Tekirda ^^Ko ^ ullar^ nda M ^s ^ n Su Tüketimi

Transkript

1 TARIM BiLiMILRI DRGiSi 1997, 3 (2) Tekirda ^^Ko ^ ullar^ nda M ^s ^ n Su Tüketimi A. Halim ORTA 1 Ahmet ^ STANBULLUO ^ LU 1 Selçuk ALBUT 1 Geli ^^Tarihi : 0997 Özet : Tekirda ^^yöresinde yap ^ lan bu çal ^^ mada, m ^ s ^ r bitkisinin su tüketimi ölçülmü ^tür. Sulamalara 90 cm'lik kök derinli ^ indeki kullan ^ labilir su tutma kapasitesinin %65'i tüketildi ^ inde ba^ lanm ^^t ^ r. Su tüketimi ölçmeleri, toprak nemi azalmas ^ n ^ n denetimi yoluyla on günlük periyotlar için yap ^ lm ^^t ^ r. Bu deêrler, bitki su tüketimi tahminierinde kullan ^ lan BlaneyCriddle (B-C), Penman-Monteith (P-M), Penman yönteminin FAO modifikasyonu (P-FAO), Jensen-Haise (J-H), Kap buharla^mas ^^ yönteminin FAO (A-FAO) ve Christiansen-Hargreaves (A-CH) modifikasyonlar ^ ile hesaplanan potansiyel bitki su tüketimi de ^ erleri ile kar ^^ la^t ^ r ^ lm ^^t ^ r. Sonuçta, deneme koûllar^^ için en yak ^ n tahminin Jensen-Haise yöntemi (J-H) ile elde edilebileceî saptanm ^^^ve bu yönteme ili ^kin k,.; bitki katsay ^s ^ e^risi haz ^ rlanm ^^t ^ r. Anahtar Kelimeler : M ^ s ^ r, su tüketimi, bitki katsay ^s ^. vapotranspiration of Maize for Tekirda ^^Conditions Abstract : This study was conducted to measure evapotranspiration of maize in Tekirda ^^conditions. Irrigation water was applied at soil water depletion fraction of 0.65 in the root depth of 90 cm. vapotranspiration values were obtained by measuring changes in soil water content for 10 day periods during the whole growing season. These data were compared with the t values calculated by the methods of Blaney-Criddle (B-C), Penman-Monteith (P-M), FAO modification of Penman (PFAO), Jensen-Haise (J-H), FAO modification of Class A Pan vaporation (A-FAO) and Christiansen-Hargreaves modif^cation of Class A Pan vaporation (A-CH). By this way, the most suitable estimation method of evapotranspiration which could be used for irrigation scheduling of maize was tried to determine. As a result, it has been found that the most suitable estimation method is Jensen-Haise method (J-H). In addition, the crop coefficient (kc) curve has been prepared for this method. Key Words : Maize, evapotranspiration, crop coefficient. Giri ^^ Toprak yüzeyinden olan buharla ^ ma ve bitki yapraklar ^ ndan olan terlemenin toplam ^^ biçiminde tan ^ mlanan bitki su tüketimi, do ^ rudan ölçülebildi ^ i gibi iklim verilerinden tahmin yöntemleriyle de belirlenebilmektedir. Do ^ rudan ölçme yöntemleri zaman al ^ c ^^ ve pahal ^ olmalar ^^ nedeniyle, ancak amprik e^ itliklerin yöre ko ^ ullar ^ na göre kalibrasyonu amac ^ yla kullan ^ lmaktad ^ r. Gerek sulama projelerinde ortalama bitki su tüketiminin tahmininde gerekse sulama zaman ^ n ^ n planlanmas ^ nda, uygulamada yayg ^ n olarak iklim verilerinden tahmin yöntemleri kullan ^ lmaktad ^ r. Sulama projelerinin ortalama bitki su tüketiminin tahmininde kullan ^ lan amprik e ^ itlikler, genellikle uzun periyotlar için sa ^ l ^ kl ^^ sonuç veren ve birkaç iklim eleman ^ n ^^ kapsayan basit e ^ itliklerdir. Sulama zaman ^ n ^ n planlanmas ^ nda kullan ^ lan amprik e ^ itlikler ise günlük, haftal ^ k ve en çok on günlük periyotlar için sa ^ l ^ kl ^^ sonuçlar veren, genellikle çok say ^ da iklim eleman ^ n ^^ içeren nisbeten karma ^^ k e ^ itliklerdir (Jansen 1974, Doorenbos ve Pruitt 1977, Burman ve ark. 1983). Birçok ara ^t ^ rmac ^ taraf ^ ndan geli ^tirilen k ^ sa ve uzun periyotlu bitki su tüketimi e ^ itlikleri Jensen (1974) ile Doorenbos ve Pruitt (1977) de özetlenmi ^tir. Bu yöntemlerin ço ^ unda, önce potansiyel bitki su tüketimi hesaplanmakta, elde edilen de ^ er bitki katsay ^ s ^^ (kc) ile düzeltilerek bitki su tüketimi bulunmaktad ^ r. Sözkonusu e^ itliklerin ço ^ unda referens olarak çay ^ r bitkileri al ^ n ^ rken, baz ^ lar ^ nda da yonca al ^ nmaktad ^ r. I Penman, enerji bütçesi ve kütle transferi teorisine göre geli ^tirdi ^ i bitki su tüketimi tahmin e ^ itli ^ inde, serbest su yüzeyinden olan buharla ^ ma ile belirli ko ^ ullarda bitki ile kapl ^ toprak yüzeyinden olan buharla ^ ma aras ^ ndaki ili ^ kiyi belirtmi ^tir (Penman 1963). Daha sonra Doorenbos ve Pruitt (1977) de, BlaneyCriddle, Penman, Radyasyon ve A s ^ n ^ f^^ kap buharla ^ mas ^^ yöntemleri modifiye edilmi ^^ve birçok kültür bitkisi için bitki katsay ^ lar ^^ verilmi ^tir (Doorenbos ve Pruitt 1977). Ba ^ ka bir çal ^^ mada, m ^ s ^ r ^ n Haziran ay ^^ ba ^^ ndan A^ ustos ay ^^ ortalar ^ na kadar günde ortalama 4-5 mm su tüketti ^ i, ancak bu miktar ^ n zaman zaman 10 mm'yi bulabilece ^ i, A ^ ustos ay ^ n ^ n ilk yar ^ s ^ ndan sonra ise bitkinin olgunluk dönemine girmesi ve evapotranspirasyon için kullan ^ labilir enerjinin azalmas ^^ nedeniyle bitkinin su tüketiminin de azalaca ^^^belirtilmi ^tir (Shaw 1964). Ankara ko ^ ullar ^ nda ^ eker pancar ^^ için ölçülen bitki su tüketimi de ^ erleri, Blaney-Criddle ve Penman yöntemleri ile hesaplanan ayl ^ k düzeydeki de^ erlerle kar ^^ la ^t ^ r ^ lm ^^^ ve ara ^t ^ rma ko ^ ullar ^^ için yeterli sonuç vermedi ^ i saptanm ^^t ^ r (Okman 1969). Ya ^^^ l ^ bölgelerde, m ^ s ^ r bitkisine ili ^ kin lizimetre ölçümleriyie, çe ^ itli yöntemlerle hesaplanan günlük potansiyel bitki su tüketimi tahminleri aras ^ ndaki ili ^ ki ara ^t ^ r ^ lm ^^, sonuçta, solar radyasyon ölçümlerine dayanan amprik e^ itliklerin di ^ erlerine oranla daha güvenilir tahminler verdi ^ i bulunmu ^tur (Parmele ve Mc Guiness 1974). Çukurova ko ^ ullar ^ nda pamuk bitkisinin lizimetre ile ölçülen su tüketimi ile Blaney-Criddle, Turc, Trakya Üniv. Tekirda ^^Ziraat Fak. Tar^ msal Yap ^ lar ve Sulama Bölümü Tekirda^^ -

