BÜTÜNLEŞİK AFET YÖNETİM SİSTEMİNDE KRİZ YÖNETİMİ KAPSAMI İÇİNDE İSTANBUL İÇİN YAPILAN AFET ACİL YARDIM PLANI BİLGİLENDİRMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 Altıncı Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, Ekim 2007, İstanbul Sixth National Conference on Earthquake Engineering, October 2007, Istanbul, Turkey BÜTÜNLEŞİK AFET YÖNETİM SİSTEMİNDE KRİZ YÖNETİMİ KAPSAMI İÇİNDE İSTANBUL İÇİN YAPILAN AFET ACİL YARDIM PLANI BİLGİLENDİRMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION AND PRESENTATION OF DISASTER EMERGENCY AID PLAN FOR ISTANBUL IN CRISIS MANAGEMENT IN INTEGRATED DISASTER MANAGEMENT SYSTEM Dilek KEPEKÇİ1 ÖZET Ülkemizde yeni farkedilmiş gibi sunulan, Bütünleşik Afet Yönetim Sistemindeki safhaların (Zarar Azaltma, Hazırlık, Müdahale, İyileştirme); 1997 yılında kaynaklardan araştırarak oluşturduğumuz Afet döngüsüyle aynı olduğunu görmekteyiz. Buda bize, afet safhalarının 17 Ağustos 1999 depremi öncesinden bilindiğini göstermektedir. Önemli olan, bu safhaları Ülkemizde uygulanabilir duruma dönüştürmemiz gereğidir. Bu amaçla, afet ile ilgili mevzuatlarımızı birleştirme, mevzuatımızın içermediği safhaların planlamalarını yapabilme yolları aranmalıdır. Ancak Marmara bölgesinde, bilimsel verilerle ortaya konan deprem tehlikesinin afete dönüşebileceği düşünüldüğünde, hangi safhaya yönelik olursa olsun, hazırlanan planın verimli/etkin olması elzemdir. Yürürlükteki mevzuatlarımız; afet anından itibaren Kriz Yönetimine yönelik planlama yaptırmaktadır. Bu bildiride, kriz yönetimine yönelik mevzuatımızın iyileştirilmesi gereken hususlar değerlendirilecek ve daha verimli hale getirilmesi amacıyla İstanbul için yapılan afet acil yardım planı ana hatları ile sunulacaktır. Mevzuat temel alınarak yapılan afet acil yardım planı, İstanbul İli için, afet hizmetinde önemli kurum ve kuruluşların güç ve kaynaklarını ortaya koyarak afet halinde kullanım ve organizasyon planı yapar ve kurumlar arasında; işbirliği, koordinasyon esasına dayanarak afet sırasında acil eylem göstermeyi sağlamayı amaçlar. Bu plan, İstanbul sınırlarında genel hayatı etkileyecek boyutta özellikle deprem afetinin meydana gelmesi halinde, afete maruz kalan vatandaşlara yardım yapılması için kullanılacaktır. Acil Yardım Planı mevzuat çerçevesinde, belirli bir aşamaya getirilmiştir. Bundan sonra, Planın güncelleştirilmesi ve mevzuatınında günümüz koşullarına göre iyileştirilmesi/revize edilmesi gerekmektedir. Afetlerle ilgili Mevzuatlarımız Kriz Yönetimine yöneliktir. Tutarlı, istikrarlı ve gerçek bir Afet Yönetimi için her safhaya ait plan yapılması gerekir. Bununla birlikte, Etkin Afet Yönetimi, afet yönetiminde görev alacak ekibin/yetkilinin, İlin Afetlerle ilgili her türlü Planının prensibini çok iyi bilmesiyle mümkündür. Bu bilinçle yapılan Afet Planının en mükemmeline ise, safhalarına ait planın kamuoyuyla paylaşılmasıyla ulaşılır. Anahtar Kelimeler: Afet Yönetimi, Kriz Yönetimi, Deprem, İstanbul ABSTRACT The disaster management system in our country only theoretically contains the four phases (Mitigation, Preparedness, Response and Recovery) of modern disaster management. But application of the phases and unification of Turkish legal framework are still most important issues. Disaster management involves preparing, supporting, and rebuilding society for the disasters. In general, any disaster management is a continuous process by which all individuals, groups, and communities manage hazards in an effort to avoid the impact of disasters. When we consider the hazards of the expected earthquake on Marmara Region, every phase of disaster management system should be implemented and disaster plans must be realistic. However, legal framework of disaster management 1 Jeofizik Mühendisi, Boğaziçi Üniversitesi KRDAE, İstanbul, dilek.kepekci@boun.edu.tr 117

