Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma

Transkript

1 Cilt: 11 Sayý: 41 (2001), Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Yrd. Doç. Dr. Cengiz ACAR - Yrd. Doç. Dr. Mustafa VAR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlýðý Bölümü, TRABZON Yrd. Doç. Dr. Lokman ALTUN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliði Bölümü, TRABZON ÖZET Bu araþtýrmada, Doðu Karadeniz Bölgesi'nin Trabzon ve yöresindeki kayalýk ortamlarýn örtü bitkileri incelenmiþtir. Toplam 83 örnek alanda ölçümler yapýlmýþtýr. Sonuç olarak, farklý familyalara ait toplam 220 bitki taksonu saptanmýþ ve her bir örnek alan için floristik kompozisyonlar ile bazý yetiþme ortamý özellikleri araþtýrýlmýþtýr. Araþtýrma sonucunda, m yükselti-iklim kuþaðýnda Sedum pallidum subsp. bithynicum, m'de Veronica persica ve 1800 m'nin üstünde ise Minuartia circassica tekrarlanma oranlarý açýsýndan en fazla rastlanan türler olmuþtur. Anahtar Kelimeler: Flora, kayalýk ortam, örtü bitkileri, Trabzon. An Ecological Investigation of Cover Plants Growing on Rocky Habitats in Trabzon and Environs ABSTRACT In this research, the cover plants of rocky habitats were investigated in Trabzon in Black Sea Region. A total of 83 plots were sampled. Sampling included the determination of floristic composition and some site conditions. As a result, 220 plant taxa belonging to different families were identified, and according to the occurrence rates, the species having the highest occurrence rates were Sedum pallidum subsp. bithynicum in 0-400, Veronica persica in , and Minuartia circassica over 1800 elevation-climate zones. Keywords: Flora, rocky habitat, cover plants, Trabzon. GÝRÝÞ Bir yörede doðal bitki örtüsünün yayýlýþýnda yetiþme ortamý koþullarýndan özellikle iklim, toprak ve topoðrafik özellikler önemli rol oynamaktadýr. Bu genel etmenlere baðlý olarak ülkemizde baþta orman olmak üzere birçok asal vejetasyon tipleri ortaya çýkmýþtýr. Doðu Karadeniz Bölgesi ülkemiz bitki coðrafyasý açýsýndan önemli bir yere sahiptir. Deniz seviyesinden itibaren yüksek daðlýk kesimlere kadar topoðrafya-iklim etkileþiminin bir sonucu olarak floristik mozayiðin dikkat çektiði bölgede pseudomaki, orman, alpin (yüksek dað) ve yer yer step vejetasyon yapýlarý kuzeygüney istikameti doðrultusunda belirginleþmektedir (1, 2). Bu yapý içerisinde yöre bitki türü çeþitliliðinin artmasýnda önemli bir yeri olan kayalýk yetiþme ortamlarýnda geliþimini sürdürebilen türleri de görmek mümkündür. Araþtýrmanýn konusu olan kayalýk ortamlarýn örtü bitkileri bölgede yapýlan diðer sistematik çalýþmalarda genel flora içerisinde detaylý olarak incelenmemiþtir. Bu ise bir eksiklik olarak görülmektedir. Zira, klimaks oluþturan türlerin uzun yýllar sonucu ortaya çýktýðý göz önüne alýnýrsa, kayalýk ortam gibi ekstrem yetiþme ortamlarý üzerinde kolaylýkla uyum saðlayabilen türlerin varlýðý yöre ekolojik yapýsýný yansýtmasý bakýmýndan referans özelliði göstermektedirler. Bu araþtýrmanýn amacý, Doðu Karadeniz Bölgesi bitki formasyonunu simgeleyen alanlardan biri olan Trabzon ve yöresindeki kayalýk ortamlarda yetiþen örtü bitki türlerini belirlemek ve bu türlerin bazý yetiþme ortamý özelliklerini ortaya koymaktýr. ARAÞTIRMA AÞTIRMA MAKALESÝ ALESÝ MATERYAL VE METOD Araþtýrma alaný, Doðu Karadeniz Bölgesi'nde Trabzon il sýnýrlarý içerisinde kalmakta olup, Deðirmendere ve Solaklý Havzalarýnýn kýyý ile Doðu Karadeniz Daðlarýnýn su ayýrým çizgisi arasýnda kalan kesimlerinden (40 33' ve 41 07' kuzey enlemleri ile 39 07' ve 40 30' doðu boylamlarý) oluþmaktadýr. Kuzeyde Karadeniz ile sýnýrlanan yörenin diðer sýnýrlarý güneyde Bayburt ile doðal sýnýrlarý belirleyen Soðanlý Daðlarýnýn batý kesimlerini oluþturan Kayýþkýran Tepesi (3500 m), Karakaya Tepesi (3193 m), Göller Tepesi (2731 m)'ne kadar ulaþmakta ve su ayýrým çizgisi ile ayrýlmaktadýr. Batýda ise, Gümüþhane ili ile güneyde sýnýr oluþturacak biçimde Deveboynu Tepesi (3084 m) ile baþlayan Kalkanlý Daðlarýnýn uzantýsý biçimindeki Zigana Daðlarýna kadar uzanmaktadýr. Araþtýrmanýn yoðunlaþtýðý alanlar daha çok iki ana havzada (Deðirmendere ve Solaklý Havzalarý) yer almakta olup, bu alanlar batýda Maçka, doðuda Of ve Çaykara ilçelerine baðlý köyler ile yaylalardan oluþmaktadýr (Þekil 1). Ýnceleme alaný, volkanik ve plutonik kayaçlarýn yoðun bir þekilde bulunduðu Doðu Pontid'ler Kuzey Zonunda yer almaktadýr. Tabanda alt bazik seri olarak adlandýrýlan bazalt, andezit ve bunlarýn piroklastlarýndan oluþan Jura volkanitleri egemendir (3). Morfolojik olarak kuzeyden güneye çýkýldýkça yükseltiye baðlý olarak havzalarýn derelerle parçalandýðý ve bunun sonucunda çok sayýda sarp ve derin vadilerle sýrtlarýn ortaya çýktýðý görülmektedir. Genelde podzolik topraklar grubunun yaygýn olduðu araþtýrma alanýnda yaðýþlarýn bol olmasý topraklarýn yýkanmasýna ve ph'nýn düþmesine sebep olmuþtur (4). Araþtýrma alaný, Türkiye'nin makroklima iklim tiplerine göre, deniz etkisine baðlý olarak kýþlarý ýlýk, yazlarý sýcak ve yaðýþlarýn bol olduðu Doðu Karadeniz iklim tipine girmektedir (5, 6). Þekil 2'de görüleceði üzere, Walter yöntemine (7) göre çizilen ve araþtýrma alaný içinde kalan Trabzon, Meryemana ve Of'a ait yaðýþ-sýcaklýk iliþkilerine dayanan iklim diyagramlarýndan Trabzon ve Maçka'nýn Temmuz ayýna rastlayan bir kurak devreye sahip olduðu izlenmektedir. Buna karþýn yüksek kesimlerde ise böyle bir sýkýntýnýn olmadýðý anlaþýlmaktadýr. 20 Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41

