YAĞ TERİMLERİ. Aşınma

Transkript

1 YAĞ TERİMLERİ Aşınma Sürtünme yoluyla aşınma, aşındırma veya ovma işlemidir. Aşınma genellikle kir, kum veya metalik parçacıklar gibi yabancı maddelerin yağlayıcının içinde bulunmasından dolayı olur. Katkılar Baz yağlara ilave edilince baz yağın özelliklerini veya performansını değiştiren malzemelerdir. Adezyon Yağlayıcının katı bir yüzeye tutunması ya da yapışması özelliğidir. Antioksidanlar Yağlama yağları ısı ve oksijenin etkisi altında oksitlenme (yaşlanma) eğilimindedirler. Bu bozunma işlemi asit reaksiyon ürünleri ve katalitik etkiye (aşındırıcı veya korozif aşınma) sahip metal kalıntıları ile hızlanır. Bu lak ve çamur oluşumuna yol açar. Antioksidan ilavesi yaşlanma sürecini önlemez fakat yavaşlamasını sağlar. Kül Bir yağlayıcı maddenin yanmış kalıntısı. Kül içeriği EN 7'ye göre bir yağlayıcının yakılmasından sonra kalan mineral tortudur. Bu, % ağırlık olarak oksit kül ya da sülfatlanmış kül olarak belirtilir. Baz numarası Bir yağlayıcının alkalinitesini nötürlemek için gerekli olan asit miktarıdır. Baz yağlar

2 Günümüzde halen, bulunabilirliğinden, tüm iyi özelliklerinden ve ekonomik olmalarından dolayı baz yağların çoğunluğunu mineral yağlar oluşturur. Özel gereksinimler için ayrıca polialfaolefinler, esterler, poliglikoller, bitkisel yağlar (kolza yağı, ayçiçek yağı) gibi yağlar da kullanılır. Sadece iyi biyobozunabilirliğinden dolayı bazı esterler ve poliglikoller kullanılır. Biyo bozunma Bir maddenin belirli bir zaman içinde doğal olarak üreyen bakterilerin vasıtasıyla doğaya zarar vermeyen basit maddelere dönüşmesi. Cleveland Açık Kap (C.O.C.) Akaryakıt ve açık kap parlama noktası 79C/175F'den düşük olan petrol ürünleri dışındaki yağlayıcıların parlama ve yanma noktlarını belirlemek için kullanılan cihazdır. Bulutlanma Noktası Bir yağlayıcının veya destile yakıtın standart koşullar altında soğutulduğunda parafin kristal bulutunun görülmeye başlandığı sıcaklıktır. Malzemenin soğuk hava koşullarında filtreleri veya küçük delikleri tıkama eğilimini gösterir (ISO 3015). Renk Renk bir kalite özelliği değildir fakat baz yağlar ve katkılardan etkilenir. Kullanım sırasında rengin krarması kirlenmeden veya yaşlanmadan dolayı olabilir. Bir yağlayıcının rengi ASTM renk numarası ile tanımlanır (DIN ISO 2049). Sonuçlar 0,5 (berrak) - 8,0 (koyu) arasında raporlanır. Sayı arttıkça yağın koyuluğu da artar. Uyumluluk Bir yağlayıcının zarar vermeden başka bir yağlayıcı ile karışabilme kabiliyeti. Ayrıca, diğer malzemelerle temas ettiğinde o malzemelere de zarar vermeme kabiliyeti. Kıvamlılık Gres gibi yarı katı bir malzemenin deformasyona karşı gösterdiği direnç derecesidir.

3 Kontaminant Akışkan güç sistemine ve/veya onun bileşenlerine istenmeyen veya olumsuz etki eden her türlü madde. Soğutma Sıvısı Metallerin kesme ve şekillendirme işlemleri sırasında soğutma yapan yağlayıcı. DIN göre; su ile karışmayan su ile karışabilen a. emülsiyon olan b. suda çözünen su karışımlı a. emülsiyon (su içinde yağ) b. çözelti Bakır Şerit Korozyonu Bir yağlayıcının saf bakırı korozyona uğratma eğiliminin kalitatif ölçüsüdür. Korozyon Bir metalin çevresi ile kimyasal veya elekro kimyasal reaksiyon sonucu tahrip olması. Korozyon İnhibitörü Yağlanmış metal yüzeyleri su veya diğer kontaminantlar tarafından gerçekleşen kimyasal saldırılardan koruyan katkıdır. Yüzey aktif katkıların polar grupları metal yüzeyine bağlanır ve polar olmayan grupları ise hidrofobik bariyer oluşturur. Polaritesinden dolayı korozyon inhibitörü EP/AW gibi diğer polar katkılar ile rekabete girer. Demülsibilite Bir akışkanın sudan ayrılabilme yeteneği.

