İSTANBUL İLİ ANADOLU LİSELERİ TEMELİNDE İNGİLİZCE ÖĞRETMENLERİNİN ARAÇ-GEREÇ VE TEKNOLOJİ KULLANIM OLANAKLARI / YETERLİLİKLERİ

Transkript

1 T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI DOKTORA TEZİ İSTANBUL İLİ ANADOLU LİSELERİ TEMELİNDE İNGİLİZCE ÖĞRETMENLERİNİN ARAÇ-GEREÇ VE TEKNOLOJİ KULLANIM OLANAKLARI / YETERLİLİKLERİ Ramazan ZENGİN Tez Danışmanı: Prof. Dr. Tülin POLAT İSTANBUL i

2 T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YABANCI DİLLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI İNGİLİZ DİLİ EĞİTİMİ BİLİM DALI DOKTORA TEZİ İSTANBUL İLİ ANADOLU LİSELERİ TEMELİNDE İNGİLİZCE ÖĞRETMENLERİNİN ARAÇ-GEREÇ VE TEKNOLOJİ KULLANIM OLANAKLARI / YETERLİLİKLERİ Ramazan ZENGİN Tez Danışmanı: Prof. Dr. Tülin POLAT İSTANBUL ii

3 ÖZ Günümüzde teknolojik devrim, bilgi ve kültür iletişimini derinden etkileyerek, bilgi alışverişini sağlayan araçları kökten değiştirmiştir. Öğretim sürecinin de bir iletişim biçimi olduğunu düşünürsek bu değişmelerden, öğrenme-öğretme süreçlerinin de etkilenmesi doğaldır. İngilizce öğretiminin de nitelikli ve çağın koşullarına uygun biçimde düzenlenmesinde teknolojik gelişmelerin getirdiği yeni bilgi ve iletişim araçlarının kullanılması artık kaçınılmaz bir gerçektir. Bu noktada, ülkemizde bilişim teknolojisinin İngilizce öğretim sürecindeki kullanımının ne düzeyde olduğunun sorgulanması gerekir. İstanbul ili Anadolu Liseleri temelinde İngilizce öğretmenlerinin araç-gereç ve teknoloji kullanım olanaklarının/yeterliliklerinin araştırılmasına ilişkin çıkış noktasını da bu düşünce oluşturmuştur. İngilizce nin küresel iletişimi sağlayan bir dil konumuna gelmiş olması, İngilizce nin öğrenmeye duyulan gereksinimi tüm dünyada inanılmaz ölçüde yoğunlaştırmıştır. Bu yönelimin yansımasını ülkemizde de görmek olanaklıdır. Ülkemizde yabancı dil öğrenmek neredeyse İngilizce yi öğrenmek anlamına gelmektedir. Bu araştırmada bu yönelimden yola çıkarak İngilizce öğretmenlerinin teknoloji kullanım yeterliliklerini ve olanaklarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu nedenle yabancı dil öğretimini ağırlık noktası olarak alan Anadolu Liseleri temel inceleme alanı olarak saptanmıştır. Araştırma evreni İstanbul ili ile sınırlı tutulmuş ve bütüncül bir yaklaşım izlenerek İstanbul ili içinde bulunan 39 Anadolu Lisesi araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmada yöntemsel olarak 4 bölüm, 11 soru ve 148 yanıt seçeneğinden oluşan ve araştırmanın amacına uygun olarak geliştirilen bir sormaca İstanbul ili Anadolu Liselerinde görev yapan toplam 316 İngilizce öğretmenine ulaştırılmıştır. Araştırmanın temelini oluşturan geri dönütler ise 241 İngilizce öğretmeninden elde edilen yanıtlardır. Sormaca kapsamında İngilizce öğretmenlerinden İngilizce öğretimi bağlamında genelde araç-gereç özelde bilgisayar ve İnternet teknolojileri ile ilgili yeterliliklerine/olanaklarına yönelik görüşleri alınmıştır. Elde edilen bulgular ışığında İngilizce öğretmenlerinin yetiştirilmesine yönelik teknoloji odaklı bir yaklaşım önerisi de yapılmıştır. ABSTRACT Technological revolution has deeply affected culture and information exchange and has radically altered information and communication technologies in the contemporary world. If we regard education also as a means of communication then it is natural that learning-teaching processes are equally influenced by these changes. It is a fact that new technological materials and instruction technologies cannot be overlooked in effective foreign language teaching. At this point, to what extent the instruction technologies are made use of in the English language teaching process in Turkey needs to be questioned. It is this idea that prepared the basis to the research called The use of instruction technologies and language teaching materials of the English language teachers in the Anatolian High Schools in Istanbul. Since English has become the global communication language, the demand to learn English has dramatically increased. It is possible to see its reflection also in Turkey. English has reached such a position in Turkey that learning a foreign language is almost equal to learning English. In line with this idea, this research aims to investigate the use of instruction technologies and language teaching materials of the English language teachers. Thus, Anatolian High Schools, which mainly focus on foreign language education, have been selected as research area. The universe of the research has been limited to the 39 Anatolian High Schools that are in Istanbul. As the research method, a questionnaire that consists of 4 parts, 11 questions and 148 answer options has been used. This questionnaire, which has been developed according to the requirements of this research, has been given to 316 English language teachers who work in the Anatolian schools in Istanbul. 241 English language teachers have answered the questionnaire and these 241 answered questionnaires form the basis of this research. Included in the questionnaire, English language teachers have been asked to state their capabilities/facilities regarding use of instructional tools in general, computer skills and internet technologies in particular within the context of ELT. In light of the findings of this research, a technology-based approach has been suggested for teacher training. iii