2 Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Ekoloji Araþtýrma alanýnda "pseudomaki, orman ve alpin (yüksek dað) vejetasyonu" olmak üzere 3 tip vejetasyon görülmektedir. Bu vejetasyon tiplerinin oluþmasýnda topografik yapý, toprak ve iklimin etkisinin çok fazla olduðu anlaþýlmaktadýr (2). Araþtýrma alaný, Davis'in Türkiye için yapmýþ olduðu karelaj sistemine göre A7 karesinin tamamýnda, yer yer de, A8 karesinin içerisinde yer almaktadýr (8). Araþtýrma materyalini, Trabzon ve yöresinde doðal olarak kayalýk ortamlarda yetiþen örtü bitkileri oluþturmaktadýr. Bu amaçla, yýllarý arasýnda Trabzon'un Deðirmendere ve Solaklý Çayý havzalarýnda olmak üzere 3 farklý yükselti-iklim kuþaðý (0-400 m, m ve 1800 m'nin üzeri) ile bu kuþaklardaki kuzey baký grubu (K, KB, KD ve D) ve güney baký grubuna (G, GB, GD ve B) ait toplam 83 örnek alan alýnmýþtýr. Örnek alanlar en küçük alan yöntemine göre belirlenmiþtir (9). Böylelikle, arazide her bir örnek alandaki bitkiler Braun-Blanquet (10)'e göre örtme oranlarý ve bir araya geliþ biçimlerine (sosyabilite) dayalý "Örnek Alan Tablosu"na kaydedilmiþlerdir. Teþhisleri arazide yapýlamayan bitki türlerinden örnekler alýnmýþ ve K.T.Ü Orman Fakültesi Herbaryumu (KATO) ile H.Ü Biyoloji Bölümü Herbaryumlarýnda Davis (8)'e göre teþhisleri gerçekleþtirilmiþtir. Her bir örnek alanda toprak profilleri açýlarak torba örnekleri alýnmýþ ve topraklarýn bazý fiziksel-kimyasal analizleri Gülçür (11), Kantarcý (12), Çepel (13) ve Akalýn (14)'a göre yapýlarak yorumlanmýþtýr. Araþtýrma alanýnda kayalýk ortamlarda belirlenen örtü bitkilerin oluþturduðu kompozisyonlara ait özelliklerin deðiþimleri ve farklýlýklarý varyans analiz yöntemi (15) ile Þekil 1. Araþtýrma alanýnýn haritalarý. Duncan Multiply Testi yardýmýyla istatistiksel olarak irdelenmiþtir. Araþtýrma boyunca tüm bu istatistiki iþlemlerin yapýlmasýnda Statgraph paket programýndan yararlanýlmýþtýr. Þekil 2. Trabzon, Meryemana, Maçka ve Of'a ait iklim diyagramlarý. Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41 21

