Süt Sığırcılığında Barınak Çeşitleri. Doç. Dr. Serap GÖNCÜ. Süt sığırcılığında yaygın olarak kullanılan üç tip ahır vardır.

Transkript

1 Süt Sığırcılığında Barınak Çeşitleri Doç. Dr. Serap GÖNCÜ Süt sığırcılığında yaygın olarak kullanılan üç tip ahır vardır. 1. Kapalı (Çok soğuk kış koşulları için çatıdaki açıklık hariç her tarafı kapalı ahır) 2. Açık (Sıcak iklim koşulları için) 3. Yarı açık (serin iklim bölgeleri için) Şekil 1. Kapalı, yarı açık ve açık ahır tipleri Ancak hangi tip olursa olsun, ahırlar hayvanlar için en uygun çevre koşullarını olabildiğince düşük maliyetlerle ve gelecekte büyüme planlarını esas alarak planlanmalıdır. Ayrıca anaç kapasiteye göre gerekli gelişme ve tam kapasiteye ulaştığındaki sayılar ve gerekli bölmeler hesaplanmış olmalıdır. Ayrıca ahır içinde hayvan hareketleri, iş kolaylığı, iş etkenliği, sürü sağlık koruma gibi konularda dikkate alınarak yerleşim planı düzenlenmelidir.

2 Resim 1. Süt sığırının çevre istekleri Süt sığırcılığı işletmesinde ekonomik ölçeklerde çalışabilmek için ortalama 176 baş sağmal inek için hesaplamalar yapılmalıdır. Aksi takdirde bu işin sürekliliği risk altına girmektedir. Sağmal inek ahırı Bireysel buzağı bölmesi Grup buzağı bölmesi Genç hayvan bölmesi Doğum bölmesi Hasta hayvan bölmesi Sağım ünitesi Süt Sığırcılığı İçin Gerekli Diğer Bölmeler Sağım Ünitesi; serbest duraklı ahır sisteminde, sağım yeri işletmenin hayvan kapasitesine göre, işletmenin iş akışını kolaylaştıracak, bir bölümde inşa edilmeli ve hayvanların sağım yerine girip çıkmaları fazla müdahaleye gerek kalmadan sağlanmalıdır. Bağlı duraklı ahır sisteminde genellikle hayvanların duraklarda sağılmasını sağlayan sabit sağım sistemleri kullanılmaktadır. Doğum Bölmesi: yemlik ve suluğa sahip olması şartıyla inek başına m2'lik alan gereklidir. Buzağı Barınakları; süt sığırı yetiştiriciliğinde buzağıların sağlıklı büyütülmeleri önemlidir. Buzağı ölümlerinin önemli bir kısmı doğumu takip eden ilk günlerde ve süt emme döneminde olmaktadır. Bunun sebebi, büyük oranda kötü çevre koşullarıdır. Süt emme döneminde sağlıklı büyüyen buzağılar, daha sonra da sağlıklı ve verimli olurlar. Başarılı bir yetiştiricilik sağlıklı buzağılarla olur. Gerekli alan ve bölme sayıları Tüm bu gerekli bölmeler hayvan sayısı ve yetiştirme uygulamaları dikkate alınarak hesaplanmış bölme sayısı ve alan gereksinmeleri dikkate alınarak hesaplanır. Bu bölmelerin genel işletme yerleşim planı içerisinde dikkatlice yerleştirilmiş olması gerekir. Bu kapasitenin hesaplanması için işletmenin tam kapasite olduğunda oluşacak çağ grupları ve bu bölmelerde tutulma süreleri esas alınmalıdır. Bu ise sürü kompozisyonun abağlı olarak gerçekleşmektedir. Yerleşim planı çok önemli olup hastalıklardan korunmada ve ahır içinde iş kolaylığı sağlamada tercihler büyük farklılık göstermektedir.

