VAN DEPREMİ PSİKOSOSYAL DESTEK ÇALIŞMALARI SONUÇ RAPORU (24 EKİM MART 2012)

Transkript

1 VAN DEPREMİ PSİKOSOSYAL DESTEK ÇALIŞMALARI SONUÇ RAPORU (24 EKİM MART 2012) Hazırlayanlar: Uzm. Psikolog Petek AKMAN (Türk Kızılayı) Sosyal Hizmet Uzmanı Gözde ALTINEL (Türk Kızılayı) AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ VAN 2012 Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1

2 1. Genel Durum 23 Ekim 2011 tarihinde, Van a bağlı Tabanlı Köyü'nde saat 13:41 de meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki depremde 604 kişi ve 9 Kasım 2011 tarihinde Van ın Edremit İlçesi nde saat te meydana gelen 5.6 büyüklüğündeki depremde 40 kişi hayatını kaybetmiştir. Çok sayıda kişi yaralanmış ve 25 kişi arama kurtarma ekipleri tarafından kurtarılmıştır. Depremlerden yaklaşık olarak kişi doğrudan etkilenmiş, depremlerde ev, işyeri ve kamu binası hasar görmüş ve 1 milyon kişi için barınma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Van da ve Erciş te eğitim ve öğretime iki ay süreyle ara verilmiştir. Depremlerden sonra arama kurtarma personeli ve sağlık personeli bölgede görev yapmış, Van Valiliği ve Türk Kızılayı ekipleri tarafından afetzedelerin barınma ve beslenme ihtiyaçları karşılanmıştır. Van Merkez'de ve Erciş'te kurulan 14 çadırkentte yaklaşık kişi kalmış ve kişi de Van'dan ayrılmıştır. 1. Çadırkent ve Konteynır Kentlerdeki Durum 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 tarihlerinde meydana gelen depremlerden hemen sonra Van Valiliği ve Türk Kızılayı ekipleri tarafından Van Merkez de ve Erciş te çadırkentler ve Van da İŞGEM Mevlana Kenti kurulmuştur. Çadırkentlere ve Mevlana kentlere ilişkin çadır, Mevlana evi ve kamplarda yaşayan kişilerin sayıları Kasım ayı itibariyle tahmini ihtiyaç sahibi ve yardım alan kişi sayısını gösterebilmek amacıyla aşağıda sunulmuştur (Tablo-1). Tablo-1: Çadırkent ve Mevlana Kentlere ilişkin bilgiler (Kasım 2011). VAN No Çadırkentin ve Mevlana Kentin Adı Çadır/ Mevlana evi Sayısı Kişi Sayısı 1 Mimar Sinan Çadırkenti Boş Yıl Çadırkenti Boş Van Spor Çadırkenti Et ve Balık Kurumu Çadırkenti Boş DSİ Çadırkenti Özel İdare Çadırkenti Mehmetçik Çadırkenti Boş İŞGEM Mevlana Kenti Toplam ERÇİŞ No Çadırkentin ve Mevlanakentin Adı Çadır/ Mevlana evi Sayısı Kişi Sayısı 9 Yenişehir Stadyumu Çadırkenti Yıl Çadırkenti Belediye Stadyumu Çadırkenti Van Gölü Mevlana Kenti boş Toplam GENEL TOPLAM Diğer Kurum ve Kuruluşların Psikososyal Destek Çalışmaları Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 2

3 Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB) psikososyal destek ekibi 24 Ekim 2011 tarihinde bölgeye ulaşarak psikolojik destek çalışmalarına başlamıştır. İl Sağlık Müdürlüğü ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü tarafından da depremlerden hemen sonra psikolojik destek çalışmaları yürütülmüştür. Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü, Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) tarafından Van Merkez de ve Erciş te kurulan kamplarda Ekim 2011-Mart 2012 tarihleri arasında yürütülen psikososyal destek çalışmaları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir (Tablo-2). Tablo-2: Diğer kurum ve kuruluşların psikososyal destek çalışmaları. Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü İhtiyaç tespit çalışmaları, engelli ve yaşlı bakımına yönelik çalışmalar, diğer illere taşınmak isteyenlerin tespiti Kreş (2-5 yaş) Kadın Dayanışma Merkezleri (Seminerler- Afetin psikolojik etkileri, aile içi iletişim, hijyen, İl Sağlık Müdürlüğü İhtiyaç tespiti, bireysel görüşmeler, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlar ile ilgili yönlendirme, afetin etkileri ile ilgili bilgilendirme (broşür dağıtımı, toplantılar), hasta nakil hizmetleri, özürlü danışma ve yönlendirme hizmetleri, çocuklarla etkinlikler Eğitim Faaliyetleri (Afetin psikolojik etkileri, hijyen, aile planlaması, bebek bakımı, obezite, kanser, yiyeceklerin saklanması, diş fırçalama, kahvaltının önemi, cinsellik eğitimi) Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü Gençlik Merkezleri (Masa tenisi, badminton, bocce, taekwondo, judo, futbol, basketbol, voleybol, hentbol, sokak oyunları), film gösterimi, bisiklet ve motosiklet eğitimi İl Milli Eğitim Müdürlüğü Anasınıfı (5-6 yaş) Etüt Merkezleri Okumayazma kursu, dikiş-nakış kursu, kuaförlük kursu, bilgisayar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Okuma salonları, film gösterimleri Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) Ateşböceği Gezici Öğrenim Birimleri (Hijyen eğitimi, kendime yolculuk etkinliği, sanat etkinlikleri, bilgisayar etkinliği, film gösterimleri) Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 3

