Burkina Faso ile ikili ilişkiler hakkında. Bilgi Notu

Transkript

1 Burkina Faso ile ikili ilişkiler hakkında Bilgi Notu Burkina Faso ormanları ve ormancılığı hakkında genel bilgi: Orman, Tarım ve Hayvancılık Ürünleri: Burkina Faso, orman varlığı hektardır ve azalış eğilimindedir. Ormanlar tamamen halk mülkiyetindedir. Fonksiyonlarına göre, %11 üretim, %6 biyoçeşitliliğin korunması, %84 çoklu kullanım ormanlarıdır. Ormanların %67 si daimi orman, %11 i amenajman planı olan ormanıdır. Ülke de 2005 yılı verilerine göre, 5000 m3 endüstriyel yuvarlak odun, m3 yakıt odunu üretilmektedir. Tarım, Burkina Faso'nun iktisadi ve toplumsal gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Ülke bütçesinin en önemli gelir kaynağı olan tarım, aktif çalışan nüfusun yaklaşık %92'sinin geçim kaynağıdır ve toplam ihracat gelirlerinin yarısından fazlasını oluşturmaktadır. GSYİH nın %5,4 ünü oluşturan pamuk, yıllık yaklaşık ton kadar üretilmektedir ancak ihracatta önemli bir yer teşkil eden bu ürün, devlet mülkiyetindeki az sayıda olan pamuk işleme ve iplik tesislerinde işlenmektedir. Ülke de pamuk üretimin artırılması planlanmaktadır. Ayrıca bitkisel üretimde; fıstık, susam, sorgum, darı, mısır ve pirinç yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Hayvansal üretim GSYİH'nın %10'unu teşkil etmektedir ve aktif çalışan nüfusun %6'sı Burkina faso nun ihracatının önemli döviz kaynağı ( ülke ihracatın %22,12'si ile pamuktan sonraki ikinci önemli döviz kaynağı) olan bu sektörde çalışmaktadır. Ormancılık Yapısı: Burkina Faso arazilerinin yaklaşık % 20'si orman arazilerinden oluşmaktadır. Orman varlığı azalma eğilimde olan Ülke de ormancılığın canlanması adına girişimler vardır yılında Burkina Faso Çevre ve Sürülebilir Kalkınma Bakanlığı nca Orman Yatırım Programı yayınlanmış ve teknik öneriler sunulmuştur. Burkina Faso Orman Kanunu; ormanları, ağaçlar ve çalılar tarafından işgal alanları değerlendirmektedir. Ormancılık Teşkilat Yapısı: Burkina Faso da ormanların yönetiminde; devlet, özel sektör, bölgesel topluluklar, kırsal topluluklar ve ortak kuruluşlar görev alan aktörlerdir. Aşağıdaki tabloda her kategoride aktörlerinin görevleri gösterilmektedir. Ülke de ormanların yönetiminden Çevre ve Sürülebilir Kalkınma Bakanlığı (Ministry of Environment and Sustainable Development) sorumludur. 1

2 Odun Ürünleri Fidanlar: Orman ağaçlarının fidelerinin ekimi kamu ve özel bazı girişimler tarafından yapılmaktadır. Yetiştirilen fideler, ağaçlandırma amacıyla STK lara, devlet projelerine veya kamuya satılmaktadır. Son zamanlarda, özel fide üretimine toplum tarafından kayda değer bir ilgi vardır. Bunun bir sonucu olarak, eğitimli özel fidanlık sayısı 1999 yılında iken 2008 yılında a ulaşmıştır. Istatistiklerine göre, özel fidanlıklar toplam yıllık fide üretimine % 70'den fazla katkı sağlamışlardır. Kökenlerine bağlı olarak, üretilen türler lokal ya da egzotiktir. Çevre ve Sürülebilir Kalkınma Bakanlığı Orman Yatırım Programı ile türlerin gıda üretimi (çiçek, meyve, tohum, yaprak, sakız vb), yem, odun (yakacak odun, tomruk, kereste), tıbbi ürünler, canlı çit ve rüzgar perdesi olarak kullanımı desteklenmektedir. Orman Plantasyonu: Ormanlar kamu ve özel fidanlıklar gelen fidelerden kurulmaktadır. Blok dikim, çizgi dikimi (ana yolların kenarlarına, rüzgar