3 Ahırların iç düzenlemesinde Duraklar Yem ve suyolu Yemlik ve suluklar Geçit yolları ayrıca detaylı bir şekilde hesaplanmalıdır. Aksi takdirde hayvanları yeme ve suya erişimlerinde problemler yaşanmakta ve süt veriminde azalmaya neden olmaktadır. İdeal olarak bir bölmedeki durak sayısı inek sayısından 10 adet daha fazla olmalıdır Ancak, ilk defa doğuranlar da bu gruba katılıyorsa, bölmedeki durak sayısı, sürü büyüklüğünün % 10 fazla planlanması durak kullanım etkenliğini iyileştirecektir Duraklar Yapılan bir çalışmada 3 saat aç ve ayakta bekletilen ineklerin serbest bırakıldıklarında yemlik yerine uzanmayı tercih ettikleri bildirmektedir. Uzanan ineklerde memelerden daha çok kan geçtiği ve daha çok geviş getirme eğiliminde oldukları bildirilmektedir. Şekil 2. Durak yeri boyutları (cm).

4 Şekil 3. İki taraflı durak ayırma demirleri boyutları İnekler için durak uzunluğu, karşılıklı iki durak yapıldığında 2.40 m, tek durak olup ön taraf duvara geldiğinde 2.50 m den az olmamalıdır. Karşılıklı iki durak yapıldığında hayvanların başlarını uzatmak için ayrılan mesafeden her iki ineğinde yararlanacağı göz önüne alınarak durak boyutu 2.40 m ve ya 2.30 m ye kadar indirilebilir. Çizelge 1. Hayvanların yaşlarına göre durak boyutları Yaş (ay) Ağırlık Kg/Baş Genişlik Uzunluk Göğüse kadar (cm) Boyuna kadar (cm) (cm) (cm) İnekler Durak Zemini İnekler merada iken her gün saat yatma eğilimi gösterirken, kapalı bir ahırda bulunan inekler günde 8 10 saat yatarlar. Yatma esnasında yere cm kala kendilerini bırakırlar. Beton yatma zemininde altlık kullanılmaması durumunda, ayak ve diz lezyonları artar. Yeterli kalınlıkta sap-saman serilmesi, hayvanların yaşam koşullarına en uygun materyaldir. Altlık materyal olarak hayvan yatakları ve kum kullanılması

5 İnekler tarafından en fazla tercih edilen konular olarak ortaya çıkmaktadır. Yemlikler Sığırlar çok fazla hareket etmeyi sevmeyen hayvanlardır, uzak mesafedeki yeme gitmek veya su için uzun mesafe yürümek onlar için eziyet demektir. Bu nedenle barınak içi yemlik ve sulukların düzenlenmesinde bu konulara ayrıca dikkat etmek gerekir. İnek başına en az 60 cm ve ineğin ağırlığına göre cm yemlik genişliği ayrılmalıdır. İlk defa doğuranlar da aynı yerde ise yemlik boyutu % 10 fazla hayvan varmış gibi düzenlenmelidir. Suluklar Suluklarda çok önemli olup sığırın bol ve temiz kaliteli suyu sürekli olarak bulması esastır. m uzunluğunda 60 cm genişliğinde bir suluk yemliğe 15 m mesafeye yerleştirilirse 20 inek için yeterli olacaktır Her ineğe bir otomatik suluk gelecek şekilde ayarlanmalıdır. Suluklar dakikada 4-5 kg su sağlayacak kapasitede olmalıdır. Geçit yolları Durakların arkasında kalan gezinti yerleri en az 3.75 m genişlikte olmalıdır. Dar gezinti alanları, ineklerin bir biri ile sosyal çatışmasının genel etmenidir. Beton zemin olan yerlerde, ineklerin kaymaması için 1 cm derinlikte yiv açılmalıdır. Yivlerin şekli baklava dilimi şeklinde olabileceği gibi, düz fakat ineklerin yürüme yönüne dik gelecek şekilde yapılmalıdır. Yemlikte duran bir inekle, duraktan çıkan bir ineğin biri birine dokunmadan hareket edebilecek kadar genişlik sağlanması önemlidir. Ahır içinde zemin Sığır güvenle yürüyebileceği zemin ister ancak bu entansif koşullarda beton kullanma zorunluluğu ile karşılanmada güçlükler söz konusu olup beton işleme metotları ile bu konuya gerekli kolaylıklar sağlanabilmektedir. Neden yumuşak bir zemin isterler Bu sorunun cevabı sığır ayak yapısı ve yürümenin mekanik özelikleri ile ilgilidir. Yürüme sığır denge noktasının değiştirilmesine dayanır. Önce arka ayaklar ileri doğru atılır ve n bacaklar dengeyi sağlamak için öne doğru atılır. Bunu düzgün bir şekilde yapabilmek için bir inek colar bone nu eksiktir fakat ön bacaklar vücuda kürek kemiği güçlü kasla ile bağlıdır. Arka bacaklar için benzer bir sok absorbe edici yapıyı gereksiz kılmaktadır. Bu durum arka bacakların vücuda bir bağlantısını açıklamaktadır. Dengenin bozulması Ön ve arka bacaklar arasındaki anatomi farklılığı vücut ve zemin arasında

