaz Gıcıklanması %29 Nefes Darlığı %8 Ağız Kuruluğu %20 Öksürük %14 Mide Bulanması %6 Sorun YaĢama Yüzdesi %83 %78 %80 %94 %18 Tablo 5 incelendiğinde, % 94 lük pay ile ortaokul mezunlarının, % 83 lük pay ile okuma yazma bilmeyen kesimin, % 80 lik pay ile ilkokul mezunlarının ve % 78 lik pay ile okuma yazması olan grubun zararlı gaz ve tozlara karģı maruziyete uğradığı ve lise meslek lisesi mezunlarının ise diğerlerinden çok daha düģük olan % 18 gibi bir oranla maruziyete uğradığı tespit edilmiģtir. Zararlı gaz ve tozlara olan maruziyete ait en büyük pay % 29 ile boğaz gıcıklanması olduğu görülmektedir. Tablo-6 TaĢıma Esnasında Zorlanmadan Dolayı Kaynaklanan Ergonomik Sorunların, ÇalıĢanların Eğitim Seviyesi ile ĠliĢkisi ÇalıĢanların Eğitim Durumu Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazması Olan Ġlkokul Ortaokul Lise / Meslek Lisesi Toplam Yüzde Sorunlar Bel Ağrıları %37 Bel Tutulması %14 Bel Fıtığı %7 DüĢürmeden Dolayı ĠĢ Kazası Kas Hastalıkları Sorun YaĢama Yüzdesi % %5 %83 %87 %82 %90 %16 Tablo-6 incelendiğinde, % 90 lık pay ile ortaokul, % 87 lik pay ile okuma yazması olan grup, % 83 lük pay ile okuma yazma bilmeyen grubun taģıma esnasında oluģan zorlanmalardan 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 116

9 dolayı problem yaģadıkları tespit edilmiģtir. % 16 lık pay ile lise ve meslek lisesi mezunlarının diğer kesimlere kıyasla daha az sorun yaģadığı görülmektedir. TaĢımadan dolayı oluģan zorlanmalardan dolayı oluģan problemler içerisinde en büyük pay, % 37 lik pay ile bel ağrıları olmuģtur. Tablo-2, tablo-3, tablo-5 ve tablo-6 de çalıģma ortamında yaģanan problemler tespit edilmiģ, bu problemlerin çalıģan kesimin eğitim durumuna göre sınıflandırıldığında en az etkilenen grubun lise veya meslek lisesi mezunları olduğu tespit edilmiģtir. Bu durumun tesadüflere bağlı olmadığı düģünülerek, örneklem grubunda ki çalıģanlara yapılan ankette ergonomik problemlere karģı tedbir alıp almadığı sorulmuģ, burada da çıkan sonuçlarda daha fazla eğitim almıģ olan grubun iģ güvenliğini sağlayacak tedbirleri aldığı gözlenmiģtir. Tablo-7 Mobilya Sektöründe ÇalıĢma Ergonomisini Etkileyen Problemlere KarĢı Alınan Tedbirler Ergonomik sorunlara karģı alınabilecek tedbirler Kulaklık Kullanımı Makinelere Ses Yalıtımı Yapılması Toz Maskesi Kullanımı Okuma Yazma Bilmeyen ÇalıĢanların Eğitim Durumu Okuma Yazması Olan Ġlkokul Ortaokul Lise / Meslek Lisesi Toplam Yüzde % % %5 Eldiven Kullanımı %5 Boya Kabini Kullanılması ĠĢ Gözlüğü Kullanımı Kolları Lastikli Önlük Kullanımı % % %3 Otomatik Kaldırıcı %3 Kullanımı Forklift Kullanımı %2 Konveyör Kullanımı %2 Toplam Yüzde %17 %30 %17 %37 %95 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 117

10 Tablo 7 da % 95 lik pay ile lise veya meslek lisesi mezunlarının çalıģma ergonomisini etkileyen ergonomik problemlere karģı tedbir aldığı gözlenmiģtir. Diğer grupların almıģ olduğu tedbirlerin yetersiz olduğu görülmekte, toplam örneklem içinde alınan tedbirlere bakıldığında % 5 ile % 2 arasında tedbir alındığı görülmektedir. Bu durum iģ güvenliği ve iģ sağlığı açısından çalıģanları olumsuz etkilemekte iģ yerlerinde iģ kazalarına ve meslek hastalıklarına rastlanmaktadır. Maalesef ülkemizde bu önlemler bir lüks olarak görülmekte çalıģanlar yetersiz eğitim aldığı için haklarını bilmemekte veya alınan tedbirlerin kendilerine sağlayacağı faydaları görmemektedir. 4. SONUÇ Mobilya üretimi yapan KOBĠ lerde çalıģma ergonomisinin araģtırılmasını konu alan bu çalıģmada Ģu sonuçlara ulaģılmıģtır. Mobilya imalatı yapan iģletmelerde, lise (çıraklık eğitim) veya meslek lisesi mezunlarının, çalıģma ortamında oluģabilecek problemlere karģı tedbir aldığı, bu sayede çalıģma ortamında yaģanabilecek problemlerden daha az etkilendiği tespit edilmiģtir. Eğitim seviyesi ortaokul ve altı olan çalıģanların, iģ güvenliği tedbirlerine itibar etmedikleri bu sebepten dolayı iģ kazası yaģadıkları ve meslek hastalıklarına yakalandıkları gözlemlenmiģtir. Mobilya atölyelerinde gerekli tedbirlerin alınmaması durumunda yaģanabilecek en önemli problemler, iģitme zorluğu, göz ağrısı ve gözde kanlanma, boğaz gıcıklanması ve bel ağrılarının olduğu tespit edilmiģtir. Mobilya imalatında, en sık alınan tedbirlerin, toz maskesi kullanımı, eldiven kullanımı ve iģ gözlüğü kullanımı olduğu görülmüģtür. Bu sonuçlar ıģığında, aģağıdaki maddeler önerilebilir, Mobilya imalatını yapan iģletmeler için, iģ güvenliğini ve çalıģma ergonomisini sağlayacak yeni yasalar çıkarılmalı. Mobilya imalatı yapan iģletmelerde, çalıģanlardan tecrübesi olan bir iģçi iģ güvenliği uzmanı olması zorunlu tutulmalı, ÇalıĢanlar için her hafta 1 saat iģ güvenliği eğitimi zorunlu tutulmalı, Mobilya atölyelerinde konveyör sistemi mecbur tutulmalı, YaĢanabilecek ergonomi sorunları önceden tespit edilmeli ve gerekli tedbirler alınmalı, ĠĢ yeri içinde çalıģma kurallarına uymayanlara cezai iģlem uygulanmalı, ÇalıĢma ortamının temiz kalması için aspiratör sistemi kurulmalı, ĠĢe alınacak kiģiler meslek lisesi veya lise mezunlarından seçilmeli, ÇalıĢanların pratik bilgisi olup olmadığı kontrol edilmeli, ĠĢletme içinde uyarı ve ikaz levhaları bulunmalı, ÇalıĢma ortamı sürekli temizlenmeli, Makinelere ve elektrik sistemine aylık bakım yapılmalı, Makinelere koruyucu siper takılmalıdır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 118

11 Ergonomik koģulların iyileģtirilmesi için yasal süreç baģlatılmalı, konu ile ilgili eğitim verilmeli, eğitim sonrasında sertifika verilmelidir. ĠĢ yeri açacak Ģahısların, bu sertifikayı alması zorunlu tutulmalıdır. Birkaç yıl içinde bu kültür geliģip daha etkin verimli ergonomik çalıģma ortamı oluģacaktır. KiĢisel koruyucu malzemeler mutlaka kullanılmalı, çalıģan iģçiler iģletme sahibi veya atölye Ģefi tarafından sürekli kontrol gözetim altında tutulmalıdır. ĠĢçilerin iģe konsantre olup olmadığına bakılmalı iģ ve makine koordinasyonu yapıldıktan sonra iģleme baģlanmalıdır. 50 den fazla iģçi çalıģtıran iģyerlerinde, doktor istihdamı olduğu gibi bir psikolog istihdam edilmelidir. KAYNAKLAR Cop R., Ofluoğlu G., (1998) ĠĢ kazaları ve Meslek Hastalıklarından Kaynaklanan Psiko- Sosyal Sorunlar ve YaĢam Kalitesi Üzerindeki Etkileri, Altıncı Ergonomi Kongresi, MPM Yayınları, Ankara, , Erkan N (1989) ÇalıĢma Hayatında Fizyolojik Stresler ve Ergonomi, II. Ulusal Ergonomi Kongresi, Ankara, 28, Kaya S, (2008) Ergonomi ve ÇalıĢanların Verimliliği Üzerine Etkileri, Ġzmir Ticaret Odası AR-GE yayınları, Ġzmir Resmi Gazete, (2003), ĠĢ Kanunu Basılı Yayınlar Yönetmeliği, Uysal B., Özçiftçi A.,Kurt ġ., (2005) Türkiye de Küçük ve Orta Ölçekli Mobilya Ġmalat ĠĢletmelerinde Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Analizi G.Ü.Fen Bilimleri Dergisi 18(3), Ankara, Dizdar E.,(2008) ĠĢ Güvenliği, Murathan Yayınevi, Trabzon İnternet Adresleri: Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 119

12 BAġARILI SÜRDÜRÜLEBĠLĠR ĠNOVASYON ve ÇALIġAN MEMNUNĠYETĠNE ETKĠSĠ Hüsamettin BAYRAM 1, Ramazan ġahġn 2, Mustafa KURT 3 1 ArĢ. Gör., Hitit Üniversitesi Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği Bölümü Çorum, eposta : husamettinbayram@hitit.edu.tr 2 Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği Bölümü Ankara, eposta : rsahin@gazi.edu.tr 3. Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği Bölümü Ankara, eposta : mkurt@gazi.edu.tr ÖZET Günümüzde gerek müģteri beklentileri gerekse arzda yaģanan kıyasıya rekabet kurumları kendilerini geliģtirmeye, müģterilerine yenilikler sunmaya ve inovasyonlar yaparak bunu devamlı hale getirmeye zorlamaktadır. Fakat inovasyon yapmak üzere odaklanmıģ bir iģletmede çalıģanların buna yönelik politikalardan nasıl etkilendikleri bilinmemektedir. Oysa ki, genelde kurumun çalıģanlarına yönelik tutumlarını da kapsayan bu tip politikalar çalıģan memnuniyeti açısından çok önemlidir. Bu çalıģmada sürdürülebilir inovasyon için öngörülen baģarı kriterlerin çalıģan memnuniyetine etkisini analiz etmek üzere Türkiye deki bir üniversitede anketler yapılmıģ ve bu elde edilen veriler Analitik HiyerarĢi Prosesi (AHP) adlı çok ölçütlü karar verme metodu ile değerlendirilmiģtir. ÇalıĢmanın bir ek sonucu olarak akademik personelin iģ memnuniyetine etki eden faktörlerin de önem sırası elde edilmiģtir. Anahtar Kelimeler : Sürdürülebilir inovasyon, ÇalıĢan memnuniyeti, Analitik hiyerarģi Prosesi ABSTRACT Nowadays, intense competition in both the customer demands and in the offer is forcing companies to improve themselves, to offer innovations their customers and to make those consistently. But, in a company focused on to innovate, it is unknown how employees are effected from the policies that lead to succesful sustainable innovations. However, such policies that comprises the attitudes of companies towards their employees is very important in terms of employee satisfaction. In this study, in order to determine the effects of successful sustainable innovation criteria on employee satisfaction some surveys were conducted in a university in Turkey and the obtained data were evaluated employing a multi attribute decision making technique called Analytical Hierarchy Process. In addition, in the study, the factors influencing the job satisfaction of academic staff is also determined. Keywords: Sustainable Innovation, Employee Satisfaction, Analytic Hierarchy Process 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 120

13 1. GĠRĠġ Günümüzde gerek müģteri beklentileri gerekse arzda yaģanan kıyasıya rekabet kurumları kendilerini geliģtirmeye, müģterilerine yenilikler sunmaya, inovasyonlar yapmaya ve bunu devamlı hale getirmeye zorlamaktadır. Bu ise kurumların operasyonel seviyeden stratejik seviyeye kadar tüm aģamalarında değiģime sebep olmakta ve kurumları derinden etkilemektedir. Fakat inovasyon yapmak üzere odaklanmıģ bir iģletmede çalıģanların buna yönelik politikalardan nasıl etkilendikleri bilinmemektedir. Oysa ki, genelde kurumun çalıģanlara yönelik tutumlarını içeren bu tip politikalar çalıģan memnuniyeti açısından çok önemlidir. 1.1.Ġnovasyon ve Sürdürülebilir Ġnovasyon Ġnovasyon değer oluģturmanın yeni yollarını keģfetmek olarak ifade edilebilir (Khan ve Al- Ansari, 2005). Bir olgunun inovasyon olabilmesi için geleneksel ürünler, hizmetler ve pazarlama yöntemlerinin dıģında hedef kitleyi cezbederek ve yepyeni bir değer meydana getirmesi gerekmektedir. Ġnovasyonu ve önemini daha açık bir Ģekilde örneklemek için MP3 oynatıcılar, cep telefonları, taģınabilir bilgisayarlar ve bunların ne kadar çabuk hayatımızda yer ettiği ve buna uyum sağlayamayan iģletmelerin bir anda silinip gittiği hatırlatılabilir. Dolayısı ile günümüzde inovasyon büyümek ve yaģamını devam ettirmek isteyen iģletmelerin en önemli unsurudur. Bu da sürdürülebilir inovasyon adı verilen kavramın açığa çıkmasına sebep olmuģtur. BaĢarılı bir inovatif kurumda inovasyonların ani yükseliģ ve düģüģlerden ziyade süregelen olması beklenir. Bunun için de organizasyonun fikilerin kuluçka döneminden ürün ve hizmetlere dönüģebileceği bir ortamı sağlaması gerekmektedir. Ġnovasyon programları, genelde böyle bir ortamın eksikliğinin olduğu organizasyonlarda baģarısızlığa uğramaktadır. (Nill ve Kemp, 2009; McElroy, 2003). Sürdürülebilir inovatif bir organizasyon organik ve akıģkan olmalıdır. Bu modern organizasyon yapısının baģarısı için yaratıcılığın sürekliliği önemlidir. Böyle bir organizasyon için literatürde çeģitli baģarı faktörleri derlenmiģtir (Knott, 2003; Khan ve Al-Ansari, 2005) : Takım liderlerinin aktif katılımı: Ġnovasyon çalıģmalarında takım liderlerinin dıģarıdan destek yerine doğrudan aktif katılımı projenin diğer alt kademelerinde baģarıyı artıran bir faktör olarak görülmüģtür. MüĢteri odaklı yaklaģım: Organizasyonun nihai unsurlarına değer katan tek öğrenin müģteri olduğu düģünülerek çıktıların ve bu çıktıları sağlayan süreçlerin müģteri memnuniyetine yönelik ele alınmasıdır. Dinamik organizasyon yapısı: Organizasyonun dıģ ve iç değiģiklikleri takip eden ve bu değiģikliklere çabuk uyum gösterebilen bir formda olması istenir. Değer odaklı yaklaģım: Sözde inovatif organizasyonlarda organizasyonun inovasyon ile ilgili çalıģmalarını ölçmede yapılan eğitimler ve bu eğitimlerin sayıları, çalıģmaların süreleri, katılım seviyesi ve sayısı gibi elementler ele alınır. Ancak bu çok da doğru bir yaklaģım değildir. Ġnovasyon çalıģmalarının kalitesini ölçmek için en doğru yöntem bu çalıģmaların organizasyona kattığı değeri ölçmektir. ĠĢbirlikçi yaklaģım: ĠĢletme içi çatıģan ve rekabet eden birimler yerine iģletmenin nihai olarak ortaya çıkaracağı bir inovasyonu hedef alarak ortak çalıģmalar yapmayı sağlayacak bir iģbirlikçi yaklaģım hem bir inovasyonun açığa çıkması hem de baģarısı için çok önemlidir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 121

14 Grup Odaklı kurum kültürü: Grup odaklı kurum kültürü iģletme içindeki çalıģmaların bireyler bazında değil gruplar halinde yapılmasını ve ödül sisteminin de bunun üzerine oturturlmasını öngörür. Yeteneğe dayalı iģ eğitimi:. Eğitimlerde koçluk ve geri-beslemeye yer verilip insanların yeteneğine göre eğitim almaları sağlanmalıdır. 1.2.ÇalıĢan Memnuniyeti ve Herzberg in Ġki Faktör Kuramı ÇalıĢmada bahsedilen ve çalıģan memniniyetinin seviyesinin tespitinde faydalanılan, motivasyon teorilerinin en önemlilerinden biri olan Herzberg iki faktör kuramıdır. Herzberg in çalıģmasında (1968) hijyen faktörler olarak adlandırdığı ve yokluğu halinde çalıģanı kötümser yapıp tatminsizliğe neden bu faktörler tek baģlarına varlığı halinde ise çalıģan memnuniyetini garanti edememektedirler. ÇalıĢmada yararlanılan bu faktörler: 1. ÇalıĢma koģulları 2. Üstlerin adil idaresi 3. Ücret 4. Terfi 5. ĠĢ güvencesi 6. Ġnsani iliģkiler 7. KiĢisel geliģim olanakları olarak belirtilmiģtir. 2. ÇALIġMANIN AMACI VE YÖNTEMĠ ÇalıĢmada literatürde (Knott, 2003; Khan & Al-Ansari, 2005) sürdürülebilir inovasyon için belirtilen baģarı faktörlerinin çalıģan memnuniyetine nasıl tesir ettiğinin tespit etmek amacıyla Herzberg in Ġki Faktör kuramı ve Saaty (1977) tarafından geliģtirilmiģ bir çok ölçütlü karar verme tekniği olan Analitik HiyerarĢi Süreci (AHP) adı verilen teknikten yararlanılmıģtır. Bu teknik karmaģık karar verme durumlarıyla baģa çıkmak için kullanılan bir yöntemdir ve literatürde çalıģan memnuniyeti ile ilgili çeģitli çalıģmalarda da kullanılmıģtır (Bozbura, Beskese ve Kahraman, 2007; Cheng, Li ve Fox, 2007, Khalifa ve Truong, 2009). ÇalıĢan memnuniyetinin sürdürülebilir inovasyon baģarı kriterlerinden nasıl etkilendiğinin tespiti için çalıģan memnuniyeti - Herzberg in hijyen faktörleri ve Herzberg in hijyen faktörleri sürdürülebilir inovasyon baģarı kriterleri ikili iliģkilerinin tespiti yoluna gidilmiģtir. Bu maksatla da aģağıda verilen tam hiyerarģik AHP modeli kurulmuģtır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 122

15 ġekil 1: ÇalıĢmada uygulanan AHP modelinin grafiksel gösterimi Bu modelin AHP ile değerlendirilmesi için iki aģamaya ait değerlerin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu değerlerden, hiyerarģinin orta sırasını oluģturan çalıģanın memnuniyeti - Herzberg hijyen faktörler iliģkisinin tespiti çalıģanlarla yapılan grup anketleri ile tespit edilirken, ikinci seviyeyi oluģturan sürdürülebilir inovasyon baģarı kriterleri - Herzberg hijyen faktörler kısmı için ise kurumda idari konumda bulunan kiģilerden yararlanılmıģtır. Anket çalıģması Türkiye nin yeni kurulmuģ üniversitelerinden birinde yapılmıģtır. Modelin 1. seviyesindeki ağırlıkların tespiti için üniversitedeki araģtırma görevlileri, uzmanlar ve idari konumda bulunmayan öğretim üyeleri ile anketler yapılmıģtır. Modelin 2. seviyesinin ağırlıklarının tespitinde ise özellikle kurumda idari görevi olan ve stratejik açıdan karar verme yetkisine sahip olan kiģiler tercih edilmiģtir. Anketlerde 1-7 likert ölçeği kullanılmıģ ve kiģilere anketleri doldurmalarından önce kısa bir açıklama yapılmıģtır. Daha sonra bu anket sonuçları eģ zamanlı olarak ikili karģılaģtırma matrisine doldurularak tutarlılığı kontrol edilmiģtir. Tutarsızlık durumlarında ise anketteki tutarsızlıklar belirlenip kiģilerden anketlerini gözden geçirmeleri talep edilerek bu tutarsızlıklar giderilmiģtir. Farklı kiģlerden elde edilen veriler geometrik ortalamalar yöntemi ile birleģtirilmiģtip ikili karģılaģtırma matrisleri derlenmiģtir. Daha sonra bu ikili karģılaģtırma matrislerinden faydalanılarak gerekli AHP hesaplamaları ile sonuçlar elde edilmiģtir. 3.Sayısal Sonuçlar Elde edilen sonuçlardan ilki çalıģmanın ikincil amacı olan hijyen faktörler ve çalıģan memnuniyetine olan etkisidir. Elde edilen sonuçlara göre çalıģan memnuniyetine etki eden hijyen faktörler arasından iģyerindeki çalıģma koģulları, terfi ve kiģisel geliģim olanakları 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 123

