r ~--~~ ~ TÜRKiYE'DE VE DÜNYADA ÖZEL ÖGRETiM EGITIMDEKI YERI KURUMLARıNıN .1 ~L ~-=====~==~~ ...,... istanbul. TIcARET ODA~I YAYıN No:

Transkript

1 r ~--~~ ~ istanbul. TIcARET ODA~I YAYıN No: TÜRKiYE'DE VE DÜNYADA ÖZEL ÖGRETiM KURUMLARıNıN...,.... EGITIMDEKI YERI - SEMiNEA - 14 EKiM ~L ~-=====~==~~

2 İSTANBUL TİCArtET ODASI YAYIN NO : TÜRKİYE'DE VE DÜNYADA ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARININ EĞİTİMDEKİ YERİ - SEMİNER - 14 Ekim 1992

3 Can Matbaa Tel:

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ Açış Konuşması Atalay ŞAHİNOĞLU 1 I. OTURUM Başkan: Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU II. OTURUM Özel Öğretim Kurumlarının Eğitim Sistemimizdeki Yeri ve Sosyo Ekonomik Yapı İçindeki Konumu Necdet ÖZKAYA 7 Başkan: Prof. Dr. İlhan ERDOĞAN Özel Öğretim Kurumlarının Bazı Gelişmiş Ülkelerdeki Genel Görünümü - İngiltere Örneği - Seamus RAINBIRD 25 - Fransa Örneği - Eric BARRAULT 37 - Hollanda Örneği - Joke BAKKER 42 - Japonya Örneği - Prof. Tomoyasu TAN AK 55 PANEL Özel Öğretim Kurumları Sorunları ve Çözüm Önerileri 81

5

6 ÖNSÖZ, Oldukça dinamik bir sosyal yapıya sahip olan ülkemizde, hızlı nüfus artışı, kırsal kesimden büyük kentlere "göç, okula gitme eğiliminin yükselmesi, sanayileşme gibi gelişmeler eğitim hizmetlerine olan talebi hem nicelik hem de nitelik olarak artırmaktadir. Ülkemizin eğitim.sistemi içinde devletçe sağlanan eğitim hizme.tinin yanında, son yıllarda sayıları hızla artan özel öğretim kurumları, gerek eğitimdeki fırsat eşitliği, gerekse eğitim ve öğretim kalitesi yönünden önemli bir fonksiyon icra etmektedirler. Verdikleri hizmeti geliştirme çabası içinde olan bu kurumların sorunlarını belirlemek, özel öğretim kurumlarının Türkiye'de ve dünyada eğitimdeki yerini tartışmak ve sorunlar için çözümler önerilmesini sağlamak amacıyla Adamız, 14 Ekim 1992 tarihinde bir seminer, düzenlemiştir. Seminerde sunulan tebliğlerin ve tartışmaların derlenmesiyh~. oluşan bu kitabın üyelerimize ve eğitimleilgili herkese yararlı olmasını dbar, semineri düzenleyen Odamız Etüt ve Araştırma Şubesi elemanı Fatma. ipekler'a teşekkür ederim. Genel Sekreter Prof. Dr. ismail Öiaslan

7

8 istanbul TicARET ODASı YÖNETiM KURULU BAŞKANı ATAlAYŞAHiNOGlU'NUN AÇIŞ KONUşMASı Sayın Genel Müdürüm, değerli hocalarım, değerli misafirlerimiz ve basınımızın değerli temsilcileri, sizleri'n huzurunda açış konuşması dahi olsa, bir konuşma yapmak son derece güç, nerelerde hata yapacağız, bunların takdiri sizlere ait olacaktır. Bugüne kadar yüzlerce oturum açtım, ama en heyecanlısı bu olacaktır. Büyük Atatürk'ümüz ülkesini gençlere emanet etmiştir, bunu hepimiz biliyoruz. ileri görüşlü ve devlet kavramına, çok geniş ve derin bir perspektitıe bakan değerli liderimiz, bu suretle günü ve geleceği kavrayan bir kuralı, yıllarca önceden koymuş olmaktadır. Çünkü bu sözü sadece gelecek kuşaklara sorumluluklarını hatırlatan bir direktif olarak anlamak yeterli değildir. Gençlerin bu sorumlulukları yerine getirebilmeleri için sahip olmaları gereken nicelik ve nitelikleri onlara kazandırmak bizlerin görevidir. Bizlere düşen, bu görevin bilinci içinde gayret etmek, eğitimimizi en yüksek seviyeye çıkarmaktır. Eğitimin cumhuriyet hükümetlerince devletin temel fonksiyonlarından biri olarak kabul edilmesinin ana sebebi de budur. Ancak kamu gelirlerinin savunma, güvenlik, sağlık, altyapı, bayındırlık gibi çeşitli temel fonksiyonları tam olarak karşılayabilmek bakımından genellikle hep yetersiz kalması, eğitimimizin bugüne kadar gereği gibi payalmasını engellemiştir. Hazine yardımı ve iç dış borç faiz ödemelerine tahsis edilmiş ödenekleri de kapsayan Maliye ve Gümrük Bakanlığı ile Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı bütçelerini hariç tutarsak fonksiyonelolarak gene de en fazla ödenek Milli Savunma ve Eğitim Bakanlıklarına tahsis edilegelmiştir. Son 3 yıla kadar bu iki bakanlık arasında Milli Savunma büyük farkla önde gelmekte idi. Nitekim 1989 yılının 33 trilyon TL'lik genel bütçe ödeneği içinde Maliye ve Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın 11.5 ve 10.4 trilyonluk bütçelerinden sonra, Savunma Bakanlığı 3 trilyon 554 milyar TL ödenek alırken,eğitime 2 trilyon 873 milyar tahsis edilmişti. Bu meblağ toplam bütçe ödeneğinin % 8.6'sl idi yılında Milli Eğitim Bakanlığı ödeneğinin bir önceki yıla göre 3 kata yakın artırıldığı ve 8 trilyon 326 milyona yükseldiği gözlenmektedir. Böylece ilk defa olarak eğitim bütçesi savunmanın önüne geçmiş ve genel bütçedeki payı % 13'e yükselmiştir ve 1992 Mali Yılı Bütçelerinde de