4 çocuk bakımıçay saati, psikolojik danışmanlık, gezi) Çocuk ve Gençlik Merkezleri (satranç, el işi, resim) Çok Amaçlı Sosyal Etkinlik Merkezleri (Gençler için buluşma alanı) Psikososyal Destek Merkezleri (İhtiyaç tespit çalışmaları, psikolojik danışmanlık) kursu, hat kursu 2. Mart 2011'deki Durum Tablo-3 te Van ve Erciş te Mart 2012 tarihi itibari ile kurulmuş olan konteynır kentlerdeki konteynır sayıları ve konteynır kentlerde yaşayanların sayıları gösterilmiştir. İlk aylarda kurulan çadırkentlerin tamamı kapatılmış, çadırkentlerde ve evlerinin önünde çadırlarda kalanlar, diğer şehirlere gidenler Van da kurulan 29 konteynır kente ve Erciş teki 4 konteynır kente yerleştirilmiştir. Seyrantepe Mevlana Kenti'nin faaliyetleri de 19 Mart 2012 tarihinde sonlandırılmıştır. Ancak Mart ayında yardım alan tahmini kişi sayısını belirtmek amacı ile tabloda Mart 2012'de Seyrantepe Mevlana Kenti'nde kalanların sayılarına da yer verilmiştir. Van ve Erciş teki konteynır kentlere yerleşim halen devam etmektedir. Mart 2012 de konteynır kentlerde yaşayanların sayıları Van ve Erciş için toplam kişidir. Van'dan ayrılanların Van'a geri dönmesi ile bu sayının artması beklenmektedir. VAN S. No Kon. Kentin Adı Tablo-3: Konteynır kentlere ilişkin veriler (Mart 2012). Kon. Adedi Nüfus S. No Kon. Kentin Adı Kon. Adedi Nüfus S. No Kon. Kentin Adı 1 Seyrantepe Mevlana Edremit Şamran Kenti 2 Tahirpaşa Barzani Tuşba Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 4

5 3 Anadolu Hacı Mehmet Van Lalesi-1 4 Kale Van Gölü Van Lalesi-2 5 Kaya Çelebi Faki Teyran Altınsaç 6 Hüsrev Paşa Ferah Adır 7 Erek Urartu Hoşap 8 Kevenli Huzur Akdamar 9 Selçuklu Şemame Çarpanak 10 Ahmed-i Hani Abalı Vizontele TOPLAM ERÇİŞ S. No Kon. Kentin Kon. Kon. Kon. Adedi Nüfus S. No Adı Kentin Adı Adedi 1 Umutkent + Valilik Haydarbey 180 konteynırları 2 Çelebibağ Alkanat TOPLAM GENEL TOPLAM 2. Psikososyal Destek Ekip Yapılanması 23 Ekim 2011 tarihinde meydana gelen depremin ardından psikososyal destek faaliyetlerinin başlatılması amacıyla APHB üye derneklerine çağrı yapılarak harekete geçilmiştir. 24 Ekim tarihi itibariyle her dernekten bir temsilci afet bölgesine ulaşarak ihtiyaç tespit çalışmalarına başlamıştır. Kamplarda yürütülen çalışmalar için her günlük dönemde ihtiyaç duyulan uzman sayısı 24 olarak belirlenmiştir (Tablo-4). Yapılan planlama doğrultusunda psikososyal destek çalışmaları yürütülmeye başlanmıştır. Faaliyet Yeri Van ve Erciş te kurulan çadırkentler ve Mevlana Kentleri 15 günlük dönemde toplam ihtiyaç duyulan uzman sayısı Uzman Sayısı Her çadırkent ve Mevlana Kenti için; 2 psikolog, 1 sosyal hizmet uzmanı, 1 psikolojik danışman, 1 yetişkin ve 1 çocuk psikiyatristi 10 psikolog, 5 sosyal hizmet uzmanı, 5 psikolojik danışman, 2 yetişkin psikiyatristi ve 2 çocuk psikiyatristi olmak üzere toplam: 24 uzman Görev Süresi gün 3. Tablo-4: Psikososyal destek ekip yapılanması.yürütülen Faaliyetler 24 Ekim 2011 tarihinde Van ve Erciş te psikososyal destek faaliyetlerine başlanarak, çadırkentlerde ve Erciş Sahra Hastanesi nde psikososyal destek çadırları kurulmuş, öncelikle çadırkentlerde psikolojik ilkyardım uygulamaları ve ihtiyaç tespit çalışmaları yürütülmeye başlanmıştır. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 5

