BÖLÜM 1: BÖLÜM 2: BÖLÜM 3: BÖLÜM 4: BÖLÜM 5: BÖLÜM 6: BÖLÜM 7: BÖLÜM 8: BÖLÜM 9: BÖLÜM 10: BÖLÜM 11:

Transkript

1 ÜNÝTE - 1 GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT BÖLÜM 1: GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT - I...11 A. GÜZEL SANATLAR ÝÇÝNDE EDEBÝYATIN YERÝ...11 Ölçme ve Deðerlendirme...13 Kazaným Deðerlendirme Testi...14 BÖLÜM 2: GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT - II...17 B. EDEBÝYATIN BÝLÝMLERLE ÝLÝÞKÝSÝ...17 C. DÝLÝN, ÝNSAN VE TOPLUM HAYATINDAKÝ YERÝ VE ÖNEMÝ...17 Ölçme ve Deðerlendirme...19 Kazaným Deðerlendirme Testi...20 BÖLÜM 3: GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT - III...23 D. METÝN...23 E. EDEBÎ METÝN...24 Kazaným Deðerlendirme Testi...25 Ünite Deðerlendirme Testi...28 ÜNÝTE - 2 COÞKU VE HEYECANI DÝLE GETÝREN METÝNLER (ÞÝÝR) Þiir Ýnceleme Yöntemi BÖLÜM 4: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - I (Þiir ve Zihniyet)...35 A. ÞÝÝR VE ZÝHNÝYET...35 Ölçme ve Deðerlendirme...37 Kazaným Deðerlendirme Testi...38 BÖLÜM 5: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - II (Þiirde Ahenk (Ses ve Ritim))...41 B. ÞÝÝRDE AHENK (SES VE RÝTÝM)...41 Ölçme ve Deðerlendirme...43 Kazaným Deðerlendirme Testi...44 BÖLÜM 6: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - III (Þiir Dili)...47 C. ÞÝÝR DÝLÝ...47 SÖZ SANATLARI...47 Ölçme ve Deðerlendirme...49 Kazaným Deðerlendirme Testi...50 BÖLÜM 7: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - IV (Þiirde Yapý)...53 D. ÞÝÝRDE YAPI...53 Ölçme ve Deðerlendirme...55 Kazaným Deðerlendirme Testi...56 BÖLÜM 8: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - V (Þiirde Tema-TEM)...59 E. ÞÝÝRDE TEMA-TEM...59 Ölçme ve Deðerlendirme...61 Kazaným Deðerlendirme Testi...62 BÖLÜM 9: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - VI (Þiirde Gerçeklik ve Anlam)...65 F. ÞÝÝRDE GERÇEKLÝK VE ANLAM...65 Ölçme ve Deðerlendirme...67 Kazaným Deðerlendirme Testi...68 BÖLÜM 10: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - VII (Þiir ve Gelenek)...71 G. ÞÝÝR VE GELENEK...71 ÝSLAMÝYET TEN ÖNCEKÝ TÜRK ÞÝÝRÝ...71 ÝSLAMÝ DEVÝR TÜRK EDEBÝYATI...71 BATI ETKÝSÝNDEKÝ TÜRK EDEBÝYATI...72 Ölçme ve Deðerlendirme...73 Kazaným Deðerlendirme Testi...74 BÖLÜM 11: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - VIII (Þiir ve Yorum)...77 H. ÞÝÝR VE YORUM...77 Ölçme ve Deðerlendirme...79 Kazaným Deðerlendirme Testi

2 Ýçindekiler BÖLÜM 12: ÞÝÝR ÝNCELEME YÖNTEMÝ - IX (Metin ve Þair)...83 Ý. METÝN VE ÞAÝR...83 Ölçme ve Deðerlendirme...85 Kazaným Deðerlendirme Testi...86 BÖLÜM 13: ÞÝÝR OKUMA MANZUME VE ÞÝÝR - I...89 ÞÝÝR OKUMA...89 MANZUME VE ÞÝÝR...89 MANZUME...89 ÞÝÝR...90 Ölçme ve Deðerlendirme...91 Kazaným Deðerlendirme Testi...92 BÖLÜM 14: MANZUME VE ÞÝÝR - II...95 ÞÝÝR ÖRNEKLERÝNÝ OKUMA...95 ÞÝÝR TÜRLERÝ...96 Ölçme ve Deðerlendirme...97 Kazaným Deðerlendirme Testi...98 ÜNÝTE - 3 OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN EDEBÎ METÝNLER Olay Çevresinde Oluþan Edebî Metinleri Tanýma ve Gruplandýrma BÖLÜM 15: ANLATMAYA BAÐLI EDEBÎ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - I (Metin ve Zihniyet) OLAY ÇEVRESÝNDE OLUÞAN METÝNLER A. METÝN VE ZÝHNÝYET Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 16: ANLATMAYA BAÐLI EDEBÎ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - II (Metinde Yapý ve Tema) B. METÝN VE YAPI C. METÝN VE TEMA Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 17: ANLATMAYA BAÐLI EDEBÎ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - III (Dil ve Anlatým, Metin ve Gelenek) D. DÝL VE ANLATIM E. METÝN VE GELENEK Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 18: ANLATMAYA BAÐLI EDEBÎ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - IV (Anlama ve Yorumlama - Metin ve Yazar) F. ANLAMA VE YORUMLAMA G. METÝN VE YAZAR Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 19: ANLATMA ESASINA BAÐLI METÝNLERÝ OKUMA - I (Masal, Destan) ANLATMA ESASINA BAÐLI METÝNLERÝ OKUMA MASAL DESTAN Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 20: ANLATMA ESASINA BAÐLI METÝNLERÝ OKUMA - II (Halk Hikâyeleri) HALK HÝKÂYELERÝ Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 21: ANLATMA ESASINA BAÐLI METÝNLERÝ OKUMA - III (Mesnevi, Manzum Hikâye, Hikâye) MESNEVÝ MANZUM HÝKÂYE HÝKÂYE Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 22: ANLATMA ESASINA BAÐLI METÝNLERÝ OKUMA - IV (Roman) GÖSTERMEYE BAÐLI EDEBÎ METÝNLERÝ TANIMA (Tiyatro)