9 bu önceliğin sürdürüldüğü memnuniyetle müşahede edilmektedir. Bütçenin ilk kanunlaştığı şekliyle. yani sonradan kabul edilen ek ödenekler hariç, 1991 yılının 101 trilyonluk bütçesinde Milli Eğitim'in payı 15 trilyona çok yakın olmuş, QU yılın 208 trilyonluk genel bütçesi içinde Milli Eğitim Bakanlığı gene % 14.5 gibi yüksek bir payalarak, 30 trilyonu aşan bir ödeneğe sahip \. olmuştur. Bu gelişmeyi memnuniy_etle karşılıyor ve kamu finansmanı imkanlarınınçok kısıtlı olmasına rağmen, eğitime verilen bu önceliği takdir ediyoruz. Buna rağmen gayretlerin yetersiz kaldığını itiraf etmek zorundayız. Bu durum biraz da Türkiye'nin nüfus yapısından kaynaklanmaktadır. Ülkem,iz genç bir nüfusa sahiptir. istatistiklere göre 0-14 yaş grubu 20 milyonu aşmaktadll Bu nüfusun kaba rakamlarla 7 milyonuilk okullarda okumaktadır. 2.4 milyon öğrenci orta, 1.5 milyonu ise lise eğitimi görmekte. yarım milyona yakın genç de yüksek öğretim kurumlarına devam etmektedir. Öğretmen ve öğretim üyesi kadrosu ise yarım milyona yakındır. SanTrım bu rakamlar gayretlerimizin niçin yetersiz kaldığını en belirgin şekilde açıklamaktadır. Üniversiteler ve yüksek öğrenim kurumlan bilindiği gibi genellikle katma bütçeli olup genel bütçeden katma bütçelere tahsis edilen yardımla faaliyetlerini sürdürmektedirler yılı için üniversitelere hazine yardımı 6 trilyonu aşacaktır. Böylece yüksek öğretimi hariç tutarsak Milli Eğitim Bakanlığı'nın 30 trilyon TL'lik bütçesi 11 milyon öğrencinin okuduğu 60 bini aşkın okulun ve 450 bin civarında öğretmen kadrosunun ihtiyaçlarına cevap vermek durumundadır. Eğitim konusundaki başlıca şikayetlerimiz öğretmen 'açığı, ayrıca öğretmen sayısının iller itibarıyla dağılımındaki dengesizlik, okullarımızın fiziki eksiklikleri,' öğretim ve araştırma araç ve gereçlerinin yetersizliği ve sınıfların kaliteli bir eğitime imkan vermeyecek ölçüde kalabalık oluşudur. Özel öğretim kurumlarının rolünü bu tablo içinde değerlendirdiğimiz takdirde, önemli bir fonksiyona sahip olmaları gerektiği ortaya çıkar. Bu kurum' lar öğrenci velilerinin giderleri üstlenmeleri yolu ile brr bakıma, kamunun üzerindeki eğitim yükünü kısmen'devralan kuruluşlar olmaktadır. Devlet son yıllarda bu fonksiyonu hızlandırma~ için eğitim yatırımlarını özel önem taşıyan yatırım konuları arasına dahil etmiş, yatırım indirimi ve uzun vadeli,düşük faizli kredi imkanlarıyla kurumların finansmanına katkıda buıunmayı, böylece özelokul girişimciler!nin ve ailelerin yükünü hafifletmeyi öngörmüş":

