AGAÇ, ÇİÇEK VE YEŞİL MEDENİYET DEMEKTİR. M. KEMAL ATATÜRK

Transkript

1

2 AGAÇ, ÇİÇEK VE YEŞİL MEDENİYET DEMEKTİR. M. KEMAL ATATÜRK

3 ÖNSÖZ Çevre; dünya üzerinde yaşamını sürdüren canlıların hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdüğü dış ortamdır. Diğer bir deyişle Ekosistem olarak tanımlanabilir. Hava, su ve toprak bu çevrenin fiziksel unsurlarını, insan, hayvan, bitki ve diğer mikroorganizmalar ise biyolojik unsurlarını teşkil etmektedir. Doğanın temel fiziksel unsurları olan hava, su ve toprak üzerinde olumsuz etkilerin oluşması ile ortaya çıkan ve canlı öğelerin hayati aktivitelerini olumsuz yönde etkileyen cansız çevre öğeleri üzerinde yapısal zararlar meydana getiren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışmasına Çevre Kirliliği adı verilmektedir. Gelişen teknolojinin yaşamımıza getirdiği konfor yanında, bu gelişmenin doğaya ve çevreye verdiği kirliliğin boyutu her geçen gün hızla artmaktadır. Çeşitli kaynaklardan çıkan radyoaktif, katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi çevre kirliliği oluşmasına neden olmaktadır. Anayasamızın 56.Maddesinde belirtildiği şekilde Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. Bu doğrultuda çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda devlete ve vatandaşlara önemli görevler düşmektedir. Ortak varlığımız olan çevreyi korumak ve gelecek kuşaklara güvenli bir şekilde aktarmak için toplumun tüm kesimleri üzerine düşeni eksiksiz yerine getirmelidir. Bu duygu ve düşüncelerle, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğümüzce hazırlanan Elazığ İl Çevre Durum Raporunun bir bilgi kaynağı olarak yararlı olmasını diler, emeği geçenleri kutlarım. Muammer EROL Elazığ Valisi

4 TEŞEKKÜR Hızla artan dünya nüfusu, plansız sanayileşme ve sağlıksız kentleşme, nükleer denemeler, bölgesel savaşlar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarım ilaçları, yapay gübreler ve artan deterjan gibi kimyasal maddelerin kullanımı giderek çevre kirliliğine neden olarak çevre sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bunun doğal sonucu olarak kirlenen hava, su ve toprak canlıların yaşamını olumsuz yönde etkileyecek boyutlara ulaşmıştır de aralarında Türkiye nin de bulunduğu devletler Rio'da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı nda küresel bir eylem planı olan ve 27 maddeden oluşan Rio Deklarasyonunu imza altına almışlardır. Bu deklarasyon çevre problemlerinin üstesinden gelebilmek için, çevre ve kalkınma konusunda ülkelerin hak ve yükümlülüklerini kapsayan, hukuki olarak bağlayıcı olmamakla beraber, devletlere politik bir yükümlülük getirmiştir. Böylece son yıllarda gelişen çevre bilinci İlimizde de önem kazanmış ve birçok kurum ve kuruluş faaliyetlerinde çevreyi de göz önünde bulundurmaya başlamıştır. Bugün çevre ile ilgili meseleler yalnız resmi kurumlarda değil sivil toplum örgütleri için de kaçınılmaz bir ilgi alanı olmaya başlamıştır. Gelecek nesillere bozulmamış bir biyolojik varlık mirası ve yaşanabilir, sağlıklı, temiz bir çevre bırakmak ve bununla birlikte sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak İl Müdürlüğümüz çalışmalarının odak noktasını oluşturmuştur. İl Müdürlüğümüz; ilimizdeki çevre sorunları ile ilgili olarak, kuruluşundan bu yana ilgili yönetmelikler çerçevesinde ekolojik sistemin korunması ve iyileştirilmesi, her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi, İlimizin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için bir çok kurum ve kuruluş ile işbirliği içerisinde çalışmalarını sürdürmektedir. Çevre değerlerimizin korunması, geliştirilmesi ve çevre sorunlarının çözümünde önemli bir kaynak olarak kullanılacak olan bu raporun hazırlanmasında emeği geçen tüm mesai arkadaşlarıma, kurum kuruluş yönetici ve temsilcilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Abdulkadir KANDEMİR Elazığ Çevre ve Şehircilik İl Müdürü

5 ÇEVRE ANDI Şimdiki ve Gelecek Kuşakların Temiz ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı Olduğu, Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınman Yana Olduğunu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik alkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesinden Bireysel Katkı ve Katılımın Gereğine ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma Doğal Kaynaklardan aydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma, Söz Veririm

6 İÇİNDEKİLER İçindekiler... 1 Tablolar Listesi Grafikler Listesi Haritalar Listesi Hazırlayanlar A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu A.4. Jeomorlojik Yapı ve Stratigrafi A.4.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.4.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B.2.2. Sulak Alanlar B.2.3. Flora B.2.4. Fauna B.2.5. Milli Parklar,Tabiatı koruma alanları ve Tabiat Parkları B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar

7 C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil Alanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Jeotermal Kaynaklar D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar

8 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları E.3.2. Arazi Problemleri F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı F İlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak Alanlar F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları F.2.2. Türler ve Populasyonları F.3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Populasyonları F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan 3

9 ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 4

10 Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Baklagiller H Yem Bitkileri

11 H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Hampetrol J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik J Jeotermal J Güneş J Rüzgar J Biyokütle J.2. İkincil Enerji Kaynaları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi

12 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar

13 M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları

14 N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R İçme, Kullanma ve Sulama Suları

15 R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşı Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi

16 TABLOLAR LİSTESİ Tablo-B.1 İlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri Tablo-B.2 Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı Tablo-B.3 İlimiz Çayır Ve Mera Alanı Tablo-B.4 Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara Ve Cinslere Göre Dağılışı Tablo-B.5 Keban Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel Ve Kimyasal Parametreleri Tablo-B.6 Hazar Gölünün Bazı Fiziksel Ve Kimyasal Özellikleri Tablo-B.7 Kepektaş Göletinin Bazı Fiziksel Ve Kimyasal Özellikleri Tablo-B.8 Işıktepe Göletinin Bazı Fiziksel Ve Kimyasal Özellikleri Tablo-B.9 Tadım Göletinin Bazı Fiziksel Ve Kimyasal Özellikleri Tablo-B.10 Akarsuların Yüzey Alanları ile Yıllık Ort. Akımları Tablo-B.11 Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) Tablo-B.12 Elazığ İli- Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası Tablo-C.1 Elazığ İlindeki Aylık Ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (M-Sec) Tablo-C.2 Elazığ İlindeki Maksimum Rüzgarın Yönü Ve Hızı (M-Sec) Tablo-C.3 Elazığ İlindeki Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Tablo-C.4 Elazığ İlindeki Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Tablo-C.5 Elazığ İlindeki En Yüksek, En Düşük Ve Ortalama Yerel Basınç (Hpa) Tablo-C.6 Elazığ İlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri Tablo-C.7 Elazığ İlindeki 2011 Yılındaki Ortalama En Düşük, En Yüksek Ve Ortalama Sıcaklık Değerleri Tablo-C.8 Elazığ İlinde 2011 Yılında En Düşük,En Yüksek Sıcaklık (C) Günleri Ve Sıcaklık Tablo-C.9 Elazığ İlindeki Ortalama Buharlaşma Ve Günlük Buharlaşma Miktarı (Mm) Tablo-C.10 Elazığ İlininde Toplam Yağış Ortalaması (Mm) Ve Maksimum Yağış Miktarı(Mm) Tablo-C.11 Elazığ İlinde 2011 Yılında Kar Ölçüm Değerleri Tablo-C.12 Aralık Ayı İtibariyle 1, 3, 6, 9, 12 Ve 24 Aylık Periyotlarda NYİ (SPI) İndis Değerleri Tablo-C.13 SPI İndeks Değerleri Tablo-C.14 İlimizde Doğalgaz Kullanım Bilgileri Tablo-C 15 Tablo-C.16 Tablo-C.17 Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli Veya Sobalı Konutlar Ya Da İşyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı İthal Kömür Kullanan Kaloriferli Veya Sobalı Konutlar Ya Da İşyerlerinde Kullanılacak İthal Kömürlerin Özellikleri Elazığ İl Sınırları İçinde Isınma Amaçlı ithal Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da İşyerlerinde kullanılacak Kömürlerin özel Tablo-D.1 Barajlar, Akarsular, Kullanım Amaçları Ve Debileri Tablo-D.2 Elazığ İline Ait Su Kalitesi Örnekleme Noktaları Tablo-E.1 Arazi Sınıfları Tablo-E.2 Elazığ İli Sorunlu Tarım Alanlarının Tespiti Ve İyileştirmesi Projesi (Statip ) Tablo-F.1 Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı Tablo-F Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları İle Alakalı Yürütülen İşlem Adedi Ve Elde Edilen Emval Miktarlarının Cetveldir Tablo-F.3 Elazığ İlinde Orman Kadastro Yapılan Köyler Tablo-F Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu Ve Elde Edilen Hasılanın Cinsi Ve Miktarları Tablo-F.5 Tescil Edilen Orman Ve 2/B Alanları Tablo-F.6 Orman Arazilerinin Tarım Alanına Dönüştürülmesi Tablo-F.7 Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara Ve Cinslere Dağılışı Tablo-H.1 Elazığ İlinde Arazi Dağılımı

17 Tablo-H.2 Tarım Arazisi Nitelik Dağılımı Tablo-H.3 Tarla Ürünleri Üretimi Tablo-H.4 Baklagiller Ürünleri Üretimi Tablo-H.5 Elazığ 2011 Yılı Yem Bitkileri Üretimi Tablo-H.6 Elazığ 2011 Yılı Endüstriyel Bitkileri Üretimi Tablo-H.7 Meyve Üretimi Tablo-H.8 Sebze Üretimi Tablo-H.9 Süs Bitkileri Tablo-H.10 Kültür Irkları Tablo-H.11 Kültür Melezi Irkları Tablo-H.12 Büyükbaş İşletmelerin Kapasitelerine Göre Dağılımı Tablo-H.13 Ticari Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği İle İlgili Hayvan Sayıları Tablo-H.14 Elazığ İilinin Köy Tavukçuluğu Tablo-H.15 Elazığ İlinde Yetiştiricilik Yapan İşletmelerin Yıllara Göre Toplam Kapasiteleri: Tablo-H.16 İlimizdeki Su Ürünleri İşletmelerinin Dağılımları: Tablo-H.17 İlimizdeki Alabalık İşletmelerinin Tipleri, Üretim Adetleri Ve Kapasiteleri Tablo-H.18 Tarımda İşletme Büyüklüğü Ve Arazi Edinim Biçimi Tablo-H.19 Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık Durumları Tablo-H Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Kapsamında Yapılan Tarım Dışı Kullanım Başvurularına Ait 2009 Yılı 1.Dönem (Ocak-Şubat-Mart -Nisan-Mayıs-Haziran Temmuz-Ağustos-Eylül-Ekim-Kasım-Aralık) Raporu Tablo-I.1 İlimizde Faaliyet Gösteren Kiraya Verilen 1(A) Grubu Maden Ocakları Listesi (2011) Tablo-I.2 Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası (.2011) Tablo-I.3 Ergani (Maden) Bakır İşletmesinin Yıllarında Üretilen Ham Cevher, Blister Bakır Ve Sülfürik Asit Miktarı İle İşletmedeki İstihdam Durumu Tablo-I.4 Ferrokrom Tesislerinin Kurnluşundan 1996 Yılı Sonuna Kadar Üretilen Ferrokrom Miktarı Tablo-J.1 Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı Ve Gerçekleşme Tablo-J.2 Elektrik Enerjisi Tüketiminin Gelişimi Tablo-J Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları Ve Tüketimlerin Toplam Sayı Ve Tüketim İçerisindeki Oranları Tablo-K.1 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları (2009) Tablo-K.2 Elazığ'da İşletmede Olan 10+ İşçi Çalıştıran Sanayi Tesisleri Tablo-K.3 Atıksu Arıtma Tesisi Durumu Tablo-K.4 Özuğur Tavukçuluk 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları Tablo-K.5 Karakoçanlılar Gıda Turizm 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları Tablo-K.6 Sanayi Tesislerinin Yer Seçimi Aşamasında, Kullanılan I., II. Ve III. Sınıf Tarım Toprakları Miktarı Tablo-L.1 Mevcut İçme Sularının İletimini Yapan Boruların Kalite Ve Uzunlukları Tablo-L.2 Elazığ İl Merkezinde Yolcu Nakli Yapan Araç Listesi Tablo-L.3 Satıh Cinslerine Göre Yol Ağı Tablo-L.4 Elazığ İl Merkezinde Kayıtlı Araç İstatistiği Bilgileri Tablo-L.5 Kablo Özellikleri Tablo-L.6 İldeki Baz İstasyonları Tablo-M.1 İlçelere Göre İl/İlçe Merkezi Ve Belde / Köy Nüfusu Tablo-M.2 Elazığ İli Şehir-Kır Nüfus Miktar Ve Oranları ( ) Tablo-M.3 Elazığ Merkez İlçenin Nüfus Artış Oranları Ve Hızları ( ) Tablo-M.4 Tablo-M Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Okul, Anasınıfı, Derslik, Şube Ve Öğrenci Sayıları( Bu Tablodaki Bilgiler; 12 Aralık 2011 Tarihi İtibariyle İLSİS MEİS Sorgu Modülünden Alınmıştır.) Öğretim Yılı İlköğretim Okulları Döküm ( Bu Tablodaki Bilgiler; 12

18 12 Aralık 2011 Tarihi İtibariyle İLSİS MEİS Sorgu Modülünden Alınmıştır.) Tablo-M Öğretim Yılı Genel Ortaöğretim Ve Mesleki Ve Teknik Ortaöğretim Okullarına Ait Döküm Tablosu Tablo-M.7 İlimiz Merkez Ve İlçelerindeki Yatılı Ve Pansiyonlu Okullar, Yatak Kapasiteleri, Yatılı Öğrenci Sayıları Ve Kapasite Kullanım Oranı Tablo-M.8 İlimiz Merkezinde Ve İlçelerimizde Faaliyette Bulunan Özel Öğrenci Yurtları Yatak Kapasiteleri Ve Kalan Öğrenci Sayıları Tablo-M.9 Fırat Üniversitesi'nin Öğrenci Sayıları Tablo-M.10 Sinema Salonu Kütüphane Sayısı, Konferans Ve Tiyatro Salonu (2006) Tablo-M Yılı İşgücü Durumu Tablo-M.12 Elazığ İl Nüfusu ( ) Tablo-M.13 İl Ve İlçelere Göre Şehir Ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu Tablo-M.14 İlçelere Göre Şehir Ve Köy Nüfusları Tablo-M.15 Yaş, Yaş Grubu, Okuryazarlık, Eğitim Durumu Ve Cinsiyete Göre Nüfus, İl Toplam, [6 Ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfus, T - Toplam E - Erkek K Kadın] DİE, 2000 GENEL NÜFUS SAYIM] Tablo-M.16 Yaş Grubu Ve Cinsiyete Göre Nüfus Tablo-M.17 Okuma Yazma Durumu Ve Cinsiyete Göre Nüfus (6+6 Yaş) Tablo-M.18 Bitirilen Eğitim Düzeyi, Cinsiyet Ve Yaş Grubuna Göre Nüfus Tablo-M.19 Elazığ İli Nüfus Artış Oranları Ve Hızları ( ) Tablo-N.1 Elazığ İli Sağlık Kuruluşları Yönetmelik Uygulamaları Tablo-N.2 Elazığ İli Belediye Yönetmelik Uygulamaları Tablo-O Yılı İlk 11 Ay Elazığ İli Merkez Şehiriçi Gürültü Ölçümleri Tablo-O İlk 11 Ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm Sonuçları Tablo-O Yılı İlk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm Sonuçları Tablo-O.4 Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri Ve Psikolojik Etkileri Tablo-P.1 Elazığ Ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Tarihi Depremler Tablo-P.2 Elazığ Ve Yakın Çevresinde Aletsel Dönemden Günümüze Meydana Gelmiş ve Büyüklüğü M 5.0 Olan Depremlerin Listesi Tablo-P.3 Elazığ Afet ( Heyelan-Çığ-Su Baskını-Kaya Düşmesi) Envanteri Tablo-R.1 İlimizdeki Hastaneler Ve Sağlık Tesisleri Tablo-R.2 Elazığ İli Özel Sağlık Kuruluşları Tablo-R.3 Elazığ İlinde Yıllara Göre Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tablo-R.4 Suların Özellikleri Tablo-R Yılı Kontrol İzlemesi Sonuçları Tablo-R Yılı Denetim İzlemesi Sonuçları Tablo-R Yılı Bakiye Klor Ölçümleri Tablo-R.8 Kaynak, Şebeke Ve Depo Sayıları TabloR.9 Yıllara Göre Aşı Oranları Tablo-R.10 Aile Planlaması İçin Yapılan Çalışmalar Tablo-T.1 Çed Gereklidir/Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi

19 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik-B.1 Orman Arazilerinin İlçeler İtibariyle Dağılımı (2010) Grafik -H.1 Elazığ İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı Grafik -M.1 Elazığ İlinin Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006) Grafik -O.1 Sanayi Gürültüsünü Gösterir Grafik Grafik -R Yılı Aşı Oranları (%) Grafik -R.2 Yıllara Göre Bebek Ölüm Sayıları

20 HARİTALAR LİSTESİ Harita A.1 Elazığ İl Haritası Harita A.2 İlin Morfografya Haritası Harita A.3 Elazığ Ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeolojik Yapısı Harita A.4 İlin Jeolojik Haritası Harita A.5 Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası Harita A.6 Doğuanadolu Fay Sistemleri Harita B.1 Elazığ İli Orman Alanları Harita B.2 İlin Toprak Haritası Harita B.3 İlin Hidrografya Haritası Harita D.1 Cip Barajı Sulaması Harita D.2 Karakoçan Sulaması Harita D.3 Tadım Sulaması Harita D.4 Işıktepe Göleti Ve Sulaması Harita D.5 Kepektaş Göleti Ve Sulaması Harita D.6 Sivrice Dedeyolu Göleti Ve Sulaması Harita D.7 Elazığ İli Hidrolik Eğim Haritası Harita H.1 Büyükbaş Hayvanmcılık Yapılan Bölgeler Harita - I.1 İlimizin Maden Haritası Harita- J.1 Keban Barajı Rezervuar Vaziyet Planı Harita - J.2 Elazığ İli Sınırları İçerisinde Bulunan Çeşitli Kademelerdeki Hidroelektrik Enerji Projeleri Ve Kriterleri Harita K.1 İlimizin Sanayi Gruplama Haritası Harita L.1 İletim Tesis Ve İşletme Grup Müdürlüğü- TEİAŞ Bölge Haritası Harita L.2 Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü Elazığ Yol Haritası Harita L.3 Elazığ Projesi Master Planı (Elz. Proj. Mevc. Durum Rap.-1) Harita - L.4 Şehrin Mevcut Donatısı ve Konut Alanları Harita P.1 Elazığ Ve Çevresine Ait Tektonik Harita ( Perinçek Ve Vd., 1987 den Değiştirilerek Yapılmıştır. ) Harita P.2 Elazığ Fayı nın Sayısallaştırılmış Harita Görüntüsü ( den Alınmıştır. ) Değiştirilerek Yapılmıştır Harita P.3 Elazığ Deprem Bölgeleme Haritası

21 HAZIRLAYANLAR Abdulkadir KANDEMİR : Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Muhittin KARABULUT : Çed ve Çevre İzinleri Şube Müdürü Derya DEMİRDAĞ : Çevre Mühendisi Şaduman AYDIN : Kimya Mühendisi Metin Demir : Maden Mühendisi Uğur AYDEMİR : Çevre Mühendisi M. Faik ÖZBEN : Çevre Mühendisi Özlem SOLMAZ : Jeoloji Mühendisi Ali Melik ERSOY : Teknisyen 16

22 A. COĞRAFİK KAPSAM Elazığ A.1. Giriş Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam Km 2 dir. Denizden yüksekliği metre olan Elazığ, yeryüzü şekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 150 km. K-G yönündeki genişliği ise yaklaşık 65 km. civarındadır. Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. İl Sınırları içindeki en önemli akarsu Fırat ve kollarıdır. 86 Km 2 yüzölçümü olan Hazar Gölü, İl merkezine 30 Km. mesafededir. Ayrıca İlimiz Keban, Karakaya, Kralkızı ve Özlüce gibi önemli baraj gölleri ile çevrilidir. Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ, yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Elazığ kent merkezinin geçmişi yeni olmakla birlikte yerleşim olarak bölgenin tarihi oldukça eskidir. Bu nedenle Elazığ ın tarihinin, devamı durumunda olduğu Harput un tarihi ile birlikte ele alınması gerekir. Harput ve yöresi, Anadolu nun en eski yerleşme birimlerinden biridir. Nitekim Fırat Irmağı nın çizdiği büyük yay içinde, sulak ve verimli bir ova üzerinde bulunması, doğal kaya sığınakları, kara ve su hayvanlarının bolluğu nedeniyle yöre, Paleolotik (Yontma Taş Devri M.Ö ) dönemden beri, yerleşme alanıdır. Elazığ ve yöresinin yazılı tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatıldığı görülmektedir. M.Ö lerde yörenin İşuva adıyla anıldığı belirlenmiştir. M.Ö yüzyıllar arasında yöreye merkezi Van (Tuşpa) olan Urartular hakim olmuştur. Urartu dönemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi 17

23 başta olmak üzere, Altınova Norşuntepe de ortaya çıkarılan Urartu yerleşmesi, Palu Kalesi, Karakoçan (Bağın) ve İzoli (Kuşsarayı) ndaki çivi yazılı kitabeler yöredeki Urartu hâkimiyetini açıkça ortaya koymuştur. Daha sonra bölgede Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Arapların değişik dönemlerde egemen oldukları görülmektedir. Büyük Selçuklu hâkimiyetinin Anadolu ya kayması ile Harput un Türk Yurdu olmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğuna şüphe yoktur yılında Çubuk Bey tarafından fethedilen Harput ta Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur. Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan Harput, Türklerle beraber büyüyen bir şehir haline gelmiştir. Çubukoğulları Beyliği nin ömrü uzun sürmemiş, 1110 yılında Artuklu Belek Behram Harput ve yöresini ele geçirerek Artukoğulları dönemini başlatmıştır. Belek Gazi, Haçlı seferlerine karşı büyük mücadeleler vermiştir. Artuklu hanedanına, 1234 yılında I. Alaaddin Keykubad tarafından son verilmiş, Harput bu tarihten itibaren Türkiye Selçuklu Devleti nin hâkimiyeti altına girmiştir. Kösedağ Savaşı ndan sonra Harput, 1243 te İlhanlılar tarafından zaptedilmiş,1363 te Dulkadiroğullarının, 1465 te Akkoyunluların ve nihayet Çaldıran Savaşı ndan sonra 1516 yılında Osmanlıların eline geçmiştir. Coğrafi konumu itibariyle tarihin hemen her döneminde önemli bir yerleşim merkezi olan Harput, 1834 te doğu eyaletlerini ıslah etmek üzere görevlendirilen Reşid Mehmed Paşa, ovada yer alan Agavat Mezrası nı merkez haline getirince, Elazığ Vilayetinin merkezi buraya taşınmıştır. Yeni kurulan şehir önceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmuş, bir ara Diyarbakır Vilayeti ne bağlı bir sancak haline gelmiştir te müstakil mutasarrıflık, 1879 da tekrar vilayet olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu nun son yıllarında Malatya ve Dersim sancakları da buraya bağlanmış, 1921 de bu iki sancak Elazığ dan ayrılmıştır. Hazar Gölü Hazar Gölü Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergâhında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Uzunluğu 22 km. genişliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değişik görünüm kazanarak mavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. 18

24 Suyu berrak, sodasız ve tuzsuzdur. Çevresinde 25'e yakın kamu kurum ve kuruluşlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra turizm Bakanlığından belgeli otel, motel lokanta ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluşlar tarafından işletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikincil konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerin de faydalandığı tatil merkezi konumundadır. Keban Barajı Keban Barajı Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Doğal Göller arasında 675 km 2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km dir. Genişliği yer yer değişmektedir. Keban baraj gölünde elektrik üretiminin yanı sıra su avcılığı yapılmakta ve balık üretimi de gerçekleştirilmektedir. Enerji açısından Türkiye nin ilk büyük yatırımlarındandır yılında yapımına başlanılmıştır yılında ilk 4 büyük tribünü, 1981 yılında da diğer 4 tribünü devreye girdi. Barajın toplam kurulu gücü 134 Megawatt olup yıllık enerji üretimi 7,5 Milyar KW/Saat tir. Kurulduğunda Türkiye de üretilen elektriğin %20 sini tek başına karşılayan santral şu an tüketilen toplam elektriğin % 8 ini karşılamaktadır. Keban barajının yapımından sonra hektar büyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiştir. Oluşan gölün etrafında Elazığ ve çevre illerin halkının da faydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur. Özellikle üzerinden üç ilçeye feribotla geçiş veren gölün iskelelerinde ve Elazığ- Bingöl karayolu üzerindeki sahilde çok sayıda balık lokantası hizmet vermektedir. Buzluk Mağaraları Tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı 19

25 kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşturmaktadır. Kış aylarında ise tam tersine içerisinde sıcak hava oluşmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir yılında merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık bin kişi mağarayı gezmektedir. Buzluk Magarası Hazarbaba Kayak Merkezi İlimiz Sivrice ilçesinin güneyinde bulunan metre yüksekliğindeki Hazar baba dağında yapılan Hazarbaba Kayak Merkezi 1999 yılında faaliyete geçmiş olup, kayak sporuna elverişli pisti, telesiyeji ve yeme içme imkânları ile günübirlikçilere hizmet vermektedir. İlçenin turizmine hayat veren Hazar Gölünde her yıl büyük çapta su sporları gösterileri yapılmaktadır. İlçe nin turizmine büyük katkısı bulunan Hazar Gölü ne tepeden selam verir gibi mağrur bir şekilde duran ve 1850 m rakımda her tür güzelliğe hakim bir şekilde duran ve 1997 yılından beri yöre insanına hizmet veren HAZAR BABA kayak merkezinin yararlarını da unutmamak gerekir. Gerçekten kurulduğundan bu yana ilçede turizm yönünde gözle görülür büyük bir canlılık meydana gelmiştir. Hazarbaba Kayak Tesisleri 20

26 İlk etapta günü birlik olarak düşünülen tesis; iki adet dinlenme salonu yapılmış, enerji, su ve yol problemleri çözülerek halkın hizmetine sunulmuştur. Hazar baba kayak merkezine Elazığ- Diyarbakır karayolu ve aynı zamanda demir yolu üzerinde bulunan ilçemizden sonra 7 km lik Hazar Baba dağına yapılan kara yolu ile tırmanıştan sonra ulaşılabilmektedir. 7 km lik yol stabilize olup ulaşımın daha rahat olabilmesi için yer yer parke taşı döşenmiştir. Özellikle yağışlı havalarda elverişsiz olan doğa şartlarının zorluklarını en aza indirgemek amacıyla unımog aracı alınmış olup 24 saat süreyle kar temizleme çalışmaları yapılmaktadır. Hazar Baba kayak merkezi şu anda günü birlik bir tesis olup gelenlerin gününü en iyi bir şekilde geçirecekleri kayak yapıp, dinlenip, eğlenecekleri bir yerdir. Mevcut haliyle konaklama tesisi mevcut değildir. Ancak özel müteşebbislerin bu konuda girişimleri vardır. Şu andaki talebe cevap verebilecek 1100 metre kayak pisti ve mekanik tesisler standartlara uygundur. A.2. İl ve İlçe Sınırları Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam Km 2 dir. Denizden yüksekliği metre olan Elazığ, yeryüzü şekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º Harita-A.1: Elazığ İl Haritası 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 150 km. K-G yönündeki genişliği ise yaklaşık 65 km. civarındadır. Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. A.3. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Toros Orojenik Kuşağı dâhilinde yer alan Elazığ ili arazileri, içinde bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesinin diğer yörelerine göre ortalama yükseltisinin daha düşük ( m) ve nispeten az engebeli bir topografyaya sahip olma özelliği ile dikkati çeker. İlin güney, batı ve doğusunda yükseltileri 2000 metreyi biraz geçen dağlık alanlar bulunmaktadır. Orta bölümde yer yer bu dağlık kuşak arasına sokulmuş, fakat genelde bu kuşağın kuzey kenarında kabaca D-B doğrultulu bir oluk boyunca uzanan ovalık alanlar ile bunları genelde kuzeyden çevreleyen platolar da önemli bir yere sahiptir. Bu çerçeve içinde; yeryüzü şekilleri açısından il topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar olarak üç ana birim şeklinde ele alarak incelemek mümkündür. 21

27 Dağlık Alanlar: İlin güney kenarı boyunca GB-KD doğrultudaki Güneydoğu Toroslara ait dağ sıraları belirgin üç sıra halinde uzanırlar. Diyarbakır il sınırını da meydana getiren en güneydeki sırayı Maden Dağları oluşturur. Eosen döneminde yörede açılmış, Maden havzasında depolanmış tortullar ile volkanik malzemelerden oluşan dağlık alanın yükseltisi 2000 metreyi biraz aşar (Tosun Dağı 2052 m). Tarihi dönemlerde işletilerek rezervi oldukça azalmış zengin bakır madeni yataklarını da bünyesinde barındıran Maden Dağları, orta bölümünde Dicle nehrinin açmış olduğu derin yarma vadi ile ikiye ayrılmış durumdadır. Maden Dağları Dicle Oluğundan sonra doğuya doğru giderek yükselti kazanır ve ilin güneydoğu köşesindeki Akdağ'da 2620 metre ile Elazığ il sınırları içindeki en yüksek noktayı meydana getirir. Maden Dağlarının kuzey kenarı boyunca aynı yönde uzanan, Behrimaz-Çitli ovalarından sonra, kuzeyde ikinci dağlık sırayı Kamışlık (2016 m), Hazar (2347 m), Yaylım Dağı (2046 m.) kuşağı oluşturur. Bu dağlık kuşağın doğu ve batısında yüksekliği 2000 metreyi aşmasına karşılık, Dicle Nehrinin kaynak kısmını teşkil eden orta bölümdeki yükselti azalır ve nispeten alçak bir topografya dikkati çeker. Doğu Anadolu Fay Zonu, Hazar Gölünün batısına kadar bu kütleyi kuzey kenardan keserek basamaklandırmış olmasına karşılık, belirtilen bölümde dağlık kütleyi çapraz keserek Kuşakçı Dağlarının güney kenarına geçmektedir. Özellikle Kuşakçı Dağlarının 2000 metreden yüksek bölümleri, geniş aşınım yüzeyleri olarak dikkati çekmektedir. Bu dağlık kütle, en batıda Fırat nehrinin açmış olduğu derin boğazda (Kömürhan Boğazı) son bulur. İl sınırları içinde Güneydoğu Toroslara ait en kuzeydeki sırayı Karga Dağı (1925 m), Kuşakçı Dağı (1908 m), Çelemlik Dağı (1724 m), Mastar Dağı (2171 m) kuşağı meydana getirir. Bu kuşak ile güneyde yer alan ikinci silsile arasındaki çukurluğa Hazar Gölü yerleşmiştir. Hazar Gölü depresyonundan doğuya doğru gidildiğinde, bu depresyondan bir eşikle ayrılan Baltaşı-Sarıkamış ovası ile Murat Nehri vadisine ulaşılır. Hazar Gölü çöküntüsünün batısına doğru ise topografya yükselti kazanır ve bu yüksek topografya içinde Kavak- Gözeli Ovaları yer alır. Yukarıda belirtilen Güneydoğu Toroslara ait Dağ kuşaklarının kuzeybatı ve kuzeydoğu kenarları boyunca (İlin batı ve doğusunda) adeta 4. ve 5. sıralar şeklinde uzanan diğer dağlık alanlar da bulunmaktadır. Bunlardan, Malatya Ovasının doğusuna doğru yükselti kazanan Harabekayış (1659 m) ve Bulutlu (2004 m) Dağları farklı yapısal özellik gösterirler. Harabekayış Dağı, güney yamaçları faylarla parçalanmış, Orta Paleosen-Alt Eosen yaşlı resifal kalkerlerden oluşmasına karşılık, Bulutlu Dağının yapısını Üst Kretase yaşlı mağmatitler, özellikle de granitler meydana getirir. Yöredeki orografiye uygun olarak GB-KD yönlü uzanışa sahip bu dağlardan Bulutlu Dağı, akarsularla oldukça fazla parçalanmış ve yarılmış durumdadır. Elazığ ilinin batısında Malatya ile olan il sınırını da oluşturan Fırat Nehrinin (Günümüzde: Karakaya Baraj Gölü) belirgin bir kavis çizmesine neden olan ve bir "Dom" yapısı gösteren Hasan Dağı (2147 m) kütlevi görünümü ile dikkati çeker. Çekirdeğini, granit başta olmak üzere asit bileşimli intrüsif kayaçlar ile bunları örten kalkerlerin oluşturduğu ve güney yamacı faylanmış olan Hasan Dağı, batı ve kuzeye doğru kollar halinde uzanır. Batıya doğru olan kolu Seher Dağı, Muşar (Aydınlık) Dağları adıyla yükselti kaybederek D-B yönünde uzanır ve il sınırında sona erer. Bu Dağlık alanlar da Hasan Dağı ile aynı yapısal ve litolojik özellikler gösterirler. Buna karşılık; kuzeyde, yöredeki asıl orojenik sisteme ters olarak K-G yönünde uzanan Keban (Piran) Dağları (2016 m) hemen bütünüyle metamorfik kayaçlardan, özellikle mermerlerden meydana gelmiş olup, çıplak görünümlü dik yamaçlarıyla dikkati çeker. Keban Çayı tarafından dikine yarılmış olan Keban Dağları kuzeye, baraj gölüne doğru yükselti kaybederek son bulur. İlin doğusunda Bingöl ile sınırı oluşturan Gökdere Dağları (2197 m) ve Korucadağ, il sınırları içindeki en geniş volkanik dağları meydana getirirler m'yi biraz aşan yükseltisi ile Korucadağ 22

28 tipik bir volkan konisidir. Buradan çıkmış olan bazaltik lavlar, batıya doğru akarak Karakoçan çevresindeki lav platolarını oluşturmuşlardır. Harita-A.2: İlin Morfografya Haritası Ovalar: Güneydeki dağ sıraları arasına yerleşmiş, boyuna depresyonların dışında, ilin asıl ovalarını, bu kuşağın kuzey kenarı boyunca sıralanmış ve birbirinden fazla belirgin olmayan eşiklerle ayrılan ovalar zinciri oluşturur. Batıda Baskil Ovası ile başlayan tektonik kökenli bu çöküntü ovaları, doğuya doğru Kuzova, Hankendi Ovası, Uluova-Elazığ Ovası, Yarımca Ovası, Kovancılar-Başyurt ovaları ile devam ederek kuzeydoğuda Karakoçan Ovası ile son bulur. İlin orta bölümünü boydan boya kateden bu ovalar oluğu, kuzeye bakan bir yay görünümündedir. Genel olarak D-B yönünde uzanış gösteren bu ovalar içinde, Sarını Çayının drene ettiği ve kuzeye doğru eğimli olan Kuzova, K-G yönündeki doğrultusuyla yöredeki yer şekillerinin genel uzanışına dik bir durum gösterir. Uluova'nın 1/3' ünün Keban Baraj Gölü altında kalmasıyla Kuzova'nın tarımsal önemi daha da artmış ve ilin en önemli ovası olma özelliğini kazanmıştır. Önemli bir kesimi kenarlarda Eosen yaşlı tortul depolardan, merkezi kesimde ise daha genç çökellerden meydana gelen senklinal biçimli bu havzanın doğusundaki volkan konilerinden ova tabanına doğru yönelmiş lav akıntıları, Karayazı bazalt platosunu oluşturmuştur. Kuzeyden güneye doğru m'ler arasında, uzanan ve Hankendi Ovasıyla birlikte yaklaşık 600 km 2 'lik bir alan kaplayan Kuzova, tabanında geniş alüvyal düzlüklere yer veren tipik bir ova görünümünde olmayıp Sarını Çayının basamaklar şeklinde yarmasına bağlı olarak bir seki-ova özelliği göstermektedir. 23

29 Günümüzde doğu bölümü Keban Baraj Gölünün bir körfezi durumunda olan Uluova, kuzey ve güney kenarlarından faylı bir senklinal özelliğine sahiptir. Tabanı kalın bir alüvyal örtüyle kaplı olup eğimi doğudan batıya doğru artan ovanın alanı 370 km² yi bulur. Kuvaternerdeki çökmelerle son şeklini alan Uluova'nın doğusunda Neojen ve Kuvaterner başlarında çökelmiş, daha sonra hafifçe kıvrımlanmış genç çökeller bulunur. Haringet deresi tarafından drene edilen ovanın çevresi ile olan yükselti farkı, güneyde metre, kuzeyde ise metre civarındadır. Elazığ şehri tarafından hemen hemen tamamı işgal edilmiş durumdaki Elazığ Ovası, güneybatıdaki Meryem Dağı (1490 m) eşiğiyle Uluova'dan ayılır. Yine aynı ovaya açıldığı yer ise güneydoğudaki Gümüşkavak Boğazıdır. Ovanın D-B yöndeki uzun ekseni km, K-G yöndeki genişliği ise 3-3,5 km arasında değişmektedir. Kuzeyde Harput Platosuna çıkılan yamaçlar faylıdır. Ova, batıya doğru gittikçe daralmakta ve belirgin olmayan bir eşikle Hankendi Ovasına birleşmektedir. Harput Platosundan kaynaklarını alan kuru derelerin oluşturduğu birikinti koni ve yelpazeleri, ovanın kuzey kenarı boyunca geniş bir piedmont ovasının (etek düzlüğü) oluşumunu sağlamıştır. Bu etek düzlüğü aynı zamanda ovanın kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğim kazanmasına neden olmuştur. Bu eğime bağlı olarak kuzeyde 1100 metre civarında olan ova tabanının yükseltisi güneyde 950 metrelere kadar iner. Uluova, doğuda Murat Nehrinin açtığı birleştirme boğazı ile Yarımca-Baltaşı ovalarına bağlanmaktadır. Bu ovalardan Yarımca Ovası, Murat Nehrinin kuzey kenarında gelişmiş en yüksek seki düzlüğüne karşılık gelir. Murat nehrinin güney kenarındaki Baltaşı ovası ise, Hazar Gölü depresyonunun doğuya doğru uzanan bir devamı olarak Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca şekillenmiş tektonik kökenli bir ovadır. Yarımca-Baltaşı ovalarından doğuya doğru (Keban Baraj Gölünün sona erdiği yer) Murat Nehri, çevredeki plato alanları içine metre kadar gömülerek geniş tabanlı bir vadi oluşturmuştur. Daha doğuya doğru aynı akarsuyun Palu ile Genç ilçeleri arasında açmış olduğu dar ve derin Suveren Boğazı başlar. Bu boğazdan önce Eski Palu'nun, vadi yamacında yer almasına karşılık, Yeni Palu, Murat Nehrinin vadi tabanına kurulmuştur. Murat Nehrinin Palu' dan sonraki Suveren Boğazı, sübsekant olup akarsuyun DAF zonuna yerleşmesiyle oluşmuştur. Yarımca Ovasının doğusunda veya Murat Nehri vadisinin kuzey kenarında Kovancılar Ovası yer alır metre civarındaki yükseltisi ile adeta Murat nehri, vadi tabanına göre askıda kalmış olan Kovancılar Ovası, Sekrat Çayı ve kollarının, (Güneyde Murat nehrine karıştığı kısım hariç) fazla derin yarmadığı tabanı, Neojen (Pliyosen) yaşlı ve gölsel depolarla kaplı oval biçimli bir ovadır. Ovanın ortalama uzunluğu 11 km, genişliği ise 7,5 km civarındadır. Kovancılar ovasının doğusundan itibaren bazaltların yaygın olduğu volkanik alanlar başlar. Başyurt ve Karakoçan ovaları bu volkanik sahalar içinde şekillenmiştir. Başyurt Ovası, tabanında ince bir alüvyon örtüsü ile kaplı olup Kovancılar Ovasına göre daha küçüktür. Güneyden bir fay yamacı ile sınırlandırılmış olması nedeniyle bir çöküntü alanına karşılık gelen Karakoçan Ovası, kuzeybatıya doğru eğimli bir özellik göstermekte ve Karakoçan Deresi tarafından suları Peri Suyuna boşaltılmaktadır. Sularını Geli (Baskil) Çayının drene ettiği Baskil Ovası, ilin en batıdaki ovasını oluşturur. Kuzeydeki Hasan Dağı, güneydeki Bulutlu Dağı arasında tektonik hareketlere bağlı olarak çökmüş olan ovanın tabanı, birikinti yelpazeleriyle maskelenmiş durumda, kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğime (%10) sahip olup akarsular tarafından yer yer metre derinlikte yarılmıştır. Ovayı kuzeyden çevreleyen Hasan Dağının yamaçları, faya bağlı olarak dik bir eğime (% 40-50) sahiptir. Tabanında Neojen gölsel depolara da yer vermesine karşılık ova yüzeyi, tamamen Kuvaterner yaşlı ve kırmızı renkli kum-çakıl depolarıyla kaplıdır. 24

30 Daha önce de belirtildiği gibi, İlin orta bölümünde (yukarıda açıklanan ovalar dışında), güneydeki dağlık kuşak içinde boyuna uzanan diğer tektonik kökenli ova ve havzalara da rastlanmaktadır. Bunlardan, Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca şekillenmiş, tektonik kökenli bir göl olan Hazar Gölünün doğu ve batı kenarları boyunca küçük çaplı delta ovaları yer alır. Kürk ve Zıkkım derelerinin şekillendirdiği bu ovalar, göl çevresinde tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlar olarak dikkati çeker. Hazar Gölünün batısında metrelerde uzanan Kavak-Gözeli ovaları, Elazığ'ın en yüksek ovaları durumundadır. Günümüzde, yarılarak plato karakterine dönüşme sürecini yaşayan bu ovaları "Yüksek Dağ İçi Ovaları" olarak tanımlamak mümkündür. Hazar Dağı ile Maden Dağları arasında, Hazar Gölü Havzasına paralel olarak metreler arasında uzanan, İl'in en güneyindeki Çitli-Behrimaz Ovaları ise, ilk biçimlerini Alp Orojenezi esnasındaki kıvrılmalar, son şekillerini ise Doğu Anadolu Fayının tali bir koluna bağlı olarak kazanmışlardır. Kuzey ve güneydeki Dağlık alanlardan inen, daha çok mevsimlik akarsuların oluşturduğu birikinti koni ve yelpazelerinin birbirlerine kaynaşması nedeniyle Behrimaz Ovası, tipik bir Dağ içi ova özelliği göstermektedir. Her iki ovanın da Kuvaterner başlarına kadar Hazar Gölü Havzası ile ilişkilerinin, Dicle Nehrinin batı kollarının kapmasına bağlı olarak kesildiği düşünülmektedir. Platolar: İl sınırları içinde parçalanmış yüksek düzlükleri meydana getiren platolar, yörede Oligosenden beri süregelen, aşınım süreçleri sonunda ortaya çıkan, aşınım yüzeyleri ile Üst Miyosen- Pliyosendeki volkanik aktiviteye bağlı olarak şekillenmiş, volkanik platolar olarak gelişmişlerdir. Bununla birlikte il sınırları içindeki volkanik platolar daha sınırlı bir alanı kaplar. Aşınım yüzeyi karakterli platolar, ilin farklı kesimlerinde, değişik yüksekliklerde görülür. Bu şekildeki platoları, yüksek ve alçak platolar (Alt ve Üst Miyosen aşınım yüzeyleri ile Pliyosen ve En alt Pleyistosen aşınım ve dolgu yüzeyleri) şeklinde ele almak daha doğru olur. Genel bir değerlendirmeyle ile metrelerde görülen yüksek platolar, daha çok dağlık alanlara ait sistemlerdir. Başka bir ifadeyle; İl sınırları içindeki dağlık alanların doruk bölümleri dar, fakat uzun düzlük sistemleri halinde görülür. En belirgin yüksek plato sistemini, batıda Kuzova'dan başlayarak doğuda Murat Boğazına kadar uzanan, doğuya doğru ise Asker Dağı olarak devam eden ilin kuzeyindeki Harput Platosu oluşturur. Harput Platosu, Elazığ Ovasından Harput'a çıkılırken ve Buzluk Mağarasının kuzey kenarı boyunca açıkça görüldüğü gibi; kuzey ve güney kenarları boyunca faylanarak yükselmiş, bu esnada kuzeyden güneye doğru eğimlenmiş, adeta bir horst görünümündedir. Gerçekten platonun güney kenarında yer alan eski Harput şehri 1240 metre yükseltisinde bulunurken, kuzeye doğru yükselti artar ve Buzluk mağarasının olduğu yerde yükselti 1680 metreyi bulur. Elazığ ilindeki Alçak platolar, daha çok ovalar arasındaki eşik sahalara veya ova tabanlarını çevreleyen alanlara karşılık gelir. Bunlar bazı yerlerde Neojen depolarının oluşturduğu dolgu yüzeyleri, bazı yerlerde ise çeşitli yaştaki ana kayalar üzerinde şekillenmiş aşınım yüzeyleri şeklinde görülür. Elazığ ili sınırları içindeki volkanik platolar Kuzova nın doğusunda, Karakoçan ilçesi çevresinde, Harput platosu kuzeyindeki Şüşnaz köyü civarında görülürler ve dislokasyon hatları boyunca çıkmış, hemen hemen bütünüyle bazalt lavlarından oluşurlar. Örneğin; üzerinde D-B yönünde dizilmiş 4 adet cüruf konisi de bulunan Kuzova'nın, doğusundaki Karayazı platosu, bir dislokasyou hattı boyunca linear ertıpsiyon sonucu püskürmüş volkanik materyalin (bazalt lavları), yüzeye çıkıp çevreye doğru yayılması sonucunda oluşmuştur. 25

31 Akarsular: Elazığ, akarsu kaynakları açısından Hazar gölünün güney kesimi hariç, Fırat havzası içinde yer alır. İlde Murat suyu, Peri çayı, Haringet çayı, Fırat ırmağı, Behramaz deresi bulunmaktadır. Murat Suyu: Van Gölü'nün kuzeyindeki Aladağ'dan doğar. Palu ve Keban Baraj gölüne akar. Irmak saniyede ortalama 220 m 3 su akıtır. Peri Çayı: Murat suyunun kollarındandır. Bingöl Şeytan dağlarından doğar; Munzur çayı ile birleşerek il sınırlarından Murat ırmağına katılır. Saniyede ortalama m 3 su akar. Haringet Çayı: Hazar gölünün batısındaki dağlık bölgelerden doğar, Akçakiraz deresini alır ve altınkuşak bölgesinde Murat suyuna katılır. Fırat Irmağı: Fırat ırmağının kolları Murat suyu ile Karasu Keban'ın kuzeyinde birleşir. Elazığ-Malatya il sınırı oluşturacak şekilde akar. Elazığ-Diyarbakır il sınırına kadar varır. Uzunluğu yaklaşık 2800 km'dir. Behramaz Deresi: Maden dağlarından doğar ve bir kısmı doğduğu yerlerden Hazar gölüne aktarılır. Diğer kısmı Behramaz ovasından akarak il sınırları dışına çıkar. Göller: Elazığ'da biri tabii, üçü yapay olmak üzere dört göl bulunmaktadır. Hazar Gölü: Elazığ'da bulunan tek tabii göldür. Elazığ'ın yaklaşık 25 km. Güneydoğusunda, Uluovaya paralel bir çöküntü üzerinde yer almaktadır. Denizden 1223 m. Yüksekliği olan gölün uzunluğu 22 km., eni ise 6 km. kadardır. Kapladığı alan 82 km 2 'dir. Derinliği ise m'dir. Hazar gölünün 1957 yılına kadar Dicle nehrine akan bir ayağı vardı. Bu ayak bir tünelle Uluovaya aktarıldı. Suyun uluovaya aktarılmasıyla oluşan düşüşten elektrik üretimi gerçekleştirilmiştir. Hidroelektirk santralin devreye girmesiyle seviyesi 2-3m. Alçalan suyu dengelemek için, Behramaz deresinin bir kısmı göle aktarılmıştır. Keban Baraj Gölü: Ülkemizde gerçekleştirilen en büyük yatırım projelerinden birinin olmasının yanında, Türkiye'de bulunan tabii göller sıralamasında yüzölçümü itibariyle üçüncü sırada yer almaktadır. Bugün Keban Baraj gölünün kapladığı alan içerisinde 59 köy, 26 mezra tamamen, 104 köy, 24 mezra, 11 mahalle ve 2 kom kısmen sular altında kalmıştır. Uzunluğu 125 km. derinliği 160 m'dir. Baraj iki ayrı tipte yapılmıştır. Sağ kıyı kaya dolgu, sol kıyı beton ağırlıklı dolgudur. Baraj, yılda 5 milyar kw/s elektrik üretmektedir. Sularının doğrudan doğruya sulama amacı ile kullanılması yasaktır. Cip Barajı: Murat suyu ile birleşen Cip çayı üzerinde kurulmuştur. Temelden 24 m. Yüksekliğindeki baraj, toprak dolgu tipinde ve sulama amaçlıdır. 800 hektar alanı sulamaktadır. Kalecik Baraj Gölü : Elazığ'ın 100 km. kuzey doğusunda Karakoçan İlçe sınırları içinde bulunmaktadır. Kalecik çayı üzerinde kurulu olup, toprak dolgu biçimindedir. 28,5 m. yüksekliği olan baraj sulama amaçlı olup, 900 hektar alanı sulamaktadır. A.4. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Elazığ ilinin yapısal ve jeomorfolojik özellikleri, doğal ortam açısından yörenin potansiyelini belirlemekte ve geleceğe yönelik projeksiyonların çerçevesini çizmektedir. Elazığ çevresi, Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağının Doğu Akdeniz bölgesindeki Doğu Toroslar üzerinde yer almakta, Paleozoyikten Kuvaternere kadar Harita-A.3: Elazığ ve Çevresinin 1/ ölçekli Jeolojik Yapısı 26