3 Ekoloji BULGULAR Araþtýrma alanýnda 83 adet örnek alanda 220 adet farklý bitki taksonu belirlenmiþtir. Bitki türlerinin farklý yükseltiiklim kuþaklarýna göre daðýlýmý dikkate alýndýðýnda; 59 adeti m, 134 adeti m ve 116 adeti ise 1800 m ve üstündeki yükselti-iklim kuþaklarýnda bulunmaktadýr. Kayalýk ortamlarda yer alan örtü bitkileri, araþtýrma alanýndaki doðal bitki örtüsünün formasyonlarý göz önüne alýnarak 3 yükselti-iklim ve 2 farklý baký (kuzey baký grubu, güney baký grubu) grubuna göre incelenmiþ, oluþturduklarý floristik kompozisyonlar ile bitkilere ait tekrarlanma oranlarý ve örtme deðerleri belirlenerek tablolaþtýrýlmýþtýr (Tablo 1, 2 ve 3). Tablo 1'de verildiði üzere m yükselti-iklim kuþaðýnda kayalýk ortamlarda en fazla rastlanan türler sýrasýyla ve tekrarlanma oranlarýna göre aþaðýdaki gibi sýralanmýþtýr; Tekrarlanma oranlarý yüksek olan türler Tür Tekrarlanma (%) Sedum pallidum subsp. bithynicum 70 Veronica persica 65 Galium sylvaticum 55 Anthemis tinctoria var. pallida 45 Teucrium polium 40 Buna karþýn en az rastlanan türler ise % 5 oranýnda; Fumana procumbens, Astragalus sp., Centaurea cheiranthifolia var. purpurascens, Helianthemum nummularium subsp. tomentosum, Astragalus viridissimus vb. türler olmuþtur m. yükselti kademesinde örtü bitkilerinin kayalýk ortamlardaki bulunuþlarý ve örnek alanlardaki tür sayýlarýnda belirgin bir artýþ gözlenmektedir (Tablo 2). Genellikle orman örtüsünün egemen olduðu bu zonda, orman kenarý ile açýk alanlarda en fazla rastlanan türler sýrasýyla ve tekrarlanma oranlarýna göre aþaðýdaki gibi sýralanmýþtýr; Tekrarlanma oranlarý yüksek olan türler Tür Tekrarlanma (%) Veronica persica Sedum spurium Sedum pallidum subsp. bithynicum Primula vulgaris subsp. vulgaris Myosotis sylvatica Buna karþýn en az rastlanan türler ise; Achillea sp., Alchemilla erytropoda, Orthillia secunda, Oxalis acetosella, Fumana procumbens, Stelleria holostea, Coronilla orientalis var. orientalis, Lamium maculatum, Globularia sp., Omphalades cappadocica vb. türlerdir. Zengin subalpin ve alpin bitki örtüsü türleri ve kompozisyonlarýna sahip 1800 m ve üzeri yükselti kademesindeki örnek alanlarda saptanan bitki türü sayýsý çok daha fazladýr. Bu yükselti kuþaðýndaki kayalýk ortamlarda yetiþen bitkilerde dikkati çeken en önemli özellik, floristik kompozisyonlar içinde yer alan bitkilerin birçoðunun çiçekli dönemde olmasý ve çeþitli renk görünümlerinden oluþan bir mozayik içermesidir. Bu yükselti kademesinin örnek alanlarýnda en fazla rastlanan türler sýrasýyla Tablo 3'den izleneceði gibi tekrarlanma C. ACAR - M. VAR - L. ALTUN Tekrarlanma oranlarý yüksek olan türler Tür Tekrarlanma(%) Minuartia circassica Myosotis alpestris Campanula tridentata Draba polytricha Sedum spurium oranlarýna göre aþaðýdaki