4 Deterjanlar Yağlama yağları içerisinde tortuların birikmesini önleyen katkılardır. Yoğunluk Birim hacim başına kütle. Dispersant Katı parçaların koloidal süspansiyon olarak tutulmasına yardımcı olan, motor parçaları üzerinde çamur ve vernik çökeltilerinin oluşmasını önleyen katkıdır. Genellikle ametaldir (külsüz) ve deterjanlar ile birlikte kullanılır. Damlama Noktası Belirli test koşullarında bir gresin yarı katı formdan sıvı forma geçtiği sıcaklıktır. Dinamik Viskozite Kesme geriliminin kayma hızına oranıdır, birimi mili Paskal saniye [mpa*s]'dir, önceki birimi centşpoise [cp]'dir. Elastohidrodinamik Yağlama (EHD veya EHL) Çok yüksek basınç altındaki yağlayıcı filmin sıkıştırılamazlığından dolayı geçme parçaların elastik olarak deforme olduğu döner elemanlardaki yüksek birim yükler ve yüksek hızlar ile yağlayıcı nitelenir. Elastomer Kauçuktan yapılmış bir malzeme.

5 Emülgatör Yağ ve suyun stabil bir karışım ya da emülsiyon oluşturmasını destekleyen veya yardımcı olan maddedir. Emülsiyon Su ve yağ gibi birbiri ile çözünmeyen iki sıvının karışımıdır. Ester Esterler yağ asitleri ve alkollerin reaksiyon ürünleridir, doğal ya da sentetik olurlar. Mineral yağlara göre daha yüksek viskozite indeksine sahiptirler ve çok daha geniş bir viskozite aralığında bulunmaktadırlar. Bazıları plastifiyan olarak kullanıldıklarından sızdırmazlarla daima uyumlu değildirler. EP katkıları Yük taşıma yeteneği sağlayan yüzey aktif maddelerdir. Etkisi, karışık bir sürtünme sistemi ile temas ettiğinde metal yüzeylerindeki pürzlülük piklerinin kaynamasını önleyen yüzey katmanına (metal filmine) bağlıdır. Film Mukavemeti Bir yağlayıcı filmin bozulmadan hız, sıcaklık ve yük etkilerine direnme yeteneğidir. Parlama Noktası Belirli koşullar altında yanıcı bir sıvı ısıtıldığında oluşan buhara küçük bir ateş uygulandığında buhar hava karışımının parladığı sıcaklıktır. Genellikle iki metod uygulanır. Parlama noktası 65 ve 200 C arasında olan akışkanlar için Pensky-Martens (DIN 51758) göre kapalı kap, daha yüksek parlama noktasına sahip akışkanlar için Cleveland (DIN ISO 2592) göre açık kap metodlarıdır. Akışkan Sürtünmesi Hareket halindeki gaz veya sıvı molekülleri arasında oluşur ve kesme gerilimi olarak ifade edilir. Katı sürtünmeden farklı olarakakışkan sürtünmesi hız ve alanile değişir.