4 ÖNSÖZ İçinde bulunduğumuz ve bilgi çağı dediğimiz 21. yüzyılda bilgi ve iletişim teknolojileri hızla gelişmektedir. Bu gelişim yaşantımızın her alanını etkilemektedir. Eğitim de bu alanlardan biridir. Bilgisayar ve İnternet teknolojileri okullara, sınıflara girmekte ve her derste izlencenin bir parçası olmaktadır. 21. yüzyıl bilgi toplumunun bireyi olabilmenin koşullarından biri bilgisayar, İnternet gibi teknolojik bilgi ve iletişim araçlarını kullanabilmektir. Tüm bu gelişmeleri görmemezlikten gelmek veya bu gelişmelere kayıtsız kalmak imkansızdır. Bu nedenle, günümüz Türkiye sinde, okullarda İngilizce öğretmenlerinin dil öğretiminde teknolojik gelişmeleri ne derece takip edebildiklerini, bu yeniliklerden ne derece yararlandıklarını saptamak amacıyla İstanbul ili Anadolu Liseleri temelinde İngilizce öğretmenlerinin araç-gereç ve teknoloji kullanım olanakları/yeterlilikleri araştırılmıştır. Anadolu Liselerinin seçilme nedeni ise bu okullarda diğer lise tiplerine oranla yabancı dil öğretiminin daha yoğun ve kapsamlı olmasıdır. Doktora tezimi hazırlama sürecinde değerli fikirleri ile yardim ve desteklerini aldığım herkese minnettarım. Öncelikle çalışmamda emeği geçen, araştırmamın her aşamasında bana değerli fikirleri ile yön veren, bilgisini ve zamanını özen ve titizlikle benden esirgemeyen, çok kızdığı zamanlarda bile her türlü sorunuma içtenlikle ve sevgiyle yol gösteren, umutsuzluğa düştüğümde beni yüreklendiren danışman hocam Prof. Dr. Tülin POLAT a sonsuz teşekkür borçluyum. Tez izleme jürisinde değerli fikirleriyle ve yapıcı eleştirileriyle Prof. Dr. Tülin POLAT ile birlikte tezimi yönlendiren ve bu hale gelmesinde büyük emekleri olan sayın Prof. Dr. Şeyda OZİL ve Doç. Dr. Alev BULUT a teşekkürü bir borç bilirim. Tezimin yazma aşamasında eğitici kimliklerinden yararlandığım değerleri hocam Doç. Dr. Necmettin SEVİL, sevgili meslektaşlarım Yrd. Doç. Dr. Dilek İNAL ve iv

