ÝNSANLAR ORTALAMA KAÇ YIL YAÞIYOR?

Transkript

1

2

3 ÝNSANLAR ORTALAMA KAÇ YIL YAÞIYOR? Avrupa ülkelerinde insanlar 70 yýldan fazla yaþýyor Türkiye de insanlar ortalama 70 yýl yaþýyor Kanada da insanlar 80 yýldan fazla yaþýyor Japonya da insanlar 80 yýldan fazla yaþýyor Latin Amerika ülkelerinde insanlar 60 yýldan fazla yaþýyor Afrika ülkelerinde insanlar 55 yýldan az yaþýyor Bazý insanlar 50 yýldan az yaþarken, bazýlarý 80 yýldan fazla yaþýyor. Çünkü, insanýn beden yapýsý ve yaþadýðý yerin koþullarý saðlýðýný etkiliyor.

4 TARLADA ÇALIÞIRKEN NEDEN HASTA OLURUZ? Kirli ve mikroplu su Açýk alanlarda hayvan ve insan dýþkýsý/idrarý Aþýrý sýcak ve aþýrý soðuk Kirli/tozlu/dumanlý hava Sinekler, fare, kene, akrep, yýlan Zirai ilaçlar ve atýklarý/kutularý Sigara içmek ve yanýnda içilmesi Kötü beslenme Kirli eller, kirli kýyafetler Hastalýklardan korunma yollarýný bilmeme Kötü ulaþým koþullarý Aþýlarýn zamanýnda yapýlamamasý Gebelik öncesi, gebelik dönemi ve doðum sonrasý kontrollerine gitmeme 4 ve daha fazla çocuk doðurma 19 yaþýndan önce evlenme 19 yaþýndan önce doðum yapma 2 yýldan kýsa aralýklarla gebe kalma Sýk sýk düþük yapma ve ölü doðumlar Evde ya da tarlada doðum yapma Akraba evliliði Bakýmsýz tarým aletleri Þiddet Okuldan geri kalma -1-

5 HASTALIKLARDAN KORUNMAK ÝÇÝN ÖNCE VÜCUDUMUZU TANIMALIYIZ HASTALIKLARDAN KORUNMANIN ALTIN KURALLARI Beyin: Akciðerler: Karaciðer: Kalp: Mide: Böbrekler: Dalak: Pankreas: Baðýrsaklar: Rahim: Yumurtalýklar: Testisler: Prostat: Vücudumuzu ve düþüncelerimizi yöneten organýmýzdýr. Nefes alýp vermemizi ve hava ile aldýðýmýz oksijenin vücuda daðýlmasýný saðlayan organýmýzdýr. Vücudumuzun süzgecidir. Aldýðýmýz besinlerin zararlý kýsýmlarýný ayýrarak kaný temizler. Vücudumuza kan pompalayan organýmýzdýr. Yediðimiz yiyecek ve içeceklerin öðütüldüðü organýmýzdýr. Vücudumuza aldýðýmýz sývýlarýn süzüldüðü yerdir. Kan yapan organýmýzdýr. Yediðimiz besinlerin sindirilmesine yardýmcý olan maddeler üretir. Mideden sonra besinlerin geçtiði organlarýmýzdýr. Aldýðýmýz yiyeceklerdeki bazý faydalý besinler buradan emilir, diðerleri dýþký þeklinde atýlýr. Anne karnýnda bebeðin büyüdüðü organdýr. Kadýn döl hücresinin üretildiði kadýn üreme organýdýr Erkek döl hücrelerinin üretildiði erkek üreme organýdýr. Erkeklerde idrar torbasýný dýþtan sarar ve idrar yollarýnýn savunmasýný yapar. -2-

6 MIKROPLAR VÜCUDUMUZA NASIL BULAÞIR? Hastalýðýn Kolay Bulaþtýðý Kiþiler Gebeler, çocuklar, yaþlýlar, herhangi bir hastalýðý olanlar, iyi beslenemeyenler... Mikroplar Virüs, Mantar, Parazit, Bakteri Mikrobun Vücuda Giriþ Kapýsý Aðýz, burun, deri, göz, kulak, üreme organlarý Mikrop Kaynaðý: Mikrobu taþýyan canlýlar (insan, hayvan, böcek vs.), kirli su, toprak... Mikrobun Bulaþma Yolu Sular, hava, toz,hasta insanlar, hasta hayvanlar (sinek, köpek) ortak kullanýlan havlu, týrnak makasý, tarak gibi malzemeler Mikrobun Yayýlma Yollarý Dýþký, balgam, tükürük, kan, idrar, döl suyu -3-

7 1. ELLERÝMÝZÝ SABUNLA YIKAMALIYIZ! Mikroplarýn çoðu ellerimizden vücudumuza girer. Nezle, grip, ishal gibi pek çok hastalýðýn nedeni kirli ellerdir. Ýnsan dýþkýsýnda milyonlarca mikrop bulunur. Taharetlenme sýrasýnda týrnak diplerinde ya da elimizde mikrop kalabilir. Elimizdeki mikroplar da elle yaptýðýmýz iþler ile aðzýmýza, yemeklere ve eþyalara bulaþýr. Özellikle ishalli hastalýklar çocuklarda büyüme geriliði ve ölüme neden olabilir. Eðer gebe bir kadýn ishal olursa; düþüðe, erken doðuma neden olabilir ya da anne karnýndaki bebeðin büyümesini yavaþlatabilir. Yemekten önce, iþ yaptýktan sonra ve tuvaletten sonra eller bol su ve sabunla yýkanmalý, parmak aralarý ve týrnak dipleri iyice ovulmalýdýr. Çocuklar bize bakarak öðrenir. Bu nedenle el yýkama konusunda çocuklarýmýza örnek olmalýyýz. Ellerin sabunla yýkanmasý, ellerimizdeki kimyasal maddelerin de temizlenmesini saðlar. Sabun mikrop öldürücüdür. Bu nedenle tarlada çalýþýrken cebimizde mutlaka sabun taþýmalýyýz. -4-

8 2. DOÐRU NEFES ALIP VERMELÝYÝZ! Burnumuzdan nefes alýp aðzýmýzdan vermeliyiz ÇÜNKÜ; Havanýn içindeki mikroplar burnumuzun içindeki kýllar tarafýndan süzülür. Böylece tozun, mikrobun akciðerlerimize inmesi önlenir. Hava ýsýnýr. BU NEDENLE; Çocuklarýnýzýn ve kendinizin burnu týkalýysa açmalýyýz. Etrafta toz ya da kimyasal madde varsa maske takmalýyýz. Bir maskeyi de sürekli deðil, birkaç saatte bir yenisiyle deðiþtirerek takmalýyýz. Öksürürken, aksýrýrken aðzýmýzý mendille ya da kolumuzla kapatmalýyýz. Böylece mikroplar etrafýmýzdaki insanlara bulaþmaz. Odayý sýk sýk havalandýrmalýyýz, çünkü mikroplar odaya yayýlarak diðer aile bireylerine de bulaþabilir. Yerlere tükürmemeliyiz, çünkü tükürükte bulunan mikroplar diðer insanlarý hastalandýrýr. Burnu Açmak Ýçin; 1 bardak kaynamýþ suya 1 çay kaþýðý tuzu karýþtýrýp, burnumuza günde 3-4 kez birer damla damlatmalýyýz. Sigara, kanser baþta olmak üzere birçok hastalýða neden olur. Günde bir paket sigara içilen evlerdeki çocuklar 5 tane sigara içmiþ kadar zehirlenir. -5-

9 3. TEMÝZ VE MÝKROPSUZ SU KULLANMALIYIZ! Klor kutusunun üstünde nasýl kullanýlacaðý yazýlýdýr, Klor tableti mikrop öldürücüdür, sadece suyu ve sebzeleri temizlemek için kullanýn ve çocuklarýn ulaþamayacaðý yerde saklayýnýz. Klor tabletlerini güneþ ýþýðýndan uzak ve serin yerlerde saklayýnýz. Hem içme suyunun hem de yemek piþirme ve bulaþýk yýkamada kullandýðýmýz suyun temiz olmasýna özen göstermeliyiz. Eðer güvenli bir su kaynaðýmýz yoksa kullandýðýmýz suyu mutlaka mikroplardan temizlemeliyiz. Suyu temizlemek için KLOR kullanýlýr, Halk Saðlýðý Müdürlüðü'nde Çevre Saðlýðý Birimleri klor tabletini ücretsiz olarak daðýtmaktadýr. Eðer klor tabletimiz yoksa evde kullandýðýmýz çamaþýr suyunu da kullanabiliriz. Bunun için; Öncelikle 1 bardak çamaþýr suyu ile 9 bardak normal su karýþtýrýlýr. Daha sonra bu karýþýmdan suyun her 1 litresi için 2-3 damla damlatýlýr, 30 dakika bekledikten sonra kullanýlýr. Klor tableti ya da çamaþýr suyu yoksa, suyu kaynatarak da temiz hale getirebiliriz. Su kaynamaya baþladýktan sonra en az 5 dakika daha kaynatýrsak içerisindeki mikroplarý temizlemiþ oluruz. Kaynatýlmýþ suyun tadý biraz deðiþir. Çünkü suya lezzet veren bazý gazlar su kaynarken havaya karýþýr. Eðer bu suyu kaptan kaba boþaltýrsak suya tekrar eski lezzetini kazandýrmýþ oluruz. Suyu metal veya açýk renk kaplarda aðzý kapalý olarak saklamalýyýz. Ýçine daldýrdýðýmýz maþrapa ya da tasýn temiz olmasýna özen göstermeliyiz. -6-