2 TAR ^ M BILIMLR! DRGISI 1997, Cilt 3, Say^^ 2 39 Hargreaves ve Thortwaite yöntemleri ile tahmin edilen su tüketimi de^ erleri kar^^ la^t ^ r^ lm ^^^ve ayl ^ k su tüketimi tahminleri için s ^ ras ^ yla Blaney-Criddle, Hargreaves ve Penman yöntemlerinin kullan ^ lmas ^^ önerilmi ^tir (Tekinel ve Kanber 1981). Ankara, ski êhir ve Konya Köy Hizmetleri Ara ^t^ rma nstitülerinde tarla denemeleri ile ayl ^ k dönemler için ölçülen bitki su tüketimi de ^ erleri Blaney-Criddle, Penman ve Jensen-Haise yöntemleri ile hesaplanan de ^ erlerle kar ^^ la ^t ^ r ^ lm ^^t ^ r. Sonuçta, yöre koûllar ^ nda ayl ^ k dönemlerde daha sa ^ l ^ kl ^^ sonuçlar veren Kodal e îtli ^ i geli ^tirilmi ^tir (Koda! 1982). Ankara ko^ ullar ^ nda tart ^ l ^^ lizimetreler ile yap ^ lan bir di êr ara ^t ^ rmada, m ^ s ^ r^ n mevsimlik su tüketimi 502 mm, uygulanan sulama suyu miktar ^^ ise 275 mm olarak ölçülmü^tür (Ayla 1985). Ankara ko ^ ullar ^ nda BlaneyCriddle ve Penman yöntemlerinin ayi ^ k ve on günlük periyotlardaki de ^ erleri ile gerçek bitki su tüketimi deêrleri kar ^^ la^t ^ r^ lm ^^t ^ r. Sonuçta, sulama zaman ^^ planlamas ^^ ve sulama programlar ^ n ^ n haz ^ rlanmas ^ nda Penman yöntemiyle onar günlük dönemler için hesaplanan de^ erlerin kullan ^ lmas ^^ önerilmi ^tir (Tokgöz 1989). Ankara ko ^ ullar ^ nda êker pancar ^ n ^ n su tüketim deêrlerinin tahmininde s ^ ras ^ yla, Jensen-Haise yöntemi ile Penman ve A s ^ n ^ f^^ kap buharla ^ mas ^^ yöntemlerinin FAO modifikasyonlann ^ n kullan ^ la-bilece ^ i belirtilmi^tir (Y ^ ld ^ r^ m 1982). Ankara ko ^ ullar ^ nda yap ^ lan bir çal ^^mada, m ^ s ^ r bitkisinin mevsimlik su tüketimi 899 mm olarak saptanm ^^t ^ r. Ayr ^ ca, yöre ko ûllar ^ nda bitki su tüketimi tahmininde Penman ve Radyasyon yöntemlerinin FAO nnodifikasyonlann ^ n kullan ^ lmas ^^ önerilmi ^tir (Y ^ ld ^ r ^ m 1993). I ^ d ^ r ovas ^ nda m ^ s ^ r bitkisiyle yap ^ lan çal ^^ mada, bitkinin mevsimlik su tüketimi 568 mm, sulama suyu ihtiyac ^^ ise 373 mm olarak bulunmu ^tur (vren ve Istanbulluo ^ lu 1996). M ^ s ^ r^ n mevsimlik su tüketimi iklime ba ^ l ^^ olarak mm aras ^ nda de^ i^ mektedir. Bitkinin etkili kök derinli ^ i 90 em olarak al ^ nabilir. Yüksek düzeyde verim elde etmek için etkili kök derinli ^ indeki kullan ^ labilir nemin %55-65'i tükedildi ^ inde sulamaya ba ^ lamak gerekir. Çiçeklenme döneminde kesinlikle su k ^ s ^t ^ na gidilmemelidir (Doorenbos ve Kassam 1979). Bu çal ^^ mada, Tekirda ^^ko^ ullar ^ nda m ^ s ^ r ^ n sulama zaman ^^ planlamas ^ na esas olacak su tüketiminin belirlenmesi amaçlanm ^^t ^ r. Tarla deneme parsellerinde ölçülen bitki su tüketimi de êrleriyle Jensen (1974) ile M ateryal ve Yöntem Ara ^t ^ rma, Tekirda ^îli merkez Topa âç mevkiinde bulunan bir çiftçi arazisinde 1994 ve 1995 y ^ llar ^ nda yürütülmü ^tür. Deneme alan ^^ denize 500 m uzakl ^ kta olup, denizden yüksekli ^ i 50 m, enlem derecesi 40 57, boylam derecesi ise dil'. Yörede k ^^lar serin ve ya ^^^ l ^, yazlar s ^ cak ve kurakt ^ r. Y ^ ll ^ k ortalama s ^ cakl ^ k 13.7 C, ba^^ l nem %75, rüzgar h ^z ^^ m/s ve güne^ lenme süresi 6.5 h'tir. Y ^ ll ^ k ortalama ya ^^^^579.7 mm'dir. Ortalama ilk don Kas ^ m ay^ n ^ n ikinci haftas ^ nda, son don ise Mart ay ^ n ^ n son haftas ^ nda olmaktad ^ r. Ara ^t ^ rma alan ^^ topraklar ^^ kumlu-killi-t^ n bünyeli, derin ve iyi drenajl ^ d ^ r. Tuzluluk ve sodyumluluk sorunu yoktur. Sözkonusu topraklar ^ n baz ^^ fiziksel özellikleri Çizelge tde verilmi ^tir. Denemede kullan ^ lan sulama suyu, arazide bulunan derin kuyudan su sa ^ lanan bir dinlenme havuzundan al ^ nm ^^^ve 32 mm d ^^^çapl ^^ P borularla parsellere iletilmi ^tir. Sulama suyu kalitesi Ayy ^ ld ^z (1983)' te belirtilen esaslara göre T2S1 olarak belirlenmi ^tir (Ayy ^ ld ^z 1983). Tar ^ m ^^ yap ^ lan PX 74 hibrit tek melez m ^ s ^ r (Zea mays indendata Sturt.) çe îdinin ekim ve hasad tarihleri 1994 y ^ l ^ nda 9 Nisan-16 A^ ustos, 1995 y ^ l ^ nda 4 Nisan-15 A^ ustos'tur. Denemede, m ^ s ^ r ^ n farkl ^^ geli ^ me dönemlerinden su-verim ili ^ kilerinde duyarl ^ l ^^^^yüksek olan üç geli ^ me dönemini içeren kombinasyonun olu ^turdu ^ u sekiz sulama konusu dikkate al ^ nm ^^t ^ r. Sözkonusu dönemler, vejatatif geli ^me (V), tepe püskülü ç ^ karma (T) ve koçan püskülü ç ^ karma (K) d ^ r. Deneme düzeni, uygulanan sulama yöntemi ve di êr kültürel i ^ lemler istanbulluo ^ iu ve Kocaman (1996) da ayr ^ nt ^ lar^^ ile yer almaktad ^ r. Bitki su tüketimi ölçmeleri, deneme düzeninde VTK ile gösterilen tan ^ k parsellerde yap ^ lm ^^t ^ r. Bu parsellerde, 90 cm'lik etkili kök derinli ^ indeki kullan ^ labilir su tutma kapasitesinin yakla ^^ k %65' i tüketildi înde sulamaya ba ^ lanm ^^^ve mevcut nemi tarla kapasitesine ç ^ karacak kadar sulama suyu uygulanm ^^t ^ r. Çizelge 1. Deneme alan ^^ topraklar ^ n ^n baz ^^ fiziksel özellikleri Profil Bönye Hacim Der. S^n^ f^^ A^. (g/cm 3 (em) IR s8 Trakya bölgesinde en yayg ^ n bitkisel üretim bu ^day ve ayçiçe ^ idir. Ancak, insan g ^ das ^^ ve hayvan yemi olarak de^ erlendirilmesinin yan ^ s ^ ra, sanayide; ni âsta, ^ urup, êker, bira ve alkol yap ^ m ^ nda kullan ^ lan m ^ s ^ r üretimi de her geçen y ^ l artmaktad ^ r. M ^ s ^ r sulu ko ^ ullarda tar ^ m ^^ yap ^ labilen bir bitkidir. Ancak, yöredeki yo ^ un yap ^ la ^ma ve sanayile ^ me yetersiz