Açıklık ve Para Politikasının Etkinliği: Türkiye Uygulaması

Transkript

1 Açıklık e Paa Polkaının Eknlğ: Tüke Ugulaaı Yd. Doç. D. Fua SEKMEN Sakaa Ünee, İİBF Öze Ekonok eo, aa olkaının üe aıa eeneğnn ekononn dışa açılaı le azaldığını, buna kaşın enflaonu aııcı b eknn olduğunu dda eeked. Bu çalışada, Tüke çn ele kullanılaak eok ahnlen bu çalışanın onuçlaıla ne kada ualı olduğu eka e edlş. Makalenn ak onuçlaı, ekono dışa açıldıkça aa azının üe üzendek eknn azalacağını aaan eok ahnle deekleeked. Hang değşkenlen GDP belledğn göeek çn En Küçük Kaele Yöne (OLS) kullanılışı. İlk olaak, eel eol falaındak aışın GDP negaf olaak ekledğ bulunuş, anı zaanda, eel aa azındak aışın da GDP oluuz olaak ekledğ, ancak bu eknn ak olaak anlalı oladığı onucu elde edlş. Daha ona, eel aa azı e dışa açıklığın b döne gecke odele dahl edlş e dışa açıklığın kaaıı negaf e ak olaak anlalı bulunuşu. Aıca, enflaon oanını nelen belledğ OLS kullanılaak e edlş. Sonuça, eode beklendğ gb, aa azı e enflaon aaında ozf b lşk olduğu aanışı. Anaha Kelele: Açıklık, aa olkaı, enflaon. Abac (Oenne and Effecene of Monea Polc: Edence fo Tuke) Econoc heo edc ha he abl of onea olc o nceae ouu deceae, whle nflaon nceae wh oen econo. In h ud, hee edcon ae eeed oe he oen econo of Tuke fo annual daa fo 950 o 2003 o ee how he heoecal edcon ae conen wh h ae ecal eul. The ae ecal eul uo he heoecal edcon ha he oe oen an econo he alle he ouu effec of a gen change n he one ul. Odna Lea Squae (OLS) ued n ode o denf whch aable deene he ae of gowh of eal GDP. Fl, ha been found ha nceae n eal ol ce negael affec eal GDP, alo, he gowh ae of eal one ul affec GDP negael, bu h effec no acall gnfcan. Then, he lag of eal one ul and oenne hae been added o he odel and he coeffcen of oenne negae, bu acall gnfcan. Alo, n ode o denf he deenan of nflaon ae, he OLS ha been ued n h ae. In u, a execed n he heo, ha been found ha onl he ae of gowh of one ul affec nflaon ae. Ke Wod: Oenne, onea olc, nflaon.. Gş Ekonok eo aaal genşleenn üe geçc olaak aıdığını, enflaonu e üekl olaak aıdığını ahn eeked. Bu ahnle genş b ekonok leaü aafından doğulanakadı. Öneğn, Ban e dğele (988) 0 dan fazla akoekonoek odel kullanaak bu ahnle kaşılaşıışladı (Kaa, 999). 7

2 Roe (993), Bao-Godon odel kullanaak döz kuunun aşınaından dolaı (el aanın değe kazanaı) delen bekleneen enflaona ah ola eğlnn ekononn dışa açılaı le azaldığını beleked. Bölece, aa olkaının naıl olacağına da önceden b öz ee duuu oka ekononn dışa açıklık deece aıkça, daha düşük b enflaon oanıla kaşılaşılacak deek. Tea (998), Roe n ekononn dışa açılaı e enflaon aaındak nega-f b lşk uguladığı akalen değelendeek, ülkelen dış boç ükünün de bu lşkde önel b ol onadığını belş. Tea (998) ülkelen aşıı boçlanaı