perdesi ve çit olarak) ve peyzaj dikimleri arasında bir fark vardır hektar olan orman varlığı 6 ila 7 yıllık aralarla 4 rotasyonda m3/y verime sahip olduğu tahmin edilmektedir. En yaygın ekilen egzotik türler; okaliptüs, Azadirachta indica, Senna siamea (eski Cassia siamea), Tectona grandis tir ve yetiştiriciliği birlikler ve aileler tarafından yapılmaktadır. Yetiştirilik başarısı, dikim sonrası bakım eksikliği, hayvancılık faaliyetleri, çalı yangınları, kuraklık nedeniyle % 50 den düşüktür. Yakacak Odun ve Odun Kömürü: Burkina Faso orman ürünleri hasadı ve ticarileştirilmesi düzenlenmesi kapsayan kararnamede yakacak odun üretitiminde; orman işçileri, nakliyeciler, toptancılar, perakendeciler ve ticari kullanıcıları saymaktadır. Kerestelik ağaç üretim hacmi toplam m3 ve ton, hektar başına 87,7 ton,hektar başına 35 m3 tür yılından bu yana, odun kömürü üretimi uygun teknolojiler ile sürdürülebilir orman yönetimi genel sisteme dahil edilmiştir. Ulusal düzeyde kişi başına düşen odun ortalama tüketimi düşüş eğilimindedir.1980 yılında 1,46kg iken, 1999 yılında 0,91kg a düşmüktür. Bunun nedeni; bütan gazı ve soba kullanımıdır. Ancak, artan nüfus (yılda% 2,4) ile odun tüketimi artmaya devam etmektedir. Yuvarlak Odun: Bu kategori direkleri içermektedir. Çeşitli amaçlar (bitki koruma, mera, yerleşim vb) için kulübe yapımı (kirişler gibi) amaçlı ahşap kullanımını içerir. Yuvarlak odun, modern yüksek katlı inşaatlarda, beton dökme işlemi sırasında da destek için kullanılmaktadır. Kentsel talep olan yuvarlak odun, tüccarlardan satın alma yoluyla ya da ormanların doğrudan keserek doğal ormanlardan karşılanmaktadır. Orman varlığının giderek azalmasına rağmen, yuvarlak odun temininde herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Kereste: Burkina Faso da, kerestelerin kereste sanayinin gelişimine destek olabilecek miktar ve kalitede olmaması, ayrıca potansiyel kereste türlerinin sınırlı olması nedeniyle kereste üretimi sınırlıdır..en çok üretim potansiyeline sahip türler; Khaya senegalensis, Afzelia africana, Pterocarpus Erinaceus, Diospyros mespiliformis, Daniellia Oliveri, Isoberlinia doka, Anogeissus leiocarpus tur. Kereste üretimi yıllar itibariyle azalma eğilimindedir. Bu nedenle komşu üretici ülkelerden kereste ithal etme ihtiyacı doğmuştur. Orman ürünlerine olan talebi karşılamak için yılda ortalama m3 (ithal odunun işlenip yeniden ihrac edilmesi de dahil) kereste ihrac eden Ülke, m3 de ithal etmektedir. Kayıt dışı sektörde kano yapımı ve sanat (maskeler, heykeller) gibi faaliyetler için de ağaç kesimi yapılmaktadır. Bunlar Ülke de istihdam yaratmakta, aynı zamanda bu sektörde etkinlik gösteren aktörler için de önemli bir gelir kaynağı olmaktadır. Odun Dışı Orman Ürünleri: Kuru ormanların sürdürülebilir yönetimi ile yoksulluğun azaltılması ve çevrenin korunması BM Milenyum Gelişim Hedefleri içindedir. Odun dışı orman ürünleri aynı zamanda 2