10 4. AÇIK ALANLARA DIÞKILAMAMALIYIZ! Tuvalet kullanmak etrafa mikrop yayýlmasýný önler ve mahremiyet için gereklidir. Açýk alanlara rastgele ihtiyaç gidermek, bizim ve çocuklarýmýzýn hasta olmasýna neden olur. Tarlada tuvalet nasýl yapýlýr? Tuvalet barýnaklardan (çadýrlardan) en az 40 adým uzaða yapýlmalýdýr. Önce 1.5 metre derinliðinde, yaklaþýk 1 metre geniþliðinde çukur açýlýr. Çukurun üzeri uygun malzemelerle kapatýlýr ve bir dýþkýlama deliði býrakýlýr. Çevresi ve üzeri kullananlarýn görünmemesi için kapatýlýr. Çukurdan çýkan toprak tuvaletin kenarýna yýðýlýr ve yanýna bir kürek konur. Her dýþkýlamadan sonra üzerine bir kürek toprak atýlýr. Üzerine toprak atýlmasý tuvalet çukurunda mikroplarý çoðalmasýný azaltýr. Tarlada çalýþýrken de kolay ulaþabileceðiniz tuvalet yapýn. -7-

11 5. DOÐRU TAHARETLENMELÝYÝZ! Ýdrar Deliði Dýþký Deliði Ýnsan dýþkýsýnda milyonlarca mikrop vardýr. Eðer tuvalet sonrasý temizliðe dikkat etmezsek dýþkýda bulunan mikroplar, idrar yollarýna ulaþabilir ve hastalýk oluþturabilir. Eðer; arkadan öne doðru taharetlenirsek; dýþkýda bulunan mikroplar idrar deliðine bulaþýr ve buradan da idrar yollarýna ilerleyerek iltihap oluþturur. Ýdrar yaparken yanma, aðrý, sýk idrara çýkma, acil idrar yapma isteði gibi belirtiler idrar yolu hastalýklarýnýn belirtileridir. Ýdrar yolu hastalýklarý kadýnlarda daha çok görülür. Tedavi edilmezse uzun süre devam edebilir ve ciddi böbrek hasarýna neden olabilir. ÖNDEN ARKAYA DOÐRU BÝR DEFA Ýdrar yolu iltihaplanmasýný önlemek için: Tuvalete girmeden önce ellerimizi yýkamalýyýz Temiz ellerle önden arkaya doðru bol suyla taharetlenmeliyiz. Ýç çamaþýrlarýmýzý sýk sýk deðiþtirmeliyiz. Ýdrar yolu hastalýklarý kadýnlarda düþüklere, erken doðumlara, düþük kilolu bebeklerin doðumuna, küçük çocuklarda geliþme geriliðine neden olabilir. -8-

12 6. YETERLÝ VE DENGELÝ BESLENMELÝYÝZ! Ýyi beslenmek karýn doyurmak deðildir, öðünleri zamanýnda ve dengeli yememiz gerekir. Her gün aþaðýdaki besin gruplarýný mutlaka tüketmeliyiz. Süt ve sütten yapýlan yiyecekler Çocuklarýn büyümesi ve geliþmesi için önemlidir. Kalsiyum deposudur, kemikleri güçlendirir. Çið ve kaynatýlmamýþ sütlerden yapýlan peynir insanlarda Brusella hastalýðýna neden olur. Mümkün olduðu kadar çið sütten peynir yapmamalýyýz. Çið sütten yapýlmak zorunda olan peynirleri Brusella hastalýðýna yakalanmamak için en az 3 ay yoðun tuzlu suda bekletmeliyiz. Çið süt en az 10 dakika kaynatýldýktan sonra içilmelidir veya kullanýlmalýdýr. Yoðurdun suyunun süzülmesi veya bekletme esnasýnda oluþan suyunun atýlmasý vitamin kaybýna neden olur. Sütün þekerle birlikte piþirilmesi protein kaybýna neden olur. Bu nedenle süte þekeri piþtikten sonra koymalýyýz. Et, yumurta, kurubaklagiller (nohut, kurufasülye, mercimek...) Vücudumuzda her gün binlerce hücre ölürken yenileri de yapýlýr. Yeni hücrelerin yapýlmasý için protein gereklidir. Etin kendisi protein içerdiði için suyundan ziyade kendisi yenilmelidir. Haþlama, ýzgara gibi yöntemler tercih edilmeli, kýzartmadan kaçýnýlmalýdýr. Izgara yaparken etle ateþ arasýndaki uzaklýk en az 15 cm olmalýdýr, aksi halde kanser yapýcý maddeler oluþur. Çocuklar ve kronik hastalýðý olmayan yetiþkinler günde en az 1 yumurta yemelidir. Yumurta haþlanarak (kaynadýktan sonra en fazla 5 dakika) yendiðinde daha besleyicidir. Yumurta kesinlikle yýkanmamalýdýr, çünkü çok daha kolay bozulur. Kurubaklagiller haþlanmamalý, tuzlu suda 3-4 saat bekletilmeli, daha sonra iyice piþirilmelidir. Haþlanýp suyu dökülürse vitaminleri kaybolur. -9-

13 6. YETERLÝ VE DENGELÝ BESLENMELÝYÝZ! (Devamý) Sebze ve meyve Vitamin ve mineraller bakýmýndan zengindir. Diðer yiyeceklerin vücuda yarar saðlamasý için sebze ve meyve yenilmelidir. Bir gün içerisinde, koyu yeþil yapraklý sebzeler (ýspanak, marul, semizotu...), koyu sarý sebzeler (havuç, patates),en az 2 defa tüketilmelidir. Sebze ve meyveler bol su ile yýkandýktan sonra tüketilmelidir. Sebzeler yýkandýktan sonra kendi suyuyla, su koymadan, aðzý kapalý olarak düþük ýsýda piþirilmelidir. Sebzelerin vitamin kaybetmemesi için mümkün olduðunca az piþirilmesi gerekir. Ekmek ve tahýllar Ekmek yapýmýnda tam buðday veya kepekli un kullanýlmasý gerekir. Çünkü bunlarýn besin deðeri daha yüksektir ve uzun süre tok tutar. Mayasýz ekmek kansýzlýðý arttýrdýðý için mayalý ekmek yemek gerekir. Su Bir kiþi günde en az 1.5 litre (4-6 su bardaðý) su içmelidir. Sýcak havalarda bu miktar artýrýlmalýdýr. Çay kansýzlýða neden olur. Bu yüzden yemek yedikten en erken 1 saat sonra çay içmeliyiz. -10-

14 6. YETERLÝ VE DENGELÝ BESLENMELÝYÝZ! (Devamý) Gebeler için ek beslenme önerileri: Gebeler günde 2 kase yoðurt yemeli ya da en az 2 bardak süt içmelidir. Gebeler günde en az 2,5 litre (10 su bardaðý) su içmeli, iyotlu tuz kullanmalý, mayalý ekmek, pekmez, yumurta, et, balýk ve sebze yemekleri yemelidir. Gebelikte en sýk karþýlaþýlan saðlýk sorunu kansýzlýktýr. Kansýzlýk anne karnýndaki bebeðin küçük kalmasýna, geliþme geriliðine, erken doðmasýna ve ölü doðmasýna neden olurken, annenin de sýk sýk hastalanmasýna ve doðum sýrasýnda ölmesine neden olabilir. Bu nedenle doktor tarafýndan verilen demir haplarý kullanýlmalýdýr. Gebe kadýn kahvaltý yaparken ya da yemek yerken asla çay içmemelidir. Çayý yemekten en erken 1 saat önce ya da sonra içmelidir. Gebe kalmayý düþünen bir kadýn en az 3 ay önce aile hekimine gitmelidir. Çünkü anne karnýnda bebeðin beyin geliþimi için vitaminler (özellikle folik asit, B12 gibi) çok önemlidir. Hekiminiz sizin için gerekli olan vitaminlere ve miktarýna karar verecektir. Ýyotlu tuz kullanmalýyýz Ýyot çeþitli hormonlarýn düzenli çalýþmasý için gerekli bir mineraldir. Ýyot eksikliði düþüklere, ölü doðumlara, guatr hastalýðýna, bebekte zeka geriliðine ve çocuklarda büyüme geriliðine neden olur. ÝYOTLU TUZ almalýyýz ve kullanmalýyýz. Ýyotlu tuz ýþýk ve güneþ görmeyen, nemli olmayan bir ortamda, koyu renkli ve aðzý kapalý kaplarda saklanmalýdýr. Ýyotlu tuz, yemek piþtikten sonra ateþten indirmeye yakýn eklenmelidir. Çünkü yemekle birlikte piþerse iyot ölür. -11-