gibi sýralanmýþtýr; Buna karþýn en az rastlanan türler ise % 4.55 tekrarlanma oraný ile; Scleranthus annuus subsp. annuus, Primula elatior, Anthemis tinctori var. pallida, Daphne oleoides subsp. kurdica, Medicago papillosa, Alyssum murale var. murale, Bornmuellera cappodocica vb. türleridir (Tablo 3). Farklý yükselti-iklim kuþaklarýndaki örnek alanlarda bulunan türlerin örtme deðerleri arasýnda da farklýlýklar tespit edilmiþtir. Tablo 1'den görüleceði üzere; m yükselti-iklim kuþaðýnda Sedum pallidum subsp. bithynicum (1550.5), Muscari comosum (612.5) ve Cruciata taurica (551.5) örtme deðerleri en yüksek türler olmasýna karþýn, Clinopodium vulgare, Symphitum officinale, Thlaspi arvense, Alyssum alyssoides,campanula betulifolia gibi türlerin örtme deðerleri çok düþük olduklarý ortaya çýkmýþtýr m zonunda yer alan bitki türlerinin örnek alanlardaki örtme oranlarýna bakýldýðýnda; Muscari comosum (372.5), Primula vulgaris subsp. vulgaris (355.6) ve Genista tinctoria (337.7) türlerinin örtme deðerleri yüksek görülürken Juniperus communis subsp. alpina, Agrimonia agrimonioides, Sedum alpestre, Centaurea sp., Aubriata sp., Cerastium fontanum, Calystegia sylvatica ve Nepeta sp. türleri en düþük deðerlere sahip olduklarý belirlenmiþtir (Tablo 2) m.'nin üzeri yüksek daðlýk kesimde ise; Rhododendron caucasicum (818.2), Alchemilla caucasica (490.0), Alchemilla retinervis (341.8) türleri yüksek örtme deðerleri göstermiþlerdir. Buna karþýn örtme deðeri çok düþük olanlar ise; Euphorbia herniarifolia var. glaberrima, Gentiana pyreanica, Scleranthus annuus subsp. annuus, Myosotis sp., Scabiosa caucasica, Ranunculus caucasica, Anthemis tinctoria var. pallida vb. türlerdir (Tablo 3). Kayalýk ortamlarda yetiþen bu bitkilerin yetiþme ortamý özellikleri incelendiðinde; toprak tekstürü açýsýndan kum oraný yüksek olduðu anlaþýlmaktadýr. Tüm yükselti kademelerindeki topraklar kumlu balçýk tekstüründedir. Araþtýrma alanýnda toprak derinliði yükselti arttýkça azalmaktadýr. Tablo 4'de görüldüðü gibi toprak derinliði ile yükselti-iklim kuþaklarý arasýnda 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli farklýlýk bulunmaktadýr. Yükselti kuþaklarýna göre toprak derinliðinin azalmasý, topraðýn fiziksel ve kimyasal ayrýþmasýnýn yeterli düzeyde olmamasý yanýnda, yüzeysel akýþ ile topraðýn taþýnmasý sonucu sýrtlarda ve üst yamaçlarda sýð ve taþlý topraklar, alt yamaçlarda ve taban arazilerde derin ve daha az taþlý veya taþsýz topraklar meydana gelmesinden kaynaklanmaktadýr. Zira, toprak oluþumunda önemli bir etkiye sahip olan sýcaklýk, yükselti arttýkça azalmaktadýr. Topraðýn mineralojik bileþimini oluþturan kum, toz ve kil tane boyutundaki fraksiyonlar arasýnda I. yükselti-iklim 22 Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41