duuunda kau eköünün oululuğunun aacağını, kau eköü kanağını aıak çn özel eköü eglendeceğn bunun da enflaon oanını aıacağını ugulaışı. Edwad (998) 98 ülke çn ele kullanaak ekononn dışaıa açıklık deece le ola nu ellğ aaındak lşk nceleş e ülkelen dışaıa açıklığı aıkça ola gd ellğnn aığını buluşu. Edwad (998) dek onucu değelenddğzde, aan ola fakö ellğnn ola azı aıa-cağını e onuça enflaonu düşüeceğn öleeblz. Yukaıda da fade eğz gb ekonok eo, aa olkaının üe e fa ee üzendek ekn ekononn dışa açıklık deecene bağlaışı (Ka,G.,999). Genellkle, aa olkaının üe aıa önünde eknn ekononn dışa açılaı le zaıfladığını, buna kaşın aa azındak aışın enflaon eknn ekononn dışa açılaı le aığı şeklndek göüş leaüde ağılıklıdı. Dğe andan, De Foe e Lu (2005) küçük ülkenn dışaıa açılaı duuunda enflaon hedeflee faz oanı kualının ola kaızlığa ol açı açadığını öz konuu ülkenn ululaaaı caee açıklık deecene bağlı olduğunu Leaüde Kdland e Peco (977) e Bao e Godon (983) klak efeanladı. fade eekedle. De Foe e Lu e göe kaalı ekono duuunda ek b dengee ol açan olka kuallaı e, ekononn dışa açılaı duuunda aık bu ek b denge gaanleeebl. Açık ekono duuunda, ıkı aa olkaının b onucu olaak faz oanlaındak b aış faz ae koşulu geeğ, ca dönede ülke aaının değel olaı e leşen cae hadle aende, ülke aaının geleceke değe kabedeceğ şeklnde b bekleşe ebe olacakı. Bu bekleş ülkede üelen al e hzelen faını aıacakı e onuça üke düşecek. Tüken ne ek ekono-nn dışaıa açıklık deecene bağlı olan cae hadlenn n önene bağlı olacakı. De Foe e Lu e göe açık ekono duuunda aa azındak b aış e, leaüde kabul göen anlaışın ene enflaonu düşüecek. Bu akalede De Foe e Lu nn akne aan aa azı onucu olaak ülke aaının değe kabedeceğ e bununda üce alebn dışaıa açık b ekonode, kaalı ekonoe göe, daha da aıacağı e onuça aan aa azının üe aışından zade enflaona ol açı açadığı e edlecek. Makalenn bundan onak oganzaonu aşağıdak gb olacakı: İknc kııda kullanılan eodoloj e kulanılan ele aışılacakı. Üçüncü kııda ekonoek ahnle unulacak e dödüncü kıı e onucu göeecek. 2. Meodoloj e Kullanılan Vele Bu akalede, ıllaı çn ıllık ele kullanılaak dışa açıklığın enflaona ı ebe olduğu, oka üe aıdığı e edleked. 950 len başında ebe cae agınlaşıaı a- açlaan ululaaaı kuuluşlaın, Ululaaaı Tcae Ögüü (ITO) gb, e Aua da Oak Pazaın kakııla ulu delelen kend ınılı kanaklaına ek olaak büünleşlş aalaa ge-le duuunda büüelenn aacağı fk agınlaşış e bu düşüncelee bağlı olaak Tüke de de dışa açık olkala ugulanaa başlanışı. 72