32 olan dönemlere ait farklı yaşta metamorfik, magmatik, tortul ve volkanik kayaçları içermektedir. Bu kayaçlar en yaşlıdan en gence doğru incelenecektir. Pütürge Metam Prekambriyen- (Mesozoyik) İl alanında, temeli meydana getiren Prekambriyenden Üst Triyasa kadar geniş bir zaman aralığında oluşan, magmatik ve tortul kökenli kayaçların farklı dönemlerde, amfibolit ve yeşil şist fasiyeslerinde metamorfizmaya uğraması ile meydana gelmiş Pütürge metamorfitleridir. İlin güneybatı köşesinde Fırat Nehri'nin her iki tarafında, Değirmendere vadisinin güney bölümü çevresinde topoğrafyayı meydana getirmektedir. Adını aldığı Pütürge çevresinde görüldüğü gibi, Prekambriyen temeli teşkil eden ve masifin çekirdeğini oluşturan gözlü gnays, granitik gnays, amfibolit, granat-biyotit mikaşistlerle başlamakta, bunu pirofillitli makaslama zonu izlemektedir. Makaslama zonunun üzerinde granit intrüzyonları ile kesilen Alt Paleozoyik yaşlı mikaşistler, Permo- Karbonifer yaşlı mermerler gelmekte ve nihayet Üst Triyas yaşlı intrüsif magmatik kayaçlar ve kuvarsitlerle son bulmaktadır. Keban metamorfitleri (Permo-Karbonifer) İnceleme alanımızda mermerler, mikaşistler, talk şist ve amfibolitlerden oluşan birim, Keban metamorfitlerini meydana getirmektedir. Magmatik kayaçlar tarafından intrüsif kayaçlarla kesilerek kontak metamorfik zon oluşmuştur. Birim içindeki mermerler karstik gelişime uygundur. Elazığ batısında Meryem Dağı, Keklik Tepe, Kızıldağ, Keban çevresinde Keban Çayı Havzasında topografyayı meydana getirmektedir. Genç Kretase sonrasında Yüksekova karmaşığı üzerine sürüklenmiş, nap durumundaki birim, Elazığ çevresinde tektonik olaylarla parçalanmış ve aşınmaya uğramış tepelerde, klipler halinde kalmıştır. Malatya, Keban ve Pütürge metamorfitlerinin içinde yer aldığı, Güneydoğu Anadolu metamorfit masifleri gerçekte aynı tektonik birime ait ve aynı tektonik konumda olup, benzer bir stratigrafik istif sunarlar. Ofiyolitler (Mesozoyik) Karga ve Kamışlık Dağları çevresinde, özellikle Kömürhan Boğazında yüzeyleyen ofiyolitler, Kömürhan ofiyolitlerini, Guleman çevresinde yüzeyleyenler ise Guleman ofiyolitlerini meydana getirmektedir. Gulemen Ofiyolitleri dokulu anfibolitlerle başlamakta ve üst kesimlere doğru serpantinleşmiş peridotit, piroksenit son olarak bantlı gabro, metaturoktolit ve amfibolit bileşimli metaofıyolitik kayaçlarla son bulmaktadır. Ofiyolitler Guleman çevresinde zengin krom yatakları içermektedir. Yüksekova Karmaşığı (Üst Kretase) Lanprofir bileşimli kayaçlarla kesilmiş diyorit, monzonit, siyenit, granit ve granodiyorit, diyabaz, damar kayaçları, bazaltik yastık lavlar, bazalt akıntıları, andezit, üst seviyelerde dasit ve piroklastitlerden oluşmaktadır. Derinlik, damar ve volkanik kayaçlardan meydana gelen birim; yörenin batısında Hasan Dağı, Bulutlu Dağı, Elazığ kuzeyinde Harput platosu, Hazar Gölü çevresinde Kuşakçı Dağı, Çelemlik Dağı, Hazarbaba Dağı, doğuda Asker Dağı ve Palu çevresinde geniş alanlarda yüzeylemektedir. Yüksekova Karmaşığı Üst Triyas'tan beri açılmaya devam eden okyanus kabuğunun Üst Kretase başlangıcından itibaren kuzeye doğru dalması ve bu dalma zonu üzerinde gelişmiş ada yayı ürünleridir. 27

33 Hazar Karmaşığı (Üst Kretase-Paleosen) Üst Kretase-Paleosen yaşlı Hazar grubu: Konglomera. kumtaşı, silttaşı, kalker, marn ve çamurtaşı kayaçlarıyla Mastar Dağı, Hazar Gölü güneydoğu kesiminde; Palu ile Arıcak arasındaki hattın doğusunda önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Harami Formasyonu (Üst Maestrihtiyen) Adayayı volkanizmasının etkin olmadığı dönemlerde, dar ve sığ denizel birikim ortamlarında oluşan Harami formasyonu, kırmızı renkli, ince ve orta tabakalı konglomera ile başlar; kumtaşı ile devam eder, üst seviyelerde kumlu kalker ile son bulur. Harput Platosunda, Meryem Dağı güneyinde, Mangal Tepe-Tepeköy ve Tadım köyleri çevresinde aşınıma karşı dirençli kayaçlardan oluştuğu için tepeler oluştururlar. Yüksekova karmaşığı üzerinde uyumsuz olarak bulunmaktadır. Kuşcular Formasyonu (Alt Paleosen) Kırmızı renkli konglomeralarıyla başlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaşıyla son bulur. Baskil'in kuzeybatısında yüzeylemektedir. Seske Formasyonu (Orta PaIeosen-Alt Eosen) Kuşsarayı kuzeyindeki Harabekayış Dağı, Hasan Dağı güneyinde ve Baskil bindirmesi boyunca yüzeyleyen Seske formasyonu, taban konglomeralarıyla başlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaşıyla son bulur. Konglomeraların kırmızı renkli olması ortamın başlangıçta karasal olduğunu, giderek sığ deniz ortamına dönüştüğünü göstermektedir. Maden Karmaşığı (Alt-Orta Eosen) Karakaya Baraj gölünün doğusundaki Değirmen Dere vadisi yamaçları, Hazar Gölünün kuzeyinde yer alan Çelemlik ve Mastar Dağı, güneyde Hazarbaba ve Maden Dağlarında, doğuda Alacakaya ve Küp Dağı çevresinde geniş bir alanda yüzeyleyen, Alt-Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşıgı, volkano-sedimenter kayaçların ardalanmasından oluşmaktadır. Tabanda yer yer konglomera İle başlayan kumtaşı, kireçtaşı, kiltaşı ardalanması ile devam etmektedir, Üst seviyelerde volkanik ara katkılıdır. Kırkgeçit Formasyonu (Lütesiyen-Üst OIigosen) Tabanda konglomera ile başlayan, fliş özelliğindeki birim kumtaşı, çamurtaşı, marn ardalanması; üst seviyelerde ise kalkerlerden oluşmakta ve il sınırları içinde GB-KD doğrultusunda geniş bir yayılım göstermektedir. Batıda Seher Dağı, Hasan Dağı ve Kuzova Havzası; orta kesimde Hankendi Ovası çevresi, Harput Platosu ve Hasret Dağı; doğuda Asker Dağının her iki yamacında, Kovancılar Ovası çevresinde, Kovancılar Ovası ile Haserek Dağı arasında topografyayı teşkil etmektedir. Yatay ve düşey yönde çok sık kayaç ve fasiyes değişikleri göstermekte olup, tektonizma etkisinde dar, havzada tortulanmıştır. (Turan; 1984) Lice Formasyonu (Oligosen-Alt Miyosen) Alt Miyosen ve Eosen birimleri arasında Pütürge bindirme kuşağı birimleri olarak yer alır ve GB-KD yönünde uzanır. Şeyl, marn, kumtaşı, kireçtaşı ardalanmalıdır. Formasyon türbiditik fasiyeste çökelen fliş çökelleri ile temsil edilir. Gri, yeşil renkte, bol ofiyolitli blokludur. Eosen yaşlı volkanik ve tortul kayaç bulunduran kesimleri kırmızı kahverengi ve 28

34 olistostrom çökellidir. Lice formasyonu durgun bir ortamda çökeldiği için düzenli bir tabakalanmaya sahiptir. Buna karşılık bindirme hattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuşağı olarak görülmektedir. Kalınlığı m arasında değişmektedir. Alibonca Formasyonu (Alt Miyosen) İnceleme alanında Ağın çevresinde, batıdan doğuya doğru, Murat Nehri-Peri Suyu vadileri boyunca, Karakoçan deresinin batı ve doğusunda, yaklaşık D-B doğrultulu sığ denizel ortamda çökelen Alibonca formasyonu, kırmızı renkli konglomeralarla başlar; kumlu kalkerler ile devam eder, kumtaşı marn ardalanması ile son bulur. Kalkerler karstik boşluklu ve bol çatlaklı olup, sırt ve tepeler oluşturur. Birimin kalınlığı 350 m'ye ulaşmaktadır. Bu kayaçlar başlangıçta sığ, giderek derinleşen ortamda çökelmişlerdir. Karabakır Formasyonu (Üst Miyosen-Alt Pliyosen) Elazığ çevresinde neotektonik dönemin ilk karasal fasiyeste gelişen kayaçlarıdır. Tortul ve volkanik kayaçlardan oluşmaktadır. Tortul ve volkanik kayaç ardalanmalı olabileceği gibi, bazı yerlerde sadece tortullar ya da volkaniklerden oluşmaktadır. Karabakır formasyonu içinde gösterilen volkan konisi ve üst seviyelerdeki bazalt akıntıları ve tüflerin Kuvaternere ait olma ihtimalleri de vardır. Bazalt, aglomera, lapilli, tüften oluşan kayaçlar, tortul kayaçlarla birlikte Ağın çevresi, Kuzova kuzeydoğusunda, Harput Platosu kuzeyinde, Yarımca Ovası doğusunda ve Palu çevresinde yüzeylemektedir. Kovancılar doğusundan itibaren özellikle Karakoçan çevresi, Mazı, Haserek ve Karaömer Dağlarında tüf ve bazaltlardan oluşmaktadır. Kayaçların kalınlığı Çaybağı çevresinde 700 m yi bulduğu halde, diğer kesimlerde m. kadardır. Pliyosen Karasal Kuşakçı Dağının Uluova'ya bakan alçak kesimlerinde yer alan kırmızımsı renkli konglomeralar ve gri renkli kumtaşları, Kovancılar ova tabanını oluşturan kumtaşı, marn ve kalkerler Pliyosen gölsel birimlerini meydana getirmektedir. Bu birimler yatay tabakalıdır. Kuvaterner İl alanındaki Kuvaterner birimleri; akarsu sekilerini oluşturan eski alüvyonlar ve birikinti yelpazeleri (Pleistosen), etek döküntüleri ve güncel taşkın yataklarını işgal eden yeni alüvyonlar (Holosen) olmak üzere dört grup halinde görülürler. Harita-A.4: İlin Jeolojik Haritası 29

35 A.4.1. Metamorfizma ve Magmatizma İl sınırları içerisinde Paleaozik (birinci dönem) te oluşmuş, Üst Mezozoik (İkinci dönem) ve Alt Tersiyer (Üçüncü dönem) yüksek sıcaklık ve basınçta başkalaşım (metamorfize) geçirmiş kayaçlar esas olarak metamorfik kayaçları oluştururlar. Bunlar esas olarak mermer (jeolojik anlamda), şist, kuvarsit gibi kayalardan oluşmuş olup, Hazar Gölünün güneyinden batıya doğru yayılırlar, ayrıca Keban yöresinde ve İlimizin batısında görülen çoğunlukla açık kirli grimsi renklidirler. Jeolojik anlamda mermer kalsit kristallerinden oluşmuş eski kireçtaşlarıdır, ticari anlamda mermer ise çıkarıldığında büyük blok veren kesildiğinde parçalanmayan ve parlatıldığında cila tutan tüm kayalar mermer olarak adlandırılır. Yukarıda bahsedilen mermerler fazla kırıklı olması nedeniyle ticari mermer için çoğunlukla elverişli değildir. Elazığ yöresindeki mermerler, daha çok Tersiyer yaşlı kireç taşları (kısmen kristalleşmiş) veya çok genç travertenler veya yaklaşık Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan ve Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı adı verilen tektonik hat boyunca oluşmuş breşimsi kayalardır. Elazığ İli sınırları içerisinde farklı yaşlı magmatik kayaçlar mevcuttur. Bunlar: Guleman civarında yaygın olan ve batıya doğru Kömürhan a kadar farklı genişliklerde yüzeyleyen, içerisinde kromit cevherlerini bulunduran Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı ofiyolit olarak adlandırılan kayaçlar. Bunlar okyanus ortamında oluşmuş ve daha sonra karalar üzerine yerleşmiş kayalardır. 1- Kovancıların kuzeyinde başlayıp batıya doğru uzanan, Harput civarı, Elazığ ın kuzeyi, Elazığ-Keban karayolu (Çakmak köyü civarları), Baskil civarında en fazla yayılım gösteren Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı Elazığ Magmatitleri. Bunlar esas olarak diorit, tonalit, granit, andezit ve bazalt kayalarından oluşmuşlardır. Ofiyolitler oluştuktan sonra, onların üzerinde gelişmişlerdir. 2- En fazla Maden civarında görülen ve batıya Kömürhan a doğru, ofiyolitlerle metamorfitler arasında uzanan Orta Eosen (Tersiyer) yaşlı daha çok bazaltlardan oluşan Maden karmaşığına ait kayaçlar. Balkır madeni içermeleri bakımından önemlidirler. Bunlar ofiyolitler ve Elazığ Magmatitlerinin güneye doğru bindirmesinden sonra oluşmuşlardır. 1-Baskil antiklinali 2- Palu antiklinali 3- Kovancılar antiklinali 4- Hankendi antiklinali 5- Çaybağı Kıvrımları 6- Pertek bindirme fayı 7- İspendere bindirme fayı 8-Kargadağ bindirme fayı 9- Kömürhan bindirme fayı 10- Baskil bindirme fayı 11- Oymaağaç bindirme fayı 12- Çaybağı bindirme fayı 13- Güneydoğu anadolu bindirme fayı 14- Doğu Anadolu bindirme fayı 15- Hazar fayı Harita-A.5: Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası 30

36 A.4.2. Tektonik ve Paleocografya İl alanının yapısını, daha önce belirtilen çeşitli yaş ve özellikteki formasyonlar meydana getirmektedir. Bu formasyonlar; Hersiniyen, Kaledoniyen ve nihayet Alp Orojenezi ile bunların çeşitli devrelerindeki orojenez fazlarının etkisiyle oluşan tektonik hareketler sonucunda kıvrılmış, kırılmış, kırık düzlemleri boyunca şariye olarak eğim kazanmışlardır. Elazığ sınırları içindeki birimlerin büyük bölümü Toroslar, çok az bir bölümü Kenar Kıvrımları içinde bulunmaktadır. Türkiye'nin tektonik birlikleri sınıflamasına göre, yöredeki yapısal birimlerden Pütürge ve Keban metamorfitleri, Kömürhan ve Guleman ofiyolitleri, Yüksekova karmaşığı, Hazar Karmaşıgı, Maden karmaşığından oluşan nap durumundaki birimler Toridler; Pütürge bindirmesi güneyinde bulunan Lice formasyonu Kenar Kıvrımları ünitesine girmektedir. Levha tektoniği modeline göre ise bölge, güneyden kuzeye Asurid, Çüngüş ve Maden kenet kuşaklarının bulunduğu, Doğu Anadolu Yığışım Karmaşığından oluşur. Yer Alan Yerleşim Birimleri İl alanında Arap otokton birimleri, kenet kuşağı kuzeyinde naplardan oluşan allokton ve paraallokton birimler ile bu birimlerin üzerinde gelişen ve genç çökellerle temsil edilen neootokton birimler yer almaktadır. Elazığ ve çevresinde Üst Kretase-Alt Paleosen, Orta Eosen sonu, Orta Miyosen ve daha genç dönemlerde meydana gelen kıvrımlı, kırıklı yapılar bulunmaktadır. Bu yapılar Neotetisin güney kolunun Üst Kretase-Alt Miyosen arasındaki kapanma ve onu izleyen Orta Miyosendeki kıta-kıta çarpışmasına bağlıdır. Yapıların ortak özelliği; Arabistan ve Anadolu levhalarının Orta Miyosendeki çarpışması ile ortaya çıkan K-G doğrultulu sıkışma rejimidir. Elazığ ve çevresindeki kıvrım eksenleri yaklaşık B-D ve BGB-DKD doğrultusunda uzanmaktadır. İnceleme alanında yaygın bir diğer yapı çeşidini bindirmeler oluşturmaktadır. Orta Eosenden daha yaşlı kayaçlar tektonik dilimler halinde güneye itilmişlerdir. Pütürge, daha doğrusu Bitlis bindirmesi, Toroslar (Toridler) ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları arasındaki sınırı belirlemektedir. Miyosen-Pliyosen esnasında meydana gelmiş olup, bindirme hareketi, kuzeyden güneye doğru yer yer km itilmeler gösterir. Burası aynı zamanda Arabistan levhasının Anadolu levhası ile çarpıştığıkenet (siitür) tir. Harita-A.6: Doğu Anadolu Fay Sistemlerinin Sivrice Adıyaman Fay Zonu Boyunca Yer Alan Yerleşim Alanları 31

37 İl sınırları içinde topografyada belirgin olarak izlenen doğrultu ve eğim atımlı faylar da gözlenmektedir. Şiro Çayı, Fırat Nehri (Karakaya Baraj Gölü) ve Değirmendere-Sivrice (Hazar Gölü)- Baltaşı ve Palu çukurluğu, Murat vadisi eksenine yerleşen sol yanal atımlı Doğu AnadoluFayı (DAF) bu fayların en belirgin ve önemli olanıdır. Doğrudan bu fay zonunda yapılan jeomorfolojik araştırmalarla fayın Kuvaterner içerisinde aktif olduğu, morfolojik olarak yeniliğini koruduğu, fay zonu ve çevresinin deprem açısından birinci dereceden riskli olduğu ortaya konulmuştur. DAF, tek bir kırık hattı olmayıp birden fazla, birbirinin devamı niteliğinde faylarla, ortalama 2 ile 10 km genişliğe ulaşabilen bir zon halinde izlenmektedir. A.COĞRAFİ KAPSAM - KAYNAKÇA - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 - F.Ü Müh. Fak. Jeoloji Bölümü - Elazığ Belediyesi - Mülga Bayındırlık İl Müdürlüğü 32

38 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş Bilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafi enleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının denklinasyon açısına, atmosfer aktivitesine ve yer şekillerinin durumuna göre değişir N enleminde yer alan Elazığ İlinde yıllık ortalama güneşlenme süresi 7:55 (saat,dakika) dır. 21 Haziranda maksimum değere ulaşarak güneş ışınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyon miktarı yüksek olmakta, kışın ise düşük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düşük gerçekleşmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneşlenme süresi ve günün uzunluğu etkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düşük olmasından dolayı, radyasyon miktarı yüksektir. Bu durum, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Kışın ise günlerin kısa ve bulutluluğun fazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düşük olmaktadır. Bu özelliği ve değerleriyle Elazığ ili, bölgede güneş enerjisinden yararlanma açısından oldukça elverişli bir durum göstermektedir. B.1.2. Su Gücü Tablo -B.1: İlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri: Yeri Yıllık Ortalama Akım Debi Murat Nehri 7567,22 hm 3 /yıl 239,9 m 3 /s Peri Suyu 2482,01 hm 3 /yıl 78,7 m 3 /s Haringet Çayı 41,77 hm 3 /yıl 1,32m 3 /s Caro Deresi 51,13 hm 3 /yıl 1,6 m 3 /s Kalecik Deresi 27,59 hm 3 /yıl 0,87 m 3 /s Bulanık Deresi 29,69 hm 3 /yıl 0,94m 3 /s Cip Deresi 12,14 hm 3 /yıl 0,38m 3 /s B.1.3. Kömür Yer: Elazığ-Palu Zuhuru - Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c2 y = x = Genel Jeoloji: Kömür Eosen flişi içindedir. Flişin orta kısmında yaklaşık m lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır. Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuştur. Oluşum ekonomik değildir. B.1.4. Doğalgaz İl sınırları içinde doğalgaz rezervleri yoktur. B.1.5. Rüzgar Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre ilimizin yıllık ortalama rüzgar hızı 2.35 m-sec dir. Maksimum rüzgâr hızı (m-sec) ve yönleri; Ocak ayında 13,8 ESE, Şubat ayında 17,4 WNW, Mart ayında 15,9 ESE, Nisan ayında 17,9 SSE, Mayıs ayında 16,6 S, Haziran ayında 16,8 ENE, Temmuz ayında 11,1 WNW, Ağustos ayında 12,6 SSW, Eylül ayında 16,1WNW, Ekim ayında 16,4 SW, Kasım ayında 18,5 WNW, Aralık ayında 12,4 ESE dir. Bu durum, yöredeki rüzgâr hızlarının oldukça düşük olduğunu göstermektedir. İlimizde rüzgâr enerjisinden yararlanılmamaktadır. 33

39 B.1.6. Biyokütle İlimizde Biyokütle enerjisinden yararlanılamıyor. B.1.7. Petrol İl sınırları içerisinde petrol rezervleri yoktur. B.1.8. Jeotermal Sahalar İlimiz Karakoçan İlçesi Yoğunağaç Köyü mevkiinde bulunan Golan Kaplıcaları 1991 yılında Metin BOZVEL adlı şahsa ihale edilerek resmi olarak işletmeye açılmıştır. Sıcak su kaynakları (Termal) Ülkemizin önemli bir yer altı zenginliğini oluşturmaktadır. Söz konusu kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasından da İl Özel İdareleri sorumlu olduğundan; Karakoçan İlçesi Golan Kaplıcalarını daha verimli ve sağlıklı bir şekilde kullanılabilmesi için ilgili yerde sondaj çalışması yapılmasına ve tesisler kurulmasına gerek duyulmuştur. İl Daimi Encümeninin tarih ve 354 sayılı kararı ile Golan kaplıcaları alanında gerekli etüdün yapılarak, jeotermal sondaj kuyusu açılmasına karar verilmiştir. Alınan bu karar gereğince MTA Genel Müdürlüğü ile Valiliğimiz arasında yapılan Protokol doğrultusunda ilgili yerde gerekli çalışmalar yapılmış ve jeotermal kuyu sondajı tarihinde sona ermiştir. Açılan kuyunun derinliği metre, çıkan suyun sıcaklığı 43 derece olup, artezyen debisi 25 lt/sn' dir. Söz konusu kaplıca halkımızın hizmetine sunulmuştur. B.2. Biyolojik Çeşitlilik Golan Kaplıcaları B.2.1. Ormanlar İl sınırları içindeki orman alanlarını, yörenin yarı kurak iklim şartlarına uymuş, kapalılığı zayıf, seyrek ve park görünümlü kuru ormanlar oluşturmaktadır. Bu orman formasyonunu meydana getiren ağaçlar, hemen her tarafa yayılmış meşeler (% 95 oranında), bunlar arasına az oranda karışmış ardıçlar (% 4) ile yabani kiraz, armut (Pirus comımmis), badem (Amygdalus webbi ) gibi yabani meyve türleri ve bazı Akdeniz elemanları (menengiç ve sumak) dır. Bu nedenle; yöredeki ormanları meşe ormanları olarak tanımlamak mümkündür. Koru ormanları meydana getiren meşe ormanları tür yönünden oldukça zengindir. Bunlar içinde mazı meşesi (Quercus infectoria), tüylü meşe (Quercus puhescens), saçlı meşe (Quercus cerris) ve Lübnan meşesi (Quercus libani ) en yaygın olarak görülenleridir. Bununla birlikte; yapılan çalışmalarda yöre ormanlarında Türkiye'de az rastlanan bazı meşe türlerinin de bulunduğu belirtilmektedir. Bu meşe toplulukları arasına serpilmiş bir vaziyette görülen ibrelilerden ardıç 34

40 türlerini ise, daha çok katran ardıcı (Jıniperus oxycedrus ) ve adi ardıç (Jnniperus excalse ) meydana getirmektedir. Günümüzde, Elazığ İl sınırları içinde tahripten arda kalmış meşe ormanlarına en fazla Palu, Arıcak ve Alacakaya ilçeleri çevresinde, Karakoçan ilçesi kuzeyinde, kısacası ilin genellikle kuzeydoğu, doğu ve güneydoğu köşelerinde rastlanılmaktadır. Bu alanlarda orman kalıntılarının çok fazla tahrip edilmeden kalmaları, buraların oldukça engebeli bir topografyaya sahip bulunması ve ana yollardan uzak olmaları ile açıklanabilir. İl dâhilindeki diğer orman alanları, Baskil ilçesi ve Pincirik köyü çevresindeki Bulutlu ve Karga Dağının, Keban civarındaki Hacısor Dağının ve Harput Platosunun kuzey yamaçları ile Hazar Gölü çevresi ve Kömürhan Boğazı dolaylarında bulunmaktadır. Elazığ ilinin Karakoçan ilçesinde hizmet veren Orman İşletme Şefliğimiz ha verimli ve ha bozuk meşe orman alanı olmak üzere toplam ha orman alanı, Palu ilçesinde hizmet veren Orman İşletme Şefliğimiz 10.5 ha verimli ve ha baltalık orman alanı olmak üzere toplam ha orman alanı mevcuttur. Elazığ Merkez Orman İşletme Şefliğimizin ha orman alanı mevcuttur. İlimizdeki ormanlık alanlar yıllar itibariyle ağaçlandırılmaktadır. Elazığ orman işletme şefliği ile yıllık 500 ha alanda rehabilitasyon çalışması yapılarak bozuk ormanların verimli orman haline dönüştürülerek 2008 yılında 150 ha alanda ağaçlandırma yapılacaktır. Tablo B2: Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı Koru B.Koru T.Koru N.Balt B.Balt T.Balt Açıklık T.Orman G.Alan Oranı , %11 Kaynak : Elazığ Orman İşletme Müdürlüğü Harita- B.1: Elazığ İli Orman Alanları 35

41 Grafik -B.1: Orman Arazilerinin İlçeler İtibariyle Dağılımı Tablo B3: İlimiz Çayır ve Mera Alanı İlçe Adı Çayır Mera Alanı (Ha) Ağın 1.731,8 Karakoçan Merkez ,1 Kovancılar ,7 Baskil ,3 Keban Maden Alacakaya Arıcak Palu Sivrice Toplam ,90 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü(2011) B.2.2. Sulak Alanlar Hazar Gölü: Elazığ a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergâhında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. İdari olarak Merkez İlçe, Sivrice İlçesi ve Maden İlçeleri sınırları içerisindedir. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyar metreküptür. Keban Barajı: Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Yapay Göller arasında 675 km 2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km dir. B.2.3. Flora Habitat ve Toplulukları: Elazığ il sınırları dahilinde lokal çalışmalar dışında bölgesel olarak bilimsel bir flora tespit çalışmaması yapılmamakla birlikte bölgenin genelde İran-Turan, Avrupa Sibirya, Akdeniz Fitocoğrafik bölge sınırları içerisindeki türleri barındırdığı kabul edilmektedir. Bitki vejatasyonu genelde orman alanının tahrip edilmesi ile oluşan sekonder bir vejatasyon olan bozuk orman 36

42 vejatasyonudur. Yer yer seyrek meşe toplulukları ve alt florayı oluşturan step ekosisteminin temel türleri bulunmaktadır. bu konuda bir harita hazırlanmadığı ilgili kurumlarca bildirilmiştir. Türler ve Populasyonları: 1982 de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28,2 si İran-Turan, %8,2 si Akdeniz, %3,2 si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluşmaktadır 1985'te tamamlanan ve Elazığ ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalışmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42,5 i İran-Turan, %6,4 ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9' dur. 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar: abaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluşmaktadır. Türlerin %30'u İran-Turan, % 4,4 ü Avrupa-Sibirya, %5,6 sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9,7 dir. Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarını genelleştirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıştır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleri üzerinde durulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredeki kullanılış amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır. Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır: Pistaciaterebinthussubsp. palaestina (Çedene-Menegiç), Rhuscoriaria (Tetir-Sumak), Aristolochiabottae (Logusa otu), Gundeliatournefortii {Kenger), Alkannamegacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusaazurea var. azurea (Tort-Sığırdili), Onosmaserieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnumopulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Mese- Palut), Ajugachamaepitissubsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucriumpolium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alceacalvertii (Hirootu), Rheumribes (Ohçur-Iskın), Armeniacavulgaris (Kayısı), Rosacanina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül-Kusburnu), Rubussanctus (Böğürtlen), Alnusglutinosasubsp. Glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmış, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfeziaboidieri, Coprinuscomatus, Coprinusmicaceus, Pleurotusostreatus, Auriculariaauricula, Armillariellatabescens, Calvatiautriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolusversicolor, Ganodermaapplanatum, Fomesfomentarius, Phellinusigniarius, Phallusiınpudicus'dur. 37

43 Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricusxanthodermus, Omphalatusolearius, Coprinusantremantarius, Naematolomafasciculare, Inocybefastigiata ve Lepiotahelveola' dır. Hazar gölü Havzasının Biyolojik Çeşitliliğinin Tespiti Projesi çalışmaları başlatılmış olup, çalışmaların 2012 yılı sonunda tamamlanması planlanmaktadır. Tablo B.4: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Göre Dağılışı Familya Cins Tür Sayısı Endemik Tür Sayısı Ranunculaceae Anemone Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum Biarum 2 - Liliaceae Allium Bellevali Colchicum Fritiflaria Cagea Hyacinthus Hyacinthella Merendera Muscari Ornithogalum Pusckinia Scilla Tulipa 4 1 Amaryllidaceae Ixiolirion Sternbergia 1 - Iridaceae Crocus Cladiotus 2 - Orchidaceae Iris Anacamptis Daclylorhiıa Himantoglossum Ophrys Orchis 5 - Kaynak: Fırat Üniversitesi Biyoloji Bölümü-2003 İl sınırları dâhilinde bitki vejatasyonunda önemli bir hastalık ve bunların zararlıları konularında bir bilgi kaynağına ulaşılamamıştır. B.2.4. Fauna Habitat ve Toplulukları: Genetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar ile yukarı havzalardaki orman, orman içi açıklıklar, çayır ve mera gibi yasam alanlarındaki habitatlar hakkında bilgi bulunamamıştır. B.2.5. Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları ve Tabiat Parkları İlimizde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanı bulunmamaktadır. 38

44 B.3. Toprak Elazığ ve çevresinde topografyanın arızalı olması, farklı kayaç birimlerinin ana kayayı oluşturması ve düşey doğrultuda yükselti farkının büyük değerler göstermesi, toprak türlerinde çeşitliliğe yol açmıştır. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar (F) : Elazığ güneyindeki dağ sıraları üzerinde en yaygın toprak tipi olup, gelişimleri iklime bağlı zona topraklardır. Sıcak ve yağışlı iklim şartlarında oluşmuştur. Oksitlenme nedeniyle kırmızımsı renktedirler. Kahverengi Topraklar (B) : ABC horizonlu topraklardır. Hankendi-Elazığ-Uluova ve Baltaşı ovaları tabanlarının kuzeyinde dağlık platoluk alanlarda, step vejetasyonunun yaygın olduğu sahalarda gelişmişlerdir. Belirtilen ovaların güneyindeki topraklara göre daha kurak ve sıcak iklim şartlarında oluşmuştur. Kalsifikasyon nedeniyle kalker içerikleri fazladır. B horizonunda kireç birikimi bulunmaktadır. Kahverengi Orman Toprakları (M) : Kireç bakımından zengin ana kaya üzerinde gelişmiştir. A(B)C horizonlu topraklardır. Çoğu kesimde intrazonal özellik göstermekte olup baziktir. A horizonunda organik kat bulunur. B horizonunun altında kireç katı bulunmaktadır. Orman ve çalı formasyonunun bulunduğu veya bunların tahrip edildiği, Hazar Gölü-Palu hattı güneyinde ve Karakoçan çevresinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) : A(B)C horizonlu topraklardır. Üst toprakta yıkanma nedeniyle asit, alt toprakta alkalen özellik gösterir. Fliş karakterli kayaçların yaygın olduğu killi, kumlu kayaçların bulunduğu özelikle Uluova boğazı kesimlerinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) : A(B)C horizonlu topraklardır. Granüler dokulu, gözenekli topraklardır. Meşe formasyonu altında gelişmiştir. Hafif asit reaksiyon gösterirler. Kumlu kil, kireçtaşı, konglomera ve kumtaşı depoları üzerinde görülürler. Karakoçan, Alacakaya ve Arıcak çevresinde yaygındır. Bazaltik Topraklar (X) : İntrazonal toprak grubuna dahil bu topraklar, bazik ve nötr karakterde, killi, su tutma kapasitesi yüksek, bazaltlar üzerinde geliştikleri için taşlı topraklardır. Harput platosu kuzeyi, Meryem Dağı, Karakoçan çevresinde yaygındırlar. Uluova ile Keban Baraj Gölü arasında, Hazar Gölünün batı kesiminde, taban suyunun yüzlek olduğu, bataklık-sazlık alanlarda gelişmiştir. En önemli sorunları drenajdır. Yaz aylarında otlatma amacıyla kullanılabilen topraklardır. Grummusoller (Vertisoller)-Kalsimorfik Topraklar : Killi, kireçli kayaçlar üzerinde, ana kaya etkisini gösteren topraklardır. Kuzova batısında, Çaybağı çevresinde görülmektedir. Rendzinalar-Kalsimorfik Topraklar : Yumuşak, kumlu, killi kalkerlerin yer aldığı, Kovancılar Ovası kuzey kesiminde gelişmiştir. Koyu renkli ve taneli dokuludur. Yüksek Dağ-Çayır Toprakları : Elazığ çevresinde 2000 m'den yüksek dağlar üzerinde, bol yağış, düşük sıcaklık, çayır ve yüksek dağ stepleri üzerinde gelişen topraklardır. Hasan Dağı, Piran, Bulutlu, Kamışlık, Hazarbaba Dağları ve Akdağ üzerinde gelişmişlerdir. Doğal olarak asit karakterli topraklardır. AC horizonludurlar. Kolüvyal Topraklar (K) : Yüzeysel akışla ve kuru derelerle kısa mesafede taşınarak gelmiş kolüvyal depolar üzerinde gelişmiştir. Elazığ, Baskil, Uluova, Baltaşı ovalarının tabanları çevresinde, Çaybağı kuzeyinde yaygındır. Genellikle birikinti yelpazeleri üzerinde geliştikleri için yelpazelerin üst kısımlarında sığ ve taşlı diğer kesimlerinde oldukça verimli topraklarıdır. Alüvyal Topraklar (A) : (A)C horizonludur. Alüvyonların yer aldığı ova tabanlarında gelişmişlerdir. Elazığ ovası ve Uluova tabanında, sekiler üzerinde gelişmiş verimli topraklarıdır. 39

45 Litosolik Topraklar (L) : Elazığ çevresinde dağlık, eğimli, bitki örtüsünün tahrip edildiği şiddetli erozyon alanlarında gelişmiştir. Erozyon nedeniyle alttaki ayrışmış kaya ve ana kaya yüzeye çıkmış; Asli toprak sınırlı kesimlerde kalabilmiştir. B.4. Su Kaynakları Harita- B.2: İlin Toprak Haritası B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar İlimiz sınırları içerisinde Keban Baraj Gölü, Cip Baraj Gölü, Kalecik Barajı, Hazar Gölü, Kepektaş Göleti, Işıktepe Göleti ve Tadım Göleti bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü; Elazığ İlinin 45 km kuzeybatısında ve Malatya İlinin 65 km kuzeydoğusunda olup, Karasu ile Murat nehirlerinin birleştiği yerden 10 km daha güneybatıda Keban İlçesi civarında inşa edilmiştir. Gölün en deri yeri baraj gövdesinin bulunduğu nokta olup, bu noktada maksimum derinlik 163 m dir. Gölün ana akarsuyu Fırat nehridir. Nehir, Keban Baraj kretinin 8-10 km kadar kuzeyinde Murat ve Karasu nehirlerinin birleşmesiyle meydana gelir. Fırat nehrinin su derinliği mevsime bağlı olarak 4-10 m civarındadır. Ortalama debisi 635 m 3 /s, Minimum günlük debisi 145 m3/s ve Maksimum günlük debisi de 8416 m 3 /s dir. Keban Baraj Gölü nü Fırat Nehri ve kolları (Murat, Karasu, Peri ve Munzur suları ile Arapkir çayı) beslemektedir. Baraj Gölü, yüzölçümü km 2 olan Fırat nehri ve kollarının havzası olup, drenaj alanı km 2 dir. Fırat nehrinin en büyük kolu olan Murat nehri, Ağrı Dağı eteklerinden doğar ve Fırat nehrinin üçte iki suyunu taşımaktadır ( km 2 ). Karasu, Dumlu Dağı eteklerinden doğar, Kemaliye ilçesinin 2-3 km kadar kuzeybatısında Keban Baraj Gölü ne karışır ve Fırat nehrinin üçte bir suyunu taşımaktadır. Munzur suyu, Tunceli İli Ovacık ilçesinin 18 km kadar batısından doğar ve Tunceli şehir merkezinin hemen önünde Pülümür çayı ile birleşerek 12 km kadar güneyde baraj gölüne dökülür. 40

46 Peri suyu ise, Bingöl İli Kiğı ilçesinin doğusundan çıkar ve Elazığ-Tunceli karayolu üzerinde bulunan Peri Köprüsü nde baraj gölüne karışır. Baraj Gölü ile ilgili bilgiler aşağıda sıralanmıştır. İli : Elazığ Akarsu : Fırat İnşaatın Başlangıç Yılı : 1965 İnşaatın Bitiş Yılı : 1975 Amacı : Enerji ve Sulama Rezervuar Karakteristikleri Minimum İşletme Kotu : m Minimum Göl Hacmi : 14.2 x 109 m 3 Minimum Göl Alanı : km 2 Normal İşletme Kotu : m Normal Göl Hacmi : 24.7 x 109 m 3 Normal Göl Alanı : km 2 Maksimum İşletme Kotu : m Maksimum Göl Hacmi : 30.6 x 109 m 3 Maksimum Göl Alanı : km 2 Havza Karakteristikleri Havza Alanı : km 2 Havza Uzunluğu : 425 km Havza Ortalama Genişliği : 125 km Hidrolojik Karakteristikleri Ortalama Debi : 635 m 3 /s Minimum Günlük Debi : 145 m 3 /s³ Maksimum Günlük Debi : 8416 m 3 /s Sulama Alanı : 80 km 2 Keban Barajı HES Karakteristikleri Cebri boru ortalama uzunluğu : Daire kesitli, 5,20 m iç çapında 540 m uzunluğunda Maksimum brüt düşü : 207 m Net proje düşü : 177 m Ünite : 8 Santral Kapasitesi : 1100 m 3 /s Türbin Tipi : Francis düşey eksenli Ünite Kurulu Güç : 155 ve 185 MW Toplam Kurulu Güç : 1330 MW Yıllık Enerji Üretimi : 6000 GWh 41

47 Tablo B.5: Keban Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri Parametreler Min. Max Ort. Secchi Disk (cm) Sıcaklık (ºC) 4, ,5 ph 7,3 8,6 7,8 Çözünmüş Oksijen (mg/l) 1 11,6 8 Elekt. İletkenlik (mmhos/cm) Toplam Sertlik (mg/l CaCO 3 ) Top. Alkalinite (mg/l CaCO 3 ) Kalsiyum (mg/l) Klorür (mg/l) 7,1 42,2 - CO 2 (mg/l) 0,9 10,9 - Magnezyum (mg/l) Organik Madde (mg/l) 0,19 2,9 - Nitrat (mg/l) 0,19 4,71 - Amonyak (mg/l) 0,03 8,9 - Cip Baraj Gölü: Cip Baraj Gölü Elazığ ın 13 km batısında, Elazığ-Keban karayolu üzerinde Cip Köyü yakınında inşa edilmiş olan bir sulama barajıdır. Kuzova sulaması adı altında suladığı alan 4434 hektardır. Baraj gölünün kaynağı Cip Çayıdır. Cip Çayı, göle karışmadan önce Kesrik Çayı, Karaali Deresi ve Hacıyusuf Deresi adı ile bilinen akarsulardan meydana gelir. Bunlardan Kesrik Çayı, Karagedik Köyü yakınlarından, Karaali Deresi Mamikan Ziyaret Tepesi eteklerinden ve Hacıyusuf Deresi ise Haroğlu eteklerinden doğar. Bu akarsular yaklaşık km aşağıdan Cip Çayı adı altında baraj gölüne intikal eder. Ortalama derinlik 3,89 m dir. İli : Elazığ Akarsu : Cip Çayı İşletmeye Açıldığı Yıl : 1965 Amacı : Sulama Rezervuar Karakteristikleri Minimum Su Kotu : m Minimum Göl Hacmi : 1,519 x 106 m 3 Minimum Göl Alanı : 39,7 ha Maksimum Su Kotu : m Maksimum Göl Hacmi : 9,433 x 106 m 3 Maksimum Göl Alanı : 129,5 ha Göl Suyu Parametreleri Sıcaklık : 4,8-24,3 ºC Secchi Disk : 62,6 cm Çözünmüş Oksijen : 7-8 mg/l ph : 6,5-7,4 Elektriksel İletkenlik : 369,73-541,65 mmhos/cm Sertlik : 7,5-21,5 F.S º Organik Madde : 0,24-0,66 mg/l 42

48 Kalecik Baraj Gölü: Elazığ İli Karakoçan İlçesi sınırları dâhilinde, Kalecik Deresi üzerinde inşa edilmiş olup normal su kotunda rezervuar alanı 116 hektardır. İli : Elazığ Akarsu : Kalecik Deresi İşletmeye Açıldığı Yıl : 1974 Amacı : Sulama Rezervuar Karakteristikleri Minimum Su Kotu : 1114,20 m Minimum Göl Hacmi : 5,158 x 106 m 3 Minimum Göl Alanı : 66,1 ha Maksimum Su Kotu : 1124,4 m Maksimum Göl Hacmi : 15,525 x 106 m 3 Maksimum Göl Alanı : 143,1 ha Göl Suyu Parametreleri Sıcaklık : 6,3-34,1 ºC Secchi Disk : 36,5 cm Çözünmüş Oksijen : 5,7-7,4 mg/l ph : 7,9-8,5 Elektriksel İletkenlik : mmhos/cm Sertlik : 7,5-13 F.S º Organik Madde : 2-2,4 mg/l Hazar Gölü: Hazar Gölü, Elazığ ilinin yaklaşık 25 km güneyinde denizden yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 x 109 m 3 tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km genişliği ise 4,5 km dir. DSİ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalışma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiştir. Göl suyu hafif sodalı ve tuzludur. Hazar Gölü batıda Kürk Çayı, güneydoğuda Behramaz Çayı, doğuda Zıkkım Deresi ve Kuzeyde Savsak Deresi ile beslenmektedir. Tablo B.6:Hazar Gölünün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Ort su sıcaklığı : 9,3 ºC Elektriksel iletkenlik : mmhos/cm Işık geçirgenliği : cm ph : 8,7-9,8 Çözünmüş oksijen : 5,5-13,4 mg/l Sertlik : 45,5 F.S º Kepektaş Göleti: Elazığ İli'nin 25 km batısında, Görgürşan Deresi üzerinde bulunan gölet ile; Arındık ve Sün köylerine ait 238 ha saha sulanmaktadır. Gölet hacmi 2,02 hm 3 tür. Tablo B.7:Kepektaş Gölet inin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : Görgürşan Deresi Min. göl alanı : 7,9 ha Max göl alanı : 25 ha 43

49 Sulama Alanı : 238 ha Min. göl hacmi : 0,27 hm 3 Max. göl hacmi : 2,25 hm 3 Min. su kotu : 1219,00 m Max. su kotu : 1233,00 m Ortalama derinlik : 32,7 m Işıktepe Göleti: Elazığ il merkezine 55 km mesafede Hazar Gölü nün güneyinde yer almaktadır. Gölet Seyrek Deresi ile beslenmektedir. Göletin bazı karakteristik özellikleri ve su parametreleri aşağıda verilmiştir. Tablo B.8:Işıktepe Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : Seyrek Deresi Göl alanı : 143 km 2 Göl hacmi : 4465 hm 3 Sulama Alanı : 313 ha Yağış alanı : 14,3 km 2 Yıllık ortalama su : 3.45 hm 3 Göletin kret kotu : 1289,60 m Gövde yüksekliği : 45 m Depolama hacmi : 3,98 hm 3 Su sıcaklığı : 24 ºC Elektriksel iletkenlik : 175 mmhos/cm ph : 7,9 Çözünmüş oksijen : 9,4 mg/l Sertlik : 160 mg/l CaCO 3 Organik madde : 0,22 mg/l Tadım Göleti: Elazığ ilinin 15 km güney batısında yer alan tadım göleti sulama amacı ile 1983 yılında inşa edilmiştir. Göletin tek kaynağı Şoş Deresidir. Gölet ile ilgili bazı karakteristik özellikler aşağıda verilmiştir. Tablo B.9:Tadım Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : Şoş Deresi Göl alanı : 157 km 2 Göl hacmi : 1112 hm 3 Sulama Alanı : 100 ha Gövde yüksekliği : 31 m B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları D.Su genel başlığı D.1.1. Yer altı Suları alt başlığı altında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. B.4.3. Akarsular Keban İlçesinde, Keban Barajı kaçak sularından oluşan Çırçır Deresi 7000 l/sn lik debiye sahiptir. Dere üzerinde 1 adet 25 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisi ve adet yavru üretim kapasiteli kuluçkahane bulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuş bir adet hidroelektrik santrali mevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir. 44

50 Keban Barajı çıkış suyundan itibaren oluşan Fırat Nehri üzerinde (Keban ve Karakaya, baraj gölü üzerinde) 4866 ton/yıl kapasiteli olmak üzere 102 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır. Elazığ ilinde akarsular toplamı olarak Keban baraj çıkışı (Fırat Nehri) alınmış olup, il çıkışı toplam ortalama akımı 20716,8 hm 3 /yıldır. Akarsuların yüzey alanları ile yıllık ortalama akımları aşağıda verilmiştir. Tablo B 10: Akarsuların yüzey alanları ile yıllık ortalama akımları Yeri Alanı Yıllık Ortalama Akım Debi(m 3 /s) Murat Nehri 424 ha 7567,22 hm3/yıl 239,9 Peri Suyu 277 ha 2482,01 hm3/yıl 78 Maden Çayı 191 ha Haringet Çayı 82 ha 41,77 hm3/yıl 1.32 Ohi Çayı 65 ha Caro Deresi 35 ha 51,13 hm3/yıl 1,62 Kalecik Deresi 40 ha 27,59 hm3/yıl 0,8 Bulanık Deresi 62 ha 29,69 hm3/yıl 0,94 Cip deresi 27 ha 12,14 hm3 /yıl 0,38 Diğer akarsu yüzeyleri 325 ha B.4.4. Göller ve Göletler D.Su genel başlığı D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar alt başlığı altında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Harita - B.3: İlin Hidrografya Haritası 45

51 B. 5. MİNERAL KAYNAKLARI B.5.1. Sanayi Madenleri Tuğla- Kiremit Hammaddesi: Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammadde sıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek başına tuğla-kiremit yapımına elverişli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir. Sivrice Uslu köyü sahası, Murat mahallesi civarı, Başkavak- Hazar- Özyurt sahası, Hazar santrali- Kayalıköy sahası Akmezra civarı Dörtbölük köyü civarı Kamışlık köyü civarı Çimento Hammaddesi: Kireçtaşı ( Kçt ): Sivrice (Örençay Köyü) Sahası Tenör : % CaO Rezerv : ton muhtemel rezerv. Elazığ-Cipköy Tenör : - Rezerv : ton görünür+ mümkün + muhtemel rezerv. Seramik Hammaddesi: Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarak işletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir. Flüorit 1.Keban-Karamadara Sahası Tenör : % 40 CaF2, MnO, Pb, Zn, Fe2S, Mn Rezerv : 604 ton görünür, ton mümkün rezerv. Yatak geçmiş yıllarda üretilmiş. Flüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km sinde Keban Maagmatitleri ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42 ye kadar çıkmaktadır. Mermerler Guleman-Altınoluk Köyü Yatağı-ELAZIĞ VİŞNE Kalite: Kırmızı, yeşil renkli çakıllar gene aynı renkli çimento ile tutturulmasıyla oluşmuşlardır. Sertliği 3, yoğunluğu 2.72 g/cm 3, porozitesi % 3.2 Rezerv: m 3. Bu yörede birçok mermer yatakları kişiler ve özel kuruluşlarca işletilmektedir. Elazığ Vişnesi iç ve dış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir. 46