3 Ýçindekiler ROMAN TÝYATRO Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 23: GÖSTERMEYE BAÐLI EDEBÎ METÝNLER (Geleneksel ve Modern Türk Tiyatrosu) GELENEKSEL TÜRK TÝYATROSU ÇAÐDAÞ TÜRK TÝYATROSU Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi ÜNÝTE - 4 ÖÐRETÝCÝ METÝNLER BÖLÜM 24: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - I (Zihniyet, Yapý, Ana Düþünce) A. METÝN VE ZÝHNÝYET B. YAPI (PLAN) C. ANA DÜÞÜNCE Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 25: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ ÝNCELEME YÖNTEMÝ - II (Dil ve Anlatým, Gelenek, Anlam, Yazar, Yorum) 169 D. DÝL VE ANLATIM E. METÝN VE GELENEK F. ANLAM G. METÝN VE YAZAR H. YORUM Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 26: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA - I (TARÝHÎ, FELSEFÝ VE BÝLÝMSEL METÝNLER) ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA I. TARÝHÎ METÝNLER II. FELSEFÝ METÝNLER III. BÝLÝMSEL METÝNLER Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 27: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA - II GAZETE ÇEVRESÝNDE GELÝÞEN METÝNLER - I (Makale, Deneme, Fýkra) IV. GAZETE ÇEVRESÝNDE GELÝÞEN METÝNLER MAKALE, DENEME FIKRA Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 28: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA - III GAZETE ÇEVRESÝNDE GELÝÞEN METÝNLER - II (Sohbet, Eleþtiri, Röportaj, Haber Yazýlarý) SOHBET, ELEÞTÝRÝ RÖPORTAJ, HABER YAZILARI Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 29: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA - IV KÝÞÝSEL HAYATI KONU ALAN METÝN TÜRLERÝ - I (Mektup, Hatýra, Gezi Yazýsý) V. KÝÞÝSEL HAYATI KONU ALAN METÝN TÜRLERÝ MEKTUP, ANI (HATIRA) GEZÝ YAZISI Ölçme ve Deðerlendirme Kazaným Deðerlendirme Testi BÖLÜM 30: ÖÐRETÝCÝ METÝNLERÝ OKUMA - V KÝÞÝSEL HAYATI KONU ALAN METÝN TÜRLERÝ - II (Biyografi, Günlük) BÝYOGRAFÝ (YAÞAM ÖYKÜSÜ) OTOBÝYOGRAFÝ (ÖZ YAÞAM ÖYKÜSÜ), GÜNLÜK (GÜNCE) Kazaným Deðerlendirme Testi Ünite Deðerlendirme Testi CEVAP ANAHTARI

4

5

6

7 BÖLÜM 1 GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT - I Kazaným Bu bölümü bitirdiðimde; Doðal varlýklarla güzel sanat eserlerini birbirinden ayýrmayý, Her düzeydeki öðretici ve fayda saðlayan eserlerle sanat eserlerini birbirinden ayýrmayý, Güzel sanatlarýn doðuþ nedenini, Güzel sanatlarýn hangi ölçütlere göre sýnýflandýðýný, Güzel sanatlarýn insan hayatýndaki yerini ve önemini, Edebiyatýn güzel sanatlar içerisindeki yerini, Edebiyatýn dille gerçekleþtirilen güzel sanat etkinliði olduðunu öðreneceðim. A. GÜZEL SANATLAR ÝÇÝNDE EDEBÝYATIN YERÝ Sanat, insanýn varlýk nedenidir. Bu nedenle, tarih boyunca insan olan her yerde sanat da var olmuþtur. Öyleyse önce sanat, güzel sanat, sanatçý, sanat eseri gibi kavramlarý açýklayalým. Sanat: Yapýlan bir iþin veya hareketin güzel, geliþmiþ ve etkileyici bir biçimde görünmesidir. Güzel, doðru, iyi ve faydalý kavramlarýyla insan etkinliklerinin buluþtuðu noktadýr. Güzel Sanatlar: Ýnsanlarýn duygu ve düþüncelerini çizgi, renk, biçim, ses, söz ve ritim gibi unsurlarla güzel ve etkili bir biçimde ve kiþisel bir üslupla ifade etmesidir. Bunu gerçekleþtiren kiþiye de sanatçý denir. Sanat eseri: Ýnsanda güzel duygular uyandýran, duygu düþünce ve onun hayal dünyasýný zenginleþtiren eserlerdir. Ýnsan, tarih boyunca sürekli deðiþik etkinlikler içinde olmuþtur. Etkinlik alanlarýnýn çeþitlenmesi insanýn bilgisini de zenginleþtirmiþtir. Sonuçta sanat da bundan nasibini almýþ ve pek çok sanat dalý ortaya çýkmýþtýr. Resim, müzik, mimari, heykel, þiir, edebiyat bunlar arasýnda sayýlabilir. Sanatçýlar, geçmiþteki birikimler üzerine yenilerini ekleyerek bu sanatlarýn varlýðýný sürdürmektedir. Sanat eserleri insanlarýn duygu ve düþüncelerini anlatýr. Bilimsel eserler gibi, bilgilendirici ve nesnel deðildir. Sanat eserinin amacý; öncelikle doðruluk ve fayda deðil, güzelliktir. Yani sanatýn ortaya çýkýþýnda estetik, önemli bir rol oynamýþtýr. Ýnsanlarýn çevrelerini, eþyalarýný ve kendilerini güzelleþtirmeye çalýþmalarý güzel e duyulan ilgi ve ihtiyacýn sonucudur. Çünkü insanýn yapýsýnda beðenme ve beðenilme isteði vardýr. Sanat eseri bu isteðin somutlaþmýþ yansýmasýdýr. Bir daðýn, ormanýn, aðacýn, çiçeðin doðal görünüþü ile bir sanatçý tarafýndan yapýlan resmi arasýndaki temel farklýlýk, görünüþ ile görünüþün algýlanýþý dýr. Doðal Coþku Yayýnlarý görünüþte sanatçýnýn bir müdahelesi söz konusu deðildir. O, var olan bir gerçekliðin yansýmasýdýr. Bir dað, orman, aðaç, çiçek resmi ise var olan bu gerçekliðin algýlanýþ biçiminin yansýmasýdýr. Sanatçý, o varlýklarý görür, kendine göre algýlar, kendi duygularýna, düþüncelerine, hayallerine göre yeniden bir gerçeklik kazandýrarak yansýtýr. Böylece varlýk, sanatçýnýn zihninde yeni bir gerçeklik kazanýr. Ortaya çýkan bu ürün, sanat eseri olarak deðerlendirilir. Picasso nun Balýk adlý tablosunu gören bir kiþi Tuhaf! der, ''Bunun neresi balýk? Picasso cevap verir: O, balýk deðil, resim, sadece bir resim! Bu diyalog, bir varlýðýn doðal görünüþü ile o varlýðýn bir sanatçý tarafýndan yapýlan resmi arasýndaki farký çarpýcý þekilde anlatmaktadýr. Sanatçý, var olan gerçeðe kendi yorumlarýndan hareketle yeni bir gerçeklik kazandýrýr. Bu yeni gerçeklik, sanatçýnýn kiþisel yaklaþýmlarýnýn ürünüdür. Kiþinin algýlarýna göre þekillenir. Ortaya çýkan bu ürün biriciktir. Bu baðlamda, bir varlýðýn sanatçý tarafýndan yapýlan resmi sanat eseri olur. Doðadaki sesler ile bir müzik eseri, örneðin türküler ve þarkýlar arasýndaki farklýlýk da buradan kaynaklanýr. Tüm çýplaklýðý ve gerçekliðiyle var olan doðadaki sesler, sanatçý tarafýndan duygularýn, hayallerin, düþüncelerin etkisiyle güzel olarak yeniden düzenlenir. Böylece yeni bir gerçeklik kazanýr. Bu bakýmdan doðadaki kuþ yuvasý, arý peteði gibi varlýklara sanat eseri denemez. Çünkü bunlarda estetik bir amaçla bir malzemenin insan eliyle yeniden biçimlenmesi söz konusu deðildir. Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat 11