olan su kaynaklar ^ n ^ n ortak kullan ^ m ^ na neden olmaktad ^ r. Yörede su kaynaklar ^ n ^ n oldukça k ^ s ^tl ^^ olmas ^ na ra ^ men, ço ^ unlukla yüzey sulama yöntemleri uygulanmakta ve sulama i ^ lemleri belirli verilere dayand ^ r ^ lmamaktad ^ r. Dolay ^ s ^ yla birim alana dü ên toplam sulama maliyeti yüksek olmaktad ^ r. Ayr ^ ca, yöre ko ^ ullar ^^ için m ^ s ^ r bitkisinin sulama zaman ^^ planlamas ^ na yönelik bitki su tüketimi verilen i yada bitki su tüketimi tahmin e ^ itliklerinden yararlan ^ lmas ^^ durumunda bitki katsay ^ lar ^^ elde edilmemi^^durumdad ^ r. Doorenbos ve Pruitt (1977) de yer alan baz ^^ bitki su tüketimi tahmin yöntemleri kar ^^ la^t ^ r^ lm ^^t ^ r. Sonuçta, yöre ko ^ ullar ^^ için m ^ s ^ r bitkisinin sulama zaman ^^ planlamas ^ nda kullan ^ labilecek uygun bitki su tüketimi tahmin yöntemi ve bu yönteme ili ^ kin bitki katsay ^ lar ^^ (kc) belirlenmeye çal ^^^ lm ^^t ^ r Tarla Kapasitesi (mm) (%) , Kullan^ labilir su tutma kap.(röm) Solma Noktas ^^ (%)

3 ORTA, H. ve ark., "Tekirda ^^ko^ullar ^ nda m ^ s ^ r ^ n su k^ l,:irr^ i" 40 K ^ sa periyotlu bitki su tüketimi de ^ erlerini elde etmek amac ^ yla, deneme süresince her ay ^ n 10, 20, 30 yada 31. günü 0-30, 30-60, ve cm derinliklerden toprak örnekleri al ^ nm ^^^ve mevcut nem gravimetrik yöntemle saptanm ^^t ^ r. Ayr ^ ca, sulama yap ^ lacak gün ve uygulanacak sulama suyu miktarlar ^ n ^ belirlemek için gerekti ^ inde ara günlerde de nem ölçmeleri yap ^ lm ^^ t ^ r. Bitki su tüketimini saptamak için, gözönüne al ^ nan periyodun ba ^ lang ^ c ^ ndaki toprak nemi miktar ^ na, uygulanan sulama suyu ve ya ^^^^de^ erleri eklenmi ^, toplamdan periyot sonundaki toprak nemi miktar ^^ ç ^ kar ^ lm ^^t ^ r. tkili kök bölgesi alt ^ na olu ^ abilecek s ^zmalar ^ da izleyebilmek amac ^ yla su tüketimi ölçümleri 120 cm'lik toprak derinli ^ inde yap ^ lm ^^t ^ r. Çal ^^ mada, potansiyel bitki su tüketimi tahmininde kullan ^ lan 6 yöntem dikkate al ^ nm ^^t ^ r. Doorenbos ve Pruitt (1977) ile Jensen (1974) te ayr ^ nt ^ lar ^ ile aç ^ klanan bu yöntemler ve çal ^^ mada kullan ^ lan simgeleri ^ öyledir; Blaney-Criddle yöntemi (B-C), Jensen-Haise yöntemi (J-H), Penman yönteminin FAO modifikasyonu (P-FAO), Penman-Monteith yöntemi (P-M), A s ^ n ^ f^^ kap buharla ^ mas ^^ yönteminin FAO modifikasyonu (A-FAO), 6. A s ^ n ^ f^^ kap buharla ^ mas ^ yönteminin ChristiansenHargreaves modifikasyonu (A-CH). De ^ inilen yöntemlerle potansiyel bitki su tüketimi tahminlerinde gerekli olan iklim verilerinin tümü ara ^t ^ rma alan ^ na 3 km uzakl ^ ktaki Tekirda ^^merkez meteoroloji istasyonundan al ^ nm ^^t ^ r. Bu çal ^^ mada, sözkonusu yöntemlerle hesaplanan potansiyel bitki su tüketimi de ^ erleri ile ölçülen bitki