52 Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir. B.5.2. Metalik Madenler Bakır-Kurşun-Çinko ( Cu-Pb-Zn ) Keban-Simli Pb-Zn İşletmesi Tenör : % 4.51 Pb, % 5.28 Zn (100 gr/ton Ag değeri bilinmektedir) Rezerv : ton görünür, ton muhtemel, ton mümkün rezerv vardır. Metal içeriği olarak ton Pb, ton Zn bulunmaktadır. Geçmiş yıllarda ton tüvenan cevher üretimi yapılmıştır. Yatakta üretim yoktur. Keban-Zeytindağı zuhuru Tenör : % 0.7 Zn, % 2 Pb ( gr/ton Au, gr/ton Ag değerleri bilinmektedir). Rezerv : Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur. Yurtbaşı-Gurbet zuhuru Tenör : % 37 Zn, % 15.5 Cu, Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Palu-Kedek zuhuru Tenör : % 1.30 Cu, % 0.60 Zn, Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Sivrice-Helezür Sahası Tenör : % 2-3 Cu, %1 Zn, % 30 pirit Rezerv : ton muhtemel rezerv. Metal içeriği olarak ton Cu, 500 ton Zn, ton pirit bulunmaktadır. Ergani-Şeyhyüt Tepe Sahası Tenör : % 2 Cu Rezerv : ton görünür, ton muhtemel rezerv. Ergani-Türbe (Kafir,Topaluşağı,Mihrapdağı) Sahası Tenör : % 1.34 Cu Rezerv : ton görünür rezerv. Metal içeriği ise ton bakırdır. Palu-Karaçör (Deri) zuhuru Tenör : % 7-12 Pb, % Zn Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. 47

53 Keban-Nallıziyaret Yatağı Tenör : % Cu, % Mo, % W. Yataktaki diğer cevher mineralleri Pb, Zn ve F Rezerv : ton görünür + muhtemel rezerv. Keban-Bergayın zuhuru Tenör : % 8 Pb-Zn Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Keban-Karamağaradere zuhuru Tenör : % 1Pb, % 1 Zn ve % ve % 0.76 Mo Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Ergani-Ana Yatak Tenör : % pirit, % S, % 1.39 Cu Rezerv : ton görünür rezerv vardır. Metal içeriği ton bakırdır. Geçmiş yıllarda yataktan 8-10 milyon ton üretim yapılmış olup, yatak terkedilmiştir. Ergani-Mihrapdağı Sahası Tenör : % 2.5 Cu Rezerv : ton rezerv belirlenmiştir. Geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır. Ergani-Hacan Sahası Tenör : % 1.60 Cu Rezerv : ton görünür + muhtemel rezerv vardır. Metal içeriği 640 ton bakırdır. Ergani (Mızır Tepe, Mergen Tepe, Kısabekir) zuhuru Tenör : %1.38 Cu, Rezerv : Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Baskil Nazaruşağı Tenör : % 2 Cu (2.4 gr/ton Au, 4.2 gr/ton Ag değerleri bilinmektedir). Rezerv : ton mümkün rezerv. Sivrice-Uslu bakır sahası Tenör : % 0.26 Cu Rezerv : Sahada % 0.26 Cu tenörlü ton görünür, % 24 Cu tenörlü ton muhtemel rezerv vardır. Demir ( Fe ) Merkez-Aşvan Sahası Tenör : % ve % Fe Rezerv : % Fe tenörlü ton görünür rezerv, % Fe tenörlü ton görünür rezerv vardır. Yatağın bir kısmı geçmiş yıllarda işletilmiştir. 48

54 Baskil-Karakaş Sahası Tenör : % Fe, % 6.54 SiO2, % 0.36 Al2O3 Rezerv : ton görünür rezerv. Yatağın bir kısmı baraj gölü altında kalmış olup kısmen işletilmiştir. Keban-(Yahyalı ve Birivan-Hemzikan) Zuhurları Tenör : Bilinmiyor. Rezerv : 3 adet zuhur. Zuhur olduğundan rezerve yönelik çalışma yoktur. Krom Cevheri İl genelinde, 22 adet yatak ve zuhur gurubu saptanmıştır. Geçmiş yıllarda çoğunda üretim yapılmıştır. Günümüzde sadece Kapin ve Sori Yataklarında işletme faaliyetleri sürdürülmektedir. Tenör : % Cr2O3 Rezerv : % 35 Cr2O3 ve üzeri ton görünür + muhtemel + mümkün rezerv, % Cr2O3 tenörlü ton görünür + muhtemel + mümkün rezerv. Guleman (Elazığ) Yöresi Krom Oluşumları Gölalan sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Gölalan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b2 y = x = Tenör :- Rezerv : ton. Tükendi. Pütyan sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a2 y = x = Tenör : %45 Cr2O3 Rezerv : ton Rut-Taşlıtepe Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Rut-Taşlıtepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c3 y = x = Tenör : % Cr2O3 Rezerv : ton. Tükendi. Kefdağı, Kapin, Şabate Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- Şabate Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c4 y = x = a. Batı Kef: Tenör : %33 Cr2O3 Rezerv : ton. Tükendi. b. Doğu Kef: Tenör : %38.30-%43.98 Cr2O3 49

55 Rezerv : ton. Tükendi. c. Altındağ: Tenör : %46.57 Cr2O3 Rezerv : - d. Beneklidamar: Tenör : % Cr2O3 Rezerv : - e. Kapin Tenör : - Rezerv : ton. Tükendi f. Şabate Tenör : Rezerv : ton. Tükendi. Marmek Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Marmek Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b1 y = x = Tenör : Cr2O5 Rezerv : - Bağın Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Bağın Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c3 y = x = Tenör : Bantlı %30-35 Cr2O5, masif % Cr2O5 Rezerv : ton. Tükendi Altın Cevheri Baskil Altınlı Kuvars Damarları Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde, Nazaruşağı köyü civarında Elazığ Magmatitleri ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir m arasında değişen uzunluklara sahip damarların kalınlığı cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir. Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama 142,9 Bakır (Cu), 1,2 gr/ton Altun (Au) tenörlü ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m olduğu düşünülürse ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır. Keban (Fırat batısı) Au Sahası Tenör : 1.2 gr/ton Au, gr/ton Ag, Rezerv : ton görünür, ton muhtemel rezerv. Molibden (Mo)-Wolfram (Şel) Keban-Soğanlıköy Tenör : % 0.26 Mo, % WO3 50

56 Rezerv : ton görünür, ton muhtemel rezerv. Manganez ( Mn ) Karakoçan (Sağın), Maden (Hazerik, Keydan, Satırlı, Körez, Değirmendere, Şadıyan, Elbistan) Sahaları Tenör : % Mn Rezerv : ton toplam rezerv. Yataklar geçmişte işletilmiştir. B.5.3. Enerji Madenleri İlimizde Enerji hammaddeleri bulunmamaktadır. B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum, mozayik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ ın muhtelif bölgelerinde; Tablo - B.11:Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) Sıra No Firma/Şahıs Adı Sözleşme Başlangıç Tarihi Sözleşme Bitiş Tarihi Kiralama süresi Açıklama 1 Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Kalehan A.Ş. 7 Nolu Kalehan A.Ş. 8 Nolu Kalehan A.Ş. 9 Nolu Kalehan A.Ş. 11 Nolu Kalehan A.Ş. 12 Nolu Sivrice Kum Ocakları San.Tic.Ltd.Şti Sivrice Kum Ocakları San.Tic.Ltd.Şti Birlik Beton Aş Birlik Beton Aş Birlik Beton Aş Şükrü Erim Öztürk 5 17 Şükrü Erim Öztürk Hasel İnş. Ltd. Şti Hasel İnş. Ltd. Şti Hüseyin Kılınç Özer Özkan Petsan Aş. Osman Çelik Mor-Dem Mermer Çelikler Aş Kök-Dal Ltd. Şti Mehmet Nuri Bıçak Tekva İnş İsmet Şanlı Emak Madencilik Kaynak : İl Özel İdaresi

57 Tablo B.12 :Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası İlçe Köy-Mevkii Erişim No Grubu Ağın Saraycık 8 1-A Grubu Palu Murat Nehri-Merkez 5 1-A Grubu Palu Beyhan 1-A Grubu Palu Baltaşı 7 1-A Grubu Kovancılar Yeniköy 6 1-A Grubu Sivrice Kürk Köyü 9 1-A Grubu Alacakaya Bahro Çayı 1-A Grubu Kovancılar Yeniköy 6 1-A Grubu Kovancılar Merkez Baskil Palu Palu Palu Palu Palu Palu Palu Palu Palu Palu Merkez Merkez Bayramyazı Sarıtosun Hinsor Seydili-015 Seydili-016 Seydili-017 Seydili-018 Seydili-019 Seydili-020 Seydili-021 Seydili-022 Seydili-023 Seydili-024 Koçkale-025 Koçkale A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu 1-A Grubu Kovancılar Yeniköy 1-A Grubu Palu Çayyukarı 1-A Grubu Merkez Yurtbaşı 1-A Grubu Ruhsat Safhası Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Ruhsat Sahibi Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Kovancılar Belediyesi Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dlh.Genel Müd. Dlh.Genel Müd. Yarımca Belediyesi Palu Belediyesi Karayolları 8. Bölge Müd. Açıklamalar Süre Bitti Süre Uzatımı-Ruhsat Aşamasında Süre Uzatımı-Ruhsat Aşamasında Ruhsat Süresi Bitti 52

58 Karakoçan Yeniköy 1-A Grubu Karakoçan Kalkankaya 1-A Grubu Karakoçan Bulgurcuk 1-A Grubu Palu Baltaşı 29 1-A Grubu Palu Baltaşı 30 1-A Grubu Palu Baltaşı 31 1-A Grubu Palu Baltaşı 32 1-A Grubu Palu Baltaşı 33 1-A Grubu Palu Baltaşı 34 1-A Grubu Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Karayolları 8. Bölge Müd. Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü B. DOĞAL KAYNAKLAR - KAYNAKÇA - D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 - F.Ü. Biyoloji Bölümü - Meteoroloji Genel Müdürlüğü - M.T.A.Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü 53

59 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında yer alan Elazığ ilinde, bölgenin diğer bölümlerinden oldukça farklı ve karakteristik bir klima dikkati çekmektedir. İlin gerek coğrafî konumu, gerekse morfolojik özellikleri bu elverişli durumun ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Gerçekten Elazığ ve çevresi m dolaylarındaki ortalaması ile, bölgenin diğer bölümlerine oranla düşük bir yükseltiye sahiptir. Ayrıca; sahanın güneyinde bir duvar gibi uzanan Güneydoğu Toroslarında mevcut, Maden Oluğu ve Kömürhan Boğazı gibi geçitler özellikle kış mevsiminde, güneyin daha ılık ve nemli hava kütlelerinin yöreye zaman zaman sokulmasına yardımcı olmaktadır. C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgâr Rasat yapan istasyonlardaki rüzgar verileri değerlendirildiğinde; Elazığ'da kışın % 38 ile kuzeydoğu (NE), diğer mevsimlerde ise kuzeybatı (NW) sektörlü rüzgarların hakim olduğu görülür. Özellikle yaz mevsimindeki % 51 (SW) lik oran dikkat çekmektedir. Keban'da ise kuzeybatı ve doğu yönünden esen rüzgarlar hakim durumdadırlar. Palu'da sonbaharda doğu yönlü rüzgarlar, yazın güneybatı, kış ve ilkbahar mevsimlerinde ise kuzey sektörlü rüzgarlar hakim duruma geçmektedir Bu istasyonlarda ortaya çıkan farklılık üzerinde basıncın dağılışından çok, yörenin morfolojik özellikleri etkilidir. Ortalama rüzgar hızı 2.0 ile 2.8 m-sec arasında değişmektedir. Aylık ve yıllık ortalama rüzgâr hızı Tablo- C 1 de verilmiştir. Tablo - C.1: Elazığ İlindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m-sec) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık ,36 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 Tablo - C.2: Elazığ İlindeki Maksimum Rüzgarın Yönü ve Hızı (m-sec) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl ESE WNW ESE SSE S ENE WNW SSW WNW SW WNW ESE Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 Tablo - C.3: Elazığ İlindeki Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 Tablo - C.4: Elazığ İlindeki Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü

60 C Basınç Yörede basınç rasadı yapan istasyonların yıllık ortalama değeri, Elazığ'da mb, Palu'da 913 mb, Keban da 921 mb dır. İstasyonlar arasındaki basınç farkı 30 mb'ı bulmaktadır. Keban'ın yüksekliğinin diğer sahaların yüksekliğinden az olması, basınç değerinin yüksek olmasını sağlamıştır. Basıncın yıllık seyrine baktığımızda, aylar arasındaki basınç farkının yüksek olmadığı dikkati çekmektedir. Tablo - C.5: Elazığ İlindeki En Yüksek, En Düşük ve Ortalama Yerel Basınç (hpa) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm. Ksm Arl Min Max Ort Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Nem Yöredeki yıllık ortalama nispi nem oranı % 52 (Keban) ile 65 (Sivrice) arasında değişmektedir. Tablo -C.6: Elazığ İlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort. Bağıl Nem En Düşük Bağıl Nem Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Sıcaklık Elazığ meteoroloji istasyonunun 46 yıllık verilerine göre, yıllık ortalama sıcaklık 12,9 C dir. Buna göre Doğu Anadolu Bölgesi içinde Malatya'dan sonra en yüksek değere Elazığ'da ulaşılmaktadır. Öyle ki; ilin en alçak kesiminde bulunan Keban 14,6 C lik değerle Doğu Anadolu bölgesinin en sıcak sahalarından birine karşılık gelmektedir. Elazığ ilindeki ortalama düşük ve ortalama yüksek sıcaklıklar, yıllık ortalama sıcaklığa büyük bir benzerlik göstermektedir. Sıcak mevsimde her iki değerin de ortalama değerden uzaklaşması ile maksimum ortalamalar ile minimum ortalamalar arasındaki fark artar. Böylece soğuk dönemlerde günlük sıcaklık farkları daha az, sıcak dönemlerde ise daha fazla olarak belirir. Bunun sebebi; sıcak dönemde yerin, ortalama sıcaklıkların uzun yıllara göre gidişine baktığımızda, sıcaklıkların yıllık ortalamalardan büyük bir sapma göstermediği dikkati çekmektedir. Bu özelliği ile yörenin Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla daha istikrarlı olduğu ortaya çıkmaktadır. 55

61 Tablo - C.7: Elazığ İlindeki 2011 Yılındaki Ortalama En Düşük, En Yüksek ve Ortalama Sıcaklık Değerleri Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort Min Max Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 Tablo -C.8: Elazığ İlinde 2011 Yılında En Düşük, En Yüksek Sıcaklık (C) Günleri ve Sıcaklık Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Min. Sıc. Gün Max Sıc. Gün Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Buharlaşma Değişmenin en belirgin olduğu unsurlardan biri de buharlaşmadır. Elazığ istasyonuna ait değerler karşılaştırıldığında önceki periyoda oranla, sonraki dönemde %13,4'lük bir azalma görülmektedir. Ayrıca; 1974 döneminden sonraki sıcaklık değerlerine baktığımızda yıllık ortalamalarda 0,1 C gibi çok küçük bir azalma dikkati çekmektedir. Yörede bulutluluk oranı, yıllık itibarıyla yüksek bir değer göstermektedir. Fakat aylık değerlere bakıldığında bulutluluğun, belirli dönemlerde yoğunlaştığı görülmektedir. Soğuk dönemdeki yoğunlaşma koşulları sıcaklıkların, fazla düşmesini engellemektedir. Buna karşılık; sıcak dönemde bulutluluğun az olması, buharlaşmayı artırıp, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Tablo - C.9: Elazığ İlindeki Ortalama Buharlaşma ve Günlük Buharlaşma Miktarı (mm) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort Günlük Max Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Yağışlar C Yağmur Elazığ İlindeki rasat değerlerine göre yıllık ortalama yağış miktarı, 374 mm ile 903 mm (arasında değişmektedir. Yağışın aylara dağılışı düzensiz olup, en yağışlı ay genellikle Nisan, en kurak ay ise Ağustos olarak belirmektedir. İlkbahar en yağışlı Yaz ise en kurak mevsimdir. İlkbahar yağışlarının yıllık toplam yağışa göre oranı % 35 ile 49 arasında değişmektedir. İlkbahar mevsimini bu oranlara yakın değerlerle kış mevsimi takip etmektedir. Kış mevsimindeki oran artarak bu dönem en yağışlı mevsim durumunu almaktadır. Yaz aylarının toplam yağış miktarı oldukça düşüktür (Tablo C.10). Bu özelliklere göre; Yörede Akdeniz Yağış Rejiminin bozulmuş da olsa bir 56

62 benzeri görülmektedir. İl sınırları içinde Akdeniz yağış rejimi güneye doğru gidildikçe belirginleşmektedir. Tablo - C.10: Elazığ İlinde Toplam Yağış Ortalaması (mm) ve Maksimum Yağış Miktarı(mm) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort Maks Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Araştırma alanında yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı, Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla oldukça düşüktür. Kar yağışları ortalama olarak Kasım sonunda başlamakta ve Mart ortalarına kadar sürmektedir. Bu duruma göre araştırma alanında kar yağışının görülebileceği dönem dört ay olarak belirlenmektedir. Fakat Kasım ve Mart aylarındaki kar yağışlı gün sayısı çok düşüktür. İlin genelinde Aralık-Ocak-Şubat aylarında yağan kar yağışı yine bu aylarda yerde örtü meydana getirmektedir. Yılda ortalama 20 gün civarında kar yağmaktadır. Yine yılda yaklaşık 31 gün yer karla örtülü kalmaktadır. Karla örtülü gün sayısı en çok olan ay 24 gün ile ocak ayıdır. 62 Yıllık rasatlara göre ilde ölçülen en yüksek kar örtüsü kalınlığı 68 cm. olarak ölçülmüştür. Elazığ İlinde, yıl geneline bakıldığında ilk don olayı Ekim ayında, son don olayı Nisan ayında görülmektedir. Tablo - C.11: Elazığ İlinde 2011 Yılında Kar Ölçüm Değerleri O Ş Mt N M H T Ağ Ek Ey K A Ort.Kar Yağ.Günler S Ort.Karla Ört.Günler S. 9.0 En Yüksek Kar Ört. Kalınlığı (cm) 4.0 Ort. Sisli Gün S Ort. Kırağılı Gün Sayısı Ort.Dolulu Günler Sayısı Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Seller Sel meydana getiren yağış, kısa sürede en çok yağış miktarı bırakan yağıştır. Düzenli ve kararlı uzun süreli yağış sel tehlikesi meydana getirmez. Sağanak yağış olarak tabir edilen kısa süreli, belirli dar bir alanda yağan şiddetli yağışlar genellikle İlkbahar ve yaz aylarında görülür. İlin coğrafik ve morfolojik yapısı göz önünde bulundurulup, geçmiş yağış değerlerine bakıldığın da ilin su baskını tehlikesinden uzak olmadığı görülür. Sel ve su baskını olayına neden olan yağışlar her yıl görülmeyip, 5-10 yılda bir tekerrür edebileceği göz önüne alınarak özellikle alt yapı çalışmalarının önceden yapılmış olması gerekir. C Kuraklık Elazığ ve ilçelerinin 2011 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda SYİ (SPI) indis değerleri ve grafik haritaları aşağıdadır. 57

63 Tablo - C.12:Aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda NYİ (SPI) indis değerleri İstasyon/Periyot 1 Ay 3 Ay 6 Ay 9 Ay 12 Ay 24 Ay Elazığ Keban Palu Maden Sivrice Karakoçan Baskil Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 NYİ ( SPI ) Normalleştirilmiş Yağış İndeksi metodu, yağış eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değişkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağış dizileri hazırlanır. NYİ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıştaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yağış eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağışta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. Tablo C.13:SPI İndeks Değerleri Spı İndis Değerleri Sınıflandırma Classıfıcatıon 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile Aşırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile Çok Nemli Very Moist 0.80 ile Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile Normal Civarı Near Normal ile Hafif Kurak Abnormally Dry ile Orta Kurak Moderately Dry ile Şiddetli Kurak Severely Dry ile Çok Şiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düşük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2011 C Mikro klima İlin iklim karakterinin karasal iklimden daha yumuşak özellik gösterip, sanki mikro klimaya benzer nitelikler taşıdığı söylenebilir. Bu durum, daha belirgin olarak, İlin Güney-Güneydoğusunda 58

64 uzanan Uluova denilen göl yatağı düzlüğündeki tarım arazisin de yetişen bitki dokusundan çok daha iyi gözlenmektedir. İkinci derecede Kuzova ve İlin batısında uzanan Hankendi ovası sayılabilir. Elazığ yakın çevresi ile birlikte Keban, Baskil, Ağın, Palu ve Kovancılar, Doğu Anadolu bölgesinin büyük bölümünde görülen genel karasal iklim yapısından farklı, çevrili baraj göllerinin de etkisiyle her geçen yıl daha elverişli iklim çizgisine yaklaşmaktadır. C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme Kentsel gelişim ülke geneline paralel olarak 1970 den sonra bir durağanlık geçirmişse de son yıllarda özellikle 1990 sonrası bölgedeki gelişmeler nedeniyle çok yoğun göç almıştır. Bu göçlerin hızlı bir gelişim de değişime neden olmasının yanında kentsel alan yetersizliğini de zorlar duruma getirmiştir. Kent başlangıçta (XIX. yy sonları), belli bir plan içinde birbirine dik ana caddeler ve bu caddelere koşut yollar üzerine gelişmiş, Kentin doğu kenarında (bugünkü kent merkezi) plansız gelişen ticaret alanları, kentin gelişme şemasını bozan ilk öğe olmuştur lerden başlayarak kamu yatırımları ile sanayileşmeye başlayan kentin nüfusu, kırsal kesimden ve çevre illerden aldığı göçle hızla artmış ve kent gecekondu mahalleleri ile çevrelenmiştir. Keban Barajı nın yapımıyla 1970 lerde başlayan yoğun göç, kentin gelişmesinde yeni bir dönemin, başlangıcı olmuştur. İnşaat sektörü birden bire canlanırken, eski kent kesiminde yıkılıp yapılma olgusu hız kazanmış, kent çıkışlarında, konut alanları dışında yapılan toplu konut siteleri ile kentsel alan yeni boyutlar kazanmıştır. Elazığ Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkacak fiziksel altyapı değişikliklerini, Keban Baraj Gölü nün neden olacağı göçü ve bunun sonucunda bölgedeki merkezlerde, özellikle Elazığ Kenti nde ortaya çıkacak fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunları incelemek ve gelişmeleri planlamak amacıyla, 1968 de İmar İskân Bakanlığı nca bir Fiziki Yerleşme Planı çalışması yapılmıştır. Bu plan çalışmasında kentin ve yörenin yıllık gelişmesi göz önüne alınarak, Elazığ Kenti Komşu alan (mücavir saha) sınır yeniden belirlenmiştir. Yerleşmede gelişen sanayi ile birlikte son yıllarda hızlı bir nüfus artışı başlamıştır. Bu nüfus artışı ve dışardan buraya göçler yan sektörlerin de gelişmesine ön ayak olmuş, yerleşmenin gerek ekonomik gerekse sosyal yapısında hızlı bir gelişim ve değişim sürecine girilmiştir. Kentin son yıllarda göstermiş olduğu hızlı nüfus artışı ve göçler neticesinde yürürlükteki planla oluşturulan konut, ticaret, sanayi ve sosyo-kültürel alanların büyük bölümü yapılaşmıştır. Gelecek yıllarda artan nüfusla birlikte plansız gelişmelerin önlenmesi, kontrollü ve sağlıklı kentleşmenin oluşturulması amacıyla yeni gelişme alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Plan değişiklikleri imar planı üzerindeki sosyal ve teknik altyapı alanlarının daralmasına ve kentsel yoğunlukların artmasına neden olmuştur. Kentsel nüfusun ihtiyaçlarına cevap verecek yeni sosyal ve teknik altyapı alanlarının oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yürürlükteki planların hazırlanması aşamasında sağlıklı arazi incelenmesi yapılamadığından bugün plan ile mevcut durum birbiriyle örtüşmez duruma gelmiştir. C Yeşil Alanlar Dünya standartlarına göre kişi başına düşen yeşil alan 20 m2'dir. Planlı ağaç dikimi ise 1994 yılından sonra düzenli olarak başlatılmıştır. 59

65 İlimizde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 6 m2 olarak belirlenmiş olup, Elazığ Belediyesi park ve bahçeler müdürlüğü her geçen yıl bu rakamın artırılması yönünde çalışmalarına devam etmektedir. Toplam Yeşil Alan: M² dir. Elazığ Belediyesinin Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği 2008 yılı 3 aylık Eylem Planı çerçevesinde ağaçlandırılan tesis sayısı 36 adet, dikilen fidan miktarı 9230 adet, çalışma yapılan alan 185 dekardır. İlimiz Koşullarına Uygun Bitki Türleri: Süs Bitkileri: Leylak, Süs Elması, Süs Eriği, Ardıç, Japon Ayvası, Ateş Dikeni, İnci, Şimşir, Gül, Kelebek Çalısı, Taflan, Ligustrum, Mahonya, Hanımeli, Filbahri, Hatmi, Dağ Muşmulası, Rozmarin, Lavantin, Mazı, Kartopu, Acem Borusu, Yukka Ağaçlar: Çınar, Akça Ağaç, Dış Budak, İğde, Aylantus, Kavak, Güney Kandilli, Katalpa, Söğüt, İbreliler Karaçam, Sedirçam, Mavi Servi, Ladin, Göknar. C Isınmada Kullanılan Yakıtlar Hava kirliliğinin esas kaynağı yanma olayıdır. Yanma olayının gerçekleşmesi için gerekli olan parametrelerden biri de yakıtlardır. Evsel ısınmada kullanılan düşük nitelikteki yakıt ve bunlar arasında da kükürt ve kül oranı yüksek, kalori değeri düşük kömürler hava kirliliğinin daha fazla yaşanmasına neden olmaktadır. Bu çerçevede, kullanılacak yakıtların seçimi önem arz etmektedir. Bu bağlamda; - Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde ısınma amaçlı kullanılabilecek ve kullanılması yasaklanan yakıtlar (katı, sıvı ve gaz) belirtilmiş olup; başta petrol koku olmak üzere yasaklanmış yakıtların ısınma amaçlı kullanılmaması, - Isınma amaçlı kullanılmasına izin verilen kömürlerin temini, kaçak kömür kullanılmasının önüne geçilmesi, kömür üreticisi ve satıcısının bilinmesi, denetlenmenin etkili uygulanması, kömürlerin açıkta satışının önlenmesi, kömürlerin taşınması, doldurulması ve boşaltılması sırasında kömür kaybını ve bu işlemlerde oluşacak tozumayı önlemek açısından ithal ve yerli kömürlerin Yönetmelik ekinde yer alan torba örneğine göre torbalanarak satışa sunulmasının sağlanması, - Kömür torbaları üzerinde Yönetmelik ve Genelgede belirtilen asgari kömür özelliklerinin (kükürt, alt ısıl değer, uçucu, nem, kül v.b.) mutlaka yer alması, - İzin verilmeyen ve belirlenen özellikleri sağlamayan yakıtların kullanılmaması için; yakıtların üretim, dağıtım, yerleşim yerlerine girişi, satışı ve nihai kullanım aşamalarında etkili kontrol ve denetimlerin yapılması, - Analiz ücretini, kömür ithalatçıları, üreticileri ve satıcıları tarafından ödenmek üzere gümrük sahalarından, depolardan, kömür satış yerleri ile apartmanlardan TS 5125 ve TS 4744 sayılı standartların belirlediği numune alma esaslarına göre kömür numuneleri alınarak analizlerinin yaptırılması, torbadaki her kömür parçasının belirlenen özellikleri sağlaması esas olduğundan, en az üç torbadan veya en az üç farklı yerden (torbalanmamış kömürler için) alınarak hazırlanan birinci denetim numunesinin analiz sonucunun uygun çıkmaması durumunda Çevre Kanunu gereğince cezai işlemin uygulanması, aynı kontrol belgesi/uygunluk belgesi veya başka kontrol belgesi/uygunluk belgesi kapsamındaki kömürler için ikinci denetimde analiz sonucunun uygun çıkmaması durumunda ise kömür üreticileri, ithalatçıları ve/veya satıcıların izin belgelerinin iptal edilmesi, analiz bedellerinin vatandaşlara yansıtılmaması, 60

66 - Yapılan denetimlerde: Yönetmelik ve genelgede belirtilen kömür özelliklerinin sağlanmaması durumunda; Yönetmelikte belirtilen kömür torba örnekleri üzerinde istenilen bilgilerin yer almadığının tespiti halinde, Yönetmelik kapsamında kömürlerin torbasız satılması durumunda, Kömür ithalatçısı, üreticisi ve satıcılara 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 5491 sayılı Kanunla tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun ilgili maddelerine göre cezai işlemin uygulanması, - Denetimlerde alınan ısınma amaçlı kömür numunelerinin analiz sonuçları uygun çıkmadığı takdirde yakıtın satışının durdurulması, kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınması, var ise adli mahkeme kararının uygulanması ve Bakanlığa bilgi verilmesi, - Satışa sunulan kömürlerin satışa sunumu sırasında yönetmelikte belirtilen özellikleri sağlaması esastır. Eğer belirlenen özellikler sağlanamıyorsa çevre ve insan sağlığının korunması için kömürlerde satışa sunulmadan önce iyileştirme yapılması, - Yerli ve ithal kömür satıcı ve pazarlamacılarının sadece izinli kömürleri satmaları, - Okullarda ve resmi binalarda da belirlenen özelliklere sahip ısınma amaçlı yakıt kullanılması, - Tüketicilerin yönetmelik ve bu genelgede belirtilen özelliklerdeki yakıtları kullanmaları sağlanması için çalışmalarımız devam etmektedir. İlimizde doğalgaz kullanımı için ihale işlemi bitmiş olup doğalgaz boru hattı şehir merkezinde döşenmeye başlamış olup, işlem devam etmektedir. Doğalgaz boru hattı döşenme işlemi biten mahallelerde doğalgaz kullanımına başlanmıştır. İlimizde ısınma amaçlı sıvı yakıt kullanımı son beş yılda yaklaşık %90 oranında azalmıştır. Bunun nedeni bu yakıtın pahalı olmasıdır. Tüketiciler sıvı yakıt yerine kömür kullanımını tercih etmektedir. Bu gelişme hava kirliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. İlimizde ısınma amacıyla doğalgaz kullanımına az miktarda da olsa başlanmış olmakla beraber ağırlıklı biçimde odun, kömür ve kalorifer sıvı yakıtı kullanılmaktadır. Tablo C.14:İlimizde Doğalgaz Kullanım Bilgileri Doğal Gaz Konut Kullanıcı Sayısı Bugüne Kadar Kullanılan Konut Doğal Gaz Miktari M Yıllık Kullanılan Doğal Gaz Mikari M Yıllık Mesken Tüketim M Belediye Ve Kurumları İbadethaneler Mal Hizmet Üreten Kuruluş(Mutfak) O.S.B. İçi Kuruluş - Resmi Kurum Özel Eğitim Kurumları Özel Sağlık Kurumları Personel Ve Yakınları Resmi Daireler (Isınma) Ticari İşletme (Isınma) Vakıf - Hayır Kurumu Vakıf - Hayır Kurumu(Üretim) 561 Kaynak: Aksa Elazığ Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (2011) 61

67 Isınma Amaçlı Yerli Kömür Özellikleri: Tablo - C.15: Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürün Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) max. %2 Alt Isıl Değer(orijinalde) min Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (satışa sunulan) max. %25 Kül (kuru bazda) max. %25 Boyut* mm (18 mm altı max. %10 tolerans, 150 mm üstü max. % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo 11de yerli kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Tablo - C.16: Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan İşyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürün Özellikleri Toplam Kükürt (kuru bazda) :En çok %2 Sınırlar Alt Isıl Değer(kuru Bazda) : En az 4800 Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (orjinalde) max. %25 Kül (kuru bazda) max. %25 Boyut* mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tablo 11de yerli kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Kaynak: Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Isınma Amaçlı İthal Kömür Özellikleri Tablo -C.17: Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı İthal Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da İşyerlerinde Kullanılacak İthal Kömürlerin Özellikleri İthal Kömürün Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer(orijinalde) Uçucu Madde (kuru bazda) Toplam Nem (orijinalde) Kül (kuru bazda) Boyut* En çok. % 0.9 (+0,1 tolerans) En az Kcal/kg (-200 tolerans) % (+2 tolerans) En çok. % 10 (+1 tolerans) En çok. % 16 (+2 tolerans) mm (en çok ± % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Kaynak: Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği 62

68 Sıvı Yakıt Özellikleri: İlimiz sınırları içerisinde, kükürt içeriği maksimum %1,5 (+0,1 tolerans) olan yerli fuel-oilin ve %1,0 (+0,1 tolerans) ithal fuel-oilin ısınma amaçlı kullanılmaktadır. C Endüstriyel Emisyonlar Endüstriden kaynaklanan hava kirliliği esas olarak yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik önlemler alınmadan havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir. Bazı bölgeler burada bulunan tek bir endüstrinin meydana getirdiği yoğun kirliliğe maruz kalmakta, bazı endüstri bölgelerinde ise birçok endüstrinin emisyonları bileşik bir kirlilik yaratmaktadır. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Türk Standartları Enstitüsünce yayımlanan "Egzoz Gazı Kirleticileri Trafikteki Benzin Motorlu Taşıtlar için Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri" aşağıda verilmektedir: - CO Karbonmonoksit % arasında olmalıdır. - HC Hidrokarbon ppm. arasında olmalıdır. - C02 Karbondioksit % arasında olmalıdır Oksijen % 0-2 arasında olmalıdır. İlimizde 9 adet Egzoz Emisyon Ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bunlar Alpaylar Otomotiv, Çetinkayalar Otomotiv, Metinler Otomotiv, Ilıcak Otomotiv, ADE Otımotiv, Dinçler Otogaz, Remzi BAŞ,TÜV-TÜRK ve Opel Karalar Otomotiv dir yılı itibariyle aracın Egsoz Emisyon Gazı ölçümü yapılmıştır. Elazığ Belediye Başkanlığının sorumluluk ağına giren Karayollarının uzunluğu 271 km, Karayolları Bölge Müdürlüğünün sorumluluk ağına giren Karayollarının uzunluğu 809 km, İl Özel İdare Müdürlüğünün sorumluluk ağına giren karayollarının uzunluğu 3739 km.dir. İlimizde adet otomobil, 2693 adet minibüs, adet kamyon-kamyonet, 609 adet otobüs, adet Motorsiklet, 623 adet çekici, 189 adet jeep, 833 adet römork-y.römork, adet traktör, 156 adet tanker, 200 adet özürlü aracı, 185 adet ambulans, 398 adet iş makinası ve 3 adet zırhlı araç bulunmaktadır. İlimizde Havaalanına 2011 yılında toplam gelen-giden uçak sayısı 4577adettir. Toplam yakıt tüketimi litredir. Yakıt türünün özelliği Jet-A1 dir. C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürt dioksit Konsantrasyonu ve Duman Elazığ yaklaşık nüfuslu, denizden yüksekliği yaklaşık 1100 m. olan ve etrafı m. yüksekliğindeki dağlarla çevrili bir ilimizdir. Elazığ'da hava kirliliğine müsait olan meteorolojik koşulların şehirleşmede göz önüne alınmaması ve taşıt aracı sayısının hızla artması, kirliliğin bu adar yükselmesine sebep olmuştur. Kış aylarında ortalama rüzgar hızı m/sn olmaktadır, oysa bahar ve yaz aylarında rüzgar hızı 2,0-2,9 m/sn arasındadır. Şehrin kuzey-kuzey batı istikametindeki tepelerin, bölgedeki kuzeykuzey batı yönünden esen hâkim rüzgarları perdelemesinden dolayı kıs aylarında yavaş esen rüzgarlar bu mevsimde sık olarak görülen inversiyon ile birleştiğinde, havaya atılan kirleticilerin yatay ve dikey doğrultularda şehrin üzerinden uzaklaşmasını zorlaştırmaktadır. 63

69 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları İlimizde, hava kirliliğine etken olan partikül miktarının Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerin altında olduğu tespit edilmiştir. İlimizde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kurulmuş bulunan 1 adet hava kirliliği ölçüm istasyonu ile SO2 ve PM 10 parametreleri sürekli ölçülmekte; bu ölçümler, internet adresinden sürekli izlenebilmekte olup sonuçlar takip edilmektedir. Ayrıca ilimize ait hava kalitesinin doğrulanmış verilerine Bakanlığımızın Çevre Referans laboratuvarının anasayfa. asp web sitesinin Hava Kalitesi İzleme Ağı ve Aylık Ortalama Veri Raporları bölümünden ulaşılabilmektedir. C.2.3. Karbon monoksit Emisyonları İlimizde çeşitli kurumlardan havaya verilen CO miktarın ölçümü yapılmamaktadır. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları İlimizde çeşitli kurumlardan havaya verilen NOX miktarın ölçümü yapılmamaktadır. C.2.5. Hidrokarbon ve Kursun Emisyonları İlimizde Hidrokarbon ve kursun emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taşıtlardan kaynaklandığı bilinmekte olup, ölçüm yapılmamaktadır C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının incelmesinin Etkileri İlimizde ozona zararlı faaliyetler olup olmadığının tespiti ile ilgili bir çalışma yoktur. C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri Havaya verilen gazlar; basta karbon monoksit, Kükürt dioksit, Azot dioksit, Hidrojenflorür ve Hidrokarbonlar gibi kirletici emisyonları içermekte ve bunların fazlalığı asit yağmurlarına neden olmaktadır. Asit yağmurların etkisiyle topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri Hava kirliliğinin iklime etkisi, birisi lokal, diğeri global düzeyde olmak üzere iki ölçekte olmaktadır. Lokal düzeyde, şehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeye ulaşan güneş ışınlarını yansıtmakta ve az da olsa absorbe etmektedir. Bu olayların, bazı meteorolojik değişikliklere sebep olmaları beklenir. Şehirler yerkürenin çok küçük bir kısmını meydana getirdiklerinden global ölçekte bu tür meteorolojik değişiklikler çok önemli olmamaktadır. Global düzeyde kirlilik ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir. Bu tür hava kirliliğinin iki örneği "sera etkisi" ve "ozon tabakasındaki bozulma" dır. C Su Üzerindeki Etkileri Yağmur suyu yeryüzüne indiğinden itibaren kirlilik yükünde ani bir artış olur. Organik ve anorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel atıklar, doğal ve yapay gübreler, pestisidler, mikroorganizmalar su ve yeraltı suyunun kirlenmesine neden olur. 64

70 C Toprak Üzerine Etkileri Özellikle endüstriyel faaliyetler esnasında, bacalardan kontrolsüzce çıkan gaz ve partiküller, çok uzak mesafelere dahi taşınarak bitkiler ve topraklar üzerinde birikmektedir. Asit yağmurların etkisiyle, topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. Ayrıca, emisyonlar içerisinde yer alan partikül maddeler içerisinde bulunan Bakır (Cu), Çinko (Zn), Demir (Fe), Kadmiyum (Cd) gibi ağır metaller toprak ve bitki üzerinde yığılmaktadır. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkisi Hava kirliliğini oluşturan bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında, gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaşlatır. Ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkilerde sebep olduğu ayrı bir bozulmadır. Hava kirliliğinin bitkilere olan etkisinin en iyi örneği, kömürlü santrallerden atılan SO2 gazının, atmosferde girdiği reaksiyonlar sonucu oluşan H2SO4' in yağmur suyu ile yıkanması sonucu oluşan asit yağmurlarının geniş orman alanlarına verdiği zarardır. Yapılan bir araştırmada elma ve fasulye bitkilerine sera ve tarla koşullarında 1,3,10 gr. Çimento tozu m 2 /gün uygulanmış ve gelişme durumu incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; 10gr. toz uygulaması bitki gelişimini önemli ölçüde sınırlandırmış, bitkiyi zayıflatmış, yapraklar incelmiş ve dallar kısa kalmıştır. Ayrıca, kloroplastlarda şekil bozuklukları meydana gelmiş stomalarda kapanma söz konusu olmuştur. C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi Hayatın temel unsuru olan hava, insanların solunum imkânını oluşturduğuna göre; havadaki kirliliğin insan sağlığı yönünden birinci derecedeki önemi açıktır. Havanın taşıdığı karbon parçacıkları, ozon, karbon monoksit, kükürt dioksit, doymamış hidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum yollarını etkileyerek normal mekanizmasını bozar; bronşlarda iltihaplara ve daralmalara sebep olur. Bu değişmeler sonunda da, kronik bronşit ve anfizem gibi rahatsızlıklar meydana gelir. Araştırmalar, akciğer kanserinin meydana gelmesinde ve artmasında da hava kirliliğinin önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir. Havada az miktarda bile olsa polenlerin insan sağlığını olumsuz yönde etkilediği saman nezlesi ve astım gibi rahatsızlıklara yol açtığı tespit edilmiştir. C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine)Etkileri Hava kirliliği, yapıların taş ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Bu zararın en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. Ayrıca, kükürt dioksitli hava, kireç taşının tahribine yol açmaktadır. Yine kükürt dioksit, özellikle demir ve çelik gibi metal kısımlar üzerinde zararlı etki yapmaktadır. C.HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) - KAYNAKÇA - Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (2011) - İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü (2011) - Sağlık İl Müdürlüğü 65

71 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D. SU D.1.1. Yeraltı suları İlimizin jeolojik istifleri çok farklılık arz eder. Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı birimlerden başlayan istif Pliyo-Kuvaternere kadar gelmektedir. Birimlerin yaş farklılığına paralel olarak litolojik farklılıkta aynı oranda değişiklik gösterir. Birimleri litolojik olarak metamorfik, mağmatik, sedimanter gruplara ve alt üyelere ayırmamız mümkündür. Litolojinin bu kadar farklı olması, yer altı suyunu barındıran akifer formasyonunda o oranda farklı olmasını beraberinde getirir. Bu nedenle açılan derin sondajlardan geçilen akifer formasyonun özelliklerine ve cinsine bağlı olarak kuyu verimlerinde değişkenlik meydana gelir. Buna bağlı olarak Elazığ il genelinde yer altı suyunu temin ettiğimiz alanları şöyle sıralayabiliriz. 1- Murat Nehri Kenarlarında Biriken Alüvyon Birimler : Bu kısımlarda açılan sondajların debileri yüksek olup lt/sn civarındadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Bu birimler Beyhan dan başlayıp Gülüşkür Köprüsüne kadar uzanır. Kalınlık değişken olup 10 metreden 200 metreye kadar çıkabilir. Akiferin beslenmesinin ana kaynağı Murat Nehridir. Bu nedenle kuraklıktan fazla etkilenmemektedir. Bu akiferden alınan sular Palu ilçesi, Yarımca Beldesi ve civar köylerin içme suyu ihtiyacında kullanılır. Ayrıca Yarımca ve Yeniköy ün sulama suyu ve Etikrom fabrikasını su ihtiyacı bu akiferden karşılanır. Yer altı suyu kirliliği gözlenilmemiştir. 2- Uluova : Doğu Anadolu Fırat Havzasında yer alan Uluova 370km² lik bir alana ve 1170km² lik bir drenaj alanına sahiptir. Bu ova Elazığ ili güneyinde geniş bir alanı kapsar.belli başlı akarsular Murat Nehri ve Haringet Çayı dır. Uluova nın kotu m arasında değişmektedir. Açılan derin sondajlardan lt/sn su alınmaktadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Alüvyon kalınlığı metreye kadar değişebilir. Yeraltı suyunu besleyen ana kaynak Uluova nın drenaj alanına düşen yağış, Keban Baraj Gölü ve baraj gölünden yapılan sulamadır. Elazığ şehir merkezinin içme ve kullanma suyunun büyük bir bölümü bu bölgedeki sondajlardan karşılanır. Ayrıca ovada bulunan Gözebaşı, Kuyulu, Akçakiraz, Yurtbaşı, Yazıkonak, Yenice, Doğankuş, Karşıbağ, Yünlüce, Güntaşı, Hoş ve Kıraç köylerine ait arazilerin büyük bölümü yeraltısuyu ile sulanmaktadır. 3- Behremaz Ovası: Maden ve Sivrice ilçelerinin sınırları içersinde yer alan ova yer altı suyu açısında değişkenlik gösterir. Alüvyonun kalın ve kum-çakıldan oluşan kısımlarında açılan sondajlardan lt/sn debili su alınmaktadır. Statik seviye 0-10 metrelerde bulunur. Ancak kilin arttığı kısımlarda daha düşük debili su alınmaktadır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı drenaj alanına düşen yağıştır. Yer altı suyu bu alanlarda genelde sulama suyunda kullanılır. 4- Elazığ Ovası: Uluova ya dar bir boğazla bağlı olan Elazığ Ovası 30km² lik bir alana ve 1170km² lik bir drenaj alanına sahiptir.elazığ ovasının kotu m arasında değişir. Bu ova Elazığ il merkezinin de içinde bulunduğu alanda yer alır.alüvyon kalınlığı değişken olup metre arasında değişir. Açılan derin sondajlardan 2-20 lt/sn debili su alınmaktadır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı drenaj alanına düşen yağıştır. Yer altı suyunun statik seviyesi 0-50 metre derinde bulunur. Bu ovada alınan sular içme ve kullanmada kullanılır. Yer altı suyu Sürsürü-Karşıyaka bölümünde önemli ölçüde kirlenmiştir. 5- Baskil İlçesi Ve Çevresi: Baskil ve çevresinde alüvyonlar ve kireçtaşlarından oluşan formasyonlardan su alınmaktadır. Yamaç molozu ve alüvyonlardan oluşan bölümlerde alüvyonu oluşturan malzemenin içeriği değişkenlik gösterdiğinden derin sondaj kuyularının verimleri de değişkendir. Genelde 2-30lt/sn su alınmaktadır. Alınan yeraltı suyu ilçenin ve köylerin içme ve sulama suyu ihtiyacında kullanılmaktadır. Bölgede artan su ihtiyacı, yeni tarım arazilerinin sulamaya açılması 66

72 ve kuraklık nedeni ile yeraltı suyu yetersiz kalmaktadır. Karakaya Baraj Gölü kıyısında derin sondajlardan 1-30lt/sn su alınmaktadır.. Statik seviye metre derinde bulunur. Alınan suların büyük bölümü sulamada kullanılır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı Karakaya Baraj gölü ve drenaj alanına düşen yağıştır. Beslenmenin Karakaya Baraj Gölünden olan kısımlarında kuraklığa bağlı bir tehlike yoktur. Paleosen-Eosen yaşlı olan kireçtaşlarından oluşan formasyonda Haroğlu Dağı civarında açılan derin sondajlarda 30lt/sn civarında kaliteli su alınmaktadır. Ancak diğer alanlarda yeterli oranda yeraltı suyu alınamamaktadır. Beslenmenin kaynağı tamamen yağışlara bağlıdır. Yeraltı suyunun büyük çoğunluğu sulamada kullanılmaktadır. Karakaya Baraj Gölü civarında açılan bazı kuyularda Amonyak ve nitrat içme suyu standartlarının üzerinde çıkmaktadır. Diğer bölgelerde herhangi bir problem mevcut değildir. 6- Karakoçan Ovası: Bu ovada yer altı suyu drenaj alanına düşen yağıştan beslenir. Alüvyon kalınlığı değişken olup metre kalınlıktadır. Yer altı suyu 0-20 metre derinlikte bulunur. Yer altı suyu içme ve kullanmada kullanılır. İlçenin içme suyu ihtiyacının büyük bölümü yer altı suyundan karşılanır. Açılan sondajlardan lt/sn debili su alınmaktadır. 7- Kovancılar Ovası: Ovanın yüz ölçümü fazla olmasına karşılık akifer formasyon killi ve Statik seviye 5-25 metrelerde bulunur.yeraltı suyu açısından verimsizdir. Bu nedenle açılan sondajlardan 2-10 lt/sn su alınmaktadır. Yeraltı suyunun beslenmesi drenaj alanına düşen yağış ve Murat nehrinden yapılan sulamadır. Yeraltı suyu içme ve kullanmada kullanılır. Akifer formasyonun Orta Eosen yaşlı kireçtaşları olan bölümünde ise açılan sondajlarla alınan sular ilçenin içme suyu ihtiyacında kullanılır.çaybağı na yakın yerlerde açılan sondajlardan 30 lt/sn civarında su alınmıştır.bu sular içmeye uygundur. Beslenme drenaj alanına düşen yağıştan sağlanmaktadır.bu nedenle yağışın az olmasına bağlı olarak akifer formasyonun veriminde de önemli düşüşler olmaktadır. 8- Küçük Cep Şeklinde Olan Diğer Alüvyon Formasyonlar: Cep şeklinde alüvyon yığışımları Elazığ il genelinde değişik yerlerde değişik boyutta ve kalınlıkta bulunmaktadır. En önemlileri Palu-Sivrice arasında yer alan Doğu Anadolu Fay Zonu içersinde gelişen küçük cep şeklinde ovalardır. Bunların en önemlileri Sarıkamış, Kartaldere, Tepecik, Yeşilova, Küçükova, Eski Gezin, Gezin, Hazar Gölü Civarındaki küçük alüvyon yelpazeleri ve Kürk Çayını sayabiliriz. Bu alanlarda açılan derin sondajlardan 1-40 lt/sn su alınmaktadır. Yer altı suyu içme ve sulamada kullanılmaktadır. 9- Meryem Dağı ve Kesik Köprü Civarı : Bu kısımda akifer formasyon Permo Tryas yaşlı Keban Metamorfitlerine ait mermerlerdir. Açılan derin sodajlardan 5-40 lt/sn su alınmaktadır. Akifer formasyonun beslenmesi tamamen yağışlara bağlıdır. Son yıllarda meydana gelen kuraklığa bağlı olarak akiferde önemli ölçüde statik seviye düşümleri meydana gelmiştir. Akiferden alınan su içme ve kullanmada kullanmaktadır. Kesikköprü civarında açılan derin sondajlar Elazığ Belediyesi tarafından kullanılmaktadır. Bu sondajlardan yaklaşık 100 lt/sn su alınmaktadır. 10- Kuzova Bölümü: Elazığ ili nin yaklaşık 10km batısında yer alan Kuzova su hatları ile 3 bölüme ayrılmıştır. Ova karakterinde olan kısımların ortalama yüksekliği m civarında olup ayrılan bu bölümler güneyden kuzeye doğru şöyledir. a- Hankendi Bölümü 310km² b- Beşikdüzü Bölümü 315km² c- Dambüyük Bölümü 165km² Hankendi ovasının alanı 80 km², Dambüyük 25 km² olup Beşikdüzü bölümünde ise ova alanı formasyonlarının ve bazaltların üzerine yayıldığından ova alanı olarak bir sahayı ayırmak mümkün değildir. Hankendi bölümünde akifer formasyon Pliyo-Kuvaterner yaşlı alüvyon çökellerdir. Bu çökeller yer yer farklılık gösterdiği için açılan derin sondajların debileri farklılık göstermektedir. Bu nedenle derin sondaj debileri 0,5-20lt/sn arasında değişmektedir. Statik seviye 0-30 m lerde bulunur. 67