2 118 Afet Yönetim SistemindeİstanbulPlanı Bilgilendirmesi ve Değerlendirilmesi system in our country includes only response and recovery phases. In this study, a disaster response plan will be presented, were used to prepared for Istanbul City, and several issues of plan will be evaluated. The aim of the disaster response plan is to provide the immediate action to the citizens during the disaster based on corporation, coordination and helping each other, among institutions and organizations related to the disaster sector in Istanbul. The emergency response plan of Istanbul city was improved in certain level. Therefore, the plan now should be updated, and legal system should be revised. In the body of current law, our cities have only crisis management system, but a consistent, stable and real disaster management is much more important. Sharing our knowledge and experience to the people about planning will support to build and implied a better disaster plans in future. Keywords: Disaster Management, Crisis Management, Earthquake, Istanbul GİRİŞ Yurdumuz dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerindedir kilometre uzunluğundaki Kuzey Anadolu fay Hattında geçmişte birçok yıkıcı depremin olması, gelecekte de oluşacak depremlerin afete dönüşebileceğinin bir göstergesidir. İnsanlar için fiziksel, ekonomik, toplumsal ve çevresel yitimler doğuran afetler, olağan yaşamı ve insan etkinliklerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik veya insan eliyle oluşmuş olağanüstü olaylardır. Afet, doğal veya teknolojik olayın kendisi değil, olumsuz sonucudur. Dünya afet raporları incelendiğinde, özellikle de 2002 Dünya Afet Raporu na bakıldığında, afetler sonucu hayatını kaybedenlerin sayısının dikkate alındığı ve bu sayının azaltılması için gereken projelerin üretildiği, planların bu amaçla yapıldığı görülmektedir. Kısacası, Dünya, afetleri en az zararla atlatma planlarında temel unsur olarak insanı görmektedir. Amaç, kayıp sayısını azaltma yolları için gerekenleri yapmaktır. Ülkemiz, büyük can - mal yitimlerine neden olan doğal afetlerle karşılaşan ülkelerin başında gelmektedir. Topraklarımızın %96 sı deprem bölgelerinde yer almakta, nüfusumuzun %98 i de bu bölgelerde yaşamaktadır. Ülkemizde son 60 yılda meydana gelen doğal afetlerin yol açtığı yapısal hasarların oranları yaklaşık olarak %62 depremler, %15 heyelanlar, %12 su baskınları, %5 kaya düşmeleri, %4 yangınlar, %2 çığ, fırtına ve diğ. dir. Buna göre ülkemiz için en önemli afetin deprem olduğu görüldüğünden, deprem zararlarını azaltacak ciddi tedbirleri de, gerçekçi olarak almak gerekmektedir. Bu gerçekler karşısında yapılması gereken özellikle deprem tehlikesine karşı risklerin azaltılmasına yönelik tedbirler başta olmak üzere iyi bir afet yönetim sistemini oluşturmak ve hayata geçirmek gereğidir. Ülkemizde -kendi koşullarımız da dikkate alınarak- dünyaca kabul görmüş Bütünleşik Afet Yönetim Sisteminin kurulmasına ihtiyaç duyulduğu açıkça görülmektedir. Bu bağlamda; mevzuat çerçevesinde afete maruz kalındıktan sonrası için İstanbul iline yönelik yapılan planın (Kepekci, 2005) irdelenmesi ile, planın daha iyi olması için mevzuat açısından iyileştirilmesi gereken hususlar sunulacak ve değerlendirilecektir. BÜTÜNLEŞİK AFET YÖNETİM SİSTEMİ VE MEVZUATIMIZ Bütünleşik Afet Yönetim Sisteminin en önemli unsurlarından biri doğru bir mevzuata dayalı iyi bir planlamadır. Bütünleşik afet yönetim sistemi; afet anından itibaren müdahale ve iyileştirme safhalarına yani kriz yönetimine yönelik planlama ile afete maruz kalmayı önleyici tedbirleri içeren yani zarar azaltmaya yönelik planlamaları kapsar (CENDIM, 2001). İstanbul kentinin tarihsel ve aletsel dönemlerde maruz kaldığı depremler gözönüne alındığında (Ansal,1991), özellikle deprem afeti başta olmak olmak üzere Afet yönetimine ihtiyaç duyduğu açıkça görülmektedir. İyi bir afet yönetiminin en önemli unsurlarından biri de dogru bir mevzuata dayalı iyi bir afet planıdır. Yürürlükteki afetlerle ilgili mevzuatlar kriz yönetimine hazırlık yapılmasına olanak verecek şekilde afete maruz kalındıktan sonraki aşama içindir. Bu bağlamda, planın yapılmasındaki amaçlar ise; afet öncesi, afet hizmetimde önem arz eden kurum ve kuruluşlar arasında gerekli işbirliği ve