10 tür. Özel okulların çoğalması ve yaygınlaşması devlet okullarının yükünü azaltarak eğitimin iyileştirilebilmesini sağlayacaktır. Aynca özel öğretim kurumlarının sayısının artırılması rekabeti kızıştıracak ve daha ucuz daha iyi hizmet verilmesini sağlayacaktır Dolayısıyla bu girişimlerin teşvik edilmesi gerektiği açıktır. Bu teşviklerin yeterli olup olmadığı ve işlerlik derecesi ayrı bir konudur. Diğer taraftan özel okullardan beklenen görevler ve sorumluluklar da tartışılabilir. Ticaret hayatının problemleri dışında önemli sosyal konuları ele almayı görevleri arasında sayan İstanbul Ticaret Odamız, sorunun kapsam ve önemini gözönüne alarak, Özel Öğretim Kurumlannm Eğitimdeki Yeri konulu semineri tertip etmiş ve gelişmiş ülkelerde özel öğretimin durumu hakkında açıklama yapmak üzere yabancı uzmanları da davet etmiştir. Bu seminerin aynı zamanda eğitim problemlerimize de ışık tutacağına emipim. Kanımca yukarıda kısaca değindiğimiz problemler dışında, eğitimimizin en önemli konusu yönlendirmedir. Genel eğitimden sonra teknik kabiliyeti olan gençlerin mesleki ve teknik eğitime yöneltilebilmesi, ekonomimizin her alanda ihtiyacı olan teknik eleman ihtiyacını karşılayacağı gibi üniversite kapılanndaki yığılmalan da önleyecektir. Bunun ilk adımı mecburi öğretim yıllarında pratik bilgi ve becerilere ağırlık verilmesi olacaktır: Bilgi toplumu çağına ayak uydurabilmek için, eğitim sistemimizde bir yandan teknik beceriye, diğer yandan lisan eğitimine önem vermek gerekmektedir. Yabancı dil öğretimi bakımından da özel öğretim kurumlarının önemli bir fonksiyon ifa ettiklerini belirtmek yerinde olur. Kıymetli vakitlerinizi daha fazla almamak için sözü sayın yetkililerimize ve değerli uzmanlara bırakıyorum. Değerli hocalarım, Atatürk'ün size emanet ettiği, hepimize emanet ettiği gençleri yetiştirecek, bu ülkeye yararlı birer insan haline getirecek sizlersiniz. Bundan dolayı sizleri kutluyorum. Çalışmaların verimli olmâsidileğiyle hepinizi saygı ile selamlıyorum.

11

12 I. OTURUM BAŞKAN : Prof. Dr. Yusuf HALAÇOĞLU M.Ü. Rektör Yardımcısı Özel Öğretim Kurumlarının Eğitim Sistemimizdeki ve Sosyo Ekonomik Yapı İçindeki Yeri Necdet ÖZKAYA Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürü

13

14 ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARININ EĞİTİM SİSTEMİMİZDEKİ VE SOSYO EKONOMİK YAPI İÇİNDEKİ YERİ NECDET ÖZKA YA Değerli Başkan, Oda'nın çok kıymetli idaredleri, değerli basın mensupla-" n ve özel öğretim kurumlarının değerli idarecileri, aziz meslektaşlanm, hepinizi saygıyla selamlıyorum. İstanbul Ticaret Odası yıllardan beri ümit ettiğim, beklediğim milletlerarası hüviyeti olan bir özel öğretim kurumları seminerini geç de olsa gerçekleştirdiği için, gerçekten her türiü takdirin üstünde bir hizmet yapmıştır. Vaktimizin sınıriilığı içerisinde mümkün olduğu kadar görüşlerimi özetlemeye çalışacağım. Özel Öğretim Kurumlarının Tarihçesi Özel öğretim kurumlannın, elimizdeki belgelere göre yurdumuzda 125 yıllık mazisi vardır. Hususi hoc^ardan ders almak adeti ise, kökü çok eskilere dayanan bir geleneğimizdir. Birçok alim, şair yazar ve sanatkariarın biyografilerini tetkik ettiğimizde bunların devrin alim hocalanndan ders alarak yetiştiklerini görüyoruz. Yine pek çok şehzade ve beyzadenin devrin tanınmış hocalannm terbiyesi altında yetiştiklerini ve devlet idaresi için hazıriandıklannı biliyoruz Kanun-i Esasiyesinde alan "EmN tedris serbesttir. IVluayyen oian Kanuna tebaiyyet şartıyia her Osmanii umumi ve lıususi tedrise mezundur" (Madde 15) ve "bilcümie mel<tepier devietin taht-ı nezaretindedir,,/' hükümleri muvacehesinde Osmanlı topraklarında üç türiü özel okulun faaliyette bulunduğunu görüyoruz. Bunlar: 1 - Çoğunlukla müslümanlar tarafından açılmış medrese ve mektepler, 2 - Azınlıkta bulunan ve müslüman olmayan Osmanlı cemaatlerince (Rum, Ermeni, Yahudi) açılmış özel okullar ve kuruluşlar, 3 - Yabancılann (Fransız, Alman, İtalyan, Amerikalı, vb.) açtıkları kurumlardır. II. Meşrutiyetin ilanından sonra 1909 Maarif-i Umumiye Kanun Tasansı'nda özel öğretime geniş ölçüde yer verilerek bu devirde çıkarılan Mekatib-i Hususiye Talimatnamesi'nde (1915) Türk özel öğretimini teşvik edici tedbirier getirilmiştir.