73 Yeraltı suyu tamamen drenaj alanına düşen yağıştan beslenmektedir. Alınan su içme ve sulamada kullanılmaktadır. Kirlenme konusunda olumsuz bir veriye rastlanmamıştır. Beşikdüzü bölümünde ovanın doğu kesimleri ile yakın batı kısımlarında akifer formasyon Orta Eosen yaşlı kireçtaşları ve kumtaşlarıdır. Akiferin beslenme kaynağı yağışlardır. Keban Baraj Gölüne kıyı olan yerlerde beslenme barajdan da olmaktadır. Açılan sondajlardan 2-20lt/sn su alınmakta olup alınan su içme ve kullanma standartlarındadır. Dambüyük bölümünde akifer formasyon Permo-Triyas yaşlı Keban Metamorfitlerine ait kristalize kireçtaşlarıdır. Bu formasyon aşırı oranda karstik yapıya sahip olduğu için yer altı suyu çok derinlerde yer alır. Bu nedenle çoğu derin sondajlardan su alınamamıştır. 11- Diğer Birimlerden Oluşan Akiferler: Yukarıda da bahsedildiği gibi Elazığ il genelinde değişik litolojilerden oluşan formasyonlar vardır. Bu formasyonlar değişik bölgelere yayılmış durumdadır. Genelde mağmatik kökenli olan akiferler çok geniş alanlar kaplar. Bu akiferlerin verimleri genelde kırık-çatlak durumuna ve beslenmesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Açılan derin sondajlarda l/sn su alınmaktadır. Alınan sular içme ve kullanma açısında çok kaliteli olup ancak yer yer sülfürlü kısımlara bağlı olarak su kalitesi bozulmaktadır. Örneğin Kuşsarayı civarında bu türden kuyular mevcuttur. Alınan sular içme ve sulamada kullanılmaktadır. Mağmatik olmayan, kiltaşı, kumtaşı, konglomera gibi formasyonlardan oluşan akiferler. Bu litolojilerden oluşan akiferler genelde iç içe bulunur. Kiltaşı bölümleri akifer olarak kabul edilmez, ancak derin sondajlar ile alınan suların kalitesini önemli ölçüde etkilediği için önem arz eder. Genelde kiltaşları sodyumlu ve potasyumlu killer ihtiva ettiği için yeraltı suyunu acı ve tuzlu yaparlar. Bu nedenle içmeye uygun sular değillerdir. Bu türden sulara örnek kuyular Baskil-Aydınlar civarında gösterilebilinir. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Elazığ İl Sınırları içerisinde Jeotermal alan Karakoçan ilçe sınırları içinde Karakoçan ilçesinin 20 km kuzey batısında yer alan Golan Kaplıcalarıdır. M.T. A yılı içerisinde açtığı m derinliğindeki sondajdan 43 Cº sıcaklıkta 25 lt/sn debide sıcak su alınmıştır. Sıcak su açısından bu alan potansiyele sahiptir. Koordinatı hakkında bilgi verilmemiştir. D.1.3. Akarsular İlimizden geçen ve Keban barajı gölüne dökülen Murat Nehri ve Peri Suyu ile çıkış yeri il sınırları içinde olan ve yine Keban Baraj gölüne dökülen Haringet Çayı ile Caro Deresi, Kalecik Barajına dökülen Kalecik Deresi, Bulanık Deresi ve Cip Barajına dökülen Cip Deresi bulunmaktadır. Keban Barajı kaçak sularından oluşan Çırçır Deresi 7000 l/sn lik debiye sahiptir. Dere üzerinde Dere üzerinde 1 adet 25 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisi ve adet yavru üretim kapasiteli kuluçkahane bulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuş bir adet hidroelektrik santrali mevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir. Diğer barajlar tarımsal sulama amaçlıdır. Baraj göllerinin sulama kanalları mevcut olup, Keban Baraj gölünde yer yer ulaşımda feribotların kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca Keban Barajı çıkış suyundan itibaren oluşan Fırat Nehri üzerinde ton/yıl kapasiteli olmak üzere 146 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır. 68

74 69

75 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar (İlin Rezevuar Su Alanları ) GENEL BİLGİLER Yüzölçümü : km 2 Rakım : m Yıllık ortalama yağış : 534 mm Ortalama akış verimi : 5,2 l/s/km 2 Ortalama akış/yağış oranı : 0,31 SU KAYNAKLARI POTANSİYELİ Yerüstü suyu (İl çıkışı toplam ortalama akım) : ,8 hm 3 /yıl Fırat nehri (Keban barajı çıkışı) : ,8 hm 3 /yıl Yeraltı suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) : 115 hm 3 /yıl Toplam su potansiyeli : ,8 hm 3 /yıl Doğal göl yüzeyleri : hm 3 /yıl Hazar gölü : ha Küçük sülük gölü : 1ha Büyük sülük gölü : 2,5 ha Sülük gölü : 0,7 ha Kuru dolu gölü : 1,3 ha Dumluyazı gölü : 2,5 ha Kar gölü : 0,7 ha Kekvin gölü : 3,8 ha Dağ gölü : 2 ha Birim gölü : 1,5 ha Baraj rezervuarı yüzeyleri : ha Keban barajı : ha Karakaya barajı : ha Cip barajı : 110 ha Özlüce barajı : 665 ha Kalecik barajı : 102 ha Seddelemeli rezervuar yüzeyleri : Gölet rezervuarı yüzeyleri : 72,3 ha Tadım göleti : 16 ha Işıktepe göleti : 36,3 ha Kepektaş göleti : 20 ha Akarsu yüzeyleri : ha Murat nehri : 424 ha Peri suyu : 277 ha Maden çayı : 191 ha Haringet çayı : 82 ha Ohi çayı : 65 ha Caro deresi : 35 ha Kalecik deresi : 40 ha Bulanık deresi : 62 ha 70

76 Cip çayı Diğer akarsu yüzeyleri Toplam su yüzeyleri : 27 ha : 325 ha : ,3 ha KUZOVA SULAMASI Yeri : Elazığ İlinin 13 Km Batısında Yer Almaktadır. Amacı : Sulama İşletmeye Açıldığı Yıl : 1968 Tesisle İlgili Bilgiler Su kaynağı : Cip barajı (Cip çayı) Yağış alanı : 286 km² Yıllık ortalama su : 13,2 hm³ Regülasyon oranı : % 41 Tipi : Toprak dolgu Kret kotu : m Yüksekliği (talvegten) : 23 m Yüksekliği (temelden) : 26 m Toplam depolama hacmi : 8,269 hm³ Aktif hacim : 7,711 hm³ Ölü hacim : 0,558 hm³ Maksimum su seviyesi : 1 006,50 m Minimum su seviyesi : 995,15 m Toplam gövde hacmi : 0,42 hm³ Dolusavak eşik kotu (kapaklı) : m Dolusavak proje debisi :690 m³/s Sulama üniteleri Kuzova sulaması (Brüt 1 373) : 902 ha Kanallar (Klasik) Kanal adı Adet Başlangıç Ana kanal Uzunluğu (m) Debisi (l/s) başlangıç kotu (m) Sağ sahil ana kanal ,15 Sol sahil ana kanal ,15 Yedek kanallar Kuzova sulaması 2000 yılında Cip Sulama Birliğine devir edilmiştir. KARAKOÇAN SULAMASI Yeri Amacı İşletmeye Açıldığı Yıl : 1975 Tesisle İlgili Bilgiler Su kaynağı : Kalecik barajı (Kalecik çayı) Yağış alanı : 110 km² Yıllık ortalama su : 21,5 hm³ Regülasyon oranı : % 35 Harita-D.1:Cip Barajı Sulaması (2008) : Elazığ ilinin 100 km kuzeydoğusunda Karakoçan ilçesi sınırları İçerisinde yer almaktadır. : Sulama 71

77 Tipi : Toprak dolgu Kret kotu : 1 126,20 m Yüksekliği (talvegten) : 28,50 m Yüksekliği (temelden) : 33,90 m Toplam depolama hacmi : 12,610 hm³ Aktif hacim : 7,452 hm³ Ölü hacim : 5,158 hm³ Maksimum su seviyesi : 1 124,40 m Normal su seviyesi : 1 122,20 m Minimum su seviyesi : 1 114,20 m Toplam gövde hacmi : 0,551 hm³ Dolu savak eşik kotu : 1 122,20 m Dolu savak proje debisi : 743 m³/s Gölalanı : 16 km² Sulama üniteleri Karakoçan sulaması(brüt 1 260) : 900 ha Harita-D.2:Karakoçan Sulaması (2008) Kanallar (Klasik) Başlangıç Ana kanal Kanal adı Adet Uzunluğu (m) Debisi (l/s) başlangıç kotu (m) Ana kanal ,20 Yedek kanal Karakoçan sulama işletmesi 2000 yılında Karakoçan Köylere Hizmet Götürme Birliğine devredilmiştir. TADIM SULAMASI Yeri : Elazığ ilinin 15 km güneyinde yer almaktadır. Amacı : Sulama İşletmeye Açıldığı Yıl : 1994 Tesisle İlgili Bilgiler Su kaynağı : Tadım göleti (Şoş deresi) Yağış alanı : 19 km 2 Yıllık ortalama su : 0,834 hm 3 Regülasyon oranı : % 64 Tipi : Zonlu dolgu Kret kotu : m Yüksekliği (talvegten) : 25,30 m Yüksekliği (temelden) : 27,04 m Toplam depolama hacmi : 1,112 hm 3 Toplam gövde hacmi : 0,239 hm 3 Aktif hacim : 0,834 hm 3 Ölü hacim : 0,095 m Normal su seviyesi : 1 017,40 m Maksimum su seviyesi : 1 018,40 m Harita-D.3: Tadım Sulaması (2008) Minimum su seviyesi : m 72

78 Dolusavak proje debisi : 32,4 m 3 /s Sulama üniteleri Tadım sulaması(brüt 100) : 84 ha Kanallar(klasik) Başlangıç Ana kanal Kanal adı Adet Uzunluğu (m) Debisi (l/s) başlangıç kotu (m) Ana kanal Tadım sulaması Köy Tüzel Kişiliğine 1999 yılında devir edilmiştir. MADEN- IŞIKTEPE GÖLETİ VE SULAMASI Yeri : Elazığ il merkezine 55 km mesafede, Hazar gölü güneyinde yer Almaktadır. Amacı :Sulama İşletmeye Açıldığı Yıl : 2001 Tesisle İlgili Bilgiler Su kaynağı :Işıktepe göleti (Zugur ve Seyrek dereleri) Tipi : Zonlu dolgu Yağış alanı : 14,30 km² Yıllık ortalama su : 3,45 hm³ Kret kotu : 1 289,60 m Gölet yüksekliği (talvegten) : 25,60 m Gölet yüksekliği (temelden) : 52,60 m Toplam depolama hacmi (N.S.S.: 4,47 hm³ Toplam gövde hacmi : 0,80 hm³ Maksimum su seviyesi : 1 288,60 m Minimum su seviyesi : 1 272,60 m Normal su seviyesi : 1 287,20 m Aktif hacim : 3,50 hm³ Ölü hacim : 0,30 hm³ Kret uzunluğu : 296,67 m Kret genişliği : 8 m Dolusavak proje debisi : 51 m³/s Dibsavak proje debisi : 1,90 m³/s Sulama üniteleri Sulama sahası(brüt 313) : 265 ha Sulama kanalları (Klasik): Harita-D.4:Işıktepe Göleti ve Sulaması (2008) Kanal adı Adet Başlangıç Ana kanal Uzunluğu (m) Debisi (l/s) başlangıç kotu (m) Sağ sahil ana kanal Sol sahil ana kanal Zugur derive kanalı ,96 Işıktepe göleti inşaatına yılında başlanmıştır. 73

79 KEPEKTAŞ GÖLETİ VE SULAMASI Yeri : Elazığ ilinin 25 km batısında, Görgüşan deresi üzerinde yer almaktadır. Amacı : Sulama İşletmeye Açıldığı Yıl : 2004 Tesisle İlgili Bilgiler Su kaynağı :Görgüşan deresi Tipi :Kil çekirdekli toprak dolgu Yağış alanı : 21,81 km² Yıllık ortalama su : 3,60 hm³ Kret kotu : 234,70 m Kret uzunluğu : 568 m Kret genişliği : 8 m Gölet yüksekliği (talvegten) : 28,70 m Gölet yüksekliği (temelden) : 32,70 m Toplam depolama hacmi (N.S.S.: 2,02 hm³ Toplam gövde hacmi : 0,988 hm³ Maksimum su seviyesi : 1 233,20 m Minimum su seviyesi : 1 219,00 m Normal su seviyesi : 1 232,00 m Aktif hacim : 1,754 hm³ Harita-D.5:Kepektaş Göleti ve Sulaması (2008) Ölü hacim : 0,27 hm³ Dolusavak kapasitesi : 35,80 m³/s Dolusavak tipi : Karşıdan alışlı -serbest Dibsavak kapasitesi : 0,55 m³/s Sulama üniteleri Sulama sahası(brüt 238) : 201 ha Sulama kanalları (Klasik) Kanal adı Kanal Uz. (m) Kanal Uç dre. (m 3 /s) Debisi (m) su kotu (m) Ana kanal 3369, ,55 0, ,22 Y1 1250, ,87 0, ,06 Y2 2072, ,43 0, ,97 Y ,59 0, ,87 Arındık ana kanalı 741,86 0, ,22 Kepektaş göleti inşaatına yılında başlanmıştır. ELAZIĞ-SİVRİCE DEDEYOLU GÖLETİ VE SULAMASI Projenin Yeri : Elazığ ilinin 22 km güneyinde yer almaktadır. Projenin Maksadı : Sulama Proje Karakteristikleri Hidroloji Yağış Alanı : 22,50 km² Yıllık Ortalama Akım : 2,93 hm³ 74

80 Çekilen Su : 2,56 hm³ Regülasyon Oranı : %87,37 Gövde Gövde Tipi : Homojen kil dolgu Gövde Hacmi : 0,72 hm³ Depolama hacmi : 3,44 hm³ Kret Kotu : 1 065,50 m Kret Uzunluğu : 410,68 m Gövde Yüksekliği ( Talvegden ) : 25,70 m Gövde Yüksekliği ( Temelden ) : 35,50 m Dolusavak Yeri : Sağ sahil Tipi : Karşıdan alışlı serbest Kapak Sayısı ve Boyutu : - Kapak Tipi : - Deşarj Kapasitesi : 44,50 m³/s Dipsavak Yeri : Sağ sahil Tipi : Ø 900 mm çelik cebri boru Deşarj Kapasitesi : 2,00 m³/s Sulama alanı : 408 ha Su Alma Yapısı : Dipsavak Sulamanın Tipi : Borulu yüzeysel sulama. Sulama Modülü : 0,98 l/s/ha Toplam Ana kanal Boru Uzun. : m YI-Y7 Sulama Şebekesi Uzun : m Çevirme kanalı Uzunluğu : m Ana kanalın Başlangıç Kapasitesi : 0,54 m³/s Toplam Sulama Şebekesi Uzun. : m Toplam Tahliye ve Drenaj Şeb. Uzun : m D.1.5. Denizler İlimizin denize kıyısı yoktur. Harita-D.6:Sivrice Dedeyolu Göleti ve Sulaması (2008 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri Elazığ il sınırları içerisinde kalan yer altı sularının tarım arazisinde 255 ha, çayır-mera arazisinde 207 ha derin drenaj problemi vardır. Orman ve fundalıklar ile yerleşim yerlerinde de bu probleme rastlanmaktadır. İlin eğim ve hidrografya haritası (Harita D.7.) verilmiştir. Ayrıca akarsuların özellikleri ile ilgili bilgiler D.1.1 ve D.1.3 bölümlerinde verilmiştir. 75

81 Harita - D.7:Elazığ İli Hidrolik Eğim Haritası A. Akarsular ve Diğer Yer Üstü Sular İçin 1. Elazığ ili hidrolik eğim haritası arka sayfada verilmiştir. 2. Taşıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumları ve su debileri hakkında bilgi bulunamamıştır. Akarsuların taşıdıkları ortalama su miktarı D.1.3 de verilmiştir. 3. Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği hakkında bilgi verilmemiştir. B. Yer Altı Suları İçin 1. Drenaj Alanı (km 2 ). Bu Konuyla ilgili kurumumuza bilgi ulaşmamıştır. 2. Kayaç yapısına bağlı olarak yeraltı sularında oluşan ve yüzeysel suların drenaj alanlarıyla ilgili sistemler hakkında bilgi verilmemiştir. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Elazığ İl sınırları içerisinde yer altı suları (Bkz.D.1.1.) genelde Ovalık alanlarda alınmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda tarımın yapıldığı alanlardır. Henüz belirgin bir kirlenme olmasa da ziraiden kaynaklanan bir kirlenmenin eşiğindedir. Zirai kaynaklı kirlenme dışında yeraltı sularına doğrudan deşarj yapılan sıvı atık bulunmamaktadır DSİ Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Orman Bakanlığınca Kirlilik sınıflarını belirleyen parametreler çerçevesinde bir çalışma yapılmamıştır. 76

82 D.3.2 Akarsularda Kirlilik DSİ 9. Bölge Müdürlüğünce aşağıda verilen Tablo D.2 de belirtildiği üzere İlimize koordinat noktalarında su kalitesi örnekleme çalışmaları yapılmaktadır. D.1.3. kotunda belirtilen akarsularda Su kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek bir çalışma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları, endüstriyel ve evsel atık suların direk deşarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsulara karışması sonucu oluşması muhtemeldir. Tablo - D.2:Elazığ İline Ait Su Kalitesi Örnekleme Noktaları İstasyon No Örnekleme Yeri Koordinatlar Caro Deresi-Hamzabey Barajı Aksı Y= X= Tarhana Deresi-Tarhana Regülatörü Aksı Y= X= Keban Baraj Gölü-Pertek Feribot İskelesi Elazığ Kıyısı E N Keban Baraj Gölü-Çemişgezek Feribot İskelesi Elazığ Kıyısı E N Cip Barajı Tesisleri Kuyusu (Çeşme) E N Keban Barajı-Mansap (Fırat Köprüsü) E N Haringet Çayı-Kanalizasyon Karışımı Sonrası E N Behremaz Çayı-Hatunköy Baraj Aksı E N Haringet Çayı-Köprü E N Murat Nehri-Palu Belediye Mezbaha Sonrası E N Eyüpbağları Pompa İstasyonu Önü E N Hazar Gölü-DSİ Dinlenme Tesisleri E N Hazar Gölü-Sivrice İlçesi Önü (İzci Okulu) E N Hazar Gölü-Gezin Karayolları Bakımevi Önü E N Ferrokrom Fabrikası Atıksuyu E N Yünlüce Kuyu No: E N Güntaşı Kuyu No: E N Kuyulu Kuyu No: E N Gözebaşı (Kinederiç) İçmesuyu Kuyusu E N Kaynak: DSİ 9. Bölge Müdürlüğü (2011) D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Keban Baraj Gölü: Keban Baraj Gölü, 16 ayrı avlak sahasına bölünmüş olup, bunlardan sadece 11 tanesi (2,3,6,9,10,11,12,13,14,15 ve 16 nolu kooperatifler) Elazığ ili sınırlarındadır. 1 nolu kooperatif Erzincan, 4,5,7 ve 8 nolu kooperatiflerde Tunceli iline bağlıdır. Bu kooperatiflere kayıtlı 188 adet balıkçı ve 164 adet motorlu tekne bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü nde 6 familyaya ait 22 tür ve alttür balık ile Tatlısu ıstakozu (kerevit) bulunmaktadır. Kemaliye, Ağın, Keban, Çemişgezek ve Yurtbaşı kooperatiflerinde kerevit avcılığı da yapılmaktadır (2011 yılı kerevit istihsali 30,3 ton). İlimize bağlı kooperatiflerde hektara düşen verim 6,19 kg dır yılı balık istihsali de 418 tondur. Ayrıca, Keban Baraj Gölü 1. bölgede 225 ton/yıl kapasiteli 2, 2.bölgede 400 ton/yıl kapasiteli 2, 3.bölgede 4975 ton/yıl kapasiteli 26, 4.bölgede 3800 ton/yıl kapasiteli 4, 5.bölgede 50 ton/yıl kapasiteli 2, 6.bölgede 4325 ton/yıl kapasiteli 11 ve 7. bölgede de 495 ton/yıl kapasiteli 2 adet olmak üzere toplam da 49 işletme mevcut olup kafes balıkçılığı (Alabalık) yapılmaktadır. Ürünler, ya Keban ilçesindeki işleme fabrikasında füme halinde işlenmiş olarak yurtdışına ihraç edilmekte ya da Doğu Anadolu Bölgesine taze olarak gönderilmekte ve tüketime sunulmaktadır. Karakaya Baraj Gölü: Karakaya Baraj Gölü, 10 ayrı avlak sahasına bölünmüş olup, bunlardan 1,2,3,4,6 ve 7 nolu kooperatifler Malatya ili, 8, 9 ve 10 nolu kooperatifler ise Elazığ ili sınırlarındadır. 77

83 5 nolu kooperatif 4 nolu kooperatif ile birleşmiştir. Bu Kooperatiflere kayıtlı 116 balıkçı ve 113 adet motorlu tekne bulunmaktadır. Gölde hektara verim 9,37 kg dır yılı balık istihsali de 265 tondur. Ayrıca, 2 nolu kooperatif sahasında 1338 ton/yıl kapasiteli 8, 4 nolu kooperatif sahasında 25 ton/yıl kapasiteli 1, 6 nolu kooperatif sahasında 865 ton/yıl kapasiteli 6, 7 nolu kooperatif sahasında 3337 ton/yıl kapasiteli 9, 8 nolu kooperatif sahasında 625 ton/yıl kapasiteli 3, 9 nolu kooperatif sahasında 1475 ton/yıl kapasiteli 6 ve 10 nolu kooperatif sahasında ise 5760 ton/yıl kapasiteli 40 adet olmak üzere toplam 73 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır. Burada üretilen balıklarda yine Doğu Anadolu Bölgesine taze olarak gönderilmekte ve tüketime sunulmaktadır. Kalecik Baraj Gölü : Kalecik Baraj Gölü nde 1 adet balıkçı 1 adet balıkçı teknesi ile balıkçılık faaliyetlerini yürütmektedir. Kalecik barajında 1 familyaya ait 4 tür balık bulunmaktadır. Gölde hektara düşen verim 68 kg dır yılı balık istihsali 8 tondur. Özlüce Baraj Gölü : Özlüce Baraj Gölünde 4 adet balıkçı 2 adet balıkçı teknesi ile balıkçılık faaliyetlerini yürütmektedir. Baraj Gölünde balıkçılık faaliyetleri 3 ayrı bölgede yapılmaktadır. Bu bölgelerden sadece 1. bölge Elazığ iline ait olup, diğer 2 ve 3. bölgeler Bingöl iline aittir. 1. bölgede yılı balık istihsali 11,5 tondur. Cip Baraj Gölü, Kepektaş, Tadım ve Işıktepe göletlerinde ise balıkçılık faaliyetleri bulunmamaktadır. D.3.4. Denizlerde Kirlilik Elazığ ilinin konumu itibariyle denizle ilişkisi yoktur. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Elazığ ili konum itibariyle denize komşuluğu olmadığından dolayı adı geçen yöntemlerle ilgili çalışmamız yoktur. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri Su kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek bir çalışma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları, endüstriyel ve evsel atık suların direk deşarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsulara karışması sonucu oluşması muhtemeldir. İlimizde; atıksuyu farklı kirlilik yüklerine sahip endüstriyel kuruluşlar bulunmaktadır. Kirlilik yükü en fazla olan endüstriler; cevherden metalik krom elde eden ETİKROM A.Ş. ve deri ve deri mamullerini işleyen Ağdersan Deri Sanayi ve Tic. A.Ş. dir. ETİKROM A.Ş. prosesten kaynaklanan atıksuyunu lagünlerde beklettikten kapalı devre bir sistemle tekrar prosese almaktadır. İlimiz, Ağın İlçesinde faaliyet gösteren Ağdersan ın atıksu arıtma tesisi projesi Bakanlığımız tarafından onaylanmış, atıksu arıtma tesisi inşası tamamlanmış, deşarj izin işlemleri devam etmektedir. Ayrıca atıksuyunda yüksek organik kirlilik ihtiva eden Karakoçanlılar Et Entegre Tesisi ve Özuğur Tavuk Kesimhanesi bulunmaktadır. Her iki tesise ait endüstriyel atıksu arıtma tesisi mevcut olup, deşarj izinleri bulunmaktadır. Deşarj izinlerinde belirtilen sıklıkta (yılda bir kez) atıksu analizleri tesisler tarafından yaptırılarak sonuçları Müdürlüğümüze sunulmaktadır. Debisi yönünden en büyük kirlilik yüküne sahip Elazığ Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisinde, 2007 Nisan döneminde başlayan revizyon çalışması tamamlanarak, atıksu arıtma tesisi tarihinde faaliyete geçmiştir. Gerekli işlemler tamamlandıktan sonra deşarj izni yenilecektir. 78

84 EÜAŞ Keban Hes İşletme Müdürlüğünün sosyal tesislerine ait ve ETİKROM A.Ş. nin fabrikadan kaynaklanan evsel atıksuyuna ve sosyal tesislerine ait evsel atıksu arıtma tesisleri mevcut olup, deşarj izinleri bulunmaktadır. İlimiz İlçe ve Belde Belediyelerinin evsel atıksu arıtma tesisleri bulunmayıp, Çevre ve Orman Bakanlığının tarih ve 2006/15 sayılı genelgesi kapsamında sunmuş oldukları iş termin planları mevcuttur. Taahhüt etmiş oldukları süreç Müdürlüğümüz tarafından takip edilmektedir. D.5.1. Tuzluluk Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.2. Zehirli Gazlar Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Siyanürler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Petrol ve Türevleri Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Pestisitler ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Gübreler ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D Deterjanlar ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.7. Patojenler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. 79

85 D.5.8. Askıda Katı Maddeler Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D. SU - KAYNAKÇA - D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü - Elazığ Belediyesi - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 80

86 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Elazığ da çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının dışında toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Bu toprak grupları; a- Alüviyal Topraklar : Yüzey sularının tabanlarında veya tesir sahalarında akarsular tarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düze yakın meyile sahip, (A) C profilli, azonal topraklardır. İklim, drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarları geniş bir değişiklik gösterir. Azonal topraklar olması nedeniyle özel bir iklim tipi vejetasyonu yoktur. Bu toprak grubu Elazığ İlinde en fazla merkez ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. b- Kolluvyal Topraklar : Yüzey akış veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak, meylin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profilli topraklardır. Yağısın şiddetine ve meylin derecesine göre muhtelif parça büyüklüğündedir. Kolluvyal topraklar % 2'den fazla olmak şartıyla mutlak bir meyile sahiptirler. Bu topraklar meyil ve kaba bünyeli olması sebebiyle genellikle iyi drenajlı olup, bunun bir neticesi olarak tuzluluk ve tuz birikimi göstermez. Mevcut problemleri, bünyelerinin kaba oluşları, taşlılıkları, meyile sahip olmaları ve taşkına maruz kalmalarıdır. İl içindeki kolluvyal toprakların toplamı mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha olup, il yüzölçümünün %3.3'ünü teşkil etmektedir. c- Kahverengi Topraklar : Kalsifikasyon ameliyesine sahip bu topraklar ABC profilli zonal topraklardır. A horizonu, l0-25 cm kalınlıkta; belirgin gözenekli yapıda; orta derecede organik madde ihtivasına sahiptir. ph nötür veya bazik, renk gri-kahve veya kahverengidir. B Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengine kadar değişen renklerde kaba yuvarlak köseli blok yapıdadır. Alt toprak çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. İl için de mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha yüzölçümü ile en fazla sahayı bu grup topraklar kapsamaktadır. d- Kırmızı Kahverengi Topraklar : Bu topraklar hemen hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. Bu topraklar gözenekli veya granüler bir yapı arz eder. Ana madde; ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kil taşları, mikasistler ve gnaysdır. e- Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları : A(B) C profiline sahip topraklardır. Organik madde muhtevası iyi gözenekli veya granüler yapıdadır, Ana madde Wiosen ve Pliosene asit kumlu, kil taşı, kireçli, kumlu, killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir. En fazla Maden İlçesinde bulunan bu tip toprakların ildeki toplamı, ha, Maden İlçesindeki ise ha'dır. f- Bazaltik Topraklar : Orta derin profile sahip olan bazaltik topraklar killi olup, iyi bir profile sahip değildir. Bazaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasındadır. Organik madde muhteviyatı oldukça azdır. g- Çıplak Kaya ve Molozlar : Üzerinde herhangi bir toprak katmanı ve toprak gelişimi bulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarla kaplı olan arazi tipidir. h- Kumlu, Çakıllı, Molozlu, Irmak Taşkın Yatakları : Irmakların taşkın yataklarındaki kumlu, çakıllı, molozlu materyalin bulunduğu kısımlardır. Bu sahalar yağışların az olduğu yaz aylarında görülürler. 81

87 E.2. Toprak Kirliliği Dünya üzerinde yaşayan canlıların mutluluk ve refahı, mevcut olan toprak, su ve hava gibi doğal kaynakların en iyi şekilde kullanılması ile mümkün olmaktadır. Bu doğal kaynaklar arasında yer alan toprak, insanlık için tek yaşam mekanı olması yanında, canlıların hayatlarını sürdürebilmeleri için temel besin maddelerinin üretim ortamı olması nedeniyle çok önemlidir. Günümüzde toprakların dikkatsizce kullanılması sonucunda; erozyon, tuzluluk ve sodiklik, su fazlalığı, çölleşme ve taşlılık gibi oluşan toprak sorunları ile amaç dışı kullanımlardan dolayı tarım toprakları kalite ve miktar olarak gün geçtikçe azalmaktadır. Buna karşılık dünya nüfusu ve bu nüfusun beslenme ihtiyacı hızlı bir şekilde artmaktadır. Tarım topraklarının tarım dışı amaçlar için kullanılması, bu topraklardan tarımsal üretim amacıyla faydalanılmasını sonsuza kadar engellemektedir. Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat havzasında yer alan Elazığ İl toprakları dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olup, İl yüzölçümünün % 28'i işlenebilir tarım arazisidir. Elazığ İli'nin yerüstü su kaynakları bakımından zengin olduğu düşünülürse bu toprakların değeri daha iyi anlaşılır. Sanayi ve turizm gibi istihdam alanlarının fazla gelişmediği ilimizde tarım sektörü, istihdam açısından da oldukça önemlidir. Ülkemiz genelinde olduğu gibi Elazığ İli'nde de tarım alanlarının giderek artan bir hızla tarım dışı amaçlar için kullanıldığı görülmektedir. E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme İlimizde toprak kirliliğinin tespiti için yapılan herhangi bir çalışma bulunamamıştır. E Atıklardan Kirlenme Tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisi ve sosyal hayatı ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli yerleşim birimlerinden biri olan Elazığ İli Türkiye deki tüm diğer yerleşim birimlerinde olduğu gibi katı atıklarını çevresel etkileri dikkate almadan, seçilmiş bir alana kontrolsüz olarak bırakmaktadır. Elazığ- Malatya yolu üzerinde, Elazığ kentine 8 km uzaklıktaki Meryem Dağı eteklerine dökülen çöpler, kent merkezinin bu güzergaha doğru gelişmesi nedeniyle şehrin içerisinde kalmış bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri' ne yakın olarak kurulmuş bulunan Ferrokrom İşletmesi nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun, demir, gümüş ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karışabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ile yıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalışmalarda, ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuştur. İlimizde pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler konusunda bir çalışma yapılmamıştır. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme İlimizde, kentsel atık sularla ve benzeri kirli suların toprakta oluşturduğu mikrobiyal kirlenmeye ait herhangi bir çalışma bulunamamıştır. 82

88 E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları Elazığ İli arazilerinin sahip oldukları kabiliyet sınıflarına uygun olarak kullanılması alınan bitkisel üretim verimin ve çeşidinin artması yanında toprakların zamanla faydalanılamaz hale gelmesini önleyecek en önemli etkendir. I.Sınıf Araziler : Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, alkalilik gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri veya gübrelemeye iyi cevap verirler. Elazığ İlinde I.sınıf arazilerin yayılma alanı mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, toplam ha olup, il yüzölçümünün % 4.4'ü teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 34.4'ünü kahverengi, % 41.1'i alüvyal, % 16.3'i kolüvyai ve % 8,2'ini bozaltik topraklar oluşturmaktadır ha'da sulu tarım, ha'da ise kuru tarım yapılmakta, 578 ha'da kuru bağ, 101 ha'da sulu bağ, ha'da suiu bahçe, l57 ha'da çayır tarımı yapılmakta olup, hektar sahanın; 169 hektarı hava alanı, ha'da yerleşim alanı, diğer bir ifade ile tarım dışı arazi olarak kullanılmaktadır. II. Sınıf Araziler : Tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan orta derecede toprak, topografya ve drenaj yetersizlikleri mevcut olup, uygun işleme ister. Elazığ İlinde II. sınıf araziler mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha'lık yüzölçümleri ile % 6,4 bir oran teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 7'sı alüvyal, % 20 kolüvyal, % 55 kahverengi, % 10 bozaltik topraklar ve % 8 kahverengi toprakları oluşturmaktadır. İldeki Il.Sınıf tarım arazileri toplamı hektar olup, bunun hektarında sulu tarım yapılmakta, 3I678 ha kuru tarım arazisi olarak kullanılmakta, 1175 ha orman ve funda örtüsü halinde olup,755 ha ise yerleşim yeri haline gelmiştir ha'nın da sulu bahçe, 94 ha'nın da kuru bağ tarımı yapılmaktadır. III. Sınıf Araziler : Bu arazilerde tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan şiddetli toprak ve topografya yetersizliği mevcut olup, arazi eğimine dik sürüm şarttır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, III. sınıf araziler Elazığ İlinin % 9'unu teşkil ederler. Toplam alanları ha'dır. III. sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları şöyledir; ha kuru tarım, l2.705 ha. sulu tarım, ha fundalık ve orman, ha sulu bahçe, 848 ha yerleşim alanı olarak dağılmaktadır. IV. Sınıf Araziler : Tarımda ekim, dikimi kısıtlayan çok şiddetli toprak topografya yetersizlikleri mevcut olup, yoğun sürüme uygun değildir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, Elazığ İlinde IV. sınıf araziler hektar yüzölçümüne ve % 8'lik bir orana sahiptir. Bu sınıf % 51 kahverengi, % 24'ü bozaltik, % 4'ü kolüvyal topraklar oluşturmaktadır. V. Sınıf Araziler : Yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yada çok taşlı ve kayalıktır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, bu tür araziler Elazığ İlinde 655 hektarlık yüzölçümü ile % 0.07'lik düşük bir oran teşkil ederler. Tamamı hafif tuzlu, düz ve derin kahverengi topraklardan ibarettir. 83

89 VI. Sınıf Araziler : Bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Çok şiddetli erozyon, çok sığ toprak, taşlılık, başlıca kısıtlayıcı faktörlerdir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, Elazığ İlinde ha ile % 10'luk bir orana sahip olan VI. sınıf arazilerinin % 6'sı kahverengi orman toprağı % 39'unu ise kahverengi topraklar oluşturmaktadır. VII. Sınıf Araziler : Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre yüzölçümü ha olup, sürülecek tarıma uygun değildir. Çok şiddetli erozyon, çok sığ toprak, taşlılık tarımı kısıtlayıcı faktörlerdir. Toplam alanın % 55'ini teşkil eder. Bu toprakların % 22'si kahverengi orman toprağı, % 33'ünü ise kahverengi topraklar teşkil etmektedir. VIII. Sınıf Topraklar : Tamamen tarıma elverişsiz topraklardır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre VIII. sınıf araziler, ilde % 6.6'lık bir oran oluşturur. Toplam alanları hektar olup, 18 ha tarım dışı arazi, hektarı çıplak kayalık olarak yer almaktadır. Bütün bu sınıfların dışında Elazığ İl yüzölçümüne dahil olarak mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre 180 hektarlık yoğun yerleşim alanı ile hektar su yüzeyi bulunmaktadır. Bu sınıflandırmadan ayrı olarak 2005 yılında 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu çıkarılarak tarım arazilerinin sınıflandırılmalarında yeni bir tanım getirilmiştir. Buna göre; Toprak: Mineral ve organik maddelerin parçalanarak ayrışması sonucu oluşan, yeryüzünü ince bir tabaka halinde kaplayan, canlı ve doğal kaynak, Arazi: Toprak, iklim, topografya, ana materyal, hidroloji ve canlıların değişik oranda etkisi altında bulunan yeryüzü parçası, Tarım Arazisi: Toprak, topografya ve iklimsel özellikleri tarımsal üretim için uygun olup, hâlihazırda tarımsal üretim yapılan veya yapılmaya uygun olan veya imar, ihya, ıslah edilerek tarımsal üretim yapılmaya uygun hale dönüştürülebilen araziler, Mutlak Tarım Arazisi: Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografik sınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elverişli olan araziler, Özel Ürün Arazisi: Mutlak tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle yöreye adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özel bitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan araziler, Dikili Tarım Arazisi: Mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan araziler, Marjinal Tarım Arazisi: Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak işlemeli tarımın yapıldığı araziler, Tarım Dışı Alanlar: Üzerinde toprak bulunmayan çıplak kayaları, daimi karla kaplı alanları, ırmak yataklarını, sahil kumullarını, sazlık ve bataklıkları, askeri alanları, endüstriyel, turizm, rekreasyon, iskân, altyapı ve benzeri amaçlarla plânlanmış araziler olarak değerlendirmeye alınmıştır. Bu kapsamda, İl Tarım Müdürlüğü tarafından yürütülen Sorunlu Tarım Alanlarının Tespiti ve İyileştirilmesi Projesi (STATİP) ile Elazığ İli toplam yüzölçümünün ha olduğu; bu toplam alanın ha ının tarım alanı ve geriye alan ha ının ise orman alanı, mera alanı, çayır, yerleşim alanı, özel koruma alanı, tarım dışı alan gibi diğer alanlar olduğu belirlenmiştir. 84

90 ELAZIĞ Toplam ha alana sahip tarım alanının ha lık bölümünün sulu mutlak tarım arazisi, ha lık bölümünün kuru mutlak tarım arazisi, ha lık bölümünün dikili tarım arazisi, ha lık bölümünün sulu marjinal tarım arazisi ve ha lık bölümünün ise kuru marjinal tarım arazisi vasfında olduğu tespit edilmiştir. Tablo E.1 Arazi Sınıfları İli İlçeler Tarım Alanlarının Sınıflarına Göre Dağılımı Kuru Mutlak Tarım Alanı (ha) Sulu Mutlak Tarım Alanı (ha) Dikili Bağ Tarım Alanı (ha) Dikili Diğer Tarım Alanı (ha) Kuru Marjinal Tarım Alanı (ha) Sulu Marjinal Tarım Alanı (ha) Toplam Tarım Alanı (ha) Ağın 854, , ,62 471, ,26 Alacakaya 2938,81 436,30 865, , , ,70 Arıcak 1175,03 184,40 464, , ,22 265, ,59 Baskil 11230, , , , ,05 309, ,30 Karakoçan 10698, , , , ,08 43, ,61 Keban 1830, , , ,68 24, ,61 Kovancılar 9847, , , , ,93 54, ,81 Maden 318, ,43 362, , ,46 224, ,07 Merkez 21140, , , , , , ,88 Palu 2097, ,13 450, , ,31 340, ,19 Sivrice 3930,63 685, , , , ,29 TOPLAM 65206, , , , , , ,31 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü

91 86

92 E.3.2. Arazi Problemleri Toprak sığlığı, taşlılık, kayalılık, drenaj, tuzluluk, sodiklik, erozyon gibi problemlere maruz kalan alanlar, dereceleri ve yüzdeleri belirtilmelidir. E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI - KAYNAKÇA - Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü 87

93 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem tipleri F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı Orman Ekolojisi, orman ile ormanın yaşama ve gelişmesini sağlayan tüm faktörlerden oluşmaktadır. Bu faktörler ormanın yetişme bölgesindeki arazi şekli, toprak ve iklim özellikleri ile canlı varlıkların, orman ağaçlarının yaşam ve gelişmeleri arasındaki karşılıklı etki ve ilişkilerdir. Fizyolojik Faktörler: Elazığ Orman İşletme Müdürlüğünün mevcut ormanlarının Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu; Kuzey Enlemleri, Doğu boylamları arasında kalmaktadır. Denizden yüksekliği 1056 m.dir. Belli başlı ovaları; Kuzova, Uluova, Altınova' dır. Elazığ İlinin çevresinde Malatya, Erzincan, Tunceli, Bingöl ve Diyarbakır illeri bulunmaktadır. Ayrıca İlin kuzey ve doğusu barajlarla çevrilidir. Bu barajlar Keban ve Karakaya Barajlarıdır. İklim Özellikleri: Bölgemizde karasal iklim hakimdir. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 427 mm olup yaz aylarında minimum seviyededir. İlin iklimi orman için uygundur. Topografya: Elazığ İlinin yerleşim yeri ova üzerinde kurulmuştur. Etrafı yer yer dağlarla çevrilidir. Önemli ovaları mevcuttur. Bu ovalar; Kuzova, Altınova, Uluova ve Palu ovasıdır. Belli Başlı dağları: Aladağ, Hasan dağı, Hacısor dağı, Karagöz dağı, Kızıldağ, Karşıdağ, Cüge dağı, Bögülü dağı, Gazdağı, Cobur dağı, Çelenik dağı, Mihrat dağı, Mastar dağı, Şahsuvar ve Suvar dağları. Akarsuları: Fırat nehri, Murat nehri, Maden çayı, Peri Çayı, Keydan çayı, Hançay, Karakoçan deresi, Kalecik deresi, Ohu deresi, İringil deresi, Kürk çayı. Göller ve Barajlar: Keban Barajı, Hatunköy Barajı, Cip Barajı, Kalecik Barajı ve önemli göllerimiz arasında Hazar gölü bulunmaktadır. F İlin Orman Envanteri Tablo - F.1: Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı Şeflikler Koru (Ha) B. Koru (Ha) T. Koru (Ha) N.Balt (Ha) B.Balt (Ha) T.Balt (Ha) Açıklık (Ha) T. Orman (Ha) Merkez , Karakoçan G. Alan (Ha) Oranı (Ha) %11 Palu Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları: Doğal olarak yetişen koru ormanlarımız, yok denecek kadar azdır. Ancak ağaçlandırma yolu ile yetiştirilmeye çalışılmaktadır. Dikilen ağaç türleri ise: Sedir, Karaçam, Akasya, Aylantus, Dişbudak ve Akçaağaç türleridir. Baltalık ormanlarımızın tamamı tabii olup, çoğunlukla meşe ağaçlarından oluşmaktadır. Mevcut ağaçlandırma sahaları ve doğal yayılış gösteren meşe baltalıkları orta dağlık arazi dediğimiz m. yükseklikte bulunmaktadır. 88

94 Orman ağaçları genellikle derin topraklar da daha iyi kök gelişimi yapmaktadırlar. İlimizin % 50'sinden daha büyük bir alanında erozyon problemi olup, mevcut oluşmuş toprak partükülleri de yağışla beraber yüzeysel akışa geçerek Keban Baraj gölümüze ve nehirlerimize akmaktadır. Orman Alanlarının Mülkiyeti: Orman alanlarının tamamı Maliye Hazinesidir ve Hazineye aittir. Kadastro çalışmaları sonucunda orman alanları Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile tescili yapılmaktadır. Orman Ürünleri: Elazığ ilinin dâhilinde yakacak odun ve inşaat sektöründe kullanılmak üzere piyasaya odun ürünleri arz edilmektedir. Yöremizdeki ormancılık faaliyetleri kapsamında, meşe ormanlarından elde edilen meşe odunları piyasaya yakacak odun olarak girmektedir. Koru ormanlarından elde edilen sırık ve maden direkleri de inşaat sektörü tarafından talep edilmektedir. İlimiz Karakoçan İlçesinde yıllık ortalama ster civarında meşe yakacak odun üretimi gerçekleştirilmektedir. Bu mevcut odun Karakoçan ve kısmen Elazığ İlinin kışlık yakacak odununu karşılamaktadır. İlimiz Palu İlçesindeki ormanlarda üretilen asli orman ürünlerine ait 2008 yılında toplam ster meşe yakacak odunu üretilmiştir. Palu ilçemizde odun dışı orman ürünlerine yönelik bir üretim yoktur. Elazığ merkezde 2008 yılında tomruk üretimi 336,771 m³, yakacak Odun üretimi de 517 ster, olarak gerçekleşmiştir. Orman ağaç dallarının vejatasyon döneminde sürekli alınıp hayvanlara verilmesi ve otlatılması meşelerin çalıya dönüşmesine sebep olmakta ve bozulmaktadır. F Orman Varlığının Yararları İlimizde iki mesire yeri ve bir kent ormanının regreasyon ve peyzaj değerlerinin olduğu ve işletilmesi için mesire yerlerinin kiraya verildiği, böylelikle geçim kaynağı oluşturduğu bunun haricinde herhangi bir proje uygulanmadığı bilinmektedir ayrıca, ilimiz orman alanı bakımından zengin değildir. Nadiren görülen ormanlık alanların faydaları genel faydaları içinde değerlendirilebilir. - Orman, toprak üzerindeki ve toprak içinde yaşayan mikroorganizmaların gelişimini sağlar. - Orman; Toprağı, Suya, sele ve rüzgâra karşı korur. - Orman, rekreasyon özelliğini taşır. - Orman, toprağın nem ve su dengesini düzenli tutar. - Ormanlarımızın hayvancılık açısından çok yararları vardır. - Ormanlarımız doğal ve yaban hayatını korur. - Ormanların iş ve istihdam yönünden yararları mevcuttur. F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları İlimizde Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı 69 ve 70 no'lu Orman Kadastro Komisyonların çalışmalarıyla Orman sınırları belirlenmektedir sayılı Orman Kanununun ilgili maddelerine göre bugüne kadar toplam m2'lik bilim ve fen bakımından Orman niteliğini kaybetmiş arazi parçası tarım alanlarına dönüştürülmüş ve orman rejimi dışına çıkarılmıştır yılında tapulu kesim miktarları ile ilgili olarak Orman İşletme Müdürlüğünün ilgili verileri Tablo F.2 de verilmiştir. Orman İşletme sınırları dahilinde 2006 yılı sınırları içerisinde orman kadastrosu yapılmamıştır. Ve aynı yıl içerisinde 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan bulunmamaktadır. 89