5 Yrd. Doç. Dr. Özlem İlker ETUŞ un katkılarını da unutamam. Kendilerine yürekten teşekkür ediyorum. Çalışmamanın istatistik bölümlerinde büyük bir sabır ve anlayışla bana yol gösteren ve yardımcı olan sevgili arkadaşım ve meslektaşım Ar. Gör. Dr. Yasemin DERELİOĞLU na çok şey borçluyum. Teşekkürler sevgili Yasemin... Görev yaptığım İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitim Bölümü ndeki öğretim elemanlarına, meslektaşlarıma ve arkadaşlarıma da gereksinim duyduğum her andaki yardımları ve katkıları için, özellikle sormacaların okullara dağıtılması ve toplanması aşamasında içtenlikle yardımları için sonsuz teşekkürlerimi sunmak isterim. Araştırmamın temelini oluşturan sormacayı büyük bir içtenlikle ve titiz bir şekilde yanıtlayan İstanbul ili Anadolu Liselerinde görev yapan bütün İngilizce öğretmenlerine ve okul yöneticilerine de ayrıca teşekkür etmek isterim. Ayrıca çalışmalarımda esin kaynağım olan İstanbul Üniversitesi, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi ndeki sevgili öğrencilerime ve maddi, manevi yardımlarıyla her an yanımda olan aileme sonsuz teşekkürler... Eylül 2005 Ramazan Zengin v

6 İÇİNDEKİLER ÖZ...iii ÖNSÖZ... iv İÇİNDEKİLER... vi ŞEKİLLER LİSTESİ... ix TABLOLAR LİSTESİ... x GRAFİKLER LİSTESİ... xi SPSS VERİLERİ LİSTESİ...xiii GİRİŞ DEĞİŞEN DÜNYANIN YENİ KOŞULLARI BAĞLAMINDA YABANCI DİL OLARAK İNGİLİZCE Yüzyılda İngilizce Yabancı Dil Olarak İngilizce ve Küreselleşme Yabancı Dil Olarak İngilizce ve Avrupa Birliği Yabancı Dil Olarak İngilizce ve Teknolojik Gelişmeler Değişen Dünyada Öğrenme-Öğretme Süreçleri Öğretme ve Öğrenme Süreçlerinde Yeni Yönelimler ve İlkeler Öğretme ve Öğrenme Süreçlerinde Öğretim Teknolojileri Öğretim Teknolojileri ve Bireysel Öğrenme Teknikleri Öğretim Teknolojileri ve Kitlesel Öğrenme Teknikleri ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ BAĞLAMINDA YABANCI DİL OLARAK İNGİLİZCE Öğretim Teknolojileri ve Çevrimiçi (Online) Uygulamalar E-Posta Projeleri İnternet Tabanlı Senkron Eğitim İnternet Tabanlı Asenkron Eğitim E-Dergiler, E-Gazeteler İnternet Tabanlı Sözlükler Bağımlı Dizin Sesli ve/veya Görüntülü Canlı Bağlantılar Elektronik İlgi/Tartışma ve Sohbet Kümeleri Uzaktan Erişimli E-Kütüphaneler İnternet Üzerinden Çeviri İnternet Üzerinden Alıştırma ve Pratik Web Siteleri Okullar Arasında Video Konferans Yardımıyla Ortak Ders Öğretim Teknolojileri ve Çevrimdışı (offline) Uygulamalar Çokluortam (Multimedia) Eğitim Yazılımları İç İnternet (intranet) Elektronik Sözlükler Yazarlık Sistemleri vi