6 Eşgüdümün sağlanması amacıyla Vali yardımcıları, İl Sağlık Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğü, Tabipler Odası, Erciş Kaymakamlığı, diğer mülki ve idari makamlar ile görüşmeler yapılmış, planlanan çalışmalar hakkında bilgilendirmelerde bulunulmuştur. Çadırkentler ve konteynır kentler hizmete geçince kamplarda psikososyal destek çadırları kurulmuş ve psikososyal destek faaliyetlerin yürütüleceği konteynırlar yerleştirilmiştir. Çadırların ve konteynırların iç düzenlemesi yapılarak, faaliyetlerde kullanılacak malzemeler ve psikiyatrik ilaçlar temin edilerek ve afişlerle faaliyetler duyurularak kamplardaki psikososyal destek faaliyetlerin belirli bir merkezden düzenli bir şekilde ve uzun süreli olarak gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. 24 Ekim Mart 2012 tarihleri arasında Van ve Erciş te hizmet veren çadırkentler, Mevlana kentleri ve konteynır kentlerde yürütülen faaliyetler, faaliyetlerin içerikleri ve ulaşılan kişi sayıları aşağıda detaylı bir şekilde sunulmuştur İhtiyaç ve Kaynak Tespiti: Çadırkentlerde ve konteynır kentlerde afetzedelerin fiziksel (barınma, beslenme vb.), sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını belirlemek üzere çadır ve konteynırlar ziyaret edilmiş, ihtiyaçları Türk Kızılayı Ekip Başkanlığı na, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü ne bildirilerek afetzedelerin ihtiyaçlarının en kısa sürede giderilmesi sağlanmıştır. Engelliler, hamileler, yaşlılar, kronik hastalar, yalnız kadınlar gibi incinebilir gruplar tespit edilerek özel ihtiyaçları karşılanmış, farklı kamplarda yaşayan aile üyelerinin bir araya gelmesi sağlanmıştır. İhtiyaç tespit çalışmaları sırasında bireylere depremin psikolojik etkileri ile ilgili bilgilendirme yapılmış ve psikolojik desteğe ihtiyacı olan kişiler ile tekrar görüşme yapılarak gerekli destek verilmiştir. Afetzedelerin ihtiyaçları belirlenirken sosyo-demografik özellikleri kayda alınmış, meslek sahibi olanlar (öğretmen, berber vb.) ve diğer afetzedelere destek olabilecek kişiler tespit edilmiş, kamp yönetiminde ve faaliyetlerinde yer almaları desteklenerek toplum katılımı sağlanmıştır. Kamplardaki nüfus hareketliliği nedeni ile ve ortaya çıkan yeni fiziksel, sosyal ve psikolojik ihtiyaçları tespit etmek amacı ile ihtiyaç tespit çalışmaları belirli aralıklar ile tekrarlanmıştır. İhtiyaç tespit çalışmaları Van ve Erciş te toplam hanede gerçekleştirilmiş ve yaklaşık kişiye ulaşılmıştır Bilgilendirme Çalışmaları: Çadırkentlerde ve konteynır kentlerde yaşayanların, kamplarda görev yapan Türk Kızılayı ekiplerinin, sağlık ekiplerinin, emniyet görevlilerinin, diğer kurum ve kuruluşlara bağlı çalışan psikologlar ve sosyal çalışmacıların katılım sağladığı bilgilendirme toplantıları Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 6

7 gerçekleştirilerek kamplarda yürütülecek psikososyal destek faaliyetleri ile ilgili bilgi verilmiştir. Ayrıca depremin bireyler üzerindeki psikolojik etkileri ve baş etme yöntemleri anlatılmış, afetzedelerin yaşayabilecekleri psikolojik sorunlar ile ilgili farkındalık kazanarak gerekli desteği almaları konusunda cesaretlendirmelerini amaçlayan psikoeğitim çalışmaları yürütülerek APHB gönüllüleri tarafından görüşmek isteyen kişiler ile bireysel görüşmeler gerçekleştirileceği bilgisi verilmiştir. Bilgilendirme toplantıları ve psikoeğitim çalışmaları kadınlara, erkeklere, ergenlere, psikologlara, sosyal çalışmacılara ve diğer meslek gruplarına yönelik olarak düzenlenmiştir. Ayrıca hijyen, aile hayatı, aile planlaması, depremin çocuklar üzerindeki etkileri, SBS, YGS ve LYS sınavlarına hazırlık gibi konularda bilgi vermenin amaçlandığı toplantılar bu alanlardaki uzmanların katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Bilgilendirme çalışmaları ile yaklaşık kişiye ulaşılmıştır. Bilgilendirme çalışmalarına katılanlara Türk Kızılayı nın Yas ve Yasla Yaşamayı Kolaylaştıran Yollar, Afetlerden Etkilenmiş Çocuklara ve Ergenlere Yardım ve Türk Psikologlar Derneği nin Depremin Psikolojik Etkileri adlı broşürleri dağıtılmış ve Deprem Sonrası Ortaya Çıkan Psikolojik Tepkileri Anlamak ve Kendi Kendine Yardım Etme Yöntemleri kitapçığı diğer kurum ve kuruluşların çadırkentlerde hizmet veren psikososyal destek ekiplerine verilmiştir. Kamplarda yaklaşık 500 adet broşürün ve kitabın dağıtımı gerçekleştirilmiştir Bireysel Görüşmeler: Psikolojik destek almak isteyen kişiler ile psikologlar ve psikiyatristler tarafından bireysel görüşmeler yapılmış, tedavileri düzenlenerek uzun süreli psikolojik desteğe ihtiyacı olan kişiler Van Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi gibi sağlık kurumlarına yönlendirilmiştir Bireysel Görüşme Yapılan Kişilerin Sosyo-Demografik Özellikleri: Van Merkez de ve Erciş te yaklaşık kişi ile yapılan bireysel görüşmelerden psikiyatristler tarafından Van Merkez de gerçekleştirilen 656 görüşme kayıt altına alınmıştır. Söz konusu çalışmalara ilişkin veriler aşağıda sunulmuştur. Tablo-5: Bireysel görüşmeler ile ulaşılan kişi sayısı. No Cinsiyet Ulaşılan Kişi Sayısı 1 Kadın (18 ve 18 yaş üstü) 312 kişi 2 Erkek (18 ve 18 yaş üstü) 110 kişi 3 Kız (1-17 yaş) 143 kişi 4 Erkek (1-17 yaş) 91 kişi Toplam 656 kişi Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 7