8 Sanatçýlarýn deðiþik malzemeleri kullanmasý sanat dallarýný ortaya çýkarmýþtýr. Bir ressam renk ve çizgileri, bir edebiyatçý ses ve dili, bir heykeltýraþ mermeri, aðacý kullanarak eserini ortaya koyar. Öyleyse sanat eserinde malzeme de çok önemlidir. Bu durumda, sanat eserleri kullanýlan malzemeye göre sýnýflandýrýlabilir. Müzik Edebiyat Anahtar Bilgi Sanat eserleri görsel (plastik) sanat eseri, iþitsel (fonetik) sanat eseri ve dramatik (ritmik) sanat eseri olmak üzere üçe ayrýlýr. ÝÞÝTSEL (FONETÝK) SANATLAR (Sese, söze biçim verir) GÜZEL SANATLAR GÖRSEL (PLASTÝK) SANATLAR (Maddeye biçim verir) Mimari Heykel Resim Hat DRAMATÝK (RÝTMÝK) SANATLAR (Harekete biçim verir) Tiyatro Dans Sinema Bale Opera Sanat eserinde kullanýlan malzeme tek baþýna bir anlam ifade etmez. Bu malzemelerin verilmek istenen duygu ve düþünce etrafýnda estetik olarak iþlenmesi gerekir. Mermerden mutfak tezgâhý yapan bir usta ile mermeri heykele dönüþtüren heykeltýraþ arasýnda sanatçý-zanaatçý farklýlýðý vardýr. Mutfak tezgâhý yapan ustanýn iþi, bir ihtiyacý gidermeye yöneliktir. Yararlýlýk amacý taþýr. Ortaya çýkan ürün tekrarlanabilir, ayný biçimle çoðaltýlabilir, satýlabilir, zaten bu amaçla üretilir. Oysa mermeri heykele dönüþtüren heykeltýraþýn yaptýðý iþ, estetik amaçlýdýr; tekrarlanmaz, çoðaltýlmaz. Para kazanmaya yönelik deðildir. Heykeltýraþ, mermeri yontarken ona kendi duygularýný, düþüncelerini, hayallerini estetik bir þekilde yansýtýr. Ancak zanaatýn doðuþunda plastik sanatlar etkilidir. Zanaat, sanata fayda boyutunu kazandýran bir etmendir. Coþku Yayýnlarý Sanat, insaný merkeze alýr ve onu anlatýr. Müzik, þiir, resim, edebiyat gibi sanatlarýn olmamasý hâlinde insanýn yaþamýnda boþluk doðar. Bu boþluk, insanýn ruhsal açýdan doyurulmamasýna yol açar. Bu da ruhsal dengenin ve dinginliðin saðlanamamasýna neden olur. Sanat bir anlamda insanýn kendisini anlatma biçimidir. Sanat dallarý da insana deðiþik açýlardan baktýðýndan yapýtlarda farklýlýk görülebilir. Ýnsan kendisini bazen müzikle, bazen resimle, bazen de bir edebî eserle ifade eder. Ortaya çýkan eser, dinlendiðinde, okunduðunda ya da görüldüðünde insanýn duygularýný, düþüncelerini ve hayallerini tamamlayan bir unsur olur. Bu bakýmdan her sanat eseri, karþýsýndaki insan için farklý çaðrýþýmlar yapar. Bu çaðrýþýmýn niteliðini, insanýn duygularý, düþünceleri ve birikimleri belirler. Sonuçta, sanatýn olmamasý insanýn eksikliði anlamýna gelir. Ýnsan, hayalleri olan bir varlýktýr. Bu hayaller onu hayata baðlar. Güzel sanatlar bu hayalleri anlatmanýn bir aracýdýr. Ýnsanoðlu zamanla bu hayallerinden bazýlarýný gerçekleþtirme imkâný bulur. Oysa bilimsel eserlerde hayallere yer verilmez. Çünkü bilimsel eser var olan bir unsurun, neden-sonuç ilkesi içinde açýklanmasýdýr. Bu nedenle bilimsel eserlerde hayal deðil, her yönüyle gerçek anlatýlýr. Kiþisel görüþ, duyuþ, seziþ, yorum söz konusu deðildir. Öznel deðil, nesnel veriler kullanýlýr. Sanat eserinde estetik bir güzellik oluþturma söz konusu iken bilimsel eserlerde bilgi verme esastýr, öðreticilik söz konusudur. Sanat eserinde güzellik, bilimsel eserde yararlýlýk öne çýkar. Her sanat eseri biricik bir yapýdýr. Hiçbir sanat eseri bütün özellikleriyle bir diðerine benzemez. Bu nedenle her sanat eseri, o eseri ortaya koyan sanatçýyý yansýtýr, ondan baðýmsýz olamaz. Sanat eseri evrensel bir dile sahiptir. Sanat eserinin özellikle evrensel konularý anlatmasý, onu tüm insanlýðýn duygularýna hitap eden bir unsur hâline getirir. Bir sanat eserinden, herkes kendine göre bir þeyler anlar. Bu nedenle milletlerin tanýnmasýnda sanat eserlerinin ve sanatçýlarýn önemli bir payý vardýr. Dolayýsýyla yüksek bir uygarlýk düzeyine ulaþmak için sanatýn da yükselmesi gerekir. Çünkü sanatýn ilerlemesi ve yükselmesi beraberinde kültürün de yükselmesini saðlayacaðýndan sanat, yüksek uygarlýðýn merdiveni olarak görülmüþtür. Sanatýn topluma yön vermesi, ona rehberlik etmesi kültürün, sanatçý eliyle þekillenmesi anlamýna geldiðinden sanat, bir milletin kültür ve uygarlýktaki lokomotifi durumundadýr. Edebiyat: Duygu, düþünce ve hayalleri dil aracýlýðýyla güzel, etkili ve belli bir biçim çerçevesinde anlatan sanat dalýdýr. Edebiyat da güzel sanat dallarýndan biridir. Onun konusu insan, malzemesi ise dildir. Edebiyat dili kullanarak estetik bir ürün ortaya koyar. Kiþinin duygu, düþünce ve hayallerini anlatýr. Sanatçýdan izler taþýr. Toplumsal yaþamý yansýtýr. Kültürün parçasýdýr. Kurgusal bir nitelik taþýr. 12 Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat

9 Kazaným Pekiþtirme - 1 Aþaðýdaki görsellerden hangisinin dramatik sanatlar dan birini karþýladýðýný belirleyiniz. Kazaným Pekiþtirme - 2 Verilen cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz. Kazaným Pekiþtirme - 3 Aþaðýda boþ býrakýlan yerlere insanýn, dil sözcüklerinden uygun olaný getiriniz. Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat 13

10 Kazaným Deðerlendirme Testi 1. Aþaðýdakilerden hangisi edebî bir metin olabilir? DDD A) Ýklimin özelliklerini anlatan metin B) Ýstanbul un fethini anlatan metin C) Seçim sonuçlarýyla ilgili bir haber metni D) Çocukluða özlemi konu alan bir metin E) Bitkilerin beslenmesini açýklayan metin 5. Aþaðýdakilerden hangisi güzel sanatlarýn özelliklerinden biri deðildir? AAA A) Yararlý olmayý amaçlamasý B) Sistemli bir yapý olmasý C) Biricik olmasý D) Estetik deðer taþýmasý E) Çok anlamlý olmasý 2. Aþaðýdaki sanat dallarýndan hangisi edebiyatla daha yakýndan ilgilidir? CCC A) Resim B) Mimari C) Sinema D) Heykel E) Bale 6. Aþaðýdakilerden hangisi güzel sanatlarýn bir þubesi deðildir? EEE A) Edebiyat B) Müzik C) Hat D) Karikatür E) Dokumacýlýk Coþku Yayýnlarý 3. Güzel sanatlarý diðer eserlerden ayýran en önemli özellik aþaðýdakilerden hangisidir? EEE A) Ortaya konduðu dönemi yansýtmasý B) Yapýtýn sahibinden izler taþýmasý C) Sosyal gerçekliðinin olmasý D) Toplumsal bir ihtiyacý karþýlamasý E) Estetik kaygýlarla üretilmesi 7. Sanat ile sanatçý iliþkisini açýklayan aþaðýdaki yargýlardan hangisi doðru deðildir? DDD A) Sanatçý olmasaydý sanat doðmazdý. B) Sanat, sanatçýnýn yaptýðý iþtir. C) Sanat eseri, sanatçýsýndan izler taþýr. D) Sanatçý, geçim kaygýsýyla sanat yapar. E) Sanatçý, sanatýyla kendini anlatýr. 4. Aþaðýdakilerden hangisi güzel sanatlarýn ortaya çýkýþ nedenleri arasýnda yer almaz? BBB A) Beðenilme isteði B) Gelir saðlama amacý C) Çevreyi güzelleþtirme çabasý D) Ýhtiyaçlarý giderme arzusu E) Kendini anlatma gayreti 8. Aþaðýdakilerden hangisi plastik sanatlar içinde deðerlendirilemez? CCC A) Heykel B) Mimari C) Edebiyat D) Resim E) Minyatür 14 Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat

11 Kazaným Deðerlendirme Testi 9. Aþaðýdaki sanatçý-zanaatçý karþýlaþtýrmalarýndan hangisi doðru deðildir? BBB A) Sanatçýnýn estetik bir güzellik oluþturmayý, zanaatçýnýn yararlýlýðý amaçlamasý B) Sanatçýnýn eðitim düzeyinin yüksek, zanaatçýnýn düþük olmasý C) Sanatçýnýn farklý biçimleri, zanaatçýnýn alýþýlmýþ biçimleri kullanmasý D) Sanatçýnýn kendini ifade etmesi, zanaatçýnýn iþin gereðini yapmasý E) Sanatçýnýn özgün, zanaatçýnýn tekrarlanabilen ürünler ortaya koymasý 13. Güzel sanatlarla ilgili aþaðýdaki yargýlardan hangisi doðru deðildir? BBB A) Güzel sanatlar kullanýlan malzemeye göre sýnýflandýrýlabilir. B) Müzik; plastik ve ritmik sanatlarýn malzemesini kullanýr. C) Edebiyatýn sanat olarak malzemesi dildir. D) Ýnsanýn kendisini ifade etme isteði güzel sanatlarý doðurmuþtur. E) Sanat, insanýn varlýk þartlarýndan biridir ve insan olan her yerde güzel sanat etkinliði vardýr. 10. Bir ürünün sanat eseri kabul edilebilmesi için en çok aþaðýdakilerden hangisi gereklidir? EEE A) Malzemenin sanat eserine uygun olmasý B) Yetenekli kiþilerce ortaya konmasý C) Günlük hayatta rastlanabilir olmasý D) Ortaya konduðu toplumu yansýtmasý E) Bir güzellik ortaya koymayý amaçlamasý Coþku Yayýnlarý 14. Aþaðýdaki gruplardan hangisi sadece güzel sanatlarýn çeþitlerini kapsamaktadýr? DDD A) Dans - kumaþ boyama - bale - resim B) Çinicilik - bale - tiyatro - karikatür C) Edebiyat - hat - mimari - halýcýlýk D) Müzik - resim - heykel - sinema E) Edebiyat - mimari - grafik tasarým - hat 11. Güzel sanatlarýn sýnýflandýrýlmasýnda aþaðýdakilerden hangisi daha etkindir? AAA A) Kullanýlan malzeme B) Bir ihtiyacý karþýlama C) Ekonomik deðer taþýma D) Estetik bir güzellik yansýtma E) Duygularý ifade etme 15. Aþaðýdakilerden hangisi güzel sanatlarýn özelliklerinden biri deðildir? EEE A) Soyut duygu ve hayalleri iþlemesi B) Akýldan çok, sezgiye dayanmasý C) Estetik zevk vermeyi amaçlamasý D) Kurgusal bir nitelik taþýmasý E) Nesnel bir etkinlik olmasý 12. Bir edebî eserin temel malzemesi aþaðýdakilerden hangisidir? CCC A) Hareket B) Biçim C) Dil D) Renk E) Çizgi 16. Aþaðýdakilerden hangisi fonetik sanatlardan biridir? AAA A) Müzik B) Heykel C) Resim D) Mimari E) Dans Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat 15

12 Kazaným Deðerlendirme Testi 17. Güzel sanatlar kullanýlan malzemeye göre sýnýflandýrýlabilir. Bir gün parmaklýða elin varmadan Bir titreyiþ gibi çalar çýngýrak Mevsimler geçtikten sonra aradan Bu ses beni bir gün çaðýrsýn, býrak Örneðin, bu metin kullanýlan malzeme bakýmýndan güzel sanatlarýn ---- sanatlar bölümüne girer. Bu parçada boþ býrakýlan yere aþaðýdakilerden hangisi getirilmelidir? DDD A) dramatik B) plastik C) ritmik D) fonetik E) görsel 20. Sanat ile ilgili olarak aþaðýdakilerden hangisi söylenemez? EEE A) Sanat eseri, insanla var olmuþtur. B) Sanat eseri, insanýn ihtiyaçlarýndan doðmuþtur. C) Sanat eseri, insanýn kendini anlatma araçlarýndan biridir. D) Sanat, sürekli deðiþen ve geliþen bir insan etkinliðidir. E) Sanat eseri, herkesin kabul ettiði gerçekleri açýklar. 18. Aþaðýdaki dizilerin hangisinde plastik, fonetik ve ritmik sanatlarýn üçünün de örneði vardýr? BBB A) Edebiyat - müzik - tiyatro B) Edebiyat - heykel - bale C) Müzik - tiyatro - sinema D) Tiyatro - bale - sinema E) Resim - hat - mimari Coþku Yayýnlarý Sanat etkinliði, yeni bir yapý kurma, þekil verme etkinliðidir. 2. Sanatçý, malzemeyi kendi bakýþ açýsýna göre seçer, ayýklar, deðiþtirir, yorumlar, yeniden ortaya koyar. 3. Sanat eseri, sanatçýnýn yorumunu yansýtýr. 4. Sanatçý, eserinde doðayý olduðu gibi yansýtýr. 5. Sanat eseri, kendine özgü bir iletiþim aracýdýr. Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerin hangisinde güzel sanatlarla ilgili olarak bir bilgi yanlýþý söz konusudur? DDD A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) Aþaðýdakilerden hangisi bilim ile güzel sanatlar arasýndaki farklardan biri deðildir? CCC A) Sanat, canlandýrmaya; bilim, açýklamaya yöneliktir. B) Sanat, soyut duygularý; bilim, somut gerçekleri ele alýr. C) Sanat, estetik algýsý geliþmiþ; bilim, eðitim seviyesi yüksek kiþilere hitap eder. D) Sanat, güzele; bilim, doðruya ulaþmayý amaçlar. E) Sanat, kurgusal gerçeði; bilim, var olan gerçeði anlatýr. 22. Aþaðýdakilerin hangisinde bir bilgi yanlýþý vardýr? CCC A) Sanat eserinin kendi anlamýndan öte, okunduðu, seyredildiði ve duyulduðu yerde kazandýðý anlamlarý vardýr. B) Sanat, gerek üretim gerekse anlamlandýrma bakýmýndan bireyseldir. C) Sanat eseri tarihe kaynaklýk eden bilimsel bir belge niteliðindedir. D) Sanat eseri, dýþ dünyanýn yorumlanarak deðiþtirilmesi sonucu ortaya çýkar. E) Sanat eseri öðretmez, açýklamaz; sezdirir, çaðrýþtýrýr, hissettirir. 16 Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat

13 BÖLÜM 2 GÜZEL SANATLAR VE EDEBÝYAT - II Kazaným Bu bölümü bitirdiðimde; Edebiyatýn insaný konu alan diðer bilim dallarýyla iliþkisini, onlardan nasýl yararlandýðýný, Ýnsanýn her türlü birikimini dil aracýlýðýyla sonraki kuþaklara aktardýðýný, Ayný dili konuþan insan topluluklarýnýn ortak kültür deðerlerini paylaþtýklarýný, Dilin kültür taþýyýcýsý rolünü, Dilin kültür alanýnýn (tinsel tabaka) oluþumundaki rolü ve deðerini, Dilin tarihî ve sosyal yönünü, Dilin bireysel kullanýmýnda kazandýðý özellikleri, Dilin günlük kullanýmýyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerinde kullanýmý arasýndaki farklýlýklarý, bunlarýn sebeplerini, Dilin farklý kullanýldýðý metinleri karþýlaþtýrmayý öðreneceðim. B. EDEBÝYATIN BÝLÝMLERLE ÝLÝÞKÝSÝ Edebiyat, güzel sanat dallarýndan biridir. Edebî eserlerle bilimsel eserlerin yazýlýþ amaçlarý farklýdýr. Ancak bir sanatçýnýn ortaya koyduðu eser psikoloji, sosyoloji, felsefe ve tarih gibi bilimlerle ilgili olabilir. Þimdi bu bilim dallarýndan baþlýcalarý hakkýnda kýsa bilgi verelim. Tarih: Geçmiþteki olaylarý neden-sonuç iliþkisi içinde inceleyen bilim dalýdýr. Sosyoloji: Toplumlarý inceleyen bilim dalýdýr. Matematik: Sayý ve ölçü temeline dayalý niceliklerin özelliklerini inceleyen bilim dalýdýr. Fizik: Madde ve enerji olgularýný inceleyen bilim dalýdýr. Kimya: Madde ve yapýsýný inceleyen bilim dalýdýr. Biyoloji: Canlýlarý inceleyen bilim dalýdýr. Týp: Hastalýklarý ve tedavi yöntemlerini araþtýran ve inceleyen bilim dalýdýr. Psikoloji: Ruhu inceleyen bilim dalýdýr. Sanatçý sosyal bir çevre içerisinde yaþar; eserini ortaya koyarken de bu çevreden etkilenir. Ele aldýðý eserde kiþisel duygu, düþünce ve izlenimlerini anlattýðý gibi toplumun gelenek, görenek, inanç gibi deðerlerini de ele alabilir. Edebî bir eser incelenirken veya yazarýn içinde bulunduðu ruhsal durum belirlenirken psikolojiden, sanatçýnýn yetiþtiði sosyal çevre incelenirken sosyolojiden; yazarýn etkilendiði akýmlar ve sanatçýnýn dünya görüþü belirlenirken felsefeden, eserin yazýldýðý dönem incelenirken de tarih biliminden yararlanýlýr. Coþku Yayýnlarý Edebî eserin deðiþik bilim dallarýndan yararlanmasý o esere bilimsel bir nitelik kazandýrmaz. Çünkü edebî eser, her türlü insan etkinliðinden faydalanýr. Ayrýca, edebiyatýn diðer bilimlerden yararlanmasý, iþlenen konunun tam anlamýyla ve eksiksiz bir biçimde iþlenmesi için gereklidir. Bilim dallarýyla edebî eser arasýndaki farklýlýk, güzel sanatlara özgü bakýþ tarzýnda ve deðerlendirme biçimindedir. Bu durum, edebiyatýn diðer bilimlerden faydalanmasýný, onlarýn cephesinden konuþmasýný saðlar. Edebî eserlerin iþledikleri konu bakýmýndan hayal ürünü olmasý, edebî eserde iþlenen konunun daha sonra gerçeðe dönüþmeyeceði anlamýna gelmez. Özellikle bilim-kurgu tarzýndaki pek çok edebî eserde anlatýlan olaylar, buluþlar daha sonraki dönemlerde yaþanmýþ; hayaller gerçek olmuþtur. Öyleyse kimi edebî eserlerin bilimsel geliþmelere ilham verdiðini söylemek yanlýþ olmaz. Edebî eserler kurmacadýr. Tamamen gerçek bir olay bile sanatçýnýn elinde yeniden yorumlanarak kurgulanabilir. Bu bakýmdan, sanatçýnýn edebî eserde tarafsýz olmasý gerekmez. O, toplumsal olaylarý kendi bakýþ açýsýndan yansýtýr. Olaylarý eleþtirebileceði gibi övebilir de. Bu baðlamda, yazarýn yapýtýný ortaya koyarken öznel bir tavýr takýnmasý edebiyatýn gereðidir. Edebî eserler bilimsel eserlerden bu bakýmdan ayrýlýr. Bilimsel eserlerde yazar, tarafsýz olur, nesnel verileri aktarýr; yazar, anlatýma kendi duygu ve hayallerini katmaz. C. DÝLÝN, ÝNSAN VE TOPLUM HAYA- TINDAKÝ YERÝ VE ÖNEMÝ Ýnsanoðlunun her çaðda kendini geliþtirebilmesi dil aracýlýðýyla olmuþtur. Çünkü dil, bütün birikimleri bünyesinde toplayarak sonraki kuþaklara ulaþtýrýr. Toplumlarýn, gelenek, görenek, edebiyat, folklor, bilim, kültür gibi alanlardaki bütün birikimleri gelecek kuþaklara dil ile yansýtýlýr. Bu döngü, sonraki kuþaklarýn kendilerine ulaþan birikime yeni þeyler eklemesiyle daha da zenginleþerek bir sonraki kuþaða aktarýlýr. Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat 17