3 koruyucu orman kaynakları iken insanların geçim kaynaklarının iyileştirilmesi için de seçenekler sunmaktadır. Odun dışı orman ürünlerinin büyük bir çoğunluğu ormanlardan elde edilmekte, onu nadasa bırakılan araziler ve tarımsal ormancılık parklarından elde edilen ürünler izlemektedir. Yalnızca bazı türlerin büyük bölümünü çiftliklerde üretilmektedir (örneğin Nere meyvesi % 71,8 oranında çiftliklerde, % 28.2 oranında ormanlarda üretilmektedir). Orman dışı ürünler mevsimsellik ve finansman kaynaklarına erişim zorlukları nedeniyle, piyasaya düzensiz arz edilmekedir. Bu durum istikrarlı bir fiyat oluşumunun önüne geçmekte ve küçük ve orta ölçekli orman işletmelerine zorluklar yaşatmaktadır. Son zamanlarda, yarı-endüstriyel dönüşüm ünitelerinin kuruluşundan bu yana, hammadde ve iyi ürün akışı arzında gözle görülür bir iyileşme vardır, üretici üretim kapasitesi artmıştır. Büyük üreticilerin ortalama cirosu yaklaşık 1,5 milyon fcfa / yıl 'dır. En kârlı ürünler, Parkia biglogosa (Nere) tohumları, Vitellaria paradoxa (Shea), şifalı bitkiler ve baldır. Bu ürünler özellikle Ouagadougou ve Bobo-Dioulasso gibi şehirlerde talep görmektedir. Ayrıca odun dışı orman ürünleri için uluslararası pazar potansiyeli de vardır. Arap zamkı, Shea gibi bazı ürünlerin alt bölgede komşu ülkelere (Senegal, Nijerya) ve diğer ülkelere Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya ya olan ihracatının artması Ülkeye, düzenli döviz kazandırılmasına katkıda bulunur. Ormancılığın Ekonomideki Payı: Yukarıda detaylarıyla anlatılan orman sektörü, odun ve odun dışı orman ürünler ile birlikte kömür satışlarıyla Burkina Faso kırsal hane gelirinin % 25'inden fazlasını oluşturmaktadır. İşlenmiş ürünlere talep genellikle büyük şehirlerden olmaktadır. Ayrıca kayıt dışı sektörden de orman ürünlerine talep vardır. Burkina Faso orman ürünlerini ithal ve ihrac etmektedir. İç kullanımda kişi başına yakacak odun tüketimi azalmasına karşın nüfus artışına paralel olarak odun kömürüne olan talep artmaktadır. Ülkenin bu açığı ithalatla kapanmaktadır. İhrac edilen orman ürünlerin içinde ithal edilenlerin işlenip ardından ithal edilmesinin altını çizmek gerekmektedir. Odun dışı orman ürünler ise uluslarası ticarette Ülke adına umut vaad edicidir. Bu ürünlerin ihracatının artması Ülkeye, düzenli döviz girişini sağlayacaktır. 3 Özel Sektörün Ormancılıktaki Rolü: Burkina Faso ormancılığında özel sektör, orman ve yaban hayatı ürünlerinin dağıtım ve promosyonu yaparak orman ve yaban hayatı kaynaklarının sürdürülebilirliğini desteklemekte ve yerel halka maddi destek sağlamaktadır. Burkina Faso Orman Kanunu 34. Maddesi ne göre; Ülke de devlet ormanları katılımcı ve istişari yaklaşım ile, devletin kontrolü altında veya seçilmiş yerel hükümet tarafından yönetilmektedir. Devlet orman alanı Devlet Orman Hizmetleri tarafından yönetilmektedir. Orman Kanunu'nun 38 ve 39. Maddeleri ne göre orman hizmetleri, devlet orman alanın bir parçasının gelişimi sözleşme ile özel kişi veya kuruluşa emanet edebilir. Bir kişi veya kuruluşa emanet edilen bu ormanlar, devlet tarafından çıkarılan bir kararname ile desteklenmekte, korunmaktadır. Kararname de belirtilmiş alanlarda özel ormanlar vardır. Özel ormanların, ormanın mülkiyetine sahip olan ile orman yönetimince geliştirilmiş ve onaylanmış bir orman yönetim planı vardır. Özel fidanlıklar, Burkina Faso yasalarında yer almamasına ve eksikleri olmasına karşın sektörde önemli bir yer teşkil etmektedir. Fidan üretiminin önemli bir kısmını oluşturan bu fidanlıklara ilgi gün geçtikçe artmaktadır. Ormancılık Eğitmi ve Ormancılık Araştırma Enstitüleri: Burkina Faso da ormancılık eğitimi enstitü ve üniversite düzeyinde alınmaktadır.