7 3. İSTANBUL İLİ ANADOLU LİSELERİ İNGİLİZCE ÖĞRETMENLERİNİN DİL ÖĞRETİM SÜRECİNDE ARAÇ- GEREÇ VE TEKNOLOJİ KULLANIM YETERLİLİKLERİ / OLANAKLARI Veri Toplama Aracı Olarak İstanbul İli Anadolu Liseleri Yöneticileriyle Görüşme İstanbul İli Anadolu Liseleri İngilizce Öğretmenlerinin Dil Öğretim Araç-Gereç ve Teknoloji Kullanım Yeterliliklerini/Olanaklarını Ölçmeye Yönelik Sormaca Sormacanın Amaç, Kapsam ve Yapısı Sormacanın Uygulanması Verilerin Bilgisayar Ortamına Aktarılması Verilerin Analiz Yöntemi Veri Tabanı ile ilgili Bulgular, Grafikler ve Tablolar Sormaca Bölüm 1 (SB1), İstanbul ili Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Demografik Profili Sormaca Bölüm 2 (SB2), İstanbul ili Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Görsel, İşitsel ve Görsel-İşitsel Dil Öğretim Araç-Gereç Kullanım Yeterlilikleri ve Olanakları Sormaca Bölüm 3 (SB3), İstanbul İli Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Çevrimiçi ve Çevrimdışı Uygulamaları Sormaca Bölüm 4 (SB4), İstanbul İli Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Genel Anlamda Dil Öğretim Araç-Gereçlerle ilgili Kullanım Yeterlilikleri, Karşılaştıkları Güçlükler ve Eğitimleri Veri Tabanı ile ilgili Bulgular, Grafikler ve Tabloların Genel Değerlendirilmesi Veri Tabanı ile ilgili Bulguların İlişkilendirilmesi Bulguların İlişkilendirilmesi ve Genel Değerlendirilmesi İNGİLİZCE ÖĞRETMENİ YETİŞTİRİLMESİNDE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ İngilizce Öğretmeni Eğitiminde Teknoloji Odaklı Materyal Geliştirme Uygulamaları Teknoloji Odaklı Yazma Alıştırmaları Teknoloji Odaklı Dinleme Alıştırmaları Teknoloji Odaklı Konuşma Alıştırmaları Teknoloji Odaklı Okuma Alıştırmaları Teknoloji Odaklı Sözcük Öğretim Alıştırmaları Teknoloji Odaklı Dilbilgisi Alıştırmaları Elektronik-kümeler (e-kümeler) Web-sayfası, web-sitesi Tasarımı Elektronik Çalışma Yapraklarının Hazırlanması Microsoft PowerPoint ile Sunu Hazırlama Yazarlık Sistemleri vii

8 SONUÇ KAYNAKÇA TEKNOLOJİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ Ek.1: İlçeler Temelinde İstanbul daki Anadolu Liselerinin Listes. 278 Ek.2: Sormacanın Anadolu Liselerinde Uygulanmasına ilişkin İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü nün İzin Yazısı Ek.3:İstanbul ili Anadolu Liselerinde uygulanan Sormaca Örneği 285 Ek.4: Milli Eğitim Bakanlığı Anadolu Liseleri Yönetmeliği Ek.5: İstanbul Üniversitesi, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü, İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı Ders Kayıt Çizelgesi ÖZGEÇMİŞ viii

9 ŞEKİLLER LİSTESİ Üç Farklı Ulusal Şirket Arasında Uluslararası İletişim Dili Olarak Şekil 1 9 İngilizce nin Kullanımı Şekil 2 Gardner in Çoklu Zeka Kuramı 35 Şekil 3 Doğrusal Öğrenme Kuramı 45 Şekil 4 Seçenekli Öğrenme Kuramı 45 Şekil 5 İnternet Tabanlı Eğitimde Sanal Bir Sınıf Listesi 52 Şekil 6 İnternet Tabanlı Eğitimde Öğrencinin Sanal Sınıfa Gönderdiği E-Posta 53 Şekil 7 Öğretmenin Sanal Sınıfta İnternet Ortamında Yayınlamış Olduğu Haftalık Modüler Ödevler. 54 Şekil 8 İnertnette Bulunan e- dergiler, e-gazeteler 56 Şekil 9 Merriam-Webster Çevrimiçi Sözlüğünün Web-sitesi 58 Şekil 10 Çevrimiçi Bağımlı Dizinler 59 Şekil 11 Bağımlı Dizin de (Concordance) academic Sözcüğünün Arama Sonuçları. 60 Şekil 12 Sesli ve/veya Görüntülü Bağlantılar 61 Şekil 13 Elektronik İlgi/Tartışma, Sohbet Kümeleri 62 Şekil 14 Yahoo Groups, Dil Öğrencileri için Dil Öğrenme Kümesi 63 Şekil 15 E-kütüphane 64 Şekil 16 İnternet üzerinden Çeviri 65 Şekil 17 İnternet Üzerinden Çeviri 66 Şekil 18 Çevrimiçi Alıştırma ve Pratik Web-sitesi 68 Şekil 19 Çevrimiçi Alıştırma ve Pratik Web-sitesi 69 Şekil 20 Çevrimiçi Alıştırma ve Pratik Web-sitesi 70 Şekil 21 Okullar Arasında Video Konferans Yardımıyla Yapılan bir Ders 71 Şekil 22 Çokluortam için bir Örnek 73 Şekil 23 Redhouse CD Sözlük 76 Şekil 24 Hot Potatoes Yazarlık Sistemi Yazılımının Ana Sayfası 78 Şekil 25 Hot Potatoes Yazarlık Sisteminin Alıştırma Oluşturma Ekranı 78 Şekil 26 E-posta Projelerinden bir Örnek 232 Şekil 27 Longman Dictionary of Contemporary English Elektronik Sözlük 233 ix