6 Dört Bilye Testi Yağlayıcıların aşınma önleme özelliklerini, sürtünme özelliklerini veya yük taşıma yeteneklerini değerlendirmek için kullanılan makinedir. Prensip olarak üç çelik bilye bir kap içerisine sıkıştırılır ve yağlayıcı ile doldurulur ve dönme hareketi yapan dördüncü bilye ile bastırılır (ASTM D D- 2266). Titreşimli Aşınma İki yüzey arasında küçük bir genişlikteki hareketten kaynaklanan aşınmadır;kırmızı veya siyah oksit üretebilir. Sürtünme Bir nesnenin diğeri üzerindeki hareketine karşı gösterilen dirençtir. Sürtünme temas eden iki yüzeyin pürüzlülüğünün yanı sıra yüzeye uygulanan kuvvete de bağlıdır. Sürtünme Düzenleyici Karışık sürtünme koşulları altında çalışan sürtünme azaltıcı katkılardır. Yüksek polariteleri sayesinde metal yüzey üzerinde dirençli bir katman oluştururlar, daha düşük sürtünme sağlarlar ve metal yüzeyleri ayırırlar. Gres Bir akışkan yağlayıcı ile sabun veya başka bir kalınlaştırıcının karışımından meydana gelen yarı katı kıvamdaki yağlayıcıdır. Hidrokrak Yağlar Daha yüksek viskozite indeksi, yüksek termal stabilite ve daha düşük buharlaşma kayıpları elde etmek için mineral yağlarda yapılan sürekli gelişmeler hidrokrak yağlara yol açtı (HC-, MC, XHVI yağlar). Üretim sürecinin başlangıç noktası ham parafin veya gaz yağıdır. 400 C civarında sıcaklıkta ve Mpa basınçta aromatik bileşikler ve n-parafinler katalitik olarak bölünür ve iso-parafinlere dönüşür ve hidrokraker olarak adlandırılır. Vakum distilasyonu yoluyla viskozite indeksi arasında olan değişik viskozite sınıflarında üretilir. Son olarak kalan n-parafinler iyi bir soğuk akış davranışı sağlamak için giderilir.

7 Hidrodinamik Yağlama Sürtünme çiftlerini birbirinden ayırmak için sıvı yağlama filminin oluşturulmasıdır. Hidrolitik Stabilite Su varlığında katkıların ve sentetik yağlayıcıların kimyasal ayrışmaya (hidroliz) karşı gösterdiği direnç yeteneğidir. Uyumsuzluk İki veya daha fazla maddeden oluşan bir karışımın, karıştırma öncesi her bir bireysel ürünün doğası gereği olan fiziksel özelliklerini veya hizmet performans özelliklerini göstermesidir. Kinematik Viskozite h Belli bir sıcaklıkta dinamik viskozitenin yoğunluğa oranıdır, birimi mm²/s'dir, önceki birimi centistoke [cst]'dir. h = n * r Yağlama Temas halindeki hareketli yüzeylerin arasındaki sürtünme düşürücü film sayesinde sürtünme ve aşınmanın konrolüdür. Sıvı, katı veya plastik madde olabilir. Mikron 1µ = 10-6m Mineral Yağ Tipik olarak petrol bazlı yağlayıcılar için kullanılan terimdir. Karışık Sürtünme Yağlayıcı bir filmle ayrılmış sürtünme çiftlerinin yüzeylerindeki yağlama sistemi noksansız değildir. Pürüzler hala temas halindedir ve aşınmaya neden olabilir.

8 Naftenik Yüksek miktarda kapalı zincir metilen grupları içeren naftanik ham petrolden elde edilen bir çeşit petrol kökenli akışkandır. Nötralizasyon Sayısı Bir yağın asitlik veya bazlık ölçüsüdür. Newton Tipi Akış Polimerik viskozite düzenleyici içermeyen düz yağlar gibi kesme oranının kesme kuvveti ile doğru orantılı olan sıvı sistemlerinde meydana gelir. Viskozite düzenleyici içeren yağlar veya yağlama gresleri gibi kesme oranı kesme kuvveti ile doğru orantılı olmadığı zaman akış non-newtonian olarak adlandırılır. NLGI Sınıfı Yağlama greslerinin kıvamlılığını (sertlik) karşılaştırmak için yapılan ölçeklendirmedir. Yağ Ayrışması Yük, hız, sıcaklık gibi değişen koşullar altında bir gresin yağ bırakma eğilimidir. Oksidasyon Kimyasal proses; bir maddenin oksijen ile reaksiyonudur. Proses ısı, ışık, katalizörler, su, asitler veya katı parçacıklar ile hızlandırılır. Yağlayıcının koyulaşmasına, viskozitesinin artmasına ve reçineleşmesine yol açar. Oksidasyon Stabilitesi Bir yağlayıcının oksidasyona karşı direncidir.