16 diğerleri arasından sıyrılarak ilk üç önemli iģ memnuniyeti kriteri olarak karģımıza çıkmaktadır. Diğer sonuçlar ise grafikte gösterilmiģtir. ġekil 2 : Herzberg in hijyen faktörlerinin çalıģan memnuniyetine etkisi Nihai ve çalıģmanın hedeflenen sonucu, yani sürdürülebilir inovasyon-çalıģan memnuniyeti iliģkisi yapılan hesaplamaların ardından elde edilmiģtir. Bu hesaplamalardan elde edilen sonuçlara göre sürdürülebilir inovasyon baģarı kriterlerinin çalıģan memnuniyetine etkilerine göre sıralanmıģ halleri aģağıdaki gibidir. 1. Takım liderlerinin aktif katılımı 2. MüĢteri odaklı yaklaģım 3. Dinamik organizasyon yapısı 4. Değer odaklı yaklaģım 5. Rekabetçi değil iģbirlikçi yaklaģım 6. Birey değil grup odaklı kurum kültürü 7. Yeteneğe dayalı iģ eğitimi 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 124

17 ġekil 3 : Sürdürülebilir inovasyon için öngörülen baģarı kriterlerinin çalıģan memnuniyetine etkisi 4. SONUÇ Sürdürülebilir inovasyon rekabet koģullarının kızıģtığı, gelir gider farkının daralarak kar marjının eridiği ve arz-talep dengesinin müģteri lehine döndüğü günümüz pazarında bunu baģarabilen organizasyonlara çok önemli avantajlar sunmaktadır. Benzer bir durumun sürekli güncel kalmak ve ilerlemeye yönelik adımlar atmak zorunda olan akademik dünyada da olduğu aģikardır. ÇalıĢmada, bir üniversitesinin çalıģanları ve idarecileri ile yapılan anketlere dayanarak organizasyonun inovasyon temelinde rekabet edebilirliği ile çalıģan memnuniyeti iliģkilendirilmiģ, baģarılı ve süregelen bir Ģekilde inovasyon yapan kurumun bu amaçla atacağı adımların hangilerinin kurum çalıģanlarının iģ memnuniyetini nasıl etkilediği sorgulanmıģtır. Ayrıca bir akademik kurumda çalıģan akademik personelin iģ memnuniyetini etkileyen faktörler de bu çalıģmanın bir yan sonucu olarak elde edilmiģtir. Elde edilen bulgulara göre bir akademik kurumda çalıģan memnuniyetini en çok etkileyen faktörlerin baģında rekabetçi yerine iģbirlikçi yaklaģım ve yeteneğe dayalı iģ eğitimi gelmektedir. Üçüncü ve dördüncü olarak ise sırasıyla takım liderlerinin aktif katılımı ve birey değil grup odaklı kurum kültürü gelmektedir. Geriye kalan diğer üç faktör ise bu dört faktöre göre daha küçük etkide bulunmaktadır. Bu bulguda en dikkat çekici olan ise gerek çalıģanlar gerekse de idari yetkiye sahip diğer akademik personel arasında öne çıkarılan en önemli faktörlerden üçünün (1,3 ve 4. sıradakiler) grup ve iģbirliği ile ilgisi olmasıdır. Bu ise organizasyonlardaki çalıģan memnuniyetinin ne gibi aktivitilerle sağlanabileceğine dair ipuçları içermektedir. ÇalıĢmada elde edilen bir ek bilgi ise ilgili akademik personelin iģ memnuniyetine etki eden direkt faktörler üzerinedir. Buna göre en önemli faktörler iģ yerindeki çalıģma koģulları, terfi olanakları, iģ güvencesi, ücret ve kiģisel geliģim olanaklarıdır. Bu beģ faktörün geriye kalan diğer üç taneden bariz bir Ģekilde ayrıldığı görülmektedir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 125

18 Bu çalıģma sürdürülebilir inovasyonun çalıģan memnuniyeti yönünü ele almıģtır. Ġleri bir çalıģma olarak mevcut çalıģmadaki katılımcı sayısının artırılması, hiyerarģik seviyelerin kendi iç iliģkilerinin gözönüne alınarak bir analitik ağ prosesi Ģeklinde modellenmesi ve anketlerin daha rekabetçi bir özel kuruluģta yapılması planlanmaktadır. Ayrıca Herzberg in motivatör faktörlerinin de çalıģmaya katılması düģünülmektedir. KAYNAKLAR Bozbura F.T., BeĢkese A. ve Kahraman C., (2007) Prioritization of human capital measurement indicators using fuzzy AHP, Expert Systems with applications, 32, Cheng E. W. L., Li H. ve Fox P., (2007) Job Performance Dimensions for Improving Final Project Outcomes, Journal of Construction Engineering and Management, 133, Herzberg, F., (1968) One more time: how do you motivate employees?, Harvard Business Review, 46, Herzberg, F., Mausner, B. ve Snyderman,(1959), The Motivation to Work. John Wiley. New York. Khalifa M.H. ve Truong Q., (2009) The Relationship between Employee Perceptions of Equity and Job Satisfaction in the Egyptian Private Universities, Eurasian Journal of Business and Economics, 3(5), Khan,M.R., Al-Ansari M., (2005) Sustainable Innovation as Corporate Strategy, Saudi Aramco Knott, A.M., (2003) Persistent Heterogenity and Sustainable Innovation, Strategic Management Journal, 24, McElroy, M., (2003) The New Knowledge Management: Complexity, Learning and Sustainable Innovation, Butterworth-Heinemann, Boston Nill J., Kemp,R., (2009) Evoulutionary Approaches for Sustainable Innovation Policies: From Niche to Paradigm, Special Issue: Emerging Challenges for Science, Technology and Innovation Policy Research: A Reflexive Overview, 38, Saaty, T. L., (1977) A scaling method for priorities in hierarchical structures, Journal of Mathematical Psychology, 15, Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 126

19 MADENCĠLĠK SEKTÖRÜ ÇALIġANLARININ Ġġ STRESĠNE ĠLĠġKĠN BĠR ÇALIġMA-BĠR MADEN ĠġLETMESĠ UYGULAMASI Cemile Gürçay ÇETĠN 1, Mehmet ÖZGAN 2 1 Yrd.Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi Ġdari Bilimler Fakültesi Dokuz çeģmeler Kampüsü ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri Bölümü Ġzmir, e-posta: cemile.gurcay@deu.edu.tr 2 Uzman, Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi Ġdari Bilimler Fakültesi Dokuz çeģmeler Kampüsü ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri Bölümü Ġzmir, e-posta: mehmetozgan@yahoo.com ÖZET Modern toplum hastalığı olarak tanımlanan stres, kiģinin etkinliğini ve verimliliğini dolayısıyla örgütün performansını olumsuz etkileyen bir kavramdır. Bu nedenle örgütlerde, çalıģanların stres düzeylerinin kontrol altına alınması gerekmektedir. ÇalıĢmanın amacı, madencilik sektöründe faaliyet gösteren bir iģletmede iģ stresini ölçmek ve stres kaynaklarını ortaya koymaktır. Bu amaç için, Ege bölgesinde faaliyet gösteren bir madencilik firmasının çalıģanlarıyla bir anket çalıģması gerçekleģtirilmiģ ve elde edilen bulgular değerlendirilmiģtir. 129 kiģiye anket dağıtılmıģ, 72 kiģiden yanıt alınabilmiģtir. AraĢtırmaya katılım oranı %56 dır. Verilerin değerlendirilmesinde student t testi, tek yönlü varyans analizi, ortalama, standart sapma ve scheffe testi kullanılmıģtır. Elde edilen sonuca göre çalıģmaya katılan 72 kiģinin iģ stres puanı düģük çıkmıģtır. ĠĢ stresi puanlarında yalnızca örgütsel politika ve yapı alt boyutlarının puanı genel stres ortalamasının üzerindedir. ÇalıĢanların göreceli olarak örgütsel politika uygulamaları kaynaklı olan stresi, ücret yetersizliği ve adaletsizliği nedeniyle yaģadıkları tespit edilmiģtir. Stres düzeyinin demografik değiģkenlere göre farklılaģıp farklılaģmadığı incelendiğinde ise sadece kurumda çalıģma süresine göre iģ stresi düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuģtur. Anahtar Kelimeler: 1.Stres, 2.ĠĢ Stresi, 3.Madencilik Sektörü ABSTRACT Stress which is defined as disease of the modern society is a concept which negatively affects the efficiency and the productivity of an individual. For this reason, organizations should take precautions to keep the stress of employees at low level. The objective of this study is to reveal the present situation of work stress in mining sector and examine the sources of stress in work life. In the study, the findings obtained from the survey which is carried out with the employees of an operating firm in the mining sector in the Aegean region have been assessed. The questionnaire was designed for 129 employees (engineers, technicians and administrative personal). But, a total of 72 usable questionnaires were returned. In other words, 56% of the employees participated in the study. In the evaluation process of the data, mean, standard deviation, one-way ANOVA, Student t test and Scheffe test were used. The results of the 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 127

20 study indicated that the stress points of 72 employees are low. The only two sub-branches of work stress such as organizational policy and structure are above the general stress average. Looking at the sources of stress, it is determined that employees experience more stress due to wage inequality and lack of adequate salary of organizational policy in comparison to the other dimensions of work stress. A statistical difference arises in the work stress level depending on the only tenure in current organization, when it is examined whether stress level vary according to demographic characteristics. Key words: 1.Stress, 2.Work Stress, 3.Mining Sector 1. GĠRĠġ Spesifik olaylara spesifik olmayan tepkiler olarak ifade edilen stresin, negatif ve pozitif olmak üzere iki yönü olduğu bilinmektedir. Bir öğrencinin baģarı listesine girmesi veya bir çalıģanın terfi etmesi için algıladığı optimum stres, stresin olumlu yönü olarak tanımlanırken, bir çalıģanın baģarı listesine girmesi veya terfi alması için aģırı stres algısı içinde olması stresin negatif yönü olarak tanımlanır. Önemli olan algılanan ve hissedilen stresin düzeyidir. Eğer stres çok ise bu kiģiyi olumsuz bir Ģekilde etkilemekte hastalanmasının yanı sıra etkinlik ve verimlilik kaybına da neden olabilmektedir. Optimum stres ise bireyin etkinliğini ve verimliliğini arttırılabilmektedir (Luthans, 1992; Riggio, 2003). Stres olumlu yönü de bulunmasına rağmen, genelde bireyin yaģam kalitesini olumsuz etkileyen bir olgu olarak görülmektedir. Birçok tanımda stres, bireyin herhangi bir fiziksel veya psikolojik uyarıcı karģısında gerekli uyumu sağlayabilmek için tepki göstermesi olarak ifade edilmektedir (Moorhead and Griffin, 1998). Diğer bir değiģle stres, birey ve çevre etkileģiminin ürünüdür. Stresin sonuçları fiziksel, davranıģsal ve psikolojik olmak üzere üç farklı boyutta oluģabilmektedir (Hellriegel vd., 2001; Riggio, 2003). Stres, bireyin tüm yaģamsal faaliyet alanlarından (fiziksel stres, doğum stresi, ölüm stresi, evlilik stresi, eğitim stresi, iģ stresi vb.) beslenmektedir. Bu alanlar içerisinde çalıģma yaģamının önemi bireyin, yaģamla mücadeleye baģladığı ve kendi ayakları üzerinde durduğu, fazla sorumluluk aldığı dönem olmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemin birey açısından stresli bir dönem olmasının yanında bu dönemin endüstrileģme ile ortaya çıkardığı zorluklar, aģırı ve ağır çalıģma koģulları söz konusu stresin derecesini daha da arttırabilmekte, stresli bireyler sağlık, verim ve güven konularında olması gereken düzeyin altına inebilmektedir (Hellriegel vd., 2001). ĠĢ stresi düzeyi ve yarattığı sonuçlar ile ilgili olarak yapılmıģ birçok çalıģma, iģ stresi ile kalp hastalıkları, ruhsal bozukluklar, iģ tatminsizliği, kazalar, iģe yabancılaģma, verim düģüģü, aile problemleri ve kanser benzeri istenmeyen sonuçlar arasında iliģki olduğunu göstermiģtir (Danna ve Griffin, 1999). Ayrıca, çalıģma ortamının fiziksel Ģartlarından dolayı artan risk de sonuçları itibari ile strese neden olabilmektedir. Bu durum özellikle, maden ocakları, petrokimya, yanıcı kimyevi maddelerin bulunduğu iģyerlerinde yoğun olarak ortaya çıkmaktadır (Keser, 2009). Madencilik sektöründe, iģ ortamının fiziki koģulları kaynaklı kaza riskinin yüksek olma ihtimaline paralel Ģekilde stres düzeyinin de yüksek olması söz konusudur. Madendeki çalıģma ortamında tehdit unsuru taģıyan her tehlike faktörü ruh ve beden sağlığı bakımından potansiyel bir stres verici olarak algılanabilmektedir. Nitekim, literatürde yer alan birçok 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 128

21 çalıģmada maden çalıģanlarının stres düzeylerinin yüksek olduğu vurgulanmaktadır (Hargreaves, 1999; Cam, 2004; Özmutaf 2006). 2. YÖNTEM Uygulama çalıģması, Ege bölgesinde faaliyet gösteren bir madencilik iģletmesinde gerçekleģtirilmiģtir. Uygulamanın evrenini, iģletmede görev yapan 129 idari çalıģan (mühendis, tekniker ve idari personel) oluģmaktadır. Örneklem seçimi yapılmamıģ, evrenin tümü araģtırma kapsamına alınmıģtır. ÇalıĢmada, uygulamanın yapıldığı günlerde iģletmede olan, araģtırmaya katılmayı kabul eden ve anket bilgilerini eksiksiz olarak yanıtlayan %30,6 sı mühendis, %33,3 ü tekniker ve %36,1 i idari personel toplam 72 çalıģanın bilgileri değerlendirilmiģtir (Tablo 1). Tablo 1. ÇalıĢanların ġirketteki Pozisyonlarına Göre Dağılımları Organizasyondaki Pozisyon Sıklık Yüzde Mühendis 22 30,6 Tekniker 24 33,3 Ġdari Personel 26 36,1 Toplam ,0 ÇalıĢma, survey yöntemi ile gerçekleģtirilmiģtir. Bu çalıģmanın amaçlarına ulaģmak için 2 bölümden oluģan anket kullanılmıģtır. Ġlk bölüm çalıģanların demografik özelliklerine iliģkin sorulardan, ikinci bölüm iģ stresi kaynaklarını belirleyen 27 maddeden oluģmaktadır. Anket, literatürdeki çeģitli stres ölçekleri incelenerek oluģturulmuģtur. ĠĢ stres ölçeğindeki sorularda 5 li Likert kullanılmıģtır. Öncelikle faktör analizi yapılmıģtır. Bartlett s testi p=0,00<0,05, KMO değeri 0,61 (faktör analizi uygunluk indisti) ve toplam açıklanan varyans 0,68 çıkmıģtır. Analiz sonucunda 27 madde 5 faktörde toplanmıģtır ve 5 ana faktör iģ stresinin %68 ini açıklamaktadır. Uygulamada beklenen açıklanan varyans seviyesi %60 dan az olmamalıdır(altunıģık vd. 2007). 5 faktörün tespitinden sonra ölçeğe güvenilirlik analizi yapılmıģtır (Tablo 2). Tablo 2. Güvenilirlik Analizi DeğiĢkenler DeğiĢken Sayısı Alpha ( ) Örgütsel politika 6 0,85 Örgütsel yapı 4 0,81 Fiziksel KoĢullar 5 0,84 ĠĢin yapısı 6 0,88 Çevresel KoĢullar 6 0,81 Genel Güvenilirlik 27 0,92 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 129

22 Tablo 2 de stres ölçeğine yönelik güvenilirlik sonuçları incelendiğinde tüm değiģken gruplarının güvenirliği yüksek derecede güvenilir (0,80 < α < 1) çıkmıģtır. Verilerin analizinde ortalama, standart sapma, t testi, scheffe testi, tek yönlü anova kullanılmıģtır. Analizler SPSS paket programı ile yapılmıģtır. Faktör yapıları temel bileģenler analizi (varimax) ile test edilmiģtir. Güvenilirlik analizinde ise cronbach alpha kullanılmıģtır. 3. BULGULAR VE TARTIġMA 3.1 Demografik Özelliklerin Frekans Analizi ÇalıĢmaya katılanların %94,4 ü erkek, %5,6 sı kadındır(tablo 3). Sektörün koģullarından dolayı örneklemdeki bayan sayısı çok azdır. Bu nedenle cinsiyet homojen dağılmamaktadır ve analizlerde değerlendirme dıģında tutulmuģtur. Ancak, farklı sektörlerde gerçekleģtirilen araģtırmalarda cinsiyet ile stres arasında bir etkileģim olduğu sonucuna ulaģılmıģtır. Nitekim, Ilgar ın (2001) ve Ergun un (2008) çalıģmalarına göre kadınlar erkeklerden daha streslidir. Tablo 3. Demografik Özelliklerin Frekans Analizi Demografik Özellikler Sıklık Yüzde Erkek 68 94,4 Cinsiyet Kadın 4 5,6 Toplam ,5 YaĢ ,9 38 üstü 22 30,6 Toplam Evli 54 75,0 Medeni Durum Bekar 18 25,0 Toplam Lise 24 33,3 Eğitim Durumu Önlisans 20 27,8 Lisans 28 38,9 Toplam Mühendis 22 30,6 Pozisyon Tekniker 24 33,3 Ġdari personel 26 36,1 Kurumdaki ÇalıĢma Süresi Toplam yıldan az 15 20,9 1-5 yıl 27 37, yıl 15 20,8 10 yıl üstü 15 20,8 Toplam YaĢlar incelendiğinde örneklemin, %30,5 i 18-28, %38,9 u 29-38, %30,6 sı 38 üstü yaģ aralığında yer almaktadır. Medeni duruma göre dağılımda, % 75 inin evli, % 25 inin bekâr olduğu görülmektedir. Eğitim düzeylerinde ise, %33,3 ü lise, %27,8 i önlisans, %38,9 unun 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 130

23 lisans mezunu olduğu görülmektedir. ĠĢletmede çalıģma süreleri konusunda %20,9 u 1 yıldan az, %37,5 i 1-5 yıl, %20,8 i 6-10 yıl, %20,8 i 10 yıl ve üzeri bir süredir çalıģıyor oldukları bilgisine ulaģılmıģtır. 3.2 ĠĢ Stres Düzeyinin Demografik Özelliklere Göre Farklılığı Tablo 4 de iģ stresi düzeyinin demografik özelliklere göre anlamlı bir fark gösterip göstermediği sorgulanmaktadır. Elde edilen sonuçlardan iģ stres düzeyinin iģletmede çalıģılan süre hariç diğer demografik özelliklere göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmektedir. ÇalıĢanların stresten etkilenme düzeyleri kurumda çalıģılan süreye göre anlamlı düzeyde farklılık göstermektedir. Farklılığın hangi boyutlarda ortaya çıktığını belirlemek için gerçekleģtirilen Post Hoc Scheffe testinin sonuçlarına göre 1 yıldan az ile 6-10 yıl ve 1 yıldan az ile 10 yıl üzeri arasında iģ stres düzeyleri açısından anlamlı fark vardır. Bu farka göre, 1 yıldan az süreyle iģletmede çalıģanların iģ stres düzeyleri, 6-10 ile 10 yıl üzeri süre ile çalıģanlardan daha yüksektir. Stres ile iģletmede çalıģılan süre arasındaki anlamlı farklılık, madende yeni iģe baģlamıģ olan çalıģanın farklı bir örgüt kültürü ve yapısına uyum sağlama sürecindeki zorluklardan kaynaklanabilir. ĠĢletmede çalıģma süresi arttıkça çalıģanın organizasyonun kültürüne ve yapısına uyumu kolaylaģabilir. Tablo 4. ĠĢ Stres Düzeyinin Demografik Özelliklere Göre Analizi Demografik DeğiĢkenler s F/t P YaĢ Medeni Durum Eğitim Durumu Pozisyon Kurumda ÇalıĢılan Süre ,55 0, ,08 0,67 38 üstü 2,19 0,81 Evli 2,19 0,71 Bekar 2,46 0,72 Lise 2,18 0,85 Önlisans 2,18 0,59 Lisans 2,38 0,68 Mühendis 2,38 0,68 Tekniker 2,15 0,45 Ġdari personel 2,25 0,92 1 yıldan az 2,80 0, yıl 2,32 0, yıl 1,97 0,76 10 yıl üstü 1,88 0,59 F: 2,99 0,06 t: -1,42 0,16 F: 0,64 0,53 W:0,92* BF:0,62* 0,41* 0,54* F: 6,22 0,01 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 131