3 D.Kepekçi 119 koordinasyonu sağlamak ve afet sırasında acil eylem göstererek; aşağıda belirtilen hususları göz önüne alarak gereğinin yapılmasını sağlamaktır. İstanbul Örneği Mevcut mevzuatımız temel alınarak yapılan afet planının amacı, İstanbul İli sınırları içinde genel hayatı etkileyecek boyutta afetin özellikle deprem afetinin meydana gelmesi durumunda, afete maruz kalan vatandaşlara öncelikli yardım yapılmasını sağlamaktır. Bu afet planı, İstanbul İli nin tüm kurum ve kuruluşları ile askeri birliklerin, belediyelerin, Kızılay ve gönüllü yardım kuruluşların ve özel kuruluşların olası afet durumunda yapacakları faaliyetlerin işbirliğini, koordinasyonunu ve karşılıklı yardımlaşma esasını kapsamaktadır. Öncelikle iyi bir plan altlığı için ülkemizde afete dönüşebilecek tehlikelere karşı risklerin değerlendirildiği nitelelikli bir senaryoya gereksinim vardır. Bir afet senaryosu, afet zararlarının azaltılması için alınacak önlemlerin belirlenmesinde başrol oynayabilmelidir (Kepekci, 2007). İl ve ilçelerin afet planlarının hazırlanabilmesi her şeyden önce meydana gelebilecek doğal afetler için gerçekçi senaryoların oluşturulmasına bağlıdır. İstanbul un deprem riski taşıdığı bilimsel yayınlarla belirlenmiş bir ülkenin, öncelikle en kötü deprem tehlikesine karşı risklerin değerlendirildiği deprem senaryoları dikkate alınmalıdır. İstanbul için yapılan deprem senaryosundaki (Erdik ve diğ., 1995) senaryo haritası ve bina hasarları, can kaybı ve yaralanmalar, köprü ve yol hasarları, doğal gaz, içme suyu ve atık su şebekeleri, elektrik şebekesi, haberleşme şebekesi, dolaylı kayıplarla ilgili değerlendirmeler, ilin imkanları dahilinde dikkate alınarak, plan/organizasyon yapılmaya çalışılmıştır. Söz konusu Planın temel ilkesinde büyük afetlerde çağrısız toplanmak vardır. Afetin büyüklük derecesine göre gerekli görülürse 24 saat çalışma esasına göre görev yapılır. Söz konusu afet acil yardım planlamasında Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı, İl Sivil Savunma Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, İl Tarım Müdürlüğü, Kızılay Müdürlüğü, Türk Telekomunikasyon A.Ş, TCK 17. Bölge Müdürlüğü, TCK 1. Bölge Müdürlüğü, Defterdarlık, İSKİ Genel Müdürlüğü, DLH İnş. 5.Bölge Müdürlüğü gibi kurum ve kuruluşlar görevli kuruluşlardır. Bu bağlamda afet sonrası Haberleşmenin temini için Türk Telekom İstanbul Yak. İl Müdürü başkanlığında Türk Telk. Telsiz İşletme Müdürlüğü, Türk Telekom Fabrika Müdürlüğü, TRT Bölge Vericiler Müdürlüğü, İstanbul Yakası PTT Başmüdürlüğü, Anadolu Yakası PTT Başmüdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, İl Jandarma Alay Komutanlığı, Turkcell A.Ş, Telsim A.Ş, Avea A.