15 6. YETERLÝ VE DENGELÝ BESLENMELÝYÝZ! (Devamý) GÜVENLÝ BESLENME ÝÇÝN 5 ANAHTAR 1. Temizliðe önem vermeliyiz Yemek yapmaya baþlamadan önce ellerimizi bol su ve sabunla yýkamalýyýz. Yemek hazýrlamadan önce kullanacaðýmýz kaþýk, býçak, tahta, tencere gibi malzemeleri iyice yýkamalýyýz. Yiyeceklerimizi zararlý fare, böcek, haþerelerden korumak için kapaklý kaplarda saklamalýyýz.. 2. Piþmiþ ve çið gýdalarý birbirinden ayrý tutmalýyýz. Et, tavuk, balýk gibi piþmemiþ yiyecekler diðer gýdalardan ayrý tutulmalýdýr. Býçaklar, doðrama tahtalarý gibi mutfak aletlerini piþmemiþ yiyeceklerde kullandýktan sonra baþka yiyeceklerde kullanmadan önce yýkamalýyýz. Yenmeye hazýr gýdalarýn piþmemiþ gýdalarla temasýný engellemek için kapalý kaplarda saklamalýyýz. Neden? Toprakta, suda, hayvanlarda ve insanlarda pek çok tehlikeli mikrop bulunur. Bu mikroplar eller, temizlik bezleri ve özellikle doðrama tahtasý gibi mutfak aletleriyle taþýnýr; biz farkýna bile varmadan yiyeceklerimize bulaþýp, gýda zehirlenmelerine ve hastalýklara neden olur. Neden? Özellikle et, tavuk, balýk gibi piþmemiþ gýdalar ve bunlarýn sularýnda tehlikeli mikroplar yemek hazýrlama ya da saklama sýrasýnda diðer gýdalara da bulaþabilir 3. Ýyice piþirelim Özellikle et, tavuk, yumurta ve balýk gibi gýdalarý iyice piþirmeliyiz. Çorba ve sulu yemeklerin tamamen piþtiðinden emin olana kadar kaynatmalýyýz. Önceden yapýlmýþ bir yemeði iyice ýsýttýktan sonra yemeliyiz. 4. Yiyeceklerimizi doðru ýsýda saklamalýyýz Tüm piþmiþ ve bozulabilir yiyecekleri dýþarýda biraz soðuduktan sonra buzdolabýna koymalýyýz. Buzdolabýnýz yoksa o öðünde yenecek kadar yemek piþirmeliyiz. 5. Temiz su, temiz malzeme kullanmalýyýz Yemeklerde ve bulaþýðý yýkarken temiz su kullanmalýyýz. Sebze ve meyveleri iyice yýkadýktan sonra kullanmalýyýz. Sebzeleri klorlu suda yýkamak daha iyidir. Klor kutusunun üzerinde ne kadar kullanýlacaðý yazýlýdýr. Sütü kaynamaya baþladýktan sonra en az 5 dakika karýþtýrdýktan sonra ateþten indirmeliyiz. Marketten aldýðýmýz gýdalarýn son kullanma tarihine dikkat etmeli, tarihi geçmiþ yiyecekleri yememeliyiz. Neden? Piþirmek, yiyeceklerdeki mikroplarý öldürür. Özellikle kýyma, kemikli et parçalarý ve bütün tavuk piþirirken iç kýsýmlarýnýn iyice piþmesine dikkat etmeliyiz. Neden? Piþmiþ yemekler buzdolabý dýþýnda 2 saatten sonra bozulmaya baþlar ve mikroplar çok hýzlý çoðalýr. Neden? Sulara mikrop karýþmýþ olabilir. Çürümüþ yiyeceklerde zehirli maddeler olabilir. Klor kullanmak mikroplarý öldürür. -12-

16 7. ÇOCUKLARIMIZIN AÞILARINI ZAMANINDA YAPTIRMALIYIZ! Aþýlar bizi ve çocuklarýmýzý birçok hastalýktan korur. Verem, sarýlýk (Hepatit A ve B),difteri (kuþpalazý), boðmaca, tetanoz, kýzamýk, kýzamýkçýk, kabakulak, çocuk felci, zatüre, menenjit ve suçiçeði hastalýklarý aþý ile önlenir. Her bir aþýnýn zamaný vardýr ve Aile Hekiminiz çocuklarýnýzý zamaný geldiðinde ücretsiz olarak aþýlar. Çocuklarýmýzýn aþýlarýnýn zamanýnda yapýlmasý için baðlý olduðumuz aile hekimine çocuðumuzu kayýt ettirmeliyiz. (Aile hekimine kayýt olmak için kimlik fotokopisi ve bir dilekçe yeterlidir.) Örneðin, zamanýnda (çocuk 1 yaþýndayken) kýzamýk aþýsý yapýlmayan çocuklar, kýzamýk mikrobu ile karþýlaþýrsa bu mikrop çocuðun beynine yerleþebilir ve yýllar sonra beyinde felç oluþturarak (SSPE) çocuðun ölümüne neden olabilir. Örneðin, zamanýnda kabakulak aþýsý yapýlmayan erkek çocuklarda, ileri yaþlarda mikrobu kapýnca, üreme organýný (testisler) tutar ve bu çocuklar kalýcý olarak kýsýr kalabilir. Eðer gittiðiniz bir Aile Saðlýðý Merkezinde aþý yapýlmamasý gibi bir problemle karþýlaþýrsanýz 184 no'lu telefonu arayabilir veya Toplum Saðlýðý Merkezlerine baþvurabilirsiniz. -13-

17 NÜFUS KAYDI OLMAYAN KÝÞÝLERÝN AÝLE HEKÝMÝ DE OLMAZ! Nüfus kaydý nasýl yapýlýr? Çocuðunuzun nüfus kaydýný yapabilmeniz için önce sizin de nüfusa kayýtlý olmanýz gerekir. Bir annenin çocuðuna kimlik çýkarmasý için resmi nikâhlý olmasýna gerek yoktur. Resmi nikâhý olmasa da çocuðunu üzerine kayýt ettirebilir. Bebeklerin nüfus kaydý nasýl yapýlýr? Çocuðunuzun aþýlarýnýn düzgün yapýlmasý için kimliðinin çýkarýlmasý gerekir. Çocuk doðar doðmaz annenin veya babanýn kendi kimliði nüfus müdürlüðüne gitmesi gerekir Çocuðun doðumundan itibaren 1 ay içinde kimliði çýkarýlýrsa herhangi bir ücret alýnmaz 18 yaþýndan büyüklerde kimlik nasýl çýkarýlýr; Nüfus müdürlüðüne 4 adet vesikalýk fotoðraf ile anne, baba ya da kardeþlerinin kayýtlý olduðu yeri gösteren bir belge veya onlarýn sözlü beyaný ile müracaat ederek kimliðini alýr. Türkiye vatandaþý olmayýp en az 6 ay Türkiye'de ikamet edecek kiþiler, Emniyet Müdürlüðünde (polis) yabancýlara ait TC kimlik numarasý verilir. -14-

18 8.TETANOZ AÞILARINI ZAMANINDA YAPTIRMALIYIZ! Tetanoz hastalýðý toprakta bulunan bir mikroptan bulaþýr ve ölümcüldür. Tetanoz hastalýðýna neden olan mikrop her yerde bulunabilir. En çok tarýmda çalýþanlar tehlike altýndadýr. Tarýmda çalýþan bir kiþi kaza sonucunda bir yerini kestiðinde veya yaralandýðýnda derhal en yakýn saðlýk kuruluþuna baþvurmalýdýr. Tetanoz insandan insana bulaþmaz. Çocuklara ve yaþ arasý kadýnlara tetanoz aþýsý ücretsiz yapýlýr. Çünkü; Tetanoz mikrobu çoðunlukla doðum sýrasýnda göbek kordonu kesilirken bebeðe bulaþýr. Tetanoz mikrobu bulaþmýþ bir bebek doðduðunda tamamen saðlýklý görünür, fakat 2-3 gün sonra ememez ve kasýlmalar baþlar, bebek ölür. AÞI ile TETANOZ hastalýðýndan korunmak mümkündür. -15-

19 9. ZÝRAÝ ÝLAÇLARI KURALLARINA UYGUN KULLANMALIYIZ! Tarlada çalýþýrken, orada yetiþen ürünleri böceklerden koruyabilmek için kullanýlan ilaçlara zirai ilaç denir. Zirai ilaçlar ZEHÝR dir. Vücuda Giriþ Yollarý Zararlý Etkileri Korunma Yollarý TOPRAK SU HAVA Göz Aðýz ve sindirim sistemi Solunum yolu Cilt Hemen görülen durumlar Zehirlenmeler Uzun süre sonra görülen durumlar Sakat doðumlar Düþük ve ölü doðumlar Ciddi kansýzlýk Kýsýrlýk Hormon bozukluðu Sinir sistemi hasarlarý Astým ve allerji Yarýk-damak dudak Depresyon Kanserler Gözlük kullan Maske tak Uzun pantolon Uzun kollu gömlek Eldiven giy -16-