24 * Söz konusu değiģken için grup varyansları eģit değildir. Bu nedenle Welch ve Brown- Forsythe testleri yapılmıģtır. : Ortalama değer, s: Standart sapma, t: t testi istatistiği F: Tek yönlü varyans analizi F istatistiği, p: Anlamlılık düzeyi 3.3 ĠĢ Stresi Değerleme DeğiĢkenlerinin Tanımsal Ġstatistik Analizleri BeĢ faktörden oluģan stres değerleme değiģkenlerinin değerlerinde 5 ana faktör birbirlerine benzer ve düģük seviyededir(tablo 5). Genel stres ortalaması 2,26 ortalama değeri ile çalıģanların streslerinin düģük seviyede olduğunu göstermektedir. Ancak iģ stresi faktörlerinden iki grubun stres düzeyin genel ortalamaya göre yüksektir. Bunlar; 2,63 stres ortalaması ile örgütsel politikanın yarattığı ve 2,28 ortalama ile örgütsel yapının yarattığı strestir. Tablo 5 den görüldüğü gibi en önemli 5 stres kaynağı sırasıyla ücret adaletsizliği, yetersiz ücret, aģırı iģ yükü, yetki ve sorumluluklardaki uyumsuzluk ve tehlikeli çalıģma ortamıdır. Ġlk 5 stres değiģkeni içerisinde yer alan 3 değiģken örgütsel politika ile ilgilidir. Diğerleri ise iģin yapısı ve çalıģma ortamı ile ilgilidir. Madencilik sektörünün zor ve tehlikeli çalıģma koģulları barındırmasına rağmen iģletmenin örgütsel politikası altında yer alan stres kaynaklarının çalıģma koģullarından daha fazla strese neden uygulama yapılan grubun özelliğinden kaynaklanıyor olabilir. ÇalıĢma sonucumuzu destekler nitelikte iģ stresi konusunda ücretin önemli bir faktör olduğunu farklı çalıģmaların sonuçları da ortaya koymaktadır. Nitekim, sağlık iģletmelerinde örgütsel stres ile performans arasındaki iliģkiyi inceleyen Ergun a (2008) ve otel iģletmelerinde örgütsel stres ile iģ bırakma arasındaki iliģkiyi inceleyen Aydın (2004) ın çalıģmalarına göre yetersiz maaģ ve ücret dengesizliği en önemli stres kaynağıdır. 4. SONUÇ VE ÖNERĠLER Yokluğu da yüksek olması da kiģisel, kurumsal ve toplumsal olumsuzluklar yaratan stres olgusu fark edilmek ve yönetilmek gerekliliği taģıyan bir niteliktedir. Farklı yaģam alanlarında, insanın rahatlığına, sağlıklılığına, mutluluğuna, verimliliğine ve yaģam kalitesinin yüksekliği ile sürdürülebilirliğine katkı sağlayan ve katkı sağlanması yolunda geliģmelerle destekleyen ergonomik çalıģmalar ve uygulamalar insan tarafından ve insan için gerçekleģtirilen farklı düzenlemelerin temelini oluģturmaktadır. Bu noktada çağın hastalığı olarak da tanımlanan stres, insanın olduğu her alanda varlığını farklı yoğunluklarda ve çeģitliliklerde hissettirmekte, önlem alınabilmesi için tespit ve kabul edilmesi gerekliliği oluģmaktadır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 132

25 Tablo 5. ĠĢ Stresi Değerleme DeğiĢkenlerinin Tanımsal Ġstatistik Analizi DeğiĢkenler s Örgütsel politika 2,63 0,97 1 Yetersiz maaģ 3,04 1,36 2. Ücret adaletsizliği 3,17 1,37 3.Yetki ve sorumluluklarda uyumsuzluk 2,82 1,34 4.Performans değerlendirme adaletsizliği 2,64 1,26 5.Önümüzdeki 5 yıl içinde iģten çıkarılabilme endiģesi 2,01 1,22 6.Yetenek ve beceri düzeyinizden düģük bir terfinin yarattığı memnuniyetsizlik 2,10 1,31 Organizasyonel Yapı 2,28 1,05 7. Karar vermek için yeterli yetkiye sahip olmama 2,33 1,36 8. Kararlara katılamama 2,24 1,27 9. Görevle ilgili sorumlulukların açık olmaması 2,21 1,28 10.Birbiri ile çeliģen iģleri yapma mecburiyeti 2,35 1,34 Fiziksel KoĢullar 2,00 0, ÇalıĢma ortamının sıcak veya soğuk olması 1,88 1, ÇalıĢma ortamının çok gürültülü olması 2,01 1, ÇalıĢma ortamında ıģıklandırma yetersizliği 1,57 0, ÇalıĢma ortamında gerekli araç-gereç eksikliği 1,79 1, ÇalıĢma ortamında tehlikenin varlığı 2,75 1,56 ĠĢin Yapısı 2,24 0, ĠĢlerin çok kısa sürede bitirilme baskısı 2,74 1,39 17.ÇalıĢma saatlerindeki belirsizlik 2,03 1, ĠĢin sürekli göz önünde yapılması zorluğu 1,99 1,25 19.ĠĢin aģırı monoton olması 2,03 1,24 20.ĠĢ yükünün fazlalığı 2,90 1, Vardiyalı ÇalıĢma 1,75 1,18 Çevresel KoĢullar 2,16 0, Ülke ve dünya ekonomisinde yaģanan belirsizlikler ve krizler 2,35 1, Teknolojide meydana gelen değiģiklikler ve yenilikler 1,71 0, YaĢanılan Ģehirdeki kentsel sorunlar (gürültü, kirlilik, ulaģım vb) 2,62 1, Ülkenin siyasi yapısındaki değiģim ve belirsizlikler 2,47 1, YaĢanılan Ģehirdeki sosyal ve kültürel değiģimin hızına uyamamak 1,82 1, Aile üyeleri arasında yaģanan sorunlar 1,97 1,33 Genel Ortalama 2,26 0,72 Bu kapsamda, sektör itibari ve çalıģma ortamı nedeni ile risk düzeyi yüksek olan madencilik sektöründe faaliyet gösteren bir iģletmede iģ stresi ile ilgili bir uygulama çalıģması yapılmıģtır. AraĢtırmaya katılanların stres düzeyi düģük seviyede çıkmıģtır. ĠĢ stresi alt faktörlere göre incelendiğinde iki faktörün stres ortalaması genel stres ortalamasından yüksektir. Bunlar, örgütsel politika ve örgütsel yapıdır. Örgütsel politikadan kaynaklanan stres düzeyinin en önemli stres kaynakları ücret adaletsizliği ve ücret yetersizliğidir. AraĢtırmaya katılanların iģ stres düzeyi kurumda çalıģılan süre dıģında kalan demografik özelliklere göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Farklılığın iģletmede 1 yıldan az çalıģanlarda ortaya çıktığı tespit edilmiģtir. ĠĢletmede 1 yıldan az süreyle çalıģanların iģ stres düzeyleri 6-10 yıl ve 10 yıl ve üzeri çalıģanlardan daha yüksektir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 133

26 Ergonomik çalıģma ortamı olgusu ağırlıklı, öncelikli ve yalnızca fiziki koģullarla ilgili tanımlanacak kadar dar kapsamlı değildir. Bu noktada, iģin olmazsa olmaz fiziki koģullarının olumsuzluğunu bir ölçüde giderecek örgütsel politika ve organizasyonel yapı ile ilgili düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadır. ĠĢ stresi düzeyinin genel olarak çok yüksek olmaması örneklemin maden ocağında çalıģanları kapsamamasından kaynaklanabilir. ÇalıĢmanın bir sonraki adımı bu çalıģanlarla bir uygulamanın yapılması Ģeklinde oluģturulabilir. ĠĢletmede kıdemi düģük olan çalıģanların stres algısını ve düzeyini azaltabilmek için destekleyici programlar kapsamında iģe alıģtırma ve oryantasyon uygulaması baģlatılabilir. KAYNAKLAR AltunıĢık R., CoĢkun R., Bayraktaroğlu S. ve Yıldırım E. (2007) Sosyal Bilimlerde AraĢtırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, Sakarya Yayıncılık, Sakarya. Aydın ġ. (2004) Otel ĠĢletmelerinde Stres Faktörleri Ġle ĠĢ Bırakma ĠliĢkisi: 4-5 Yıldızlı Otel ĠĢletmeleri Uygulaması, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir. Cam E. (2004) ÇalıĢma YaĢamında Stres ve Kamu Kesiminde Kadın ÇalıĢanlar, Uluslar arası Ġnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), Danna K. ve Griffin W.R. (1999) Health and Well-Being in the Workplace: A Review and Synthesis of the Literature, Journal of Management, 25(3), Ergun G. (2008). Sağlık ĠĢletmelerinde Örgütsel Stresin ĠĢgücü Performansıyla EtkileĢiminin Ġncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir. Hargreaves G. (1999). Stress Management, Amacom Press, New York. Hellriegel D., Slocum W.J. ve Woodman W.R. (2001). Organizational Behavior, South- Western College Publishing, Ohio. Ilgar Ö. (2001). Örgütsel Stresin ÇalıĢan Kadınlar Üzerindeki Etkileri ve Stresle BaĢa Çıkma Yolları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Ġstanbul. Keser A. (2009). ÇalıĢma Psikolojisi, Ekin Yayınevi, Bursa. Luthans F. (1992). Organizational Behavior, McGraw-Hill, New York. Moorhead G. ve Griffin W. (1998). Managing People and Organizations, Houghton Mifflin Company, New York. Özmutaf M.N. (2006). Örgütlerde Ġnsan Kaynakları ve Stres: Ampirik Bir YaklaĢım, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(1-2), Riggio E.R. (2003). Introduction to Industrial / Organizational Psychology, Prentice Hall, California. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 134

27 ESENBOĞA MEYDAN KONTROL KULESĠ NDE STRES FAKTÖRLERĠNĠN TOPSĠS YÖNTEMĠ ĠLE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Nevra YAMAN 1, Ediz ATMACA 2 1 Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi, Esenboğa Havalimanı, Ankara, e-posta: nevrayaman@yahoo.com 2 Gazi Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Maltepe Ankara, e-posta: hediz@gazi.edu.tr ÖZET Hava trafik kontrol, hava trafik akıģı ile can ve mal güvenliğinin sağlanmasında giderek daha fazla önem kazanmaktadır. ĠĢin niteliği açısından düģünüldüğünde de, zorluk derecesi oldukça yüksektir. Hava trafik kontrolörleri, yoğun bir strese maruz kalmakta ve yapılan iģ dünyada en stresli iģlerden biri olarak görülmektedir. Belli standartlara göre yürütülmekte olan bu iģ, en ufak bir hatada bile bir felaketle sonuçlanabilmektedir. Yapılan çalıģmada, Esenboğa Havalimanı Meydan Kontrol Kulesi nde strese neden olan faktörler önem derecelerine göre sıralanarak değerlendirme yapılmıģtır. Bu amaçla, hava trafik kontrolörleri üzerinde stres yaratan faktörler sıralanmıģtır. Faktörlerin sıralanmasında, çok ölçütlü karar verme yöntemlerinden TOPSIS yöntemi kullanılmıģtır. TOPSIS yöntemi ile alternatif seçeneklerin belirli kriterler doğrultusunda ve kriterlerin alabileceği maksimum ve minimum değerler arasındaki ideal duruma göre karģılaģtırılması gerçekleģtirilerek, stres nedenlerinin önem dereceleri belirlenmiģtir. Anahtar Kelimeler: Hava Trafik Kontrol, Stres Faktörleri, TOPSIS ABSTRACT Air traffic control has gradually gained importance in air traffic flow and, providing security of life and property. In terms of job characteristics, level of difficulty is considerably high. Air traffic controllers are exposed to heavy stress and this profession is seemed to be most stressful one among the others. This job is executed according to standardized rules. A disaster can emerge even if a small mistake is done. In this study, factors which cause stress are analysed in Esenboğa Airport Tower. These factors are prioritized and assessment is made. In ranking stres factors, TOPSIS method which is one of the multi criterion decisionmaking techniques is used. Stress factors are compared with each other according to ideal case with TOPSIS method and importance of stress factors are determined. Keywords: Air Traffic Control, Stress Factors, TOPSIS 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 135

28 1.GĠRĠġ Günümüzde, havacılık hızla büyüyen bir sektör haline gelmiģtir. Bununla birlikte hava trafik yönetiminde de iģ yoğunluğu artmakta ve hava trafik kontrolörleri tarafından verilen hizmet önem kazanmaktadır. Hava trafik kontrol, dünya standartlarına göre sınırları çizilmiģ bir iģ olarak görülse de, birçok durumda kontrolörler tarafından verilen kararlar da önemli olmaktadır. Böyle düģünüldüğünde, verilen hizmetin kalite ve güvenliği için hava trafik kontrol çalıģanlarının rolü çok büyük olmaktadır. Bu nedenle, kontrolörlerin çalıģma ortamlarının olabildiğice stresten uzak ve rahat olması istenmektedir. Ancak, tüm koģullar bir arada düģünüldüğünde, çalıģma ortamında strese neden olabilecek bazı faktörlerle karģılaģılmıģtır. Burada da, TOPSIS yöntemi ile strese neden olan bu faktörlerin önem dereceleri belirlenmiģtir. 2. bölümde hava trafik kontrol hizmetinden bahsedilmiģ ve 3. bölümde uygulama çalıģmasına yer verilmiģtir. 4. bölümde ise elde edilen sonuçlar yer almaktadır. 2. HAVA TRAFĠK KONTROL HĠZMETĠ Hava trafik kontrol hizmeti, hava araçlarının manevra sahası üzerinde veya uçuģun herhangi bir safhasında birbirleriyle ve her türlü manialarla (bina, dağlar, yerdeki diğer araçlar vs.) çarpıģmasını önlemek; hızlı ve düzenli bir hava trafik akıģını sağlamak amacıyla verilen hizmettir. Hava trafik kontrol hizmeti, hava trafik kontrol üniteleri tarafından verilmekte olup, bu hizmetler görev ve sorumluluk alanlarına göre, Meydan Kontrol Hizmeti (TWR), Saha Kontrol Hizmeti (ACC), YaklaĢma Kontrol Hizmeti (APP) olmak üzere üç bölüme ayrılmıģtır. Bu çalıģmada, hava trafik kontrol hizmetlerinden meydan kulesinde verilen Meydan Kontrol Hizmeti ele alınmıģ ve kuledeki çalıģma Ģartları ve hava trafik kontrolörleri incelenmiģtir. 2.1 Meydan Kontrol Kulesi Meydan trafiğine hava trafik kontrol hizmeti vermek için oluģturulan üniteye denir. Meydan kontrol kulesinin meydan hareket sahasına manevra sahasına (PAT) hakim olması meydan kontrol hizmetinin sürdürülebilirliği açısından önemlidir. Meydan kontrol kulelerinde görevli hava trafik kontrolleri altında bulunan uçaklara bilgi ve müsaadeler vererek meydanın üzerindeki ve civarındaki trafiğin emniyetini temin etmek ve bu trafiğin devamlı akıģını hızlandırmak görevini yürütürler. Meydanın etrafında ve meydan turu içinde uçan uçakların, manevra sahası üzerinde hareket eden uçakların, inen ve kalkan uçakların birbirlerine çarpmasını, uçakların manevra sahası üzerinde hareket eden vasıtalara ve manevra sahası üzerinde hareket eden uçakların da bu saha üzerindeki engellere çarpmasını önlemekle görevlidirler. Hava trafik kontrol hizmetinin kesintisiz olarak sürdürülebilmesi amacıyla, ekipler tüm hava trafik kontrol merkezlerinde nöbet (vardiya) sistemi ile çalıģmaktadır. Bir hava trafik kontrol merkezinde 4 ekip bulunmaktadır. Örnek olarak, Esenboğa Havalimanı Meydan Kontrolde gündüz nöbeti 08:30-19:30 saatleri arasında 11 saat, gece nöbeti ise 19:30-08:30 saatleri arasında 13 saattir. 4 ekip çalıģılan ünitelerde, bir gün gündüz nöbetinde çalıģan ekip ertesi gün gece nöbetine gelmektedir. Gece nöbetinden sonra 2 gün (gece nöbetinden çıktığı gün ve ertesi gün) istirahat edilmektedir. Ġstirahat bitimi tekrar gündüz nöbetine gelinir. Bu çalıģma 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 136

29 sistemi ile bir kontrolör ayda 8 gündüz, 8 gece nöbeti tutar ve aylık çalıģma saati 192 saattir. 08:30-17:00 saatleri arasında haftanın beģ günü çalıģmakta olan bir memurun aylık çalıģma saati ise 182 saattir. 3. LĠTERATÜR ĠNCELEMESĠ Kirwan vd. (2008), hava trafik yönetiminde insan güvenilirlik değerlendirmesi yeteneğinin geliģtirilmesinde ilk olarak insan hata verilerinin toplanmasını ele almıģlardır. Sayısal risk ve güvenlik değerlendirmelerine Avrupa Hava Trafik yönetim hizmetleri için ihtiyaç duyulduğu söylenmiģtir. Hava trafik yönetimi güvenlik açısından insana yüksek derecede bağımlı olduğu için, bu çalıģma biçimsel insan güvenilirlik değerlendirmeleri (HRA) önermektedir. HRA nın temelinin insan hata verisi olduğu söylenmiģtir, bu veriler insan hata olasılığı (HEP) formundadır ve bu çalıģmanın ilk adımını oluģturmaktadır. Burada, HEP ler hava trafik kontrolörleri ve pilotları içeren gerçek zaman simülasyonunun sonuçlarının analiz edilmesiyle elde edilmiģtir. Hatalar ve bunların ortaya çıkma sıklıkları belirlenmiģtir. Veri toplama çalıģması için CORE-DATA kullanılmıģtır. Kontogiannis ve Malakis (2009), havacılık ve hava trafik kontrolde insan hatalarının ortaya çıkarılması ve belirlenmesi için etkili bir yaklaģım önermiģlerdir. Chang ve Yeh (2010), hava trafik kontrolde insan performans faktörünü incelemiģlerdir. Bu çalıģmada, ergonomideki SHEL modeli ATC sistemini insan performans arayüzü olarak tanımlayarak geniģletilmiģtir. Bu arayüzde hava trafik kontrolörleri, diğer hava trafik kontrolörleri, yazılım, donanım, çevre ve organizasyonu içeren diğer insan performans arayüzleri ile etkileģirler. Havacılık güvenliğinde insan performans faktörünün anlaģılması için ICAO (Uluslar arası Sivil Havacılık Organizasyonu) ergonomideki SHEL modelini (Edwards, 1972) kullanmıģtır. SHEL modelinin çekirdeği insan ve diğer tüm sistem elemanları arasındaki etkileģimlere dayandırılmıģtır. Modelin bileģenleri, sistemin insan performans faktörleri olarak görülebileceği söylenmiģtir. Yapılan anketlerde ele alınan faktörler insan hatalarını analiz etmek için kullanılmıģtır. Chaloulos vd. (2010), hava trafik kontrolörlerinin risk algılamasının düģürülmeye çalıģıldığını söylemiģlerdir. ÇalıĢmalarında ise, bilinçaltı kontrolle ilgili araģtırmalar yapmıģlardır. Problem, verilen bir trafik sayısında riskin belirlenmesi ve göze çarpmayan hızdaki değiģimlerle riskin azaltılması olarak ele alınmıģtır. Risk modelleri kurulmuģ ve simülasyonla sonuçlar elde edilmiģtir. Sonuçlara göre, bilinçaltı kontrolün hava trafik kontrolün iģ yükünün azaltılmasında önemli olduğuna karar verilmiģtir. Teperi ve Leppanen (2011), hava trafik kontrolde iģ proseslerini geliģtirmeye çalıģmıģlardır. Yazarlar, hava seyrüsefer hizmetlerinin organizasyonda çalıģma ve iģbirliğini geliģtirmek için birçok öneri getirdiğini söylemiģtir. Hava trafik kontrol iģlerinin analizi ile baģlayan öneride amacın temel problem alanlarının, geliģtirme ihtiyaçlarının ve bunlara mümkün çözümlerin belirlenmesi olduğunu ifade etmiģlerdir. Bu çalıģmada, hava trafik yönetim Ģebekesinin karmaģık ve sistemler arasında yüksek etkileģim olduğu söylenmiģtir. Hava trafik yönetiminde, ana fonksiyon hava trafik kontroldür. Bilginin rolü, takım çalıģması ihtiyacı, risk ve bozuklukların olma olasılığı, hataların bulunması ihtiyacı, fiziksel olarak daha büyük operasyon alanlarının diğer kompleks sistemlere ek olarak hava trafik yönetimini karakterize etmekte olduğu söylenmiģtir (Vicente,1999; Cox et al., 2007; Chang and Yeh, 2010; Kontogiannis and Malakis, 2009). ÇalıĢmada hava trafik kontrolörleri, yöneticiler ve havaalanı yöneticileriyle çeģitli görüģmeler yapılmıģ ve belirlenen iģ süreçlerine göre bunlar için amaçlar belirlenmiģtir. Bu amaçlara göre de geliģtirme planları hazırlanmıģtır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 137