3 Genellkle, üedek aış e enflaona lşkn eşlkle şu şeklde göeleked 2 : 0 = 0 θ = β 0 + β ol + β ol e ol = + β + () = = γ 0 + γ + γ ol ol u + γ + (2) =, q = Buada zaanı, e üen büüe oanını, aa okunun büüe oanını, enflaon oanını, ol eol falaındak büüe oanını, β la e γ la kaaılaı göeeked e u u e ıaıla üe e enflaon şoklaını fade eeked. q,, e e ahnde alınan geckel değele göe. Peol falaı eşlk e 2 e az şoklaını el aacıla konuluşu. u Haa ele = + e w = +, buadak, ab ekle olaak odelleşlş. Ekonok olaak dışa açılanın, aanın üe üzendek ekn göee çn, aanın kaaıının zaanla değşğ kabul edlş. Bunu da şu şeklde göeek ükündü: u w u Buada θ e φ la aaeele e oen Tüke nn dışaıa açıklığının b ölçüüdü. Bölece, eşlkle şu şeklde ahn edleked: = = θ = β 0 + = β ol ol (5) 0 oen (θ θ oen ) e = 0 q β u ol γ + γ + γ + = + (6) = 0 oen (φ φ oen ) ol Teok ahnlele ualı olak çn, θ negaf olak zoundadı 3. Buna kaşın φ oen şae, açıklıkla blke aa okundak b aışın enflaon olaı beklendğ çn, ozf olak zoundadı. Paa azı e fa eele ele IMF nn Ululaaaı Fnanal İakle CD-ROM undan alınışı. M aa azındak büüe oanı olaak kullanılışı 4. Tükec Fa İndekndek büüe oanı (TÜFE) olaak kullanılışı. Ulual Mll Gel healaalaı e döz kulaı Penn Wold Table dan alınışı. Reel Ga Saf Mll Haıla, ab dola cnnden, olaak odelde kullanılışı. Ekononn dışaıa açıklığının ölçüü e haca e hala olalaının GSMH a oanı şeklnde odelde e alışı 5. oen β = + (3) e,, θ φ θ oen oen γ = + (4) φ oen 2 Kaa, G. (999) akalendek üe e enflaona lşkn eşlkle Tüke çn kullanılışı. 3 Bölece dışa açıklık aıkça aa azının üe üzendek ek azalacakı. 4 = (M-M) / M 5 Ekononn dışaıa açıklığını ölçek çn başka önelede kullanılabl, öneğn halaın GSMH oanı, ea ülkele aaındak eae haeken ölçek çn ülkele aaındak faz faklılıklaının kaşılaşıılaı gb. 73

4 3. Ekonoek Tahnle Tablo de eel ll geldek büüe oanı, D, eel ll geln b döne gecke, eel eol falaı, Dol, eel eol falaındak b döne gecke e aa azındak büüe oanı,, bağıız değşkenle olaak odel de ene konuşu. Model de eel eol falaındak aış ll gel, beklendğ gb, negaf olaak ekleeked. Paa azındak aış e ll gel oluuz olaak ekleeke, ancak bu eklee akî olaak anlaalı değld. Model 2 de e dışa açıklık e aa azındak değşe Do, le bunlaın b döne gecke odele eklenş. Model 2 de dışa açıklık e negaf olaak bulunuş olu, akî olaak anlalıdı. Bölece, ekononn dışa açıklığı aıkça aa azındak değşenn üe aıa önündek ek azalacak deek. Model 2 de eel eol falaındak aışın eel ll gel üzendek ek, Model dek gb, negaf olaak bulunuşu. Tablo 2 enflaon,, çn aılan ahnle göeeked. Model de ükec fa ndekndek b ıllık gecke,, eel eol falaındak değşe e eel eol falaındak b ıllık gecke e aa azı ea alınaak analz aılışı. Model de ahn edldğ gb aa azındak değşe le enflaon aaında ozf b lşk olu, bu lşk akî olaak anlalıdı. Dğe andan, b öncek dönee lşkn enflaon le ecu döne enflaonu aaında negaf b lşk olduğu göüleked e bu lşk akî olaak anlalıdı. Geçş dönee a enflaon akaının ükek olduğunu göen bele, ekez bankaının ükek enflaonu dea eeeceğn düşünü buna göe bekleşlen ualaacakla e olulu