20 9. ZÝRAÝ ÝLAÇLARI KURALLARINA UYGUN KULLANMALIYIZ! (Devamý) Zirai ilaç uygulanýrken dikkat edilmesi gerekenler Þapka, maske, eldiven, gözlük, uzun kollu gömlek, uzun pantolon, çoraplar, kapalý ayakkabý veya bot giyilmelidir. Püskürtme yapýlan alanlara girilmemelidir. Ýlaçlama sonrasý tarlaya girilmemelidir. Ýlaçlamadan sonraki bekleme süresi kullanýlan zirai ilaç kutusunda yazmaktadýr. Bu süre ne kadarsa o kadar bekleyip ondan sonra tarlaya girilebilir. Eller sýk sýk sabunla yýkanmalýdýr. Böylece hem ellerdeki kalýntýlar uzaklaþtýrýlýr ve bunlarýn cildin içine girmesi engellenir, hem de aðýz, göz, burun yoluyla alýnmasý azaltýlmýþ olur. Bol su içilmelidir (6-8 su bardaðý). Su zehrin vücuttan atýlmasýný kolaylaþtýrýr. Ýlaçlama yapýlan bölgelere uyarý levhasý koymak gerekir. Ýlaç kutularý etrafa geliþigüzel atýlmamalý, uzakta bir yere gömülmelidir. Eve ya da çadýra girmeden önce; Eller yýkanmalý ve tarlada kullanýlan bot, eldiven, þapka ve diðer giysiler çýkarýlmalý ve bir torbaya konulmalýdýr. Tarlada kullanýlan kýyafetler diðer çamaþýrlardan ayrý yýkanmalý ve yýkarken eldiven kullanýlmalýdýr. Yýkanan kýyafetler güneþte kurutulmalýdýr. Hemen duþ alýnmalýdýr. Duþ yaparken vücut ovulmamalý ya da keselenilmemelidir. Çünkü kese yapýldýðýnda, zirai ilaçlar deriye nüfuz edebilir. El ve ayak týrnak kökleri temizlenmelidir. Duþ aldýktan sonra ve çocuklara sarýlmadan ya da onlarla oynamadan önce temiz kýyafetler giyilmelidir. Tarým ilaçlarý zehirdir. Zehiri vücudunuzdan ve evinizden uzaklaþtýrýn! -17-

21 10. AÇIK ALANLARDA UYURKEN CÝBÝNLÝK KULLANMALIYIZ! Sivrisinek, tatarcýk gibi bazý sineklerden korunmak için cibinlik kullanmalýyýz. Çünkü bu sinekler hasta insanlarýn kanýný emerler, daha sonra saðlam insanlara mikrobu bulaþtýrýrlar. Sýtma hastalýðý; Gebelerin düþük ve ölü doðum yapmalarýna neden olur, Gebelerin erken doðum yapmalarýna neden olur, Çocuklarýn kýsa ve zayýf kalmalarýna neden olur. Þark çýbaný (Halep çýbaný, Baðdat çýbaný, Diyarbakýr çýbaný, Antep çýbaný ) hastalýðý; Tatarcýk (kum sineði/yakarca) sineðinin þark çýbaný olan kiþiyi ýsýrdýktan sonra saðlam kiþiyi ýsýrmasý ile hastalýk bulaþýr, Hastalýða neden olan mikrop vücuda girdikten sonra önceleri küçük bir sivilce gibi görülür, Daha sonra yavaþ yavaþ büyür, Genellikle hastalýk yüzde görülür ve iyileþtikten sonra iz býrakýr, Görünümü etkilediði için özellikle gençlerde psikolojik sorunlara neden olabilir, Hastalýðýn ilacý mevcuttur ve tedavi edilmelidir. Sýtma ve Þark çýbaný hastalýðýndan korunmak için; Uyurken cibinlik kullanmalý, Sabah ya da akþam alacakaranlýkta çalýþýrken uzun kollu elbise, eldiven, çorap giymeli, Evlerin pencerelerine tel örgü takmalý, Sinek kovucu ilaçlar kullanmalýyýz. -18-

22 11. TARLADA ÇALIÞIRKEN KENDÝMÝZÝ SICAKTAN VE GÜNEÞTEN KORUMALIYIZ! HASTALIKLARDAN KORUNMANIN ALTIN KURALLARI Tarlada sýcakta ve güneþ altýnda uzun süre çalýþmaya baðlý olarak; Gebelik zehirlenmesi, Düþük doðum aðýrlýklý bebek, Bebeklerde organ hasarlarý, Yetiþkinlerde sývý kaybýna baðlý bayýlma, Uzun süre güneþte kalma neticesinde cilt kanserleri gibi hastalýklar görülebilir. Güneþ altýnda ve sýcakta çalýþýrken almamýz gereken önlemler; Her saat baþý en az 5 dakika olmak üzere gölgede dinlenmeli, Her dinlenmede en az 1 bardak temiz su içmeli, Çalýþýrken geniþ kenarlýklý þapka giymeli, Güneþ gözlüðü takmalý, Güneþin tepede olduðu saatlerde çalýþmaya ara vermeliyiz. -19-

23 12. KENE ÝLE BULAÞAN HASTALIKLARDAN KORUNMALIYIZ. Tarým ve hayvancýlýkla uðraþanlarýn Kýrým Kongo Kanamalý Ateþi Hastalýðýna yakalanma ihtimali yüksektir. Kene ile temastan kaçýnmalý, hayvanlarýn üzerindeki keneleri çýplak elle temizlememeli, ezmemeli ve patlatmamalýyýz, Açýk renkli giysiler giymeli, pantolon paçalarýný çorap içine koymalýyýz, Özellikle tarým ve hayvancýlýkla uðraþanlar vücutlarýný ve çocuklarýnýn vücutlarýný sýk sýk kene yönünden kontrol etmeliyiz, Vücuda tutunan kene gördüðümüzde en kýsa sürede usulüne uygun çýkarmalýyýz, Keneleri çýkarmak için, kenelerin üzerine sigara basmamalý veya kolonya ve gaz yaðý dökmemeliyiz, Hayvanlarda kene mücadelesi yapýlmalýyýz. -20-

24 13. KUDUZ HASTALIÐINA KARÞI ÖNLEM ALMALIYIZ! Kuduza yakalanmýþ bir hayvanýn (kedi, köpek, kurt, tilki ve sýðýr gibi) ýsýrmasýyla hastalýk bulaþýr, Kuduz hayvanýn salyasýnýn açýk yaraya, kesik, sýyrýk veya çatlak deriye temas etmesiyle bulaþýr, Isýrýk yerinde ve çevresinde aðrý veya yanma hissiyle baþlar. Kýrýklýk, hafif ateþ, baþ aðrýsý, iþtahsýzlýk, bulantý ve inatçý kuru öksürük görülebilir, Hastada daha sonra sinirlilik, huzursuzluk, yüksek seslere tahammülsüzlük görülebilir, Hastalýðýn ilerleyen dönemlerinde su, hava ve ýþýk korkusu görülebilir, Bu hastalýktan korunmak için, bir hayvan ýsýrýðý ile karþýlaþtýðýmýzda, ýsýrýk yeri, en az 10 dakika su ve sabunla hemen iyice yýkanmalýdýr, Hayvan ýsýrýðý durumlarýnda mutlaka saðlýk kuruluþuna gidilmelidir, aþýsý vardýr, Hayvanlar kuduza karþý aþýlanmalýdýr. -21-

25 14. KAN VE VÜCUT SIVILARIYLA BULAÞAN HASTALIKLARDAN KORUNMALIYIZ! Hepatit B (Sarýlýk) Çok bulaþýcýdýr, Siroz ve karaciðer kanserine sebep olabilir, Hastalýðýn mikrobu vücut sývýlarý dýþýnda týrnak makasý, jilet, havlu gibi ortak kullanýlan malzemelerden de bulaþýr, Mikrop bazen yeni doðan bebeklere de bulaþabilir. HIV / AIDS Kan yoluyla bulaþabildiði gibi, cinsel yolla, ayný enjektörü kullanma, ortak jilet, týrnak makasý ve anneden bebeðe geçebilir, Tedavisi olmayan bir hastalýktýr, Vücudun savunma sistemini çökerttiði için kiþi her türlü hastalýða (mikroplar, kanserler vs.) kolay yakalanýr. Bel soðukluðu (Gonore), Frengi, Herpes (Genital uçuk) Mikrobu taþýyan kiþiyle cinsel (özellikle vajinal ve anal) temas yolu ile bulaþýrlar, Erkeklerde ve kadýnlarda üreme organlarýnda yaygýn enfeksiyona yol açarlar, Anne karnýnda ve doðum sýrasýnda anneden bebeðe bulaþarak bebeklerde ciddi saðlýk sorunlarýna yol açarlar. Korunmak için; En az 3 kez Hepatit B aþýsý olmak gerekir, Bebekler doðduktan hemen sonra aþýlanmalýdýr, Evlenmeden önce muayenede kan tahlili yapýlmalýdýr, Temizliðe dikkat edilmelidir. Korunmak için; Cinsel yolla bulaþan hastalýklar genellikle belirti vermezler. Bu nedenle önemli olan KORUNMADIR. Tek eþli olun, Ýliþkiye girmeden (vücut sývýlarý karýþmadan) önce kondom kullanýn, Evlilik öncesinde eþlerin muayene olmasý korunmada önemlidir. Hepatit B, HIV/AIDS, Bel soðukluðu, frengi gibi hastalýklar kan ve vücut sývýlarý yoluyla bir insandan bir baþkasýna bulaþýr. -22-