4 Orman Fakülteleri: Burkina Faso da ormancılık eğitimi veren fakülte Ouagadougou Üniversitesi, Yaşam ve Yer Bilimleri Fakültesi nce verilmektedir (University of Ouagadougou/ Life and Earth Sciences). Ormancılık Araştırma Enstitüleri: Burkina faso da ormancılık çalışmaları üniversiteye bağlı araştırma enstitüsü (Institute of Rural Development (IDR), Polytechnic University of Bobo-Dioulasso) ile az gelişmiş ülkelerde ormanların kullanımı ve yönetimi konusunda araştırma yapan, insan sağlığı, çevre koruma ve kalkınma amaçlı, kar amacı gütmeyen uluslar arası kuruluşlarca yürütülmektedir. The Center for International Forestry Research (CIFOR) bunlardan biridir. Çölleşme ile Mücadele ve Erozyon Kontrolü Faaliyetlerinin Yer Aldığı Kurumlar: Burkina Faso, orman bozulması / ormansızlaştırma kontrolü ve orman restorasyonu yoluyla küresel sera gazı emisyonlarının azaltılması adına önemli bir potansiyel sunmaktadır. Yüksek nüfus yoğunluklarına sahip alanlarda düşük karbon emisyonu ile güçlü iklimsel dayanıklılık birleştirerek yönetim sistemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Kırsal nüfus tarım, hayvancılık, yakıt ve yem için doğal kaynaklar üzerinde kuvvetle bağlı bir durumdadır. Tarımsal ormancılık, orman yangını ve orman yönetimi için yerel yönetimler ile birlikte yerel geçim kaynakları artırabilir. Ülke de çölleşme ile mücadele için yürütülen ağaçlandırma kampanyaları 1999 dan bu yana artış göstermektedir. Ayrıca Ülke nin çölleşme ile mücadelesinde bir diğer önemli adım 2011 yılında atılmış ve Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Bakanlığı nca Orman Yatırımı Programı adı altnda bir program ile ormanlaştırma faaliyetleri desteklenmeye başlamıştır. Çölleşme ile mücadele faaliyetleri yukarıda sayılan, üniversiteler, araştırma enstitüleri, sivil toplum kuruluşları, ulularası kuruluşların ülke temsilcilikleri yanı sıra Burkina Faso Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Bakanlığı nca yürütülmektedir Şubat 2010 tarihinde Ankara'da Türkiye ile Burkina Faso arasında Karma Ekonomik Komisyonu 1. Dönem Toplantısı Mutabakat Zaptı imzalanmıştır. Sözkonusu mutabakat zaptında ormancılık başlığında herhangi bir konu yer almamakla birlikte, "Çevre" başlığı altında ormancılığı ilgilendiren konular yer almaktadır. Çevre başlığı altında: "Taraflar, çevre ve ormancılık alanında ikili işbirliği kapsamında TİKA tarafından finanse edilmek üzere Orman Genel Müdürlüğü, Ağaçlandırma Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünden üç kişilik bir ekibin bir hafta süre ile Burkina Faso'da incelme yapmak üzere görevlendirilmesini kararlaştırmışlardır.

5 Taraflar, incelme sonuçları doğrultusunda finansmanı TİKA, FAO, UNDP, GEF veya doğrudan Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından karşılanabilecek bir projenin ikili işbirliği çerçevesinde oluşturulmasını kararlaştırmıştır." ifadeleri yer almıştır. Protokole Türkiye adına (Mülga)Çevre ve Orman Bakanı Prof. Dr. Veysel Eroğlu ve Burkina Faso adına Dışişleri ve Bölgesel İşbirliği Bakanı Bedouma Alain Yoda imza atmıştır. Protokolde küçük ve orta ölçekli işletmeler, serbest ticaret anlaşması, sınai kalkınma ve teknik yardım, standardizasyon, bilgi köprüsü, müteahhitlik, madencilik, pamuk, tekstil ve konfeksiyon alanları yer almaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından ülkelerle ikili işbirliği kapsamında Burkina Faso ile ormancılık ve su alanında yapılması planlan iki adet anlaşma hazırlık çalışmaları devam etmektedir Mayıs 2011 tarihleri arasında İstanbul da gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) 4. Konferansı sonrasında, 7 Eylül 2011 tarihinde Dışişleri Bakanlığı'nda gerçekleştirilen koordinasyon toplantısına Bakanlığımız temsilcileri de katılım sağlamıştır. EAGÜ'lere yönelik olarak belirlenen ekonomik ve teknik işbirliği paketi kapsamında, Burkina Faso yu da kapsayan Afrika ülkeleri ile ormancılık, çölleşme, erozyonla mücadele, arazi ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetimi, afet yönetimi, iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi konularında işbirliği yapılabileceği belirlenmiştir ve bu kapsamda çalışmalara başlanmıştır Ekim 2011 tarihleri arasında Güney Kore de düzenlenen Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, Onuncu Taraflar Toplantısı (UNCCD COP 10) süresince Burkina Faso temsilcileriyle ikili görüşmelerde bulunulmuş ve bu ülkeye yönelik detaylı ihtiyaç analizi çalışmaları başlatılmıştır. 