Ş, Trac gibi 13 kurum ve şirketin organizasyonu oluşturulmuştur. Bu kuruluşların her birinin kendi içinde de planlamaları yapılmış ve tüm kurumların görevleri kendilerine tanımlanmıştır. Aslında, kurumun afete yönelik sorumluluğunun kendi mevzuatında detaylandırılması, sorumluluğuna sahip çıkması açısından daha önemlidir. Afetin hemen sonrası ilin haberleşme sistemi ve tesislerinin durumunu saptamak, olabilecek müdahelenin neler olabileceğini tasarlamak ve yetkililerin afet bölgelerine gitmelerini sağlamak, afet bölgeleri ile sürekli olarak haberleşmeyi sağlamak için haberleşme ağı kurdurmak, hasarlı haberleşme araçlarının süratle onarımını sağlayıp hizmete verdirmek, afet bölgelerinden aldığı bilgileri bildirmek, il dahilindeki haberleşme tesislerinde bir afet sırasında kesinti olmaması için tedbirler aldırmak, Jandarma ve Emniyet Müdürlüğü ile telsiz haberleşmesini sağlamak, deniz ulaşımında görevli gemilerin haberleşmesini sağlamak, kitle iletişim sistemlerinin (radyo,televizyon) yayınının takip ve devamlılığını sağlamak, motorlu dağıtıcı ekipler kurarak acil durumlar için tahsis etmek. Afet bölgesinde mevcut telefonların çalışmaları sağlanıncaya kadar telsiz sistemleriyle haberleşmenin sağlanması gereken kurum ve kuruluşların iletişim hizmetlerini sağlamak ve hasar görmüş role istasyonlarının tamir ve bakımını yapmak, GSM seyyar Baz istasyonlarını afet bölgesine sevk ederek öncelikli haberleşmenin sağlanması gereken kurum ve kuruluşların iletişimini GSM sistemine bağlı (cep telefonu) telefonlarla sağlamak, Kablo veya santral arızasının ıslahının uzun süreceği durumlarda seyyar ankesörler kurdurmak, Felaket durumu nedeniyle artan konuşma trafiği için önlem almak, Telekom İl Müdürlüğü bünyesinde hasar görmüş bina, tesis ve santralları tamir etmek, yetersiz kalması durumunda kurumlardan da yardım almak gibi amaçlar belirlenmiştir. Bu amaçlar için; 12 telekom müdür lüğünde toplam 1133 personel görevlendirilmiş, 179 araç, iş makinası ve seyyar jenaratör tahsis edilmiştir deprem sonrası hasar gören santral

4 120 Afet Yönetim SistemindeİstanbulPlanı Bilgilendirmesi ve Değerlendirilmesi binaları onarılmış, 1998 deprem yönetmeliğine uyğun olamayan ve öncelik arzeden 11 santral binasında takviye çalışması yapılması planlanıp başlatılmıştır, 17 ağustos 1999 depreminde santralların durmasına neden olan akü devrilmelerini engellemek için tüm santrallerde akü destek çalışmaları tamamlanmıştır, kurulu ve kurulacak tüm sistemlerin depremlerden etkilenmemesi için çalışmalar sürdürülmektedir, kurtarma ekibi kurulmuş, arama kurtarma konusunda il sivil savunma müdürlüğünde 130 personel, ilkyardım konusunda büyükşehir belediyesinden 67 personelin eğitim alması sağlanmıştır, istanbul yakasında bulunan çadırkent alanlarında haberleşmenin sağlanması için gerekli etüd, planlama ve revizyon çalışmaları yapılmıştır. Amatör telsizcilerden oluşan acil durum haberleşme birimleri mevcuttur. 20 adet ofis tipi konteyner önemli santral binalarının bahçesinde konuşlandırılmıştır, kurulu kapasitesi, çalışanı olan araç telefon sisteminin (nmt) ilimiz hudutlarında bulunan santral ve baz istasyonlarının bakım ve düzenlenmesi yapılmış, 7 baz istasyonuna akü desteği sağlanmıştır. Afet sonrası çalışmaları koordine edecek kamu birimlerine tahsis edilmek üzere 27 adet mobil ankesör ile 8 adet portatif halde araç telefonu hazırlanmıştır. Afet sonrası çalışmaları koordine edecek kamu birimlerine tahsis edilmek üzere, tahta kale santral bahçesine konteyner içerisinde 592 hatkapasiteli acil durum santralı kurulmuştur. Acil durumlarda kullanılmak üzere 304 abone kapasiteli karavan içerisinde (seyyar) radyo çıkışı bulunan mobil acil haberleşme aracı tahsis edilmiş sefaköy beşyoldaki malzeme ambarında muhafaza edilmiştir. Olası afetlerde, anadolu yakası telekom müdürlüğü ve bağlı 6 telekom müdürlüğün de toplam 384 personel görevlendirilmiş ve afette görevli personele anadolu yakası il telekom müdürlüğünce 55 araç iş makinası ve seyyar jenaratör tahsis edilmiş, acil durumlar için 126 adet çadır stoklanması, ve benzeri gibi acil durumda haberleşmeyi sağlamak amaçlı çalışmalar yapılmıştır. Afet sonrası Ulaşım sorunları için servisler oluşturulmuştur. İstanbul ilinin özelliği ve ildeki mevcut kamu kuruluşları dikkate alınarak Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Daire