9 Penetrasyon Oda sıcaklığında bir koninin gres numunesi içine düşürülerek gresin ne kadar sert ya da yumuşak olduğunu ölçen testtir. Koni yumuşak greslerde gres içine daha fazla nufüz eder ve bu nedenle daha yüksek penetrasyon numarasına sahiptir. Bu penetrasyon NLGI numarası ile ilgilidir. 0 numara gres NLGI 0'dır ve NLGI 1 veya 2 sınıfına göre daha yumuşaktır. ph Değeri 0-14 arasındaki sayılarla gösterilen alkalite ya da asitlik için değerdir. 7 nötr, 7'nin altı asidik, 7'nin üstü alkalidir. Karıncalanma Metal yorulması, aşırı yüklenme veya korozyonla ilgili olabilen yüzey boşluklarıdır. Polialfaolefin Polialfaolefin (PAO) üretiminin başlangıç noktası etilendir. Polimerizasyon işlemi sırasında değişik zincir uzunluklarında izo-parafinler oluşur. Distilasyonla beraber değişik viskozite sınıfları elde edilir. Tipik viskozite indeksleri 120 ile 150 arasındadır. Poliglikol Polimerizasyon ile etilen ve/veya propilen glikolden elde edilen sentetik baz yağlardır. Etilen ve propilen oranına göre poliglikol suda çözünen ya da yağda çözünen olabilir. Mükemmel yağlayıcılık ve viskozite indeksi yanı sıra kalıntı bırakmadan ayrışırlar. Akma Noktası Soğuk çalışma sıcaklıklarında bir yağın veya destile yakıtın akma yeteneğinin göstergesidir. Belirlenmiş koşullar altında soğutulduğunda akışkanın aktığı en düşük sıcaklıktır. Pompalanabilme Bir yağın düşük sıcaklık, düşük kesme gerilimi-kayma hızı viskozite özellikleri tatmin edici bir akışa olanak sağlar.

10 Rafinasyon Termal parçalanma, katalitik parçalanma, polimerizasyon, alkilasyon, reformasyon, hidrokraking, hidro köpüklenme, hidrojenasyon, hidrojenle muamele etme, hirojenle arıtma, solvent ekstraksiyon, parafin arıtma, yağsızlaştırma, asit işlemi, kil filtrasyonu, asfalt giderme vb. seri işlemlerile ham petrolü ve fraksiyonlarını bitmiş petrol ürünlerine çevirme. Saybolt Universal Saniye, (SUS) Eski viskozite ölçümüdür. 100F(37,78 C)'deki SUS değerini 40 C'deki mm²/s'ye (ISO viskozite sınıfı) yaklaşık olarak çevirmek için SUS değeri 5 ile bölünür. Shear Stabilite Bir yağlayıcının daha düşük viskozite ve kıvama bozulmadan kesme kuvvetlerine karşı direnme yeteneğidir. Çamur Yaşlanma sonucu gres kıvamı gibi kalın, koyu tortu. Katı Yağlayıcı Çoğunlukla aşırı koşullar altındaki yağlama için kullanılır. En çok bilinenleri; grafit, molibden disülfit, PTFE gibi değişik plastikler, ağır metallerin sülfitleri, metal oksitler vb. Kalınlaştırıcı Metalik sabun, polimer, kil vb. kalınlaştırıcılar yağ veya diğer bir yağlayıcı akışkan ile birleştirilerek gres yapılır.

11 Toplam Asit Numarası (TAN) Bir gram numunede bulunan tüm asidik bileşenleri nötrlemek için miligram olaraf ifade edilen gerekli baz miktarıdır. Toplam Baz Numarası (TBN) Bir gram numunede bulunan tüm bazik bileşenleri nötrlemek için miligram olaraf ifade edilen gerekli asit miktarıdır. Triboloji Yağlama, sürtünme ve aşınma çalışmaları da dahil olmak üzere, birbirine göre hareket eden yüzeyler arasındaki etkileşimi inceleyen bilim dalı. Viskozite Sıvıların aklmaya karşı gösterdiği direncin ölçüsüdür. Viskozite İndeksi Bir akışkanın viskozitesinin sıcaklıkla olan ilişkisidir. Yüksek viskozite indeksli sıvıların sıcaklıkla viskozitesindeki değişim düşük viskozite indeksli sıvılara göre daha azdır.