6 tampon vazifesi görmek durumunda olması nedeniyle büyük etkiye sahiptir. Arka bacaklarda sok absorbe edici özeliğin olmaması bacak ve tırnaklara aşırı yük binmesi anlamına gelmektedir. Bu fiziksel farklılık aynı zamanda arka bacaklarda problemin daha fazla toplalığa neden olması şeklindeki arazi çalışma sonuçlarını a açıklamaktadır. Tırnak yapısı Ayrıca iç ve dış tırnak yapısındaki biyomekanik farklılık da söz konusudur. İneğin yürüyüşündeki biraz dengesizlik vücut ağırlığının bir bacaktan diğerine geçirilmesi sırasında ekstra bir basınca neden olur. Sert zeminlerde tırnak yüzeye tutunamaz ve ağırlığın çoğunu da taşıyamaz. İç ve dış tırnakta ağırlık dağılımı özellikle ön ayak ve bacaklarda değişir. Ergin bir inekte arka bacak dış tırnağı ağırlığın %60 nı taşır. Dış tırnak sürekli olarak ağırlık yükünü değiştirerek düzeltme yapar. Ağrılık dağılımında değişimin yüksek dış tırnak hastalıklarına ve hızlık tırnak uzamasına neden olduğuna inanılmaktadır Sığırcılık işletmelerinde aydınlatma Gündüz ve gece uzunluğu mevsime göre değişir. Gündüz vaktine foto periyot denir. Ülkemizde foto periyodun 12 saat/gün ün altında olduğu zaman süresince ilave aydınlatma yapmak süt verimini arttırır. Uzun fotoperiod olduğu günlerde ışıklanma süresi 16 saat/gün, gece ise 8 saat karanlıktır. Yapılan araştırmalarda 12 saatlik fotoperiod süresini saate çıkarmak süt üretimini % 7-10 arttırmıştır. Süt kompozisyonu ise genellikle etkilenmekle birlikte, süt yağı yüzdesinde çok az bir düşme bildiren çalışmalar de vardır. Uzun gün ışığı olduğunda, artan süt verimi için kuru madde tüketiminde % 6 ya varan artış olmaktadır. İlave ışıklandırma sağlandığında bunun etkisi 2 4 hafta sonra ortaya çıkmaktadır. İneklerin beklenen bu süt verim artışı yapabilmesi için geceleri kesintisiz karanlık sağlanması şarttır. Sürekli ışıklı ortamda kalan ineklerde süt verimi, kısa fotoperiod veya yetersiz ışık alan ineklerin verdiği süt miktarı kadar süt vermektedir. Tam karanlık ortam sağlanmasının sakıncaları görülür ve gözlenmeleri istenirse, 6 9 m ara ile 7.5 watt kırmızı ışık veren ampuller kullanılabilir. Günlük Aydınlanma Süresi ve Süt Verimi Arası İlişkiler Melatonin bir hormon olup,ineğin pineal bezinde üretilir. İneğin gözüne ışık geldiğinde inek vücudu meletonin salınımını düşürür. Karanlık olduğunda meletonin üretilir. İneklerin kendi iç saatleri olup, bu saat meletonin tarafından kurulur. Bu iç saat süt üretimini engelleyen veya durduran diğer hormonların üretimi üzerine etkilidir. Uzun gün ışığı (uzun fotoperiod), IGF-I (ensülin benzeri büyüme faktörü) üretimini arttırır. IGF-I hormonu bovine somatotropin (bst) ile aynı olup, bst tarafından arttırılır. İnek ne kadar IGF-I üretirse süt