8 Bireysel görüşmelerde kişilerin cinsiyeti, yaşı, medeni durumu, deprem sonrası şikayetleri hakkında bilgi alınmış ve psikiyatristler tarafından yönlendirmeler gerçekleştirilmiştir. Tablo-6: Yaş analizi. Yaş n % 11'den küçük , , , , yaş üstü 1 0,15 Toplam Görüşme yapılan 656 kişinin 312 si kadın (18 ve 18 yaş üstü), 110 u erkek (18 ve 18 yaş üstü), 143 ü kız (1-17 yaş) ve 91'i erkektir (1-17 yaş) (Tablo-5). Görüşülen kişilerin yaşları 1 ile 71 arasında değişmektedir. Katılımcıların % 20,6 sı 11 yaşından küçükken, % 18,1 i yaş aralığında, % 25,7 si yaş aralığında, % 25,4 ü yaş aralığında, % 10 u yaş aralığında ve % 0,15 i 65 yaşından büyüktür. (Tablo-6). Görüşülen kişilerin çoğunluğu (% 55,7 si) evlidir. Bekâr olanların oranı ise % 44,2 dir Bireysel Görüşmelerin Değerlendirilmesi: Van Depremi sonrasında psikiyatristler tarafından yedi farklı kampta (75. Yıl, İŞGEM, Mimar Sinan, Et ve Balık, Mehmetçik, Seyrantepe, Vanspor) bireysel görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bireysel görüşmelerde 11 yaşından küçük olanların (% 20,6) deprem sonrasında altına kaçırma davranışı gösterdiği, kaygı, korku ve endişe halinin olduğu, huzursuzluk ve hareketliliğin bulunduğu anlaşılmıştır. Aileler ile görüşmeler gerçekleştirilerek nasıl davranmaları gerektikleri konusunda ailelere bilgi verilmiş, tutum ve davranış önerilerinde bulunulmuştur. Ayrıca gerekli görüldüğü durumlarda çocuklar çocuk psikiyatristine yönlendirilmiştir (Tablo-7) yaşları arasındaki bireylerin (% 18,1) çoğunlukla uyku bozukluğu şikayetleri olduğu, tedirginlik ve korku yaşadıkları tespit edilmiş, depresyon belirtilerine rastlanmıştır. Psikiyatristler tarafından ilaç kullanımı önerilerek ve psikoeğitim verilerek müdahalede bulunulmuş, uzun süreli psikolojik desteğe ihtiyacı olan kişiler Van Bölge Hastanesi ne yönlendirilmiştir yaşları arasındaki kişiler (% 25,7) genellikle yeniden yaşantılama, gelecekte ne olacak korkusu ve eve girememe şikayetleri nedeni ile psikiyatristlere başvuruda bulunmuşlardır. Uykusuzluk, korku ve sinirlilik hali, depresyon belirtilerine de sıkça rastlanmıştır. Bu yaş grubu ile de destekleyici çalışmalar gerçekleştirilmiş, psikoeğitim verilmiş ve gerekli görüldüğünde Van Bölge Hastanesi ne yönlendirme yapılmıştır yaş aralığındaki kişiler (% 25,4) ile yapılan görüşmelerde depresyon ve TSSB belirtilerine rastlanmış ve kişiler sinirlilik ve uykusuzluk yaşadıklarını belirtmişlerdir. İlaç kullanımı önerilmiş ve psikoeğitim çalışmaları yürütülmüştür. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 8

9 46-55 yaşları arasındaki kişilerde (% 10) çoğunlukla psikosomatik rahatsızlıklarının bulunduğu ayrıca diğer yaş gruplarında da görülen sinirlilik ve korku halinin ve kaygı bozukluklarının olduğu tespit edilmiştir. Destekleyici çalışmalar gerçekleştirilerek, ilaç kullanımı önerilmiş ve Van Bölge Hastanesi ne yönlendirmeler yapılmıştır. 65 yaşın üstündeki grup (% 0,15) ise unutkanlık, uykusuzluk ve sinirlilik şikayetleri olduğunu ifade etmiş ve ilaç kullanımı ile desteklenmişlerdir. Van ve Erciş te gerçekleştirilen psikososyal destek faaliyetlerinde Van Depremi sonrasında çok sayıda bireyin depremden psikolojik olarak etkilendiği, bireylerde genel olarak kaygı ve korku duygusunun hakim olduğu, kişilerin uyku sorunları yaşadığı gözlemlenmiştir. Bireysel görüşmeler ile kişiye ulaşılarak gerekli müdahale ve yönlendirmelerde bulunulmuş, aynı zamanda kamplarda yürütülen çok sayıda grup çalışması ile de deprem nedeniyle oluşabilecek sıkıntı ve şikayetlerin mümkün olduğunca azaltılmasına katkı sağlanmıştır. Tablo-7: Bireysel görüşmelerde tespit edilen şikayetler, yapılan müdahaleler. Yaş n Ortak Şikayetler Müdahale Yönlendirme 11 yaşından 135 Aile bireylerine davranış Van Bölge küçük Anksiyete, altına kaçırma, korku, endişe, ve tutum önerilerinde Hastanesi iştahsızlık, huzursuzluk, hareketlilik bulunuldu Uykusuzluk, tedirginlik, korku, depresyon İlaç kullanımı, psikoeğitim Van Bölge belirtileri Hastanesi Uykusuzluk, kaygı, sinirlilik, gelecek kaygısı, yeniden yaşantılama, eve girememe, depresyon belirtileri Sinirlilik, uykusuzluk, korku, TSSB, depresyon, aşırı uyarılmışlık Sinirlilik, korku, kaygı, psikosomatik belirtiler Destekleyici çalışmalar, psikoeğitim İlaç kullanımı, psikoeğitim İlaç kullanımı, destekleyici çalışmalar 65 yaş üstü 1 Sinirlilik, unutkanlık, uykusuzluk İlaç kullanımı Toplam: 656 kişi Grup Etkinlikleri Van Bölge Hastanesi Van Bölge Hastanesi 3.4. Sosyal Faaliyetler: Kamplarda yaşayanların yaşları ve ihtiyaçları dikkate alınarak yetişkinlere, ergenlere ve çocuklara yönelik olarak çok sayıda sosyal faaliyet düzenlenmiştir. Çocuk ve ergenler için resim, drama, müzik, el işi, edebiyat, spor ve oyun saati etkinlikleri; yetişkinler için spor faaliyetleri, çay saati gibi etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Kamplarda düzenli olarak film gösterimleri yapılmış, çocukların Van Devlet Tiyatroları nda tiyatro oyunlarını izlemeleri sağlanmış, resim sergileri düzenlenmiş, Seyrantepe Psikososyal Destek Merkezi Kütüphanesi nde her yaş grubuna hizmet verilerek kamp sakinleri kitap okumaları için teşvik edilmiş, SBS, LYS, LGS ve KPSS sınavlarına hazırlanan öğrencilerin kaynak kitaplardan yararlanmaları sağlanmıştır. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 9