10 Şekil 28 İnternette Konuşma Alıştırmaları 235 Şekil 29 İnternette Okuma Alıştırmaları 236 Şekil 30 İnternette Sözcük Öğretim Alıştırmaları 239 Şekil 31 İnternette Sözcük Öğretim Alıştırmaları 240 Şekil 32 PixAround Yazılımı ile sanal veya gerçek ortamların birebir dolaşılması 241 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 Socrates Programı nın Genel Yapısı 16 Tablo 2 Avrupa Birliği nde Meslek Eğitimi 17 Tablo 3 Avrupa Birliği nin Diğer Eğitim Programları 18 Tablo 4 İnternet Erişimine Sahip Okul Sayısı Eğitim ve Öğretim Yılında Türkiye deki Okul, Öğrenci ve 22 Tablo 5 Öğretmen Sayısı. Tablo 6 Dünyadaki İnternet Kullanım Oranı 24 Tablo 7 Farklı Arama Motorlarından Elde Edilen Kaynak Sayısı 41 Tablo 8 Bireysel Öğrenme ve Kitlesel Eğitim 46 Tablo 9 İnternet Üzerinden Yapılan bir Metnin Çeviri Örneği 66 İstanbul ili Anadolu Liseleri Yöneticileriyle Yapılan Görüşmelerden 83 Tablo 10 Elde Edilen Veriler Tablo 11 Anadolu Liselerinde 1 Sınıfa Düşen Ortalama Öğrenci Sayısı 85 Tablo 12 Anadolu Liselerinde 1 İngilizce Öğretmenine Düşen Ortalama Öğrenci 89 Sayısı Tablo 13 Anadolu Liselerinde 1 Bilgisayar Başına Düşen Ortalama Öğrenci 91 Sayısı Tablo 14 Sormacanın Uygulanması ile ilgili Genel Sayılar ve Yüzdeler 93 Tablo 15 Sormacanın Genel Yapısı 96 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Yaş 108 Tablo 16 Gruplandırması Tablo 17 İstanbul Anadolu Liselerinde var olan Görsel Araç-Gereçler 121 Tablo 18 İstanbul ili Anadolu Liselerinde bulunan İşitsel Araç-Gereçler 124 Tablo 19 Anadolu Liselerinde bulunan Görsel-İşitsel Araç-Gereçler 127 Tablo 20 Tablo 21 Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin Derslerinde kullandıkları Görsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin Derslerinde kullandıkları İşitsel Araç-Gereçler x

11 Tablo 22 Tablo 23 Tablo 24 Tablo 25 Tablo 26 Tablo 27 Tablo 28 Tablo 29 Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin Derslerinde kullandıkları Görsel-İşitsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin Okullarında Olsun ya da olmasın Kullanabilme Becerisine Sahip Oldukları Görsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin okullarında olsun ya da olmasın Kullanabilme Becerisine Sahip Oldukları İşitsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde İngilizce Öğretmenlerinin okullarında olsun ya da olmasın Kullanabilme Becerisine Sahip Oldukları Görsel-İşitsel Araç- Gereçler Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Çevrimiçi Uygulamaları Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Çevrimdışı Uygulamaları Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Araç- Gereç Kullanımında Karşılaştıkları Zorluklar Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Araç- Gereç Kullanımına Yönelik Almış Olduğu Eğitim Kaynakları GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1 İstanbul ili Anadolu Liselerinin İlçeler Temelinde Öğrenci Yüzdeleri 87 Grafik 2 Anadolu Liselerinde görev yapan İngilizce Öğretmenlerinin Görev 104 Yerleri Grafik 3 Anadolu Liselerinde Görev yapan İngilizce Öğretmenlerinin Cinsiyete 106 göre Dağılımı Grafik 4 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Yaş 108 Dağılımı Grafik 5 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Meslekte 111 Tecrübe Yılı Grafik 6 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Eğitim 113 Derecesi Grafik 7 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Mesleğe 114 Giriş Nedeni Grafik 8 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Mezun 115 Oldukları Fakülteler Grafik 9 İstanbul İli Anadolu Liselerinde Bulunan Görsel Dil Öğretim Araç- 122 Gereçleri Grafik 10 İstanbul İli Anadolu Liselerinde Bulunan İşitsel Dil Öğretim Araç- 125 Gereçleri Grafik 11 İstanbul İli Anadolu Liselerinde Bulunan Görsel-İşitsel Dil Öğretim 128 Araç-Gereçleri Grafik 12 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin İngilizce 134 Derslerinde Kullandıkları Görsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin 137 Grafik 13 Kullandıkları İşitsel Araç-Gereçler xi