30 Literatürde hava trafik kontrolle ilgili çalıģmalar genellikle güvenlik bilimi ile ilgili yayınlarda görülse de ergonomi ile ilgili yayınlarda da bu konuya rastlanmıģtır. Tablo 1 de yukarıda da bahsedilen konu ile ilgili bazı çalıģmalar özetlenmiģtir. Yazar Yıl Konu Ternov ve Akselsson Tablo 1. Literatürde Hava Trafik Kontrol 2004 Hava trafik kontrolde etkileģimli bir risk analizi uygulaması için DEB analizi (disturbance effect barrier analysis) yöntemini kullanmıģtır. DEB analizi ile sistemin zayıflıkları ve tehlikeler belirlenmiģtir. Ale ve diğerleri 2006 Hava taģıma güvenliği için bir model önermiģtir. ÇalıĢmada Hata Ağacı Analizi ve Bayesian ağı kullanılmıģtır. Kirwan ve diğerleri 2008 Hava trafik yönetiminde insan güvenilirlik değerlendirmesi yeteneğinin geliģtirilmesinde ilk olarak insan hata verilerinin toplanmasını ele almıģtır. Kontogiannis Malakis ve 2009 Havacılık ve hava trafik kontrolde insan hatalarının ortaya çıkarılması ve belirlenmesi için etkili bir yaklaģım önermiģtir. Hatalar bulunarak curum değerlendirmesi ve hata yönetim sistemi önerilmiģtir. Wong ve diğerleri 2009 Esnek havaalanı güvenliği ve riske duyarlılığın geliģtirilmesi için sayısal bir yöntem kullanmıģ ve havacılık veritabanından yararlanmıģtır. Chang ve diğerleri 2010 Hava trafik kontrolde insan performans faktörlerini incelemiģtir. Chaloulos diğerleri ve 2010 Hava trafik yönetiminde bilinçaltı kontrol ve riskin fark edilmesi için simülasyon temelli bir çalıģma yapmıģtır. Teperi ve Leppanen 2011 hava trafik kontrolde iģ süreçlerini incelemiģ ve analiz etmiģlerdir. Demireli (2010) da TOPSIS yönetiminin ortaya çıkıģı ve geliģiminden bahsedilmiģtir. TOPSIS yöntemi Chen ve Hwang (1992) tarafından Hwang ve Yoon un (1981) çalıģmaları referans gösterilerek ortaya konulmuģtur. TOPSIS yöntemi çok kriterli karar verme yöntemlerinden biridir. Yöntem kullanılarak alternatif seçeneklerin belirli kriterler doğrultusunda ve kriterlerin alabileceği maksimum ve minimum değerler arasında ideal duruma göre karģılaģtırılması gerekmektedir (Yurdakul, Ġç: 2003;11). Alternatifi n sayıda, kriterleri m tane olan çok kriterli karar verme problemi m boyutlu uzayda n noktaları ile gösterilebilir (Eleren, Karagül, 2008: 6). Hwang ve Yoon (1981) TOPSIS yöntemini çözüm alternatifinin, pozitif ideal çözüm noktasına en kısa mesafe ve negatif- ideal çözüm noktasına en uzak mesafede olacağı varsayımına göre oluģturmuģlardır. TOPSIS yönteminin aģamaları Ģöyle Ģekilde ifade edilmiģtir:(ustasüleyman, 2003: 37; Opricovic, Tzeng, 2004: 448; Eleren, Karagül, 2008: 7; Akkaya, 2004: 25). 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 138

31 4. TOPSIS YÖNTEMĠ ĠLE STRES FAKTÖRLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Burada kontrolörler üzerinde stres oluģturan faktörler dikkate alınarak Esenboğa Kule deki koģullara göre düzenlenmiģtir: ĠĢ Yoğunluğu 1. Havalimanındaki Trafik Sayısı: Ġçinde bulunulan tarife, gün, o an board baģında olup olmama yani rotasyon, mevsim, meteorolojik Ģartlar gibi durumlardan etkilenir. Örneğin, yaz tarifesinde trafik kıģ tarifesine göre daha yoğundur ya da sis nedeniyle gelen trafikler Esenboğa ya inemeyip baģka bir liman ya da meydana divert edebilirler. 2. Öngörülemeyen Trafikler: Divert eden trafikler, acil durumlarda iniģ/kalkıģ olması, lokal trafikler, teknik ya da meteorolojik Ģartlar nedeniyle oluģan trafikler bu grupta düģünülmektedir. ĠĢletme Prosedürleri 1. Zaman baskısı: Bu durum slotlar için gerçekleģtiği düģünülmüģtür. Slot hava trafiğinin düzenli akıģının sağlanması ve trafiklerin belli saatlere yığılmasının önlenmesi için uçaklarına kalkıģ zamanlarının düzenlenmesidir. Esenboğa, Atatürk gibi limanlar slotlu çalıģır, bu nedenle kontrolörler yeni bir uçak için park sahasını boģaltmak ister ya da slotlu bir yere gidecek uçaklarda orada sorun yaģanmaması için belli kurallara göre davranılması gerekmektedir. 2. ĠĢin Niteliği: Yapılan iģin özellilerinin aynı olmasına rağmen algı, duyu kayıpları ve sorumluluk açısından farklılıklar olabilmektedir. Bununla birlikte tüm koģullarda iģin gerektiği gibi yürütülmesi gerekmektedir. ÇalıĢma Süreleri 1. Ara vermeden çalıģılan sürenin uzunluğu: 2 Ģer saatlik pozisyonlar halinde çalıģılmaktadır, dünya standartlarında da iģ bu Ģekilde yürütülmektedir. 2. NöbetleĢe (vardiyalı) çalıģma, özellikle gece çalıģması: Nöbetli çalıģma süresinden dolayı aynı yerde çok uzun kalınmasından kaynaklanan bir takım zorluklar bulunmaktadır. Gündüz nöbetlerinde 11 saat ve gece nöbetlerinde 13 saat çalıģılmaktadır. Gece nöbetleri 00:00 dan sonra 00:00-04: 00 ve 04:00-08:00 olmak üzere 2 grup halinde gerçekleģtirilmektedir. Nöbetli çalıģmanın getirdiği bir diğer sorun resmi tatillerin olmaması ve bu günlerde izin kullanmanın da her zaman mümkün olmayıģıdır. Fiziksel ĠĢ Ekipmanları 1. Ekipmanların güvenilirlikleri ile teknik kısıtlılıklar: Güvenilir olmayan bir ekipmanın kullanılması mümkün değil, teknik kısıtlılıklar yok denecek azdır. 2. Ekipmanların yerleģimi ve ergonomi: Ekipmanların yerleģiminin çoğunlukla uygun olduğu düģünülmektedir. Ancak kulenin pozisyonunda bazı uygunsuzluklar bulunmaktadır. Apronda görülemeyen bazı park sahaları bulunmaktadır. ÇalıĢma Ortamı 1. Aydınlatma, optik yansımalar, gürültü/dikkati dağıtan unsurlar: bu konuda herhangi bir sorun bulunmamaktadır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 139

32 2. Yeme-içme ve dinlenme ve olanakları: 1 tane istirahat odası bulunmaktadır ve alan olarak da yeterli değildir. ĠĢ Planı Ve Organizasyonu 1. Rol belirsizliği: Herkesin yapacağı iģ belli olduğundan rol belirsizliği yoktur. 2. ĠĢ arkadaģları ve yöneticiler ile olan iliģkiler: Nöbetli çalıģıldığı için kontrolörler farklı zaman dilimlerinde birlikte çalıģmak durumunda ve geçen zamanı paylaģmaktadır. Uzun süre bir arada olmanın getirdiği bazı sorunlar ya da izinler gibi konularda bazı anlaģmazlıklar yaģanabilmektedir. Ayrıca huzurlu bir çalıģma ortamının olabilmesi için çalıģanların uyumlu oldukları ekiplerde olması önemlidir. Psikolojik Baskı 1. Psikolojik baskı: Tüm çalıģma zamanı boyunca herhangi bir hata yapmayıp, 1 kez bile yapmıģ olmak büyük bir sorumluluk ve büyük bir risktir. Ayrıca alınan riskin ücret açısından da bir karģılığı yoktur, gerektiğinde alınan riskin bir karģılığının olmaması fikri zaman zaman kontrolörler üzerinde baskı yaratmaktadır. 2. Hataların yol açabileceği sonuçlardan korkmak: Mesleki ve kiģisel bir durum olduğu düģülmüģ ve bu konuda çalıģma süresi açısından bir fark olmadığı belirtilmiģtir. 1 yıllık bir çalıģan ya da 30 yıllık bir çalıģanın her ikisinin de aynı ölçüde hata yapmaktan korkuyor olduğu düģünülmüģtür. Bahsedilen bu stres faktörleri aģağıdaki tabloda özetlenmiģtir: Tablo 2. Esenboğa Kule de Stres Faktörleri Grup Faktör ĠĢ Yoğunluğu -Havalimanındaki Trafik Sayısı -Öngörülemeyen Olaylar ĠĢletme Prosedürleri -Zaman Baskısı -ĠĢin Niteliği ÇalıĢma Süreleri -ÇalıĢma Süresinin Uzunluğu -Nöbetli ÇalıĢma ĠĢ Ekipmanları -Ekipman Güvenilirliği -Ekipman YerleĢimi ve Ergonomi Fiziksel ÇalıĢma Ortamı -Aydınlatma/Gürültü/Dikkati Dağıtan Unsurlar -Dinlenme Olanakları ĠĢ Planı ve Organizasyonu -Rol Belirsizliği -ĠliĢkiler Psikolojik Baskı -Psikolojik Baskı -Hata Yapma Korkusu Değerlendirme Kriterleri Bahsedilen stres faktörleri, aģağıdaki kriterler temelinde değerlendirilmiģtir. Stres faktörlerinin bu kriterlere göre aldığı değerlerin belirlenmesinde uzman görüģleri dikkate alınmıģ ve 1-10 arasında derecelendirme yapılmıģtır. 1. Ġnsan Kriteri: Hava trafik kontrolörleri ve sistemdeki diğer kiģilerin ilgili stres faktörünün oluģumu ve etkili olmasındaki derecesini göstermektedir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 140

33 2. Görev Kriteri: Yapılmakta olan iģin gerekliliklerinin ilgili stres faktörünün oluģumu ve etkili olmasındaki derecesini göstermektedir. 3. Yönetim Kriteri: Yönetimsel konuların ilgili stres faktörünün oluģumu ve etkili olmasında ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. 4. Makine/Araç Kriteri: ĠĢin yapılmasında kullanılan araçların (bilgisayar, telsiz vb ) ilgili stres faktörünün oluģumu ve etkili olmasındaki derecesini göstermektedir. 5. Çevre Kriteri: Ortamdaki diğer etkenlerin ilgili stres faktörünün oluģumu ve etkili olmasındaki derecesini göstermektedir. AĢağıda stres faktörlerinin insan, görev, yönetim, makine/araç ve çevre kriterleri temelinde değerlendirilmesiyle oluģturulan karar matrisi yer almaktadır. Tablo 3. Karar Matrisinin OluĢturulması: A Matrisi Ġnsan Faktörü Görev Faktörü Yönetim Faktörü Çevre Faktörü Havalimanındaki Trafik Sayısı Öngörülemeyen Olaylar Zaman Baskısı ĠĢin Niteliği ÇalıĢma Süresinin Uzunluğu Nöbetli ÇalıĢma Ekipman Güvenilirliği Ekipman YerleĢimi ve Ergonomi Aydınlatma/Gürültü/Dikkati Unsurlar Dağıtan Dinlenme Olanakları Rol Belirsizliği ĠliĢkiler Psikolojik Baskı Hata Yapma Korkusu Malzeme/ Araç Faktörü Karar matrisi oluģturulduktan sonra, TOPSIS yönteminde bir sonraki adım standart karar matrisinin oluģturulmasıdır. Standart karar matrisi Tablo. 4 te yer almaktadır. r ij = a ij a 2 kj A matrisindeki her hücre değeri, o sütundaki değerlerin kareleri toplamının kareköküne bölünerek R matrisi oluģturulmuģtur. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 141

34 Tablo 4. Standart Karar Matrisinin OluĢturulması: R Matrisi Ġnsan Faktörü Görev Faktörü Yönetim Faktörü Çevre Faktörü Malzeme/ Araç Faktörü Havalimanındaki Trafik Sayısı 0, , , , ,42239 Öngörülemeyen Olaylar 0, , , , ,18773 Zaman Baskısı 0, , , , ,09386 ĠĢin Niteliği 0, , , , ,32853 ÇalıĢma Süresinin Uzunluğu 0, , , , ,14080 Nöbetli ÇalıĢma 0, , , , ,23466 Ekipman Güvenilirliği 0, , , , ,14080 Ekipman YerleĢimi ve Ergonomi 0, , , , ,32853 Aydınlatma/Gürültü/Dikkati Unsurlar Dağıtan 0, , , , ,23466 Dinlenme Olanakları 0, , , , ,23466 Rol Belirsizliği 0, , , , ,37546 ĠliĢkiler 0, , , , ,23466 Psikolojik Baskı 0, , , , ,14080 Hata Yapma Korkusu 0, , , , ,37546 Sonraki adımda Ağırlıklı Standart Karar Matrisinin oluģturulabilmesi için öncelikle AHP yöntemine göre kriter ağırlıkları belirlenmiģtir. Kriter ağırlıklarının belirlenebilmesi için kriterler için ikili karģılaģtırma matrisi oluģturulmuģ ve ağırlıklar bulunmuģtur. Kriterler için oluģturulan ikili karģılaģtırma matrisinin tutarlılığı ölçülmüģ, matrisin tutarlılık oranı 0, olarak bulunmuģ ve bu değer 0,1 den küçük olduğu için kriterlere ait ikili karģılaģtırma matrisinin tutarlı olduğuna karar verilmiģtir. Böylece, bu ikili karģılaģtırma matrisine göre bulunan ağırlık değerleri kullanılarak ağırlıklı standart karar matrisi elde edilmiģtir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 142

35 Tablo 5. Ağırlıklı Standart Karar Matrisinin OluĢturulması: V Matrisi Ġnsan Faktörü Görev Faktöeü Yönetim Faktörü Çevre Faktörü Malzeme/ Araç Faktörü Havalimanındaki Trafik Sayısı 0, , , , , Öngörülemeyen Olaylar 0, , , , , Zaman Baskısı 0, , , , , ĠĢin Niteliği 0, , , , , ÇalıĢma Süresinin Uzunluğu 0, , , , , Nöbetli ÇalıĢma 0, , , , , Ekipman Güvenilirliği 0, , , , , Ekipman YerleĢimi ve Ergonomi 0, , , , , Aydınlatma/Gürültü/Dikkati Unsurlar Dağıtan 0, , , , , Dinlenme Olanakları 0, , , , , Rol Belirsizliği 0, , , , , ĠliĢkiler 0, , , , , Psikolojik Baskı 0, , , , , Hata Yapma Korkusu 0, , , , , Ağırlıklı standart karar matrisine göre Pozitif ve Negatif Ġdeal çözümler belirlenmiģtir: A*, A - Pozitif ideal çözüm, her sütundaki en büyük değerin, negatif ideal çözüm ise her sütundaki en küçük değerin seçilmesiyle elde edilmiģtir. A* = (0, , , , ,014348) A- = (0, , , , ,003188) Son olarak da Ayırım Ölçüleri ve Ġdeal Çözüme Göreli Yakınlık HesaplanmıĢtır: S i *, S i -, C i *. Bulunan değerler Tablo 6 da verilmiģtir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 143

36 Tablo 6. S i *, S i -, C i * Değerleri ve Risk Faktörlerinin Önem Dereceleri Si* Si- Ci* Önem Derecesi Havalimanındaki Trafik Sayısı 0, , , Öngörülemeyen Olaylar 0, , , Zaman Baskısı 0, , , ĠĢin Niteliği 0, , , ÇalıĢma Süresinin Uzunluğu 0, , , Nöbetli ÇalıĢma 0, , , Ekipman Güvenilirliği 0, , , Ekipman YerleĢimi ve Ergonomi 0, , , Aydınlatma/Gürültü/Dikkati Dağıtan Unsurlar 0, , , Dinlenme Olanakları 0, , , Rol Belirsizliği 0, , , ĠliĢkiler 0, , , Psikolojik Baskı 0, , , Hata Yapma Korkusu 0, , , SONUÇ Tablo 6 ya bakıldığında en önemli risk faktörünün ekipman yerleģimi ve ergonomi olduğu görülmektedir. Verilen hava trafik hizmetinde, kontrolörlerin performansları üzerinde cihazların direkt bir etkisi olduğu bilinmektedir. Ekipmanların rahat kullanılıyor olması çalıģanlar için önemlidir. Daha sonra da, havalimanındaki trafik sayısı ve öngörülemeyen olaylar ın önemli stres faktörleri olduğu görülmüģtür. Bu faktörler değiģik açılardan trafik yoğunluğunu ifade ettiği için göreli yakınlık değerleri de birbirine çok yakın bulunmuģtur. Bu noktada kontrolü kaybetme riski daha fazla olduğu için önem derecelerinin yüksek çıktığı düģünülmektedir. Nöbetli çalıģma, ekipman güvenilirliği ve iliģkiler faktörlerinin ise önem dereceleri en azdır. Hava trafik kontrol hizmeti tüm koģullarda kesintisiz ve dünya standartlarına göre verilmesi gereken bir hizmet olduğundan ekipman hatası bulunmayacağı ya da gerekli önlemlerin alınmıģ olduğu çalıģanlar tarafından zaten bilinmektedir. Nöbetli çalıģma ise bu iģin bir gereği olarak zorlukları olmakla birlikte zaten kabul edilmiģ durumdadır, çünkü hizmet kesintisiz devam etmektedir. Ülkemizde hava trafik kontrol hizmeti Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi tarafından ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgüt) tarafından konulan kurallara göre ve EUROCONTROL tarafından verilen tavsiyelerle sürdürülmektedir. Buna göre, verilen hizmet ve personel kalitesi bir takım standartlarla kesin olarak belirlenmiģtir. Bu çalıģmada ise, bunlara rağmen ortaya çıkabilecek bir hatanın sebebini oluģturabilecek stres faktörleri incelenmiģ ve bir uygulama yapılmıģtır. TOPSIS yöntemi ile bu stres faktörleri değerlendirilerek sıralanmıģtır. Sistemin bütünü üzerinde hata sebeplerinin gerçekleģme olasılığı çok az da olsa dikkate alınması gereken noktalar üzerinde durulmuģtur. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 144

37 KAYNAKLAR Ale, B.J.M.,Bellamy, L.J., Cooke, R.M. Goossens, L.H.J.,Hale, A.R., Roelen, A.L.C., Smith, E. (2006) Towards a causal model for air transport safety an ongoing research Project, Safety Science, 44, Chang, Y., Yeh, C. (2010) Human performance interfaces in air traffic control, Applied Ergonomics, 41, Chaloulos, G., Crück, E., Lygeros, J. (2010) A simulation based study of subliminal control for air traffic management, Transportation Research Part C,18, Demireli, E. (2010) Topsıs Çok Kriterli Karar Verme Sistemi: Türkiye deki Kamu Bankaları Üzerine Bir Uygulama, GiriĢimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5,1. Kirwan, B., Gibson, W.H., Hickling, B. (2008) Human error data collection as a precursor to the development of a human reliability assessment capability in air traffic management, Reliability Engineering and System Safety, 93, Kontogiannis, T., Malakis, S. (2009) A proactive approach to human error detection and identification in aviation and air traffic control, Safety Science, 47, Teperi, A., Leppänen, A. (2011) From crisis to development e Analysis of air traffic control work processes, Applied Ergonomics, 42: (2011). Ternov, S., Akselsson,R., A method, DEB analysis, for proactive risk analysis applied to air traffic control, Safety Science, 42: (2004). 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 145