26 ÇOCUKLARINIZI YAÞAMA SAÐLIKLI BAÞLATMALIYIZ 15. EVLENMEK ÝÇÝN 19 YAÞINI BEKLEMELÝYÝZ! Ýnsan beyni 20'li yaþlarda tam olarak geliþir. Bu nedenle 18 yaþýndan önce saðlýklý karar vermek güçtür. Öte yandan erken evlilik ve erken gebelik, kadýn hastalýklarýna, çocuk hastalýklarýna, kalp damar hastalýklarýna, kanserlere, depresyon gibi ruhsal hastalýklara neden olur. Rahim, rahim baðlarý, yumurtalýklar ve kemik çatý ancak yaþlarýnda geliþimini tamamladýðý için, bu yaþlardan önce yapýlan evlilikler ve doðumlar anne ve bebek saðlýðý açýþýndan tehlikelidir. 19 yaþýndan önce gebe kalanlarda; Gebelik zehirlenmesi (Vücutta þiþme, tansiyon yükselmesi), Zor doðum/ erken doðum, Düþük ve ölü doðum, Psikolojik sorunlar, Aile içi þiddet ve geçimsizlik, Anne ve bebek ölümü daha fazla görülür. Yasal olarak 18 yaþýný bitirmemiþ kiþiler çocuktur. Bu nedenle 18 yaþýndan küçükler ailenin ve devletin korumasý altýndadýr. -23-

27 ÇOCUKLARINIZI YAÞAMA SAÐLIKLI BAÞLATMALIYIZ 15. EVLENMEK ÝÇÝN 19 YAÞINI BEKLEMELÝYÝZ! (Devamý) Ergenlikte görülen bedensel deðiþiklikler Kýz ve erkeklerde ortak görülen deðiþiklikler Baþ kemikleri büyür, Boylarý uzar, Üreme organlarý geliþir, Kilolarý artar, Kemik yapýsý geliþir, Tüylenme olur, Sivilce çýkar. Erkeklerde görülen deðiþiklikler Kýzlarda görülen deðiþiklikler Ses kalýnlaþýr, Sakal ve býyýk çýkar, Erkek tohum hücresi oluþur. Memeler büyür, Adet görülür. Ergenlikte psikolojik ve sosyal deðiþiklikler Kendi içine kapanýr, Günlük iþlerde (özellikle okul ve ders) baþarý düþebilir, Ýþtah artar ya da azalýr, Karþý cinse ilgi artar, Kendini kabul ettirmeye çalýþýr, Aþýrý risk alýr, Öfke, saldýrganlýk ya da aþýrý hayal kurma olur. Kýz çocuklarý adet olduðunda kirlenmek, hastalanmak gibi kelimeleri kullanmak doðru deðildir. Bu kelimeler saðlýklý ve normal olan bu durumun kötü bir þey olduðunu ifade eder, çocuklarý utandýrýr. -24-

28 ÇOCUKLARINIZI YAÞAMA SAÐLIKLI BAÞLATMALIYIZ 16. AKRABALARIMIZLA EVLENMEMELÝYÝZ! Bir Çocuk Nasýl Dünyaya Gelir? Kadýnlar her ay yumurtalýklarýnda bir olgun tohum hücresi üretir, Erkeklerin ersuyu / sývýsýnda da birçok tohum hücresi vardýr, Kadýnýn yumurtasý ve erkeðin tohumu birleþirse bebek olur, Çocuðun yapýsýný anne-babadan ve soylarýndan gelen özellikler oluþturur, Çocuðun erkek ya da kýz olacaðýný babanýn tohumu belirler. Akraba evliliði yapýlýrsa; Akciðer hastalýklarý, Kan hastalýklarý, Karaciðer hastalýklarý, Böbrek hastalýðý, Kas ve kemik hastalýklarý, Sara nöbeti / havale ve zeka geriliði, Psikoz, depresyon gibi ruhsal bozukluklar daha fazla görülür. Akraba evliliklerinde anne ve babadan gelen hastalýklý hücrelerin bebekte / çocukta hastalýk yapma ihtimali yüksektir. Çocuðun saðlýklý olmasý için ilk önce anne ve babadan gelen hücrelerin saðlýklý olmasý, hastalýk taþýmamasý gerekir. Akraba evliliðine baðlý hastalýk ve sakatlýklarý önlemenin tek yolu AKRABA ÝLE EVLENMEMEKTÝR. -25-

29 17. EVLÝLÝK ÖNCESÝNDE MUAYENE OLMALIYIZ! Evlenmeye karar veren çiftlerin evlenmeden önce mutlaka aile hekimine baþvurup gerekli kan tahlillerini yaptýrmasý gerekir, Yapýlan tahlillerden bazýlarý sarýlýk (hepatit B), talasemi (Akdeniz anemisi) gibi evlenince iliþki ile eþlerin birbirlerine bulaþtýrabileceði ve anne karnýndaki bebeðe geçebilecek hastalýklardýr, Eþlerden birinde sarýlýk taþýyýcýlýðý (Hepatit B) var ise, evlenmeden önce diðerine mutlaka sarýlýk aþýsý yapýlmalýdýr, Talasemi (Akdeniz anemisi), kalýtsal yani aileden geçen bir hastalýktýr. Bazý kiþiler bu hastalýðý taþýrlar, Eðer eþlerden ikisi de bu hastalýðý taþýyor ise kendileri hasta deðildir, ama doðacak her çocuðun talasemi hastasý olma riski vardýr, Eðer eþlerden birinde taþýyýcýlýk var ise, çocuklarda hastalýk olmaz ama her çocuðun da taþýyýcý olma riski yüksektir, Talasemi hastasý olan çocuklara ömür boyu kan nakli gerekir. Resmi nikah ile evlenenlere bu tahliller yaptýrýlýr. -26-

30 18. GEBELER TARLADA ÇALIÞMAMALIDIR! Topraktan Havadan Sudan Tarlada Maruz Kalýnan Tarým Ýlaçlarý ve Kalýntýlarý MÝKROPLAR Uzun çalýþma süresi Eðilip kalkma Aðýr yük kaldýrma Uzun süre ayakta kalma Sýcak ve soðuk havalar Düþük Sakat çocuk doðumlarý Zeka geriliði Görme ve duyma bozukluklarý Düþük kilolu bebek Sarýlýk Ýshal Gebelerde; Düþükler Erken doðumlar Ölü doðumlar Bebeklerde; Ýþitmede azalma Görme bozukluðu Organ bozukluklarý Zeka geriliði vs. Gebelerde; Düþük Zor doðumlar Erken doðum Ýntihar teþebbüsleri Bebeklerde; Sakat doðum Duyma ve görme bozukluklarý Gebe veya emziren kadýnlarýn çalýþtýrýlma þartlarýna dair Yönetmeliklere göre (Ek I Özel Önlemler ) GEBELERÝN TARLADA ÇALIÞTIRILMALARI YASAKTIR!!! Çünkü hem annenin hem de anne karnýndaki bebeðin hayatý tehlikededir!!! -27-

31 18. GEBELER TARLADA ÇALIÞMAMALIDIR! (Devamý) ANNE KARNINDAKÝ BEBEÐÝN GEBELÝK HAFTASINA GÖRE GELÝÞÝMÝ Doðum Tehlikeli bir durum olursa döllenen hücrenin ölümü Organlarýn ilk oluþtuðu evre Bu evrede gebe mikroplar, kimyasallar, aþýrý sýcak gibi tehlikelerle karþýlaþýrsa organlar ve uzuvlar normal olarak oluþamaz! Bu evre anormal geliþim riskinin yüksek olduðu dönemdir! Organlarýn geliþtiði ve olgunlaþtýðý evre 3-8. haftalarda bir tehlike ile karþýlaþýlmamýþ ise organlar oluþur. Ancak sonraki haftalarda karþýlaþýlan tehlikeler neticesinde organlar normal olarak geliþemez. Zeka geriliði gibi durumlar ortaya çýkabilir. -28-

32 19. GEBE KADIN EN AZ 4 DEFA MUAYENE OLMALIDIR! Her gebelik, anne ve bebek saðlýðý açýsýndan özen gösterilmesi gereken bir dönemdir. Çünkü gebelik sorunsuz devam edebileceði gibi, düþük, ölü doðum, geliþim geriliði, annenin hastalanmasý hatta ölümü gibi istenmeyen durumlarla da sonuçlanabilir. Bir kadýn gebe kaldýðýný anlar anlamaz Aile Hekimine gitmelidir, çünkü Aile Hekimi tehlikeli durumlara karþý önlem alýr. Tehlikeli durumlar karþýsýnda aile hekimi / ebe / hemþire anneye ne yapmasý gerektiðini öðretir, Gebelik zehirlenmesine karþý önlem alýr. Düzenli olarak tansiyonunu ölçer, Gebelik sýrasýnda oluþan þeker hastalýðýna karþý önlem alýr ve düzenli olarak þekerini ölçer veya ölçtürür, Ýdrar tahlillerini yapar, Bebeðin kalp seslerini dinler, Tetanoz aþýlarýný yapar, Kansýzlýða karþý önlem alýr ve kan ve vitamin ilaçlarýný reçete eder. -29-

33 20. BÜTÜN DOÐUMLAR DOKTOR, EBE, HEMÞÝRE YARDIMIYLA YAPILMALIDIR! Her doðum, tedbir alýnmazsa annenin ve bebeðin aðýr hastalýklara yakalanmasýna, hatta ölmesine neden olur Saðlýk personeli olmadan doðum evde yapýlýrsa!!!,,,,,,,,,. Hastanede doðum, anne ve bebeðin hayatýný kurtarýr. -30-