12 Grafik 14 Grafik 15 Grafik 16 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Kullandıkları Görsel-İşitsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Kullanabilme Becerisine sahip Oldukları Görsel Araç-Gereçler Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin Kullanabilme Becerisine sahip Oldukları İşitsel Araç-Gereçler Grafik 17 Anadolu Liselerinde Görev Yapan İngilizce Öğretmenlerinin 153 Kullanabilme Becerisine Sahip Oldukları Görsel-İşitsel Araç-Gereçler Grafik 18 Anadolu Liselerinde var olan ve İngilizce Öğretmenlerinin 159 Kullanabildikleri Çevrimiçi Uygulamalar Grafik 19 Anadolu Liselerinde var olan ama İngilizce Öğretmenlerinin 160 Kullanamadıkları Çevrimiçi Uygulamalar Grafik 20 Anadolu Liselerinde olmamasına rağmen İngilizce Öğretmenlerinin 161 Kullanabildikleri Çevrimiçi Uygulamalar Grafik 21 Çevrimiçi Uygulamalar için Anadolu Liselerinde Gerekli Alt Yapı ve 162 Donanım yok ve İngilizce Öğretmenleri Kullanmayı Bilmiyorlar Grafik 22 Anadolu Liselerinde var olan ve İngilizce Öğretmenlerinin 165 Kullanabildikleri Çevrimdışı Uygulamalar Grafik 23 Anadolu Liselerinde var olan ama İngilizce Öğretmenlerinin 166 Kullanamadıkları Çevrimdışı Uygulamalar Grafik 24 Anadolu Liselerinde olmamasına rağmen İngilizce Öğretmenlerinin 167 Kullanabildikleri Çevrimdışı Uygulamalar Grafik 25 Çevrimdışı Uygulamalar için Anadolu Liselerinde Gerekli Alt Yapı ve 168 Donanım yok ve İngilizce Öğretmenleri Kullanmayı Bilmiyorlar Grafik 26 İngilizce Öğretmenlerinin Dil Öğretim Araç-Gereçlerini Kullanabilme 170 Yeterlilikleri Grafik 27 İngilizce Öğretmenlerinin Dil Öğretim Araç-Gereçlerinin 173 Kullanımında Karşılaştıkları Zorluklar Grafik 28 İngilizce Öğretmenlerinin Dil Öğretim Araç-Gereçlerinin Kullanımına 176 Yönelik Almış Olduğu Eğitimler Grafik 29 İngilizce Öğretmenlerinin Teknoloji odaklı Uygulamalarda 178 Yeterlilikleri Grafik 30 İngilizce Öğretmenlerinin Teknoloji odaklı Uygulamalara İlişkin 179 Eğitim İstekleri Grafik 31 Anadolu Lisesine ait Web-Sitesi 180 Grafik 32 Anadolu Lisesine ait Web-Sitesine Bilgi Girişi Yapabilme Becerisi 182 Grafik 33 M.E.B. in Diz Üstü Kampanyasından Yaralanma İstemi 183 xii