38 OTOMOTĠV SEKTÖRÜNDE ÇALIġAN ĠġGÖRENLERĠN Ġġ KIYAFETLERĠNE ĠLĠġKĠN MEMNUNĠYET DURUMLARININ BELĠRLENMESĠ Saliha AĞAǹ, Saliha Ö. KAHYA²,Nalan GÜRġAHBAZ³, Meyrem A. ġahġnoğlu 4 ¹ Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Moda Tasarımı Bölümü BeĢevler/Ankara, e-posta : asaliha@gazi.edu.tr ² Öğr. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü BeĢevler/Ankara, e-posta: ozelmas@gazi.edu.tr ³ Öğr. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü BeĢevler/Ankara, e-posta: nalansahbaz@gmail.com 4 Öğr. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi ve Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü BeĢevler/Ankara, e-posta: marga@gazi.edu.tr ÖZET Günümüzün yoğun rekabet koģulları, iģletmelerin sahip oldukları kaynakları etkili ve verimli kullanmalarını gerektirmektedir. ĠĢletmelerin en önemli kaynaklarından birisi de çalıģanlarıdır. ÇalıĢanların performansı iģletmelerin baģarısını etkileyen önemli faktörlerden biridir. ÇalıĢanların performanslarını, kullandıkları iģ giysilerinin de etkilediği kabul edilen bir gerçektir. Bu noktadan hareketle planlanıp yürütülen bu araģtırmada, otomotiv sektöründe çalıģmakta olan iģgörenlerin çalıģma ortamında kullandıkları iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler saptanarak, çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi özelliklerinin belirlenmesi hedeflenmiģtir. AraĢtırmanın materyalini; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne kayıtlı Kocaeli bölgesinde faaliyet gösteren binek araç üretimi yapan otomotiv fabrikalarında çalıģmakta olan iģgörenlerden, anket yardımıyla elde edilen veriler ve ilgili kaynaklar oluģturmaktadır. AraĢtırmanın örneklemini, ankete gönüllü olarak cevap vermeyi kabul eden iki otomotiv fabrikasının kaynak, boyahane, montaj ve pres bölümlerinde çalıģan 400 iģgören oluģturmaktadır. AraĢtırmada Tarama Yöntemi kullanılmıģtır. AraĢtırma verilerini toplamak için iģgörenlerin çalıģma ortamında kullandıkları iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemleri ve memnuniyet durumlarını belirlemek için anket formu geliģtirilmiģtir. AraĢtırmaya katılan iģgörenlerin büyük çoğunluğunun; iģ kıyafeti olarak ikili takım kullandıkları, iģ giysilerinin kol evi, kol boyu, cep yerleri, kapama yerleri, sırt, yaka ve manģetler, pantolon ağı, pantolon beli ve pantolon paçasında sorun yaģadıkları belirlenmiģtir. Anahtar Kelimeler: 1 Ergonomi, 2 ĠĢ Kıyafetleri, 3 Otomotiv Sektörü, 4 Giysi Ergonomisi 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 146

39 ABCTRACT Intense competition conditions of our days require companies to use the sources they have efficiently and effectively. One of the most important sources of companies is their workers. The performance of workers is one of the most important factors affecting the success of companies and the performance of workers is accepted to be affected by the clothes they wear during working. From this point of view, this study aims to determine the problems of workers in automotive sector with their business clothes and also determine the features of clothes appropriate for working environment. The material of the study consists of data and relevant sources obtained by a questionnaire applied to workers in automotive factories, which is recorded to The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey and producing passenger cars, in Kocaeli. The sample group of the study consists of 4000 workers in welding, dying, assembling and pressing departures of two automotive factories, who voluntarily accepted to answer the questions of the questionnaire, Scanning Method was used in study. A questionnaire form was developed to determine satisfaction levels and problems of workers about their business clothes in their working environment. The study determined that most of the workers participating in the study were using a pair suit as business clothes, and they had problems with their business clothes in the armhole, arm s length, place of pockets, crotches, flies, backs, collars, cuffs, waistband and legs of trouser. Key Words: 1 Ergonomics, 2 Work Clothes, 3 Automotive Sector, 4 Clothing Ergonomics 1.GĠRĠġ ÇalıĢma yaģamının kalitesi, özellikle günümüz iģletme yönetim anlayıģında bir performans göstergesi olarak düģünülmektedir. ĠĢletmelerin amacı katma değer yaratan unsurların arttırılması ve kar elde etme olduğu düģünüldüğünde, çalıģma yaģam kalitesinin arttırılmasının da bu amaca yönelik performansın arttırılması anlamına gelmektedir. Günümüzün yoğun rekabet koģulları, iģletmelerin çalıģanlarının en etkin ve verimli bir Ģekilde çalıģma yaģam kalitelerinin yükseltilmesini zorunlu kılmaktadır. ĠĢletmeler belirlenmiģ hedef ve amaçlara iģletme içerisinde yüksek iģ tatminine sahip çalıģanlarla ulaģabilir. Bundan dolayı, iģletmeler çalıģanların iģ tatminlerini etkileyen faktörleri belirlemek ve iyileģtirmek zorundadırlar (Erdal, Keskin, Ġmamoğlu, Erat,2004;17). Türkiye'nin önemli sektörlerinden biri olan otomotiv sektöründe çalıģan iģgörenlerin, iģ tatminlerinin yüksek olması otomotiv firmalarının performanslarını ve rekabet güçlerini artırmaktadır. ĠĢgörenlerin iģ tatminini etkileyen önemli unsurlardan birinin de iģ giysilerinin iģin yapısına ve çalıģma ortamına uygunluğu olduğu düģünülmektedir. ĠĢ giysileri, iģin gereklerine göre yapılan aktivite sırasında giyilmesi zorunlu olan giysiler Ģeklinde tanımlanabilir (Kuru, Solak ve Soysal,2004;218). ĠĢ veriminin çok önemli olduğu günümüzde, çalıģanların giydiği kıyafetlerin verimliliğe ve çalıģma rahatlığına etkisi kaçınılmaz olmaktadır. ÇalıĢanların görevlerini yerine getirirken giydikleri iģ kıyafetlerinin iģçinin sağlığını ve güvenliğini koruması yanında, rahat, kullanımı kolay ve vücut özelliklerine uygun olması gerekmektedir (Kansoy,Dirgar,Kırtay, 2008;307). Vücut ölçülerine uygun olmayan giysilerin, iģ esnasında hareketleri engelleyerek iģ kazalarına yol 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 147

40 açabileceği ve iģ performanslarını azaltarak verimliliği düģüreceği kabul edilen bir gerçektir. (KiĢoğlu, Erenler Çakar, ġanlı ve Bayraktar,2004;240). ÇalıĢma hayatının yoğun temposunda iģ kıyafetleri, iģyerine, çalıģılan ortama ve yapılan hareketlere uygun olarak tasarlanmalıdır. Giysiler uygun malzeme ve model özellikleri ile desteklenerek oluģturulur. Giysi kalıbının oluģturulmasında insan vücudunun durağan ve hareket halindeki ölçüm verileri esas alınır. ĠĢ sırasında yapılan hareketlere bağlı olarak da model özellikleri detaylandırılır (Kansoy, Dirgar, Kırtay,2008;307). Otomotiv sektöründe çalıģmakta olan iģgörenlerin çalıģma Ģekilleri eğilme, kalkma, çömelme ve uzanma gibi farklı vücut hareketlerini gerektirmektedir. Bu nedenle çalıģanların kendini rahat hissedebilmeleri, vücuduna uygun, hareket serbestliği sağlayan, çalıģma ve hava koģullarına uygun iģ elbiseleri ile sağlanacaktır. Bu noktadan hareketle yapılan bu araģtırmada; otomotiv sektöründe çalıģan iģgörenlerin, iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun giysi belirlenmesi amaçlanmıģtır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM AraĢtırmanın materyalini; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne kayıtlı Kocaeli bölgesinde faaliyet gösteren binek araç üretimi yapan otomotiv fabrikalarında çalıģmakta olan iģgörenlerden, anket yardımıyla elde edilen veriler ve ilgili kaynaklar oluģturmaktadır. AraĢtırmanın örneklemini, ankete gönüllü olarak cevap vermeyi kabul eden binek araç üretimi yapan iki otomotiv fabrikasının kaynak, boyahane, montaj ve pres bölümlerinde çalıģan 400 iģgören oluģturmaktadır. AraĢtırmada tarama yöntemi kullanılmıģtır. AraĢtırma verilerini toplamak için iģgörenlerin çalıģma ortamında kullandıkları iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemleri ve memnuniyet durumlarını belirlemek için iģgörenlerin cinsiyetleri, medeni durumları, yaģları, eğitim ve gelir durumları gibi örneklemin genel özelliklerinin yanı sıra kullandıkları giysi türleri, giysi yenileme süreleri, çalıģma Ģekli, iģ sırasında en çok yapılan hareketler, çalıģtığı ortamda iģ kıyafetiyle ilgili yaģadığı problemler, iģ kıyafetinde rahatsızlık duyduğu yerler, giysi tamamlayıcıların uygunluğu, çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi ve kumaģ özelliklerini belirlemeye yönelik soruların yer aldığı anket geliģtirilmiģtir. Elde edilen veriler SPSS 17.0 paket yazılımından yararlanılarak analiz edilmiģtir. ĠĢgörenlerin iģ kıyafetlerinden memnuniyet durumlarına iliģkin elde edilen verilerin sayı ve yüzde değerleri çalıģtıkları bölüm değiģkenine göre çapraz tablolarda verilmiģtir. Ġlk olarak çalıģmada 4 lü likert ölçeği ile ölçülen 49 farklı değiģken için ölçek geçerliliği/güvenilirliğini belirlemek amacıyla Cronbach Alfa (α) test istatistiği sonuçlarına bakılmıģtır. Cronbach Alfa Katsayısının değerlendirilmesinde uyulan değerlendirme ölçütü 0.80 < 1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilirdir(özdamar,2002;673). AraĢtırmada yapılan Cronbach Alpha (α) istatistiği = olarak hesaplanmıģtır. Bulunan bu sonuçlara göre veri toplama aracında (ankette) kullanılan 49 adet ölçekli soruların güvenilirlik test sınamasında geçerliliği ispatlanmıģtır. Sonuç olarak hem bütünsel anlamda, hem de ölçek bazında kullanılan soruların tümü için geçerlilik/güvenilirlik sağlanmıģtır. ĠĢgörenlerin çalıģtıkları bölümlere göre iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi özellikleri arasında anlamlı bir iliģki olup olmadığını belirlemek amacı ile ² testi uygulanmıģtır. ĠĢgörenlerin; çalıģtıkları bölümlere göre iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olduğunu düģündüğü giysi özellikleri açısından gösterdiği iliģki P<0.05 anlamlılık düzeyinde yorumlanmıģtır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 148

41 3. BULGULAR Otomotiv sektöründe çalıģan iģgörenlerin, iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi - kumaģ özelliklerini belirlemek için planlanıp yürütülen araģtırmada, uygulanan anket sonucu araģtırmaya katılan iģgörenlerin karakteristik özellikleri, iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi - kumaģ özelliklerine iliģkin bulgular aģağıda verilmiģtir. ĠĢgörenlerin; %99,3 ünün erkek, %0,8 inin kadın olduğu, %65,3 ünün evli, %34,8 inin bekar olduğu, %49,8 inin yaģ arası, %21,6 sının yaģ arası, %14,1 inin yaģ arası, %10,6 sının yaģ arası, %4,4 ünün ise 43 yaģ ve üstü olduğu, %60,8 inin lise, %32,3 ünün ön lisans, %7,1 inin ilköğretim mezunu olduğu, %62,5 inin TL arasında, %28,5 inin TL arasında, %7,5 inin TL arasında, %1 inin 599 TL ve altı, %0,5 inin 2400 TL ve üzerinde aldığı; %50,2 sinin 1-5 yıl, %30,8 inin 6-10 yıl arasında, %13,6 sının yıl, %4,9 unun yıl, %1,1 inin ise 21 yıl ve üzerinde çalıģtığı belirlenmiģtir. Kullandığı giysi türleri incelendiğinde; iģletmenin kaynak (%100), montaj (%100) ve pres (%100) bölümlerinde ikili takım, boyahane bölümünde ise %77 si tulum, %23 ünün ikili takım kullandıkları görülmüģtür. Giysileri yenileme sürelerine iliģkin bulgular incelendiğinde; montaj bölümünde %89 u ve pres bölümünde ise %44 ünün 6 ayda bir, boyahane bölümünde %75 i ve kaynak bölümünde ise %55 i 9 ayda bir giysilerini yeniledikleri belirlenmiģtir. Tablo 1. Örneklemin ÇalıĢma ġekli ve ĠĢ AkıĢı Sırasında Yapılan Hareketler Bölüm ÇalıĢma ġekli Oturarak (%) Ayakta (%) Kaynak 96,0 3,0 1,0 Boyahane 66,0 18,0 16,0 Montaj 77,0 3,0 20,0 Pres 74,0 13,0 13,0 DönüĢümlü (%) Bölüm Hareketler Eğilip- Kalkma (%) Uzanma (%) TaĢıma (%) Kaynak 84,0 3,0 13,0 Boyahane 76,0 6,0 18,0 Montaj 69,0 3,0 28,0 Pres 72,0 15,0 13,0 n=400 Tablo 1 de örneklemin çalıģma Ģekli ve iģ akıģı sırasında yapılan hareketlere iliģkin bulgular incelendiğinde; tüm bölümlerde çalıģanların çoğunluğunun çalıģma Ģeklinin ayakta ve iģ akıģı sırasında yapılan hareketlerde ise eğilip kalkma olduğu belirlenmiģtir. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 149

42 Tablo 2. Örneklemin ÇalıĢtığı Ortamda Giysi ile Ġlgili YaĢadıkları Problemler Seçenekler Bölüm 1 (%) Giysinin mevsim koģullarına uygun olmaması. Isıya ve soğuğa karģı dayanıksız olması. DıĢ etkilere karģı dayanıksız olması. Giysinin terletmesi Giysinin kullanım zorluğu Giysinin hareket rahatlığı olmaması Giysinin kolay temizlenememesi Giysinin üzerinde yer alan cep vb. yetersizliği 2 (%) 3 (%) Kaynak 13,0 28,0 19,0 40,0 Boyahane 7,0 37,0 33,0 23,0 Montaj 20,0 43,0 16,0 21,0 Pres 9,0 31,0 31,0 29,0 Kaynak 14,0 28,0 25,0 33,0 Boyahane 10,0 40,0 26,0 24,0 Montaj 23,0 46,0 15,0 16,0 Pres 13,0 29,0 39,0 19,0 Kaynak 14,0 32,0 20,0 34,0 Boyahane 10,0 27,0 36,0 27,0 Montaj 23,0 39,0 24,0 14,0 Pres 8,0 30,0 42,0 20,0 Kaynak 9,0 30,0 31,0 30,0 Boyahane 6,0 39,0 26,0 29,0 Montaj 18,0 34,0 34,0 14,0 Pres 8,0 31,0 39,0 22,0 Kaynak 21,0 31,0 21,0 27,0 Boyahane 9,0 37,0 27,0 27,0 Montaj 26,0 36,0 19,0 19,0 Pres 12,0 24,0 34,0 30,0 Kaynak 19,0 30,0 27,0 24,0 Boyahane 5,0 34,0 34,0 27,0 Montaj 21,0 44,0 15,0 20,0 Pres 9,0 29,0 32,0 30,0 Kaynak 16,0 33,0 28,0 23,0 Boyahane 9,0 32,0 36,0 23,0 Montaj 18,0 46,0 20,0 16,0 Pres 12,0 24,0 31,0 33,0 Kaynak 23,0 24,0 28,0 25,0 Boyahane 11,0 23,0 37,0 29,0 Montaj 26,0 40,0 16,0 18,0 Pres 12,0 24,0 37,0 27,0 4 (%) ² P 28,382 0,001 30,959 0,000 31,883 0,000 19,406 0,022 22,262 0,008 27,611 0,001 21,782 0,010 29,746 0,000 1.Kesinlikle katılmıyorum 2. Kısmen Katılıyorum 3. Oldukça Katılıyorum 4. Kesinlikle Katılıyorum n=400 Örneklemin çalıģtığı ortamda giysi ile ilgili yaģadıkları problemlere iliģkin bulguların yer aldığı Tablo 2 incelendiğinde; giysinin mevsim koģullarına uygun olmaması ve ısıya- soğuya karģı dayanıksız olması seçeneklerinde kaynak ve pres; dıģ etkilere karģı dayanıksız olması seçeneğinde kaynak, boyahane ve pres; giysinin terletmesi seçeneğinde kaynak, montaj ve pres; giysinin kullanım zorluğu seçeneğinde pres; giysinin hareket rahatlığı olmaması, 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 150

43 giysinin kolay temizlenememesi ve giysi üzerinde yer alan cep vb. yetersizliği konusunda ise boyahane ve pres bölümlerinde sorun yaģadıkları görülmüģtür. Yapılan χ² iliģki analizi sonucunda; örneklemin çalıģtığı bölüm değiģkenleri ile çalıģtığı ortamda giysiyle ilgili yaģadıkları problemlerden, giysinin mevsim koģullarına uygun olmaması (P=0,001), ısıya ve soğuğa karģı dayanıksız olması (P=0,000), dıģ etkilere karģı dayanıksız olması (P=0,000), giysinin hareket rahatlığı olmaması (P=0,001),giysinin terletmesi (P=0,022), giysinin kullanım zorluğu (P=0,008), giysinin kolay temizlenememesi (P=0,010) ve giysinin üzerinde yer alan cep vb. yetersizliği (P=0,000) değiģkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. Tablo 3. Örneklemin ÇalıĢtığı Ortamdaki Giysilerinde Rahatsızlık Duyduğu Yerler Seçenekler Bölüm (%) (%) (%) (%) ² P Kaynak 28,0 31,0 22,0 19,0 Kol evi Boyahane 12,0 31,0 28,0 29,0 26,571 0,002 Montaj 31,0 30,0 25,0 14,0 Pres 11,0 27,0 31,0 31,0 Kaynak 17,0 32,0 29,0 22,0 Yaka ve manģetlerde Boyahane 9,0 28,0 34,0 29,0 34,967 0,000 Montaj 31,0 35,0 17,0 17,0 Pres 8,0 35,0 39,0 18,0 Kaynak 25,0 32,0 24,0 19,0 Kol boyunda Boyahane 12,0 36,0 22,0 30,0 33,261 0,000 Montaj 33,0 32,0 20,0 15,0 Pres 12,0 23,0 39,0 26,0 Kaynak 21,0 31,0 28,0 20,0 Cep yerlerinde Boyahane 8,0 37,0 26,0 29,0 30,639 0,000 Montaj 28,0 34,0 24,0 14,0 Pres 10,0 23,0 39,0 28,0 Kaynak 23,0 31,0 27,0 19,0 Kapama yerlerinde Boyahane 13,0 32,0 28,0 27,0 31,935 0,000 Montaj 34,0 26,0 25,0 15,0 Pres 7,0 27,0 34,0 32,0 Kaynak 32,0 23,0 24,0 21,0 Sırt geniģliğinde Boyahane 10,0 28,0 37,0 25,0 42,472 0,000 Montaj 33,0 32,0 19,0 16,0 Pres 7,0 31,0 30,0 32,0 Kaynak 21,0 25,0 31,0 23,0 Pantolon ağı Boyahane 8,0 34,0 38,0 20,0 18,754 0,027 Montaj 14,0 35,0 32,0 19,0 Pres 7,0 26,0 34,0 33,0 Kaynak 19,0 24,0 37,0 20,0 Pantolon beli Boyahane 5,0 32,0 41,0 22,0 19,651 0,020 Montaj 14,0 29,0 34,0 23,0 Pres 5,0 28,0 34,0 33,0 Kaynak 22,0 21,0 34,0 23,0 Pantolon paçası Boyahane 5,0 38,0 29,0 28,0 29,795 0,000 Montaj 16,0 26,0 34,0 24,0 Pres 4,0 28,0 31,0 37,0 1. Hiçbir Zaman 2. Nadiren 3. Sıklıkla 4. Her Zaman n=40 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 151