bekleşlede b onak dönede enflaonu azalıcı önde ek edecek. Bu açıklaanın e de doğu olabl, an öncek döneledek ükek enflaonla geleceğe lşkn kaaalığı aıı enflaonu köükleeblle. Ne a k, Tüke gb ülkelede hüküelen enden eçleblek çn uaşla aafından daha anlaşılan ükek enflaonu düşüe gşlen anlaak ükündü. Bölece, geçş dönee a enflaon le ecu dönee a enflaon aaında negaf b lşk o- labl. Model 2 de b döne öncek aa azının, -, açıklaıcı b değşken olaak odele dâhl edle le blke, b döne öncek enflaonun ecu dönedek enflaonu açıklaa gücü kaboluşu; ne a k, b döne öncek aa azındak değşe le enflaon aaında negaf e akî olaak anlalı b - lşk bulunuşu. Bu negaf lşk de şöle açıklanabl: - dönede aan aa azı öz konuu döne çn enflaonu aıabl, ancak dönende kauounda ekez bankaının daha düşük b enflaon hedeflee aacağı önündek beklen agınlaşıa böle b negaf - lşk anlalı gözükebl. Model 3 de açıklık e aa azının blke (neace), Do, e b döne öncek değele odele açıklaıcı değşkenle olaak eklenşled. Söz konuu değşkenlen odele eklene le blke, odelde ek anlalı değşken olaak aa azındak büüe oanı olduğu göüleked. Tahn edldğ gb, aa azındak büüe oanı le enflaon aaında ozf b lşk adı e bu lşk akî olaak anlalıdı. Bu onuçla, dışa açıklık le blke genşlec b aa olkaı ugulanaının enflaonu aıacağı önündek göüşü deekleeked. 4. Sonuç Bu akale, Tüke ekononn dışa açıla le blke ugulanan aa olkaının enflaona ı, oka üe aışına ı ol açığını nceleş. Bu akale ba b açık ekono odel kullanaak, açıklığın aa olkaının üe aıa eeneğn azalığını, buna kaşın enflaon üzendek ekn aıdığını göeş. Tüke çn ıllık ele kullanılaak dışa açıklık duuunda aa olkaının eel ll gel aıak 74

5 ene enflaonu aıdığı onucuna ulaşılışı. Bölece eok ahnle Tüke çn doğulanışı, an dışa açıklık aıkça genşlec b aa olkaı enflaonu aıdığı göülüşü. Tüke çn bulunan bu onuç, Tüke nn düşük e kalı b fa eene ah olaı çn aaıla dışaıa kaalı b ekono ugulanaı geekğ şeklnde oulanaalı, a ene enflaonu belleede daha başka ebelen olduğu bçnde oulanalıdı den ona ugulanan olkalaa bağlı olaak enflaonun ek akaa düşe de gene anı ebelele açıklanabl. Ugulanan önel ku necende Yen Tük Laı dğe aala kaşıında değe kazanış, bu da hala çn ödenen dözn azalaına ebe oluş e nece olaak el üen faının düşen ağlaışı. Bu açıdan bakıldığında dışaıa açıklığın, özellkle 2003 onaı çn,enflaonuaıadığını öleeblz. Bundan ona aılacak çalışa, Tüke nn lbeal ka olkalaını ugulaaa başladığı 980 ılından başlaaak günüüze kada olan zaan üen dkkae alaak üüülebl. Tablo : Çoklu Değşken Regeon Analz Bağılı Değşken: Mll Geln Büüe Oanı ( D ) Bağıız değşkenle Model Model 2 ddol ddol- Do O-- -0,5-0,24 (0.96) (0.74) -0.08*** -0,043 (0.0085) (0.008) 0, ** (0.009) (0.008) -0,034-0,0834 (0.074) (0.0664) *** - (3.95E-05) - 0, (0.003) Sab Kaaı 0,0496 0,0626 Düzellş R 2 0,06 0,28 DW,709 2,02 No: Kaaılaı aenez cndek andad haala ak eeked, e ak olaak anlalılıkla *.0 **.05; *** 0.0 (ek aaflı e) şeklnde göeleked. : Reel ll geln b döne gecke, Dol : Reel eol falaı, ddol : eel eol falaındak b döne gecke e aa azındak aışı göeeked. 75