su tüketimi de ^ erleri, Düzgüne ^^(1963) te verilen esaslara göre istatistiksel aç ^ dan kar^^ la ^t ^ r ^ lm ^^^ve aralar ^ ndaki farkl ^ l ^ k düzeyi belirlenmeye çal ^^^ lm ^^t^ r (Düzgüne^^ 1963). Bu amaçla, on günlük periyotlar için de ^ i ^ ik yöntemlerle hesaplanan potansiyel bitki su tüketimi de^ erleri ile ölçülen bitki su tüketimi de ^ erleri aras ^ nda önce t testleri yap ^ lm ^^, daha sonra sözkonusu de ^ erler aras ^ ndaki farklarin kareler toplamlar ^ na bak ^ lm ^^t ^ r. Farklar kareler toplam ^^ en dü ^ ük olan ve yap ^ lan t testi sonucu istatiksel aç ^ dan önemli düzeyde farkl ^^ olmayan yöntemin en yak ^ n tahmini verece ^ i yakla ^^ m ^^ yap ^ lm ^^t ^ r. Daha sonra, yöre ko ^ ullar ^ için en yak ^ n tahmini veren yönteme ili ^ kin bitki katsay ^ s ^^ (kc) e ^ risi haz ^ rlanm ^^t ^ r. Bulgular ve Tart ^^ ma Denemen n yürütüldü ^ ü 1994 ve 1995 y ^ llar ^ na ili ^ kin ölçülen bitki su tüketimi de ^ erleri ile farkl ^^ yöntemlerle tahmin edilen potansiyel bitki su tüketimi de^ erleri Çizelge 2, grafikleri ise ^ ekil 1' de verilmi ^tir. Çizelge ve ^ ekilden izlenece ^ i gibi, en yüksek gerçek bitki Çizelge 2. ÖlçUlen ve hesaplanan bitki su tüketimi de ^ erleri (mm/gün) Periyot Nisan May ^ s Haziran Temmuz A^ustos Mevsim. toplam (mm) 1: 2: 3: 4: Ölç su tük 1994 Y^ l ^^ Farkl ^ yöntemlerle hesaplanan potansiyel su tüketimi 1995 Y^ l ^^ Farkl ^ yöntemlerle hesaplanan potansiyel su tüketimi J-H PA-FAO AB-C P-M FAO CH B-C P-M PFAO AFAO ACH J-H Ölç su tük Dönem 2 gündür Dönem 7 gündür Dönem 6 gündür Dönem 5 gündür. 1

4 41 TARIM BILIMLRI DRGISI 1997, Cilt 3, Say ^^2 ii 3 4,,ffint= )--.." "0,-,.. ^^41,.. "g --,-, o. ^^^'', Ir' 1.:,^k, - (. '''' /' K. i..' -r-1-,5f. BC PM P-FAO A-FAO A-CH JH Nisan May ^s Haziran Temmuz Aûstos AYLAR a) 1994 y ^l ^^ OL.Ç. l BC PM P-FAO - A-FAO t- - - A-CH JH Nisan May^s Haziran Temmuz Aûstos b) 1995 y ^l ^^ AYLAR êkil 1. Deneme süresince onar günlük periyotlarda blçülen ve hesaplanan su tüketimi deêrlerinin deîîmi

5 ORTA, H. ve ark, ''Tekirda ^^koûllar ^ nda m ^ s ^ r ^ n su tüketimi" 42 Çizelge 3. Ölçülen bitki su tüketimi ile hesaplanan potansiyel bitki su tüketimleri aras ^ ndaki farklar ^n kareler toplamian ve t deêrleri Tahmin t deêrleri Farklar ^n kareler oplam ^^ Yöntemi 1994 y ^ l ^^ 1995 y ^ l ^^ 1994 y ^ l ^^ 1995 y ^ l ^^ Toplam B-C 0.75ns 0.37ns P-M 1.05ns 0.64ns P-FAO 1.16ns 1.54ns A-FAO 1.45ns 0ns A-CH 1.77ns 5** J-H 0.16ns 0.39ns ns: önemsiz ** : p<0.01 Çizelge 4. (J-H) yöntemi için kc bitki katsay ^ s ^^ deêrleri Periyot Y ^ llar Nisan May ^ s Haziran Temmuz Aûstos su tüketimi 1994 y ^ l ^ nda 7.5 mm/gün ile Temmuz ay ^ n ^ n ikinci döneminde, 1995 y ^ l ^ nda ise 8.0 mm/gün ile Temmuz ay ^ n ^ n ilk döneminde