44 Tablo 3 de örneklemin çalıģtığı ortamdaki giysilerinde rahatsızlık duyduğu yerlere iliģkin bulgular incelendiğinde; kol evi, kol boyu, cep yerleri ve kapama yerleri seçeneklerinde pres bölümünde sorun yaģanırken, yaka ve manģetlerde, sırt geniģliğinde ve pantolon ağında ise boyahane ve pres bölümlerinde, pantolon beli ve pantolon paçasında ise tüm bölümlerde sorun yaģadıkları belirlenmiģtir. Yapılan χ² iliģki analizi sonucunda; örneklemin çalıģtığı bölüm değiģkenleri ile çalıģtığı ortamdaki giysilerinde rahatsızlık duyduğu bölümlerden, kol evi (P=0,002), yaka ve manģetlerde (P=0,000), kol boyunda (P=0,000), cep yerlerinde (P=0,000), kapama yerlerinde (P=0,000), sırt geniģliğinde (P=0,000), pantolon ağı (P=0,027), pantolon beli (P=0,020) ve pantolon paçası (P=0,000) değiģkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. Tablo 4. Örneklemin ÇalıĢma Ortamında Kullandıkları Giysi Tamamlayıcılarının Uygunluğu Seçenekler Bölüm (%) (%) (%) (%) ² P Kaynak 12,0 32,0 33,0 23,0 Baretin Boyahane 11,0 35,0 35,0 19,0 10,451 0,315 havalandırma Montaj 6,0 32,0 40,0 22,0 özelliği Pres 7,0 26,0 33,0 34,0 Baretin kapanabilir çentil özelliği ile her türlü çevrede kullanım özelliği DıĢ etkilere karģı koruyuculuğu Baretin baģ ölçülerine uygunluğu Maskenin kimyasal maddelere karģı koruma sağlaması Maskenin iç kısmında hava ve nem akımı Maskenin tozlara karģı koruma sağlaması Kaynak 17,0 28,0 30,0 25,0 Boyahane 9,0 39,0 33,0 19,0 Montaj 5,0 37,0 39,0 19,0 Pres 5,0 25,0 37,0 33,0 Kaynak 14,0 30,0 29,0 27,0 Boyahane 6,0 38,0 32,0 24,0 Montaj 7,0 32,0 40,0 21,0 Pres 4,0 29,0 43,0 24,0 Kaynak 15,0 31,0 28,0 26,0 Boyahane 7,0 48,0 25,0 20,0 Montaj 7,0 35,0 35,0 23,0 Pres 1,0 35,0 36,0 28,0 Kaynak 15,0 35,0 28,0 22,0 Boyahane 6,0 45,0 26,0 23,0 Montaj 7,0 30,0 38,0 25,0 Pres 3,0 35,0 39,0 23,0 Kaynak 9,0 33,0 34,0 24,0 Boyahane 4,0 39,0 33,0 24,0 Montaj 10,0 36,0 26,0 28,0 Pres 4,0 37,0 39,0 20,0 Kaynak 13,0 33,0 35,0 19,0 Boyahane 4,0 33,0 42,0 21,0 Montaj 9,0 36,0 28,0 27,0 Pres 2,0 35,0 44,0 19,0 21,872 0,009 13,195 0,154 21,912 0,009 17,756 0,038 9,012 0,436 17,030 0, Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 152

45 Gözlüğün ıģığa ve toza karģı koruma sağlaması Kullanılan eldivenin rahat ve esnek olması Eldivenin kavrama ve tutuculuk özelliği. Kullanılan dizlik ve dirsekliğin koruyuculuğu Ayakkabının rahat ve esnek olması Kaynak 16,0 29,0 31,0 24,0 Boyahane 5,0 32,0 38,0 25,0 Montaj 8,0 33,0 29,0 30,0 Pres 0 35,0 43,0 22,0 Kaynak 18,0 26,0 31,0 25,0 Boyahane 4,0 25,0 40,0 31,0 Montaj 11,0 38,0 22,0 29,0 Pres 3,0 40,0 38,0 19,0 Kaynak 23,0 26,0 25,0 26,0 Boyahane 8,0 26,0 29,0 37,0 Montaj 11,0 34,0 22,0 33,0 Pres 2,0 34,0 41,0 23,0 Kaynak 15,0 37,0 25,0 23,0 Boyahane 4,0 25,0 34,0 37,0 Montaj 8,0 39,0 27,0 26,0 Pres 1,0 49,0 34,0 16,0 Kaynak 50,0 29,0 14,0 7,0 Boyahane 36,0 40,0 14,0 10,0 Montaj 20,0 30,0 20,0 30,0 Pres 34,0 32,0 15,0 19,0 1. Hiç uygun değil 2. Kısmen uygun 3. Oldukça uygun 4. Çok uygun 24,083 0,004 31,250 0,000 34,669 0,000 34,655 0,000 36,223 0,000 n=400 Örneklemin çalıģma ortamında kullandıkları giysi tamamlayıcılarının uygunluğuna iliģkin bulguların yer aldığı Tablo 4 incelendiğinde; baretin baģ ölçülerine uygunluğu konusunda boyahane, maskenin kimyasal maddelere karģı koruma sağlaması konusunda kaynak ve boyahane, kullanılan dizlik ve dirsekliğin koruyuculuğu konusunda kaynak ve pres, ayakkabının rahat ve esnek olması konusunda ise tüm bölümlerin problem yaģadığı görülmüģtür. Yapılan χ² iliģki analizi sonucunda; örneklemin çalıģtığı bölüm değiģkenleri ile çalıģtığı ortamdaki kullandıkları giysi tamamlayıcılarının uygunluğundan, Baretin kapanabilir çentil özelliği ile her türlü çevrede kullanım özelliği (P=0,009), Baretin baģ ölçülerine uygunluğu (P=0,009), Maskenin kimyasal maddelere karģı koruma sağlaması (P=0,038), Maskenin tozlara karģı koruma sağlaması (P=0,048), Gözlüğün ıģığa ve toza karģı koruma sağlaması (P=0,004), kullanılan eldivenin rahat ve esnek olması (P=0,000), eldivenin kavrama ve tutuculuk özelliği (P=0,000), kullanılan dizlik ve dirsekliğin koruyuculuğu (P=0,000) ve ayakkabının rahat ve esnek olması (P=0,000) değiģkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 153

46 Tablo 5. Örneklemin ÇalıĢtığı Ortama Uygun Olması Gereken Giysi Özelliklerine Katılma Durumu Seçenekler Bölüm (%) (%) (%) (%) ² P Kaynak 8,0 6,0 11,0 75,00 Giysi iki parçadan Boyahane 45,0 6,0 9,0 40,0 75,841 0,000 oluģmalı.(tiģort/ceketpantolon) Montaj 9,0 14,0 9,0 68,0 Pres 9,0 8,0 6,0 77,0 Giysi tek parçadan oluģmalı. Terletmeyen (giysinin içinde hava sirkülasyonunu sağlayabilen) giysiler olmalı Giysi leke ve toz tutmamalı. Kolay yıkanabilmeli. Çabuk kurumalı. Renk çalıģılan bölüme uygun olmalı Anti statik olmalı Giysi cepleri eģyaları koruyacak yeterlilikte olmalı Giysi vücudumu sıkmamalı Kullanım rahatlığı olmalı DıĢ etkilere (çarpma, düģme yırtılma vb.) karģı dayanıklı olmalı Isıya ve soğuğa karģı dayanıklı olmalı Kaynak 82,0 6,0 4,0 8,0 Boyahane 30,0 9,0 9,0 52,0 Montaj 57,0 19,0 9,0 15,0 Pres 51,0 27,0 13,0 9,0 Kaynak 7,0 2,0 10,0 81,0 Boyahane 4,0 14,0 29,0 53,0 Montaj 5,0 4,0 14,0 77,0 Pres 4,0 6,0 33,0 57,0 Kaynak 5,0 8,0 11,0 76,0 Boyahane 0 15,0 25,0 60,0 Montaj 3,0 8,0 23,0 66,0 Pres 4,0 7,0 26,0 63,0 Kaynak 5,0 4,0 10,0 81,0 Boyahane 0 14,0 25,0 61,0 Montaj 2,0 5,0 22,0 71,0 Pres 1,0 7,0 26,0 66,0 Kaynak 5,0 4,0 16,0 75,0 Boyahane 2,0 19,0 23,0 56,0 Montaj 3,0 11,0 12,0 74,0 Pres 2,0 11,0 27,0 60,0 Kaynak 5,0 2,0 15,0 78,0 Boyahane 1,0 16,0 27,0 56,0 Montaj 3,0 12,0 15,0 70,0 Pres 2,0 13,0 33,0 52,0 Kaynak 4,0 6,0 21,0 69,0 Boyahane 1,0 17,0 31,0 51,0 Montaj 3,0 9,0 18,0 70,0 Pres 4,0 8,0 37,0 51,0 Kaynak 3,0 3,0 14,0 80,0 Boyahane 1,0 19,0 27,0 53,0 Montaj 4,0 7,0 14,0 75,0 Pres 2,0 6,0 36,0 56,0 Kaynak 5,0 4,0 9,0 82,0 Boyahane 1,0 20,0 23,0 56,0 Montaj 2,0 3,0 15,0 80,0 Pres 7,0 9,0 35,0 49,0 Kaynak 2,0 4,0 11,0 83,0 Boyahane 0,0 24,0 27,0 49,0 Montaj 2,0 6,0 18,0 74,0 Pres 4,0 15,0 35,0 46,0 Kaynak 3,0 6,0 10,0 81,0 Boyahane 2,0 15,0 30,0 53,0 Montaj 2,0 8,0 20,0 70,0 Pres 2,0 16,0 34,0 48,0 Kaynak 4,0 5,0 11,0 80,0 Boyahane 0 19,0 33,0 48,0 Montaj 2,0 5,0 24,0 69,0 110,167 0,000 40,340 0,000 17,979 0,035 26,113 0,002 23,390 0,005 31,159 0,000 23,390 0,005 42,514 0,000 57,342 0,000 55,051 0,000 32,823 0,000 50,947 0, Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 154

47 Ġç çamaģırların üzerine giyilebilmeli Mevsim koģullarına uygun olmalı Pres 5,0 15,0 38,0 42,0 Kaynak 4,0 4,0 14,0 78,0 Boyahane 0 17,0 30,0 53,0 Montaj 3,0 6,0 18,0 73,0 Pres 7,0 12,0 37,0 44,0 Kaynak 3,0 5,0 12,0 80,0 Boyahane 0 20,0 27,0 53,0 Montaj 3,0 3,0 19,0 75,0 Pres 7,0 11,0 35,0 47,0 44,186 0,000 50,643 0,000 1.Kesinlikle katılmıyorum 2. Kısmen Katılıyorum 3. Oldukça Katılıyorum 4. Kesinlikle Katılıyorum n=400 Tablo 5 de örneklemin çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi özelliklerine katılma durumlarına iliģkin bulgular incelendiğinde; giysi iki parçadan oluģmalı (tiģort/ceketpantolon) seçeneğine kaynak, montaj ve pres, giysi tek parçadan oluģmalı seçeneğine ise boyahane bölümünde çalıģanların kesinlikle katıldıkları görülmüģtür. Giyside olması gereken diğer özelliklere ait seçeneklerde ise tüm bölümlerin kesinlikle katıldıkları belirlenmiģtir. Sonuç olarak; kaynak, montaj ve pres bölümlerindeki çalıģanlar giysinin iki parçadan oluģmasını isterken, boyahane bölümünde çalıģanlar ise giysinin tek parçadan oluģmasını istemektedirler. Çivitci ve Boğday Saygılı nın 2008 yılında yaptıkları bir araģtırmada çöp toplama iģinde çalıģanların büyük bir çoğunluğunun iģ giysilerinde fonksiyonel ceplerin olmasını tercih ettikleri belirlenmiģtir (Çivitci, Boğday Sayğılı, 2008;587). Yapılan bu araģtırmada da çalıģanların büyük bir çoğunluğunun iģ giysilerinin cepleri eģyaları koruyacak yeterlilikte olmasını tercih ettikleri görülmektedir. Bu sonuçlara göre iģ giysilerinde fonksiyonel ceplerin bulunmasının çok önemli olduğu söylenebilir. Yapılan χ² iliģki analizi sonucunda; örneklemin çalıģtığı bölüm değiģkenleri ile çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi özelliklerinden, giysi iki parçadan oluģmalı (P=0,000), giysi tek parçadan oluģmalı (P=0,000), terletmeyen giysiler olmalı (P=0,000), giysi leke ve toz tutmamalı (P=0,035), kolay yıkanabilmeli (P=0,002), çabuk kurumalı (P=0,005), renk çalıģılan bölüme uygun olmalı (P=0,000), anti statik olmalı (P=0,005), giysi cepleri eģyaları koruyacak yeterlilikte olmalı (P=0,000), giysi vücudumu sıkmamalı (P=0,000), kullanım rahatlığı olmalı (P=0,000), dıģ etkilere karģı dayanıklı olmalı (P=0,000), ısıya ve soğuğa karģı dayanıklı olmalı (P=0,000), iç çamaģırları üzerine giyilebilmeli (P=0,000) ve mevsim koģullarına uygun olmalı (P=0,000) değiģkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 155

48 Tablo 6. Örneklemin ÇalıĢtığı Ortama Uygun Olması Gereken KumaĢ Özelliklerine Katılma Durumu Seçenekler Bölüm 1 KumaĢ kimyasal maddelere karģı dayanıklı olmalıdır. KumaĢa ısı etkisiyle meydana gelen form bozukluklarına dayanıklı olmalıdır (koku yapma, sökülme, dikiģlerde yıpranma) KumaĢ ince ve esnek olmalıdır. KumaĢ nefes alabilen yüzeye sahip olmalıdır. Statik ve tüylenme problemleri olan lifler (polyester, naylon vb.) kullanılmamalıdır. (%) 2 (%) 3 (%) Kaynak 3,0 9,0 35,0 53,0 Boyahane 0 18,0 31,0 51,0 Montaj 2,0 9,0 20,0 69,0 Pres 6,0 13,0 28,0 53,0 Kaynak 2,0 11,0 27,0 60,0 Boyahane 0 20,0 32,0 48,0 Montaj 1,0 4,0 16,0 79,0 Pres 4,0 19,0 28,0 49,0 Kaynak 5,0 21,0 27,0 47,0 Boyahane 1,0 19,0 34,0 46,0 Montaj 1,0 16,0 22,0 61,0 Pres 3,0 14,0 33,0 50,0 Kaynak 3,0 13,0 31,0 53,0 Boyahane 1,0 22,0 26,0 51,0 Montaj 1,0 9,0 19,0 71,0 Pres 2,0 16,0 30,0 52,0 Kaynak 5,0 7,0 30,0 58,0 Boyahane 2,0 23,0 28,0 47,0 Montaj 1,0 9,0 15,0 75,0 Pres 4,0 12,0 31,0 53,0 4 (%) ² P 19,268 0,023 33,527 0,000 12,083 0,209 15,736 0,073 29,162 0,001 n=400 1.Kesinlikle katılmıyorum 2. Kısmen Katılıyorum 3. Oldukça Katılıyorum 4. Kesinlikle Katılıyorum Örneklemin çalıģma ortama uygun olması gereken kumaģ özelliklerine katılma durumuna iliģkin bulguların yer aldığı Tablo 6 incelendiğinde; kumaģ kimyasal maddelere karģı dayanıklı olmalı, kumaģa ısı etkisiyle meydana gelen form bozukluklarına dayanıklı olmalı, kumaģ ince ve esnek olmalı, kumaģ nefes alabilen yüzeye sahip olmalı ve statik ve tüylenme problemleri olan lifler kullanılmamalı seçeneklerine tüm bölümlerin kesinlikle katıldıkları görülmüģtür. Yapılan χ² iliģki analizi sonucunda; örneklemin çalıģtığı bölüm değiģkenleri ile çalıģma ortama uygun olması gereken kumaģ özelliklerinden, kumaģ kimyasal maddelere karģı dayanıklı olmalıdır (P=0,023), kumaģa ısı etkisiyle meydana gelen form bozukluklarına dayanıklı olmalıdır (P=0,000) ve statik ve tüylenme problemleri olan lifler kullanılmamalı (P=0,000) değiģkenleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliģki bulunmuģtur. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 156

49 4. SONUÇ VE ÖNERĠLER Otomotiv sektöründe çalıģanların iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi - kumaģ özelliklerini belirlemek için planlanıp yürütülen araģtırmada, uygulanan anket sonucu araģtırmaya katılan iģgörenlerin karakteristik özellikleri, iģ kıyafetleriyle ilgili yaģadığı problemler ve çalıģtığı ortama uygun olması gereken giysi - kumaģ özelliklerine iliģkin sonuçlarlar aģağıda verilmiģtir. AraĢtırma kapsamında incelenen firmalarda iģgörenlerin büyük bir çoğunluğunun erkek olduğu, iģgörenlerin çoğunluğunun yaģ arasında olduğu, iģgörenlerin çoğunluğunun eğitim düzeyinin lise ve ön lisans olduğu, ĠĢgörenlerin; montaj ve pres bölümlerinde 6 ayda, boyahane ve kaynak bölümünde 9 ayda bir giysilerini yeniledikleri, ĠĢgörenlerin, tüm bölümlerde çalıģma Ģeklinin ayakta; iģ akıģı sırasında en çok yapılan hareketin ise eğilip kalkma olduğu, Giysinin mevsim koģullarına uygun olmaması ve ısıya-soğuya karģı dayanıksız olması seçeneklerinde kaynak ve pres; dıģ etkilere karģı dayanıksız olması seçeneğinde kaynak, boyahane ve pres; giysinin terletmesi seçeneğinde kaynak, montaj ve pres; giysinin kullanım zorluğu seçeneğinde pres; giysinin hareket rahatlığı olmaması, giysinin kolay temizlenememesi ve giysi üzerinde yer alan cep vb. yetersizliği konusunda ise boyahane ve pres bölümlerinde sorun yaģadıkları, ĠĢgörenlerin giysinin kol evi, kol boyu, cep yerleri ve kapama yerleri seçeneklerinde pres, yaka ve manģetlerde, sırt geniģliğinde ve pantolon ağında ise boyahane ve pres, pantolon beli ve pantolon paçasında ise tüm bölümlerde sorun yaģadıkları, Baretin baģ ölçülerine uygunluğu konusunda boyahane, maskenin kimyasal maddelere karģı koruma sağlaması konusunda kaynak ve boyahane, kullanılan dizlik ve dirsekliğin koruyuculuğu konusunda kaynak ve pres, ayakkabının rahat ve esnek olması konusunda ise tüm bölümlerin problem yaģadığı, Kaynak, montaj ve pres bölümlerindeki çalıģanlar giysinin iki parçadan, boyahane bölümünde çalıģanlar ise giysinin tek parçadan oluģmasını istedikleri, ĠĢgörenlerin çalıģma ortamında kimyasal maddelere karģı dayanıklı, form bozukluklarına dayanıklı, ince ve esnek, nefes alabilen yüzeye sahip, statik ve tüylenme problemi olmayan kumaģlardan yapılmıģ giysileri tercih ettikleri sonuçlarına ulaģılmıģtır. Elde edilen bulgular doğrultusunda aģağıda yer alan iģ giysileri tasarlanmıģtır. 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 157

50 Model 1. Mont ve Pantolondan OluĢan Ġkili Takım (Ön-Arka) Model 2. Tulum (Ön-Arka) Yapılan araģtırmada iģgörenlerin büyük bir çoğunluğunun iģ giysilerinde ceplerin olmasını tercih ettikleri görülmüģtür. Bu nedenle ikli takım ve tulumun çeģitli yerlerinde farklı iģlevler 17.Ulusal Ergonomi Kongresi Ekim 2011 ESKĠġEHĠR 158

BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ. Dilek OLUT

BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ. Dilek OLUT BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ Dilek OLUT Tıp biliminin ilk ve temel prensiplerinden biri Önce Zarar Verme ilkesidir. Bu doğrultuda kurgulanan sağlık

Detaylı

SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ. MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY

SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ. MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY GİRİŞ ÇalıĢmak yaģamın bir parçasıdır. YaĢamak nasıl bir insan hakkı

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Ahmet ÖZKAN tarafından hazırlanan Ġlkokul ve Ortaokul Yöneticilerinin

Detaylı

BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU

BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU GOÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU Yalçın Önder¹, Rıza Çıtıl¹, Mücahit Eğri¹,

Detaylı

T.C. BĠNGÖL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı. ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN)

T.C. BĠNGÖL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı. ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN) ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN) Düzenleme Tarihi: Bingöl Üniversitesi(BÜ) Ġç Kontrol Sistemi Kurulması çalıģmaları kapsamında, Ġç Kontrol Sistemi Proje Ekibimiz

Detaylı

A RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN THE STRESSFULL PERSONALITY AND WORK ACCIDENTS

A RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN THE STRESSFULL PERSONALITY AND WORK ACCIDENTS tesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 31 Bahar 2017/1 s.471-482 Asena Deniz ERSOY 1 Osman BAYRAKTAR 2 ÖZ A RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN THE STRESSFULL PERSONALITY AND WORK ACCIDENTS ABSTRACT Expressed