7 artışı o kadar yüksektir. Kırk inekle, 84 gün yapılan bir denemede, yirmi inek 13 saatin altında normal ışıklanma süresinde tutulurken diğer 20 ineğe ise, günde 18 saat aydınlık 8 saat karanlık olacak şekilde ek aydınlatma sağlanmıştır. Aydınlatılanlar günde inek başına % 4 yağa göre düzeltilmiş (FCM), 1.8 kg, vermişlerdir. Işık sağlanmayanlar ineklerden 36 kg/gün, ek ışık sağlananların 37.8 kg /gün süt verimi elde edilmiştir. IGF-I seviyesi, 52.6 ng/ml den 60 ng/ml ye yükselmiştir. Sütteki kuru madde ve yağ konsantrasyonlarında değişme olmamıştır. Bovine somatotropin (bst) ve uzun fotoperiod IGF-I yı biri birinden bağımsız olarak arttırmaktadır. Dolayısıyla her ikisi birlikte kullanılabilir. Alınacak ekstra süt yapılan masrafları karşılayabilir. Laktasyondaki kırk inekle 140 gün süren bir denemede, gün ışıma süresi normal olarak saat / gün olmuştur. Sadece bst verilen ineklerde yağa göre düzeltilmiş süt verimi (FCM), % 3.5 (5.7 kg / gün ) artış göstermiştir. İnekler 27.7 kg süt verirken, bst uygulaması sonucu, 33.4 kg süt vermiştir. Ek ışıklandırma ile ışıma süreleri uzatılan gurupta 1.9 kg/gün FCM artış olmuştur. İnekler 27.7 kg/gün süt verirken, bst uygulaması sonucu, 29.6 kg / gün süt vermiştir. Hem bst ve hem de ekstra ışık sağlanması, 7.7 kg/gün FCM artışı oluştururken, bu ineklerin süt verimleri 27.7 kg/günden 35.4 kg/gün FCM olmuştur. Uzun foto periyot uygulanan inekler, artan besin maddesi gereksinmelerini, kuru madde tüketimlerini arttırarak karşılamışlardır. Uzun gün ışıma ile birlikte, bst uygulanması, bst enjeksiyonunun hemen akabinde yem tüketiminde artma oluşturmuştur. Gün ışığının kurudaki inekler üzerine de etkisi vardır. Sekiz saat ışıklanma süresi sağlanan kurudakiler, 16 saat ışıklanma süresi sağlananlara göre, doğum sonrası laktasyonun ilk 120 gününde 3.1 kg/gün daha fazla süt vermişlerdir. Doğum sırasında, bütün inekler, mevsim normali olarak kg/gün gün ışığı almışlardır. Bunun nedeni bilinmemekle birlikte, muhtemelen, kuru dönemde kısa gün ışığı alan inekler, doğurduktan sonra, uzun gün ışığına daha fazla olumlu tepki verebilmektedirler. Bur denemede ilginç olan bir durum da kurudaki hayvanlar sadece 8 saat daha fazla gün ışığı alırken % 12 fazladan yem yemişlerdir. Bunun sebebi bilinmemekle beraber, bu hayvanlarda doğumdan sonra daha fazla enerji rezervi bulunduğu anlaşılmaktadır. Kurudaki ineklerde ışık regülasyonu konusunda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Büyümekte olan düvelerde, uzun gün ışığı, meme parankim dokusunun büyümesini, ağırlık artışını ve yemden yararlanmayı arttırdığı bulunmuştur.