95 Zati İhtiyaç Zati İhtiyaç Pazar Satışı İhtiyaçİhti yaç Toplam Zati İhtiyaç Pazar Satışı Toplam Zati İhtiyaç Pazar Satışı Toplam Zati İhtiyaç Pazar Satışı Toplam Zati İhtiyaç Pazar Satışı Toplam İşletme Şefliği Tablo F.2: 2007 Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları İle Alakalı Yürütülen İşlem Adedi ve Elde Edilen Emval Miktarlarının Cetveldir. İşletme Şefliği: Elazığ İnceleme Adedi Kesinleşmiş Orman Kadastrosu veya 3402 Bulunan Yerlerde Üretim Miktarı Elde Edilen Emval Miktarı Yıl İçinde incelenen (adet) Kesim İzni verilen (adet) Kesim İzni Verilen KGH Miktarı (M3) Yapacak Emval (M3) Yakacak Emval (ster) Elazığ ,966 71, Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007) Tablo F.3:Elazığ İlinde Orman Kadastro Yapılan Köyler İlçesi Beldesi Köy/Mah. Uygl. Yapan Komis y. Uygl Yılı Ormanlık Alan Orman Sayılmayan Alan 2/B Alanı Ha. M 2 Ha. M 2 Ha. M 2 Alacakaya Bakladamlar Alacakaya Sularbaşı Alacakaya Kayranlı Alacakaya Çakmakkaya Alacakaya Gürçubuk Baskil Kayabeyli Baskil Doğancık Baskil Düğüntepe Baskil Çavuşlu Baskil Aladikme Baskil Karaali Baskil Demirlibahçe Baskil Yürekli Baskil Sultanuşağı Baskil Sarıtaş Baskil Hacıhüseyinler Baskil Kutlugün Baskil Eskiköy Baskil Odabaşı Baskil Eskibaskil Baskil Nazaruşağı Baskil Sefkat Baskil Yıldızlı Baskil Beşbölük Baskil Karagedik Baskil Meydancık Baskil Tatlıpayam Baskil Yeniocak Baskil Şituşağı Baskil Tavşanuşağı

96 Baskil Akdemir Baskil Şahaplı Baskil İçlikaval Baskil Konacık Baskil Deliktaş Baskil Karoğlu Baskil Tepecik Baskil Merkez Mahallesi Baskil Bahçedere Baskil Yenibahçe Baskil Çitli Baskil Bahçelievler Mah Baskil Merkez Bağdere Baskil Poyraz Yeniçubuk Baskil Merkez Küllük Baskil Merkez Şahinkaya Baskil Hankendi Sakabaşı Baskil Hankendi Yalındamlar Baskil Poyraz Yukarıçakmak Baskil Gelindere Baskil Kayabağları Baskil Gözeli Baskil Kavak Baskil Kamışlı Baskil Yedipınar Baskil Dörtbölük Baskil Kösebayır Baskil Soğukpınar Baskil Alıncık Baskil Güney Baskil Kürk Baskil Mollaali TOPLAM Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007) Tablo F4: Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu ve Elde Edilen Hasılanın Cinsi ve Miktarları BÖLMENİN AMENEJMAN PLANINDAKİ VERİLERİ Bölme No Koru (Ha) Bozuk Koru (Ha) İyi Baltalık (Ha) Açıklık (Ha) Toplam Saha Servet Eta 2006 Yılında Çıkan Servet (M 3 -Ster) 2007 Yılında Çıkan Servet (M 3 -Ster) , ,1 M , Str ,5 - O.Ü.H 31 Str , ,913 M , ,088 M 3 Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007) Tablo - F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları İli İlçesi Köyü Yapılan Uygulama Köy Toplam Orman Alanı Ha Ormanın Adı Elazığ Alacakaya Guleman ,726 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Site ,191 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Altıoluk ,901 Devlet Ormn. 91

97 Elazığ Alacakaya Bakladamlar ,243 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Çataklı ,847 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Sularbaşı ,497 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Gürçubuk ,603 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Çakmakkaya ,753 Devlet Ormn. Elazığ Alacakaya Kayranlı ,593 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Eskibaskil Mah ,836 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Şefkat Mah ,890 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Aladikme Köyü ,431 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Beşbölük Köyü ,925 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Çavuşlu Köyü ,005 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Deliktaş Köyü ,473 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Doğancık Köyü ,592 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Düğüntepe Köyü ,215 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Eskiköy Köyü ,188 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Yukarı Kuluşağı Köyü ,990 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Hacı Hüseyinler Köyü ,405 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Hacıuşağı Köyü ,952 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Söğütdere Köyü ,118 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Harabakayış Köyü ,548 Devlet Ormn. Elazığ Baskil İçlikaval Köyü ,780 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Karaali Köyü ,364 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Karagedik Köyü ,413 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Kayabeyli Köyü ,598 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Çavuşlu Köyü ,780 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Kızıluşağı Köyü ,061 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Koçyolu Köyü ,478 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Kutlugün Köyü ,292 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Meydancık Köyü ,760 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Paşakonağı Köyü ,032 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Sarıtaş Köyü ,500 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Şituşağı Köyü ,574 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Sultanuşağı Köyü ,980 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Şahaplı Köyü ,310 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Tavşanuşağı Köyü ,965 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Tatlıpayam Köyü ,970 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Yaylanlı Köyü ,152 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Yeniocak Köyü ,634 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Yürekli Köyü ,165 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Yukarı Kuluşağı Köyü ,521 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Söğütdere Köyü ,179 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Resulkehya Köyü ,272 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Şahindere Köyü ,793 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Karaoğul Köyü ,123 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Altınuşağı Köyü ,238 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Emirhan Köyü ,938 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Akuşağı Köyü ,248 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Konalda Köyü ,305 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Hacımustafa Köyü ,570 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Bozoğlak Köyü ,451 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Işıklar Köyü ,657 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Karakaş Köyü ,388 Devlet Ormn. 92

98 Elazığ Baskil Aşağı Kuluşağı Köyü ,125 Devlet Ormn. Elazığ Baskil Hacımustafa Köyü ,296 Devlet Ormn. Elazığ Keban Bayındır Köyü ,800 Devlet Ormn. Elazığ Keban Bölükçalı Köyü ,456 Devlet Ormn. Elazığ Keban Arslankaşı Köyü ,394 Devlet Ormn. Elazığ Keban Güneytepe Köyü ,591 Devlet Ormn. Elazığ Keban Altınkürek Köyü ,133 Devlet Ormn. Elazığ Keban Altınkyaka Köyü ,307 Devlet Ormn. Elazığ Keban Beydeğirmeni Köyü ,498 Devlet Ormn. Elazığ Keban Çalık Köyü ,977 Devlet Ormn. Elazığ Keban Kurşunyaka Köyü ,432 Devlet Ormn. Elazığ Keban Bademli Köyü ,124 Devlet Ormn. Elazığ Keban Büklümlü Köyü ,534 Devlet Ormn. Elazığ Keban Taşkesen Köyü ,047 Devlet Ormn. Elazığ Keban Sağdıçlar Köyü ,173 Devlet Ormn. Elazığ Keban Pınarlar Köyü ,548 Devlet Ormn. Elazığ Keban Ulupınar Köyü ,283 Devlet Ormn. Elazığ Keban Üçpınar Köyü ,577 Devlet Ormn. Elazığ Keban Bahçeli Köyü ,036 Devlet Ormn. Elazığ Keban Koyunuşağı Köyü ,874 Devlet Ormn. Elazığ Keban Göldere Köyü ,289 Devlet Ormn. Elazığ Keban Gökbelen Köyü ,561 Devlet Ormn. Elazığ Keban Akçatepe Köyü ,949 Devlet Ormn. Elazığ Keban Denizli Köyü ,161 Devlet Ormn. Elazığ Keban Kuşçu Köyü ,234 Devlet Ormn. Elazığ Keban Çevrekaya Köyü ,221 Devlet Ormn. Elazığ Maden Bahçelievler Mah ,147 Devlet Ormn. Elazığ Maden Camiikebir Mah ,346 Devlet Ormn. Elazığ Maden Gezin-Merkez ,873 Devlet Ormn. Elazığ Maden Bahçedere Köyü ,699 Devlet Ormn. Elazığ Maden Çiftlikköy Köyü ,116 Devlet Ormn. Elazığ Maden Durmuştepe Köyü ,887 Devlet Ormn. Elazığ Maden Kızıltepe Köyü ,327 Devlet Ormn. Elazığ Maden Plajköy Köyü ,329 Devlet Ormn. Elazığ Maden Tekevler Köyü ,587 Devlet Ormn. Elazığ Maden Tepecik Köyü ,119 Devlet Ormn. Elazığ Maden Gezin-Gölönü ,047 Devlet Ormn. Elazığ Maden Kavak Köyü ,272 Devlet Ormn. Elazığ Maden Yıldızhan Köyü ,465 Devlet Ormn. Elazığ Maden Kayalar Köyü ,942 Devlet Ormn. Elazığ Maden Polatköy Köyü ,792 Devlet Ormn. Elazığ Maden Çakıroğlu Köyü ,936 Devlet Ormn. Elazığ Maden Arslantaşı Köyü ,094 Devlet Ormn. Elazığ Maden Kumyazı Köyü ,201 Devlet Ormn. Elazığ Maden Örtülü Köyü ,232 Devlet Ormn. Elazığ Maden Kaşlıca Köyü ,944 Devlet Ormn. Elazığ Maden Karatepe Köyü ,583 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Alıncık Köyü ,776 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Dedeboynu Köyü ,075 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Dikmen Köyü ,312 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Gelindere Köyü ,415 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Güneyköy Köyü ,976 Devlet Ormn. 93

99 Elazığ Sivrice Gözeli Köyü ,870 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kavakköy Köyü ,050 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kayabağları Köyü ,833 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Mollaali Köyü ,176 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kösebayır Köyü ,003 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Akseki Köyü ,071 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Aşağı Çanakçı Köyü ,288 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Çamuşağı Köyü ,954 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Çortumlu Köyü ,466 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Hacılar Köyü ,744 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Görgülü Köyü ,992 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kalaba Köyü ,072 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kayapınar Köyü ,269 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Kılıçkaya Köyü ,547 Devlet Ormn. Elazığ Sivrice Uslu Köyü ,916 Devlet Ormn. GENEL TOPLAM 54700,776 Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007) Tablo - F.6: Orman Arazilerinin Tarım Alanına Dönüştürülmesi İlçesi Köy veya Belde Uygulanan Alanı ( Ha) Kanun No Baskil Aladikme 6831/2b Baskil Çavuşlu 6831/2b Baskil Karaali 6831/2b 800 Baskil Tatlıpayam 6831/2b TOPLAM Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007) F.1.2. Çayır ve Meralar İlimiz genelinde bulunan mera ve yaylaklar genellikle yamaç ve dağlık arazilerden oluşmakta olup, çoğunluğu 5. ve 6. sınıf toprak yapısına sahip araziler olup verimlilik açısından çoğunluğu zayıf ve orta sınıftadır. Ayrıca İlimizde çayır, mera amenajmanı ve ıslahı projeleri kapsamında 7 yerleşim yerinde ıslah projesi uygulanmaktadır. Bu kapsamda 1346 hektar mera alam ıslah edilmektedir. Islah projesi kapsamında yılda iki kez gübreleme yapılmakta, otlatmayı kolaylaştırıcı tedbirler olarak sıvat, gölgelik, kaşınma kazıkları ve ilave yemlik ve tuzluklar yapılmaktadır. Proje kapsamındaki köylerde kaba yem açığını kapatmak üzere yem bitkisi desteği ve çoban eğitimi yapılmaktadır. Münavebeli otlatma ve otlatmaya kapatma gibi uygulamalarla proje kapsamındaki mera alanlarının vasfının bir üst sınıfa çıkartılması hedeflenmektedir. İlimiz sınırları içerisinde bulunan mera alanları genel olarak 4 ve 5. Sınıf toprak kabiliyet sınıfında yer almaktadır. Buna bağlı olarak erozyon problemi en başta gelen sorunlar arasında olup aşırı ve zamansız otlatma, imara açma, arsa kaynağı ve konut alanı olarak kullanılma, tarla açma ve bahçe kurulması şeklindeki tarımsal faaliyetler ve madencilik faaliyetleri mera alanlarından istifade etmeyi kısıtlayan problemler arasındadır. İlimizde Mera Komisyonu tarafından mera alanlarında otlatma dönemi belirlenerek tüm muhtarlık ve Belediye Başkanlıklarına tebliğ edilmektedir. Belirlenen bu dönem haricinde mera alanlarında otlatma yasaklanmıştır. İlimizde Mera Komisyonunca belirlenen otlatma dönemi 1 Mayıs 1 Ekim tarihleri arasında 150 gündür. 94

100 İlimizde 7 köyde ıslah ve amenajman programı yapılmış olup 5 köyde ıslah programı tamamlanmıştır. 2 köyümüzde ıslah çalışması halen devam etmektedir yılı ve sonrası içinde ıslaha elverişli köyler tespit dilerek ıslah ve amenajman projeleri hazırlanmaktadır. Islah projesi kapsamında mera alanlarında düzenli otlatma, taş ve yabancı ot temizliği, otlatmayı kolaylaştırıcı sıvat, gölgelik ve kaşınma kazığı yapımı, gübre uygulaması, mera alanlarına aşırı baskıyı engellemek amacıyla köydeki hayvan sahiplerine %50 destekli yem bitkisi tohumu dağıtımı ile mera bilincinin yerleşmesi açısından çiftçi ve çoban eğitimleri yapılmaktadır. Islah çalışması yapılan köyler ile ilgili bilgiler aşağıya çıkarılmıştır. İlçesi Köyü Alanı (Da) Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi İlçesi Merkez Keluşağı Merkez Sütlüce Merkez Sün Merkez Ortaçalı Merkez Öksüzuşağı Kovancılar Avlağı Karakoçan Koçyiğitler F.1.3. Sulak Alanlar 1-Hazar Gölü: Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. İdari olarak Merkez İlçe, Sivrice İlçesi ve Maden İlçeleri sınırları içerisindedir. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km2dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyar metreküptür. 2-Keban Barajı: Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Yapay Göller arasında 675 km 2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km dir. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler ve v.s) Koyun ve keçiler genellikle Nisan ve mayıs aylarında meraya çıkarılıp, ekilmeyen mera alanları ve her türlü anız alanlarının otlatılması ile Kasım ayına kadar sürmektedir. Merada otlatılmaları sırasında koyunlara ek yem verilmemektedir. Meraların yetersiz olması nedeniyle ekilebilir araziler bilinçsizce otlatılarak tarım arazilerine de zarar verilmektedir. Sığırlarda ise mera beslemesi koyun ve keçiler kadar yaygın olmasa da meranın yeşil olduğu ilkbahar aylarında yaygın olarak kullanılırken, ilerleyen bozkırlaşma dönemlerinde ise mera beslemesi çok az düzeye inmektedir. Mera beslemesi daha çok ekstansif sığır yetiştiriciliğinde uygulanmaktadır. F.2. Flora F.2.1 Habitat ve Toplulukları Elazığ il sınırları dahilinde lokal çalışmalar dışında bölgesel olarak bilimsel bir flora tespit çalışmaması yapılmamakla birlikte bölgenin genelde İran-Turan, Avrupa Sibirya, Akdeniz Fitocoğrafik bölge sınırları içerisindeki türleri barındırdığı kabul edilmektedir. Bitki vejatasyonu genelde orman alanının tahrip edilmesi ile oluşan sekonder bir vejatasyon olan bozuk orman vejatasyonudur. Yer yer 95

101 seyrek meşe toplulukları ve alt florayı oluşturan step ekosisteminin temel türleri bulunmaktadır. bu konuda bir harita hazırlanmadığı ilgili kurumlarca bildirilmiştir. F.2.2 Türler ve Populasyonları 1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si İran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluşmaktadır. 1985'te tamamlanan ve Elazığ ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalışmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i İran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9' dur. 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar: abaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluşmaktadır. Türlerin %30'u İran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9.7'dir. Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarını genelleştirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıştır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleri üzerinde durulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredeki kullanılış amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır. Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır: Pistaciaterebinthussubsp. palaestina (Çedene-Menegiç), Rhuscoriaria (Tetir-Sumak), Aristolochiabottae (Logusa otu), Gundeliatournefortii {Kenger), Alkannamegacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusaazurea var. azurea (Tort-Sığır dili), Onosmaserieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnumopulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Mese- Palut), Ajugachamaepitissubsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucriumpolium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alceacalvertii (Hirootu), Rheumribes (Ohçur-Iskın), Armeniacavulgaris (Kayısı), Rosacanina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül-Kusburnu), Rubussanctus (Böğürtlen), Alnusglutinosasubsp. Glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmış, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfeziaboidieri, Coprinuscomatus, Coprinusmicaceus, Pleurotusostreatus, Auriculariaauricula, Armillariellatabescens, Calvatiautriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki 96

102 mantarlar ise Coriolusversicolor, Ganodermaapplanatum, Fomesfomentarius, Phellinusigniarius, Phallusiınpudicus'dur. Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricusxanthodermus, Omphalatusolearius, Coprinusantremantarius, Naematolomafasciculare, Inocybefastigiata ve Lepiotahelveola' dır. Hazar gölü Havzasının Biyolojik Çeşitliliğinin Tespiti Projesi çalışmaları başlatılmış olup, çalışmaların 2012 yılı sonunda tamamlanması planlanmaktadır. Tablo - F.7: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Dağılışı Familya Cins Tür Sayısı Endemik Tür Sayısı Ranunculaceae Anemone Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum Biarum 2 - Liliaceae Allium Bellevali Colchicum Fritiflaria Cagea Hyacinthus Hyacinthella Merendera Muscari Ornithogalum Pusckinia Scilla Tulipa 4 1 Amaryllidaceae Ixiolirion Sternbergia 1 - Iridaceae Crocus Cladiotus 2 - Orchidaceae Iris Anacamptis Daclylorhiıa Himantoglossum Ophrys Orchis 5 - Kaynak: Fırat Üniversitesi Biyoloji Bölümü-2003 İl sınırları dâhilinde bitki vejatasyonunda önemli bir hastalık ve bunların zararlıları konularında bir bilgi kaynağına ulaşılamamıştır. F.3. Fauna F.3.1 Habitat ve Toplulukları: Genetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar ile yukarı havzalardaki orman, orman içi açıklıklar, çayır ve mera gibi yasam alanlarındaki habitatlar hakkında bilgi bulunamamıştır. 97

103 F.3.2. Türler ve Popülasyonlar Yaban hayvanı türleri arasında, Yukarı Fırat sistemi ile Doğu ve İç Anadolu sistemi içerisinde yaşayan türler bulunmaktadır. Mevcut Hayvanlar : Tilki, Çakal, Tavşan, Kurt, Sansar, Yaban Domuzu, Kınalı Keklik, Bıldırcın Angut, Karabatak, Balıkçıl, Yeşilbaş Ördek, Leylek, Martı, Su Çullukları, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Macar Ördeği, Krik Ördeği, Fiyu Göçmen Kuşlar : Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Macar Ördeği ve Martı. Yaban yaşam türlerinin (memeliler, sürüngenler amfibiler, kuşlar) geleneksel olarak kullandıkları yaşam alanlarındaki popülasyonlarıyla ilgili envantere dayanılarak bir çalımsa yapılmamıştır. Bu nedenle yaban hayvanlarının göç yolları, konaklama noktaları, kışlama yerleri ile bilgiler bulunmaktadır. Kus Gribi Virüs ü (H1-N5) kanatlı hayvanların doğal yaşamını tehdit etmesine rağmen doğal yaşam alanlarında bir vakaya rastlanılmamıştır. Balıklar: Latince Adı Leııciscuscephalus Barbuscapitopectoralis Barbusplebejuslacerla Barbusrajanorummystaceus Barbrısesocinus Cyprinuscarpio Carassiuscarassius Capoetacapoetaumbla Capoetatrutta Acanthobramamarmid Chondrostomaregium Chalcalburnusmossulensis Nemacheilussp Mystııshalepensis Mnstacembelussimack Oncorhynchusmykiss Koswigicthysasguamatus Türkçe Adı Tatlı Su Kefali Bıyıklı Balık Bıyıklı Balık Küpeli Balık Yerli Turna Kültür sazanı Havuz Balığı Sarı Balık Kara Balık Tahta Balığı Karaburun Musul Kolyozu Çöpçü Balığı Halep Yayını Fırat Yılan Balığı Gökkuşağı Alabalığı Endemik İl sınırları içinde bulunan karasal ve akuatik türler, bilimsel ve varsa yöresel adları belirtilmeli, habitat ve toplulukları, popülasyonları verilmelidir ( flora ve fauna hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. Flora- Fauna ve Hassas Yöreler) F.3.3. Hayvan Yasama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar İl düzeyinde sahiplenilmiş ( kedi, köpek v.s) evcil hayvanlar konusunda herhangi bir envanter tutulmadığından sağlıklı bir bilgi bulunmamaktadır tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği üçüncü kısım ikinci bölümüne istinaden ilimizde 98

104 ev ve süs hayvanları satan iş yeri sahiplerine Elazığ Belediyesi Veteriner İsleri Müdürlüğü, Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi ve Mülga Elazığ İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce görevlendirilen uzman ve veteriner hekimler eşliğinde 2007 yılı içerisinde 7 adedine, 2010 yılında da 3 adedine olmak üzere toplam 10 ev ve süs hayvanı satış yeri sahiplerine eğitim sertifikası verilmiştir. Ev ve süs hayvanları satış yerleri İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ile Orman ve Su işleri Elazığ Şube Müdürlüğü elemanları ile ortaklaşa olarak 6 ayda bir denetlenmektedir. F Sahipsiz Hayvanlar Elazığ Belediyesi 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununa istinaden sahipsiz sokak hayvanlarının yasama haklarının ellerinden alınmaması ve daha güvenli yasam sürdürmeleri için Belediyeye ait hayvan toplama ve barındırma merkezi bulunmaktadır. Elazığ Belediyesi ile Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi işbirliğinde sokak hayvanlarının, kontrolsüz üremelerini engelleme amacı ile 2011 yılı sonuna kadar 607 adet sokak hayvanının aşılama ve kısırlaştırılması yapılmıştır ve aşılama ve kısırlaştırma gideri Mülga Çevre ve Orman Bakanlığınca karşılanmıştır. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar İl düzeyinde, nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanların türleri ve sayıları hakkında bilimsel çalışma ve envanter tutulmamıştır. Bu Şube Müdürlüğü olarak Keklik popülasyonunun korunmasına yönelik olarak yılları arasında 8 sahaya adet kınalı keklik yavrusu doğaya bırakılmış ve bölgeler koruma altına alınmıştır. ( Bu konuda F detaylı bilgi verilmiştir.) F Hayvan Hakları İhlalleri Bu konuda Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde İl Hayvanları Koruma Kurulu oluşturulmuş ve bu kurul 3 er aylık periyotlar halinde toplanarak hayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekli çalışmalar ile ilgili kararlar almaktadır. İlimizde bu güne kadar hayvan hakları ihlalinden 2011 yılı sonu itibariyle 76 kişiye idari yaptırım kararı uygulanmıştır. Yine Şube Müdürlüğümüzce Avcı eğitimi kurslarında kursa gelen avcı adaylarına Çevre ve Ekoloji Bilgisi dersi içerisinde bu duyarlılık kazandırılmaktadır. İlimizde kaçak ve usulsüz avcılıkla ilgili olarak kurumumuz ve jandarma güçleri tarafından yapılan denetimlerde 2011 yılı sonu itibariyle kaçak ve usulsüz avlanan 414 avcıya 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanununa muhalefetten yasal işlem yapılarak toplam ,00 TL. İdari Para Cezası uygulanmıştır. F Valilikler Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları Koruma kanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde İl Hayvanları Koruma Kurulu oluşturulmuş ve bu kurul 3 er aylık periyotlar halinde toplanarak hayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekli çalışmalar ile ilgili kararlar almaktadır. Yine yönetmelik çerçevesinde Elazığ Belediye Başkanlığı ile koordineli şekilde Ev ve Süs hayvanı Satıcıları ile tespit edilen Yerel Hayvan Koruma Görevlilerine eğitici kurslar düzenlenmiştir. Ayrıca Elazığ Belediyesi ile Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz arasında 2011 yıllarında imzalana 99

105 e imzalanan protokol çerçevesinde giderleri Mülga Çevre ve Orman Bakanlığınca karşılanarak 2011 yılı sonuna kadar 607 adet sokak hayvanının aşılama ve kısırlaştırılması yapılmıştır. F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar Ulusal mevzuat ve uluslararası anlaşmalarla koruma altına alınan alanların bulunduğu bölgeler ile planlanan bir faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında fiziksel, biyolojik, sosyal ve ekonomik çevre unsurlarının daha duyarlı olduğu bilim ve eğitim bakımından önemli seçkin örnekleri içeren mutlak korunması gerekli alanların bulunduğu bölgelere hassas yöreler denir. F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Hazar Gölü Tabiat Parkı: A Tipi Mesire Yeri iken Bakanlık Makamının tarihli ve 903 sayılı Olurları ile Hazar Gölü Mesire Yerinin statüsü iptal edilerek 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3. maddesine göre Hazar Gölü Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Hazar Gölü Tabiat Parkı Elazığ İl Merkezine 25 km. Sivrice İlçe Merkezine 5 km. mesafededir. Hazar Gölü Tabiat Parkında İdare binası, Gazino, 81 yatak kapasiteli 20 adet kamp ünitesi, 3 adet wc, çeşmeler, çocuk oyun sahaları, basketbol, voleybol ve futbol sahaları bulunmaktadır. Hazar Gölü Mesire yeri konaklama, rekreasyon, spor yapma, yüzme, eğlenme ve dinlenme amacıyla kullanılmaktadır. Uzun Devreli Gelişme Planı yapım aşamasındadır. Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları Alanı Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Kıyı Uzunluğu Alanın Açıklamalı tanımı Yasal Konumu Yerleşimler ve nüfusları Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarih. Öz. İklim Özellikleri Jeomorfolojisi : Hazar Gölü Tabiat Parkı : N E Elazığ L 42. b-1(1/25000 Ölçekli Pafta No) : ha : ha : Bulunmuyor : 1 km. : Elazığ İli Sivrice İlçesi Hüseyin bey tepe sınırları dahilinde buluna alan, gölün etrafını çevreleyen Elazığ Diyarbakır karayolunun ile göl arasında kalmaktadır. (Hazar gölü Başlangıcı ) Alan 2. derece sit alanıdır. : Orman kadastro çalışmaları yapılmıştır. Alan Orman Genel Müdürlüğüne tahsisli alandır. : Alan Elazığ a 25, Sivrice ilçesine 5, Diyarbakır iline uzaklığı ise 120km dir. Alanda altyapı ve üst yapı tesisleri mevcuttur. Özellikle yaz aylarında günübirlik konaklamada tercih edilmektedir. :Tabiat Parkı alanının özel bir şirket tarafından işletmeciliğinin yapılmasından dolayı istihdam sağlanmakta ve halka huzurlu, mutlu ve sağlıklı bir dinlenme ortamı sunulmaktadır.. Ayrıca mesire yerinde elektrik, su ve wc mevcuttur. Bu alan ikinci derece doğal sit alanıdır. : Karasal iklim : Meyilli, engebeli arazi 100

106 Flora ve Faunası Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Mevcut Sorunlar : Karaçam, Sedir gibi ibreli, Akasya, Kavak, Gladiçya, Dişbudak ve Söğüt gibi yapraklı ağaçlar mevcuttur. : Orman Genel Müdürlüğü uhdesinde bulunan ihaleyle özel bir şirket tarafından işletilmektedir. : Su kirliliği Ayrıca Merkez ilçe sınırları dâhilinde bulunan çakmak ağaçlandırma sahası içerisinde 30 ha lık bir alanın Tabiat Parkı olarak ilan edilebilmesi için Ön Etüt Raporu hazırlanmış ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğüne sunulmuştur ayrıca uygun alanlar bulunduğu takdirde Tabiat Parkı teklifleri yapılacaktır. F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları yılında 1 ve 2009 yılında 3 ayrı Bölgeye Kınalı Keklik (Alektorischucar) yerleştirmesi yapılmıştır. Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı Alanın Resmi Adı : İçme-Şahsuvar Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası Coğrafi Konumu ve Koordinatları : Rakım m Alanı : 2180 ha. Kara Yüzeyi : 2180 ha Su Yüzeyi : 3.4.Kıyı Uzunluğu Alanın Açıklamalı tanımı : Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Ağaçlandırma sahasında genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç türleri bulunmaktadır. Ağaçcık ve çalılıklardan kuşburnu, Yaban armudu, yabani incir, üzüm bağları, böğürtlen geven, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt, kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur. Yasal Konumu : 23/11/2009 tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. Yerleşimler ve nüfusları : Sahada bir adet belde, 3 adet köy mevcuttur. Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. : Bu Konuda bilgi yoktur. Fiziksel Özellikler : Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. İklim Özellikleri : Karasal iklim Jeomorfolojisi : Dağlık ve kayalık Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu : Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Mevcut Sorunlar : Kaçak avcılık Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları Alanı : Sivrice- Kürk Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası : Rakım 1500 m : 2052 ha. 101

107 Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Alanın Açıklamalı tanımı Yasal Konumu Yerleşimler ve Nüfusları Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. Fiziksel Özellikler İklim Özellikleri Jeomorfolojisi Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Mevcut Sorunlar Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları Alanı Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Alanın Açıklamalı tanımı Yasal Konumu Yerleşimler Ve Nüfusları Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. Fiziksel Özellikler İklim Özellikleri Jeomorfolojisi Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Mevcut Sorunlar Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları Alanı : 2052 ha : 3.4.Kıyı Uzunluğu : Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Ağaçlandırma sahasında genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç türleri bulunmaktadır. Ağaççık ve çalılıklardan kuşburnu, yaban armudu, yabani incir, böğürtlen geven, kekik, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında çayırlıklar mevcuttur. : 23/11/2009 tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. : Sahada 6 adet köy mevcuttur. : Bu Konuda bilgi yoktur. : Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. : Karasal iklim : Dağlık ve kayalık : Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. : Kaçak avcılık : Palu- GümeçbağlarıYaban Hayvanı Yerleştirme Sahası : Rakım m : 7006 ha. : 7006 ha : 3.4.Kıyı Uzunluğu : Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Sahada meşe ve ardıç mevcuttur. Ağaçcık ve çalılıklardan kuşburnu, yaban armudu, yabani incir, böğürtlen geven, kekik, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında çayırlıklar mevcuttur. : tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. : Sahada 8 adet köy mevcuttur. : Bu Konuda bilgi yoktur. : Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. : Karasal iklim : Dağlık ve kayalık : Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. : Kaçak avcılık : Baskil-Kuşsarayı-Kadıköy Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası : Rakım 1400m : 2180 ha. 102

108 Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Alanın Açıklamalı Tanımı Yasal Konumu Yerleşimler ve nüfusları Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. Fiziksel Özellikler İklim Özellikleri Jeomorfolojisi Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Mevcut Sorunlar : 3500 ha : 3.4.Kıyı Uzunluğu : Sahada doğal meşe, ardıç ve alıç türleri mevcuttur. Saha içerisinde 1400 ha lık sedir ve karaçamdan oluşan ağaçlandırma sahası mevcuttur. Ağaççık ve çalılıklardan kuşburnu, Yaban armudu, yabani incir, böğürtlen geven, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında Söğüt, iğde, kavak gibi ağaçlar mevcuttur. : 12/08/2010 tarih ve 020/213 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. : Sahada 4 adet köy mevcuttur. : Bu Konuda bilgi yoktur. : Dağlık, olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. : Karasal iklim : Dağlık ve kayalık : Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. : Kaçak avcılık F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar Yukarıda belirtilen alanlar sıralanarak, yapılmışsa envanterine yönelik bilgilerin (*) bölümünde belirtildiği gibi verilmesi gerekmektedir. F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Su Ürünleri İstihsal Sahaları Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları Alanı Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Kıyı Uzunluğu Alanın Açıklamalı tanımı Yasal Konumu : Keban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Sahası : ' 30" Enlem ' 00" Boylam : ha : Bulunmuyor : ha : Belirtilmemiş : Fırat Nehri Üzerinde kurulan Keban barajının oluşturduğu göl sahasıdır. Göl sahasında faaliyet gösteren 16 Su Ürünleri Kooperatifi tarafından balık istihsali gerçekleşmektedir. : DSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha İl Özel idaresi tarafından yapılan ihaleyle su avcılığına açılmıştır. Yerleşimler ve nüfusları : Keban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaşık 300 tekne ile geçimlerini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. 103

109 Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. Fiziksel Özellikler İklim Özellikleri Jeomorfolojisi Flora ve Faunası Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Mevcut Sorunlar : Gölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse, sağladığı iş istihdamı ve avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sağlamaktadır. : Baraj Gölünde bu yıl m kodları arasında su seviyesi değişmiştir. : Karasal iklim : Bilgi yoktur. : Popülasyonundaki balıklar (F.3.2. bakınız) : Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. : Çevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taşınılan rusubat ve su seviyesindeki değişiklikler. F Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Yönetmeliğinin 17. ve Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikte Değişik 18.,19., ve 20.Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Çevre Koruma Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar. Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararı gereğince Hazar Gölü ile gölü çevreleyen kara yolunun bulunduğu alanda mevcut durum korunarak yapılaşma yasağı getirilmiştir. ve 2. derece doğal sit alanı ilan edilmiştir. (F ye bakınız) 104

110 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar İlimizin tamamında tahsis çalışmaları tamamlanamadığından Mera, Otlak, Yaylak, Kışlak ve Çayır alanlarının envanteri çıkarılmamıştır. Tahsis çalışmaları neticelendiğinde bu alanlara ait envanterler çıkarılacaktır. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar Alanın Resmi Adı : Hazar Gölü Coğrafi Konumu ve Koordinatları : ' 00'' ' 00" Doğu Boylamı ' 00" ' 00" Kuzey Enlem Alanı : 264 Km 2 Su toplama havzasına sahip, 82 km 2 yüzey alanı, 20 km boyu, 6 km genişliği, m. Derinlikte olup, toplam su hacmi 7 Milyar m 3 'dür. Kara Yüzeyi : Bulunmuyor Su Yüzeyi : 82 km2 yüzey alanı Kıyı Uzunluğu : Belirtilmemiş Alanın Açıklamalı Tanımı : Elazığ'a 25 Km uzaklıkta, Sivrice İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yasal Konumu : 1993 yılı RAMSAR Sözleşmesi Yerleşimler ve Nüfusları : İnsan Nüfusu: kişidir. Yazın ikincil konakçı ve turizm ile birlikte artış yaşanmaktadır. Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Özel. : Gölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse, sağladığı iş istihdamı ile avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sunmaktadır. Fiziksel Özellikler : Suyu tatlı olup, yüksek oranda soda içermektedir. İklim Özellikleri : Karasal iklim Jeomorfolojisi : Dağlık ve yer yer düz alanlara sahiptir. Jeolojisi : Hazar gölü yer kaymaları sonucu oluşmuş bir Göl dür. Flora ve Faunası : Gölün çevresinde gerek Ağaçlandırma sonucu ve gerekse doğal oluşum birçok türe rastlamak mümkündür. Bunlar; Karaçam, Sarıçam, Akasya, Dişbudak, Meşe, Badem, Söğüt ve Kavak. Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavşan, Kurt, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaş Ördek, Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen Kuşlar; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve Martı Balıklar C.trutta, L. Cephalus, C, carpio Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu :Turizm Tesisleri ile Kamu Kurumlarının Sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 105

111 Mevcut Sorunlar : Hazar gölünün hemen yakınında Sivrice İlçesinin bulunması ve şehrin merkezine yakın olması dolayısıyla bölgedeki avcıların yoğun av baskısı, Ördek türlerinin yavru ve yumurtalarının toplandığı ve usulsüz avlanma yapıldığı tespit edilmiştir. Bölgenin etrafında yerleşim yerlerinin bulunması ve buralardan gelen atık suların göl suyunu kirlettiği tespit edilmiştir. Ayrıca göl etrafındaki tarım arazilerinden gelen suların gölde bulunan bitki ve hayvan türlerinin yaşamlarını tehdit ettiği bilinmektedir. F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar (**) RAMSAR Sözleşmesi gereği Uluslar Arası Öneme Sahip Sulak Alanlar listesinde olmayan, Hazar gölü; Bakanlık tarafından Uluslar Arası Kriterlere Göre B Sınıfı Sulak Alanlar listesinde dahil edilmiştir. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama ortamları Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanlarında Belirtilen 1. ve 2. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Cenova Deklarasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 106

112 Alanın Resmi Adı : Harput Kentsel Sit Alanı - Harput Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi Coğrafi Konumu ve Koordinatları: : Harput, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde, bugünkü Elazığ il merkezinin 5 km. kuzeydoğusunda, denizden 1280 m. Yükseklikte 48 43' kuzey boylamı ile 39 15' doğu enleminde yer alır. Toplam alanı (km 2 ) : 50 km 2 Kara Yüzeyi (km 2 ) : 50 km 2 Su Yüzeyi (km 2 ) : - Kıyı Uzunluğu (m 2 ) : - Alanın Açıklamalı Tanıtımı : Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aşınma düzlüğü olarak Neotektonik Dönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluşmuş ve Plato Üst Miyosen ile Pliyosen dönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiş ve aşınarak alçalmıştır. Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli bir konuma sahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi. Yasal Konumu : 6 Ocak 2005 tarih ve sayılı resmi gazete ile Harput; Harput Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi ilan edildi. Yerleşimler ve Nüfusları : Yerleşim durumu itibariyle nüfus çoğunluğunun şehir ve kasabalarda yaşadığı Elazığ'ın nüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre 'dır. Bu nüfusun yüzde 64 ünü oluşturan 'ü şehir (Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezleri), yüzde 36 nı oluşturan si köylerde yaşamaktadır. Harput Kentsel yerleşim alanını yaklaşık olarak gelen ziyaretçi sayısı dir. Sosyo-Eko-Kültürel ve Tarihsel Öz :Dünyanın en geniş sahalarına yayılmış oldukça köklü ve zengin bir birikime sahip olan Türk Kültürü içerisinde, Türk Kültürünü yoğun ve ''orijinal'' bir şekilde yansıtan; Harput - Elazığ Kültürü günümüze ulaştırdığı bu ''orijinal'' değerleri ile büyük önem arz eder. Bilim adamlarının, alim ve sanatkarların adeta harman olduğu, ekonomi ve eğitim alanında bölgesinin merkezi konumunda bulunan ve yabancı seyyahların ''Şarkın efsanevi şehri'' diye tanımladıkları Harput-Elazığ'ın yaşadığı hareketli ve zengin hayat tarzı sonucunda, ortaya koyduğu ve günümüze kadar ulaşan en önemli kültürel unsurları ve kendisine has bir yapısı vardır. Bugün Elazığ'ın 5 km. kuzeydoğusunda bulunan Tarihi Harput, Elazığ'a bağlı bir mahalle konumundadır. Harput üzerindeki tarihi eserleri ile yörede muhteşem bir kültür yaşandığını ve önemli bir merkez olduğunu hissettirir. 107

113 İklim özellikleri Jeomorfoloji Jeoloji : Kara iklimi hüküm sürer. Karasal iklimin yanı sıra yer yer Akdeniz iklimi özelliği taşımaktadır. Bu iklim değişikliği Keban Barajı kurulduktan sonra meydana gelmiştir. Elazığ iklimi, Akdeniz ve karasal iklim arasında bir geçiş özelliği de gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve sert geçer. Isı -15 C ile +42 C arasında seyreder. Senelik yağış ortalaması 433 mm dir. En fazla yağış ilkbahara âittir. : Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna kadar uzanırken; Keban Baraj Gölü ile kent merkezi arasında doğuda 1724 rakımlı Hasret Dağı. güneydoğuda 1221 rakımlı Kartaltepe yer alır. Daha güneye inilince Çelemlik Dağı ile arkasındaki Hazar Gülü ve 1908 rakımlı Kuşakçı Dağı yer alır. Kent merkezi ile bu coğrafya arasında en güneyde Doğu Anadolu'nun önemli ovalarından Uluova ile, Harput' un güneyinde, bugünkü Elazığ il merkezinin kurulu bulunduğu, Elazığ Ovası' da denilen Altınova yer alır. Harput ile Kuşakçı Dağı hattının batısında 1490 rakımlı Meryem Dağı, 1327 rakımlı Altıntepe rakımlı Kızıldağ ile Keklik Tepe ve Çağlar Tepe bulunur. Kentin batısında Kavak Tepe yer alırken; batı ve güneybatı yönünde ise, bölgenin ikinci önemli ovası olan Kuzova yer alır. Kuzeyde, bugünkü Keban Baraj Gölü (zamanında Murat Nehri'nin yatağı olan Pertek Keban oluğu), güneyde Altınova (Elazığ Ovası) ve Uluova, batıda Mankendi ve Baskil ovaları ile çevrili olan Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli bir konuma sahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi. : Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aşınma düzlüğü olarak Neotektonik Dönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluşmuş ve Plato Üst Miyosen ile Pliyosen dönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiş ve aşınarak alçalmıştır. Platoyu oluşturan aşınım düzlüğünün yapısını temelde Senoniyen yaşlı Yüksekova Karmaşığı'na ait volkanik kayaçlar meydana getirir ki, karmaşığın litojik bileşimi platonun güneyinde bazalt ve andezitlerden oluşur. Buna karşın kuzeyde diyorit ve diyabazlar öne çıkar. Bu kayaçlar topluluğunun oluşturduğu karmaşık alanda allaktan konumlu olup, bu karmaşık üzerinde sahaya taşınarak gelmiş ve bu nedenle paraalloktan bir konum kazanmış bulunan Harami Formasyonu'na ait kayaçlar yer alır. Bu kayaçlar sert ve aşınmaya karşı dayanıklı olduklarından, belirgin çıkıntı ve diklikler oluştururlar. Tabanı yer yer yüzeylenen kırmızı renkli konglomera ve kumtaşlarından oluşmakla beraber, üstte sarımsı bej renkli kumlu kireçtaşı ve kristalize kireçtaşlarından oluşan Harami 108

114 Hidroloji-Hidrojeoloji Toprak yapısı Flora ve Fauna Formasyonu'nun asıl litojisi bulunur. Bu formasyona ait masif kireçtaşları kuzeydeki en yüksek noktaları oluştururken, güneyde aşınmadan oluşan bağımsız blokları oluşturan ve karstik şekilleri içeren kalker blokları (ki Harput Kalesi tabanı da böyledir), platonun orta kesimlerinde ise kristalize kireçtaşları ve volkanik kayaçlar üzerinde OrtaÜst Eosen Yaşlı Kırkgeçit Formasyonu'na ait birimler bulunur. Formasyonun plato üzerindeki en hakim litojisini, Fetih Ahmet Mescid ve Türbesi civarında bulunan konglomera ve masif kumtaşları oluşturur. : Elazığ ilinin toplam su potansiyeli DSİ. 9. Bölge Müdürlüğü 2001 yılı raporuna göre hm3/yıl dır. Su yüzeyleri toplamı ise ha. Alandır. Su varlıkları ve potansiyeli Elazığ için önemli bir avantajdır. Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna uzanmaktadır. : Elazığ; Mermer, Krom ve Bağcılık Elazığ ı dünyaya açacak fırsatlar olarak değerlendirilmektedir. Kroma dayalı entegre tesis, mermercilik alanında entegre tesis ve her geçen gün gelişen bağcılık (boğazkere ve öküzgözü üzüm cinsi) beraberinde sanayileşmeyi de getireceğinden Elazığ için önemli fırsatlar olarak görülmektedir. :Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre hektar alandır. Bugün ancak ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önem taşımaktadır. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Ulaşım - Karayolu Ulaşımı: 328 km si devlet yolu, 490 km si il yolu olmak üzere toplam yol uzunluğu 818 km dir. Elazığ dan Türkiye nin her yerine devlet yolu bulunmaktadır. Demiryolu Ulaşımı : Elazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup, ülkemizin Edirne den Van a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavşağıdır. İl merkezi, Malatya'dan gelerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır'a giden demiryolunun 1934 yılında açılan 24 km'lik Yolçatı-Elazığ hattı ile bağlanmıştır. Bu hat ilden geçerek Tatvan'a ulaşmaktadır. Son zamanlarda işler hale gelen Tahran-Şam, Tahran-Haydarpaşa trenleri de Elazığ dan geçmektedir. İl sınırları içerisindeki demiryolu uzunluğu 272 km. olup ayrıca ana hattın 1500 metre ile Çimento Fabrikasına, Yurttaşından Şeker Fabrikasına ve Muratbağı istasyonundan da Ferrokrom Fabrikasına bağlantısı bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde 15 istasyon ve 8 durak mevcuttur. Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom İşletmesi, Çimento Fabrikası, Şeker Fabrikası, Askeri ve sivil kuruluşlar yük taşımacılığında önemli ölçüde istifade etmektedirler. Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kişi, yük kapasitesi ise talebe göre değişebilmektedir. Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir şekilde devreye girmesinin 109

115 yanı sıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen gelişmeler havayolu ulaşımının önemini giderek artırmaktadır. Elazığ Havaalanı: Doğu Anadolu Bölgesindeki coğrafi konumu itibariyle çevre illerin karayollarının ve havayollarının kavşak noktası olduğundan özel önem taşımaktadır. Elazığ havaalanı 1940 yılında hizmete giren Türkiye'nin en eski havaalanlarından biridir. Havaalanı şehre 12 km uzaklıkta, Elazığ- Diyarbakır karayolunun doğusunda, Elazığ-Bingöl karayolunun ise güneyinde yer almaktadır. Toplam m 2 'lik alan üzerinde kurulan meydanda; m 2 'lik terminal binası, 1.720x32 m 2 alanında asfalt kaplamalı bir pist, 200x42 m 2 alanında bir uçak kapasiteli apron ve 120x18 m 2 alanında taksirut bulunmaktadır. Kule yüksekliği ise 14,50 metredir. Şu anda kullanımda bulunan ve 1976 yılında hizmete girmiş olan (1-3/3-1) 1.720x32 m 2 ebadındaki pist boyunun kısa olması sebebiyle büyük gövdeli uçaklar piste iniş yapamamaktadır. Yatırım ortamını ciddi anlamda etkileyen bu olumsuz yapının rehabilite edilmesi yönünde geliştirilmiş bulunan ve doğu-batı istikametinde x 45 m 2 ebadındaki yeni bir pistin ve terminal binasının yapılması konusunda 2005 yılı içerisinde kamulaştırma çalışmalarında kullanılmak üzere 12.3 milyon YTL ödenek konmuş olup, Elazığ Valiliğince acele kamulaştırma komisyonu kurularak bu ödenek kullanılmıştır. Elazığ Havaalanının, havalimanına dönüştürülerek Kargo uçaklarının inip kalkabilecekleri bir statüye kavuşturulması çalışmalarının 2007 yılında tamamlanması hedeflenmektedir. Elazığ havaalanından halen haftanın her günü Ankara ve haftada iki kez İstanbul seferleri düzenlenmektedir. Suyolu Ulaşımı : Etrafı sularla çevrili olan Elazığ da; Elazığ-Pertek, Elazığ-Çemişgezek, Elazığ-Ağın geçişleri Keban Baraj gölü üzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde Gülüşkür den Keban a kadar turistik ve sosyal amaçlı suyolu ulaşımı da düşünülmektedir. Turizm : Elazığ ili turizm sektörü bakımından son derece önemli avantajlara salip bir il konumundadır. Tarihi Harput Beldesi, Palu kalesi Keban Baraj Gölü, Hazar Gölü, Hazar Baba Kayak Merkezi, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Doğa Sporları, İnanç turizmi, Kaplıcaları, yöresel musikisi ve yemekleri ile önemli bir potansiyeli bulunmaktadır. Kültür Turizm Envanter Harput Kalesi (Süt Kalesi): Tarihi Harput şehrinin güneydoğusunda, Elazığ ovasına egemen bir konumda bulunan kalenin Urartular döneminde inşa edildiği bilinmektedir. Kalenin Roma Bizans ve Arapların eline geçtiği tarihi belgelerde mevcuttur. Kale çeşitli dönemlerde onarım görmüştür. Dikdörtgen planlı kale, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümden yapılmıştır. Görkemli burçları halen ayaktadır. Kale hakkında çeşitli efsaneler anlatılmaktadır. Bir rivayete göre kalenin yapımı sırasında harcın hazırlanması sırasında su yerine süt kullanıldığı, bu nedenle Harput kalesinin bir adının da Süt Kalesi olduğu söylenmektedir. Camiler Ulu Camii : Harput ta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaslan Tarafından M yılında yaptırılan camii, Anadolu daki en eski ve en önemli yapılardan birisidir. Kurşunlu Camii : Harput ta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneğidir. Alacalı Camii : Harput ta Kitapçıgil Parkının girişinde bulunan camide çeşitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir. Artukoğluları döneminde inşa edilen cami küçük ebatta dikdörtgen planlıdır. Ağa Camii : Harput a girişte ana yolun solunda yer alan camiinin kubbesi çökmüş olup, yalnızca zarif minaresi ayaktadır. Harput müzesindeki kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafından inşa edilmiştir. 110