4 Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Ekoloji Tablo 1. Kayalýk alanlarda yetiþen örtü bitkilerine ait floristik kompozisyon (0-400 m.). Tekrar Tekrar Örtme Sayýsý % Deðeri Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41 23

5 Ekoloji C. ACAR - M. VAR - L. ALTUN Tablo 2. Kayalýk alanlarda yetiþen örtü bitkilerine ait floristik kompozisyon ( m.). Tekrar Tekrar Örtme Sayýsý % Deðeri 24 Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41

6 Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Ekoloji Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41 25

7 Ekoloji C. ACAR - M. VAR - L. ALTUN 26 Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41

8 Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Ekoloji Tablo 3. Kayalýk alanlarda yetiþen örtü bitkilerine ait floristik kompozisyon (1800 m. ve üstü). Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41 27

9 Ekoloji C. ACAR - M. VAR - L. ALTUN 28 Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41

10 Trabzon ve Yöresinin Kayalýk Ortamlarýnda Yetiþen Örtü Bitkileri Üzerine Ekolojik Bir Araþtýrma Ekoloji kuþaðý ile III. yükselti-iklim kuþaðý arasýnda istatistiksel anlamda 0,05 yanýlma olasýlýðý ile farklýlýk bulunmaktadýr. Kum oranýnýn yükseltiye baðlý olarak artmasý üzerinde anakayanýn (granit) mineralojik bileþimi, iklim özellikleri (sýcaklýk ve yaðýþ) ve yýkanma-birikme olaylarýnýn önemli etkisinin olduðu söylenebilir. Toz fraksiyonun yükseltiye göre deðiþimi incelendiðinde I. yükselti-iklim kuþaðý ile III. yükselti-iklim kuþaðý arasýnda 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli farklýlýk bulunmaktadýr. Toprak ph'sýnýn yükselti-iklim kuþaklarýna göre deðiþimi her 3 yükselti kademesine göre 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli farklýlýk göstermektedir. Tablo 4 incelendiðinde; ph deðiþimlerinin yükselti-iklim kuþaklarý ile ters orantýlý olduðu anlaþýlmaktadýr. Yine ayný tabloya göre, organik madde her yükselti-iklim kuþaðýnda 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli farklýlýklar arz etmektedir. Organik maddenin toprak içerisindeki varlýðýnýn yükseltiye baðlý olarak artmasý mineralizasyonun toprak içerisinde hýzlý olmadýðýný göstermektedir. Topraktaki yarayýþlý su biriktirme kapasitesi ile yükseltiiklim kuþaklarý arasýnda 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli iliþki bulunmaktadýr. Tablo 4 incelendiðinde yükselti arttýkça topraklarýn su biriktirme kapasitesinin düþtüðü görülmektedir. Zira, yükseklere çýkýldýðýnda toprak derinliði azalmakta, toprak türü ise kumlu-balçýk özelliði göstermektedir. Kumlu balçýk topraklarda kum yüzdesi fazladýr. Bu sebeple kumlu topraklarýn su tutma kapasiteleri düþüktür. % Kil, % iskelet ve bitkilerin alaný örtme yüzdeleri yükselti-iklim kuþaklarýna göre 0,01 ve 0,05 yanýlma olasýlýðýna göre önemli bir iliþki göstermemektedir. Tablo 5'de kayalýk ortam örnek alanlarýna ait bazý yetiþme ortamý özelliklerinin bakýya göre deðiþimi incelenmiþtir. Tablodan da anlaþýlacaðý üzere ph ve organik madde miktarlarýnýn bakýlara göre (KBG, GBG) 0,05 yanýlma olasýlýðý ile önemli farklýlýk gösterdikleri anlaþýlmaktadýr. KBG'nda ph deðerlerinin GBG'na göre daha düþük olduðu anlaþýlmýþtýr. Burada KBG'nun GBG'na göre daha yaðýþlý olmasýnýn ph'nýn düþmesine sebep olduðu kanýsýna varýlmaktadýr. Organik maddenin topraktaki miktarý ise GBG' nda KBG'na göre daha düþük olarak belirlenmiþtir. TARTIÞMA VE SONUÇ Bu araþtýrma bir bitki sosyolojisi çalýþmasý deðildir. Bu nedenle kayalýk ortamlarda verilen türlerin bulunduðu tablolar (Tablo 1, 2 ve 3) ileri düzeye götürülmemiþtir. Ancak, tablolardan da anlaþýlacaðý üzere türlerin yayýlýþýnda yükselti ve vejetasyon tiplerinin önemli bir etkisinin olduðu Tablo 4. Kayalýk ortam örnek alanlarýna ait bazý yetiþme ortamý özelliklerinin yükseltiye göre deðiþimi. Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41 29