6 Tablo 2: Bağılı Değşken: Enflaon Oanı ( D P ) Bağıız Değşkenle Model Model 2 Model 3 ddol ddol *** (0.72) (0.93) (0.98) (3.709) (3.965) (4.054) (3.402) (3.34) (3.292) 59.82*** 68.64*** 59.97*** (29.6) (29.9) (29.37) * (7.52) (8.952) Do (0.08) o (569) Sab Kaaı ,24 5,04 Düzell R DW.82,9 2,06 No: Kaaılaı aenez cndek andad haala ak eeked, e ak olaak anlalılıkla *.0 **.05; *** 0.0 (ek aaflı e) şeklnde göeleked. : enflaondak b ıllık gecke göeeked. e aa azındak b ıllık gecke göeeked. Ek Açıklaala Tablo 3 de bağılı değşken olan eel ll geldek büüe oanı çn B Kök Te aılışı. Augened Dcke- Fulle (ADF) e eel ll geldek büüe oanının duağan (aona) olu oladığını e eek çn aılışı. ADF e onucu, au, -8.44, an önel dee-cede negaf olduğu çn eel ll geldek büüe oanının lk fakının ( dffe-ence) b köke ah olduğu önündek hoez e edouz. Tablo 4 de e enflaonun büüe o- anının ncelenen dönele çn duağan (aona) olu oladığı gene ADF e kullanılaak e edlş. ADF e ak değe, au, nun önel deecede negaf e kk değeleden büük olduğu çn duağan oladığı hoezn e edouz. Modelde kullanılan dğe ü bağıız değşkenlen alınan ılla bale duağan olu oladığı B Kök e- ADF- aılışı. Duağan olaan bağıız değşkenlen önce bnc fakı alınış, knc e de eka duağan olaaı duuunda knc fakı alınaak duağanlık koşulu ağlanışı 6. 6 Peol faındak büüe oanı, e açıklık çn duağanlık e aılış olu, öz konuu değşkenlen bnc fakı alınaak duağanlıklaı ağlanışı. 76

7 Tablo 3: Reel Mll Geldek Değşe İçn B Kök Te B Kök: ADF İak Te: -8,4426 % Kk Değe: -4,42 5% Kk Değe: -3,4969 0% Kk Değe: -3,772 Kaaı -ak Önek: Değşken D(-) -,723-8,4426 Sab (C) 0,075 4,8 R 2 (Belllk Kaaıı) 0,59 - Dubn-Waon 2,022 - Tablo 4: Enflaondak Değşe İçn B Kök Te B Kök: ADF İak Te: -5,97 % Kk Değe: % Kk Değe: -3,5 0% Kk Değe: -3,854 Önek (Ualanış): Değşken Kaaı DP(-) -,4534-5,97 -ak D(DP(-)) 0,699,098 Sab (C) 0,632 0,28 Dubn-Waon İ. 2,06 - Refeanla Ban, R.J., Hendeon, D., Holha, G., Hooe, P., Sank, S., 988. Ecal Macoeconoc fo Inedeenden Econoe. Bookng Inuon, Wahngon, DC. De Foe, F, & Lu, Z. (2005). Doe Tade Oenne Mae fo Aggegae Inabl. Jounal of Econoc Dnac & Conol, Vol: 29, Edwad, S Oenne, Poduc and Gowh: Wha do We Reall Know? The Econoc Jounal, Vol: 08, No: 447, Kaa, G., 999. Oenne and he Effec of Monea Polc. Jounal of Inenaonal Mone and Fnance, Vol: 8, Roe, D Oenne and Inflaon: Theo and Edence. Quael Jounal of Econoc, CVIII (Noebe 993), Tea, C. T. (998). Oenne and Inflaon: A New Aeen. The Quael Jounal of Econoc, Vol. 3, No. 2,