116 Kiliseler Meryem Ana Kilisesi : Harput kalesinin sol tarafında yer alır. Arka duvarlarını kalenin kaya kütleleri teşkil ettiğinden kilise sanki kalenin kayalıkları içine gömülmüş gibidir. İnşaa tarihi MS 179' dur. Bu kilise Kızıl Kilise, Süryani Kilisesi ve Yakubi Kilisesi adlarıyla da anılmaktadır. Mağaralar : Kentin en önemli Mağarası Turizme açılmış olan Buzluk Mağarası'dır. Türbeler Arap Baba Mescidi ve Türbesi : Selçuklu hükümdarlarından IV.Kılıçarslan ın oğlu, III.Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. 678 yılında inşa edilmiştir. Minaresi dıştan türbe ile mescidin tam orta kısmına gelen bölümde yapılmıştır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beş sıra taş üstünde alçı ve sıva izi görülen ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidinde bulunmayan, emsalsiz sırça bordürlüdür. Mescit kare planlıdır. Selçuk üçgenleri ile kubbeye geçilir. Kubbe içinin kornişlerinin çinili olduğu bilinmektedir. Korniş ve çinilerle düzenlenen mihrabın üst kısmı, beş dişlidir. Büyük kemeri vardır. Arabesk plament ve su yolludur. Türbenin alt kısmında ise yüzyıllara rağmen bozulmamış naaşı ile Arap Baba türbesi mevcuttur. Halk arasında Arap Baba diye anılır. Arap Baba ile ilgili çeşitli rivayetler anlatılmaktadır. Fetih Ahmet Baba Türbesi : Harput a 2 Km. uzaklıkta olup, kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi bulunmaktadır. Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmış, yalnız cenazelik kısmı mevcuttur. İçinde büyük bir sanduka bulunmaktadır. Mansur Baba Türbesi : Harput ta kaleye giden yolun solunda bulunan türbe, sekizgen planlı olup, kesme taşlardan yapılmış kaide kısmı vardır. İki katlı anıtsal bir yapı olduğu bilinen türbenin üst örtü sistemi sonradan yapılmıştır. İçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğlu ve kızına ait olduğu bilinen dört sanduka bulunan türbenin Artukoğulları devrine ait olduğu ihtimali kuvvetlidir. Mevcut sorunlar PALU Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları : Yapılaşma yasağı getirilmiş olan Harput ta Kentsel Sit Alanı Projeleri tamamlanmadan çarpık yapılaşmanın ve izinsiz kazıların devam etmesi. Kentlerin geleceğinin yıllar öncesinden planlanması gerekmektedir. Harput ta su sorununun çözülmesinden, temizliğine, kentsel dönüşümden, çarpık yapılaşmaya kadar her konuyu masaya yatırılmalıdır. Maddi imkânların sağlanması Taş Ocaklarının doğal dokuya verdiği zararlar. : Palu Kalesi (tescilli) : İlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu Toros silsilesini oluşturan Ak dağlardan meydana gelir. İlçe topraklan 722 km 2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"ü dalgalı % 10 u ova % 3 ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi İlçe topraklarının % 86.9 gibi bir oranını oluşturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası 2500 metre rakımlıdır. İlçemizde 111

117 kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuşağında yer almaktadır. Murat Nehri İlçe topraklarının içinden geçmekte olup, vadisi genellikle dik ve sarptır. Toplam alanı (km 2 ) : Palu ilçesinin toplam yüzölçümü 2222 km 2 palu İlçesinin kuzeydoğusunda bulunan Kalenin toplam 6-7 km 2 lik alanı kaplamaktadır. Kara Yüzeyi (km 2 ) : 6-7 km 2 Su Yüzeyi (km 2 ) : - Kıyı Uzunluğu (m 2 ) : - Alanın Açıklamalı Tanıtımı : Palu; Murat suyu kıyısında, bir tepenin eteğinde ve yeşillikler içerisinde kurulmuş, çok eski bir yerleşim yeridir, Elazığ ilinin doğusunda ve 74 km uzaklığındadır. Yasal Konumu : Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun tarih ve 295 sayı ile tarih ve 390 sayılı kararları. Yerleşimler ve Nüfusları : İlçemiz nüfus hareketliliği açısından tarih içinde önemli artış ve azalışlar gösteren bir grafik arz etmektedir. Geçmişte zaman zaman nüfusun oldukça yükseldiği 19.yy. da hane veya nüfusun Palu'da yaşadığı bölge ileri gelenlerince rivayet olunmaktadır. Söz konusu dönemde İlçe nüfusunun bu denli yüksek oluşunun İlçemizin o dönemlerde önemli bir ticaret merkezi olmasından ve ticaret yolu üzerinde bulunmasından anlaşılmaktadır. İlçemiz nüfusu 22 EKİM 2000 günü Ülke genelinde yapılan genel nüfus sayım sonuçlarına göre; ilçe merkezi nüfusu Beyhan Beldesi merkez nüfusu ; Baltası Beldesi nüfusu ; ve köyler nüfusu ; olmak üzere toplam İlçe nüfusu kişiden oluşmaktadır. İlçemizin genel nüfus istatistiği (İlçemiz nüfusunda kaydı mevcut olup İlçemiz dışında oturanlar dahil) nüfus bilgileri ise ; Kadın : Erkek: olup toplam : "dır. Sosyo-Ekok-Kültürel ve Tarihsel Öz : Coğrafi bölge olarak her ne kadar resmiyette Elazığ il sınırında görünse de Folklor ve yerel giyim- kuşam ve yaşam kültürü Bingöl kültürü ile örtüşüyor. Örneğin Gökdere merkeze bağlı olan Büyük ve Küçük Çaltı (Haylan) Kökenli köylülerin çok büyük bir kolu BİNGÖL DE yaşarlar ve BİNGÖL E bağlı Kürtçe ismiyle Ğazik köyü hemen hemen bu köylülerden oluşur. Bütün bu coğrafyadaki insanlar Ana dilleri olan ZAZA ca konuşurlar. Onun için kültürel anlamda, töre ve gelenek anlamında aynı ve örtüşürler. Kadının yeri halk arasında ağırdır ve saygındır. Eskiden hanım ağalar vardı. Bu hanım ağalar davalara veya değişik durumlarda anlaşmazlıklarda arabulucu olurlar ve hatta kan davalarında aracı olur ve sulhu sağlardı. Dini inanç olarak; Müslüman, suni ve Şafii mezhebine tabidirler. Eskiden Osmanlı ve cumhuriyet 112

118 İklim özellikleri Jeomorfoloji Jeoloji Hidroloji-Hidrojeoloji Toprak yapısı dönemin ilk yıllarında medrese eğitimi verilirdi. Şu anda köyde kuran-kursu yok. Dini anlamda yetişmiş ve müderris derecesinde olan çok değerli âlimlerimiz yetişmiştir. Bunlardan molla Mustafa koç, molla Mehmet Acar, molla Mehmet Görgöze, Köyün içinde ve çevresinde çok sayıda ziyaretler ve türbeler vardır. Bunlardan Pirık sofarun, Şeyh Ahmet, Şeyh Alaadin, Şeyh Avdullah vb inanç esaslı iç turizme neden olmuşlardır. : Palu, karasal iklim bölgesinde olup, yıllık sıcaklık ortalaması 13 derece dolayındadır. Yağışlar genellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında görülür. Yıllık yağış miktarı 430 metreküptür. Keban baraj gölünün yapılmasından sonra Palu ve çevresinde iklim hissedilir derecede yumuşamıştır. :İlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu toros silsilesini oluşturan Ak dağlardan meydana gelir. İlçe topraklan 722 km.2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"ü dalgalı % 10 u ova % 3 ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi İlçe topraklarının % 86.9 gibi bir oranını oluşturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası 2500 metre rakımlıdır. İlçemizde kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuşağında yer almaktadır. Murat Nehri İlçe topraklarının içinden geçmekte olup, vadisi genellikle dik ve sarptır. :Doğu Anadolu Fay zonunun (DAFZ), her bir depremde kırılması beklenen belirgin bölümleri (segment) şunlardır; 1- Karlıova-Bingöl fayı; 65 km uzunluğundadır. 2- Palu-Hazar fayı; 50 km uzunluğundadır. 3- Hazar-Sincik fayı; 85 km uzunluğundadır. 4- Çelikhan-Gölbaşı fayı; 50 km uzunluğundadır. 5- Gölbaşı-Türkoğlu fayı; 90 km uzunluğundadır. 6- Türkoğlu-Antakya fayı; 145 km uzunluğundadır. : Kuzeyde Peri Suyu ve Keban Barajı Gölü, batı ve güneybatıda Fırat nehri doğal sınırlarını oluşturur. İlin en yüksek noktası Palu Dağı nın güneydoğusundaki m.lik yüksekliği ile Akdağ dır. Elazığ, yer altı su kaynakları bakımından çok zengindir. İl topraklarını Fırat ve Murat Nehirleri, güneyde de Dicle nin küçük bir kısmı sulamaktadır. Murat Nehri nin önemli kollarından Peri Çayı, Elazığ a 27 km. uzaklıktaki Haringet Çayı ilin diğer akasurlarıdır. : İlin alçak kesimleri Doğu Anadolu Bölgesi nin güneyinde yer alan çöküntü alanıdır. İl toprakları genellikle alüvyonlu olup, verimli ovalarla kaplıdır. Bunlardan en önemlileri Ulu Ova ve Elazığ (Harput) Ovası dır. Ayrıca Kuzova, Behremaz Ovası, Palu (Yarımca) Ovası da il sınırları içerisindedir. Elazığ ın platoları ilin kuzeyinde, Harput çevresinde, Murat Nehrinin kuzey 113

119 Flora ve Fauna kesimlerinde ve Ağın yöresinde yer alır. Eski tarihlerde çok zengin olan orman örtüsü çeşitli nedenlerle tahrip edilmiştir. Günümüze gelebilen ormanlar daha çok koruluk ve çalılık niteliğindedir. Ancak, dağların yüksek kesimlerinde meşe ve huş ormanlarına rastlanır. :Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre hektar alandır. Bugün ancak ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önem taşımaktadır. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu : Ulaşım Karayolu Ulaşımı : Doğuda Bingöl ili Genç ilçesi, güneyde Arıcak ve Alacakaya ilçeleri, batıda Elazığ il merkezi, kuzeyde Kovancılar ilçesi ile komşu olup il merkezine uzaklığı 72 kilometredir. İlçe sınırları içerisinde karayollarına ait 96 kilometrelik il yol ağı mevcuttur. Bunlardan 8 kilometrelik Palu - Kovancılar arası ve 29 kilometrelik Palu-Baltaşı-Gülüşkür köprüsü, 23 kilometre Palu-Beyhan asfaltı, 14 kilometre Palu - Arıcak asfaltıdır. Geriye kalan kısım ise geçit vermeyen yol olduğu tespit edilmiştir. Takriben 200 kilometre uzunluğunda olan köy yollarından, Palu - Üçdeğirmenler, Palu-Seydili ile Palu- Baltaşı yol bağlantısı üzerinde Karasalkım, Gömeçbağlar, Karacabağ Köy yolları asfalttır. Ayrıca ilçe merkezi ile Elazığ il merkezi arasında her yarım saatte olmak üzere gerek belediye otobüsleri ile gerekse özel halk minibüsleri ile ulaşım yaz-kış sağlanmaktadır. Demiryolu Ulaşımı: Elazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup, ülkemizin Edirne den Van a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavşağıdır. İlçeye ulaşımı eskiden beri DDY ile sağlanırdı. Son dönemlerde demiryolları da doğru dürüst işlemiyor. Durak ile köy arası yaya olarak yaklaşık 45 dakika sürer. Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom İşletmesi, Çimento Fabrikası, Şeker Fabrikası, Askeri ve sivil kuruluşlar yük taşımacılığında önemli ölçüde istifade etmektedirler. Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kişi, yük kapasitesi ise talebe göre değişebilmektedir. Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir şekilde devreye girmesinin yanı sıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen gelişmeler havayolu ulaşımının önemini giderek artırmaktadır. Kültür Turizm Envanter Palu Kalesi (Urartu Dönemi) (M.Ö. 9 - M. Ö 600. Y.Y) : Kaya üzerine inşa edilen yapı, Urartulular devrinde kral Menuas tarafından yaptırılmıştır. Kale üzerinde görülen dış surlar ve bazı yapı kalıntılarında, Moloz taş kullanılmıştır. Daha sonraki devirlerde onarım görmüştür. Çivi yazısından oluşan kaya kitabe urartu kralı Menuas a aittir. Kalenin Güney Doğu yönündeki dış surun bir bölümü ile bazı yapı kalıntıları mevcuttur. İçten kindık taşında son bulan gizli bir kanal ve Ali Gelmez denilen Murat nehrine açılan, kısmen açık kanal taş merdivenli bir yolu vardır. Urartu devrinde yerleşim yeri olan kalede Menuas a ait bir Urartu kitabesi bulunmaktadır. Daha sonraki devirlerde Selçuklu ve Artuklu ve Osmanlı iskanı görmüştür. Eski Palu Köprüsü (Anadolu Selçuklu Dönemi) : Selçuklu döneminde yapılmış olup uzunluğu 200 metredir. Genişliği ise 4 metredir. Kuzeybatı Güneydoğu aksındadır. Köprünün taşıyıcı ayak unsurları, düzgün kesme taştan yapılmıştır. Köprü on gözlüdür. Sınıflandırmalarda 2 veya çok sayıdaki kemerler arasında, yükseklik ve genişlik bakımından büyük fark göstermeyen köprü, yolunun 114

120 düz olduğu köprüler sınırına girer. Tipi doğrudan büyük etken, nehir yatağının derinliği ve genişliğidir. Eses yatağın yaygın oluşu, köprü boyunu uzatmıştır. Bu nedenle göz adedi fazlalaştırılmıştır. Bu kuruluşta da düz tabliye kullanılmıştır. Köprüye batı yönünden bakılınca (Palu Yönünden) göz kırık kemerli 2,3,4,5, ve 6 göz, sivri kemerli 7 göz şeklinde, ayağın ortası sivri kemerli 8 göz sivri kemerli 9, 10 göz aslında olmayıp yol seviyesine getirilmek için sonradan yapılan ayakların arasındaki gözlerdir. Ulu Camii Osmanlı Dönemi ( ) : Caminin yapılışı hakkında kesin tarih bilinmemekle beraber, Osmanlı yapısı olup Abdullah oğlu Hacı Berham tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır yılında tamir görmüş olan camii 23, 90 X 11,30 ebatlarındadır. Dikdörtgen planlı olup, üzeri düz damla örtülmüştür. Harim kısmı bir sıra paye ile mihraba paralel iki sahana ayrılmıştır. Mihrap Siyah Beyaz taşla örtülmüştür. Üst kısmında rozet motifi yer alır. Şerefe kısmı yıkılmıştır. Minber ahşap işliği bakımından ilgi çekicidir. Esas giriş doğuda, ikinci giriş ise Güneydedir, yuvarlak kapı kemerli yapıda Siyah, Beyaz taşlar kullanılmıştır. Bu bölgenin özelliğidir yapı moloz taşla inşa edilmiştir. Küçük Camii (Osmanlı Dönemi) ( ) : 16. yüzyılda tek kubbeli ve klasik Osmanlı tarzında yapılan Palu küçük Camii dikdörtgen plan üzerine Moloz taş kullanılarak inşa edilmiştir. Minarelerde kesme taş kullanılmıştır. Caminin yan duvarları ile minarenin gövde bölümü yalnız ayakta kalmıştır. Palu Kilisesi : Kilisenin ibadet mekanı dört büyük kemerin taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Apsid bölümü dışarıya doğru çıkıntılı olup, apsid önündeki bölümün üzeri tonozludur. Duvarlarında İncil den alınmış sahneleri içeren freskler bulunmaktadır. Bugün bu freskler tamamen yok olmuştur. Cemşit Bey Mescit ve Türbesi : Elazığ daki Cemşit Bey Mescidi'ni Yavuz Sultan Selim'in Sipahi Beylerinden Cemşid Bey yaptırmıştır. XV.yüzyıl eseri olan bu yapı kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür. Mihrap yöresel taşlardan yapılış olup ilginç bir görünümü vardır. Mescidin yanındaki türbe sekizgen planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür. Türbe içerisinde Cemşid Bey ile birlikte sekiz mezar bulunmaktadır. Bu mezarlar da taş işçiliği yönünden oldukça dikkat çekicidir. Mevcut sorunlar : Maddi imkânların sağlanması Restorasyonlarının yapılması, harabe durumdan kurtarılması F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. İdari olarak Merkez İlçe, Sivrice İlçesi ve Maden İlçeleri sınırları içerisindedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km2dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyarm3tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km genişliği ise 4,5 km dir. DSİ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalışma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiştir. Kuru ve çıplak tepeler arasında kalan hazar Gölü nün Güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su birikintisine rastlanır.büyükçe bir göl olmasına rağmen uzun kıyılarında sarp ve derin olması sebebiyle su kuşlarının beslenme ve yuvalanma imkanı oldukça azdır. Suyu hem tuzlu hem de sodalı su ekosistemlerine iyi bir örnek teşkil etmektedir. Gölün yönetim planı 2011 yılında tamamlanarak onaylanmış olup, yönetim planında tespit olunan plan karaları çerçevesinde uygulamalar yapılmaktadır. Ayrıca gölün havza sınırı, mutlak 115

121 koruma alan sınırı, tampon bölge sınırı, Ekolojik etkilenme sınırı ayrı ayrı tespit edilerek haritaya işlenmiştir. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***) F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Hazar Gölü Onaylı Çevre Düzen Planı çerçevesinde Diyarbakır Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu Kararı gereğince, Hazar Gölü ile etrafını çevreleyen karayolu arasındaki kısımda yapılaşma yasağı getirilmiştir. (Bakınız F II. derce Doğal Sit Alanı) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Hazar Gölü : Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergahında olup, Hazarbabave Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. İdari olarak Merkez İlçe, Sivrice İlçesi ve Maden İlçeleri sınırları içerisindedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km2dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyarm3tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km genişliği ise 4,5 km dir. DSİ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalışma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiştir.kuru ve çıplak tepeler arasında kalan hazar Gölü nün Güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su birikintisine rastlanır.büyükçe bir göl olmasına rağmen uzun kıyılarında sarp ve derin olması sebebiyle su kuşlarının beslenme ve yuvalanma imkanı oldukça azdır. Suyu hem tuzlu hem de sodalı su ekosistemlerine iyi bir örnek teşkil etmektedir. Keban Barajı : Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Yapay Göller arasında 675 km2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km.dir. Genişliği yer yer değişmektedir. Keban baraj gölünde elektrik üretiminin yanı sıra su ürünleri avcılığı yapılmakta ve balık üretimi de gerçekleştirilmektedir. Enerji açısından Türkiye nin ilk büyük yatırımlarındandır yılında yapımına başlanılmıştır yılında ilk 4 büyük tribünü, 1981 yılında da diğer 4 tribünü devreye girdi. Barajın toplam kurulu gücü 134 Megawatt olup yıllık enerji üretimi 7,5 Milyar KW/Saat dir. Kurulduğunda Türkiye de üretilen elektriğin %20 sini tek basına karşılayan santral su an tüketilen toplam elektriğin % 8 ini karşılamaktadır. Keban barajının yapımından sonra hektar büyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiştir. 116

122 F Göller, Akarsular, Yeraltı suyu İşletme Sahaları Murat Nehri (Murat Suyu veya Murat Irmağı), Doğu Anadolu'da Fırat ırmağının iki kolundan uzun olanı. Uzunluğu 722 km'dir. Van Gölü'nün kuzeyinde, Ağrı (Karaköse) ilçesi Diyadin'den kaynak olarak başlayıp Aladağ'dan ve Muratbaşı Dağı'ndan çıkan kolların birleşmesiyle oluşur. Diyadin ovası'ndan geçip Ağrı (Karaköse) şehri yakınlarında Eleşkirt yöresinden gelen kolları aldıktan sonra güneybatıya doğru akarak Malazgirt Ovası'na gelir. Bingöl Dağları'ndan inen Hınıs Suyu'nu aldıktan sonra sert dirsekler çizerek Muş Ovası'na kuzeyden girer ve burada Nemrut Dağı'ndan gelen Karasu'yu alır. Batıya doğru akarak dar boğazlardan ve Palu önünden geçer. Soldan Elazığ'ın Ulu Ovası'ndan gelen Harinket Suyu'nu ve sağdan da Tunceli'nin Munzur-Peri Suyu'nu (en önemli kol) alarak Keban yakasında Fırat'ın öteki kolu Karasu ile birleşir. Keban Barajı, Murat Nehri'nin aşağı kesimini büyük bir göl haline getirmiştir. F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar Bu alanda yapılmış herhangi bir çalışma ve veri bulunmamaktadır. F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar İnsanlarımızın gittikçe artan açık hava, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlarını karşılamak, iş hayatının ve günlük yaşamın verdiği yorgunluk ve stresten uzaklaşmak, ormanlarda kontrolsüz bir şekilde piknik ve kamp kullanımını önlemek, orman- halk ilişkilerini olumlu yönde geliştirmek amacıyla tüm yurt sathında orman ve orman rejimine giren, rekreasyonel kaynak değeri arz eden, piknik ve kamp kullanımı imkanlarına sahip olan sahalar, gerekli hizmet ve tesislerle donatılarak koruma-kullanama dengesi içerisinde iç ve dış turizmin gelişmesini sağlamak amacıyla Mesire Yeri olarak ayrılmaktadır.bu amaçla ilimizde tescil edilmiş 1 adet B tipi Mesire Yeri bulunmaktadır. Zafran Mesire Yeri:1976 yılında tesis edilmiş olup, 19 Ha. büyüklüğünde, Elazığ ili, Merkez ilçesi, Belediye hudutları dahilinde, Elazığ Bölge Müdürlüğü alanı içerisinde suni ağaçlandırma yapılarak kurulmuş bir alandır. Elazığ ın kırsal alanında yapılan bu ağaçlandırma sahası halkın piknik ve mesire ihtiyaçlarının karşılamak amacıyla orman içi dinlenme yeri haline getirilmiştir. Bu sahamız şehir merkezinde olup, halkın devamlı faydalanabileceği, Elazığ ın alternatifi olmayan tek rekreasyon sahası ve önemli bir orman içi dinlenme yeridir. Mevsimsel olarak büyük bir ziyaretçi potansiyeli olan bu saha, belediye hudutları içerisinde ve Fırat üniversitesi kampüsüne bitişik olması nedeniyle büyük bir halk kitlesine cevap verebilecek niteliktedir. Zafran Mesire Yerinde halkımızın her türlü rekreasyonel ihtiyacını karşılamak üzere tesisler inşa edilmiş olup, bunlar; Giriş Kontrol Ünitesi, Kır gazinosu, Büfe, 5 adet WC, av yaban hayatını tanıtmak ve sevdirmek amacıyla yapılmış Av Hayvanlarını Teşhir Parkı, 2 adet havuz, 1 adet İdare Binası, yağmur barınakları, kameriyeler, 20 adet çeşme, çocuk oyun saha ve aletleri ve 280 adet piknik masası ve üniteleri çeşitli ihtiyaçlara cevap verebilmektedir. Gelişme Planı Yapılmıştır. Elazığ Orman İşletme Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Alanın Resmi Adı : Zafran B Tipi Mesire Yeri Coğrafi Konumu ve Koordinatları : Kuzey Enlemi Doğu Boylamı Alanı : 19,52 ha 117

123 Kara Yüzeyi Su Yüzeyi Alanın Açıklamalı Tanımı : ha : Bulunmuyor : Elazığ Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren Zafran Mesire yeri hektar büyüklüğünde Elazığ Belediye hudutları dahilinde yer almaktadır. Zafran Mesire Yeri içerisinde halkın her türlü rekreasyonel ihtiyacını karşılamak üzere tesisler inşa edilmiş olup bunlar. Giriş kontrol ünitesi, Kır Gazinosu, Büfe, 2 adet lojman, 1 adet idare binası, Av ve Yaban hayatını tanıtmak amacıyla yapılmış Av Hayvanları Teşhir Parkı, biri yangın havuzu olmak üzere 2 adet havuz, 1440 mt. uzunluğunda koşu ve yürüyüş parkuru, Uluslararası standartlarda 1 adet basketbol sahası, yağmur barınakları, 305 adet piknik masası, 26 adet çeşme, çocuk oyun sahası ve aletleri, 4 adet WC, 2 adet su sondaj kuyusu bulunmaktadır. Yasal Konumu : Zafran Mesire yeri Elazığ Orman Bölge Müdürlüğünün gün ve /2391 sayılı teklifleri üzerine Milli Parklar Genel Müdürlüğünün tarih ve Orman İçi Dinlenme Yer. F. H. Müdürlüğünün sayılı izinleri ile orman içi dinlenme yeri olarak tesis edilmiştir yılında Elazığ Orman işletme Müdürlüğüne devredilmiştir ve idaresi Elazığ Orman İşletme Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Yerleşimler ve Nüfusları : Mesire yerini Elazığ halkı ziyaret etmektedir. Piknik amacına yönelik olarak gelen ziyaretçilerin sayısı yılda 100 bin kişiyi bulmaktadır. Sosyo Eko-Kültürel-Tarihsel Öz. : Tarihsel değeri bulunmayan ve birkaç küçük çaplı isletmenin bulunduğu mesire yeri gün içerisinde önemli bir sosyal hayat alanıdır. İklim Özellikleri : Karasal iklim Jeomorfolojisi : Meyilli düz alan Jeolojisi : Sahanın toprak yapısı kalkerli silist dir Flora ve Faunası Zafran mesire yerinin bitki örtüsü, 1953 yılında yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile tam kapalılıkta bir çam korusu haline gelmiştir yaslarında Kara Çamlarla kaplıdır. Ayrıca sahada dolgu ağacı olarak gölge teşkil eden Dişbudak, Akasya, Çınar, Akçaağaç, Çınar yapraklı Akçaağaç, Karaağaç gibi ağaçlar bulunmaktadır. Tabii olarak yetişen Credaguslar, Bromuinermis, Bronusteriarun nevileri ile rutubetli yerlerde Trifolium cinsler hakimdir. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu : Halkın faydalandığı bir mesire yeridir. Normal kapalılıkta karaçam koru ormanıdır. Ağaçlandırma alanlarının toprak tipleri kalkerli yumuşak orman toprağıdır. Killi bir toprak yapısına sahiptir. Mesire yeri, Elazığ şehrinin kurulduğu ovada, Tatlı meyille Zafran sırtına doğru yükselmekte, sırtlar 118

124 Mevcut Sorunlar hariç arızalı yer mevcut değildir. Sahanın su problemi, artezyen kuyularından sağlanan sular ile giderilmeye çalışılmaktadır. : Herhangi bir sorun yoktur. F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER - KAYNAKÇA - Orman Bölge Müdürlüğü - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü - DSİ. 9.Bölge Müdürlüğü - Gıda, Tarım ve hayvancılık İl Müdürlüğü - Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü /DİYARBAKIR 119

125 G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece gelişmiş ulaşımı, haberleşme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasında yer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizm açısından önem taşıyan türbeleriyle, Sağlık ve kaplıca turizmine uygun kaplıcalarıyla ve zengin folkloruyla, Türkiye nin Turizm Endüstrisine katkıda bulunabilen Doğu Anadolu nun en çok gelişen ve en büyük şehirlerinden biridir. Elazığ İl Merkezi, 1867 yılında eski yerleşim merkezi olan Harput tan şimdiki yerine, Mamur, at -ül Aziz ismi ile nakledilmiş, 1937 yılında Ulu Önder Atatürk ün ilimize teşrifleri sırasında Elazığ ismini almış olup, İlin tarihi incelenirken aşağıda belirtildiği gibi, bugün bir Açık Hava Müzesi özelliğine sahip olan tarihi Harput şehrinin turizm potansiyelinden başlamak gerekir. Harput, kuruluşundan günümüze kadar Hurri, Hitit, Urartu ve Bizans idareleri altında kalmış, XI. yüzyılda Selçuklular, devamında da Anadolu Beylikleri, Artukoğulları, Dulkadiroğulları ve Akkoyunlular dan sonra 1516 yılında Osmanlı İdaresine girmiştir. Yaşamış olduğu zengin tarihin canlı örnekleri olan tarihi eserler Harput ta yerli ve yabancı turistler tarafından ilgiyle izlenmektedir. Bu tarihi eserlerin başlıcaları; Harput Kalesi, Meryem Ana Kilisesi, Ulu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Sarahatun Camii, Ahmet Bey Camii, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Mansur Baba Türbesi, Arap Baba Türbesi, Cemşit Bey Hamamı ve Hoca Hasan Hamamı olup, görülmesi tavsiye edilecek eserlerin en önemlileridir. Bu vesileyle Harput un Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından Tarihi-Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilmesi, buranın tarihi önemini açıkça ifade etmektedir. Harput a 6 Km. Uzaklıktaki doğal yapısı nedeniyle ve klimatolojik şartlardan dolayı yaz aylarında buz oluşturan, kış aylarında ise içerisinde sıcak hava oluşan doğa harikası Buzluk Mağaraları, çevresindeki meyve bahçeleri ve soğuk suları her zaman iç turizmin kaynağını teşkil etmektedir. Özellikle yazın en sıcak günlerinde buz tutan Buzluk Mağarası ve Dabakhane şifalı suları, yöre halkının en fazla tercih ettikleri yerlerdir. Elazığ, mor dağların çevrelediği, geniş ovaların ortasında göller ve nehirler bölgesidir. Harput dışında ilimiz sınırları içerisinde bulunan, deniz seviyesinden 1250 m yükseklikteki Hazar Gölü, dağların koynunda saklı bir tabiat harikasıdır. 22 Km. uzunluğunda, 5-6 km. genişliğinde tektonik bir göl olan Hazar Gölü ve çevresi ilimizin ilk sırada gelen mesire ve eğlence yeridir. Çevresindeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıyla (yazlık ev) tam bir tatil kenti görünümünde olan Hazar Gölünü, günün her saatinde mavi ve yeşilin her tonunda görülebilen güzelliği ile halka açık plajlarıyla ve koynunda sakladığı Batık Kentiyle Elazığ ve çevre İller halkının en güzel tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. Hazar Gölünün bu güzelliğini, Diyarbakır dan Elazığ a trenle yolculuk yapan Ulu önder Atatürk, Gezin sahilinde treni durdurarak beraberindeki Bakan ve Generalleriyle sahile doğru yürürken, gördüğü güzellik karşısında kendilerini karşılamaya gelen köylülere şöyle hitap eder : Köylüler Yurdumuz çok güzelmiş, şimdiye kadar buraları görmekte geç kaldığım için çok üzgünüm. Burada modern bir şehir kuracağım, Yalova nın bir eşini bu kıyılarda herkes görmüş olacak ve buraya medeniyet gelecektir. Hazar Gölünün ulaşım ve turizm yönünden çok elverişli bir yerde bulunduğu bir gerçektir. Elazığ-Diyarbakır kara ve demiryolunun gölün iki kıyısından geçmesi nedeniyle çok rahat ve kolay bir ulaşım imkanına sahiptir. Bunun yanı sıra turistik mahiyette balık ve kuş 120

126 avcılığı da yapılmakta olan Hazar Gölü, dalgasız, sakin suları, haşin olmayan rüzgarı, kayık, motor ve yelken yarışmalarına ve her çeşit su sporlarına imkan verebilecek durumdadır. Coğrafyacılar Hazar Gölünün isminin, eski çağda Nipkiyotes ortaçağda ise Bahayre-i Şehnişin olduğunu belirtmişlerdir. Keban ve Hazar Gölünün sınırlarımız boyunca uzaması nedeniyle Elazığ, bir yarımada görünümü ve kıyı şeridi hüviyeti kazanmıştır. Bütün bunların yanı sıra, Cip barajı ve mesiresi, Merkez 100. Yıl (Zafran) mesiresi, yöre halkının dinlenmesine elverişli yerler olup, İlin önemli turizm merkezleridir. Termal Turizm - Golan Kaplıcası : Karakoçan ilçesine 16km uzaklıktadır. İlin en önemli kaplıcası olup saniyede 5Lt çıkan suyun sıcaklığı 45C 0.Kaplıca; mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, romatizmal hastalıklara,kadın hastalıklarına ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir. Kamp - Karavan Turizmi : İlin Sivrice ilçesi, Güney Köyü, Hacıbey mevkiinde faaliyette bulunan Turizm Bakanlığından İşletme Belgeli Tur-Pol Turistik Tesisleri bünyesinde 300 araç, 200 çadır, 50 karavan kapasiteli, yine Gezin Belediyesine ait Plajköy Gazino ve Dinlenme Tesisleri bünyesinde 20 araç kapasiteli ve çok sayıda çadır kurmaya elverişli kamp yeri ile Elazığ Belediyesine ait Kampta 200 araç, 100 çadır kapasiteli kamp yerinin yanı sıra Hazar Gölü kıyısında halka açık yörelerde, Keban Baraj Gölü kıyılarında ve Cip Barajı mesire yerinde kamp yapma imkanı mevcuttur. Özellikle Hazar Gölü kıyısında bulunan kamp yerlerinde yılın Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında Çadır kurarak dinlenenlerin sayısı oldukça artmakta ve burada tatil yapanlara çeşitli hizmetler sunulmaktadır. Av Turizmi : İlde Avcılık Kulübü tarafından av mevsiminde av partileri düzenlenmekte olup, genellikle Keklik, Tavşan, Bıldırcın ve Tilki gibi çeşitli türden hayvanlar avlanmaktadır. Dağ Doğa Yürüyüşü: İlin güneyinde bulunan 2347 metre yükseklikteki Hazar baba ve doğusunda bulunan 2171 metre yükseklikteki Mastar dağları bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüşleri için ideal olup, bu dağlarda özellikle Hazar baba dağında hemen her yıl Nisan ve Mayıs aylarında dağ-doğa yürüyüşleri düzenlenmektedir. Atlı Doğa Yürüyüşü: Elazığ ın Yurtbaşı beldesinde bir hipodrom bulunmakta ve her yıl Elazığ Atlı Spor Klubünce burada at yarışları düzenlenmektedir. Yarışlara çevre illerden gelen at sahipleri de katılmaktadır. Bisiklet Turları: İl merkezinde özellikle gençlerin katılımıyla zaman zaman bisikletli yol yürüyüşleri yapılmaktadır. Su Sporları: Göller itibariyle Doğu Anadolu nun en zengin su bölgesi olan Elazığ da önemli ölçüde balık avcılığı da yapılmaktadır. Kara ve su avcılığı, spor ve eğlence amacıyla yapılmakta ise de büyük oranda yapılan balık avcılığı ekonomik amaçla yapılmaktadır. Fırat Nehri ve Keban Barajının yapılması ile oluşan baraj gölünde yaklaşık 20 den fazla balık türünün bulunduğu bilinmekte olup, Bu balık çeşitleri arasında en fazla beğenilen ve avlanan Aynalı Sazan balığıdır. Etinin lezzetli oluşu ve çok miktarda bulunması nedeniyle aynalı sazan çevre illere de pazarlanmaktadır. Su Sörfü: Cumhuriyetimizin kuruluşunun 75. Yıldönümü kutlamalar çerçevesinde Valiliğimizce Ağustos 1998 tarihlerinde Hazar Gölünde gerçekleştirilen Hazar Spor Şenlikleri kapsamında ulusal ve uluslararası düzeyde başarılar kazanmış sporcuların katılımıyla Su Sörfü, su kayağı, banana, ringo v.b. faaliyetler gerçekleştirilmiş, bu etkinlikler, Hazar gölünün tüm su sporlarına elverişli olduğunu kanıtlamıştır. 121

127 Sportif Amaçlı Olta Balıkçılığı : Etrafı doğal ve yapay göllerle çevrili olan Elazığ da özellikle Keban ve Karakaya Baraj gölleri kıyılarında sportif amaçlı olta balıkçılığı büyük ölçüde yapılmaktadır. Genellikle hafta sonları ve tatillerde kıyılar olta ile balık yakalayanlarla dolmaktadır. G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri Buzluk Mağarası : Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşturmaktadır. Kış aylarında ise tam tersine sıcak hava oluşmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir yılında Turizm Müdürlüğü tarafından merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık bin kişinin gezdiği mağaranın Turizm Bakanlığınca Çevre Düzeni Planı yapılmış olup, plan uygulamaya konulduğunda ziyaretçi kapasitesinde büyük artışlar olacaktır. Hazar Gölü : Elazığ a 22 km. uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan, su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Uzunluğu 22 km., genişliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değişik görünüm kazanarak mavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. Suyu berrak ve tuzsuzdur. Çevresinde 25 e yakın kamu kurum ve kuruluşlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra Turizm Bakanlığından belgeli otel, motel, lokanta ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluşlar tarafından işletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikinci konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerinde faydalandığı tatil merkezi konumundadır. Yaz ayları boyunca nüfus yoğunluğunun arttığı gölde, 1990 yılında yapılan araştırma neticesinde; içerisinde batık bir kentin olduğu keşfedilmiş, bu da göle ayrı bir gizem kazandırmıştır. Hazar Gölünün Kilise Adası civarından başlayan batık kentin Sivrice ilçesine kadar uzandığı tespit edilmiş olup, bilimsel araştırmalarla tarihinin ve orada oluş nedeninin ortaya çıkarılmasını bekleyen, ulaşım sorunu olmayan göl, yerli ve yabancı turizme her yönüyle hizmet vermektedir. Diyarbakır KTVKK nun tarih ve 856 sayılı kararı ile Sivrice, Hazar Gölü ve çevresi 1., 2. ve 3. derece doğal sit alanı, Yılanlı Ada (1. derece doğal sit), Kilise Adası batık kent ve gölün doğusundaki yarımadanın 1 derece arkeolojik ve doğal sit olarak tescil edilmiştir. Aynı zamanda Turizm Gelişim Bölgesi ilan edilmiştir. Ölbe Vadisi : Diyarbakır KTVKBK nun tarih ve 893 sayılı kararı ile III. Drece Doğal Sit alanı olarak incelenmesi. Termal Turizm - Golan Kaplıcası : Bakanlar Kurulunun 4 Haziran 2007 tarih ve sayılı kararı ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. G Konum Elazığ, Fırat Havzasının Yukarı Fırat Bölümünde yer alan bir Doğu Anadolu kentidir. İl, 40o, 21 ve 38o, 31 doğu boylamları ile 38o, 17 ve 39o, 11 kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Şehrin denizden yüksekliği ortalama l067 metredir. İl batıdan Malatya, doğudan 122

128 Bingöl, kuzeyden Tunceli, kuzeybatıdan Erzincan, güneyden ise Diyarbakır illeri ile çevrelenmiştir. Yüzölçümü 9153 Km 2 olup, Türkiye topraklarının % 0.12 sini oluşturmaktadır. Tektonik bir alanda yer alan İl toprakları, doğu ve güneyden, Güneydoğu Torosların batı uzantılarıyla, kuzey ve batıdan ise Keban ve Karakaya baraj gölleriyle çevrili bulunmaktadır. Elazığ İli, Merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 10 teşkilatsız bucak, 537 köy ve 709 mezra yerleşmesinden ibaret olup, 1997 yılı nüfus sayımına göre ü kent merkezinde olmak üzere, toplam kişilik nüfusa sahiptir. Ortalama nüfus yoğunluğu 54 kişidir yılı genel nüfus sayımına göre ilimizin nüfusu kişidir ve nüfus yoğunluğu 67 dir. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanına göre 2009 yılı nüfusumuz dir. Sivrice İlçesi Elazığ İline 15 Dakika mesafede olup Diyarbakır Elazığ karayolu üzerindedir. Ölbe Vadisi Elazığ a 12 km uzaklıktadır. Harput a uzaklığı ise 7-8 Km dir. Golan Kaplıcası Karakoçan ilçesine 16km uzaklıktadır. G Fiziksel Özellikler İlimiz, üç tarafı doğal ve yapay göllerle çevrili bir yarımada konumundadır. Turizm açısından önümüzdeki yıllarda büyük gelişmelerin sağlanacağı İl, Güneydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu bölgelerini Batı Anadolu ya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. Elazığ ın eski yerleşim yeri olan ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek kurulunca Tarihi Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilen Harput beldesi ile Doğal Sit Alanı olarak ilan edilen Hazar Gölü çevresi dışındaki yerlerde betonlaşma olgusu yoğun bir şekilde yaşanmaktadır. İl Merkezinde 8 kata varan binalar yer almaktadır. Son yıllarda yapılan barajlar nedeniyle oluşan ve İl çevresini kaplayan yapay göller, iklimde büyük değişiklikler meydana getirmiştir. Sivrice Hazar Gölü ve kayak Merkezi : Hazarbaba ve Mastar Dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km, en geniş yeri 5-6 km, derinliği m, yüzölçümü ise 86 km2 dir. Turizm açısından büyük bir önem taşıyan Hazar Gölünden elektrik üretimi alanında da yararlanılmakta, aynı zamanda gölde balıkçılık yapılmaktadır. Çevresinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıyla tam bir tatil merkezi görünümünde olan Hazar Gölü; tertemiz berrak suyu, halka açık plajları ve içerisinde bulunan Batık Kenti ile Elazığ ın tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. Hazar Gölü kıyılarındaki 10 plaj 1995 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından Mavi Bayrak kampanyası kapsamına alınmış, bu bayraklardan biri 1997 yılında diğeri ise 2000 yılında verilmiştir. İlin Güneydoğusunda merkeze 25 km uzaklıkta bulunan Hazar Gölü, tektonik sodalı bir göldür. Hazarbaba ve Mastar dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km. en geniş yeri 5-6 km, derinliği metre, yüzölçümü ise 86 km2 dir. Buzluk Mağarası: Harput un kuzeydoğusunda ve 6 km uzağında yer alan Mağarada, jeomorfolojik yapısı nedeniyle yazın, sarkıt-dikit ve tabakalar halinde buz oluşmakta, kış aylarında ise sıcak hava oluşmaktadır. Golan Kaplıcası: Karakoçan İlçesine 16 km. uzaklıkta, ilin en önemli kaplıcası olup, saniyede 5 litre su debisi vardır. Su sıcaklığı 45 derecedir. Kaplıca mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, romatizma ile kadın ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir. Ölbe Vadisi: Anguzu ve Gavurtaşı kayalıklarının güneyinde yer alan bu vadinin uzunluğu bir kilometredir. Bundan sonrasında doğanın iklimle birlikte bitki örtüsü de değişmektedir. Bu vadideki kelebeklerden ve papatyalardan başka, dut ağaçları, 3 tane doğal su kaynağı ve 12 metrelik düşüşlerle akan muhteşem şelaleler mevcuttur. 123

129 Mağara Turizmini sevenler için ise İnek, Koyun ve Deve Mağaraları görülmeye değecek yerler arasında yer almaktadır. İlkbaharda buraya ziyarete gelenler sabahları kahvaltı sofralarını çeşitlendirmek için de olsa, temiz sular boyunca yetişen salata bitkisi acice den de toplayabilirler. İçmeceler : Mineral yönünden oldukça zengin ve bir çok hastalığa iyi gelen içmece vardır. Başlıcaları; Mürüdü Sarılık Çeşmesi, Yurtbaşı Acı Suyu, Akçakiraz Suları, Gümüşkavak Maden Suyu, Korucu Köyü Yel Pınarı ve Harput Dabakhane suyudur. G.1.2. Kültürel Değerler Elazığ-Harput hem stratejik hem de doğal kaynakları nedeniyle Paleolotik dönemden beri yerleşmeye sahne olmuştur. Türk hâkimiyetine kadar eski kavimler yörede önemli devletler ve uygarlıklar kurmuşlardır yılından sonra Türkler Harput ve civarını kale ve askeri şehir konumundan çıkartmaya başlamış, Osmanlı imparatorluğu döneminde ise kültür, sanat ve ticaret merkezi haline getirerek, Harput un her zerresine Türk damgasını vurmuşlardır. Dünün kalesiyle, mektep ve medreseleriyle, camileri, hanları hamamları, çarşıları alim ve sanatkarları ile ünlü Harput u; aynı özeliklerini zaman içerisinde geliştirerek, bugünün üniversitesi, eğitim ve öğretim kurumları, ulaşımı, alim ve sanatkarları; gelişmekte olan ağır sanayii ile bölgenin önemli bir merkezi haline gelmekte olan Elazığ ını ortaya çıkarmıştır. Binlerce yıldır insanların üzerinde yaşadığı Harput, Türk sahiplerinin Orta Asya dan getirdiği öz değerleriyle çok zengin ve anlamlı bir hayat tarzı ortaya koymuştur. Bu sebeple ilimiz kültür unsurları bakımından çok zengin değerlere sahiptir. Örf, adet, gelenek ve görenekleri, törenleri, türkü ve manileri, halk tecrübesini yansıtan halk hekimliği, geleneksel el sanatları ve halk oyunları, mutfağı vb. milli kültürümüz içerisinde kendine has özelikleriyle ölümsüz yerini almıştır. Giyim : Harput insanının giyime olan düşkünlüğü bu kültürün oldukça gelişmesine ve zenginleşmesine vesile olmuştur. Özellikle kadın giysilerinin çeşitliliği giyim zevkinin çok yüksek oluşunun en belirgin göstergesidir. Kadın Giysileri : Harput kadın giysileri temelde iki grupta toplanır ; İç giysiler : yelek, köynek, mişo, don ve tumandır. Dış giysiler: Kendi arasında dört gruba ayrılır: 1- Misafirlik giysiler 2- Evdelik giysiler 3- Sokak giysileri 4- Gelinlik giysiler Yöre Mutfağı - Harput Yemekleri: Türk Mutfağı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Atalarımızdan bizlere bir miras titizliği ile gelen yemeklerin ve tatlıların yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki hassasiyet, hazırlama ve pişirmede gösterilen beceri, Harput yemeklerini Türk mutfağının içerisinde önemli bir yere sahip olmasını sağlamıştır. Elazığ- Harput mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir. İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan pek çok yemeği vardır. Bu yemekler ülkemizin pek çok yöresinde de Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır. Kellecoş, İşgene, Harput Köfte, Taş Ekmeği, Peynirli Ekmek, Fodula, Gömme, Ufalama, Söğürme, Işkın Yemeği, Pirpirim, Hesüde, Gaygana, Pestilli Yumurta, Dolanger, Kalbur Hurması, Dilber Dudağı Elazığ a has yemek ve tatlılardan birkaçına örnek olarak verilebilir. 124

130 Tarihi Harput Kalesi Halk Oyunları : Elazığ halk dansları yönünden yurdumuzun en zengin yörelerinden birisidir. Mahalli inceliğin bir sembolü olarak giyilen sade ve zarif elbiseleri, oyun figürlerindeki uyumu ile haklı bir şöhrete sahip olmuştur. Elazığ ın dünya çapında Mumlu dans olarak tanınan Çayda Çıra oyunu başta olmak üzere diğer halk danslarımız sırasıyla; Halay, Ağır Halay, Üç ayak, Temür Ağa, Keçike, Bıçak, Delilo, Büyük Ceviz, Tanzara, Nure v.b. El Sanatları : Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak el sanatları eski önemini yitirmekle beraber hala yörede bazı el sanatları ürünleri yapılmaktadır. İğne oyacılığı, halıcılık, kilimcilik, bakırcılık, yemenicilik halen ısrarla yaşatılmaya çalışılan el sanatlarından bazılarıdır. Yerel Etkinlikler Hıdrellez Kültür ve Bahar Şenliği 6 Mayıs Kavallı Köyü Kiraz Festivali Haziran Ayının 3. Haftası Gezin Çilek Festivali Dallıca Patila Şöleni Temmuz Ayının 1-4 Haftası Karakoçan Kültür ve Sanat Festivali Ağustos Ayının 3. haftası Uluslararası Hazar Şiir Akşamları Haziran Ayının 3. haftası Piri Davut Şenlikler 28 Temmuz Geleneksel Bağ ve Bal Teşvik Müsabakası 25 Eylül 125

131 G.2.Turizm Çeşitleri Fırat Nehri - Keban Barajı Sivrice Hazar Gölü Hazar Baba Kayak Merkezi-Dağ-Doğa Turizmi Golan Kaplıcaları Harput Kalesi ve Tarihi Yapılar Elazığ Arkeoloji Müzesi - Etnoğrafya Müzesi Harput Buzluk Mağarası Palu Kalesi ve harebeleri G.3. Turistik Altyapı İlimizin en önemli turizm varlıkları arasında yer alan Hazar gölünde çevre kirliliğinin önlenmesini, göl çevresindeki yerleşim birimleri ile kamu kurum ve kuruluşlarına ait kamp ve dinlenme tesislerinin atıklarının anılan göle akıtılmamasını sağlamak amacıyla Hazar Gölü Kanalizasyon sisteminin yapım çalışmaları Sivrice Belediyesince sürdürülmekte olup, tamamlanmak üzeredir. Söz konusu göl kıyılarında yerleşim merkezleri ( Sivrice ilçesi, Gezin Beldesi ve bazı küçük yerleşim birimleri ) bulunması nedeniyle yol, su, elektrik, telefon v.b. alt yapı hizmetleri sağlanmış olup, yalnızca gölden daha fazla sayıda kişinin yararlanmasını sağlamak amacıyla güney sahilindeki yolunda asfaltlanmasının yapılması gerekmektedir. İlimizdeki Turistik nitelikteki otel, motel, pansiyon, kamping ve apart otellerin 2007 yılı itibarı ile sayıları, kapasiteleri, konumları, sınıfları hakkında bilgi aşağıya çıkarılmıştır: (****) Akgün Otel: 142 Oda, 260 Yatak, 130 Standart Oda, 2 Rezervli Oda, 4 Sigara İçilmeyen Oda, 2 Balayı Süiti, 12 Süit, Yüzme havuzu, alışveriş merkezi, kreşi, oyun salonları, barlar (****) Maraton Otel : 54 Oda, 110 Yatak, 48 Standart Oda,1 Engelli Odasi,24 Single Oda, 24 Double Oda, 1 Kral Dairesi, 5 Süit (**)Mavi Göl Turistik Tesisleri : Doğu Anadolu Bölgesinin plaja sahip tek gölü olan doğa harikası Hazar Gölü kıyısında Hazar Baba Daği karsısında lüks bir ortamda tatil yapmak isteyenler sizi tesislerimize bekliyoruz. Toplam 500 Kişilik kapalı Restoran 19 Double oda, 11 Süite oda, 4 Fix yataklı olmak üzere toplam 90 kişiyi misafir etme olanağına sahiptir. Ayrıca İlimiz Devlet Tiyatrosunda, Devlet Tiyatroları ve Şehir Tiyatrosu tarafından çeşitli oyunlar sergilenmektedir. Türk kültürünün önemli bir yanını oluşturan Klasik Türk Müziğinin sevdirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla 1991 yılında ilimizde kurulan Kültür Bakanlığı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, Elazığ Musiki Cemiyeti, EFTUD, ETHOD, EFSAD ve Harput Kültür Derneği tarafından zaman zaman konserler verilmekte ve halk oyunları gösterileri yapılmaktadır İlimizde özellikle büyük bir ikinci konut yoğunluğu Hazar Gölü çevresindeki Elazığ - Diyarbakır Karayolunun üst taraflarında yaşanmaktadır. Hazar Gölü kıyısında yıllar önce yapılmış bulunan 25 kadar Kamu Kurum ve kuruluşlarına ait Kamp ve Eğitim tesisleri ile bu konutlar İlimiz ve çevre illerin yazlık ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılmış olup, altyapı hizmetleri tam anlamıyla gerçekleşmediğinden çevre kirliliğine neden olmaktadırlar. Evsel atıkların toplanması ve belirli alanlarda biriktirilmesi konusunda sorunlar ortaya çıkmaktadır. Turistik tesislerin bir bölümü il merkezinde bir bölümü ise Hazar Gölü kıyısında bulunmaktadır. Göl kıyısında (Karayolu ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan alanda) yeni yapılaşmaya izin verilmemekte, Turizm Bakanlığında 1989 yılında yaptırılan 1 / ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Plan Kararları kapsamında yapılaşmaya izin verilmektedir. Turistik tesis 126