15 Cumhuriyetin ilanından sonra çıkarılan kanun ve yönetmeliklerle Lozan Antlaşmasının teminatı altında bulunan azınlık ve yabancı okullar dahil bütün özel okullar, resmi okullara uygun şekilde, eğitim ve öğretimde birlik ve bütünlüğe kavuşturulmuştur. Özel öğretim kurumları Maarif Nezareti'nin (Milli Eğitim Bakanlığı) kuruluşundan itibaren diğer öğretim kurumlanyla beraber devletin gözetim ve denetimi altında faaliyet göstermişlerdir. 10 Şubat 1864'de Meclis-i Maarifin ikiye bölünerek özel okullar dairesinin kuruluşuyla özel öğretim kurumlarıyla ilgilenen müstakil bir daire meydana gelmiştir. Bu tarihten itibaren günün gelişen ve değişen şartlanna uygun olarak özel öğretim kurumlarının Bakanlık merkez teşkilatındaki ilgili birimi de gelişerek bugünkü halini almıştır. Günümüzde özel öğretim kurumları ile ilgili işlemler Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğünce yapılmaktadır. Günümüzde Özel Öğretim Kurumları Yerli ve yabancı gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulmuş olan ve Milli Eğitim Bakanlığı'nm denetim ve gözetimi altında bir ücret karşılığında hizmet veren öğretim kurumlarının hepsine birden özel öğretim kurumu denilmektedir. 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu'nda; özel öğretim kurumlan "Okul öncesi eğitim, illcöğretim, ortaöğretim, kurumlan ve bu düzeyde haberleşme ile öğretim yapan kuruluşlar, çeşitli kurslar, dershaneler, öğrenci etüd eğitim merkezleri, biçki dikiş yurtlan ve benzeri kurumlar" o\arak ifade edilmekte, bu kurumlann amacı ise aynı kanunun 2. maddesinde: Bu kurumlar, faaliyetlerini sadece kazanç sağlamak için düzenleyemezler. Ancak Türk Milli Eğitimlinin amaçlan doğrultusunda eğitimin kalitesini yükseltmek, gelişmelerine fırsat ve imkan verecek yatırımlar yapmak üzere gelir sağlayabilirler," denilmek suretiyle belirlenmektedir. 625 sayılı kanunun hükümleri çerçevesinde ülkemizde faaliyette bulunan özel öğretim kurumlannı aşağıdaki şekilde sınıflamak mümkündür. LÖzel Okullar: Günümüzde özel okullar anayasanın 42. maddesine dayanılarak çıkarılan 1965 tarihli 625 sayılı kanun ve buna bağlı olarak yürürlüğe konulan yönetmelik ve yönergelerle hukuki dayanak altına alınmış, devletin gözetim ve

16 denetimi altında faaliyet yapmaktadırlar. Özel okulların türleri günden güne artmaktadır. Bilhassa 1985 yılından itibaren meydana gelen gelişmelerle anaokulu, ilkokul, genel ortaokul ve lisenin yanında fen liseleri, mesleki teknik öğretim veren endüstri meslek ve bilgisayar liseleri açılmıştır. Bu kurumları şu şekilde sınıflayabiliriz : a- Özel Türk Okulları: Türkiye Cumhuriyeti uyruklu gerçek ve tüzel kişiler tarafından açılan okullardır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 134 özel anaokulu, 176 ilkokul, 206 ortaokul, 182 lise, 21 fen lisesi ve 22 mesleki ve teknik okul mevcuttur. b' Özel Yabancı Okullar: Yabancı (Fransız, Alman, İtalyan, Amerikan vb.) gerçek ve tüzel kişiler tarafından açılan okullardır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle özel yabancı 2 anaokulu, 2 ilkokul, 16 ortaokul, 13 lise, 2 mesleki ve teknik okul mevcuttur. c- Özel Azınlık Okulları: Azmlıkda bulunan müslüman olmayan cemaatlerce (Rum, Ermeni, Musevi) açılmış okullardır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle Rum, Ermeni veya Musevi azınlıklarca açılmış olan ve faaliyette bulunan 21 anaokulu, 34 ilkokul, 14 ortaokul, 12 lise ve 1 mesleki teknik okul mevcuttur. d' Özel Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları : Yalnız yabancı uyruklu öğrencilerin devam edebileceği, yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişiler tarafından, doğrudan veyatürk vatandaşlarıyla ortaklık yolu ile veya Türk vatandaşlannca veya tüzel kişiliklerince açılan öğretim kurumlarıdır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 5 milletlerarası öğretim kurumu mevcuttur. 2- Özel Dershaneler: Özel dershaneler: Öğrencileri; a) Zayıf oldukları derslerden yetiştirmek ve bilgi seviyelerini yükseltmek, b) Bir üst okulun giriş imtihanları ile okul dışından bitirme imtihanlarına hazırlamak, c) Belli alanlarda ilerlemek maksadıyla araştırma ve inceleme yapmak, ilgi ve istidatları doğrultusunda ihtisaslaşmak isteyen öğrencilere gerekli imkan ve ortamı sağlamak, bu gibi öğrencileri tesbit ve teş-