8 Yapılan bir araştırmada,16 saatlik uzun gün ışığı sağlanmasının düvelerde büyüme hızını % 10 arttırdığı belirlenmiştir. Bu araştırmada önemli olan, bu ekstra büyüme, ekstra kuru madde alımıyla gerçekleşmemesidir. Uzun gün ışığı sağlanması, pubertasa daha erken yaşta erişmeyi sağlamaktadır Ahırda Gerekli Işıklandırma Işıklandırma süresi boyunca ineklere sağlanan ışık yoğunluğu aynı zamanda ışıklandırma süresi kadar önemlidir. Minimum mum-ayak önerilir. Yirmi 30 mum-ayak, okumak için yeterlidir. İyi bir çalışma yeri genellikle mum-ayak aydınlatılır. Güneşli günler 1000 mum-ayaktan daha yüksek olabilir. Serbest ahırlarda yemleme yeri aydınlatılmasında ışık yoğunluğu üzerinde yapılan bir araştırmada, ortalama mum-ayak bulunmuş olup 2 38 mum-ayak arasında değiştiği saptanmıştır. Serbest duraklı ahırlarda durak yerlerinde ışık yoğunluğu mum-ayak ve ortalaması 7.3 mum-ayak bulunmuştur. Bağlı duraklı ahırlarda ise, yemleme yeri aydınlatılma yoğunluğu ortalama mum-ayak olup arasında değişmiştir. İnekler günün saatini istirahat ederek ve 4-5 saatini yem yiyerek geçirirler. Dolayısıyla hem yatma yeri ve hem de yem yeme yerinde yeterli aydınlatmaya gereksinme vardır. Siz de ahırınızdaki ışıklandırmayı ölçebilirsiniz. Ancak, toz ve ampulün eskimesi gibi faktörler inek üzerine düşen gerçek ışık miktarını azaltır. Buna ek olarak ışık dağılımına da bakmak gerekir. Kirişli ahırların aydınlatılması zor olup, yeterli ışık dağılımı için daha çok ampul gerekir. Bir öneri yapmak gerekirse, armatürlerin arasındaki açıklıklar yerden olan yüksekliklerinin katı arasında olmalıdır. Zaman ayarlayıcı kullanarak işçilikten tasarruf edilebilir. Gerekli Toplam Lümen Hesabı Yanları açık, serbest duraklı 56 * 112 feet alanı olan bir ahırda. 250 w Metal Halide ampul kullanıldığında kaç ampulün gerekli olduğu aşağıda çıkarılmıştır. Toplam lümen = 56*112*20*3 = lümen. Toplam metal halide ampul sayısı= / = 18 ampul. anları açık, serbest duraklı 56 * 112 feet alanı olan bir ahırda. 250 w Metal Halide ampul kullanıldığında 44*44= 1936 m2*3=5808*20= lümen gerekli /2500 lümen=46

9 TAS = TL / AL TAS = 6272*20*3 / = 18 AMPUL TL = A *20 * AK AL = 6272*20*3= lümen Burada: TAS =Toplam Ampül Sayısı TL =Toplam Lümen A = Alan (sq feet) A=56 * 112= 6272 sq feet 20 = 20 Gerekli mum-ayak = 20 AL =Ampul Lümeni AL = AK = Ahır Katsayısı AK = 3 AK= 3 (açık sundurma veya duvar yerine perde kullanılan ahırlar) AK= 2 (duvarları ışık yansıtan beyaza boyalı ahırlar) Çizelge 1. Ampullerin watt ve lümen karşılıkları. Ampul Lümeni Yüksek-basınçlı Sodyum Ampul Metal Halide Watt Bu işin ekonomisi için basit bir hesap yapılabilir. Masraflar = inek başına aydınlatma gideri + IGF-I gideri Gelirler = (inek başına yaklaşık 2 kg süt verim artışı * süt satış fiyatı) + tüketilen kesif yem/inek / gün (kg)* * kesif yem fiyatı) Kazanç= gelirler masraflar Çizelge 1. Ülkemiz için örnek.

10 İnek günde baş. Verim Etki (±) % Fiyatı * 10 3 Gelir kg/tl Tl*10 3 Gider USD Kg. Tl*10 3 Süt Yağ Yem Işık (Kws) -0.7 (-2) Kws Toplam Fark 231 Tedavi ve uygulamalar için gerekli bölmeler, Tutma bağlama yerleri Tırnak bakımı İlaç uygulama Gebelik kontrolü Yapay tohumlama vb. Sosyal tesis Çay ve sohbet edilecek bir yer Duş + WC Lojman İdari bina Ziyaretçiler için ahır gözlem alanları Sonuç olarak, barınak planlama; Ekonomik güç Hayvan doğal davranış özellileri, gereksinmeleri Çalışanların rahat ve iş kolaylığı Hayvan hareketleri ile Estetik yaklaşımlar dikkate alınarak yapılmalıdır.