132 yapım talepleri 2634 sayılı Turizm Teşvik kanunu ve Turizm Yatırımı ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belgelendirilmektedir. Elazığ, Doğu Anadolu yu batıya bağlayan yolların bir kavşak noktası konumundadır. Elazığ dan; Elazığ-Bingöl-Muş-Van, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ-Tunceli- Erzincan-Erzurum, Elazığ- Malatya karayollarıyla; Elazığ-Muş-Tatvan ve Elazığ- Diyarbakır tren hattı geçmekte olup, hava yolu ile ulaşım Ankara ya ve Ankara bağlantılı İstanbul, İzmir ve Antalya ya yapılmaktadır. Batıdan gelen karayollarını, doğunun çeşitli illerine bir yelpaze gibi bağlayan Elazığ, bu bölgenin önemli bir ulaşım merkezidir. Genel olarak; Ankara, Kayseri, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Bingöl, Muş yönüne giden; Adana, Kahramanmaraş, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Tunceli, Erzurum yönüne giden; Mardin, Diyarbakır yönünden Elazığ a gelen ve Keban- Arapkir-Sivas yönüne giden devlet yolları Elazığ ın başlıca ana yollarıdır. Hava Yolu Ulaşımı : İlimize hava yolu ulaşımı ile 2011 Yıl Sonu İtibariyle yolcu geliş yapmış olup, yolcu da gidiş yapmıştır. İlimize 2011 Yıl Sonu İtibariyle Gelen-Giden Uçak Sayısı ise 4577 tir. Karayolu Ulaşımı : İlimizde karayolu ile ulaşım, tüm bölgelere Harput, Hazar ve Murat Turizm otobüs işletmeleri tarafından yapılmaktadır. Çevre (İlçe ve beldelere) ulaşım ise Belediye ve şahıs vasıtaları tarafından sağlanmaktadır. Feribot Ulaşımı : Keban Baraj gölü üzerinde, Elazığ-Pertek, Elazığ- Çemişgezek, Elazığ-Ağın arasında ulaşım feribotla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından işletilmektedir. İlimiz merkezinde bir adet Otogar, bir adet Tren garı ve 1 adet yıllık yolcu ve uçak kapasiteli bir Havaalanı bulunmaktadır. G.4.Turist Sayısı İlimizde 2008 yılı itibariyle; yerli turist sayısı kişi geceleme yapmıştır. Yabancı Turist Sayısı : kişi geceleme yapmıştır. Turizm Mevsiminde ortalama %11 nüfus artışı olmaktadır. G.5. Turizm Ekonomisi Son yıllarda konut yapımının artması ve yaşam seviyesinin yükselmesi klima, soğutucu buzdolabı gibi ürünlere talebi artırmıştır. Özellikle Elazığ'ın doğu ve batı kavşağında olması bu firmaların bölge depolarının Elazığ'da kurulmasını zorunlu kılmıştır. Kültür Balıkçılığı: Bağcılığın ve meyveciliğin gelişmesi gıda işleme teknolojilerinin yatırımını zorunlu kılmıştır. Buna paralel olarak ambalaj sanayi de bu bölgede ciddi düşünülebilir. Tüketicinin yapısı ve davranışları açısından da Tüketicinin davranışları doğal olarak geliri ile birlikte şekillenmektedir. Elazığ insanı çok kibar ancak geleneksel değerlere ağırlık veren insanlardır. Tüketicinin dış görünüşe yönelik olarak aşırı bir para harcama eğilimi vardır. Üst gelir grubuna mensup kesim, restoranlar, diğer eğlencelere ve özellikle sportif faaliyetlere aşırı düşkündür. Hammadde(Maden): Elazığ ili çeşitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin en zengin illerinden birisidir. Özellikle Mermercilik alanında Dünya çapında ünlü "VİŞNE" mermeri sadece Elazığ'da bulunmaktadır. Halen Elazığ'da 15 Mermer Tesisi ihracat yapmaktadır. Ancak bu tesisler mevcut rezervi işleyip Ülke ekonomisine kazandıracak entegre bir yapıya sahip değillerdir. İl genelinde toplam 45 adet ruhsatlı maden ve mermer sahası bulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (Kaplıca) kaynağı olmak üzere, çok sayıda içme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır. İldeki metalik madenlerin çoğunda belirlenmiş rezervlerin tükenmesi gerekçesi ile Etibank'a ait faaliyetler Guleman Kromit Sahası dışında tamamen durmuştur. Kromit dışında sadece Maden ilçesindeki kalkopirit (Bakır) sahasında bir Özel sektör kuruluşu tarafından bakır cevheri üretimi 127

133 sürdürülmektedir. Ancak krom üretiminde durum farklı olup, İl genelinde 22 adet yatak ve zuhur gurubu saptanmıştır. Günümüzde sadece Kapin ve Sori Yataklarında işletme faaliyetleri sürdürülmektedir. Tarım Hayvancılık ve Balıkçılık: Elazığ ilinde arazinin %60 kadarı çayır ve meralardan oluşmakta, bitkisel üretim amacıyla %40'ından daha az kısmı kullanılmaktadır. Bunun da %23.7 sinde kuruda tarım yapılırken. %9.2 "sinde suluda tarım yapılmaktadır. Ürün desenine göz atıldığında ekiliş alanı itibariyle tahıllarda buğday, arpa yemeklik dane baklagillerde nohut, fasulye ve mercimek; endüstri bitkilerinde şeker pancarı, patates ve ayçiçeği şeklinde çoktan aza doğru bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Elazığ ili toprak yapısı bakımından Şaraplık üzüm yetiştiriciliğinde büyük bir potansiyele sahiptir. Elazığ "ÖKÜZGÖZÜ" ve "BOĞAZKERE" üzümleri ile üretilen BUZBAĞ şarapları uluslararası yarışmalarda her yıl Elazığ'a altın madalya kazandırmaktadır. İl'de bulunan Şarap Fabrikası yeterli üzüm bulamadığı için kapasitesinin çok altında üretim yapmaktadır. Elazığ ekonomisini ayağa kaldırabilecek büyük bir potansiyel olacak ve kırsal kesimin de ekonomik olarak kalkınmasını sağlayabilecek Bağcılık sektörünün geliştirilmesi önem taşımaktadır. Çeşitli meyveler ve meyve suları yerli olarak ambalajlanıp piyasaya sürülebilir. Bir dönem besiciliğin ve süt inekçiliğinin merkezi olan Elazığ bu dönemlere tekrar geri dönmeye hazırlanabilir. Süt inekçiliğinin geliştirilmesi için Tarım Bakanlığı'nın çalışmaları Elazığ'da meyvelerini vermeye başladı. Bu alanda da çeşitli yatırımlar yapılarak süt, krema, yağ, peynir üretimi yapılabilir. Kısaca Pastörize süt ve süt ürünleri yatırımı yapılabilir. Dağıtım Kanaları açısından Elazığ tüm firmaların merkez dağıtım noktasında bulunmaktadır. Doğu ile batı'nın kesiştiği noktada bulunan Elazığ'ı bu açıdan değerlendirebilir. İlimizde mevcut su ürünleri yetiştiricilik potansiyellerine ulaşılabilmesi için yavru balık üretim tesislerinin de kurulması gerekmektedir. Yavru balık üretimi su ürünleri sektöründeki en karlı yatırımlardan biridir. Günümüzde Keban Baraj Gölü'nde avlanan yıllık kg/yıl kerevitin ilimize sağladığı iktisadi katkı yalnızca S'dır. Ancak, kerevit yetiştiriciliği iyi planlanır ve teşvik edilirse bu üretim değerlerinin çok üstüne çıkmak mümkündür. Bölgemizin mukayeseli üstünlükler açısından potansiyel sektörler için özellikli nedenler; Elazığ'da bitkisel üretim sektörünün sahip olduğu potansiyellere sahiptir. Yeterli işgücü potansiyeli - Yer altı ve yer üstü su potansiyeli: Şeker pancarı üretimi dışında, küçük aile işletmeleri şeklinde de olsa sebze ve meyveciliğin yaygın olarak yapılması. - Yonca ekimi başta olmak üzere, yem bitkileri ekiminin giderek artması. - Şeker fabrikası, Şarap fabrikası, Karadenizbirlik, Çukobirlik, Yem ve Un fabrikalarının bulunması. - Bitkisel ürün yetiştiricilerinin sözleşmeli modele yatkın olması. - Bitkisel üretimin önemli pazarlarından olan hayvancılığın diğer illere göre daha entansif olarak yapılması. Turizm : Elazığ'ın en eski yerleşim merkezi olan Harput 4000 yıllık tarihi bir geçmişe sahip, birçok medeniyetin izlerini taşıyan, çeşitli dönemlerden kalma eserleri, kültürel ve doğal güzellikleri ile değer biçilemez tarihi- kentsel sit alanıdır. Jeolojik yapısı ve klimatolojik şartlar nedeniyle yaz aylarında buz oluşturan "Buzluk Mağarası" da Harput'ta bulunmaktadır. Dünyada eşine ender rastlanan "Hazar Gölü" bir diğer potansiyel turizm merkezimizdir. Türkiye'de ilk Mavi Bayrak Ödülüne sahip bu gölümüzde kampanya kapsamında bulunan plajlardan birine 1997 yılında, diğerine ise 2000 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından mavi bayrak verilmiştir. İletişim : Elazığ'da profesyonel veri kullanıcılarına yönelik olarak TTnet Frame Relay (FR), Leased Line (LL) hizmeti verilmektedir. Elazığ TTnet omurgasına 2*2 MBps hız ile alternatifli olarak bağlı 128

134 durumdadır. Elazığ'da TTnet'in bir adet POP (POP 64) noktası vardır. Doğu Anadolu'nun kavşak noktasında bulunan Elazığ, ulaşım açısından ülkemiz kentleri içerisinde ender ve şanslı kemlerdendir. Kentimiz, ulaşım sistemlerini oluşturan: Havayolu. Karayolu. Demiryolu ve Suyolu ulaşımlarına sahiptir yılında hizmete açılan hava alanı. Türkiye'deki ilk hava alanlarından biridir. Hava alanına RJ 70, RJ 100 tipi uçaklar ile küçük gövdeli her türlü uçak ve helikopterler iniş yapabilmektedir. Bugünkü haliyle yıllık yolcu kapasitesi civarındadır. Havaalanından konvensiyonel boyutta, 3000 x 45m lik pist yapımı için etüt çalışmaları yürütülmektedir. Elazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahiptir. Elazığ ülkemizin Edirne'den Van'a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavşağıdır. Son zamanlarda işler hale gelen Tahran - Şam, Tahran - Haydarpaşa trenleri de Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ karayolu ulaşımı bakımından da önemli bir kavşak noktasındadır. Ülkenin doğu - batı, Güney kuzey yük ve yolcu taşımacılığını yapan araçların büyük bir kısmı Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ'da, ülkenin ana arterlerini kullanarak büyük sanayi ve turizm merkezlerine günlük tarifeli hareket eden dört adet otobüs işletmesi mevcuttur. Elazığ dışından gelip Elazığ'a uğrayarak geçen otobüsleri de dikkate aldığımızda, her gün ülkenin dört bir yanına seyahat etme imkanı vardır. Dört tarafı su ile çevrili denecek kadar olan Elazığ'da Elazığ - Pertek, Elazığ - Çemişgezek, Elazığ - Ağın geçişleri Keban Baraj gölü üzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Gülüşkür'den Keban'a kadar turistik ve sosyal amaçlı su yolu ulaşımı da yapılabilir İhracat uzaklıkları açısından Elazığ; Ortadoğu ve Orta Asya'ya aynı mesafededir. Elazığ'da çıkarılan mermer krom, bakır dünya standartlarında bir kaliteye sahiptir. Osmanlının önemli iktisadi kaynaklarından olan Maden Bakır İşletmelerinde önemli ölçüde bakır çıkarılmaktadır. Tamamı yurtdışına ihraç edilmektedir. Ayrıca Krom ve mermerde yine bu ilimizin önemli ihracat kalemlerindedir. Elazığ'dan İhraç edilebilecek ürünlerin Listesi: Mermer, Krom, Bakliyat, Balık, Mobilya, Üzüm, Sentetik Çuval, Un, Buğday, Ham Bez, Plastik PVC Profil, Dalgıç pompa motoru, Tek kullanımlık Enjektör, Çimento. G.6.Turizm - Çevre İlişkisi Dünya Turizmine entegre olmaya çalışan Ülkemiz, turizmin hemen hemen tüm çeşitlerini bünyesinde bulundurmaktadır. Doğal ve tarihi varlıkları, zengin tarihi geçmişi, kültürü, dağları, gölleri, nehirleri, denizi, güneşi ve daha nice varlıklarıyla dünyanın nadir ülkelerinden biridir. Yüzyıllar boyu çeşitli medeniyetlerin yaşadığı Anadolu topraklarının tarihi geçmişi içerisinde önemli bir yerleşim merkezi olan Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece gelişmiş ulaşımı, haberleşme imkânları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasında yer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizm açısından önem taşıyan türbeleriyle, kaplıca ve içmeceleriyle, zengin folkloruyla, Türkiye nin Turizm endüstrisine katkıda bulunabilen, Doğu Anadolu nun en çok gelişen ve en büyük şehirleri arasında yer alan ve Türk turizmine kaynak teşkil eden önemli illerimizden biridir. Bir yarımada konumunda olan Elazığ, Keban barajı, Organize Sanayi Bölgesi ve çeşitli fabrikalarıyla ülkemiz ekonomisinin, Fırat Üniversitesi ve diğer eğitim kurumlarıyla ülkemiz eğitiminin, Hazar Gölü, Buzluk Mağarası, Keban ve Karakaya Baraj gölleri, tarihi eserleri, doğal güzelliği, Arkeoloji ve Etnografya Müzesiyle ülkemiz turizminin, mahalli yemekleri, müziği, halk oyunları, el sanatları, gelenek ve görenekleriyle ülkemiz kültürünün simgesi olmuştur. Elazığ (Harput), tarihi ve kültürel varlıkları nedeniyle yerli ve yabancı ziyaretçileri çekmekte, çevresinin akarsu ve göllerle çevrili oluşundan dolayı da ziyaretçilere dinlenme imkanı sağlamaktadır. Elazığ ın tarihi ve kültürel varlıkları, 129

135 tekniğin ve bilimin imkanlarından faydalanarak muhafaza edildiği sürece çeşitli turistik yatırımlarla Elazığ, Türkiye Turizmi içerisinde önemli bir merkez haline gelebilecektir. İlimizde bulunan Hazar Gölünün çevresinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait kamp ve dinlenme tesisleri ile muhtelif yerlerinde halka açık kamp yerleri bulunmaktadır. Göl sahillerindeki kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ait plajlardan 9 adedine Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından verilen Mavi Bayrak alınması için su analizleri yapılmakta ve bu konudaki çalışmalar devam etmektedir Yılında bu plajlardan Tur-Pol Turistik Tesisleri nin bulunduğu plaja Mavi Bayrak verilmiştir. İlin Karakoçan ilçesine 18 km. uzaklıkta bulunan Golan Kaplıcası Peri çayının güney kıyısındadır. Saniyede 5 litre kaynayan suyun sıcaklığı 60 oc dir. İçmece ve su banyosu şeklinde kullanılmaktadır. Kaplıca suyunun özellikle mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, kadın hastalıkları, cilt hastalıkları ve romatizmal hastalıklara olumlu etki yapmaktadır. İlin güneyinde bulunan metre yükseklikteki Hazarbaba ve doğusunda bulunan metre yükseklikteki Mastar dağları bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüşleri için ideal olup, bu dağlarda özellikle Hazarbaba dağında kış sporları yapılabilmektedir. Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından düzenlenen dağ-doğa yürüyüşleri ve Hazarbaba dağında kış sporları için telesiyej tesisi ve kayak pisti mevcut olup, kış turizmine açık bulunmaktadır. Ayrıca Mastar dağı da dağ-doğa yürüyüşü kapsamına alınmıştır. G. TURİZM - KAYNAKÇA - İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu 130

136 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı İlimizin sosyal ve ekonomik hayatında tarımın önemli bir yeri vardır. Sanayi ve hizmet sektörlerindeki gelişmelere rağmen tarım, ana sektör olma özelliğini sürdürmektedir. Elazığ ilinde dik, çok dik ve sarp eğimli araziler önemli yer işgal eder. Bu arazilerin doğal bitki örtüsü olarak ilk başta seyrek mera örtüsü gelmektedir. Orman arazisi olarak nitelendirilen araziler kereste ve diğer orman ürünleri istihsaline elverişli ağaçların sık veya seyrek olarak bulunduğu alanlardır. Elazığ'da yetiştirilen ürünler çok çeşitlilik gösterir. Kuru tarım alanlarında tahıllar başta gelmektedir. Buğday, Arpa, Mercimek ve yazlık buğdaylar başlıcalarıdır. Son yıllarda bir çok yüksek yer ve düz ovalarda sulama yapıldığından kuru tarımda yetiştirilen tahıllar yerini sulu tarımda yetiştirilen sanayi bitkilerine terk etmiştir. Pamuk ve Şekerpancarı bunların başlıcalarıdır. Yine son yıllarda özellikle Keban ve Baskil ilçelerinde kayısıcılık çok büyük önem taşımaktadır. Bununla beraber Uluova pamuk ve şeker pancarlarının yanında sebze üretiminde önemini korumaktadır. Kavun, Karpuz ve diğer sebzeler iç tüketimi karşılama durumundadır. Meyvecilik alanında son yıllarda Kiraz, Kayısı, Elma gibi meyveler ile bağcılık yöre halkının vazgeçilmez uğraşısıdır. H.2. Tarımsal Üretim Elazığ İlinin yüzölçümü ha dır. İl nüfusu olup, nüfusun % 36 sı köylerde, %64 ü şehirlerde yaşamaktadır. Elazığ İlinin, toplam köy sayısı 546 belde sayısı 15 tir. İlin ortalama işletme büyüklüğü 54 dekardır. Tablo - H.1: Elazığ İlinde Arazi Dağılımı Arazi Cinsi Miktarı (ha) Tarım Yapılan Arazi Orman Arazisi Çayır- Mera Arazisi Sulu Tarım Arazisi Kuru Tarım Arazisi Diğer Arazi (Göl-Yüzey Alanı Yerleşim Alanı) Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2009) Tablo - H.2: Tarım Arazisi Nitelik Dağılımı Arazi Cinsi Miktarı (ha) Kuru Marjinal Tarım ,0 Sulu Marjinal Tarım 2.982,6 Kuru Mutlak Tarım ,6 Sulu Mutlak Tarım ,4 Dikili Bağ ,9 Dikili Diğer ,9 Toplam ,40 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2009) 131

137 H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri Tablo- H.3:Tarla Ürünleri Üretimi Ürün Adı Ekilen Alan(da) Hasat Edilen Alan(da) Üretim Miktarı(ton) Arpa(Biralık) Arpa(Diğer) Buğday(Diğer) , , ,65 Buğday(Durum) 8.215, , ,63 Tritikale(Dane) 450,00 450,00 175,50 Yulaf(Dane) 165,00 165,00 49,50 Mısır (Dane)1.Ekiliş 532,00 532,00 411,53 Mısır (Dane)2.Ekiliş 1.200, ,00 840,00 Mısır(Silajlık)1.Ekiliş 3.405, , ,00 Mısır(Silajlık)2.Ekiliş 9.720, , ,00 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) H Buğdaygiller Buğday Çeşitleri a- Makarnalık b- Ekmeklik 1. Çakmak Bazostaya 2. Kızıltan 2. Köse Anadolu beyazı 3. Çeşit Gerek Selçuklu Devedişi 5. Atay85 6. Altay2000 Ekim : Yüksek bir verim ve kaliteli ürün elde etmenin ön koşulu, tarlada uygun zamanda düzenli bir çimlenme ve çıkışın sağlanmasıdır. Yurdumuzda buğday genellikle güzden ve kışlık olarak ekilmektedir. Kışlık ekimde, yazlık ekime oranla daha yüksek verim elde edilmektedir. Ayrıca ekim zamanı çeşidin soğuğa toleransı ve vernalizasyon isteğine bağlı olarak değişmektedir. Bölgeye tavsiye edilen kışlık ekmeklik buğday çeşitleri; Kate A-1, Bezostaya, Pehlivan, Gün 91 ve Mızrak 98 olup, bunlar için ekim zamanı 1 Ekim-30 Ekim tarihleri arasındadır. Yazlık çeşitler ise Basribey, Gönen 98, Panda, Golia ve Cumhuriyet 75 olup, bunlar için ekim zamanı Kasım başından Aralık sonuna kadar uzayabilir. Fakat kıyı bölgelerimiz için en uygun ekim zamanı 15 Kasım-15 Aralık tarihleri arasıdır. Toprak sıcaklığının 8-10 C olduğu zamanda ekim yapılmalıdır. Buğdayda dekara atılacak tohum miktarı; ekim zamanına, bin tane ağırlığına, çimlenme ve biyolojik gücüne bağlı olarak kg arasında değişmektedir. Arpa Çeşitleri 1. Beyşehir Karatay 3. Tokak157/37 4. Kral Bülbül Ekim : Ekim mibzerle yapılmalıdır. Ekim derinliği, çimlenme için yeter nemi ve havalanmayı sağlayacak düzeyde ayarlanır. Genellikle kışlıklarda ekim derinliği 4-6 cm, yazlık ekimlerde 3-4 cm 132

138 olmalı ve m2' ye kışlık ekimlerde tane, yazlık ekimlerde tane tohum düşecek şekilde hesaplanmalıdır. Bu ise kuru koşullarda kg/da, sulu koşullarda ise kg/da arasında değişebilir (Tohumun 1000 dane ağırlığına göre). Ekim kardeşlenmenin yüksek olduğu taban ve sulu arazilerde daha seyrek yapılabilir. Yulaf Çeşitleri: Ankara 71 (ekilişi yaygın olmayıp çok az miktarda ekimi yapılmaktadır.) H Baklagiller Tablo- H.4:Baklagiller Ürünleri Üretimi Ürün Adı Ekilen Alan(da) Hasat Edilen Alan(da) Üretim Miktarı(ton) Nohut , , ,98 Kırmızı Mercimek 1.253, ,00 150,09 Bakla(Yemeklik+Kuru) 85,00 85,00 13,18 Fasülye(Kuru) 4.500, ,00 835,75 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Nohut Çeşitleri 1. Gökçe 2. Diyar Sarı 98 Ekim Tekniği : Ekim serpme veya makinalı ekim yapılmaktadır. Memleketimizde en çok uygulanan serpme usulü ekimdir. Serpme ekim metodunda daha fazla tohum kullanılmakta ve üniform bir çimlenme sağlanamamaktadır. Ancak en ideal ekim metodu tohum ekme makineleriyle sıraya ekimdir. Sıra arası mesafesi cm., sıra üzeri 3-5 cm. arasında değişir. Memleketimizde en çok serpme, daha sonra sıraya ekim tercih edilir. Sıraya ekimde ekim derinliği 5-6 cm. olmalıdır. Tohumlar 5-6 cm. daha derine ekilecek olursa, çimlenme zamanı, bitki başına düşen bakla ve çiçek sayısı azalır, çiçeklenme yavaş seyreder. Eskiden uygulanan ekim metotlarından, serpme ekimde dekara ortalama kg. mibzerle ekimde ise ortalama kg. tohum atılmaktadır. Mercimek 1. Kışlık kırmızı-emre Kışlık yerli kırmızı-fırat87 3. Yazlık Mercimek Ekim Zamanı: Yazlık mercimek için ekim zamanı erken ilkbahardır. Mart ayı başlarından başlayarak Nisan ayının başlarına kadar yapılan ekimlerden yüksek verim elde edilmiştir. Ekim geciktikçe verimde azalma meydana gelir. Yabancı ot kontrolünün yapılması verimi artırır, bunun için çeşitli herbisitler bulunmaktadır. Bunların bir kısmında ekimden hemen sonra bitkiler çıkış yapmadan kullanılır. Bunun için ilgili mercilere danışmakta fayda vardır. Her zaman için mibzerle yapılan ekim serpme olarak yapılan ekimden daha iyi sonuç vermiştir. Gübreleme: Yazlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 2-4 kg/da azot, 5-6 kg P2O5 kg/da. Yabancı ot sorunu nedeni ile ekim geç yapılıyor ise bu miktar daha da azaltılmalıdır. Yağışı biraz daha bol olan bölgelere tavsiye edilen miktarlarda azot vermek yararlı olacaktır. Yazlık mercimekte azotu yüksek dozlarda kullanmaktan ve bitkiyi kurak tehlikesine sokabilecek aşırı vejatatif gelişmeye teşvik etmekten kaçınmak gerekir. Ekim Sıklığı: Yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değişiklik gösterir. Çiftçilerimizin Sultani olarak isimlendirdikleri yeşil mercimeklerde bu miktar dekara 8-11kg arasında değişiklik gösterir. Taneli küçük kırmızı mercimeklerde ise bu miktar çok daha az 5-7 kg/da civarındadır. Tohumluğun çimlenmesi iyi ve temiz ise m2'ye tane yeterli olacaktır. Kışlık Mercimek: Mercimekte Kışlık ve Yazlık çeşitler birbirinden farklıdır. Yazlık olan çeşitler kışlık olarak ekilirler ise soğuktan zarar göreceklerinden hiçbir verim elde edilemez. Kışlık çeşitlerin kıştan 133

139 ve soğuktan etkilenmesi kesinlikle söz konusu değildir. Kışlık mercimek ekimini sınırlayan en önemli faktör yabancı otlardır. Mevcut yabancı ot öldürücüler ile etkili bir yabancı ot kontrolü yapılamamakta buda verimin düşmesine neden olmaktadır. Yabancı ot mücadelenin iyi yapıldığı durumlarda kışlık mercimekler yazlık mercimeklere göre en az % 50 veya daha fazla verim artışı sağlarlar. Ekim Zamanı: Kışlık mercimekler Sonbaharda ekilir, en uygun ekim zamanı Ekim ayıdır. Kışa çıkışlarını tamamlayarak giren mercimeklerden daha iyi verim alınmıştır. Ekimin geç yapılması, verimin azalmasına istenilen verimin elde edilememesine neden olur. Gübreleme: Kışlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/da azot, 6-7 kg P2O5 kg/da. Fazla miktarda gübre verilmesi verimi artırmamış aksine azaltmıştır. Ekim Sıklığı: Kışlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değişiklik gösterir. Tohumluğun çimlenmesi iyi ve temiz ise m2'ye tane yeterli olacaktır. Buda iri taneli pul mercimeklerde kg/da civarındadır. Kuru Fasulye 1. Şehirali Şahin-90 Ekim Zamanı: Fasulye 00 nin altındaki sıcaklıklardan zarar görür. Bu nedenle fasulye ekimine İlkbahar son donlarının bitiminden sonra başlar. Buda bölgemiz için Mayıs ayının başıdır. Bundan daha erken olarak yapılacak ekimler rizikoludur Gübreleme: Kuru fasulye için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/da azot, 5-6 kg P2O5 kg/da. dır. Gübreleri en son olarak yapılacak toprak işlemeden önce verilmelidir. Toprak hazırlığının çok daha itinalı yapılması topraktaki tavla çıkışın sağlanması açısından önemlidir. Yabancı ot kontrolü için mutlaka yabancı ot ilacı kullanılmalıdır. Yabancı ot kontrolü için ekim öncesi ve ekim sonrası kullanılan yabancı ot ilaçları bulunmaktadır. Şayet ekim öncesi yabancı ot ilacı uygulaması yapılacak ise bunun ekim için yapılan son toprak işlemesinden önce yapılması gerekir. Ekim Metodu ve Ekim Sıklığı: Sulama, çapalama ve mücadele işlerinin uygun bir şekilde ve makinalı yapılması isteniyor ise fasulyeyi sıraya ekmede fayda vardır. Sıra arası mesafeler ekilen fasulyenin yer (bodur) veya sarılıcı olmasına göre farklılıklar gösterir. Bodur fasulyeler cm gibi dar sıra arası mesafelerde daha iyi verim vermişler ancak, geniş tarla tarımında yapılacak işlemlerin makina kullanılarak traktörle yapılmasını zorlaştırmış hatta tarlaya traktörle girme imkanı ortadan kalkmıştır. Traktör kullanılarak çapalama, ilaçlama düşünülüyor ise sıra arası mesafe en az 45 cm olmalıdır, karık sulama istendiğinde sıra arası mesafe en az 68 cm civarında olması gerekir. Sarılıcı fasulyelerde ise sıra arası mesafelerin daha da artırılması uygundur. Dekara atılacak tohum miktarı tohumun iriliğine göre farklılık gösterir. Bu miktar küçük taneli fasulyeler için 4-6 kg/da, iri taneli fasulyeler için ise 7-12 kg/da dır. Bir m2 de adet bitki bulunması yeterlidir. Ekimin tavlı toprağa yapılmasına özen gösterilmeli, kuruya ekilip sulama yapıldıysa fasulye bitkisinin çıkışında yaprak yüzeyindeki set tabaka yani "kaymak tabakası" kırılmalıdır. Tarla otlandığında çapa yapılmalı ve hastalık ve zararlılarla mücadeleye dikkat edilmelidir. Sulama: Fasulye bitkisinin ekimden hasadına kadar mm suya ihtiyacı vardır. Bitkinin ekimi yazlık olduğu için bu miktarın büyük bir çoğunluğunun sulama suyu ile verilmesi gerekir. İklim koşulları, rüzgar, yüksek ısı ve toprağın yapısı bitkinin su isteği üzerinde etkili olurlar Sulamada karık sulama tercih edilmeli bu tip sulamanın mümkün olmadığı durumlarda diğer sulama yöntemleri kullanılmalıdır. Bölgemizde fasulye bitkisi için çıkıştan sonra en az 4-5 defa karık sulama yapılması gerekir. Tarlaya verilecek su çiçeklenmeye kadar az olmalı tarla göllendirilmemelidir. İlk dönemdeki fazla sudan dolayı meydana gelebilecek göllenmeler kök gelişmesini yavaşlatır ve kök hastalıklarını artırır. Çiçeklenme başlangıcından itibaren yapılacak sulamalar daha da önemlidir. Bitki kök sistemi iyice geliştiğinden verilecek su miktarı artırılmalı kök bölgesinin iyice ıslatılması gerekir. Bu dönemde nem eksikliği döllenen çiçek sayısının azalmasına, baklaların küçük ve kalitesiz olmasına neden olur. Bu dönemde bitkiler kesinlikle susuz bırakılmamalıdır. Bitkinin susuz kaldığının ilk belirtisi bitkinin açık yeşil olan yapraklarının koyu yeşil renge dönüşmesidir. Yağmurla sulama yapılması gerekiyor ise bu 134

140 mutlaka çiçeklenmenin hemen başlangıcında yapılmalı tarlaya bol su verilmeli, çiçeklenmenin tam ortasında sulamadan değil yağmurlama yapmaktan kaçınmalıdır. Çünkü döllenmede azalma meydana gelecek ve verim düşecektir. H Yem Bitkileri Tablo H.5:Elazığ 2011 yılı Yem Bitkileri Üretimi Ürün Adı Ekilen Alan(da) Hasat Edilen Alan(da) Üretim Miktarı(ton) Burçak(Yeşil Ot) 4.070, , ,00 Fiğ(Dane) 1.350, ,00 157,50 Fiğ(Yeşil Ot) , , ,70 Korunga(Yeşil Ot) 1.260, , ,00 Sorgum(Yeşil Ot) 40,00 40,00 160,00 Mürdümük(Dane) 2.400, ,00 242,00 Mürdümük(Yeşil Ot) , , ,00 Yonca(Yeşil Ot) , , ,00 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Yonca 1. Kayseri yoncası 2. Elçi yonası Ekim Nöbeti: Bölgemizde ekim nöbeti şekli: Buğdaygiller + 2.ürün + Yonca (5 yıl) + Pamuktur. Çeşit: Bölgemizde Kayseri yoncası popülasyonundan seleksiyon yoluyla adaptasyonu yapılmış olan elçi yoncası çeşidi ekilmektedir. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın yılları arasında Şanlıurfa Koruklu Tarımsal Araştırma İstasyonunda yaptırmış olduğu deneme sonuçlarına göre P.5929 Y, CUF-101, Elçi ve Diabloverde gibi çeşitler tavsiye edilmektedir. Bu çeşitler kış aylarında da büyümelerini sürdürerek, ilkbahar büyümesine erken başlamakta ve Nisan ayı sonu- Mayıs ayı başlarında ilk biçime gelebilmektedir. Buçeşitlerden yılda 2,000 kg/da dolaylarında toplam kuru madde verimi elde edilmektedir. Çeşitlerden ilk ekim yılında 5 biçim, kinci ve üçüncü yıllarda 6-7 biçim alınabilmektedir. Toprak Hazırlığı: Yoncanın derin köklü bir bitki olması nedeniyle sonbaharda derin işlenmesi gerekir. İlkbaharda ise kültivatör ve diskaro çekildikten sonra tapan geçirilerek iyi bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Ekim: Bölgemiz koşullarında en uygun ekim ilkbahardır. Nisan ayınınilk yarısında ve toprakta iyi bir tav mevcut iken ekim yapılmalıdır. Ekim elleserpme olarak yapılacak ise kg/da, mibzerle ekim yapılacak ise kgdekara tohum kullanılmalıdır. Elle serpme ekimde tohum ince elenmiş kumla 1/1oranında karıştırılarak atılmalıdır. Mibzerle ekimde sıra arası en az 20 cmolmalıdır. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın yılları arasında Şanlıurfa Koruklu Tarımsal Araştırma İstasyonunda yaptırmış olduğu "GAP Bölgesinde Yoncanın (Madicago sativa L.) Ot Verimi Yönünden En Uygun Ekim Zamanı ve Tohumluk Miktarının Saptanması" üzerine yapılan araştırmalar sonucunda; Pioneer-5929 çeşidinden, sonbahar ekimlerinden yıllara göre ortalama olarak kg/da arasında yeşil ot, kg/da kuru ot ve kg/da arasında ise ham protein verimleri elde edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda, GAP Bölgesinde sulu koşullar altında, sonbahar ekimlerinde kış soğuklarının yoncada yonca da fide dönemlerinde zarar vermesini önlemek amacıyla mümkün olduğunca erken ekim yapılmasının ve 3 kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı söylenebilir. 135

141 İlkbahar ekimlerinden, yıllara göre ortalama olarak kg/da yeşil ot verimi, kg/da kuru ot verimi ve kg/da arasında ise ham protein verimleri elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; GAP Bölgesi sulu koşullarında, Mart ayında yapılan ekimlerde 3 kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı, bunun yanında Nisan ayı başlarında yapılacak ekimlerde ise 2 kg/da fazla tohumluk kullanılmasının gereksiz olacağı izlenimi edinilmiştir. Yonca tohumları ekimden önce bakteri kültürü ile aşılanmalıdır. 100 kg yonca tohumuna 1 kg bakteri kültürü karıştırılmalıdır. Fiğ 1. Adi fiğ 2. Macar fiği Adi Fiğ : En çok yetiştirilen fiğ türüdür. Ülkemizde tüm bölgelerde yetiştirilebilir. Tek yıllık baklagil yem bitkisidir. Yeşil ve kuru ot olarak yedirilebileceği gibi daneleri krıma yapılarak ta verilebilir. Hem otu hem daneleri oldukça besleyicidir. Yeşil otunda ortalama yüzde 23,9 ham protein bulunur. Danelerindeki protein oranı ise ortalama yüzde 20 nin üzerindedir. Eksi 8 derecenin altındaki sıcaklıklarda donmaktadır. Bu yüzden kışı sert geçen yerlerde yazlık olarak, sıcak iklim bölgelerinde ise kışlık olarak yetiştirilmektedir. İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde erken İlkbaharda ekimi yapılır. Su tutma kapasitesi iyi olan orta ve ağır topraklar adi fiğ tarımı için uygundur. Kumlu topraklar uygun değildir. Süzek, yeterli kireç ihtiva eden tınlı topraklar adi fiğ tarımı için en uygun topraklardır. Sonbahar ekimi için tahılların hasadından sonra toprağın yüzlek olarak işlenmesi ve sonbaharda daha derin bir sürüm yapılması yeterlidir. İlkbahar ekimi için ise tarlanın sonbaharda işlenmesi, ilkbaharda da tırmık geçirilmesi yeterli olmaktadır. Ekim en iyi şekilde mibzerle yapılabilir. Dekara atılacak tohum miktarı ve sıra aralıkları ot veya tohum yetiştirme amacına göre değişir. Ot elde etmek için sulu şartlarda cm, kıraç şartlarda cm sıra arasıyla ekim yapılabilir. Tohum için yetiştirilecekse sulu şartlarda cm, kıraçta cm sıra arasıyla ekilebilir. Mibzerle ekimde dekara 8-10 kg tohum kullanılır. Serpme ekimde kg tohum kullanılır. Ekim derinliği 3-4 cm kadardır. Tohum elde etmek için tek başına ekilen fiğ, ot elde etmek için yetiştirilecekse çeşitli tahıllarla birlikte ekilebilir. Bu amaçla en fazla arpa ve yulaf kullanılır. Adi fiğ tarımında ekimle birlikte dekara 10 kg DAP (18-46) gübresi verilmesi uygundur. Sulama imkanı olan yerlerde çiçek zamanına kadar bir iki defa sulanabilir. Yeşil ot elde etmek için yapılan yetiştiricilikte çiçeklenme döneminden alt kısımda baklalar oluşuncaya kadar geçen sürede biçilir. Kuru ot elde etmek için yapılan yetiştiricilikte ilk baklalar yetişince biçim yapılır. Dekardan kg kuru ot alınabilir. Tohum elde etmek için fiğin saplarında en alt fasulyeler tamamen olgunlaşınca biçilmelidir. Hasatta geç kalınırsa alt fasulyeler çatlar. Dekardan kg tohum alınabilir. Macar Fiği : İlk kültür formları Macaristan dan alındığı için bu ismi almıştır. Kışa dayanıklılığı normal şartlarda yeterlidir. Sert kışlarda dondan zarar görmeden kalabilir. Kıraçta yetiştirilebilen bir kışlık fiğ olduğu için büyük değere sahiptir. Orta ağır ve kireççe zengin toprakları sever. Tahıl kalktıktan sonra gölge tavında sürülür. Sonbaharda ekimden önce tekrar tırmık ve taban geçirilerek tohum yatağı hazırlanır. Eylül başından kasıma kadar ekilebilir. Yalnız yada tahılla karışık ekilebilir. Karışık ekimde ot almak için dekara 6 kilo Macar fiği ve 4-6 kilo tahıl kullanılır. Ot almak için sıra araları cm olmalıdır. Tohum almak için tek başına ekilir ve dekara 6-8 kilo tohum atılır. Sıra arası cm olmalıdır. Ekimden sonra merdane çekmek faydalıdır. Ekimle beraber dekara 14 kg DAP (18-46) gübresi verilir. 136

142 Yabancı ot mücadelesinde bir önceki dönem ekilen tahılda yabancı ot mücadelesinin yeterli yapılmış olmasının faydası büyüktür. Eğer nadasa sonrası Macar fiği ekiliyorsa nadas uygulamasında yeterli toprak işlemesinin yapılarak yabancı ot kontrolünün sağlanmış olması gerekir. Ekimden sonra ilkbaharda çıkan yabancı otların gelişmekte olan Macar fiğine zarar vermeden çapalanması gerekir. Macar fiğinde olgunlaşma dönemi erken başlamaktadır. İlkbaharda erken gelişmesi, erken tohum olgunluğu ve erken çiçek açması Macar fiğinin üstün bir özelliği ve tercih sebebi olmaktadır. Bu özellikler Macar fiği tarımında tohum veriminin yüksek ve güvenceli olmasını sağlamaktadır. Bu bitkinin meyve çatlamama özelliğinin de olması önemli bir üstünlüktür. Tohum için yetiştirildiğinde alt baklaları esmerleşince biçilip kurutulur sonra harman yapılır. Elde edilen tohumların iyice kurutulmadan ambara konulması uygun değildir. Macar fiği ot almak için çiçeklenme başlangıcında biçilmelidir. Biçilen ot kurutularak yada silolanarak saklanır. Tek olarak kıraçta verdiği yeşil ot miktarı dekara kilodur. Tohum verimi ise dekara kilo kadardır. Korunga Toprak Hazırlığı : Korunga iyi hazırlanmış, keseksiz ve bastırılmış bir tohum yatağı istemektedir. Korunganın ilk yılkı gelişmesi ve rekabet gücünün çok zayıf olması ve tesis edilecek korungadan 3-4 yıl süreyle yararlanılacak olması nedeniyle tohum yatağının mutlaka yabancı bitkilerden temizlenmiş olması gerekir. Korunga hasadında kullanılan biçme ve balyalama makinaları zemine çok yakın mesafede çalıştırılmaktadır. Bu nedenle hasat kayıplarına ve alet hasarlanmalarına engel olmak için korunga tesis edilecek tarlanın düzgün ve tesviyeli olmasına dikkat edilmesi varsa taşların toplanıp tarladan uzaklaştırılması gereklidir. İşletmelerimizde korunga kıraç alanlarda ekilmekte, buğday ve arpa ile münavebeye sokulmaktadır. Tarladaki ön bitki hasat edildikten ve bitki artıkları kaldırıldıktan sonra tercihen güz aylarında yada ekim öncesi ilk baharda toprak tava gelince sürülür. Ekim öncesinde uygun ikileme aletleri kullanarak tohum yatağı hazırlanır, gerekirse tapan çekilerek zemin düzeltilmelidir. Tohum yatağı hazırlanırken aşırı toprak işlemeden kaçınılmalıdır. Aksi takdirde her toprak işlemede toprak tavı kaçmakta çimlenme ve çıkış risk altına girmektedir. Fidelerin bir çoğu kurak yaz aylarına dayanamayıp ölmekte geri kalanlar sert kış şartlarına zayıf girmekte ve soğuktan zarar görmektedirler. Bu durum tesisin ömrünü ve verimini düşürmektedir. Ekim : Korunganın her türlü iklim şartlarında en iyi ekim zamanı erken ilkbahardır. Ancak ılıman iklim bölgelerinde sonbaharda da ekilebilmektedir (Gençkan ). Kıraç şartlarda tarımı yapıldığından, kuruya ekimden kaçınılmalı ekimde gecikilmemelidir. İlkbaharda uygun toprak tavı ve sıcaklığı yakalandığı anda korunga ekimi yapılarak, çimlenme ve çıkış sağlanmalı sonradan gelecek yağışlardan bitkinin faydalanıp kurak yaz aylarına kuvvetli girmesi temin edilmelidir. İşletmelerimizde korunga ekimi Accord tipi pinomatik mibzerlerle yapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafe 12.5 cm olarak tutulmakta, 2-5 cm derinliğe ekim yapılmaktadır. Ekimde 6-10 kg/da arasında değişmekle birlikte, ortalama 8 kg /da baklalı tohum kullanır. Ekimle birlikte toprağa kg/da DAP gübresi verilir. Ekimden önce korunga tohumlarının, havanın serbest azotunu korunga köklerinde nodoziteler oluşturarak toprağa bağlayan (rhizobium) bakteri kültürü ile aşılanması gereklidir. Aşılama işlemi direkt güneş ışığı olmayan yerlerde % 10 luk şekerli suyla hafifçe nemlendirildikten sonra yapılmalı, aşılanan tohum gölge bir yerde kurutulduktan sonra en geç 24 saat içinde ekilmelidir. Ekimden sonra tohum yatağını sıkıştırmak ve taban tavını yukarı çıkarıp daha iyi bir çimlenme ve çıkış sağlamak ve kısmen de zemini düzeltmek için merdane veya silindir çekilmelidir. 137

143 Korunga tohumları toprak sıcaklığı ve tavı uygun olduğunda 4-10 gün içinde çimlenerek fideler toprak üstüne çıkmaya başlar. Ayrıca çayır ve mera bitkileri olarak doğal ortamda üçgül, otlak ayrığı, kılçıksız brom, çayır salkım otu, akdarı yetişmekte olup ve bu alanlara ıslah çalışmaları yapılmaktadır. H Endüstriyel Bitkiler Tablo H.6:Elazığ 2011 yılı Endüstriyel Bitkileri Üretimi Hasat Edilen Ürün Adı Ekilen Alan(da) Alan(da) Üretim Miktarı(ton) Şekerpancarı , , ,24 Ayçiçeği(Yağlık)1.Ekiliş Aspir Susam 1.Ekiliş 550,00 550,00 45,60 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Şeker pancarı 1. Rozsa 2. Visa 3. Karizma Ekim : Şeker pancarının verim ve kalitesi ile çiftçi gelirini etkileyen önemli bir faktörde ekim tekniğidir. Don tehlikesinin büyük çapta atlatıldıgı bir dönemde yapılan erken ekim, pancarın gelişme süresini uzattığı ve verimi arttırdığı için her zaman tercih edilmelidir. Ekimin kusursuz olması açısından ekimde kullanılacak mibzerlerin secimi ve gerekli ayar ve bakımlarının yapılması gerekir. Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki pancarlar arasındaki mesafe, kök ve şeker verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Ülkemizde şeker pancarı 45 cm sıra arası mesafeye ekilmekte ve genel olarak cm mesafede teklenmektedir. 1 dekarda adet bitki denemelerde en iyi sonucu vermektedir. Ekim hızı ekim kalitesini etkileyen önemli faktörlerdendir. Hassas mibzerlerle yapılan ekimde mibzeri çeken traktörün hızı 4 km/saati geçmemelidir. Aşırı hız tohumların gayri muntazam dökülmesine, derinlik ayarlarının bozulmasına, tohumların toprak yüzeyinde kalmasına neden olmaktadır. Ekim derinliği de verim ve kalite açısından önemli bir husustur. Pancar tohumu 2 ila 5 cm derinliğe ekilmeli ekim esnasında sürekli kontrol edilmeli, toprağın tavı iyileştikçe daha yüzlek, tav aşağı indikçe daha derin yapılmalıdır. Ülkemizde genel olarak hassas mibzerle 5-8 ve 15 cm sıra üzeri aralıklara ekim yapılmaktadır. Pancar ekiminin düzgün olarak yapılması çapa ve hasat makinelerinin kullanımında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Normal ekimden sonra doğal faktörler, tohum çeşidi, haşere ve hastalıklardan doğan tahribatlardan dolayı pancar sayısında % 40 dan fazla azalma olduğu takdirde tarla ikinci defa ekilmelidir. Ayçiçeği Ekim : Ayçiçeği tohumlarının çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının minimum 8-10 oc olması gerekmektedir. Toprak sıcaklığı arttıkça tohumun çimlenme ve sürme hızı da artmaktadır. Bu nedenle ekim zamanında toprak sıcaklığının 12 oc olması istenir. Bu nedenle, ekim zamanını belirlemede, toprak sıcaklığı önemli bir faktör olmaktadır. Toprak sıcaklığı, tohumun çimlenebileceği dereceye ulaştığında, ne kadar erken ekim yapılırsa, verim, o nispette yüksek olmaktadır. Bu nedenle, ekimde geç kalınmamalıdır. Çukurova bölgesinde sulanmayan taban arazilerde Ayçiçeği için en uygun ekim zamanı; Şubat sonu - Mart ayının ilk yarısıdır. Bölgemizde Mart ayı sonuna kadar ekim bitirilmelidir. Ekimde geç 138