Başkanlığı başkanlığında; Otoyol ve Ekspres Yolları, Devlet ve İl Yolları, Şehiriçi Yolları Ulaşım ve Nakliyesi,Deniz Yolları, Demir Yolları, Hava Yolları ve Trafik Hizmetleri için ayrı planlamalar yapılması amacı ile afet mahalline ve afet mahallinden yardım merkezlerine ulaşımın en kısa zamanda ve en sağlıklı şekilde sağlanması için, gerekli tertip ve düzenlerin alınmasını temin etmektir. Bu amaçla afetten önce gerekli acil hizmet faaliyetlerinin planlamasını yapar, afet sırasında da bu planların uygulanmasını sağlar. Afet anında iç ve dış ulaşım ihtiyaçlarının çok artabileceği, ulaşımı sağlayan yollarda ve tesislerde hasarlar meydana gelebileceği, mevsim şartlarının umumi hayatı etkileyecek şekilde olumsuz geçebileceği durumları varsayım olarak kabul edilmiş olup, İstanbul ulaşım planlarında alternatifli çözüm yolları düşünülerek planlamalar yapılmış ve boğaziçi köprüleri, viyadükler, alt-üst geçitler ve kavşaklar 1/ ölçekli, devlet ve il yolları 1/ ölçekli, köy yolları 1/ ölçekli, limanlar, iskeleler ve demiryolları 1/ ölçekli haritalarda gösterilmiştir. Yolların sürekli olarak ulaşıma açık tutulmasını sağlayacak araçların bakım, onarım, yedek parça, akaryakıt vb. ihtiyaçları afet yerine en yakın olan ilgili kurumdan sağlanacaktır. Hizmetin aksamadan yürütülmesi için Anadolu Yakası Çalışma Bölgesi ve Trakya Yakası Çalışma Bölgesi olmak üzere, İstanbul 2 Bölgeye ayrılmıştır.yollarda ve üzerindeki boğaz köprüleri, viyadükler, köprüler, alt geçitler vb. kritik yapılarda meydana gelebilecek hasarlar öncelikli giderilecektir. Gerektiğinde geçici olarak servis yolları yapılacak, yol üst yapısı, araçların geçişini sağlayacak şekilde iyileştirecetir. Ulaşımı güçleştiren engeller yoldan kaldırılacatır. Bu ve benzeri acil durumda ulaşımı sağlamak amaçlı çalışmalar yapılmıştır. Olasi bir depremde hasar görebilecek köprü ve viyadüklerin alternatif ulaşım yolları planlamasına bir örnek Şekil 1 de verilmiştir.

5 D.Kepekçi 121 Şekil 1. Galata Köprüsünün alternatif ulaşım yolu planı Galata Köprüsünün ağır hasar gördüğü ve Atatürk Köprüsünde kısmi hasarın oluştuğu durumda (Şekil 1) Galata Köprüsü için hafif araçlar Atatürk Köprüsünden diğer araçlar için Haliç çevresinden dolaşılacak; Atatürk Köprüsü için hafif araçlar Atatürk Köprüsünden diğer araçlar için Haliç çevresi dolaşılacaktır (Şekil 1 de kesikli çizgi ile gösterilen yol boyunca) ve kısa sürede onarımı yapılacaktır. Afet sonrası Kurtarma ve Yıkıntıları Kaldırma çalışmalarında, gerektiğinde asker ve sivil kuruluşlardan da, kendi hizmetleri ile ilgili destek alınacaktır. Kurtarma ve yıkıntıları kaldırma çalışmaları İl Sivil Savunma Müdürlüğü başkanlığında Büyükşehir Bel.Fen İşleri Daire Bşk.lığı, Büyükşehir Bel. İtfaiye Daire Bşk.lığı, Büyükşehir Bel.Yol Bak.Onr.Md.lüğ, Çevre İl Müdürlüğü, Atatürk Hava Limanı Başmüdürlüğü, D.S.İ. 14. Bölge Müdürlüğü ile yürütülecektir. Bu grubun amacı, afet bölgesinde ve yıkıntı altında kalan yaralıları ve mahsur kalanları kurtarmak, altında insan, hayvan, değerli eşya ve maddeler bulunduğu anlaşılan yıkıntıları kaldırmak, ulaşımı engelleyen ve gerekli görülen yıkıntıları kaldırmaktır. Bu amaçlarla, molozların döküleceği yerler saptanmıştır. Afet olduğunda Sivil Savunma yükümlüleri ve gönüllülerinden yararlanılması ile ilgili organizasyon İl Sivil Savunma Müdürlüğü ve Sivil Savunma Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. Afetin dağılımının çok geniş alanı etkilemesi, büyük olması veya herhangi bir nedenle görevin yerine getirilmesi konusunda yetersiz kalınması durumunda, İl Askeri Garnizonu veya Yerel Askeri Garnizon Komutanlıklarından, personel ve araç-gereç yardımı talep edilecektir. Yine bir önceki maddede değinilen nedenlerle, personel ve araç-gereç sağlayabilecek