5 Burkina Faso, Dori'de bir tıbbi ürün kaynağı olan Euphorbia balsamifera ile yapılan ağaçlandırmalar Türkiye (ÇEM) ile FAO tarafından ortaklaşa düzenlenen ve kurak ve yarı-kurak alanlar için bir orman restorasyon izleme aracı oluşturmayı amaçlayan ilk uluslararası uzman danışmanlık toplantısı ( Kurak Alanlarda Küresel Değişimlere Dayanıklı Orman Ekosistemlerinin Oluşturulması Çalıştayı) Mayıs 2012 tarihleri arasında Konya da düzenlenmiş ve çalıştaya Burkina Faso'dan Sahel Kuraklıkla Mücadele Komitesinden (CILSS) Jean Sibiri OUEDRAOGO ve Orman Tohumları Ulusal Merkezinden Genel Müdür Sibidou SINA katılım sağlamıştır. İki ülke arasında ormancılık alanında ikili işbirliği anlaşması hazırlık aşamasındadır. Ormancılık alanında Türkiye ile Burkina arasında imzalanması muhtemel işbirliği

6 anlaşmasında yer alması, ÇEM Genel Müdürlüğü tarafından uygun görülen işbirliği konuları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: 1. Burkina Faso Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Planı'nın uygulamalarına destek vermek, 2. Halkı bilinçlendirmek ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesini sağlamak, 3. Su, kumul ve rüzgar erozyonuna maruz alanları kontrol etmek, 4. Entegre havza yönetimi konusunda ortak çalışmalar geliştirmek, 5. Ulusal ormancılık programı uygulanması çalışmalarına katkı sağlanması, 6. Kurak ve yarı kurak alanlardaki ağaçlandırma çalışmalarında işbirliği ve güçbirliği yapmak. Burkina Faso'da arazi bozulması. Ülkenin ormanları tarım arazilerinin genişleme baskısı altındadır. Burkina Faso Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Bakanlığı Nisan 2013 tarihleri arasında İstanbul'da gerçekleştirilen UNFF10'a Burkina Faso Çevre ve Orman Sürdürülebilir Kalkınma Müdürlüğü'nden Orman Mühendisi Tienko Jean AKOSSONGO katılım sağlamıştır. Sn. AKOSSONGO ile yapılan görüşmede kendileri, Türkiye de gerçekleştirilen seminerlere katılım sağlamak istediklerini ifade etmiş ve Sn. AKOSSONGO'dan Burkina Faso Orman Genel Müdürü TIENDEGA Valentin Pascal'ın (tvalentinp@yahoo.fr) iletişim bilgileri alınmıştır Haziran 2013 tarihleri arasında Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen Çölleşme ile Mücadele konulu Uluslararası eğitime katılan Burkina Faso ülke temsilcisi yapmış olduğu sunumda şunları belirtmiştir: Kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülkenin % 65 i mm. yağış almaktadır. % 50 si de kurak orman alanıdır yılından beri, kronik kuraklık yaşanmaktadır. Çölleşme ülke genelinde giderek artmaktadır. Tarım için ekilen alanların % 30 u çölleşme ile karşı karşıyadır. Çölleşmenin sebebi olarak ülke genelinde ikim değişikliği, hızlı nüfus artışı, maden yatakları, aşırı otlatma gösterilebilir. Halen enerjimizin çoğu odundan sağlanmaktadır. İlerleyen yıllarda biyolojik çeşitlilik azalacaktır yılından günümüze kadar birçok orman alanı azalmıştır. Arazi bozulumu sonucu su güvenliği tehlikeye girmiştir. Rüzgarı önlemek amacıyla ülkede rüzgar perdeleri oluşturulmuştur. 1970li yıllardan buyana, orman kaynaklarının korunması ve rehabilitasyonu için dikim çalışmaları, rüzgar perdesi kurulması ve koruma çalışmaları yapmaktayız. Yıllık olarak fidan (yerel türler) üretilmektedir. Halka tohum çalışmaları ile ilgili eğitimler

7 veriyoruz. Yerel toplumda kadınların da çalışmalara katılmasını sağlamayı amaçlıyoruz. Çölleşme ile mücadele konusunda Eylem Planları hazırlama çalışmaları başlatacağız. Ormancılık alanında Türkiye ile Burkina arasında imzalanması muhtemel işbirliği anlaşmasında yer alması ÇEM Genel Müdürlüğü tarafından uygun görülen işbirliği konuları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: 1. Burkina Faso Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Planı'nın uygulamalarına destek vermek, 2. Halkı bilinçlendirmek ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesini sağlamak, 3. Su, kumul ve rüzgar erozyonuna maruz alanları kontrol etmek, 4. Entegre havza yönetimi konusunda ortak çalışmalar geliştirmek, 5. Ulusal ormancılık programı uygulanması çalışmalarına katkı sağlanması, Kurak ve yarı kurak alanlardaki ağaçlandırma çalışmalarında işbirliği ve güçbirliği yapmak. Son güncelleme: 8 Kasım