10 Ayrıca yılbaşında yüz boyama, çuval yarışı, dilek mektuplu uçurtma, ip atlama, resim, açık hava atölyesi gibi etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Sosyal etkinlikler ve yılbaşı etkinlikleri ile yaklaşık kişiye ulaşılmıştır. Sosyal faaliyetler ile çocukların yeni beceriler kazanmaları, depreme ilişkin duygularını drama, resim ve yazı ile ifade etmeleri desteklenmiştir. Sosyal faaliyetler; katılımcıların zamanlarını çadır ve konteynır dışında geçirmelerini ve sorunlarından uzaklaşmalarını sağlarken, aynı zamanda bireylerin yaşadıklarını diğerleri ile paylaşarak yalnız olmadıklarını hissederek güçlenmelerine, kendi baş etme yöntemlerini belirlemelerine, var olan sosyal ağların güçlendirilmesine ve yeni sosyal ağların kurulmasına olanak sağlamıştır Çocuk ve Ergenlere Yönelik Yapılandırılmış Grup Çalışmaları: Çocuk ve ergenler için iletişim becerilerini geliştirmeyi, depreme ilişkin duyguları paylaşmayı, güçlü yanları keşfetmeyi, travma ile ilgili bilgilendirmeyi, güven duygusunu geliştirmeyi, öfke kontrolünü, sosyal ağları güçlendirmeyi, toplu yaşama kuralları ile ilgili bilgilendirmeyi, gevşeme egzersizlerini, ayrılık ve zor durumlar ile baş etmeyi, geleceğe dair olumlu bakış açısı kazanmayı içeren sosyal atom, kördüğüm, hayal ağacı, hayatımdaki güzel şeyler gibi yapılandırılmış grup çalışmaları yapılmıştır. Çalışmalar aynı yaş grubu için birkaç hafta sürecek şekilde düzenlenerek bir kişinin birden fazla çalışmaya katılması sağlanmıştır. Çalışmalar ile yaklaşık çocuk ve ergene ulaşılmıştır. Yapılandırılmış grup çalışmaları çocukların belli konularda farkındalık kazanmalarına, grup bilincinin gelişmesine ve çocukların akranları ile vakit geçirerek birbirlerine etkinlik süresinin dışında da destek olmalarına katkı sağlarken, aynı zamanda yaşadıkları sıkıntıların başkaları tarafından da paylaşıldığını fark ederek bu sıkıntılar ile baş etmek için çaba göstermeleri konusunda da teşvik edici olmuştur. Resim, drama ve yazı yazmayı içeren grup çalışmalarında çocukların ve ergenlerin fiziksel koşullardan ve kayıplardan kaynaklanan öfke yaşadıkları, zaman içinde katılımcıların kendilerini daha rahat ifade edebildikleri, yeni baş etme yöntemleri geliştirdikleri, öfkelerini kontrol etme becerisi kazandıkları, iletişim becerilerini geliştirdikleri, toplu yaşama uyum sağladıkları, gün geçtikçe geleceğe ilişkin daha olumlu beklentilerinin olduğu, ailelerine, arkadaşlarına karşı ve yaşama dair daha fazla güven geliştirdikleri gözlemlenmiştir Diğer Grup Çalışmaları: Sosyal etkinliklerin ve yapılandırılmış grup çalışmalarının yanı sıra ergenler ile kısa süreli grup psikoterapisi uygulaması, depremden en çok etkilenen meslek gruplarından biri olan öğretmenler, İl Gençlik Hizmetleri ve Spor Müdürlüğü personeli, Türk Kızılayı ekibi ile psikodrama çalışmaları, yetişkinler ve ergenler ile duygu paylaşım oturumları düzenlenerek ve ergenler ile Basic Ph çalışması yapılarak depremin psikolojik etkileri, baş etme yöntemleri, Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 0

11 yas süreci, iletişim becerileri, kaygı ile baş etme, öfke yönetimi, kabullenme, yas, normalleşme süreci ve sorun çözme becerileri ile ilgili bilgilendirme ve bu konular ile ilgili çalışmalar yapılmış, katılımcıların paylaşımda bulunmaları sağlanmıştır. Grup çalışmaları depremin yol açtığı benzer güçlükleri yaşayan bireylerin bir araya gelerek deneyimlerini paylaşmalarına, birbirlerinin baş etme kaynaklarını öğrenmelerine olanak sağlamıştır. Grup çalışmaları ile yaklaşık 400 kişiye ulaşılmıştır Kreş: 2-5 yaşları arasındaki çocuklara yönelik olarak çocukların bilişsel, fiziksel ve sosyal gelişimlerine ve depremin psikolojik etkileri ile baş etmelerine destek vermek amacı ile kreş faaliyetleri düzenlenmiş, faaliyetler ile 400 çocuğa ulaşılmıştır. Kamplarda Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından kreşler açıldığı için faaliyetlere son verilmiştir Etüt Faaliyetleri: Eğitim ve öğretime yaklaşık 2 ay ara verildiği için bu sürenin telafi edilmesi ve örgün eğitime destek olunması amacı ile SBS, YGS ve LYS sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik olarak etüt çalışmaları düzenlenmiş, etüt çalışmalarına 120 öğrenci katılım sağlamıştır. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kamplarda etüt merkezleri kurulduktan sonra bazı küçük gruplar ile çalışmalara devam edilmiştir Meslek Edindirme Çalışmaları: İŞGEM ve Seyrantepe Mevlana Kentleri nde yaşayan kadınların ileride meslek edinmelerini sağlayabilecek yeni beceriler kazanmalarına, zamanlarını verimli bir şekilde geçirmelerine, ürettikleri el işlerini satarak aile bütçelerine katkı sağlamalarına ve aynı zamanda kadınların depremin psikolojik etkileri ile baş etmelerine destek vermek amacı ile Mevlana kentlerde Van Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü ile eşgüdüm kurularak dikiş-nakış kursu düzenlenmiştir. Dikiş-nakış kursu kadınların sosyalleşebilecekleri, diğer kadınlar ile dertlerini paylaşabilecekleri, kampta gerçekleştirilen ve diğer kurumlar tarafından yürütülen faaliyetler (psikososyal destek faaliyetleri, kampta dağıtılan malzemeler, konteynır başvuruları vb.) ile ilgili bilgi paylaşımında bulunabilecekleri bir ortam oluşturmuştur. Ayrıca dikiş-nakış kursu kadınların, kurs çadırında düzenlenen seminerler ile farklı konularda (kadın hakları, sağlık, hijyen, çocuk bakımı vb.) bilinç kazanmalarında önemli rol oynamıştır. Toplam 115 kadının katılım sağladığı dikiş-nakış kurslarının sonunda kadınların el işlerini satabilecekleri bir kermes düzenlenmiştir. Ayrıca Seyrantepe Mevlana Kenti nde 10 kadının katılım sağladığı okuma-yazma kursu düzenlenerek okuma-yazma bilmedikleri için sosyal alandan uzak kalan kadınların toplumsal alana katılmalarına destek olunmuştur. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 1