sivil kuruluşlardan direkt veya bağlı oldukları oda vb. kurumların aracılığı ile yardım talep edilecektir. Afet olduğunda üye kuruluşların, grupta görevli tüm personeli ekipmanları ile birlikte hiçbir uyarıya gerek kalmadan, görev yerlerine intikal eder. Afet durumunda hizmetlerin daha etkin yapılabilmesi içi üç grup oluşturulmuştur. Yıkıntıları Kaldırma çalışmaları Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Daire Başkanlığı sorumluluğunda, Arama-Kurtarma çalışmaları İl Sivil Savunma Arama-Kurtarma Birlik Müdürlüğü başkanlığında, İtfaiye hizmeti Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı sorumluluğunda tarafından yürütülecektir. Afet sonrası Ön Hasar Tespit ve Geçici İskan Hizmetleri için Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü başkanlığında İl Milli Eğitim Müdürlüğü D.S.İ 14. Bölge Müdürlüğü, T.C.K. 1. Bölge Müdürlüğü,T.C.K. 17. Bölge Müdürlüğü, Büyükşehir Belediye Başkanlığı (Planlama İmar Daire Başkanlığı, İl Özel İdare Müdürlüğü, Kızılay İstanbul Müdürlüğü, İl Müftülüğü, TEDAŞ Elektrik A.Ş. Genel Müdürlüğü, BEDAŞ Genel Müdürlüğü, İ.E.T.T Genel Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi Yapı İşleri Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi Mesken ve Gecekondu Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi Boğaziçi İmar Müdürlüğü planlanmıştır. Bu planlamadaki amaç, afetten sonra ön hasar tespit ekiplerince hasarın yoğun olduğu bölgeleri belirlemek ve evleri tamamen yıkılan veya açıkta kalan afetzede vatandaşların en hızlı biçimde geçici barındırılmalarını sağlamaktır. Bu amaç için; İlimizde meydana gelebilecek 7,5 büyüklüğünde olası bir deprem senaryosundan yararlanılmıştır (Erdik ve diğ., 1995). En fazla etkilenebileceği varsayılan ilçeler 8 gruba ayrılmıştır. Her ilçede görevlendirilen ekipler yedekli ve dönüşümlü belirlenmiş, Afet meydana geldiğinde yapılan varsayımlarda değişiklik olması durumunda ekiplerin dağılımında yapılacak kaydırmalar alternatifli olarak planlanmıştır. İlçe bazında ; geçici konaklama amacıyla kullanılabilecek okullar, kapalı spor salonları, stadyumlar ve cami gibi afetzedelerin toplu olarak barındırılmalarına imkan veren, mümkün olduğunca alt yapı çalışmaları tamamlanmış, yatma, yedirme ve ısıtma gibi temel ihtiyaçlara cevap verecek yerler

6 122 Afet Yönetim SistemindeİstanbulPlanı Bilgilendirmesi ve Değerlendirilmesi planlanmıştır. İlk etapta 98 Deprem Yönetmeliğine göre inşa edilmiş olan 389 adet okulun, açıkta kalabilecek afetzedelerin geçici iskanları için planlanmasıyla yaklaşık kişinin barındırılması sağlanacaktır. Ayrıca geçici iskan planlaması yapılan 451 adet okulda kişi ( aile) barınabilecektir. Geçici iskan amaçlı kullanılacak 18 kamu sosyal tesislerinde 6463 kişiyi barındırılabilecek kapasitede (misafirhane, öğretmen evi, sosyal tesisler, yurt, kamplar v.b.) tesis planlamaya dahil edilmiştir. Çevre illerdeki kamu tesisleride planlama dahilindedir. Ayrıca 45 adet spor salonu ve bahçe alanları kişiyi (25502 aile) barındırabilecek; 1594 adet cami ile kişi (69250 aile) barındırılabilecektir. Takviye ve güçlendirilmesi yapılmış 74 adet okulda planlama dahilindedir. Bu alanların yetmemesi durumunda turizm işletme belgeli 250 otel, 3 pansiyon, 1 oberj, 1 kamp yerleri kapasitesi ile birlikte planlanmıştır. Geçici İskan için planlanan yapıların tamamında her hangi bir hasar olmaması durumunda yaklaşık kişinin barındırılması sağlanabilecektir.