gözlenmi ^tir. Çizelgede yer alan bitki su tüketimi hesaplar ^ nda, m ^ s ^ r ^ n etkili kök derinli î 90 cm olmas ^ na kar ^^ n derine s ^zan suyun da deêrlendirilebilmesi için 120 cm derinli îndeki nem de^ i ^ imi dikkate al ^ nm ^^t ^ r. Denemenin ilk y ^ l ^ nda ölçülen mevsimlik toplam su tüketimi mm, uygulanan sulama suyu 30 mm, elde edilen ortalama dane verimi 1069 kg/da,denemenin ikinci y ^ l ^ nda ise sözkonusu de^ erler s ^ ras ^ yla 57 mm, 28 mm ve 91 kg/da olmu ^tur. Onar günlük periyotlarda ölçülen bitki su tüketimi de^ erleri ile farkl ^^ yöntemlerle hesaplanan potansiyel bitki su tüketimi de êrleri aras ^ ndaki farklar ^n kareler toplamlar ^^ Çizelge 3' te verilmi ^tir. Çizelgede ayr ^ ca, sözkonusu deêrler aras ^ ndaki farkl ^ l ^k düzeyini belirlemek amac ^ yla yap ^ lan t testi sonucunda elde edilen deêrler de görülmektedir. Bu de êrlere göre, sadece 1995 y ^ l ^ nda, ölçülen su tüketimleri ile A s ^ n ^f ^^ kap buharla ^ mas ^^ yönteminin Cristiansen-Hargreaves modifikasyonuyla hesaplanan potansiyel su tüketimleri aras ^ nda p < 0.01 düzeyinde önemli farkl ^ l ^ k vard ^ r. Di êr deêrler aras ^ nda istatiksel aç ^ dan önemli bir fark gözlenmemi ^tir. Dolay ^ s ^^ ile sadece t de êrlerine bakarak en yak ^ n yöntemi tahmin etmek mümkün de^ ildir. Ancak, denemenin her iki y ^ l ^ nda da yöntemlere ili ^ kin farklar ^ n kareler toplamlar ^ nda tam bir paralellik gözlenmi ^tir. Çizelge 3'ten izlenece î gibi, en dü ^ük kareler toplam ^^ 1994 y ^ l ^ nda 18.5, 1995 y ^ l ^ nda 28.2, y ^ llar toplam ^ nda da 46.7 ile (J-H) yönteminde elde edilmi ^tir. Sözkonusu yöntemi, denemenin her iki y ^ l ^ nda da s ^ ras ^ yla (B-C), (P-M), (P-FAO), (A-FAO) ve (A-CH) yöntemleri izlemi ^tir. Y ^ llar toplam ^ nda (J-H) yöntemine en yak ^ n de ^ eri (B-C) yöntemi vermi ^tir. Di ^ er yöntemlere ili ^ kin de ^ erler ise oldukça yüksektir. Denemenin her iki y ^ l ^ nda ve y ^ llar toplam ^ nda en dü ^ük kareler toplam ^ n ^^ vermesi bunun yan ^ nda, ölçülen bitki su tüketimi de êrleri ile hesaplanan potansiyel bitki su tüketimi de êrleri aras ^nda istatiksel aç ^ dan önemli düzeyde fark ç ^ kmamas ^^ nedeniyle, Tekirda ^^ko ^ ullar ^ nda m ^ s ^ r bitkisinin su tüketimi tahminindejensen-haise (J-H) yönteminin kullan ^ lmas ^^ önerilebilir. Yine, farklar ^ n kareler toplam ^ nda (J-H) yöntemine oldukça yak ^ n de^ erler veren (B-C) yönteminin de yöre ko ^ ullar ^ nda kullan ^ labilece^ i söylenebilir. Ancak, deneme sonucunda önerilen yöntem (J-H) yöntemidir. Sözkonusu yöntem için yöre ko ^ ullar ^ nda kullan ^ labilecek kc bitki katsay ^ s ^^ deêrleri Çizelge 4'te, kc bitki katsay ^ s ^^ e^risi, bu e ^riye ili ^ kin e ^ itlik ve korelasyon katsay ^ s ^^ ise êkil 2'de verilmi ^tir.