11 Ekoloji C. ACAR - M. VAR - L. ALTUN Tablo 5. Kayalýk ortam örnek alanlarýna ait bazý yetiþme ortamý özelliklerinin bakýya göre deðiþimi. görülmektedir. Özellikle yüksek dað kesimlerinde tür sayýsýnýn artýþ gösterdiði ve geniþ yamalar halinde alaný kapladýklarý dikkat çekicidir. Aþaðý kesimlerde (0-400 m. yükseli-iklim kuþaðý) ise daha çok antropojen etkiler izlenmektedir. Bölgede kayalýk vejetasyon tipi özellikle Doðu Karadeniz Bölgesi'nin yüksek daðlýk kesimlerinde kuzeye bakan yamaçlarý ile güneye bakan yamaçlarý arasýndaki geçiþ zonu ile asli türün Picea orientalis olduðu sarp vadi yakýnlarýndaki orman alanlarýnda dikkat çekicidir. Bu nedenle buna benzer çalýþmanýn tüm bölge içinde yaygýnlaþtýrýlmasý önerilebilir. Zira, bölgenin toprak koruma açýsýndan önemli örtü bitkileri ile çalý ve aðaç katýnýn birlikte ele alýnmasýnýn doðru bir yaklaþým olacaðý ve elde edilen sonuçlarýn da pratiðe aktarýlabileceði kanaatini taþýmaktayýz. KAYNAKLAR 1. Anþin, R., Doðu Karadeniz Bölgesi Florasý ve Asal Vejetasyon Tiplerinin Floristik Ýçerikleri, Doçentlik Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, Trabzon, Anþin, R., Türkiye'nin Flora Bölgeleri ve Bu Bölgelerde Yayýlan Asal Vejetasyon Tipleri, Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 6, 2, , Anonim, Trabzon Ýlinin Genel Jeolojisi, MTA Genel Müdürlüðü, Topraksu Genel Müdürlüðü, Doðu Karadeniz Havzasý Topraklarý, Topraksu Genel Müd. Yayýn No: 310, Ankara, Erinç, S., Klimatoloji ve Metodlarý, 2. Baský, Ýstanbul Üniversitesi Coðrafya Enstitüsü Yayýnlarý No: 35, Ýstanbul, Anonim, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüðü, Trabzon, Meryemana, Maçka, Of, Uzungöl'e Ait Ýklim Verileri, Walter, H., Vegetationszonen und Klima, E. Ulmer, Stutgart, Davis, P. H., Flora of Turkey and the East Aegean Island, Vol. I., Aldine Publishing Co., Edinburgh, Akman, Y., Ketenoðlu, O., Vejetasyon Ekolojisi (Bitki Sosyolojisi), Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Yayýnlarý, Yayýn No: 146, Ankara, Braun-Blanquet, J., Pflanzensoziologie, Springer-Verlag, Wien, Gülçür, F., Topraðýn Fiziksel ve Kimyasal Analiz Metodlarý, Ýstanbul Üniversitesi Yayýnlarý. No: 1970, Orman Fakültesi Yayýn. No: 201, Kurtuluþ Matbaasý, Ýstanbul, Kantarcý, M. D., Aladað Kütlesinin (Bolu) Aklanýndaki Uludað Göknarý Ormanlarýndaki Yükselti-Ýklim Kuþaklarýna Göre Bazý Ölü Örtü ve Toprak Özelliklerinin Analitik Olarak Araþtýrýlmasý, Ýstanbul Üniversitesi Yayýnlarý. No: 2634, Orman Fakültesi Yay. No: 274, Matbaa Teknisyenleri Basýmevi, Ýstanbul, Çepel, N., Toprak Ýlmi Ders Kitabý, Ýstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayýnlarý, Üniversite Yayýn No: 3416, Fakülte Yayýn No: 389, Taþ Matbaasý, Ýstanbul, Akalan, Ý., Toprak Bilgisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayýnlarý, Üniversite Yayýn No: 1058, Ders Kitabý No: 309, Ankara Üniversitesi Basýmevi, Ankara, Ercan, M., Bilimsel Araþtýrmalarda Ýstatistik, T.C. Orman Bakanlýðý Kavak ve Hýzlý Geliþen Tür Orman Aðaçlarý Araþtýrma Müdürlüðü, Ýzmit, Ekim- Kasým- Aralýk 2001, Sayý: 41