şu unutulmamalıdırki, esas olan: Bu alanlara ihtiyaç duyulmayacak zarar azaltma çalışmalarının yapılmasıdır. Pek tasvib etmemekle birlikte ihtiyaç duyulması durumunda, İlçeler bazında kurulacak çadır alanları belirlenmiş ve altyapı çalışmaları tamamlanmıştır. Çadır alanlarının yerinde yapılan inceleme çalışması kapsamında Yüksek lisans tezi olarak İstanbul Avrupa yakası olası afet sonrası geçici iskan alanlarının coğrafi etüdü yaptırılmıştır. Bu çalışmayla, çadır kurulabilecek yer olarak planlanan alan ve kurulabilecek çadır sayısı; kullanıma uygun alan ve bu alana kurulabilecek ünite(çadır) sayısı olarak birebir incelenmiş olup jeolojik formasyon, jeomorfolojik birim(yamaç, kıyı şeridi, vadi tabanı, dolgu alanı) ve sahip olduğu riskler açısından değerlendirilmiştir. İlimiz genelinde; Kurulabilecek çadır alanları toplam m2 dir. 32 İlçede ve çeşitli kurumlarda çadır stokları oluşturulmuştur. Toplam m 2 alan, prefabrik kent alanı olarak planlanmıştır. Olası bir afet sonrası kimsesiz kalan çocuk, yaşlı ve özürlülerinin tespiti ve barındırılmaları için İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne bağlı tesisler planlanmıştır. Doğal afet bölgesinden gelecek olan yaşlı ve çocukların tahliyesini yürütmek üzere Doğal Afet Tahliye Komisyonu kurulmuş olup afetzedelerin hangi kuruluşa yerleştirileceğine bu komisyon karar verecektir. Afet Sonrası Elektrik, Su ve Kanalizasyon sorunları için; içmesuyu şebeke yapım ve onarım, suların arıtılması ve dezenfekte edilmesi, barajların bakımı ve hasarlarının onarımı, isale hatları yapım ve onarımı, doğalgaz tesisleri yapım ve onarım grupları İSKİ başkanlığında oluşturulmuştur. Bu grupların konu başlığındaki sorunları çözmek amaçlı planlanan çalışmalar; afet sonrası meydana gelen kırılma ve kopmaların onarımı, yeni içme suyu şebeke yapımı, şube yolu tesisi ve onarım işlerini yapılacak, yeni oluşturulacak iskan bölgelerinde içmesuyu hatlarına su verilecek, geçici iskan bölgeleri ve/veya çadır alanlarının su ihtiyacı karşılanacaktır. Afet sonrasında çadır alanlarının su ihtiyacının karşılanması amacıyla çeşitli firmalarla protokol yapılmıştır. İSKİ nin sorumluluğunda bulunan 7 adet bent ve 52 adet kaynak suyu afet durumunda kullanılabilecektir. İstanbul ili genelinde bulunan tüzel ve özel içme suyu kuyuları, su depoları, su tankerleri planlama dahilindedir. Afet süresince şehir genelinde su kesintisi olması halinde afetzedelere söz konusu yerler yardımıyla içmesuyu ulaştırılacaktır. Mevcut imkanlara ilave olarak halkın geçici su ihtiyacını karşılamak üzere kamu ve özel sektör su tankerleri belirlenerek gerekli tebligatlar yapılmıştır. Afet halinde kesintisiz ve yeterli enerji verilmesi gereken içmesuyu tesisleri belirlenmiştir. Önemli boru şebekesinin %97 si depreme dayanikli hale getirilmiştir. Enerji merkezlerine müdahale edilerek yangın kısa devre v.s. gibi tehlikelerin önlenmesi, şehir şebeke hatlarına ve afet anında oluşturulacak geçici iskan bölgelerine verilen suların dezenfeksiyon işlemlerinin yürütülmesi, seyyar dezenfeksiyon araçları ile ilgili noktalarda dezenfeksiyon işlemlerinin yapılması planlanmıştır. Geçici iskan bölgeleri ve çadır kentlere yerleştirilecek seyyar tuvalet ve banyo temin edilmiş olup, İSKİ depolarında bekletilmektedir. İstanbul un birçok noktasına 4405 adet yangın hidrantı yerleştirilmiştir. Afet sonrasındaki süreçte su kesinsi olması durumunda yangın hidrantlarından su temin edilecektir. Muhtemel bir depremde mevcut barajların hasar görmesi ve yıkılması durumunda müdahale planlanmıştır. Deprem sonucu baraj gövdesinde baraj stabilizesini tehlikeye sokabilecek hasar meydana gelmesi halinde; hasarı giderici herhangi bir müdahale de bulunmak mümkün değildir. Bu durumda can ve mal kaybını minimuma indirmek üzere etkilenebilecek konut bölgelerinin tahliye edilmesi gerekecektir. Şehir içerisinde temiz su dağıtımını yapan İSKİ şebeke ekipleriyle gerekli koordinasyon sağlanacaktır. Doğalgaz tesisleri yapim ve onarimı için İGDAŞ genel müdürlüğü 24 saat vardiya esasi ile çalışmaktadır. 550 bölge regilatörlerine gaz çıkışını otomatik kapayan regülatör takilmiştir.