12 3.10. Afet Çalışanlarına Destek Faaliyetleri: Çalışana destek faaliyetleri kapsamında afet çalışanlarının depremin psikolojik etkileri ile ilgili farkındalıklarını arttırmak, baş etme yöntemlerini desteklemek, tükenmişlik ve özbakım gibi konularda bilgi vermek amacı ile arama kurtarma birlikleri, Türk Kızılayı ekipleri, Sağlık Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı çalışanlarına yönelik olarak psikodrama çalışmaları, bilgilendirme toplantıları ve film gösterimi gibi sosyal etkinlikler düzenlenerek yaklaşık 450 afet çalışanına ulaşılmıştır Diğer Kurum ve Kuruluşlar ile Yürütülen Faaliyetler Van Depremi nden sonra Van Merkez ve Erciş te faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ile etkili bir eşgüdüm kurularak düzenli toplantılar gerçekleştirilmiş, ortak psikososyal destek faaliyetleri ve eğitimler düzenlenmiştir. Ayrıca Van Merkez e ve Erciş e ziyarette bulunan yerli ve yabancı heyetlere APHB tarafından Van da yürütülen psikososyal destek faaliyetleri ile ilgili bilgi verilmiştir Toplantılar Alanda faaliyet gösteren İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri, Aile ve Sosyal Politikalar İl ve İlçe Müdürlükleri, Milli Eğitim İl ve İlçe Müdürlükleri, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, sivil toplum kuruluşları ile Van Merkez'de ve Erciş'te düzenli toplantılar yapılarak ve Van Valiliği tarafından düzenlenen eşgüdüm toplantılarına katılım sağlanarak APHB tarafından Van ve Erciş'te yürütülen psikososyal destek faaliyetleri ile ilgili bilgilendirme yapılmış, alanda tespit edilen ihtiyaçlar, ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilmiş ve psikososyal destek faaliyetlerin eşgüdümü sağlanmıştır Ortak Düzenlenen Psikososyal Destek Faaliyetleri Alanda faaliyet gösteren tüm kurum ve kuruluşlar; özellikle İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri, Aile ve Sosyal Politikalar İl ve İlçe Müdürlükleri, Milli Eğitim İl ve İlçe Müdürlükleri ve Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) ile başarılı bir eşgüdüm kurulmuş, kurumlar arası düzenli bilgi akışı sağlanarak ve ortak faaliyetler düzenlenerek psikososyal faaliyetlerin daha etkili ve kapsamlı bir şekilde gerçekleştirilmesi ve çalışmaların sürdürülebilir olması sağlanmıştır. Alanda tespit edilen ihtiyaçlar ile ilgili bilgi verilerek ihtiyaçların karşılanmasını ve görüşme yapılan kişilerin diğer kurum ve kuruluşların faaliyet alanlarına giren konularda desteklenmelerini sağlamak, uzun süreli psikolojik desteğe ihtiyaç duyan kişileri hastanelere yönlendirmek, ortak bilgilendirme toplantıları, seminerler, eğitimler, kurslar, yılbaşı etkinliği, türkü gecesi ve resim sergisi gibi sosyal etkinlikler düzenlemek gibi alanda psikososyal destek faaliyet yürüten tüm kuruluşlar ile çok sayıda ortak çalışma gerçekleştirilmiş; ayrıca diğer kurum ve kuruluşlara mekan ve malzeme desteği verilmiştir Eğitim Çalışmaları Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 2