34 21. DOÐUMDAN SONRA ANNE VE BEBEÐÝN BAKIMI UYGUN ÞEKÝLDE YAPILMALIDIR! Doðumdan sonraki 6 haftalýk (42 gün) döneme lohusalýk dönemi denir, Doðum sonrasýnda özellikle ilk haftadaki temizlik çok önemlidir. Anne lohusalýk boyunca ayakta dik bir þekilde ve sýk sýk banyo yapmalýdýr, Ýlk günlerde daha sýk olmak üzere, her gün 8-10 kez rahim üzerine yapýlan saniye süren masajlar ( ovma) rahmin daha hýzlý küçülmesine neden olur ve iltihap oluþma riski azalýr, Doðumdan sonra hafif ateþin nedeni genellikle memelerde süt birikmesidir. Annenin ateþi memelerin boþalmasýna raðmen devam ediyorsa hemen doktora götürülmelidir, Doðum yapan kadýnlar doðum sonrasýnda hem kaybettikleri kaný yerine koymak, hem de bebeklerine süt verebilmek için bol bol su içmeli, sulu gýdalarla beslenmelidir, Anneler bebeðini gece gündüz sýk sýk emzirmelidir. Sýk sýk emziren anneler doðumdan sonraki 6. ayda doðum öncesi kilolarýna dönerler, rahim daha çabuk toparlanýr, Anne doðum sonu dönemde doktorun verdiði demir-vitamin haplarýný 3. ayýn sonuna kadar içmelidir. Böylece hem kendisi hem de bebeði kansýzlýktan korunmuþ olur, Doðumdan sonra anne sürekli yatmamalýdýr. Ne kadar çabuk ayaða kalkarsa o kadar çabuk iyileþir, ancak anneye aðýr iþler yaptýrýlmamalýdýr, Doðum sonrasýnda görülen bir diðer sorun annenin meme baþlarýnýn çatlamasýdýr. Bunun en önemli nedeni, emzirme sýrasýnda meme baþýnýn bebeðin aðzýna iyi yerleþtirilememesidir. Anne, doktorundan veya hemþireden bebeðini nasýl emzirmesi gerektiðini sormalýdýr. -31-

35 21. DOÐUMDAN SONRA ANNE VE BEBEÐÝN BAKIMI UYGUN ÞEKÝLDE YAPILMALIDIR! (Devamý) Doðum yapan annede psikolojik sorunlar olabilir. Ruhsal hastalýklar da bedensel hastalýklar gibidir, her insanda görülebilir ve erken taný konursa tedavi edilir. Önemli olan erken dönemhde doktora baþvurmaktýr, Bebeklere de özellikle yazýn sýk sýk banyo yaptýrmalý, bebeðin temizliðine dikkat edilmelidir, Bebek kundaklanmamalý ve altý kalýn bezle bezlenmelidir. Böylece kalça çýkýðý da önlenmiþ olur, Bebek doðar doðmaz en geç 1 saat içinde emzirilmelidir. Bebek ne kadar çabuk ve sýk sýk emzirilirse annenin sütü de o kadar çok ve çabuk gelir, Bebekler doðduktan sonra ilk 6 ay sadece anne sütü verilmeli, bebeðe ilk 6 ayda anne sütü dýþýnda su dahi verilmemelidir, 6. ayýndan 2 yaþýna kadar da ek gýdalarla birlikte emzirmeye devam edilmelidir. Bebekler gece de emzirilmeli ve bebek memeyi býrakana kadar emmesine izin verilmelidir. Çünkü geceleri sýk sýk emen çocuklar daha çabuk büyür, Emzirme süresi ne kadar uzun olursa bebek o kadar çok yaðlý ve besleyici süt emer ve beyin geliþimi ve büyümesi hýzlanýr, Bebeðin doðduktan sonra hemen aþýya götürülmesi ve topuk kanýnýn aldýrýlmasý gerekir. -32-

36 22. ÝKÝ GEBELÝK ARASINDAKÝ SÜRE EN AZ 2 YIL OLMALIDIR! Bir bebeðin doðduktan sonra saðlýklý büyüyebilmesi için; Ýlk 6 ay sadece anne sütü, sonrasýnda ek gýdalarla birlikte en az 2 yaþýn sonuna kadar emmesi gerekir. Eðer anne hemen gebe kalýrsa bebeðini emziremez, çünkü sütü azalýr, sütün tadý deðiþir, bebek memeyi býrakýr. Bu çocuðu ihmal etmektir, oysa bakabileceðimiz ve büyütebileceðimiz kadar çocuk doðurmak gerekir. Annelerin sýk hastalanma ve ölüm nedenleri 18 yaþýndan önce gebe kalmak, 2 yýldan kýsa aralýklarla doðum yapmak, 35 yaþ üstünde doðum yapmak, 4 veya daha fazla doðum yapmak. Annenin yeniden saðlýklý bir gebelik geçirebilmesi için; Doðumdan sonra en az 2 yýl gebe kalmamasý gerekir. Bu süre içinde rahim ve rahim baðlarý yeniden güçlenir ve yeni bir doðuma hazýr hale gelir. Annenin besin depolarý yeniden dolar ve anne karnýndaki bebek daha iyi beslenir. Ýki yýldan kýsa aralýklarla gebe kalmak bebek ve anne hastalýklarýný /ölümlerini arttýrýr. -33-

37 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! Gebeliði önleyici yöntemler, Anne babalarýn istedikleri zaman, istedikleri sayýda ve bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmalarý için kullanýlýr. Bu yöntemler erkeðin tohumu ile kadýnýn yumurtasýnýn birleþmesini önler, böylece gebe kalýnmaz, Her çifte uygun yöntem farklýdýr, bu yüzden mutlaka doktora/hemþireye/ebeye danýþarak karar verilmelidir. Gebeliði önleyici yöntemler Kondom, Ýðne, Haplar, Rahim içi araç, Erkeklerde ve kadýnlarda tohum kanallarýnýn baðlanmasý. Hem bebeðin hem de annenin saðlýðý için uygun aralýklarda ve uygun zamanda gebe kalabilmek için, GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR. -34-

38 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Kondom (Kaput, Kýlýf, Prezervatif) Hem erkeklerin hem de kadýnlarýn kullanabileceði kondomlar vardýr, Çok ince ve esnek bir kýlýftýr, Cinsel iliþki sýrasýnda erkeklerden atýlan meninin kadýnýn haznesine dökülmesini engelleyerek gebelikten korur, Doðru kullanýldýðýnda çok etkilidir. Kondom vücut sývýlarý birbirine karýþmadan takýlmalýdýr, AIDS (HIV), Bel soðukluðu, Frengi, Hepatit B gibi cinsel yolla bulaþan hastalýklardan korur, Kullanmak için muayeneye gerek yoktur, reçetesiz olarak eczane ya da alýþveriþ merkezlerinden kolayca satýn alýnabilir, Her cinsel iliþkide yeni bir kondom kullanýlmasý gerekir. -35-

39 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Ýðneler Ayda bir ve 3 ayda bir yapýlan iðneler vardýr. Size hangisinin uygun olduðunu doktorunuz/ebeniz muayene ettikten sonra birlikte karar verirsiniz, Kadýnýn yumurtalýklarýndan üreme (tohum) hücresinin tüplere atýlmasýný engeller. Böylece gebelik oluþmaz. Ayrýca rahim aðzýndaki salgýyý koyulaþtýrarak erkek üreme hücrelerinin (tohum) rahim içine geçmesini engeller, Geçici olarak bazý kiþilerde ilk 3 ayda bulantý, kilo artýþý, baþ aðrýsý, adet miktarýnda azalma, ara kanamalar ve lekelenme görülebilir. Bunlar normaldir, 3 ay içinde düzene girer, Ýðne býrakýldýðýnda tekrar gebe kalýnýr. -36-

40 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Haplar Tek hormonlu ve çift hormonlu haplardýr. Size hangisinin uygun olduðunu doktorunuz/ebeniz muayene ettikten sonra birlikte karar verirsiniz, Hap, kadýnýn yumurtalýklarýndan üreme (tohum) hücresinin tüplere atýlmasýný engeller. Ayrýca rahim aðzýndaki salgýyý koyulaþtýrarak erkek üreme hücrelerinin (tohum) rahim içine geçmesini engeller, Haplar her gün kullanýlmalýdýr. Bir hap unutulursa unutulan hap hemen alýnmalý o günün hapýda zamanýnda yutulmalýdýr, Eðer kadýnýn hap kullanmasý uygun görülürse, hapýn baþka yararlarý da vardýr. Kansýzlýðý önler, adet aðrýsýný azaltýr, rahim ve yumurtalýk kanserlerine yakalanma riskini azaltýr, Ýlk 3 ayda bulantý, kilo artýþý, baþ aðrýsý, adet miktarýnda azalma, ara kanamalar ve lekelenme görülebilir. Bunlar normaldir, 3 ay sonra düzelir, Hap býrakýldýðýnda tekrar gebe kalýnýr. -37-