13 SPSS VERİLERİ LİSTESİ SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri xiii

14 SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri xiv

15 SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri xv

16 SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri SPSS Veri xvi

17 xvii

18 GİRİŞ Günümüzün gelişen bilgi ve iletişim teknolojisi ve insanların değişen ihtiyaçları yaygın olarak kullanılan eğitim ve öğretim yöntemlerinde, derslerde kullanılan araçgereçlerde köklü değişiklerin olmasına neden olmaktadır. Gerçekten de bilgisayar yazılım ve donanımlarında ortaya çıkan gelişmeler, bilgiye ulaşma hızını ve miktarını artırmış ve bilimsel araştırmaların sayısını ve kalitesini yükseltmiştir. Başka bir ifade ile günümüzde dünya üzerinde sahip olunabilecek en büyük güç, bilgi ve bilgiye ulaşabilme yeteneğine dönüşmüştür. Bilginin hızla üretildiği, paylaşıldığı 21. yüzyıl bilgi çağında okulların, öğretmenlerin, öğrencilerin ve Eğitim Fakültelerin rolleri ve sorumlulukları da değişmektedir. Örneğin, eğitim için öğrenci ve öğretmenin aynı zamanda ve aynı yerde olması bile gerekmemektedir. Yeni gelişen ve yaygınlaşan video-konferans, bilgisayar, İnternet teknolojileri öğrenci ve öğretmeni aynı ya da farklı zamanlarda ve yerlerde buluşturma olanağı vermektedir. Bu nedenle araştırmanın 1. Bölümü nde 21. yüzyılın koşullarında İngilizce nin durumu ele alınacak ve en yaygın yabancı dil olarak kullanılan İngilizce nin, küreselleşme ve Avrupa Birliği bağlamındaki durumu incelenecektir. Avrupa Birliği nin İngilizce ve öğretim teknolojileri bağlamında, eğitim politikaları irdelenecek, öğretme ve öğrenme süreçlerindeki yeni yönelimler ve ilkeler tartışılacaktır. Bu bağlamda değişen dünyada öğrenme ve öğretme süreçlerinin ne yönde değiştiği gösterilecek ve 21. yüzyılda eğitim alanında bir zorunluluk haline gelen öğretim teknolojilerinin gelişim çizgisi de ele alınacaktır. Araştırmanın 2. Bölümü nde ise yabancı dil olarak İngilizce, öğretim teknolojileri bağlamında ele alınacaktır. Öğretim teknolojileri ile ilgili ilkesel ve kuramsal açıklamaların yapıldığı bu bolümde çevrimiçi ve çevrimdışı uygulamalar gösterilecektir. Bu bölümde temel amaç, öğretim ya da bilişim teknolojilerinin getirdiği yenilikleri açıklayan bir temel oluşturabilmektir. Araştırmanın temel konusu olan İngilizce öğretiminde teknoloji kullanımı sorununun irdelenmesi, böyle bir temelin oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bu bölümde ayrıca İngilizce 1

19 öğretmenlerinin, öğretim teknolojilerinden yararlanarak gerek çevrimiçi gerek çevrimdışı uygulamalarla İngilizce derslerini nasıl daha etkin ve renkli bir biçime dönüştürebilecekleri de tartışılacaktır. Araştırmanın 3. Bölüm ü, İstanbul ili Anadolu Liselerinde görev yapan İngilizce öğretmenlerinin teknoloji kullanım yeterliliklerini/olanaklarını tartışmaya açan bölümdür. Bu araştırma, 21. yüzyıl bilgi çağının olmazsa olmazlarından olan öğretim teknolojileri ve yabancı dil üzerinde yoğunlaşılacaktır. Araştırmanın evreni olarak, diğer okullara oranla yabancı dil öğretiminin daha yoğun ve kapsamlı yürütüldüğü Anadolu Liseleri seçilecektir. Araştırma evreni olarak belirlenen Anadolu Liseleri ise İstanbul ili Anadolu Liseleri ile sınırlı tutulacaktır. Bu bağlamda İstanbul ilinde yer alan 39 Anadolu Lisesinde görev yapan İngilizce öğretmenlerinden amaca uygun bir biçimde geliştirilen sormaca aracılığı ile araç-gereç ve teknoloji kullanımı ile ilgili görüşleri alınacaktır. İstanbul ili Anadolu Liseleri öğretmenlerine uygulanacak sormaca 4 Bölüm (SB1, SB2, SB3, SB4), 11 soru ve 148 yanıt seçeneğinden oluşmaktadır. Bu amaç doğrultusunda geliştirilen sormaca, İstanbul ilinde bulunan Anadolu Liselerinde görev yapan İngilizce öğretmenlerine uygulanarak, okullarında bulunan görsel, işitsel, görsel-işitsel ve teknolojik araç-gereçlerin neler olduğu, İngilizce öğretmenlerinin hangi araç-gereçleri kullandıkları, hangilerini kullanabilme becerisine sahip oldukları saptanmaya çalışılacaktır. Ayrıca geliştirilen sormaca aracılığıyla İstanbul ili Anadolu Liselerinde görev yapan İngilizce öğretmenlerinin demografik yapıları, İngilizce öğretmenlerinin teknolojik dil öğretim araç-gereçleri kullanırken karşılaştıkları zorluklar, bu araç araç-gereçlerin kullanımına yönelik eğitim alıp almadıkları, kendilerini araç-gereç kullanımında ne derece yeterli gördükleri, bu yönde eğitim almak isteyip istemediklerine yönelik veriler elde edilmeye çalışılacaktır. Ham verilerin sunumundan sonra çapraz tablolar aracılığıyla belirlenen öğeler doğrultusunda bulguların ilişkilendirilmesi yapılacaktır. Sormacadan elde edilen verilerin oranları ve belirlenen öğeler arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark olup olmadığı SPSS for Windows (Statistical Package for the Social Sciences) 11.5 yazılımı ile yapılacaktır. 2