14 Asýrlar önce yazýlmýþ bir eseri okuyarak o dönem insanlarýnýn hayatý ve düþünceleriyle ilgili bilgileri öðrenmemiz, dilin aktarýcýlýk göreviyle ilgilidir. Kültürün nesilden nesile geçmesi, böylece yaþamasý kültürün taþýyýcýsý olan eserlerle ve eðitim yoluyla olur. Yazýlý kültür eserleri, yazýldýðý dönem itibarýyla kendisine kadar ulaþanlarla birlikte döneminin maddi ve manevi kültür deðerlerini barýndýrýr. Bu durum, þöyle þekillendirilebilir: GEÇMÝÞ KÜLTÜR ESERLERÝ GELECEK DÝL Her milletin dili, o milletin çaðlar boyunca yaþadýðý tarihin özeti gibidir. Dil, millî hafýzanýn, millî hatýralarýn, duygularýn ve düþüncelerin, bütün maddi ve manevi deðerlerin, bütün buluþ ve yaradýþlarýn ortak hazinesidir. Millet denen insan topluluðunun en önemli sosyal varlýðýdýr. Kültürün ilk ve temel unsurudur. Kültür ne ise, dil de odur. Kültürün ilgi alanlarý ne yönde ise, dil de o yönde zenginleþir. Dil, kültürü oluþturur. Toplumlarý millet hâline getiren en önemli öge, dildir. Dil, millet denen sosyal varlýðý birleþtirir. Bireyler arasýnda duygu ve düþünce birliði oluþturur. Milletler duygu ve düþüncelerini yazýya geçirince daha saðlam bir birlik meydana gelir. Çünkü yazý sayesinde duygu ve düþünceler hem zaman hem de mekân içinde yayýlýr. Çaðlar boyunca dilimize baþka dillerden kelimeler girmesi, medeniyetimizin, yayýldýðý topraklarda farklý kültür ve medeniyetlerle karþýlaþmasýndan ve onlarla kelime alýþveriþinde bulunmasýndan kaynaklanýr. Farklý dilleri konuþan insanlar farklý kültürel deðerlere ve düþünce tarzlarýna sahip olabilir. Bu, o dili konuþan milletin kültür ve medeniyetinin dile yansýmasýndan kaynaklanýr. Dil ile tarih arasýnda da bir etkileþim vardýr. Bu etkileþim sonucunda diller þekillenerek deðiþime uðrar. Türklerin Ýslam dinine girdikten sonra Ýslam kültür ve medeniyetine ait kelimeleri kullanmasý, dil ile kültür ve medeniyet dairesi iliþkisini gösterir. Yaþanan coðrafyanýn da dil üzerinde etkisi vardýr. Göçebe bir kültüre sahip olan eski Türklerin dilinde doðaya ait çok sayýda kelime bulunmasý bundan kaynaklanýr. Dil, bireyin kültürel kimliðinin de bir göstergesidir. Bireyin kullandýðý kelimeler; onun yetiþme tarzýný, kültürel birikimini, deðer yargýlarýný yansýtýr. Bu baðlamda bireyin kiþisel þekillenmesi de dille gerçekleþir. Ayný dili konuþan kiþiler ayný kültürü paylaþýr, ortak deðerlere sahip olur. Metinlerde dil deðiþik iþlevlerde kullanýlýr. Dil, kullanýldýðý metne göre deðiþik özellikler gösteririr. Þiirlerde imgeler, bilimsel metinlerde terimler, felsefi metinlerde kavramlar aðýrlýktadýr. Bu durumda dil; þiirde, bilimsel ve felsefi metinlerde, günlük hayattakinden farklý özellikler gösterir. Bilimsel metinlerin dili, açýklayýcý bir nitelik taþýr. Günlük konuþmada ise dil, ihtiyaçlarý gidermeye yöneliktir. Duygu ve düþünceler en yalýn þekliyle or- Coþku Yayýnlarý taya konur, sanat kaygýsý taþýnmaz. Dilin kullanýmýndaki bu farklýlýklar, her bilim ya da sanat dalýnýn kendine özgü anlamlarý içeren kelimeleri kullanmasýndan kaynaklanýr. Dönülmez akþamýn ufkundayýz vakit çok geç; Bu son fasýldýr ey ömrüm nasýl geçersen geç dizelerinde dönülmez akþamýn ufku ve son fasýl gibi imgeler kullanýlmýþtýr. Bu kullanýmlar, þiir diline özgüdür. Þiirde dil, etkileyici bir nitelik taþýr ve sanatsal iþleviyle kullanýlýr. Kalbimiz, yaþadýðýmýz sürece sürekli kasýlýp gevþeyerek çalýþýr. Kulakçýk ve karýncýklarýn kasýlýp gevþemesi kanýn hareketi için itici bir güç oluþturur. cümlelerinde kulakçýk, karýncýk gibi terimler bulunmaktadýr. Çünkü bu cümleler bilimsel bir metinden alýnmýþtýr. Bilimsel metinlerde dil, açýklayýcý bir nitelik taþýr ve göndergesel iþlevde kullanýlýr. Dünyayý genel bir bakýþ açýsý çerçevesinde kavramaya, düzenli ve anlamlý bir bütün olarak düþünülen evrenin (kosmos) kurucu ilkelerini bulmaya yönelik olan kuramsal çabalar, ayný zamanda, bilge kiþinin kendisinin de bütünlüklü bir yaþam sürdürmesinin temelini oluþturur. cümlesinde kurucu ilke, kuramsal çaba, bilge kiþi, bütünlüklü bir yaþam gibi kavramlar kullanýlmýþtýr. Bu kavramlarýn anlamý, metnin baðlamýnda ortaya çýkar. Öyleyse bu cümle, felsefi bir metinden alýnmýþtýr. Felsefi metinlerde de dil, göndergesel iþleviyle kullanýlýr. Çok üþüyor musun? O zaman pencereyi kapat. Oh be, dünya varmýþ! gibi cümleler þiir dilinden, bilimsel metinlerdeki dilden ve felsefi metinlerdeki dilden çok farklýdýr. Bu cümlelerde gereksinimleri gidermeye yönelik bir dil kullanýlmýþtýr. Açýklayýcýlýk, bilgi verme veya etkileyicilik amaçlanmamýþtýr. Öyleyse bu cümleler konuþma dilinin niteliklerini taþýmaktadýr. Bu cümlelerin ilki, kanalý kontrol; ikincisi, alýcýyý harekete geçirme; sonuncusu ise coþku ve heyecaný dile getirme iþleviyle kullanýlmýþtýr. Dilin bireysel kullanýmý da deðiþik olabilir. Vurgu ve tonlamadan kaynaklanan söyleyiþ farklýlýðý kelimelere deðiþik anlamlar yükler. Canlandýrma sonucu ifadelerdeki farklýlýk þekilde deðil, söyleyiþte ortaya çýkar. Bu; dilin, bireyin istek ve amaçlarýna göre bireysel bir biçimde þekillendiðini gösterir. Bu bireysellik ise söyleyiþte kendisini gösterir. Üzgünüm! (Özür dilemek anlamýnda) Üzgünüm! (Reddetmek anlamýnda) Üzgünüm! (Elinde olmamak anlamýnda) Kýsacasý kültürün nesilden nesile aktarýlmasý, diðer milletleri etkilemesi, yaþamasý ve geliþmesi dil sayesinde mümkün olur. Milleti meydana getiren unsurlarýn baþýnda gelen dil, ayný zamanda kültürün oluþmasý ve yaþamasýnda da en büyük görevi üstlenir. Bireyin kimliði de dil ile oluþur. Ayrýca, dil metinlerde, günlük hayatta ve bireysel kullanýmda farklýlýklar gösterir. 18 Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat

15 Kazaným Pekiþtirme - 1 Verilen cümlelerin karþýsýna yargýlar doðru ise (D), yanlýþ ise (Y) yazýnýz. Kazaným Pekiþtirme - 2 Aþaðýdaki kavramlarla açýklamalarý bire bir eþleyiniz. Kazaným Pekiþtirme - 3 Aþaðýda boþ býrakýlan yerlere tinsel tabaka, terimlerin, bireysel, kavramlarýn, imgelerin sözcüklerinden uygun olaný getiriniz. Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat 19

16 Kazaným Deðerlendirme Testi Edebî eserlerin, ortaya çýktýðý toplumun yaþamýný yansýtmasý 2. Edebî eserlerin incelenmesinde sosyolojinin yöntemlerinden yararlanýlmasý 3. Edebî eserlerde toplumu yönlendirmek amacýyla kimi görüþlerin savunulmasý 4. Edebî eserlerin belli bir sosyal çevre içinde ortaya çýkmasý 5. Sosyal çevredeki kimi insan iliþkilerinin edebî eserlere konu edilmesi Yukarýdaki numaralanmýþ cümlelerden hangisi edebiyat ile sosyoloji arasýndaki iliþkiyle ilgili sonuçlardan biri deðildir? CCC A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 4. Edebî eser ile bilimsel eserler arasýnda yapýlan aþaðýdaki karþýlaþtýrmalardan hangisi yanlýþtýr? BBB A) Edebî eserlerde güzelliðe, bilimsel eserlerde doðrulara ulaþma amaçlanýr. B) Edebî eserler herkesin ilgisini çeker, bilimsel eserlerin okuyucusu azdýr. C) Edebî eserlerdeki düþünceler öznel, bilimsel eserlerdeki veriler nesnel nitelik taþýr. D) Edebî eserlerde soyut duygu ve düþünceler, bilimsel eserlerde herkesin kabul edeceði gerçekler anlatýlýr. E) Edebî eserlerin amacý dili güzel kullanmak, bilimsel eserlerin amacý topuma yararlý olmaktýr. 2. Aþaðýdakilerden hangisi dilin insana ve topluma saðladýðý yararlar arasýnda yer almaz? BBB A) Ortak duygu ve düþünceleri beslemesi B) Ýnsaný fiziksel olarak geliþtirmesi C) Baþkalarýyla iletiþim kurmayý saðlamasý D) Toplumsal yaþamý kolaylaþtýrmasý E) Kültürel deðerleri korumasý Coþku Yayýnlarý 5. Dil ile ilgili olarak aþaðýdaki yargýlardan hangisi söylenemez? DDD A) Dil, bütün birikimleri bünyesinde toplayarak sonraki kuþaklara aktarýr. B) Toplumlarý millet hâline getiren en önemli ögelerdendir. C) Dil ile tarih arasýnda da bir etkileþim vardýr. D) Deðiþik milletler sadece dil ile bir birlik oluþturabilir. E) Dil, bireyin kültürel kimliðinin bir göstergesidir. 3. Aþaðýdakilerden hangisi edebiyat ile tarih arasýndaki iliþkiyle ilgili deðildir? AAA A) Edebî eserlerin nesnel bilgileri aktarmasý B) Edebî eserlerin zaman içinde ortaya çýkmasý C) Edebî eserlerde tarihî konularýn iþlenmesi D) Edebî eserlerin tarihî konularla ilgili bilgiler içermesi E) Edebî eserlerde tarihe mal olmuþ kiþilerden söz edilmesi 6. Aþaðýdakilerden hangisi dilin özelliklerinden biri deðildir? AAA A) Dýþ etkilere kapalý olmasý B) Etkili bir iletiþim aracý olmasý C) Seslerden örülü bir sistem olmasý D) Zaman içinde geliþip zenginleþmesi E) Kendini ifadeyi saðlamasý 20 Ünite 1 : Güzel Sanatlar ve Edebiyat