41 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Rahim içi araç (RÝA, Spiral) Rahim içine yerleþtirilen küçük, plastik bir araçtýr. Aile Hekiminiz/Ebe/Hemþireniz sizi bu yöntemin uygulandýðý bir merkeze yönlendirir, Erkek ve kadýn üreme hücrelerinin birleþmesini engelleyerek gebelikten korur, Takýldýktan sonra kasýklarda hafif aðrý, lekelenme ve adet miktarýnda artma ve adet süresinde uzama olabilir. 3 ay sonra bu þikayetler geçer, Takýldýktan sonra kadýnlar 1. ayda, 3. ayda, 6. ayda mutlaka kontrole gitmelidir, 1 yýldan sonra da yýlda 1 kez düzenli olarak kontrol þarttýr, Çýkartýldýktan sonra tekrar gebe kalýnýr. -38-

42 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Gebeliði önleyici cerrahi yöntemler Erkeklerin Tohum Kanallarýnýn Baðlanmasý (Vazektomi) Erkeðin tohum kanallarýnýn çok küçük bir iþlemle baðlanmasýdýr, Erkeklerde hayalarda oluþan erkek tohum hücreleri, tohum kanallarý baðlandýðý için, cinsel iliþki sýrasýnda boþalan sývýya (meniye) geçemez ve kadýnýn yumurtasýný dölleyemez. Böylece gebelik oluþmaz, Tohum kanallarýnýn baðlanmasý, erkeðin görünümünde, cinsel arzusunda ve doyumunda, erkeklik organý olan penisin sertleþmesinde ve boþalmasýnda hiçbir deðiþiklik yapmaz, her þey eskisi gibi devam eder, Koruyuculuðu hemen baþlamaz, en az iki ay boyunca baþka bir yöntem daha kullanmak gerekir. Kadýnýn Tüplerinin Baðlanmasý (Tüp Ligasyonu) Kadýnýn tüplerinin küçük bir ameliyatla baðlanmasýdýr, Böylece kadýn ve erkek tohum hücresi bir araya gelemez ve gebelik oluþmaz, Uyguladýktan hemen sonra koruyuculuðu baþlar, Tüplerin baðlanmasý, kadýnýn cinsel isteðinde, adet düzeninde, vücut yapýsýnda herhangi bir deðiþiklik meydana getirmez; bütün bu olaylar eskisi gibi devam eder -39-

43 23. ANNE, ÇOCUK VE AÝLENÝN SAÐLIÐI ÝÇÝN GEBELÝÐÝ ÖNLEYÝCÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR! (Devamý) Acil durumlar halinde kullanýlacak yöntemler Yöntem kullanýlmadan cinsel iliþki yaþandýysa veya kondomun yýrtýlmasý, tecavüz gibi kadýnýn gebe kalmak istemediði durumlarda cinsel iliþki sonrasý en geç 72 saat (3 gün) içinde kullanýlabilecek yöntemler ertesi gün hapý ve rahim içi araçtýr, Ertesi gün hapý eczanelerde satýlýr. Nasýl kullanýlacaðý içinde veya üzerinde yazýlýdýr. Gerekirse eczacýya da danýþýlabilir, Rahim içi araç saðlýk kuruluþlarýnda taktýrýlýr. Acil bir durumda adet dönemi beklenmez! UNUTMAYIN! GERÝ ÇEKME YÖNTEMÝ (dýþarý boþalma) GEBELÝÐE NEDEN OLABÝLÝR VE CÝNSEL ÝLÝÞKÝYÝ KESÝNTÝYE UÐRATTIÐI ÝÇÝN EÞLERDE GERGÝNLÝK VE HUZURSUZLUK YARATIR. BU NEDENLE TIBBÝ YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR. -40-

44 24. KISIRLIK DURUMUNDA EÞLER BÝRLÝKTE DOKTORA GÝTMELÝDÝR! HASTALIKLARDAN KORUNMANIN ALTIN KURALLARI Çocuðu olmayan çiftler, kýsýrlýk tedavisi alanýnda uzmanlaþmýþ bir kadýn hastalýklarý ve doðum uzmanýna baþvurmalýdýr. Kýsýrlýk hem kadýn hem erkek eþe baðlý olabilir. Bu nedenle ilk görüþmede çiftlerin her ikisi de bulunmalýdýr. Erkeklerde kýsýrlýk nedenleri; En sýk rastlanan erkek tohum hücresinin yeterince üretilmemesidir, Hormonal bozukluklar, zirai ilaçlar, ileri yaþta kabakulak geçirilmesi, tohum kanallarýnýn geçirmiþ olduðu enfeksiyonlar, travma ve ameliyatlara baðlý oluþan týkanýklar gibi bir çok deðiþik nedenleri vardýr. Kadýnlarda kýsýrlýk nedenleri; Tüpler zarar görmüþ olabilir; bu nedenle döllenme gerçekleþmez, týkanýklýk olduðunda ise döllenen yumurta rahme ulaþmaz, Rahimde yapýsal bozukluklar da kýsýrlýða neden olabilir, Zirai ilaçlar, kimyasallar da yumurtlamayý etkiler. -41-

45 25. VÜCUDUMUZA HASTALIK YAYILMADAN ÖNCE ERKEN TEÞHÝS VE TEDAVÝ OLMALIYIZ! Erken teþhis, rahim kanseri, meme kanseri, prostat kanseri, yüksek tansiyon, diyabet (þeker hastalýðý) gibi bir hastalýðýn belirtileri henüz tam olarak ortaya çýkmadan, bir baþka ifadeyle vücuda yayýlmadan ve organlara hasar vermeden tespit ve tedavi edilmesidir. Hastalýklarýn erken dönemde tanýnmasý için kiþilerin düzenli olarak doktora gitmeleri ve saðlýk kontrollerini yaptýrmalarý gerekir. Meme kanserinin erken teþhisi için, 20 yaþýndan sonra kadýnlarýn her ay kendi kendilerine meme muayenesi yapmasý, Yýlda bir doktoruna muayene olmasý, 40 yaþýndan sonrada meme filmi çektirmesi gerekir. Rahim aðzý kanserinin erken teþhisi için, 30 yaþýndan itibaren rahim aðzýndan sürüntü (smear) aldýrmasý, Baðýrsak kanserinin erken teþhisi için, 50 yaþýndan sonra kadýn ve erkeklerin her 2 yýlda bir dýþkýda gizli kan taramasý yaptýrmasý, Her 10 yýlda bir kolonoskopi yaptýrmasý gerekir. Meme filmi (Mamografi), rahim aðzý sürüntü testi, dýþkýda gizli kan ve kolonoskopi ilinizdeki Kanser Erken Teþhiþ ve Eðitim Merkezlerinde ücretsiz olarak yapýlmaktadýr Detaylý bilgi için aile hekiminize ve hemþire/ebenize mutlaka danýþýn. Unutmayýn, erken teþhis hayat kurtarýr. -42-

46 26. ERKEN TEÞHÝS VE TEDAVÝ ÝÇÝN RAHÝM AÐZI KANSERÝNDEN KORUNMALIYIZ! Rahim aðzý kanseri; Rahim aðzý kanseri erken teþhis edildiðinde tedavi edilebilen bir hastalýktýr, Kiþiye herhangi bir aðrý, acý vermeyen, kolayca alýnan rahim aðzý sürüntü örneði ile rahim aðzý kanseri erken aþamalarda teþhis edilebilmektedir, yaþ aralýðýndaki tüm kadýnlarýn en az bir kez sürüntü testi yaptýrmasý, bundan sonra 5 yýlda bir tekrarlanmasý gerekir. Sonuçlarýn doðru çýkmasý için tahlil yaptýrmaya gitmeden önce; En az 2 gün cinsel iliþkiye girilmemeli, En az 1 gün hazne su ile yýkanmamalý, En az 2 gün vajinal tedavi (krem ya da ilaç) kullanýlmamalýdýr. UTANMAK HAYAT KURTARMAZ RAHÝM AÐZI SÜRÜNTÜ TESTÝ HAYAT KURTARIR Dünyada her 4 kadýndan biri rahim aðzý kanserine yakalanmaktadýr! -43-

47 27. ERKEN TEÞHÝS VE TEDAVÝ ÝÇÝN KENDÝ KENDÝNE MEME MUYANESÝ YAPMALIYIZ! Dünyada her 7 kadýndan biri meme kanserine yakalanmaktadýr! Adet görüyorsanýz adetin bitimini takip eden ilk 1 hafta içinde, adet görmüyorsanýz her ay kendinizin belirlediði bir günde düzenli olarak meme muayenenizi yapmalýsýnýz. Kendi kendine meme muayenesi 1-Memelerin gözle deðerlendirilmesi 1. Ýyi aydýnlatýlmýþ bir odada ayna karþýsýna geçerek memeleri iyice görecek 5 farklý duruþ þeklinde kendi kendine meme muayenesi yapýlýr, bunlar; a. b. c. d. e. Eller kalçada, Avuçlar önde, Kollar yanlarda serbest sallanýr durumda, Eller havada, Vücut öne serbestçe eðilmiþ duruþta. Kendi kendine meme muayenesinde memelerin eller kalçalardayken gözlemlenmesi 2. Gözle muayenede memelerde belirgin þiþlik, meme cildinde içe doðru çekilme alanlarý, renk deðiþiklikleri, kýzarýklýk, yüzeyel damarlarda önceden var olmayan bir belirginleþme hali, ciltte "portakal kabuðu" manzarasý, meme ucunun içe doðru çekilmesi, tümüyle içe gömülmesi, meme baþýnda þekil ve renk deðiþiklikleri gibi durumlar aranýr. 3. Aynada memelerinizden birinin diðerine göre daha farklý bir boyutta olduðunu fark ederseniz endiþeye kapýlmayýn. Baþka bir bulgunun yokluðunda bu normal bir durum olarak kabul edilir. Kendi kendine meme muayenesi hayat kurtarýr. -44-