13 Alanda çalışan uzmanlara ve afetzedelere ruhsal travma ile ilgili bilgi vermeyi amaçlayan toplantıların ve seminerlerin yanı sıra Üstün DÖKMEN'in konuşmacı olarak katıldığı halk konferansı ve kapasite arttırma amacı ile eğitimler düzenlenmiştir. UNICEF'in desteği ile Ankara'da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'na bağlı çalışan ve Van'da görev yapacak psikologlar ve sosyal hizmet uzmanlarına Kasım 2011-Mart 2012 tarihleri arasında afetlerin etkileri, travma ve baş etme yöntemleri gibi konuları içeren 3 eğitim düzenlenmiş ve eğitimler ile yaklaşık 350 uzmana ulaşılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü'nün desteği ile Van Merkez'de Sağlık Bakanlığı personeline yönelik olarak Şubat 2012'de Travma ve Çalışana Destek Eğitimleri ne başlanmıştır. 35 psikiyatrist ve psikolog, 30 aile hekimi ve 20 hemşire'nin katılım sağladığı, ruhsal travma, afetlerde kadınlar, grup yaklaşımları, çalışana destek gibi farklı konularda bilgilendirmeyi amaçlayan mesleki eğitimlere Nisan 2012 tarihine kadar devam edilmesi planlanmaktadır. Ayrıca 14 Şubat 2012 tarihinde Erciş'te 150 sağlık çalışanı, öğretmen ve polis memurunun katıldığı ve 20 Şubat 2012 tarihinde Van'da 50 acil tıp teknisyeni, hemşire, sağlık memuru ve doktorun katılım sağladığı Travma Seminerleri gerçekleştirilmiştir Heyet Ziyaretleri Van'da yürütülen afet müdahale faaliyetleri ile ilgili bilgi almak amacı ile Van Merkez'e ve Erciş'e ziyarette bulunan Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu (IFRC), Amerikan Kızılhaçı, İsveç Kızılhaçı, Norveç Kızılhaçı, Dünya Göç Örgütü (IOM), UNICEF, Anne ve Çocuk Eğitimi Vakfı (AÇEV) ve Sanitas Psychiatrie temsilcilerine APHB tarafından Van ve Erciş te yürütülen psikososyal destek faaliyetleri ile ilgili bilgi verilmiştir. 4. Basın Yayın Çalışmaları Çalışmalar ile ilgili TRT, CNN Türk, Show TV ve Anadolu Haber Ajansı ile röportajlar yapılmış, psikososyal destek etkinliklerinde çekimler gerçekleştirilmiş, APHB tarafından Van da yürütülen faaliyetler ile ilgili haberler yerli ve yabancı haber ajansları tarafından yazılı ve görsel basında yer almıştır. 5. APHB Psikososyal Destek Ekibi Van Merkez ve Erciş'te 178 gönüllü ve 7 Türk Kızılayı psikososyal destek uzmanı olmak üzere toplam 185 uzman ile psikososyal destek çalışmaları yürütülmüştür. 93 uzman Erciş te ve 92 uzman Van da görev yapmıştır. Tablo-8: Van ve Erciş te görev yapan uzman sayısı. Derneğin Adı Uzman Sayısı Görev Aldığı Yer Türk Kızılayı 2 Erciş 5 Van Türk Psikologlar Derneği 53 Erciş 47 Van Türkiye Psikiyatri Derneği 12 Erciş 17 Van Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 3

14 Türk Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Derneği 11 Erciş 20 Van Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği 8 Erciş 3 Van Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği 7 Erciş Genel Toplam 185 APHB gönüllüleri 7-10 günlük süreler ile alanda çalışmalar yürütmüştür. Her günün sonunda gün içinde yapılan etkinliklerin değerlendirildiği ve bir sonraki günkü etkinliklerin planlandığı değerlendirme ve planlama toplantıları gerçekleştirilmiştir. Görev sürelerinin bitiminde ekipler ile değerlendirme toplantıları yapılmış, yeni ekiplere işleyiş, yürütülen faaliyetler, afetzedelerin ihtiyaçları, tekrar görüşülmesi gereken kişiler ve kamp hayatı ile ilgili bilgi verilerek ekip devirleri gerçekleştirilmiştir. 6. Ulaşılan Kişi Sayısı APHB tarafından Van Merkez'de ve Erciş'te yürütülen psikososyal destek faaliyetleri kapsamında kişi ile bireysel görüşme yapılmış, hane ziyaretlerini de içeren diğer çalışmalar ile kişiye ulaşılmıştır. Yürütülen faaliyetler ile toplamda kişiye ulaşılmıştır. Tablo-9: Ulaşılan kişi sayısı. Gruplar Bireysel Görüşmeler Diğer Çalışmalar Toplam Kadın Erkek Ergen Çocuk Genel Toplam Değerlendirme 23 Ekim 2011 tarihinde Van'da deprem meydana geldiğinin öğrenilmesinin ardından Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB)'ye üye dernekler tarafından hızlı bir şekilde ekipler oluşturularak 24 Ekim 2011 tarihinde Van'da psikososyal destek faaliyetlerine başlanmıştır. Psikososyal destek ekibinin yapılanması ve faaliyetlerin planlaması hızlı bir şekilde gerçekleştirilmiş, Van Merkez'de ve Erciş'te kurulan kamplarda psikososyal destek Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 4