17 vik etmek," maksadıyla açılan özel öğretim kurumlarıdır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 876 özel dershane faaliyet aöstecmektedir. 3- Özel Kurslar: Yaygın eğitim müessesesi olarak faaliyet gösteren, öğrencilere olduğu kadar yetişkinlere de hitap eden, belli alanlarda beceri ve meslek kazandırmayı gaye edinen özel öğretim kurumlandır. Bu kurslar kendi içinde çok çeşitlilik göstermektedir. Kurs türlerinin tesbitinde sınırlılık bulunmamaktadır. Beceri kazandıran veya her hangi bir iş ve meslek öğreten her türlü programda kurs açılabilmektedir. Bunlardan bazılarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz. 1) Dil kursları (Yabancı dil ve Türkçe) 2) Bilgisayar, daktilo, muhasebe, sekreterlik, radyo, TV, telsiz vb. kurslar. 3) Müzik kurslan, 4) Bale, yüz, vücut, estetik bakım, mankenlik ve zarafet, güzellik uzmanlığı, stilistlik. 5) Biçki-dikiş, konfeksiyon, modelistlik, kalıpçılık, desinatörlük, nakış, çiçek, dekoratif sanatlar, kumaş desenleme, giyim süsleme, 6) Pilot, denizcilik ve gemi adamlan yetiştirme kurslan, 7) Resim, teknik resim, fotoğrafçılık, camsüsleme, seramik vb. 8) Açık öğretim kursları Sıralanan program türlerini genişletmemiz mümkündür. Bu programlardaki gelişmeler bilhassa 1985 yılından itibaren olmuştur. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 920 muhtelif program uygulayan kurs faaliyet göstermektedir. 4- Öğrenci Etüd Eğitim Merkezleri: Öğrenci etüd eğitim merkezleri 625 sayılı kanunun bazı maddelerini değiştiren 3035 sayılı kanunla milli eğitim sistemimize maledilmiştir. Öğrenci etüd eğitim merkezleri de 1985'den itibaren eğitim sistemimiz içerisinde yer alan bir kurumdur. Öğrenciler bu kurumlarda derslerini ve ödevlerini öğretmen nezaretinde tamamladıktan sonra diğer vakitlerini heves ettikleri ve ilgi duydukları sahada değerlendirebilmektedirler. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 14 etüd eğitim merkezi faaliyet göstermektedir. 5- Motorlu Taşıt Sürücü Kursları: 2918 sayılı Karayolları Kanunu'nun 123. maddesi ile 625 sayılı kanuna dayanılarak hazırlanan yönetmeliklerin hükümleri doğrultusunda motorlu ta-

18 şıt sürücüsü yetiştirmek maksadıyla açılan özel öğretim kurumlarıdır. 1 Ekim 1992 tarihi itibariyle 1085 özel motorlu taşıt sürücü kursu faaliyet göstermektedir. Özel Öğretim Kurumlannm Eğitime Katkıları Özel öğretim kurumlan maliyeti gerçek ve tüzel kişilerce karşılanan, denetim ve gözetimi ise Milli Eğitim Bakanlığınca yapılan kurumlardır. T.C. Anayasasında bilhassa özel okullarla ilgili olarak "öze/ ilk ve orta dereceli okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir" denilmek suretiyle özel okulların ideal seviyede günün şartlanna, eğitim teknolojisindeki değişme ve gelişmelere uygun eğitim öğretim yapan kurumlar olması gerektiği ifade edilmektedir. Ayrıca 625 Sayılı Kanun'un 3035 Sayılı Kanunla değişik 2. maddesinde yer alan "Bu kurumlar faaliyetlerini sadece kazanç sağlamak için düzenleyemezler. Ancak, Türk l\/lilli Eğitiminin kalitesini yükseltmek, gelişmelerine fırsat ve imkan verecek yatırımlar ve hizmetler yapmak üzere gelir sağlayabilirler,"öen\\mek suretiyle özel öğretim kurumlarının amacı belirlenmiştir. Anayasa'da ve sözü edilen kanunda yer verilen hükümler dikkate alındığında özel öğretim kurumlanna eğitimde öncülük görevi verildiği görülmektedir. Bu sebeple özel öğretim kurumlarının gerek hukuken, gerekse varoluşlannm gerekçesi olarak eğitimdeki gelişmeleri yakından takip etmeleri lazım gelmektedir. Aynı zamanda durum ekonomik yönden ele alındığında da rekabet müessesesinin gereği olarak en iyi hizmet vermek mecburiyetindedirler. Ülkemizde faaliyette bulunan özel öğretim kurumlarının kendi çaplarında eğitimin kalitesinin artırılmasında öncülük etmek için azami gayreti gösterdikleri müşahede edilmektedir. Bu yönde yapılan faaliyetlerden bazılannı şu şekilde sıralayabiliriz : 1) Eğitim hizmetinin niteliği eğitim ortamının gereği gibi düzenlenmesine, ortamın eğitim teknolojisinin prensiplerine uygun araç - gereçle donatılmasına ve araç - gereçlerin uygun metot ve tekniklerle desteklenerek maksada uygun kullanılmasına bağlıdır. Özel öğretim kurumlarının bir çoğunda hizmet bu çerçevede verilmeye çalışılmaktadır. Bu meyanda : a) Teknolojinin son ürünü bilgisayar eğitimin her kademesinde kullanılmakta, bu maksatla yeni projeler üretilerek uygulamaya konmaktadır. Okullannda kurulu bulunan bilgisayar sistemini "on-line" olarak öğrencilerin evle-