48 27. ERKEN TEÞHÝS VE TEDAVÝ ÝÇÝN KENDÝ KENDÝNE MEME MUYANESÝ YAPMALIYIZ! (Devamý) 2-Yatar pozisyonda ve ayakta elle deðerlendirme Elle muayenede elin iþaret, orta ve yüzük parmaklarýnýn iç yüzeyleri kullanýlarak tarama yapýlýr. Þekilde yukarýdan aþaðý-aþaðýdan yukarý tarama usulü gözlenmektedir. Tam bir muayene yapmak için, koltukaltýndan göðüs kemiðine, köprücük kemiðinden memenin alt sýnýrýna kadar tüm memenin dikkatlice hissedilerek taranmasý gerekir. Elle muayenede meme dokusu yanda görülen þekillerde taranabilir. Kendinize hangi usul daha rahat geliyorsa onu yapýn. Her memede muayeneyi toplam üç kez hafif, orta ve þiddetlice bastýrarak tekrarlayýn. Memelerinizi yatar pozisyonda elle deðerlendirmek için sýrtüstü yatýn. Sað omzunuzun altýna bir yastýk veya katlanmýþ bir havlu yerleþtirin. Sað elinizi baþýnýzýn altýna koyun. Bu aþamada meme dokunuz bir yana doðru kaymamalý ortada durmalýdýr. Sol el parmaklarýnýzla memenizi yukarýda anlatýldýðý þekilde tümüyle tarayýn. Sað memenizin muayenesini tamamladýktan sonra þimdi de ayný iþlemleri sol memenizde yapýn. -45-

49 28. AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETÝ ÖNLEMELÝYÝZ! HASTALIKLARDAN KORUNMANIN ALTIN KURALLARI Aile, huzur, sevgi ve güven yeridir. Ancak birçok ailede kadýna ya da çocuklara þiddet uygulanmakta, þiddete baðlý yaralanmalar, kýrýklar, organ hasarlarý, intihar giriþimi, evden kaçma gibi çok ciddi saðlýk sorunlarý ve sosyal sorunlar ortaya çýkmaktadýr. Þiddet çok çeþitlidir; Fiziksel þiddet; tokat atma ya da bir þey fýrlatma, tekmeleme, sürükleme, dövülme, boðazýn sýkýlmasý ya da bir yerin yakýlmasý, býçak, silah gibi aletlerle tehdit edilmedir. Psikolojik þiddet; hakaret ya da küfür, baþkalarýnýn yanýnda aþaðýlanýp küçük düþürülme, korkutulma, tehdit edilme, kendisine ya da yakýnlarýna zarar vermekle tehdit edilme gibi durumlardýr. Cinsel þiddet; istemediði halde fiziksel güç kullanýlarak zorla cinsel iliþkiye girilmesidir. Ekonomik þiddet; gelir getiren iþte çalýþmasýna engel olma, kazandýðý paranýn elinden alýnmasýdýr. Saðlýk ve eðitim hakkýna eriþime engel olma; baþvuramamasýdýr. okula gitmesine engel olunmasý ve izinsiz saðlýk kuruluþuna Þiddet hastalýklara ve erken ölümlere neden olur. -46-

50 28. AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETÝ ÖNLEMELÝYÝZ! (Devamý) Þiddetin önlenmesi; Çocuklarý yetiþtirirken erkek-kýz çocuk ayrýmý yapýlmamalý erkek çocuklar kýz çocuklarýndan üstün tutunmamalýdýr, Kýz ve erkek çocuklar henüz bedenlerinin ve beyinlerinin tam olarak geliþmediði, çocuk dediðimiz yaþtan sonra evlendirilmelidir (18 yaþýndan sonra), Kýz çocuklarýnýn da erkek çocuklar gibi okula gönderilmesi saðlanmalýdýr, Bütün insanlarýn öfkesini kontrol etmeyi bilmesi ve uygulamasý gerekir, Çocuk sahibi olmak isteyenler mutlaka Halk Eðitim Merkezleri tarafýndan yürütülen anne-baba eðitimlerini almalýdýr. Þiddet olduðunda; Dayak anýnda, dayaða cevap vermeyin, Sessizce saklanabileceðiniz bir odaya girin, 155 Polis Ýmdat veya 183 ü arayarak þikâyetlerinizi bildirin, Aile içi þiddet nedeniyle karakola baþvurduðunuzda ücretsiz avukat hakkýnýz vardýr. Hep birlikte þiddeti önleyelim. -47-

51 29. SÝGARA ÝÇÝLMEMELÝDÝR! HASTALIKLARDAN KORUNMANIN ALTIN KURALLARI Sigara hastalýk ve erken ölüm nedenidir. Kadýn ve erkeklerde; Kanser, Solunum sistemi hastalýklarý, Kemik erimesi, Deri kýrýþýklýklarý... Kadýnlarda; Adet düzensizliði, Erken menapoz. Gebelerde; Dýþ gebelik, Erken doðum, Düþük, Düþük aðýrlýklý bebek, Anne karnýnda büyüme geriliði, Sakat doðumlar, Ölü doðum, Yenidoðan döneminde ani bebek ölümünü artýrýr. Sigarayý býrakmak için; Sigaradaki nikotin maddesi baðýmlýlýk yapýcýdýr. Sigarayý býraktýktan sonraki ilk birkaç hafta en zor zamanlardýr. Vücudunuzda nikotin eksikliði ortaya çýkabilir. Bunlar kýsa sürede ortadan kalkacaktýr, Sigarayý býrakmak zor olabilir, ancak þimdiye kadar sizin gibi pek çok kiþi sigarayý býrakmayý baþarmýþtýr. Sigarayý býraktýðýnýzda; 2 gün sonra tat ve koku duyularýnýz keskinleþir, 2-12 hafta içinde kan dolaþýmý iyileþir. Bu da yürüme, koþma gibi hareketleri kolaylaþtýrýr, 3-9 hafta sonra öksürme, nefes darlýðý, hýrýltý gibi sorunlar azalýr ve akciðerleriniz güçlenir, Sigaranýzýn dumanýyla, arkadaþlarýnýzýn, ailenizin ve özellikle çocuklarýnýzýn grip, soðuk algýnlýðý ve astýma yakalanmasýna, kalp ve akciðer hastalýklarýna yakalanma riskinin artmasýna neden olmayacaksýnýz, 5 yýl içinde kalp krizi riski yarý yarýya azalýr, 10 yýl sonra akciðer kanseri riski yarýya inerken, kalp krizi riski hiç sigara içmemiþ bir kiþinin riskiyle ayný orana düþer. Sigarayý býrakmak sizin elinizde. Aile hekiminize DANIÞIN! -48-

52 SAÐLIKLI ve HUZURLU bir HAYAT için 7 gün gece gündüz arayabileceðin, yardým isteyebileceðin numaralarý öðren ALO 155 POLÝS ÝMDAT ÞÝDDET ve TRAFÝK HATTI ALO 112 ACÝL SAÐLIK YARDIM HATTI 155, Polis Ýmdat hattýdýr. Güvenliðinle ilgili bir sorunla karþýlaþtýðýnda, bu hattý arayýp bilgi alabilir ya da yardým isteyebilirsin kadýna yönelik þiddet ile ilgili ihbarlarý almak ve yardýmcý olmak amacýyla kurulmuþtur 112, ACÝL SAÐLIK YARDIM hattýdýr. Ýster sabit, ister cep telefonundan ücretsiz olarak arayabilirsin. Tarladayken hastalandýðýnda, yaralandýðýnda, zehirlendiðinde ya da gebe sancýlandýðýnda 112'yi ara. ALO 170 ÇALIÞMA VE SOSYAL GÜVENLÝK ÝLETÝÞÝM HATTI Korku deðil, BÝLMEK seni yaþatýr. Tarlada çalýþýrken ya da evdeyken bir sorunla karþýlaþtýðýnda HEMEN ara TRAFÝK HAYATTIR HAYAT DEÐERLÝDÝR 155, trafik kazalarýnýn en aza indirilmesi ve trafik güvenliðinin saðlanmasý amacýyla kurulmuþtur Sürücüler trafik kural ve yasalarýna uymadýðýnda, trafik kazalarýnýn bildirilmesinde ve sürücü belgesi iþlemleri için baþvurabilirsin 170, Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Ýletiþim Merkezi'dir. Çalýþma hayatý, sigortalýlýk gibi sosyal güvenlik hakkýnda soru, ihbar ve þikâyetleri çözmek için kurulmuþtur. Tarlada çalýþýrken iþverenle ya da yarýcý/elçi ile olan her türlü sorununda bu hattý arayýp bilgi alabilir ya da yardým isteyebilirsin. Gereksiz yere meþgul eden olursa, SEN hizmet alamazsýn! -49-