7 D.Kepekçi 123 Ayrıca afet sonrası Sağlık, Güvenlik, Tarım alanlarında çıkabilecek sorunlar ve ihtiyaçlar için de planlama çalışmaları yapılmıştır. Planlamaların hazırlık çalışmaları esnasında; afet halinin doğru bir şekilde algılanabilmesi için konu ciddiyetle ele alınmasının, eğitim organizasyonu gerçekleştirilmesinin ve afete karşı, halk kitleleri, kitle iletişim araçları ile bilinçlendirilmesinin, konu ile ilgili deneyime sahip ülkelerin hazırladığı belgeseller ve eğitim programları ülkemize uyarlanarak yayınlanmasının faydalı olacağı kanısı oluşmuştur. Zira afet anında bu olguya maruz kalan kitlelerin bilinçli hareketi (afet öncesi, anı ve sonrasında yapacakları işleri bilmeleri nedeni ile) afetin olumsuz etkilerini en aza indirecektir. Plandaki kamu kurum ve kuruluşların çalışma şekilleri olabildiğince incelenerek, normal koşullardaki hiyerarşik konumla Afet Hali konumu arasında bazı çelişkiler doğabilmiş ise de genel hatları ile tüm etkin birimlerin afette de yapısal bütünlüğünün bozulmamasına özen gösterilmiştir. SONUÇ Bu çalışmayla, mevzuat çerçevesinde İlin Afet Acil Yardım Planı, ortaya konmuştur. Bundan sonra, planının bir an önce yeniden güncelleştirilmesi gerekmektedir. İlin, kriz yönetimine yönelik hazırlanmış söz konusu planının prensibini çok iyi bilmeden; etkili, hızlı, kargaşa ve zaman kaybı olmadan çözüme yönelik afet yönetiminin yapılması söz konusu olamaz. Afetlerle ilgili Mevzuatlarımız, kendi dönemi içinde gerekli sorumluluklar düşünülerek yapılmış olabilir ve dönemi itbarı ile afete maruz kalındıktan sonraki devri kapsaması yeterli olmuş olabilir. Ancak şu unutulmamalıdır ki, esas olan: zararları toplama çalışmaları değil, afet sonrası birçok yardıma ihtiyaç duyulmayacak zarar azaltma çalışmalarının yapılmasıdır. Merkezi teşkilat tarafından bütünleşik afet yönetim sisteminin diğer bileşenleri tamamlanmalıdır. Özellikle afet öncesinde, afete maruz kalmayı önleyici tedbirleri alma yöntemleri yani zarar azaltma safhasına yönelik çalışmalar, içeriklerinin tanımlandığı uygulanabilir ve uygulattırılabilir bir mevzuatla sisteme dahil edilmelidir. Planını yaptığımız şehre tekrar bakacak olursak; ülkedeki her 7 kişiden birinin yaşadiği, tüm motorlu taşitlarin % 20 sinin kayitli bulunduğu, tüm vergilerin % 40 inin toplandiği, eski eserlerin % 35 inin bulunduğu, hava taşimaciliğinin % 66 sinin karşilandiği, ithalat ve ihracatin % 50 sinin yapildiği, ülkeye gelen yabancilarin % 60 sinin giriş yaptiği, alan ve nüfus açisindan pek çok avrupa ülkesinden daha büyük olan bir dünya kentidir. Böylesi bir dünya kenti olan ve tarihsel dokusu, modern kimliği ile mega-kent kriterlerini sağlayan İstanbul, nitelikli bir bütünleşik afet yönetim sistemini içeren özel bir mevzuata sahip olmalıdır. Büyükşehirlerimiz, bu mevzuatı hazırlayacak bilgi ve tecrübeleri çoktan kazanmıştır. Sistemin oluşturulmasına yönelik, zarar azaltma projelerine bireysel, toplumsal ve siyasi otorite mevkiinde sahip çıkılmalıdır. Tehlikeler ve neden olacağı riskler değerlendirilmeden yapılan yapıların önüne geçilebilecek ise kentsel dönüşüm projelerine destek verilmelidir. Teşekkür İhtiyaç duyulan kurum bilgilerinin iletilmesinde emeği geçen tüm personele ve kuruma teşekkür ederim. KAYNAKLAR Ansal,A (1991) "Istanbul'da Deprem", Insaat Mühendisleri Odasi Istanbul Subesi, Istanbul ve Deprem Simpozyumu. Istanbul, sf.7-27 CENDIM Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi İstanbul Valiliği Brifing Notları, (2001), Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul. Erdik M., J. Swift-Avci and E. Durukal (1995). Developing an Earthquake Damage Scenario for Istanbul, v.1, pp , Proc. 5 th International Conference on Seismic Zonation, Nice, France

8 124 Afet Yönetim SistemindeİstanbulPlanı Bilgilendirmesi ve Değerlendirilmesi Kepekçi, K., (Koordinatör), (2005), İstanbul İli Afet Acil Yardım Planı, İstanbul Valiliği, İstanbul. Kepekçi, K. (2007), Disaster Emergency Plan based on Turkish Legal System and Obtained Results : A case Study of Istanbul, The 17 th World Conference on Disaster Management, Toronto, Canada Sayılı kanunla tanımlanmış 88/12777 Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik, Ankara.