19 riñe bağlayan ve öğrencilerine evinden destek veren kurumlanmız mevcuttur. Benzeri uygulamalar dershanelerde de başlamıştır. Bilgisayan bilhassa "bilgileri pekiştirmek ve sağlama yapmak" maksadıyla öğrencilerin hizmetine koyan okul ve dershaneler mevcuttur. b) Kurumlardaki laboratuvar ve uygulama derslikleri en mo^sm araçgereçlerle donatılmaktadır. Böylece belli alanlarda ilerlemek, araştırma ve inceleme yapmak isteyen öğrenciler için gerekli imkan ve ortam sağlanmaktadır. 2) Özel öğretim kurumları devlet eliyle hazırlanan mevzuat haricinde kendilerince hazırlanan ve ilgili mercilere onaylattıktan sonra uygulamaya konulan ikinci bir mevzuata tabidirler. Bu mevzuata "Kurum Yönetmeliği" denmektedir.böylece bilhassa fiiliyatta karşılaştıklan güçlükleri veya uygulamada metod, teknik ve yönetim bakımından getirmek istedikleri usul, esas ve kuralları kendileri tesbit etmekte, uygulamakta ve gerekli hallerde değişiklik yapabilmektedirler. Bu uygulama kurumlara eğitim-öğretimi geliştirmeleri yönünden büyük imkan sağlamaktadır. Örnek olarak öğretimde ve ölçme-değerlendirmede birliğin sağlanması hususu ele alınırsa, bu konu kurum yönetmeliği ile yeni esaslara bağlanabilmektedir. Kurulan zümre başkanlığı müessesesi öğretmenler arasındaki koordineyi ve birliği sağlamaktadır. 3) Eğitimde rehberlik hizmetinin önemi ve gereği inkar edilemez bir gerçektir. Özel öğretim kurumları bu sahada da öncülük yapmaktadır. Dershanelerde kurulu bulunan rehberlik servisleri öğrencileri ilgi ve istidadına göre yöneltme hususunda gerekli faaliyeti göstermektedir. Okullarda kurulu bulunan servisler mesleğe yöneltme yanında rehberliğin her alanında öğrencinin yanında yer almaktadır. Özel kurslarda ise bu servisin işe yerleştirme görevi yaparak kursiyerlerin iş bulmalan hususunda büyük yardımlan olmaktadır. 4) 625 sayılı kanunun 2843 sayılı kanunla değişik 3 üncü maddesinin 3035 sayılı kanunla değişik üçüncü fıkrasında yer alan "Askeri okullar, din eğitim ve öğretimi yapan özel öğretim kurumlan ile emniyet teşkilatına bağlı okullann aynı veya benzeri özel öğretim kurumu açılamaması" hükmü çerçevesinde resmi benzeri olsun olmasın her türlü özel öğretim kurumunun açılması mümkündür. Kanunun tanıdığı bu imkan çerçevesinde deneme programlan uygula-