15 faaliyetleri için ihtiyaç duyulan sayıda uzmanın alanda görev yapması sağlanarak her kampta psikososyal destek faaliyetleri yürütülmüştür. Psikososyal destek faaliyetleri kapsamında ihtiyaç tespiti, bireysel görüşme, sosyal etkinlikler, yapılandırılmış grup çalışmaları, eğitim çalışmaları, meslek edindirme kursları gibi çok sayıda kapsamlı faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Psikososyal destek faaliyetleri alanda tespit edilen ihtiyaçlara, yaş gruplarına ve sosyal yapıya uygun olarak şekillendirilmiştir. APHB gönüllüleri bilgi ve deneyimlerine uygun faaliyetlerde yer almış, afetzedelere yaklaşım konusunda hassas davranarak kültürel değerlere saygılı bir şekilde faaliyetleri gerçekleştirmiş, afet bölgesindeki zor fiziksel koşullara uyum sağlayarak psikososyal destek programı planlanan şekilde gerçekleştirmiştir. APHB gönüllülerinin afet bölgesine gelmeden APHB, alanda yürütülen faaliyetler ve fiziksel koşullar ile ilgili bilgilendirilmesinin, düzenli raporlama yapılmasının, ekiplerin çalışmalarını bir sonraki ekibe devretmesinin, düzenli değerlendirme ve planlama toplantılarının düzenlenmesinin gönüllülerin daha verimli bir şekilde çalışmaları yürütmesine katkı sağladığı değerlendirilmiştir. APHB gönüllüleri ihtiyaç analizini başarılı bir şekilde yaparak ve ilgili kurumlara tespit edilen ihtiyaçları bildirerek afetzedelerin fiziksel, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarının en kısa sürede giderilmesinde önemli rol oynamıştır. Yapılan bireysel görüşmeler, yürütülen sosyal etkinlikler ve grup çalışmaları ile erken müdahalede bulunularak, depremden etkilenenlere depremin ilk günlerinden itibaren psikolojik destek verilmesinin, afetzedelerin depremin psikolojik etkileri ile ilgili farkındalıklarının arttırılmasının ve psikolojik destek almalarının desteklenmesinin ileride ortaya çıkabilecek psikolojik rahatsızlıkların azaltılmasına katkı sağlanması açısından yararlı olduğu değerlendirilmiştir. Psikososyal destek alanında faaliyet gösteren diğer kurum ve kuruluşlar ile başarılı bir eşgüdüm kurularak, çalışmaların yinelenmesinin önüne geçilmiş ve diğer kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmeyen faaliyetler yürütülerek daha etkili bir müdahalede bulunulması sağlanmıştır. Van Merkez'de ve Erciş'te görev yapan ruh sağlığı çalışanları ve diğer sağlık çalışanlarına eğitimler verilerek, bilgilendirme toplantıları düzenlenerek, eşgüdüm toplantılarında diğer kurum ve kuruluşlar ile APHB'nin afet deneyimleri paylaşılarak yerel kurum ve kuruluşların güçlendirilmesine ve çalışmaların sürdürülebilir olmasına katkı sağlanmıştır. Van Merkez'deki ve Erciş'teki kamplarda psikososyal destek faaliyetleri için çadır ve konteynır kurularak ve faaliyetler için gerekli malzemeler temin edilerek rahat bir çalışma ortamı oluşturulması, çalışmaların etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamıştır. Van'da yürütülen psikososyal destek faaliyetlerine APHB'yi tanıyan, afet ve travma konusunda bilgili, farklı yaş grupları ile çalışma deneyimi olan gönüllülerin destek vermesinin, faaliyetlerin etkili bir şekilde gerçekleştirilmesine önemli katkı sağladığını göstermiştir. Bu nedenle Van'da görev yapan gönüllülerin APHB çalışmalarında yer almaya devam etmesinin desteklenmesinin ve eğitimler ile yeni gönüllülerin APHB, ruhsal travma, afetlerin psikolojik etkileri gibi konularda bilgilendirilmesinin önemli olduğu değerlendirilmiştir. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 5

16 Alanda yürütülecek sosyal etkinlikleri, yapılandırılmış grup çalışmaları gibi faaliyetleri, afetlerin psikolojik etkileri, yas süreci gibi konuları içeren kaynak kitapların ve uygulama kitapçıklarının hazırlanmasının afetlerde gerçekleştirilecek çalışmaların daha planlı ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmesine katkı sağlayacağı değerlendirilmiştir. Afetin türü ve etkisi, kültürel özellikler, bölgedeki kaynaklar, fiziksel koşullar gibi bileşenler dikkate alınarak psikososyal destek programın planlanması, faaliyetlerin yapılandırılması, uygulanış şekli ve sonlandırılması ile ilgili değerlendirilmenin alanda görev yapan gönüllülerden alınacak geribildirimler ile APHB Yürütme Kurulu tarafından yapılmasının çalışmaların daha planlı bir şekilde yürütülmesini sağlayacağı değerlendirilmiştir. Van'da yürütülen faaliyetlere destek olan APHB gönüllüleri ile gönüllüler alandan döndükten sonra değerlendirme ve paylaşım toplantılarının yapılarak çalışmaların olumlu ve olumsuz yönlerinin tartışılmasının ve gönüllülere deneyimlerini paylaşmaları için ortam sağlanmasının; çalışmaların etkisinin değerlendirilmesi ve gözden geçirilerek tekrar yapılandırılması, mesleki açıdan bilgi paylaşımında bulunulması ve gönüllülerin alan deneyimlerinin olası psikolojik etkileri ile baş etmelerinin desteklenmesi açılarından önemli olduğu değerlendirilmiştir. 8. Sonuç Diğer kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülen psikososyal destek çalışmalarının etkili bir şekilde devam ettiğinin değerlendirilmesi üzerine APHB tarafından yürütülen psikososyal destek faaliyetleri Erciş'te tarihinde ve Van Merkez'de tarihinde sonlandırılmış, ilgili kurum ve kuruluşlara psikososyal destek faaliyetlerin sonlandırılacağına ilişkin bilgi verilmiştir. Van Psikososyal Destek Çalışmaları APHB tarafından gerçekleştirilen en uzun süreli ve en fazla gönüllü desteğinin sağlandığı psikososyal müdahale olması açısından önem taşımaktadır. Genel olarak çalışmaların planlı ve kapsamlı bir şekilde gerçekleştirildiği, ihtiyaç duyulan alanlarda afetzedelere destek olunduğu, farklı yaş gruplarına, kadınlara ve erkeklere yönelik olarak çok sayıda nitelikli etkinlikler düzenlendiği, yerel kapasitenin güçlendirilmesine önemli katkılar sağlandığı söylenebilir. Bundan sonraki dönemde alana yapılacak düzenli ziyaretler ve ilgili kurumlar ile yapılacak görüşmeler ile izleme ve değerlendirme çalışmalarının yürütülmesi ve ihtiyaç duyulan alanlarda kurum ve kuruluşlara destek verilmesi önerilmektedir. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Van Depremi Psikososyal Destek Çalışmaları Sonuç Raporu 1 6