Detaylı

Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan

Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan Psikososyal Güvenlik İklimi Psikososyal güvenlik iklimi, örgütsel iklimin spesifik bir boyutu olup, çalışanların psikolojik

Detaylı

Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri

Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN Ġstanbul Arel Üniversitesi 4. Pazarlama AraĢtırmaları Eğitim Semineri 26-29 Ekim 2010 Örnekleme Süreci Anakütleyi Tanımlamak Örnek Çerçevesini

Detaylı

MANİSA DA KAMU KURUMLARINDA ÇALIŞAN ÖZEL GÜVENLİK PERSONELİ NİN MESLEKİ MEMNUNİYET DURUMU 1

MANİSA DA KAMU KURUMLARINDA ÇALIŞAN ÖZEL GÜVENLİK PERSONELİ NİN MESLEKİ MEMNUNİYET DURUMU 1 Celal Bayar Üniversitesi CBÜ SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ Yıl : 2013 Cilt :11 Sayı :1 MANİSA DA KAMU KURUMLARINDA ÇALIŞAN ÖZEL GÜVENLİK PERSONELİ NİN MESLEKİ MEMNUNİYET DURUMU 1 Yrd. Doç. Dr. Vedat BAL Celal

Detaylı

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 302-331 Deniz BERBEROĞLU 1 Zekavet KABASAKAL 2 GELĠġĠMSEL YETERSĠZLĠĞĠ OLAN ÇOCUKLARIN EBEVEYNLERĠNĠN YAġAM DOYUM VE BAġA ÇIKMA STRATEJĠLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Özet Bu araģtırmanın

Detaylı

894 2 nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications April, 2011 Antalya-Turkey

894 2 nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications April, 2011 Antalya-Turkey 894 OKUL MÜDÜRLERĠNĠN YETERLĠKLERĠNĠN EĞĠTĠM ÖĞRETĠM SÜRECĠNE ETKĠSĠ Yrd. Doç. Dr. Sevinç PEKER, Yıldız Teknik Üniversitesi, sevpek@gmail.com Öğr.Gör. Gülenaz SELÇUK, Celal Bayar Üniversitesi, gselcuk@hotmail.com

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Feyzi ÖZMEN tarafından hazırlanan Aday Öğretmenlerin Öz Yeterlilikleri

Detaylı

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ KİRAZ İHRACATININ ANALİZİ Danışman Doç. Dr. Tufan BAL YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ISPARTA - 2016 2016 [] TEZ

Detaylı

SAĞLIK ÇALIŞANLARIN GÜVENLİĞİ VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER (TÜRKİYE NİN GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE BEŞ FARKLI HASTANE ÖRNEĞİ)

SAĞLIK ÇALIŞANLARIN GÜVENLİĞİ VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER (TÜRKİYE NİN GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE BEŞ FARKLI HASTANE ÖRNEĞİ) SAĞLIK ÇALIŞANLARIN GÜVENLİĞİ VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER (TÜRKİYE NİN GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE BEŞ FARKLI HASTANE ÖRNEĞİ) Yrd. Doç. Dr. Nilgün ULUTAŞDEMİR *, Öğr. Gör. Habip BALSAK ** * Avrasya Üniversitesi,

Detaylı

daha çok göz önünde bulundurulabilir. Öğrencilerin dile karşı daha olumlu bir tutum geliştirmeleri ve daha homojen gruplar ile dersler yürütülebilir.

daha çok göz önünde bulundurulabilir. Öğrencilerin dile karşı daha olumlu bir tutum geliştirmeleri ve daha homojen gruplar ile dersler yürütülebilir. ÖZET Üniversite Öğrencilerinin Yabancı Dil Seviyelerinin ve Yabancı Dil Eğitim Programına Karşı Tutumlarının İncelenmesi (Aksaray Üniversitesi Örneği) Çağan YILDIRAN Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Detaylı

Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠ YÖNETMELĠĞĠ

Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠ YÖNETMELĠĞĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ RĠSK DEĞERLENDĠRMESĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, iģyerlerinde iģ sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak

Detaylı

ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ

ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ , Sayfa / Pages: 58-61 DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERİN İŞ DOYUMUNA ETKİSİ: KIRŞEHİR İLİNDE BİR ARAŞTIRMA Doç. Dr. Hakan Vahit ERKUTLU 1 Öğr. Gör. Dr. Halil Özcan ÖZDEMİR 2 Öğr. Gör. Bedirhan ELDEN 3 ÖZET Emeğin

Detaylı

Doç. Dr. Mustafa ÖZDEN Arş. Gör. Gülden AKDAĞ Arş. Gör. Esra AÇIKGÜL

Doç. Dr. Mustafa ÖZDEN Arş. Gör. Gülden AKDAĞ Arş. Gör. Esra AÇIKGÜL Doç. Dr. Mustafa ÖZDEN Arş. Gör. Gülden AKDAĞ Arş. Gör. Esra AÇIKGÜL 11.07.2011 Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği A.B.D GĠRĠġ Fen bilimleri derslerinde anlamlı

Detaylı

ÖZET Amaç: Yöntem: Bulgular: Sonuç: Anahtar Kelimeler: ABSTRACT The Evaluation of Mental Workload in Nurses Objective: Method: Findings: Conclusion:

ÖZET Amaç: Yöntem: Bulgular: Sonuç: Anahtar Kelimeler: ABSTRACT The Evaluation of Mental Workload in Nurses Objective: Method: Findings: Conclusion: ÖZET Amaç: Yapılan bu çalışma ile Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Eğitim Hastanesinde görevli hemşirelerin zihinsel iş yüklerinin değerlendirilmesi ve zihinsel iş yükünün hemşirelerin sosyo-kültürel özelliklerine

Detaylı

ÖZEL SPOR MERKEZLERİNDEKİ İŞLETME SORUNLARININ İNCELENMESİ (Ankara İli Örneği) Doç. Dr. Hakan SUNAY Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

ÖZEL SPOR MERKEZLERİNDEKİ İŞLETME SORUNLARININ İNCELENMESİ (Ankara İli Örneği) Doç. Dr. Hakan SUNAY Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi ÖZEL SPOR MERKEZLERİNDEKİ İŞLETME SORUNLARININ İNCELENMESİ (Ankara İli Örneği) Doç. Dr. Hakan SUNAY Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi GİRİŞ-AMAÇ Günümüzde teknolojik gelişmeler, bilim alanındaki

Detaylı

ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN LIFE SATISFACTION AND VALUE PREFERENCES OF THE INSTRUCTORS

ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN LIFE SATISFACTION AND VALUE PREFERENCES OF THE INSTRUCTORS VII. Uluslar ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN LIFE SATISFACTION AND VALUE PREFERENCES OF THE INSTRUCTORS gursoymeric10@gmail.com, ramazankaratay@gmail.com ÖZET incelenmesidir. Çal demo Anahtar Kelimeler:

Detaylı

The International New Issues In SOcial Sciences

The International New Issues In SOcial Sciences Number: 4 pp: 89-95 Winter 2017 SINIRSIZ İYİLEŞMENİN ÖRGÜT PERFORMANSINA ETKİSİ: BİR UYGULAMA Okan AY 1 Giyesiddin NUROV 2 ÖZET Sınırsız iyileşme örgütsel süreçlerin hiç durmaksızın örgüt içi ve örgüt

Detaylı

ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI

ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI Dünya da her yıl 2 milyon kiģi iģle ilgili kaza ve hastalıklar sonucu ölmektedir. ĠĢle ilgili kaza

Detaylı

ENDÜSTRİDE İSTİHDAMA GÖRE BRANŞLARIN ÖNEMİ VE MESLEKİ EĞİTİM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

ENDÜSTRİDE İSTİHDAMA GÖRE BRANŞLARIN ÖNEMİ VE MESLEKİ EĞİTİM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ENDÜSTRİDE İSTİHDAMA GÖRE BRANŞLARIN ÖNEMİ VE MESLEKİ EĞİTİM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Yrd. Doç. Dr. İbrahim Aydın İbrahim.aydin@cbu.edu.tr Öğr. Gör. H. Zeki Diril hzekidiril@gmail.com Öğr. Gör. Meryem

Detaylı

Av. Füsun GÖKÇEN. TÜRK ÇĠMENTO SEKTÖRÜNÜN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA AB KATILIM MÜZAKERELERĠNDEKĠ KONUMU

Av. Füsun GÖKÇEN. TÜRK ÇĠMENTO SEKTÖRÜNÜN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA AB KATILIM MÜZAKERELERĠNDEKĠ KONUMU TÜRK ÇĠMENTO SEKTÖRÜNÜN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONUSUNDA AB KATILIM MÜZAKERELERĠNDEKĠ KONUMU Av. Füsun GÖKÇEN Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası 4857 sayılı ĠĢ Kanunu MADDE 77 ĠġVERENLERĠN VE ĠġÇĠLERĠN

Detaylı

ÖRGÜTLERDE MESLEKĠ TÜKENMĠġLĠK VE AKADEMĠSYENLER ÜZERĠNDE BĠR UYGULAMA

ÖRGÜTLERDE MESLEKĠ TÜKENMĠġLĠK VE AKADEMĠSYENLER ÜZERĠNDE BĠR UYGULAMA ÖRGÜTLERDE MESLEKĠ TÜKENMĠġLĠK VE AKADEMĠSYENLER ÜZERĠNDE BĠR UYGULAMA Rıfat ĠRAZ 1 Ġsa ALTINIġIK 2 Ali GANĠYUSUFOĞLU 3 1.Selçuk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, rifat@selcuk.edu.tr

Detaylı

ÜCRET SĠSTEMLERĠ VE VERĠMLĠLĠK DERSĠ. EKOTEN TEKSTĠL A.ġ.

ÜCRET SĠSTEMLERĠ VE VERĠMLĠLĠK DERSĠ. EKOTEN TEKSTĠL A.ġ. ÜCRET SĠSTEMLERĠ VE VERĠMLĠLĠK DERSĠ EKOTEN TEKSTĠL A.ġ. HAZIRLAYANLAR 2008463084 Gizem Özen 2008463055 Tuğba Gülseven 2009463097 Huriye Özdemir 2007463066 Raziye Sinem Sağsöz SUN GRUBU ŞİRKETLERİ SUN

Detaylı

Ekonomik Açıdan En Avantajlı Teklifin Belirlenmesinde 2004/18/EC AB Kamu Ġhale Direktifi Ġle 4734 Sayılı Kamu Ġhale Kanununun KarĢılaĢtırılması

Ekonomik Açıdan En Avantajlı Teklifin Belirlenmesinde 2004/18/EC AB Kamu Ġhale Direktifi Ġle 4734 Sayılı Kamu Ġhale Kanununun KarĢılaĢtırılması 49 Ekonomik Açıdan En Avantajlı Teklifin Belirlenmesinde 2004/18/EC AB Kamu Ġhale Direktifi Ġle 4734 Sayılı Kamu Ġhale Kanununun KarĢılaĢtırılması Cemil Akçay 1, A.Sertaç KarakaĢ 2, BarıĢ Sayın 3, Ekrem

Detaylı

TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN

TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe]. ofsport Sciences 2004 1 15 (3J 125-136 TÜRKiYE'DEKi ÖZEL SAGLIK VE SPOR MERKEZLERiNDE ÇALIŞAN PERSONELiN ış TATMiN SEViYELERi Ünal KARlı, Settar KOÇAK Ortadoğu Teknik

Detaylı

Madde 1 - Bu Yönetmelik, iģyerlerinde sağlık ve güvenlik Ģartlarının iyileģtirilmesi için alınacak önlemleri belirler.

Madde 1 - Bu Yönetmelik, iģyerlerinde sağlık ve güvenlik Ģartlarının iyileģtirilmesi için alınacak önlemleri belirler. Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETMELĠĞĠ Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ YÖNETMELĠĞĠ Resmi Gazete Tarihi: 09/12/2003 Resmi Gazete Sayısı: 25311 ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak

Detaylı

Prof Dr Hülya Kayıhan

Prof Dr Hülya Kayıhan Engelli bireylerin istihdamını arttırabilmek ve iģgücü pazarına ulaģabilmelerini kolaylaģtırmak için; çalıģma kapasitesini, motivasyonu, üretkenliği, iģ arama becerilerini sosyal becerilerini arttırmak.

Detaylı

2. METODOLOJĠ 1 METODOLOJĠ. Programlar ile Ġstatistiksel Veri Analizi-2 (Prof.Dr. Kazım ÖZDAMAR,2002) çalıģmalarından yararlanılmıģtır.

2. METODOLOJĠ 1 METODOLOJĠ. Programlar ile Ġstatistiksel Veri Analizi-2 (Prof.Dr. Kazım ÖZDAMAR,2002) çalıģmalarından yararlanılmıģtır. GĠRĠġ 1 GĠRĠġ 2 GĠRĠġ 3 İÇİNDEKİLER 1. GĠRĠġ... 4 2. METODOLOJĠ... 5 3. TEMEL BĠLEġENLER ANALĠZĠ TEKNĠĞĠNĠN UYGULANMASI... 8 4. TR52 DÜZEY 2 BÖLGESĠ ĠLÇELERĠ SOSYAL GELĠġMĠġLĠK ENDEKSĠ...10 5. SONUÇ...27

Detaylı

KANSER HASTALARINDA ANKSİYETE VE DEPRESYON BELİRTİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ UZMANLIK TEZİ. Dr. Levent ŞAHİN

KANSER HASTALARINDA ANKSİYETE VE DEPRESYON BELİRTİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ UZMANLIK TEZİ. Dr. Levent ŞAHİN T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ AİLE HEKİMLİĞİ KLİNİĞİ KANSER HASTALARINDA ANKSİYETE VE DEPRESYON BELİRTİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ UZMANLIK TEZİ

Detaylı

ULUSLARARASI İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KONGRESİ

ULUSLARARASI İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KONGRESİ ULUSLARARASI İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ KONGRESİ Bir Tekstil Fabrikası Çalışanlarının Kişisel Koruyucu Donanım Kullanma Durumlarına Etki Eden Faktörler Öğr. Gör. Hatice ÖZDEMİR, Öğr. Gör. Enes GÜNDÜZ haticeozdemir@erciyes.edu.tr

Detaylı

The Study of Relationship Between the Variables Influencing The Success of the Students of Music Educational Department

The Study of Relationship Between the Variables Influencing The Success of the Students of Music Educational Department 71 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 9, Sayı 17, Haziran 2009, 71-76 Müzik Eğitimi Anabilim Dalı Öğrencilerinin Başarılarına Etki Eden Değişkenler Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Detaylı

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA Sağlık Çalışanlarının Çalışan Güvenliği Uygulamalarından Memnuniyetleri ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Hakkındaki Bilgi Düzeyleri (Eğitim ve Araştırma Hastanesi Örneği) Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana

Detaylı

Doç. Dr. Demet ÜNALAN Doç. Dr. Mehmet S. İLKAY Uzman Tülin FİLİK ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

Doç. Dr. Demet ÜNALAN Doç. Dr. Mehmet S. İLKAY Uzman Tülin FİLİK ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK HİZMETLERİ ÇALIŞANLARININ ÖRGÜTSEL BAĞLILIK DÜZEYLERİNİN ÖLÇÜLMESİ: ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ÇALIŞANLARI ÜZERİNDE BİR UYGULAMA Doç. Dr. Demet ÜNALAN Doç. Dr. Mehmet

Detaylı

C. ĠDAREYE ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER

C. ĠDAREYE ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER DĠCLE ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ BĠLGĠ ĠġLEM DAĠRE BAġKANLIĞI FAALĠYET RAPORU 2013 BĠRĠM-YÖNETĠCĠ SUNUġU 1 GENEL BĠLGĠLER A-MĠSYON VE VĠZYON a) Misyon: insan odaklı çözümleri sağlayarak her zaman ve her yerde

Detaylı

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU 2012 ĠÇĠNDEKĠLER ÜST YÖNETĠCĠ SUNUġU I- GENEL BĠLGĠLER A- Misyon ve Vizyon.. B- Yetki, Görev ve Sorumluluklar... C- Ġdareye

Detaylı

MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalıģanlara verilecek iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarını düzenlemektir.

MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalıģanlara verilecek iģ sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarını düzenlemektir. ÇALIġANLARIN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ EĞĠTĠMLERĠNĠN USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; çalıģanlara verilecek iģ

Detaylı

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM Esin ÖZDEMİR Avrupa Birliği Daire Başkanlığı Uzman 15 Ocak 2010, Ankara 1 ĠÇERĠK Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Sorunlar Türkiye de Sanayi/Okul ĠĢbirliği TOBB ve Eğitim Oda

Detaylı

Sema. anka. fay. etmektedirler. En az faydayi barkod ve rfid uygulamalarindan ile elde ett Anahtar kelimeler:

Sema. anka. fay. etmektedirler. En az faydayi barkod ve rfid uygulamalarindan ile elde ett Anahtar kelimeler: EFFECTIVENESS OF INFORMATION TECHNOLOGIES USED IN LOGISTICS INFORMATION SYSTEMS OF THE CHAIN STORES Yazar / Author: Cengiz Duran i Sema ii Abstract This study aims to analyze the effectiveness of logistics

Detaylı

.. ALT YÜKLENICI POLITIKASI

.. ALT YÜKLENICI POLITIKASI .. ALT YÜKLENICI. POLITIKASI. FUV Mühendislik, alt yüklenicilik hizmeti alması gereken durumlarda kendi çalışma prensiplerini paylaşan firmaları tercih eder. Alt yüklenici firma seçimi, kalite yönetim

Detaylı

ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ

ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ Doç. Dr. Deniz Beste Çevik Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı beste@balikesir.edu.tr

Detaylı

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi ÇOCUK ÇEVRE ĠLIġKISI Ġnsanı saran her Ģey olarak tanımlanan çevre insanı etkilerken, insanda çevreyi etkilemektedir.

Detaylı

Lisansüstü düzeyinde vizyon, analitik düģünce ve etik değerlere sahip bilim insanları yetiģtirmektir.

Lisansüstü düzeyinde vizyon, analitik düģünce ve etik değerlere sahip bilim insanları yetiģtirmektir. Genel Bilgi Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı doktora programının açılması teklifi 2016 2017 Eğitim-Öğretim yılında kabul edilmiģtir. Bu doktora

Detaylı

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ İŞLETME ÇALIŞANLARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARINA YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ İŞLETME ÇALIŞANLARININ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARINA YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ Economicsand Administration, TourismandTourism Management, History, Culture, Religion, Psychology, Sociology, FineArts, Engineering, Architecture, Language, Literature, EducationalSciences, Pedagogy&OtherDisciplines

Detaylı

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU Adı Soyadı : Doç. Dr. Mustafa GÜLER, Dilem KOÇAK DURAK, Fatih ÇATAL, Zeynep GÜRLER YILDIZLI, Özgür Özden YALÇIN ÇalıĢtığı Birim :

Detaylı

(ISPARTA-SÜTÇÜLER İLÇESİ ÖRNEĞİ) -ŞUBAT-MART 2015- SUNUM PROF. DR. NAZMİ AVCI. MAYıS, 2015

(ISPARTA-SÜTÇÜLER İLÇESİ ÖRNEĞİ) -ŞUBAT-MART 2015- SUNUM PROF. DR. NAZMİ AVCI. MAYıS, 2015 MERMER OCAKLARINDA ÇALIŞANLARA İLİŞKİN İŞ YERİ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÜZERİNE TESPİTLER (ISPARTA-SÜTÇÜLER İLÇESİ ÖRNEĞİ) -ŞUBAT-MART 2015- SUNUM PROF. DR. NAZMİ AVCI 1 MAYıS, 2015 lerinde 2 Bu araştırma

Detaylı

Yrd. Doç. Dr. M. Arcan TUZCU

Yrd. Doç. Dr. M. Arcan TUZCU Yrd. Doç. Dr. M. Arcan TUZCU Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Öğretim Üyesi EĞİTİM Doktora Yüksek Lisans Lisans Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü 1999 2003 Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme

Detaylı

HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ

HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ *Derya BaĢaran ** Özlem ġahin Altun *Diaverum Özel Merzifon Diyaliz Merkezi **Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Psikiyatri HemĢireliği AD GİRİŞ

Detaylı

7. Ulusal Beden Eğitimi ve Spor Öğrt. Kongresi Mayıs 2011, VAN/YYÜ Eğtim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı,

7. Ulusal Beden Eğitimi ve Spor Öğrt. Kongresi Mayıs 2011, VAN/YYÜ Eğtim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 7. Ulusal Beden Eğitimi ve Spor Öğrt. Kongresi 25-27 Mayıs 2011, VAN/YYÜ Eğtim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 1-8. 1 BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENLERİNİN, MESLEKTE KARŞILAŞTIKLARI PROBLEMLERİNİN, ALDIKLARI EĞİTİM

Detaylı

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ Türk Akreditasyon Kurumu Personel Akreditasyon Başkanlığı Akreditasyon Uzmanı 1 Ülkemizde ve dünyada tüm bireylerin iģgücüne katılması ve iģgücü piyasalarında istihdam edilebilmeleri için; bilgiye dayalı

Detaylı

ĠnĢaat Proje Yatırımlarının Değerlendirilmesinde Analitik HiyerarĢi Yönteminin Kullanılması

ĠnĢaat Proje Yatırımlarının Değerlendirilmesinde Analitik HiyerarĢi Yönteminin Kullanılması 202 6. İnşaat Yönetimi Kongresi, 25-26-27 Kasım 2011, Bursa ĠnĢaat Proje Yatırımlarının Değerlendirilmesinde Analitik HiyerarĢi Yönteminin Kullanılması Özet Ömür Tezcan 1, Osman Aytekin 2, Hakan KuĢan

Detaylı

2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU

2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU 2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU Kamuda stratejik yönetim anlayıģının temelini oluģturan kaynakların etkili ve verimli bir Ģekilde kullanılması ilkesi çerçevesinde,

Detaylı

AKZO NOBEL KEMĠPOL KĠMYA SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ.