6 43 TARIM BILIMLRI DRGISI 1997, Cilt 3, Say ^^ kc.= x x x R = R= D _F l o 0.8 O 0.6 A Ba^lang ^ca olan gün say ^s ^^(x) ^^40 êkil 2. (J-H) Yöntemi için kc bitki katsay ^s ^ê^risi Kaynaklar Ayla, Ç.,1985. Ankara Koûllar ^nda Ayçiçeî, Patates, Yonca ve M ^s^r Bitkilerinde Tart ^l ^^Lizimetre ile Saptanan Gerçek Su Tüketiminin Potansiyel vapotran-spirasyon Deêrleri ile Kar ^^la^t ^nirnas^^ Köy Hizmetleri Ankara Ara^t ^rma nstitüsü Müdürlü^ü Yay ^ nlar ^, Yay ^n No: 126, Ankara. Ayy ^ld ^z, M.,1983. Sulama Suyu Kalitesi ve Tuzluluk Problemleri. A.O. Ziraat Fakültesi Yay ^nlar ^, Yay ^n No: 879, Ankara, 282s Burman, R.D., Nixon, P.R., Wright, J.L., Pruitt, W.O.,1983. Water Requirements. Design and Operation of Farm Irrigation Systems. ditör, Jansen, M.., ASC, St Joseph, Michigan 49085, 829s. Doorenbos, J., Pruitt, W.O.,1977. Crop Water Requirements. FAO Irrig. Drain. Paper 24, Rome, 156s. Doorenbos, J., Kassam, A.H.,1979. Yield Response to Water. FAO Irrig, and Drain. Paper 33, Rome, 193s. Düzgüne^, Bilimsel Ara ^t ^rmalarda Istatistik Prensipleri ve Metodlar ^. ge Üniversitesi, Izmir, 370s. vren, S., Istanbulluo^lu, A.,1996. I^d^r Ovas ^^Koûllar ^nda M ^s^r Su Tüketimi. Köy Hizmetleri rzurum Ara ^t ^rma nstitüsü Müdürlü^ü Yay ^ nlar ^, No: 226, rzurum. Istanbulluo^lu, A., Kocaman, 1., 1996.Tekirda^^Koûllar ^nda M ^s ^r^n Su-Verim ili^kileri. T.Ü. Ziraat Fakültesi, Yay ^n No: 251, Tekirda^, 85s. Jensen, M.., Consumptive Use of Water and Irrigation Water Requirements. ASC, Irrig. Drain. Div., New York, N.Y , 215s. Kodal, 5.,1982. iç Anadolu da Bitki Su Tüketiminin saptanmamas ^Îçin Uygun Yöntemin Belirlenmesi Üzerinde Bir Ara ^t ^rma. A.O.Z..F. Kültürteknik Bölümü Doktora Tezi, Ankara. Okman, C., Ankara ârtlar ^nda êker Pancar ^n^n Su istihlak ^nin Tayini Üzerinde Bir Ara ^t^rma, A.Ü.Z.F. Kültürteknik Bölümü, Doktora Tezi, Ankara. Parmele, L.H., Mc Guiness, J.L., Comparisons of Measured and stimated Daily Potential vapotranspiration iri Humid Region. Jour. Hydrol., 22(3/4), s Penman, H.L.,1963. Vegetation and Hydrology. Techinical Communication. No: 53, C.A.B., ngland. Shaw, R.H., stimation of Soil Moisture Under Corn. Research Bull. 520 Lowa, Agricultural and Home conomics xperiment Station. Ames - Lowe. Tekinel, O., Kanber, R., Çukurova Koûllar^nda Pamuk Su Tüketiminin Belirlenmesinde Kullan ^lan Baz^^ Yöntemlerin K ^yaslanmas ^^Üzerinde Bir Ara^t^rma. Topraksu Dergisi 56, Tokgöz, A.,1989. Ankara Koûllar ^nda Ayl ^k ve K ^sa Dönemli Bitki Su Tüketimi Tahmin Deêrlerinin Kar^^la^t^r^lmas ^. A.Ü.Zir.Fak., Yay ^n No: 1129, Ankara, 32s. Y ^ld ^ r ^m, Ankara Koûllannda êker Pancar ^mn Su Verim ili^kileri ve Su Tüketimi Il. Su Tüketimi. A.Ü.Zir.Fak. Y ^ ll ^^^, 41, s.23-31, Ankara. Y ^ld ^ r ^m, Y..,1993. Ankara Koûllar^nda M^s^r Bitkisinin Su- Verim ili ^kileri. A.O.Fen Bilimleri nstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.