20 Çalışmanın 4. Bölümü nde ise İngilizce öğretmenlerinin yetiştirilmesinde öğretim teknolojilerinin yeri ve işlevi sorgulanacaktır. Bu bolümde İngilizce öğretmen adaylarının öğretim teknolojilerini verimli bir biçimde kullanabilmeleri için nasıl bir eğitimden geçmeleri gerektiği sorusuna yanıtlar aranacak ve öneriler geliştirilmeye çalışılacaktır. Geliştirilen öneri örneklerini somut bir temele dayandırabilmek amacıyla Türkiye de İngilizce öğretmeni yetiştiren programlarda yer alan Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme dersi temel alınacaktır. 3

21 1. DEĞİŞEN DÜNYANIN YENİ KOŞULLARI BAĞLAMINDA YABANCI DİL OLARAK İNGİLİZCE Yüzyılda İngilizce 20. yüzyılın son çeyreğine doğru başta teknolojik alanda olmak üzere ekonomik, kültürel, sosyolojik, politik ve sağlık gibi birçok alanda çok hızlı değişmeler olmuş ve bunlar toplumlara yansımıştır. Bu anlamda 20. yüzyılda sanayi toplumundan söz ederken, 21. yüzyılda bilgi toplumundan, bilgi çağından, dijital çağdan söz edilmektedir. Hızla gelişen bilgisayar ve İnternet teknolojileriyle artan iletişim olanakları iş dünyasına, ticarete, ekonomiye, gündelik yaşamımıza büyük yenilikler getirirken İnternet, e-ticaret, e-posta, e-devlet, e-alışveriş, e-eğitim, e-imza, e-para, e- imza artık gündelik yaşamın vazgeçilmez parçaları haline gelmiştir. İnternetle birlikte hayatımıza giren bu yenilikler yaşantımızı kolaylaştırmakta, verimliliği artırmaktadır. 21. yüzyılda bilgi toplumundan, bilgiye gereksinim duyan, gereksinim duyduğu bilgiyi bulabilen, bulduğu bilgiyi ihtiyacı doğrultusunda kullanabilen ve bilgi üretebilen bireylerden söz etmekteyiz. Dolayısıyla 21. yüzyılın bireyi bilgiyi üreten ve paylaşabilen birey olarak tanımlanmaktadır. Ülkeler gelişmişlik düzeylerine göre sınıflandırılırken temelde bilgi üretmeleri ve tüketmeleri göz önüne alınmaktadır. Günümüzde dünyanın en zengin kişileri arasında bilginin işlenmesi ile ilgili yazılımlar üreten kimseler yer almaktadır. Bunun en iyi örneği Microsoft un sahibi Bill Gates tir. Bilindiği gibi Microsoft bilgi işlemeye, saklamaya ve yeni bilgiler üretmeye yarayan yazılımlar satmaktadır. Bu gelişmelerden de anlaşılacağı gibi bilgi çok önemli bir kaynak haline gelmiştir. Bu gelişmeler doğrultusunda bilgi toplumu olma yarışında geri kalmamak adına ülkemizde de Devlet Planlama Teşkilatı na bağlı, Bilgi Toplumu Daire Başkanlığı 4