20 yan okulların açılması ve deneme sonucuna göre program geliştirmede öncülük yapılması imkanları mevcuttur. Bu sebeple kurumlardan gelen teklifler bu çerçevede değerlendirilmektedir. Böylece gerek diğer özel öğretim kurumlarına gerekse resmi öğretim kurumlanna öncülük yapılabilmektedir. 5) Durum öğretmenler açısından ele alındığında, özel okul öğretmenlerinin resmi okul öğretmenlerine göre gerek verim gerekse tatmin yönünden önde olduğu görülmektedir. Yapılan bir araştırma sonucunda : a) Kendi yeteneklerini kullanma ve başkalan için birşeyler yapabilme açısından resmi liselerdeki öğretmenlerin % 72, özel liselerdeki öğretmenlerin % 94, b) Mesleğin güvenli gelecek sağlaması, maaş ve terfi yönünden resmi lise öğretmenlerinin % 5.5, özel lise öğretmenlerinin % 33, c) Kişilerin kendi yöntemlerini kullanmalan ve kendi kararlannı uygulamaları açısından resmi lise öğretmenlerinin % 55, özel lise öğretmenlerinin % 77 oranında tatmin olduklan tesbit edilmiştir. Yapılan bu araştırma da göstermektedir ki özel öğretim kurumlanndaki öğretmenler işlerine daha fazla motive olmaktadırlar. Bu motivasyonun sonucu olarak da ondan azami verim alınmaktadır. Özel Öğretim Kurumlannm Sosyal Yapı İçerisindeki Yeri Özel öğretim kurumları belli bir ücret karşılığı hizmet veren kurumlardır. Öğrencilerin eğitimi için belli bir ücret almalarına rağmen günden güne toplumun her kesimine yayılmaktadır. Özel okullar geçmişte çoğunlukla ekonomik yönden belirli bir gelir seviyesine sahip kişilere hitap etmek üzere açılmaktaydı. Ancak günümüzde bu kural değişmiş, gelir yönünden her seviyedeki öğrenciye hitap eder hale gelmiştir. Devletçe sağlanan teşvikler ve toplumun gelir seviyesinin yükselmesine paralel olarak kurumların bu yönden daha da yaygınlaşacağı kanaatindeyiz. Günümüzde 76 İlin 40'ında863 özel okul, 76 İlin 72' sinde 876 özel dershane, 76 İlin 59' unda 920 özel kurs, 76 İlin tamamında 1085 özel motorlu taşıt sürücü kursu faaliyet göstermekte, bu durum büyük şehirlerden orta ve küçük boydaki yerleşim birimlerine ve ilçe merkezlerine doğru inmektedir. Özel öğretim kurumlarının her kesimden insanımıza hitap etmesinin di-

21 ğer bir sebebi de l<urumlarda belli oranlarda ücretsiz öğrencinin öğreninrı görmesini gerekli kılan lıukuki düzenlemelerin bulunmasıdır. Günümüzde öğrenci sayısının Özel okullarda vergi muafiyetinden faydalananlarda % 5, vergi muafiyetinden faydalanmayanlarda % 3, Özel dershanelerde % 5 Özel kurslarda % 2 Özel motorlu taşıt sürücü kurslannda % 2 oranında ücretsiz öğrenci okutma yükümlülüğü vardır. Konu istihdam açısından ele alınırsa yurt sathındaki özel öğretim kurumlarında takriben civannda öğretmen, uzman, usta öğretici, bir o kadar da memur ve hizmetli görev yapmaktadır. İşsizliğin büyük problem olduğu günümüzde takriben kişiye iş imkanı özel öğretim kurumlarınca sağlanmaktadır. Ekonomik Yönden Özel Öğretim Kurumları İstihdam imkanı yanında özel öğretim kurumlarının devletin bütçesine doğrudan ve dolaylı olarak büyük katkıları olmaktadır. Dolaylı yönden devlet büçesinden aldığı yük ise devletin vermek mecburiyetinde olduğu eğitim hizmetini ifa etmesinden kaynaklanmaktadır genel büçesinde Milli Eğitim Bakanlığı'na % 14.6 oranında pay aynimıştır. Özel öğretim kurumlanndan özel okul kurucularının yaptığı harcamalann genel bütçe içerisindeki payı ise % 0.1, Milli Eğitim Bakanlığı bütçesindeki payı ise % 0.9 oranındadır. Oranlar sadece yatınm harcamaları açısından ele alınırsa özel okullânn yatınm harcamaları yönünden genel bütçeye % 2, Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine de % 11.3 oranında katkısı olduğu, devletin üzerinden belirtilen oranlarda yükü aldığı görülmektedir. Cari harcamalar yönünden ise özel okullann genel bütçeye % 0.1, Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine de % 2 oranında katkıda bulunduğu görülmektedir. Bu oranlann tesbitinde okullann zaruri ihtiyaçlan (yakacak, elektrik, su, telefon, temizlik öğretmen, giderieriyle yatırım harcamalan) dikkate alınmıştır. Diğer harcama kalemleri de dikkate alındığında bu oranlann daha da artacağı kanaatindeyiz. Aynca hesaplamada sadece okullar esas alınmıştır. Okullar dışında kalan yaklaşık 2900 kurumun (dershane, kurs, öğrenci etüd-eğitim merkezi, motoriu taşıt sürücü kursu) yatınm ve cari harcamalar açısından hesabı yapıldığında