AKZO NOBEL KEMĠPOL KĠMYA SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ. AKZO NOBEL KEMĠPOL KĠMYA SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ. Tarihçe 1982 Kemipol A.ġ. %100 Türk sermayeli bir Ģirket olarak Otomotiv ve Sanayi Boyaları alanında faaliyet göstermek üzere Ġzmir de kuruldu. Genel Sanayi

Detaylı

Kitap Tanıtımı: İlköğretimde Kaynaştırma

Kitap Tanıtımı: İlköğretimde Kaynaştırma Ankara SOSYAL Üniversitesi GEÇERLĠK Eğitim Bilimleri KAVRAMI Fakültesi VE TÜRKĠYE DE ÖZEL EĞĠTĠM ALANINDA YÜRÜTÜLEN Özel Eğitim Dergisi LĠSANSÜSTÜ TEZLERDE SOSYAL GEÇERLĠĞĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 2010, 11(2)

Detaylı

HAS 5030 ĠĢ Sağlığı Uygulamaları Kimyasal ve Fiziksel Risk Etmenleri. Alp Ergör alp.ergor@deu.edu.tr

HAS 5030 ĠĢ Sağlığı Uygulamaları Kimyasal ve Fiziksel Risk Etmenleri. Alp Ergör alp.ergor@deu.edu.tr HAS 5030 ĠĢ Sağlığı Uygulamaları Kimyasal ve Fiziksel Risk Etmenleri Alp Ergör alp.ergor@deu.edu.tr Anımsayalım: ÇalıĢma yaģamında sağlığın bileģenleri nelerdir? ÇalıĢma YaĢamı ve Sağlık ĠliĢkisi ÇalıĢma

Detaylı

YÜKSEK ÖĞRETĠMDE HĠZMET KALĠTESĠNĠN MÜġTERĠ MEMNUNĠYETĠNE ETKĠSĠ DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ NDE BĠR UYGULAMA

YÜKSEK ÖĞRETĠMDE HĠZMET KALĠTESĠNĠN MÜġTERĠ MEMNUNĠYETĠNE ETKĠSĠ DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ NDE BĠR UYGULAMA 552 Journal of Azerbaijani Studies YÜKSEK ÖĞRETĠMDE HĠZMET KALĠTESĠNĠN MÜġTERĠ MEMNUNĠYETĠNE ETKĠSĠ DUMLUPINAR ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ NDE BĠR UYGULAMA 1 Ercan TAŞKIN (Dumlupınar Üniversitesi,

Detaylı

GÜVENLİK İKLİMİNİN BİREYSEL, ÖRGÜTSEL VE ORTAM ETMENLERİNİN BÜYÜK ÖLÇEKLİ MAKİNE, KİMYA VE MADEN İŞLETMELERİNDE İNCELENMESİ

GÜVENLİK İKLİMİNİN BİREYSEL, ÖRGÜTSEL VE ORTAM ETMENLERİNİN BÜYÜK ÖLÇEKLİ MAKİNE, KİMYA VE MADEN İŞLETMELERİNDE İNCELENMESİ GÜVENLİK İKLİMİNİN BİREYSEL, ÖRGÜTSEL VE ORTAM ETMENLERİNİN BÜYÜK ÖLÇEKLİ MAKİNE, KİMYA VE MADEN İŞLETMELERİNDE İNCELENMESİ Doç. Dr. Yakup KARA Ertuğrul YOZGAT (A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı) (İş Müfettişi

Detaylı

TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİME İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ

TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİME İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 909-918, TURKEY TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİME İLİŞKİN TUTUMLARININ İNCELENMESİ ÖZET

Detaylı

GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale. Prof. Dr. Serap NAZLI

GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale. Prof. Dr. Serap NAZLI GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale Prof. Dr. Serap NAZLI Okul psikolojik danışmanları okullarda hangi PDR etkinliklerini uygular? PDR etkinliklerinin genel amacı nedir? Doğrudan-Dolaylı Müdahaleler

Detaylı

TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL

TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL 21 MART 2011 HOġ GELDĠNĠZ IFAC in Sayın Başkanı, Kurul Üyeleri, Dünyanın dört bir yanından gelmiş

Detaylı

EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Madde 1- Bu Yönergenin amacı, Ege Üniversitesi Rektörlüğü sorumluluk alanı içinde bulunan eğitim, öğretim,

Detaylı

ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO

ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO ALĠ ARIMAN:2008463007 OSMAN KARAKILIÇ:2008463066 MELĠK CANER SEVAL: 2008463092 MEHMET TEVFĠK TUNCER:2008463098 ŞİRKET TANITIMI 1982 yılında Türkiye'nin ilk

Detaylı

Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Kişisel ve Mesleki Gelişim Yeterlilikleri Hakkındaki Görüşleri. Merve Güçlü

Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Kişisel ve Mesleki Gelişim Yeterlilikleri Hakkındaki Görüşleri. Merve Güçlü Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Kişisel ve Mesleki Gelişim Yeterlilikleri Hakkındaki Görüşleri Merve Güçlü GİRİŞ Öğretme evrensel bir uğraştır. Anne babalar çocuklarına, işverenler işçilerine, antrenörler

Detaylı

İnşaat Sektöründe Eğitim Başarı / Başarısızlık İlişkisinin İncelenmesi

İnşaat Sektöründe Eğitim Başarı / Başarısızlık İlişkisinin İncelenmesi İnşaat Sektöründe Eğitim Başarı / Başarısızlık İlişkisinin İncelenmesi Gökhan Arslan, Serkan Kıvrak Anadolu Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü İki Eylül Kampüsü 26555 Eskişehir Tel: (222) 321 35 50

Detaylı

HASTALARIN SİGORTALI OLMA DURUMLARI VE HASTA MEMNUNİYETİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ: ÖZEL HASTANE ÖRNEĞİ

HASTALARIN SİGORTALI OLMA DURUMLARI VE HASTA MEMNUNİYETİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ: ÖZEL HASTANE ÖRNEĞİ HASTALARIN SİGORTALI OLMA DURUMLARI VE HASTA MEMNUNİYETİ DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ: ÖZEL HASTANE ÖRNEĞİ Abdullah SOYSAL * Pınar ÖKE ** Fedayi YAĞAR *** Burhan KILIÇ *** Özet: Bu çalışmanın amacı hastaların

Detaylı

MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI

MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA İŞ SAĞLIĞI GÜVENLİĞİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİR MEB UYGULAMASI SAFETY AND RISK ASSESSMENT IN OCCUPATIONAL AND TECHNICAL SECONDARY EDUCATION A MEB APPLICATION

Detaylı

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Tahsin Gökhan TELATAR Sinop Üniversitesi SYO İş Sağlığı ve Güvenliği Bölümü 28.03.2017 Uluslararası

Detaylı

GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR

GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BAġARILI YÖNETĠMDE ĠLETĠġĠM Hastane İletişim Platformu Hastane ĠletiĢim Platformu Nedir? Bu

Detaylı

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 689-699 Çağdaş GÜNDÜZ 1 Gonca ŞİMŞEK GÜNDÜZ 2 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİNDE İÇ MÜŞTERİ KAVRAMI: TEKSTİL SEKTÖRÜ ÜZERİNE BİR UYGULAMA Özet ÇağdaĢ yönetim yaklaģımlarından

Detaylı

Hemşirelerin Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi

Hemşirelerin Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Sağlık Akademisyenleri Dergisi 2014; 1(2):141-145 ISSN: 2148-7472 ARAŞTIRMA / RESEARCH ARTICLE Hemşirelerin Hasta Hakları Konusunda Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Assessıng Nurses Level of Knowledge

Detaylı

YAŞAM ÖYKÜSÜ. Doğum yeri: Doğum Tarihi: 1. Aile Bilgileri Baba: Adı: YaĢı:

YAŞAM ÖYKÜSÜ. Doğum yeri: Doğum Tarihi: 1. Aile Bilgileri Baba: Adı: YaĢı: YAŞAM ÖYKÜSÜ ADI: TARĠH: Doğum yeri: Doğum Tarihi: 1. Aile Bilgileri Baba: Adı: YaĢı: Mesleği: Sağlığı: Eğer vefat etmiģse ölüm yaģı: O zaman siz kaç yaģındaydınız: Ölüm Nedeni: Anne: Adı: YaĢı: Mesleği:

Detaylı

Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s Yıl: 4, Sayı: 12, Ağustos 2017, s. 583-588 M. Safa YEPREM 1 Abdurrahman ÖZSAĞIR 2 DĠNĠ MUSĠKĠ UYGULAMALARININ HAFĠF DÜZEYDE ZĠHĠNSEL ENGELLĠ ÇOCUKLARIN ÖZ SAYGISINA OLAN ETKĠSĠ 3 Özet Bu araģtırmanın amacı

Detaylı

G Ü Ç L E N İ N! Technical Assistance for Supporting Social Inclusion through Sports Education

G Ü Ç L E N İ N! Technical Assistance for Supporting Social Inclusion through Sports Education Technical Assistance for Supporting Social Inclusion through Sports Education Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmektedir. Spor Eğitimi Yoluyla Sosyal Katılımın

Detaylı

PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O. ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI)

PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O. ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI) PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI) Kanser hastalığının yol açtığı strese verilen yanıt, sergilenen uyum

Detaylı

AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ -

AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ - T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı AİLE İRŞAT VE REHBERLİK BÜROLARINDA YAPILAN DİNİ DANIŞMANLIK - ÇORUM ÖRNEĞİ - Necla YILMAZ Yüksek Lisans Tezi Çorum

Detaylı

ĠSHAKOL. Ġġ BAġVURU FORMU. Boya Sanayi A.ġ. En Son ÇekilmiĢ Fotoğrafınız. No:.. ÖNEMLĠ NOTLAR

ĠSHAKOL. Ġġ BAġVURU FORMU. Boya Sanayi A.ġ. En Son ÇekilmiĢ Fotoğrafınız. No:.. ÖNEMLĠ NOTLAR Ġġ BAġVURU FORMU ĠSHAKOL Boya Sanayi A.ġ. No:.. En Son ÇekilmiĢ Fotoğrafınız ÖNEMLĠ NOTLAR 1. BaĢvuru formunu kendi el yazınızla ve bütün soruları dikkatli ve eksiksiz olarak doldurup, imzalayınız. ĠĢ

Detaylı

TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ VERİ ANALİZİ, İZLEME VE DEĞERLENDİRME DAİRE BAŞKANLIĞI TEMEL EĞİTİMDEN ORTAÖĞRETİME GEÇİŞ ORTAK SINAV BAŞARISININ ÇEŞİTLİ

Detaylı

FARKLI BRANŞTAKİ ÖĞRETMENLERİN PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK DÜZEYLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ. Abdulkadir EKİN, Yunus Emre YARAYAN

FARKLI BRANŞTAKİ ÖĞRETMENLERİN PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK DÜZEYLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ. Abdulkadir EKİN, Yunus Emre YARAYAN FARKLI BRANŞTAKİ ÖĞRETMENLERİN PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK DÜZEYLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Abdulkadir EKİN, Yunus Emre YARAYAN Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Psikolojik dayanıklılık üzerine yapılan

Detaylı

Sosyal Alanlar Öğretmenlerinin Kişilerarası Özyeterlik İnançlarının Değerlendirilmesi (Ankara İli Örneği)

Sosyal Alanlar Öğretmenlerinin Kişilerarası Özyeterlik İnançlarının Değerlendirilmesi (Ankara İli Örneği) 1221 Sosyal Alanlar Öğretmenlerinin Kişilerarası Özyeterlik İnançlarının Değerlendirilmesi (Ankara İli Örneği) Gökçe KILIÇOĞLU 1, Eda Nur KARAKUġ 2, Tazegül DEMĠR 3 Özet Eğitim öğretim kurumlarında öğrencinin

Detaylı

THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT

THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT THE IMPACT OF AUTONOMOUS LEARNING ON GRADUATE STUDENTS PROFICIENCY LEVEL IN FOREIGN LANGUAGE LEARNING ABSTRACT The purpose of the study is to investigate the impact of autonomous learning on graduate students

Detaylı

Özel Bir Hastane Grubu Ameliyathanelerinde Çalışan Hemşirelerine Uygulanan Yetkinlik Sisteminin İş Doyumlarına Etkisinin Belirlenmesi

Özel Bir Hastane Grubu Ameliyathanelerinde Çalışan Hemşirelerine Uygulanan Yetkinlik Sisteminin İş Doyumlarına Etkisinin Belirlenmesi Özel Bir Hastane Grubu Ameliyathanelerinde Çalışan Hemşirelerine Uygulanan Yetkinlik Sisteminin İş Doyumlarına Etkisinin Belirlenmesi Sibel Yıldırım*, İlknur İnanır**, Zerrin Kaya*** * Acıbadem Hastanesi,

Detaylı

6098 SAYILI BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA. ADAM ÇALIġTIRANIN SORUMLULUĞU. Av. Mustafa Özgür KIRDAR ERYĠĞĠT HUKUK BÜROSU / ANKARA

6098 SAYILI BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA. ADAM ÇALIġTIRANIN SORUMLULUĞU. Av. Mustafa Özgür KIRDAR ERYĠĞĠT HUKUK BÜROSU / ANKARA 6098 SAYILI BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA ADAM ÇALIġTIRANIN SORUMLULUĞU Av. Mustafa Özgür KIRDAR ERYĠĞĠT HUKUK BÜROSU / ANKARA 14.09.2017 1-Genel Olarak Borçlar Kanunu nda kusursuz sorumluluk halleri, kusursuz

Detaylı

AYġE GÖZDE KOYUNCU. Yakın Doğu Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi

AYġE GÖZDE KOYUNCU. Yakın Doğu Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi AYġE GÖZDE KOYUNCU Yakın Doğu Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi aysegozde.koyuncu@neu.edu.tr DOĞUM TARĠHĠ: 27.03.1979 MEDENĠ DURUM: Evli SÜRÜCÜ EHLĠYETĠ VE SINIFI: B Sınıfı YABANCI DĠL

Detaylı

Motivasyon Araçlarının ĠnĢaat Yönetimindeki Etkinliği

Motivasyon Araçlarının ĠnĢaat Yönetimindeki Etkinliği 6. İnşaat Yönetimi Kongresi, 25-26-27 Kasım 2011, Bursa 177 Motivasyon Araçlarının ĠnĢaat Yönetimindeki Etkinliği Hüseyin Çağlar Çöğür 1, M. Emin Öcal 2 Özet Ġnsanların iģlerini istekle yapmaları halinde

Detaylı

ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları

ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları Uzmanlık Alanı İş Yerinde İş Güvenliği ve İş Sağlığı Seviye: 6 Credit: Beceriler Bilgi 1 İş yerinde iş güvenliği

Detaylı

IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015

IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015 IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015 TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Ege Bölge ġubesi Koordinatörlüğünde IV. Uluslararası PolimerikKompozitler

Detaylı

Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Kasım 2017 Cilt: 6 Sayı: 4 ISSN:

Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Kasım 2017 Cilt: 6 Sayı: 4 ISSN: YAZ OKULUNDA BİLGİSAYAR DERSLERİNİ ÖRGÜN EĞİTİM İLE ALAN ÖĞRENCİLERİN GÖRÜŞLERİ Yrd. Doç. Dr. Umut Altınışık Kocaeli Üniversitesi umuta@kocaeli.edu.tr Öğr. Gör. Dr. Serdar Solak Kocaeli Üniversitesi serdars@kocaeli.edu.tr

Detaylı

ELEKTRONİK TİCARET ÖDEME ARAÇLARI

ELEKTRONİK TİCARET ÖDEME ARAÇLARI DERS NOTU - 2 ELEKTRONİK TİCARET ÖDEME ARAÇLARI Ġnternet üzerinden güvenli bir Ģekilde ödeme yapılabilmesi için pek çok araç geliģtirilmiģtir. Kredi Kartı Elektronik Para Elektronik Çek Diğer Ödeme Araçları

Detaylı

ABSTRACT $WWLWXGHV 7RZDUGV )DPLO\ 3ODQQLQJ RI :RPHQ $QG $IIHFWLQJ )DFWRUV

ABSTRACT $WWLWXGHV 7RZDUGV )DPLO\ 3ODQQLQJ RI :RPHQ $QG $IIHFWLQJ )DFWRUV ÖZET Amaç: Araştırma, Aile Planlaması (AP) polikliniğine başvuran kadınların AP ye ilişkin tutumlarını ve bunu etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı tipteki bu araştırma

Detaylı

Marmara Üniversitesi Hemşirelik,Istanbul, Turkey

Marmara Üniversitesi Hemşirelik,Istanbul, Turkey İSTANBUL İLİNDE AKREDİTASYON BELGESİNE SAHİP HASTANELERDE HEMŞİRELİK HİZMETLERİNDE YENİLEŞİM (İNOVASYON) KÜLTÜRÜ * Funda Kosovalı Deşat Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları Ve Göğüs Cerrahisi E.A.H, ** Yasemin

Detaylı

14. ULUSAL TURĠZM KONGRESĠ DEĞERLENDĠRME ANKET SONUÇLARI. Tablo 1: 14. Ulusal Turizm Kongresine Katılan Katılımcıların Demografik Sonuçları (n=132)

14. ULUSAL TURĠZM KONGRESĠ DEĞERLENDĠRME ANKET SONUÇLARI. Tablo 1: 14. Ulusal Turizm Kongresine Katılan Katılımcıların Demografik Sonuçları (n=132) 14. ULUSAL TURĠZM KONGRESĠ DEĞERLENDĠRME ANKET SONUÇLARI Tablo 1: 14. Ulusal Turizm Kongresine Katılan Katılımcıların Demografik Sonuçları () Cinsiyet Erkek Kadın YaĢ 20 ve daha az 21-30 31-40 41-50 51-60

Detaylı

Mevsimlik Tarım İşçilerinin İş Kazası Geçirme Durumları

Mevsimlik Tarım İşçilerinin İş Kazası Geçirme Durumları Mevsimlik Tarım İşçilerinin İş Kazası Geçirme Durumları Tülin Gönültaş, Necdet Aytaç, Muhsin Akbaba Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Adana Amaç Bu araştırmanın amacı, Adana

Detaylı

ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK. Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 28633

ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK. Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: 28633 ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK Resmi Gazete Tarihi: 30.04.2013 Sayısı: 28633 BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin

Detaylı

ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK

ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK ÇALIġANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLĠKELERĠNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELĠK BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalıģanları sağlık ve güvenlik yönünden

Detaylı

ÇELĠK TEKNE SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ. Ticari Gizlidir

ÇELĠK TEKNE SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ. Ticari Gizlidir ÇELĠK TEKNE SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ. Ticari Gizlidir KURULUġ Çelik Tekne San. ve Tic.A.ġ. 1972 yılında kurulmuģtur Ġlk olarak Haliç Sütlüce mevkiinde faaliyete geçmiģ ve 1980 yıllarına kadar bu bölgede faaliyetine

Detaylı

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK ÇALIŞANLARININ RUHSAL SAĞLIK DURUMUNUN BELİRLENMESI VE İŞ DOYUMU İLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK ÇALIŞANLARININ RUHSAL SAĞLIK DURUMUNUN BELİRLENMESI VE İŞ DOYUMU İLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK ÇALIŞANLARININ RUHSAL SAĞLIK DURUMUNUN BELİRLENMESI VE İŞ DOYUMU İLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ Ercan AYDOĞDU Akdeniz Üniversitesi Hastanesi İşyeri Sağlık Birimi

Detaylı