22 özel öğretim kurumlannm devlet bütçesinden aldığı yük daha da önem kazanmaktadır. Devletin Özel Öğretime Bakışı 1) Kalkınma Planlarında Özel Öğretim Kalkınma planlan, her yönüyle temel prensipleri getirmesi sebebiyle devletin sektörlere bakış açısını belirlemekte, plan döneminde yapılması gerekenlerle ilgili temel esaslan ortaya koymaktadır. Kalkınma planlannın incelenmesiyle devletin konuya olan yaklaşımını da tesbit etmek mümkün olmaktadır. Birinci kalkınma planından itibaren inceleme yapıldığında devletin her dönemde eğitime büyük önem verdiğini görmekteyiz. İlk defa ikinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda özel okullarla ilgili hükümlere yer verilmiştir dönemini kapsayan 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda özel okullar ek kapasite oluşturan birer kurum olarak görülmektedir. Ancak planda özel okullarla ilgili olarak bazı endişelere de yer verilmektedir. Özel okulların düşük nitelikte hizmet verdikleri için kamu eğitim kurumlarının da niteliğini ve kalitesini düşüreceğinden endişe edilmektedir. Bir başka ifadeyle özel okullara resmi okullar için "kötü örnek" olacağından dolayı iyi gözle bakılmamaktadır. Özel okulların teşvik edilmesi hususunda net bir ifadeye bu planda rastlanmamaktadır dönemine ait olan 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda ise sadece özel anaokullarından bahsedilmektedir. Planda okul öncesi eğitimde özel sektörün teşvik edilmesi prensip olarak kabul edilmektedir. Aynca bir önceki dönemde anaokulu açılması konusunda özel kesimde gelişmeler olduğundan bahsedilmektedir dönemine ait 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda özel okulları eleştiren ifadelerin yer aldığı görülmektedir. "Özel eğitim kurumları ve özel dershane"lerde meydana gelen artış III. plan döneminde eğitimin dengeli ve verimli bir biçimde yaygınlaştınlamadığınm "kanıtı" olarak gösterilmektedir dönemini kapsayan 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı'nda özel okullarla ilgili olarak somut ifadeler yer almaktadır. Planda özel okullann teşvik edileceği belirtilerek, eğitimin kalitesinin, teftiş ve denetim mekanizmasının geliştirilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılacağı karara bağlanmıştır. Özel okullardaki gelişmelerde bu tarihten itibaren başlamış, cumhuriyet tarihinde ilk defa özel öğretim kurumlarının teşvik edilmesi gündeme

23 gelmiştir dönemine ait 6. Beş Yıllık Kalkınma Plam'nda özel kesimin okul açmasının teşvik edilmesine devam edileceğine yer verilmektedir. Bu planın en önemli özelliği özel okullann eğitimi geliştirecek birer kurum olarak görülmesidir. Bu sebeple planda eğitim metod ve teknolojilerinin geliştirilmesinde bu kesimden faydalanılması gereğinin belirtilmesi ayn bir önem arz etmektedir. Görüldüğü gibi 1968'li yıllarda özel okullar düşük nitelikte hizmet sağlayan ve kamu eğitim kurumlannın niteliğini düşüren müesseseler olarak görülmekte iken 1985'den sonra alınan tedbirlerle bugün özel okullar örnek alınan kurum olmuşlardır. Özel okullara devletin bakışı değişmiştir. Özel okullar hizmet sağlamak ve resmi eğitim kurumlarına çeşitli konularda önderlik yapmak için birbirleriyle yanşan müesseseler halini almıştır. 2) Vergi Muafiyeti 625 Sayılı Kanun'un 2843 ve 3035 sayılı kanunlarla değişik 3. maddesi ile özel okullara kalkınmada öncelikli yörelere beş yıl, diğer yerlere ise bir yıl vergi muafiyeti sağlanmıştır. Bilahere vergi kanununda yapılan değişikliklerle bu süreler, kalkınmada öncelikli yöreler için 10, diğer yerler için 5 yıla çıkarılmıştır. Ayrıca teşvikle ilgili mevzuatta yapılan değişikliklerle özel okul işletmeciliği teşvik kapsamına alınmış, düşük faizli kredilerden faydalandınimıştır. Vergi muafiyetiyle ilgili usul ve esaslar ise 193 sayılı kanuna 3239 sayılı kanunun 41. maddesiyle eklenen mükerrer 20. maddede ve 522 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'na 3239 sayılı kanunun 74' üncü maddesiyle eklenen 15 numaralı bendinde tesbit edilmiştir. Öte yandan Eğitim Öğretim ve Araştırma Faaliyetlerinde kullanılan yatırım malı, ham madde ve malzemeye 474 sayılı kanun ve program kararnamesi gereğince gümrük muafiyeti uygulanmaktadır. Bunun yanında 2982 sayılı Konut İnşaatında ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde Yapılacak Yatınmlarda Vergi, Resim ve Harç İstisna ve Muaflıklan Tanınması Hakkında Kanun'un uygulanmağı ile ilgili tebliğin (11-6) maddesinde belirtildiğine göre; okul, kütüphane, spor tesisleri, dini hizmetlerin ifasına mahsus ve umuma açık ibadethane inşa edilmesi ve bunlar için arazi veya arsa tedariki vergi resim ve harçtan istisna tutulmuştur. Kamu arazilerinin özel okul açacaklara kiralanabilmesine imkan sağlanmıştır.