144 kalınır ise verim çok düşmektedir. İkinci ürün Ayçiçeği tarımında, ekimlere Temmuz ayının 15'inden sonra başlanılmalı ve ay sonuna kadar bitirilmelidir. Ayçiçeği ekimi makinayla yapılmaktadır. Tohum fiyatları pahalı olduğu için, genellikle havalı mibzerler kullanılmaktadır. Ancak, bazı yörelerde normal mibzerlerle ekim yapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafesi cm olarak tutulmakta, sıra üzeri ise cm arasında değişmektedir. Tohum iriliğine bağlı olarak normal mibzerlerle dekara kg tohum kullanılmaktadır. Havalı mibzerlerle yapılan ekimlerde ise gr/da tohum yeterli olmaktadır. Havalı mibzerlerde çıkış sonrası seyreltmeye gerek yok, normal mibzerlerde çıkış sonrası seyreltme zorunludur. Kuru koşullarda dekara bitki, sulu koşullarda ise dekara bitki yeterli olmaktadır (Anonim,1992). Toprak yapısına ve nemine bağlı olarak ekim derinliği değişmektedir. Normal koşullarda ayçiçeğinde ekim derinliği 4-6 cm arasında değişmekte, toprak nemi derinlere kaçmış ise, ekim derinliği 7 cm ye kadar çıkarılabilmektedir. Susam Ekim : Susam çimlenme gücü yüksek, çıkış gücü ise zayıf bir bitki olduğundan, ekimin mutlaka tavlı toprağa yapılması gereklidir. Susam tohumları küçük ve hafif olduğundan, dekara atılacak tohumluk miktarının ayarlanması çok önemlidir. Serpme ekimde dekara gr, mibzerfle sıraya ekimde gr tohum yeterlidir. Genelde ekim iki şekilde yapılır. Serpme Ekim : İyi bir tohum yatağının hazırlanmasından sonra tohum dere kumu ile karıştırılarak, usta ekicilere yaptırılmalı, tohumun tavlı toprağa düşmesi için hafif bir diskaro ve sürgü çekilmelidir. Mibzerle (sıraya) Ekim : Mibzerle sıraya ekimde, sıra arası cm, sıra üzeri cm olmalıdır. Sıra üzeri mesafeler ekimden gün sonra tekleme esnasında ayarlanır. Susam ekiminde en iyi sonuç mibzerle yapılan ekimden alınır. Susam ekim derinliği cm olmalı, Sıcak, kuru ve rüzgarlı havada ekim yapılmalıdır. H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi Tablo H.7:Meyve Üretimi Ürün Adı Toplu Meyveliklerin Kapladığı Alan(da) Toplu Meyveli Ağaç Sayısı Toplu Meyvesiz Ağaç Sayısı Dağınık Meyveli Ağaç Sayısı Dağınık Meyvesiz Ağaç Sayısı Üretim Miktarı (ton) Antepfıstığı Armut Ayva Badem Ceviz Çilek (örtüaltı dahil) Dut Elma (Amasya) Elma (Diğer) Elma (Golden) Elma (Grannysmith) Elma (Starking) Erik İğde İncir Kayısı (Zerdali hariç)

145 Kızılcık Kiraz Nar Şeftali (Diğer) Şeftali (Nektarin) Trabzon Hurması Üzüm (Sofralık Çekirdekli) Üzüm (Şaraplık) Vişne Zerdali Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Elma çeşitleri 1. Golden 2. Starking 3. Granny smith 4. Starkrimson 5. Misket Dikim Zamanı : Elma fidanları kışın ılık geçen ve yağışlı olmayan bölgelerde sonbahardan (yaprak dökümünü müteakip) itibaren ağaçlarda fizyolojik faaliyet başlayana (ilkbahar) kadar dikilebilir. Kışı soğuk veya yağışlı geçen bölgelerde ise ilkbahar dikimi tercih edilmelidir. Bahçe Yerinin Dikime Hazırlanması : Burada da en önemli husus, arazinin iyi bir şekilde sulanması için uygun bir toprak tesviyesi yapmaktır. Meyilli alanlarda bahçe kurarken setleme (teraslama) yapılması şarttır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde, su tutan ağır (killi) topraklarda dikimden evvel drenaj problemi halledilmelidir. Bahçe kurulacak yerin dikimden evvel bir defa derince ve sonradan bir veya iki defa da yüzlek işlenmesi doğru olur. Sökülen bir elmalığın yerine yeniden elma dikimi için, aradan hiç değilse birkaç yıl geçmelidir. Çünkü toprak yorgunluğu denen olayı dikkate almak gerekir. Dikilecek Elma Fidanlarında Aranılacak Özellikler : Elma bahçesi kurarken, sertifikalı, ismine doğru ve bir yaşlı fidanlar tercih edilmelidir. Fidanlar sağlam, sıhhatli, kök sistemi, çapı ve boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır. Alınan fidanlar derhal yerlerine dikilmelidir. Dikimde mutlaka dikim budaması yapılmalı aşı noktası toprak yüzeyinden en az 10 cm yukarda olmalı, derin dikimden şiddetle kaçınılmalıdır. Dikim Şekilleri : Kapama elma bahçeleri genellikle kare, dikdörtgen, üçgen, satranç ve meyilli arazide tesviye eğrileri üzerine dikme şeklinde (kontur) tesis edilir. Bu şekillerin herhangi birisinin seçilmesinde arazi şekli, ara ziraatı yapılıp yapılmaması, dikilmesi gereken fidan sayısı rol oynar. Genelde düz yerlerde (taban arazilerde) kare dikim uygulanmaktadır. Dikim Aralıkları (Dikim Sıklığı) elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler çeşide, kullanılan anaca, toprak durumuna ve iklime göre değişir. Elma ağaçları nemli yerlerde iyice büyüdüklerinde taçları arasında hiç olmazsa bir metre aralık kalacak kadar seyrek dikmelidir ki, aradan bolca hava işlesin ve mantar hastalıkları daha az zarar yapsın. Halbuki sulanan kurak bölgelerde gerek hava, gerek toprak üstü nemini saklamak için ağaçların sık olması daha uygundur. Ayrıca kuvvetli, besin maddelerince zengin topraklarda dikim mesafeleri daha fazla, zayıf topraklarda ise daha azdır. Bir fidanı meydana getiren anaç ve çeşit (patron ve kalem) ikilisinin kuvvetine göre de dikim aralıkları değişiklik arz etmektedir. 140

146 Elma çeşitleri gelişme kuvvetlerine göre yüksek boylu standart çeşitler ve spur tipi (yarı bodur) çeşitler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Bunlardan Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Staymared, Amasya, Beacon, Hüryemez, Mutsu ve Jonathan gibi daha birçok elma çeşidi yüksek boylu standart çeşitler içerisinde, Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious ise yarı bodur çeşitler içerisinde yer almaktadır. Bilindiği üzere kullanılan anaçlar; çok bodurdan çok kuvvetliye kadar değişen birçok gruba ayrılırlar. İşte bu değişik kuvvetlerdeki anaç ve çeşitlerin birlikte meydana getirdikleri kombinasyonlara göre de dikim aralıkları farklılık arz etmektedir. Armut Çeşitleri 1. Paşa armudu 2. Limon armudu 3. Ankara armudu 4. Abbasi 5. Willams Klonal Anaçlar : Armudun en önemli klon anacı ayvadır. Ayvanın Quince A, B, C klonları dünyaca tanınan armut anaçlarıdır, bunlardan da en çok kullanılan anaç Quince A dır.ayva anacının kulla nılmasında karşılaşılan en önemli sorun uyuşmazlıktır. Willi ams,barlette,bosc vb. çeşit ler ayva ile uyuşmazlık göstermekte, uyuşmazlığın olduğu bu gibi çeşitlerde soruna ara anaç olarak Beurre Hardy veya Old Home anaçları kullanılarak çözülmektedir. Quince A nın özellikleri 1- Üzerine aşılı çeşitleri erken mahsule yatırması ve birim sahaya düşen ağaç sayısının fazla olması nedeniyle birim sahadan alınan verim yükselmektedir. 3 X 1.5 m dikim sıklığı ile bahçe tesis edilebilir. 2- Gelişmeleri daha yeknesaktır. 3- Budama, zirai mücadele ve hasadı kolaydır. 4- Bu anaca aşılı armut çeşitlerinde meyve kalitesi çok yüksektir. 5- Başta Williams olmak üzere bazı armut çeşitleri ile tam uyuşmadığından ara anaç kullanma zorunluluğu bulunmaktadır. Beurre Hardy çeşidi bu klonal anacın Williams ile uyuşmazlığın giderilmesinde ara anaç olarak kullanılmaktadır. 6- % 3 ün üzerinde kireç ihtiva eden topraklarda kloroza hassastır. Bahçe Tesisi : Armut bahçesi kurulurken aşılı fidan kullanılması ve bölgemiz gibi iklimi ılıman olan yerlerde fidanların dikimi sonbaharda yapılması dahaiyidir.genellikle kurak koşullarda ve kuvvetli anaçlar kullanıldığında fidan dikiminde aralık ve mesafeler daha fazla tutulmalıdır.nemli bölgelerde ayva anacı kullanıldığında 3-4 m, orta boydaki ağaçlar için 4-6 m ve armut çöğürü üzerine aşılı armutlar için 6-8 m dikim aralığı yeterli olmaktadır. Şeftali 1- Hale 2- Redhaven 3- Dixired 4- Fantasia 5- Glohaven Şeftali Anaçları : Şeftali anaçları kültür çeşitleri ile iyi uyuşur. Kaliteli ve bol ürün verirler. Önceleri ABD' de açılımlarının az ve yeknesak çöğür vermeleri bakımından Lowel ve Elberte çeşitlerinin 141

147 tohumu kullanılmıştır. Bu çeşitler nematoda dayanıklı olmadığından daha sonraları yapılan çalışmalar sonucu nematoda dayanıklı Nemaguard anacı bulunmuş ve bu anaç kullanılmaya başlanılmıştır. Erik Anaçları : Ağır ve taban suyu seviyesi yüksek bölgelerde şeftaliye anaç olarak kullanılırlar. St. Julien A, Myrobolan ve Brompton klonal erik anaçları kireçli topraklara da nispeten uyum sağlamalarına rağmen çeşitlerle uyuşma problemlerine rastlanmaktadır. St. Julien GF ve Damas 1969 erik klon anaçları şeftalilere anaç olarak kullanılmakta ve kirece de kısmen mukavemet göstermektedirler. Badem Anaçları : Kireçli topraklarda şeftaliye anaç olarak kullanılırlar. Ağaçlar küçük ve kısa ömürlü olurlar. Anaç kalem uyuşması genellikle iyi değildir. GF 577 ve GF 677 klon anaçları kireçliliği % 12'nin üzerindeki topraklarda iyi netice vermişlerdir Kayısı Anaçları : Kurak bölgelere ve nematoda dayanıklı olması sebebiyle şeftaliye anaç olarak kullanılır. Fransa'da Abricotier A 843 tohum anacı olarak kullanılmaktadır. Ceviz 1. Kaman 2. Yavuz 1 3. Bilecik 4. Şebin 5. Yalova 6. Adilcevaz Ceviz Ağacı : Bakımının diğer meyvelere göre kolay olması fazla toprak seçici olmaması, hastalık ve zararlılara dayanıklı olmaması meyilli ve kıraç arazilerde erozyonun önlenmesi ve bu arazilerin tarıma kazandırılması nedeniyle tercih edilmelidir. Ceviz çok yıllık bir bitki olduğundan başlangıçta yapılacak bir hatanın getireceği zarar uzun süre çekilecek demektir. Ceviz çoğaltılması en zor meyve türü olduğundan diğer meyve fidanlarına göre daha pahalıdır. Meyvesi için yetiştirilen ideal ceviz ağacı orta derecede büyümeli sonra büyüme hızı yavaşlamalı ve meyve vermeli yani verime yatmalıdır. Aşılı ceviz fidanları fazla boylanmayarak diğer tarım ürünlerine zarar vermemekte, 2-3 yıl sonra meyve vermeye başlamaktadır. Başlangıçta yapılacak hataların telafisi mümkün olmadığından ceviz bahçesi tesisinde aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gereklidir; 1- Ceviz fazla toprak seçici bir meyve olmadığından mümkünse verimli tarım arazilerine ceviz bahçesi tesis edilmemeli tarım dışı meyilli araziler tercih edilmelidir. 2- Ceviz bahçesi direkt rüzgâr alan yerlere kurulmamalı, Güneye bakan yamaçlar tercih edilmelidir. 3- Bahçe dik yamaçlara kurulacaksa fidan dikimine yamacın tabanından en az 15 metre yukarıdan başlanmalıdır. 4- Bahçe tesis edilecek yerde Sonbaharda derin toprak işlemesi yapılmalı taban suyu yüksek olan yerlerde drenaj kanalları açıldıktan sonra bahçe kurulmalıdır. Toprak derinliği fazla olan yerler tercih edilmelidir. 5- Ceviz bahçelerinde dönüme 10 adet gelecek şekilde 10x10 metre aralıklarla dikilmelidir. 6- Fidan dikilecek yerler önceden işaretlenmeli ve 60x60 cm.çap ve derinliklerde çukurlar açılmalıdır. 7- Mümkünse çukurlar açılırken alt ve üst toprak ayrı ayrı konulmalı, fidan dikiminde çukurun dibine 150 gr TSP gübresi,3-4 kürek yanmış hayvan gübresi üst topraklarla karıştırılarak konulmalıdır. 8- Dikilecek fidanlarda kurumuş ve zedelenmiş kök kısımları budama makası ile kesilerek temizlenmeli, dikimden sonra fidanlar 130 cm.' den aşı noktasının aksi tarafına bakan bir gözün üzerinden tepesinden kesilmelidir. 142

148 9- Dikimde aşı noktası mutlaka toprak üzerinde kalmalı, kesinlikle toprak içine gömülmemelidir. 10- Dikimden sonra fidanların yanına bir direk dikilerek fazla sıkı olmayan şekilde bir bez parçası ile bağlanmalıdır. 11- Dikimden hemen sonra havalar yağışlı olsa dahi fidan başına mutlaka 4-5 litre can suyu verilmelidir. 12- Dikilen fidanlar o yıl serbest bırakılmalı, ertesi sene bakım ve budama işlerine başlanmalıdır. 13- İkinci seneden itibaren yapılacak bakım ve budama gibi konularda mutlaka İlçelerde bulunan Tarım Müdürlüklerine danışılmalıdır. 14- Ceviz bahçesi tesisinde bilhassa ilk 3 yıl çok önemli olduğundan yukarıdaki hususların yanında kurak geçen Yaz aylarında mutlaka sulama yapılmalıdır. 15- Ceviz bahçesi tesissinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için en az iki veya daha fazla çeşitle bahçe kurulmalıdır. Kayısı çeşitleri 1- Hasanbey 2- Hacıhaliloğlu 3- Kaba aşı 4- Çataloğlu 5- Çöloğlu Çoğaltılması ve Kullanılan Anaçlar : Kayısı çeşitleri aşı ile çoğaltılır. Kaysının çoğaltılmasında kullanılan en uygun aşı, durgun göz aşısıdır. Aşı normal olarak toprak yüzeyinden cm yükseklikten yapılırsa da kışları soğuk geçen yerlerde yüksekten aşılamak, yeni gövdeyi zerdaliden teşkil etmek daha güvenli olur. Çöğürler tohum tavalarından şaşırtma parsellerine dikilir veya şeftalide olduğu gibi tohumlar sıralar üzerine ekilerek yerinde aşılanır. İkinci uygulama ile bir yıl kazanılmış olur. Kayısıya anaç olarak zerdali, mirobolan eriği, badem ve şeftali kullanılır. Ancak, anaç seçiminde toprak şartları, topraktaki zararlılar, ağacın gelecekte alması beklenilen büyüklük ve meyvelerin kullanılma şekilleri ve kalitesi büyük rol oynar. Kültür çeşitleri ile uyuşması, üzerindeki kalemin gelişmesi ve hatta kurak şartlara dayanması bakımından kaysı için en iyi anaç zerdalidir. Bu anaç nemotoda dayanıklı olduğu gibi derin ve geçirgen topraklarda tercih görür. Kireçli ve hatta kısmen tuzlu topraklarda da yetişir. Badem kaysıya anaç olarak kireçli ve taşlı topraklarda kullanılır ancak, bademle kaysıların her zaman uyuşmadıkları unutulmamalıdır. Kayısıya anaç olarak, özellikle alüviyal topraklarda, şeftali de kullanılsa da bu anaçla da çoğu zaman kayısıyla iyi uyuşmamaktadır. Nemli ve ağır topraklarda kaysıya anaç olarak eriğin kullanılması bir zorunluluktur. Bahçe Tesisi : Tesis sırasında zerdali anacı üzerindeki ağaçlar arasında 10 X 10 bırakılmalı, erik anacı üzerinde bu 8 X 8 olabilir. Sulanmayan yerlerde bu mesafe ve aralıklar, 1,5 veya 2 katına çıkarılır. Fidanlar, bahçeye kışı ılık geçen yerlerde sonbaharda, yaprak dökümünden ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen periyot dikilir. Bununla birlikte, bu şartlarda, en iyisi, dikimin kış başında yani fidanlar kış dinlenmesine girdikleri zaman yapılmasıdır. Antep fıstığı çeşitleri İlimizde kapama bahçe şeklinde Antep fıstığı yetiştiriciliği olmamakla beraber dağlık bölgelerimizde az olmakla beraber menengiç ağaçlarına aşı yapmak suretiyle yetiştiricilik yapılmaktadır. 143

149 Badem çeşitleri 1. Ferapenes 2. Yaltınskı Kabuklulardan, hatta pek çok meyve ağacından en erken çiçek açan bademdir. İlkbahar donlarıyla çiçekleri zarar görmedikçe yetişen ve meyve veren bademin taze meyveleri, dona çiçeklerinden daha dayanıklıdır. Sıcak iklimde ve yazları kurak geçen ortamlarda bademin görebiliriz. Yazları serin ve rutubetli yerlerde badem yetişmez. Badem ağacının normal ölçüleri Boy(m), Standart, Bodur Budanmamış, 12, 2-3 Budanmış, 7,5, 2-2,5 Serbest gelişme, 9-10, 2-2,5 Dikim aralık(m), 6-7, 3-3,5 Ürün yaşı, 3, 3 Ömrü(yıl) 50, 50 Soğuk isteği, Düşük, Orta Aşılayıcı, Evet, Hayır Kaplarda yetiştirme, Hayır, Hayır Toprak iyi drenajlı olduğu sürece badem yetişir. Tuza hoşgörüsü olmayan badem, yerine yetiştikten sonra kurağa fazla aldırmasa da ağacın düzenli olarak sulanması verime ve sağlıklı gelişmesine etkide bulunur. Her yıl cm kadar gelişen ağacın gübrelenmesine ihtiyaç yoktur. Büyüme yavaş ise ağaç başına 750 gram azot düşecek şekilde gübreleme yapılır. Tozlaşma ve döllenmede çapraz aşılama söz konusu olduğundan istenen ürün için türlerde farklılaşma istenir. İyi aşılayıcılar temin etmede fayda vardır. Budamada badem ağaçlarına vazo biçimi verilir. Meyve beş yıl yaşamını sürdüren mahmuzlarda (spurus) geliştiğinden budamaya özen göstermek gerekir. Hasat zamanı badem kabuklarının çatlamasıyla anlaşılır. Körpe bademlerin bizde sevilerek tüketildiğine bakılırsa badem geliri oldukça yüksek bir ürün sayılır. Hasat için tanelerin yere düşmesini beklemek yerine ağacı silkerek devşirmek lazımdır. Kabukları alınan bademleri bir iki gün güneşte tutmak gerekir. Depolamada bademleri serin, kuru, havalı ortamlarda altı ay kadar saklamak mümkündür. Aşılamada şeftaliyle uyuşan badem, şeftali ve bademi birlikte verir. Böylece mayısta ve eylülde iki ürün alabilirsiniz. Ayrıca badem kabukları tarımda malçlama işinde başarıyla kullanılır. Ceviz yapraklarının aksine zehir etkisi yoktur. Çeşit olarak yerli bademlerimizden diş bademi; yumuşakça, iri taneli, kabuğu delikli, kalınca, açık sarıdır. Dişle kırılabilir, Eylülde derlenebilir, 5 kg kabuktan 1 kg iç verir. Taş bademi; sert kabuklu, orta iri taneli, zor kırılan bir türdür. İçi dolgun tatlı ve dayanıklıdır. Ekim ayında derlenir. Erik çeşitleri 1. Canerik 2. Santaroza 3. Formoza Dikim Şekli ve Zamanı : Kendine verimli çeşitlerle bahçe kurulacağı zaman eğer bahçede birkaç çeşidin yer alması isteniyorsa her çeşit bir blok halinde bahçeye yerleştirilmelidir. Kendine kısmen verimli veya kendine kısır çeşitlerle bahçe kurulacağı zaman çeşitlerin birbirini tozlayacak şekilde dikilmesi zorunludur. Tozlayıcı oranı 1/9 oranında olmalıdır. İkiden fazla çeşitlerle kurulacaksa çeşitler 144

150 2'şer 3'er sıra halinde dizilmelidir. En uygun tozlayıcı çeşit seçilirken çeşidin iyi özellikleri yanı sıra çiçek açma zamanlarının birbirlerini tozlayacak şekilde uygun gelmesine, çiçek tozlarının yüksek çimlenme gücüne sahip olmasına ve karşılıklı tozlanma sonucu yüksek oranda meyve tutumu meydana getirecek çeşitlerin seçilmesine özen gösterilmelidir. Tozlayıcı sayısı, tozlayıcı çeşidin ekonomi ve pazarlama yönünden amaca uygun bir çeşit olup olmamasına göre ayarlanmalıdır. Amaca uygun bir çeşidin tozlayıcı olarak kullanılması halinde, 2 sıra ana çeşide 1 sıra tozlayıcı yeterlidir. Üretim amacına uygun olmayan bir çeşidin tozlayıcı olarak kullanılması zorunluluğu varsa 8 ana ağaca 1 tozlayıcı olacak şekilde bahçe kurulmalıdır. Ayrıca bahçe kurulurken tek çeşit kapama bahçe yerine birden fazla çeşit kullanılması meyve miktar ve kalitesini olumlu yönde etkilediğinden her zaman tercih edilmelidir. Kışı ılıman geçen ve en fazla yağışlı olmayan bölgelerde fidanlar Kasım-Aralık ayından itibaren dikilebilirler. Dikim ilkbahar gelişme devresinin başlamasına kadar devam edilebilir. Kışı yağışlı veya soğuk geçen bölgelerde ise dikim ilkbahar mevsiminin başında yapılır. Anaçlar Anaç kalem üzerine; ağaç şekli ve büyüklüğü, çeşitli toprak ve iklim şartlarına adaptasyonu, mahsule yatma ve mahsul kalite ve kantitesi, çeşitli hastalık ve zararlılara dayanıklılık yönünden etki etmektedir. Meyve yetiştiriciliğinde kullanılan anaçlar üretilme şekline göre generatif ve ve jatatif olarak iki grupta toplanır. Erikler için anaç olarak muhtelif erik türlerinin çöğür ve klon anaçları ile şeftali, kayısı ve badem çöğür anaçları kullanılmaktadır. P.ceresifera(myrobolan kiraz eriği): Kökeni Kafkasya ve bunun dolaylarındaki Asya ve Avrupa memleketleridir. Anadolu da büyük bir form zenginliği gösterir. Yurdumuzda ve Dünya da geniş ölçüde kullanılan erik anaçıdır. Özellikle Avrupa grubu (P.domestica) erik çeşitler için istenen anaç olmakla beraber Japon grubu (P.salicina) erikler için uygundur. Ancak President, Kelsey gibi bazı çeşitlerin bu anaç ile tam uyum gösteremediği belirtilmektedir. P. ceresifera anaçları ABD ve Avrupa da Myrobolan erikleri diye tanınmaktadır. Yurdumuzda ise can eriği olarak tanımlanmaktadır. Değişik toprak ve iklim şartlarına uyabilmektedir. Kök ur nematoduna hassas fakat kök boğazı çürüklüğüne mukavimdir. Hafif, kumlu topraklarda çok iyi gelişir. Kuvvetli bir anaç olup, bu anaç üzerine aşılı fidanlar 7x7 m gibi ebatlara dikilmelidir. P.besseyi (Kum eriği): Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuşur. Çok bodur bir anaçtır m boyunda ağaçlar meydana getirir. Aşıdan sonra ilk yıl ürün vermeye başlar. Kumlu topraklara uyumu iyidir. P.persica(şeftali): Kumsal, hafif ve daha fazla derin olmayan topraklarda eriğe anaç olarak kullanılmaktadır. Yarı kuvvette ağaçlar oluşturur ve erkencilik sağlar. Nematodun sorun olduğu yerlerde tercih edilmelidir. Japon eriklerinin hemen hepsi ile iyi uyuşma gösterir, ancak Avrupa eriklerinin bazıları ile uyuşmazlık görülebilir. En çok kullanılan şeftali anaçları; Prunus persica (Lovall) Nemaguard S-37 Eğer erik bahçesi daha önce şeftali bahçesi olarak kullanılmış bir arazide kurulacaksa şeftali anacı kullanılmamalıdır. P.armeniaca (Kayısı): Nematotlu bölgelerde kumsal topraklar için kullanılabilecek bir anaçtır. Kültür çeşitleri ile uyuşması değişiktir. Japon erikleri ile Avrupa eriklerine nazaran iyi uyuşma gösterir. Bu anaç kullanılacağı zaman kalem anaç ilişkilerinin önceden bilinmesi gerekir. Kayısı anacı erik için ancak nematodun söz konusu olduğu durumlarda düşünülmelidir. 145

151 P.amygdaus (Badem): Kumsal topraklarda erik yetiştiriciliği yapılacağı zaman bu anaçlar tercih edilir. French gibi bazı erik çeşitleri badem anacı üzerine başarılı bir şekilde yetiştirilmektedir. Tüm çeşitlerle iyi uyum sağlamayabilir. Badem üzerine aşılı erik çeşitleri erken meyveye yatar. Bol verimli yüksek kaliteli meyve veren ağaçlar oluştururlar. Meşe kök mantarı, vertisilyum solgunluğuna ve nematoda duyarlıdır. Bakteriyel kansere orta derecede dayanıklıdır. P.salcia: Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuşur, bodur ağaçlar meydana getirir. Kumlu topraklara adapte olduğu için bu tür topraklarda bodur erik anacı olarak kullanılabilir. Erik Klon Anaçları: Myrobolan B: Kireçli, ağır, drenajı kötü, hafif, kuvvetli ve zayıf gibi çeşitli topraklara iyi uyum sağlar, üretilmesi kolaydır. Kuvvetli ve verimli ağaçlar oluşturur. R.C.d Althan, Stanley, Prune Martin, R.C.Quillus çeşitleri ile uyuşmazlık gösterir. Nematot, bakteriyel kanser ve vertisulyuma duyarlı, kök boğazı çürüklüğüne orta derecede dayanıklıdır. Myrobolan Gl.931-6: PH yüksek topraklardaki yetiştiricilik için kullanılan bir anaçtır. Diğer anaçların iyi sonuç vermediği asitli topraklarda iyi sonuç vermektedir. Myrobolan 29-C: İlk yıllarda kökleri yüzeysel gelişir, sonraki yıllarda derinlere gider. Kuvvetli ağaçlar oluşturur. Nematoda dayanıklıdır. Kök boğazı çürüklüğü, vertisilyum ve bakteriyel kansere orta derecede duyarlıdır. Marianna: Prunus cerasifera ve Prunus munsoniana nın tozlanması sonucu elde edilmiş ve vegetatif olarak üretilebilen bir anaçtır. Ağır ve çok rutubetli topraklarda kullanılabilir. Kök ur nematoduna bağışık olup, kök boğazı çürüklüğü ve kök kanserine dayanıklıdır. Avrupa ve Japon grubu erikleri ile uyuşmaktadır. Marianna anaçlarının değişik klonları vardır. - Marianna GF8-1; Kuvvetli ağaç oluşturur, vegetatif olarak üretilmesi kolaydır. Çok değişik topraklara rahatlıkla uyum sağlar. R.C.d Althan çeşidi ile uyuşmamaktadır. - Marianna 2624 Klonu; Üretilmesi kolaydır. Değişik toprak tiplerine uyumu iyidir. Kökleri ilk yıllarda yüzeysel gelişir. Orta kuvvette ağaçlar oluşturur. Nematoda dayanıklı, kök boğazı çürüklüğüne ve vertisilyuma orta derecede dayanıklı, bakteriyel kansere ise çok duyarlıdır. Prunus domastica: Bu anaçlar İngiltere de kullanılmaktadır. Bodurda kuvvetliye kadar değişik tipte konları vardır. - Brompton Klonu: Yarı kuvvetli ağaçlar oluşturur. Ağaçlar kaliteli ve bol meyve verirler. Kültür çeşitleri ile uyuşması iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Bu durumun hormonla ve sisleme ile düzeltilmesi halinde çok iyi bir anaçtır. - Common plum Klonu: Yarı bodur ağaçlar oluşturur. Daldırma ve odun çelikleri ile kolaylıkla üretilebilir. Her çeşitle uyuşması iyidir. - Pershore Klonu: Orta kuvvette ağaç oluşturur. Çeşitlerle uyuşması iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Ancak dip sürgünleri ve daldırma ile çoğaltılabilir. - Brussel klonu: Yarı kuvvetli ağaç oluşturur. Üretimi ancak daldırma ile yapılabilmektedir. Hastalıklara duyarlıdır ve pek çok çeşit ile uyum göstermektedir. Günümüzde hemen hemen kullanılmamaktadır. Prunus instita: Bu türün değişik klonları da eriğe anaç olarak kullanılmaktadır. - Common mussel klonu: İyi toprakları sever ve kuvvetli ağaç oluşturan bir anaçtır. Odun ve kök çelikleri ile kolaylıkla üretilebilmektedir. Pek çok çeşit ile başlangıçta iyi bir uyuşma göstermesine rağmen ileriki yıllarda bazı çeşitlerle olan kombinasyonunda ağacın gelişmesi durmakta ve meyveler iyi gelişememektedir. Bazı çeşitlerle olan kombinasyonunda gözlenen bodurluk gerçek ve sağlıklı bir bodurluktan çok, fizyolojik zayıflık nedeni ile gelişme yetersizliğinden ileri gelen bodurluktur. 146

152 - Black damas klonu: Değişik toprak tiplerine kolaylıkla uyum sağlayabilen ve kuvvetli ağaç oluşturan bir anaçtır. Kültürel bir çeşidi ile uyuşması iyidir. - Saint Julien A klonu: Bu anaç yarı bodur ve bol verimli ağaçlar oluşturur. Bu ağaçlar erken meyveye yatar. Değişik toprak tiplerine, özellikle kireçli topraklara uyumu çok iyidir. Bir çok çeşit ile uyuşması iyidir. Sıcak iklimlerde gelişmesi iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Pixy: İngiltere de East Malling Araştırma İstasyonu tarafından St. Julien d Orleans klon populasyonu arasında bodur anaç olarak elde edilmiştir. Vegetatif olarak (odun çelikleri ile) üretilen bu anaç üzerine aşılı erik çeşitleri erken meyveye yatmakta, daha iri meyveli ve şeker oranı yüksek meyve oluşturmaktadır. Pixy, St.Julien anacına göre % 30 oranında bodurluk sağlamaktadır. Ferlanin (P.2038): Fransa da elde edilmiş melez bir anaç olup, vegetatif olarak üretilebilir ve Pixy anacı kadar veya ondan biraz daha bodurdur. Verim, erkencilik ve meyve iriliği yönünden oldukça iyidir. Nematot ve kök kanserine dayanıklıdır. Kış soğuklarına dayanıklı bir anaç olup, d Agen hariç tüm çeşitlerle aşı uyuşması iyidir. Ferciana/Ishtora: St. Julien A ile aynı büyüklükte olup, verim erkencilik ve meyve iriliği yönünden üzerine aşılanmış olan çeşide olumlu etkisi vardır. Nematodlara dayanıklı, Armillaria ya toleranslı ve kireçli topraklara hassas olup, vegetatif yolla çoğaltılmaktadır. Dut Çeşitleri 1. Ayaş 2. Sarı aşı 3. Ulu kale 4. Karadut Dut Yetiştiriciliği (Dutçuluk) : İpekböcekleri için yaprak veren dut ağaçlarının yetiştiği yere, "Dutluk" veya "Dut Bahçesi" denir. Dut bahçesinin, ipekböceği besleme yerine yakın olması iyi olur. İpekböcekçiliği yönünden en uygun olanı; yalnızca dut ağaçlarının yetiştiği "Kapama dut bahçeleri "dır. Çünkü yaprak hasadı ve bakım işleri daha kolay yapılır. Karışık bahçe ve sınır ağaçları olarak oluşturulan dutlukların ise, arazinin ekonomik kullanımı gibi bir avantajları vardır. Dut bahçesi tesisinde fidanlar arası mesafe ne olmalıdır. Yaprak elde etmek için dikilen dut ağaçları, serbest olarak büyütülmezler. Her yıl, ilkbahar ipekböceği besleme döneminde "kafalama" şeklinde kesilirler. Dolayısıyla bu dutlar, büyük taç yapısına sahip olmazlar. Bu nedenle, dutluk tesis edilirken fidanların arası sık tutulur. Böylece, yaprak verimini etkileyecek olan ağaç sayısı da artırılmış olur. Kapama dut bahçesi tesisinde fidanlar; sıralar arası metre, sıralar üzeriyse metre olacak şekilde dikilebilir. Toprak işlemesi, traktörle yapılacaksa, o zaman fidanlar arası mesafe metre olmalıdır. Başka tarım ürünleriyle karışık dutluk tesis edilirken, fidanlar arasındaki aralık, metre olarak verilmelidir. Sınır ağacı olarak dikimlerdeyse, 2-3 metre arayla sıra halinde yapılan dikimler uygun olur. Dut Fidanı Dikimi : Dut fidanı dikimi, sonbaharda yaprak dökümünden sonra başlar ve ilkbaharda gözlerin uyanmasına kadar geçen zaman içinde yapılabilir. Tesis edilecek dut bahçesinde, önce sıralar arası ve sıralar üzeri mesafeye göre fidan dikilecek yerler işaretlenir. Düzgün bir şekilde dikim yapabilmek için, dikim tahtası kullanılmalıdır. İşaretlenen yerlerde, santimetre genişlik ve derinlikte çukurlar açılır. Dikilecek fidanların kökleri üzerinde bulunan yaralı, bereli ve ezik kısımlar kesilerek kök tuvaleti yapılır. Sonra, fidanın kökleri boğaz kısmına kadar çukura yerleştirilir. Gübreli toprakla doldurularak, fidan etrafına bir çanak yapılır. Sonra da can suyu verilir. 147

153 İpekböceği beslemesinde bütün dutların yaprakları kullanılabilir. Fakat bol yaprak sağlayan dut çeşitlerinin kullanılması koza veriminin daha iyi olmasını sağlar. Bunun içinde aşılı fidan dikmeye özen göstermeliyiz Dut Ağacının Şekillendirilmesi : Dut fidanı dikildikten sonra, verilecek yüksekliğe göre fidan gövdesi kesilmelidir. İlkbaharda, fidan gövdesi üzerinde pek çok filiz oluşur. Yazın fidan gövdesinin üst kısmında iyi gelişme gösteren 3 adet filiz bırakılarak alt kısmındakiler kesilir. Sonbahar sonlarına kadar bu 3 adet sürgünün gelişmesi sağlanır. Yaprak dökümünden sonra 3 adet dal gövde yüksekliğinin yarısı uzunluğunda kesilerek ağaç üzerinde 3 adet kuvvetli kol yapılmış olur. Bu kollardan çıkan sürgünlerin, yaz boyunca gelişmesi sağlanır. Çilek Çeşitleri 1. Comoroza 2. Selva 3. Gezin çileği Çeşit ve Fide Seçimi : Çilek de şoklu(frigo), tüplü ve taze fide olarak üretim yapılır. Şoklu fide soğuklanma ihtiyacını fideliklerde karşılamış, vegatatif gelişmesi durmuş -2 C derecede soğuk hava tesislerinde muhafaza edilen fidedir. Fidelik rakımı m ve üzerinde ise Kasım-Aralık aylarında alçak rakımlarda ise Aralık-Şubat aylarında fidelikten sökülerek soğuk hava depolarında muhafaza edilir. Şoklu fideler Ağustos-Eylül ayının ilk haftası arasında dikimi yapılır. Taze fide ise rakımı 700 m den yüksek fideliklerde gün uzunluğu 13 saat den az ve ortalama gece sıcaklıkları 7.2 C derecelerde çiçek gözleri oluşur Ekim-Kasım aylarında sökülerek +2 C derecelerde muhafaza edilerek dikim alanlarına sevk edilir. Erkencilik taze fide ile üretimin en büyük avantajıdır. Tüplü fide ise fideliklerde stolonlardan elde edilen fidelerin torf+perlit karışımı veya direk fidelik toprağının viyol veya naylon keselere alınması ile olur. Topraksız kültürde elde edilen fideler soğuk hava tesislerinde +2 C derecede bekletilerek soğuklanma ihtiyacı karşılanır. Çeşit seçiminde ise üretim yapılacak bölgenin ekolojik koşulları ve Pazar şartları göz önüne alınarak seçim yapılır. Ülkemizde kısa gün bitkisi olan Camarosa çeşidi %90 oranında dikimi yapılmaktadır. Nötr gün çeşitlerinden ise Albion, Diamente, Aroma ve Selva dikilmektedir. Nötr gün çeşitlerinin ilkbaharın ortasında dikilmesi ile kışlık dikime göre daha erkencilik sağlar. Nötr gün çeşitlerinin dezavantajı kötü meyve şekli ve lezzetsiz olmasıdır. California Üniversitesinin yeni ıslah ettiği Ventana dünyada Camarosanın yerine geçmiştir. Ülkemizde bu çeşitler Camarosa dahil tescil altına alınmadığından ithal edilememektedir. İhracat amaçlı ve meyve bahçesi kurmak şartı ile üretim yapılacaksa özel koşullar altında ithalat izni verilmektedir. Çilek üretiminde dünya şoklu fideden taze fideye dönmektedir. 700 m den yüksek fideliklerde elde edilen fidelerle üretim şoklu fideden daha iyi sonuç vermektedir. Şoklu fideler verime Mart ayında başlar ve havalar ısınıncaya Haziran-Temmuz a kadar devam eder. Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fideler ise Ocak ortasında verime başlar ve havalar ısınıncaya kadar Haziran Temmuz ayına kadar devam eder. 700 m den düşük fideliklerden elde edilen taze fideler ise Aralık ayında verime başlar Şubat-Mart aylarında biter. Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fidelerin meyvelerinde homojen meyve büyüklüğü, renk ve şekil elde edilirken düşük oranlarda ikinci sınıf meyve elde edilir. Şoklu fidelerde ise yüksek oranlarda şekilsiz ve ikinci sınıf meyve elde edilir. Çilek Yetiştiriciliği : Çilek örtü altında ve açık alanda üretimi yapılan bir bitkidir. Açık alanlarda yazlık dikim(frigo Fide) 5000 bitki/dk, Örtü altında ise Kışlık dikim(taze fide) 8000bitki/dk. ile üretim yapılır. Dikimden önce 150kg Superphoshpate/dk. ve 4-6t/dk organik gübre verilmeli. Toprak fümigasyonu 148

154 ve solarizasyon yapılmalıdır. Kışlık dikimde yatak genişliği 1m yükseklik 30 cm olmalıdır. Örtü altı dikimde yağmurlama ve damlama sistemi birlikte kullanılmalı dikimden önce toprağın su ihtiyacı karşılanmalıdır, kuruya dikim yapılmamalıdır. Fideliklerden alınan fideler akşam serinliğinde derin ve yüzlek olmamak üzere kökler dik olarak dikilmelidir. Derin dikimden dolayı bitki ölümleri meydana gelir. Dikimle beraber sulamaya başlanır iklim ve hava durumuna (sert rüzgar, sıcak hava) göre serinletmek için yağmurlama ile sulama yapılır. İki hafta sonra tamamen damlama sulamaya geçilir. Dikimden bir ay sonra mulch plastik çekilir çünkü ot kontrolü, meyvelerin temizliği, meyvelerin toprakla temasını engellemek ve toprak yüzeyinin ısıtılması içindir. Yılık dekara kg saf azot 35-40kg saf potasyum çilek bitkisi tarafından topraktan alınır. Topraktaki 30 ppm P seviyesi yeterlidir, unutulmamalıdır ki toprakda yüksek seviyedeki P diğer elementleri bağlar, özellikle mikro elementleri. Kök bölgesinde düşük Ph için sülfirik asit uygulaması iyi sonuç vermektedir. Asit uygulaması tehlikeli sonuçlar meydana getirebilir, uzman kontrolünde uygulanması gerekir. Damlama ile her suyunda gübreleme yapılmalıdır. Örtü altı çilek yetiştiriciliğinde havalandırma özellikle kışın çok önemlidir. Yağmurlu havalar hariç mutlaka havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma yapılmayan seralarda tozlaşma gerçekleşmediğinden meyve kalitesi düşer. Sera içi yüksek sıcaklık vegatatif gelişimi hızlandırır fakat meyve ve yaprak yanıklığını da beraberinde getirir. Sera içi yüksek nem ve sıcaklık yaprak lekeleri, botritis ve kırmızı örümcek riskini artırır. Kimyasal ilaçlarla mücadelede hasat ile ilaçlama tarihlerine dikkat edilmeli. Çiçek ve meyve döneminde yapılan ilaçlamalar meyvenin tadını değiştirmektedir. Don çilek bitkisine zarar vermez fakat uzun süreli donlar kök hastalıklarına sebep olur. Çiçek ve meyveyi korumak için sera içine çekilen ısı perdeleri yatak üzerine çekilen elyaf çiçek ve meyveyi korur. Uzun süre yatak üzerine çekilen elyaf tozlaşmayı engellediğinden dolayı şekil bozukluklarına sebep olur. Isı perdesi veya elyaf kullanımında gündüz havalandırılması mutlaka yapılmalıdır. Prodenia, Kırmızı Örümcek, California Thrips, Botritis, Mildew, Yaprak lekeleri ve kök hastalıkları ile kültürel ve kimyasal mücadele edilmelidir. Topraksız tarımda amaç bitkilerin gelişimini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak, bitkilerin besin ve su ihtiyacını stres meydana getirmeden karşılamaktır. Erkencilik, Birim alandan fazla ürün almak Çilek Fidesi/dk. Üniform üretim, Besinler gerektiği miktarda verildiğinden raf ömrü uzun ve daha lezzetlidir. Toprak kökenli hastalık, zararlılar ve yabancı ot mücadelesi olmadığından kimyasal ilaç kullanımı azdır. Toprak işleme, dezenfekte ve yıkama olmadığından işgücü ve zamandan kazanılarak kısa sürede tekrar üretime geçilir. Tarımsal üretime uygun olmayan arazilerde üretim yapılarak tarım arazileri korunabilir. Topraksız tarımın dezavantajı ise yatırım maliyetinin yüksekliği, üreticinin özel bilgi ve deyime sahip olması, Ec, Ph ve besin solüsyonlarındaki değişimden bitki çok çabuk etkilenir ve Fusariom, Verticillium gibi hastalık etmenleri hızlı yayılır. Bağ Çeşitleri 1. Öküzgözü 2. Boğazkere 3. Şifoni 4. Tahannebi 5. Köhnü 6. Ağınbeyazı 7. Ağın kırmızısı 149

155 Bağ Yerinin Seçilmesi : Asma, gelişme devresi oldukça uzun olan bir C yi bulduktan sonra gelişmeyen bitkidir. Günlük ısı ortalaması takriben 10 başlar ve sonbaharlarda ısı ortalaması bu derecenin altına düşünceye kadar gelişmesini sürdürür. Bağ kurulacak bölgenin yıllık aktif sıcaklık toplamının en az 1600 gün-derece olması gerekir. Erkenci çeşitler gün derecede gelişirken geçici çeşitler 3000 gün-dereceden fazla olan yerlerde yetişirler. Isı toplamı bakımından Doğu Anadolu da Erzurum, Ağrı, Muş illerindeki bazı yerler ile yüksek yaylalar hariç yurdumuzun her yeri bağcılığa uygundur. Yıllık yağış ortalaması 500 mm. civarında olan yerlerde sulamaya gerek duyulmadan bağcılık yapılır. İyi bir bağ bölgesinde kışlar ve ilkbahar yağışlı yazlar ve sonbahar başlangıcı ise yağışsız olmalıdır. Güneş ışığı üzümün iyi olgunlaşmasını ve renklenmesini sağladığı için bağlar bol güneş ışığı alan güney veya güneybatı yönlerine meyilli olan yerlerde kurulması gerekir. İlkbahar, sonbahar ve kış donları ile rüzgarlarda bağ kurulacak yerin seçimini etkileyen C altına düştüğü iklim faktörleridir. Kışın ısının uzun süre 15 veya -20 yerlerde omcaların gövdeleri ve kolları bile soğuktan zarar görür. İlkbaharda C altına düşerse genç sürgünler kavrulur. Toprak yapısına gelince; bağlar derin, iyi havalanan süzek, kolay ısınan, tınlı ve kumlu-tınlı topraklarda iyi yetişir. Toprağın derinliği en az cm olmalı, taban arazilerde suyu geçirmeyen ve kök gelişmesini engelleyen sert bir tabaka varsa arazinin drenajı sağlanmalıdır. Belirtilen yerlerde bağ kurarken bunlara karşı önlemler düşünülmelidir. Bağa Dikilecek Anacın ve Çeşidinin Belirlenmesi : Bağ dikilecek bölgede filoksera varsa buna dayanıklı olan Amerikan asma anacı kullanılmalıdır. Bağcılıkta kullanılan asma anaçlarının cinsi, arazini taban veya yamaçta olmasına yörenin iklimine, toprak yapısına ve yetiştirilecek üzüm çeşidi ile uyuşma durumuna göre değişiklik gösterdiğinden anaç seçerken bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bilindiği gibi üzümler Sofralık, Şaraplık, Kurutmalık ve Şıralık olarak değerlendirilir. Sofralık çeşitlerin iri salkımlı, iri taneli, gösterişli ve yola dayanıklı olması istenir. Şaraplık-şıralık çeşitlerin bol şıralı, aromalı; kurutmalıkların ise yumuşak dokulu kurutmaya elverişli ve genellikle çekirdeksiz olması, istenir. Bağ bölgelerinde kullanılacak anaçlar ile yetiştirilmesi gereken çeşitlerin tespiti konusunda araştırmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların ışığı altında üreticilere genel olarak önerilebilecek çeşitler ve anaçlar, bölgeler itibarı ile aşağıda gösterilmiştir. NOT: Bölgeler için önerilen anaçlar arasından, kurulacak bağ yerinin tabanda veya yamaçta oluşu, toprağının yapısı ve çeşitle uyumuna göre en iyi olanının belirlenmesi için yöredeki bağcılık uzmanlarına danışılmalıdır. Bölge Anaçlar Yetiştirilmesi Önerilen Üzüm Çeşitleri Marmara-Trakya Bölgesi : 8B, 5BB, S04, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R 41B,Rup du Lot. Çavuş, Amasya Beyazı, Hafız Ali, Müşküle, Razakı, Cardinal, Alphonse Lavallae, Kozak Siyahı, Kozak Beyazı, Hamburg Misketi, İtalya, Yapıncak, Papazkarası, Gamay, Adakarası, Beylerce, Karasakız. Ege Bölgesi : 5BB, 420 A, 99R, 110R, 140 Ruggeri, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot, Harmony,Dogridge, Salt Creek. Çekirdeksiz, Perlette, Razakı, Cardinal, Alphonse Lavallee, H. Misketi,İtalya, Gemre, Semillon, Çalkarası, Bornava Misketi, Granache, Carignone. Orta Anadolu Bölgesi : 5BB, 8B, 420 A, 140 Ruggeri, 99R, 110R, 1103Paulsen, Rupdu Lot. 41B. Hafızali, Çavuş, İtalya, Alphons Lavalle, Razakı, Parmak, Gül üzümü, Sungurlu, Narince, Emir, Hasandede, Kalecik Karası, Papazkarası, Dimrit. Akdeniz Bölgesi : 5BB, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R, 41B, Rup du Lot. Cardinal, Perlette, Tarsus Beyazı, Muscat Reindes Vigne, İtalya, Razakı, Alphonse Lavallee, Gemre. 150

156 Güney Doğu Anadolu Bölgesi : 140Ruggeri, 110R, 99R, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot. Muhammediye, Pafı, Dımışkı, Ağbesni, Hönüsü, Razakı, Hatun Parmağı, Tahannebi, Cardinal, Öküzgözü, Boğazkere, Dökülgen, Kabarcık, Horoz Karası. Doğu Anadolu Bölgesi : 140 Ruggeri, 110R, 41B, 420 A, 99R. Kara Erik, Besni, Şilfoni, Muhammediye, Tahannebi, Narince, Öküzgözü, Boğazkere, Mikeri, Kureş. Kiraz çeşitleri 1. Dalbastı 2. Lambert 3. Sarı kiraz 4. Vista 5. Bing Anaç Seçimi : Kuş Kirazı (Prunus avim ) : Ülkemizde yaygın olarak kullanılan bir anaçtır. Dikine ve kuvvetli büyür, büyük taç yapar. Uygun şartlarda uzun ömürlüdürler. Geçirgen verimli, tınlı, derin, organik maddece zengin yerlerde daha iyi yetişir. Kirece mukavemeti azdır. Göz aşısı ile uyuşması iyidir. Toprak ve arazi yapısı uygun olursa 6*6, 6*5 m. aralıklarla dikilip ilk yıllardan itibaren şekil verilmeli ve budama yapılmalıdır. Terbiye ve budamaya fazla dikkat edilemeyecekse biraz daha geniş dikilebilir. İdris ( Prunus mahalep ) : Sulaması problem olan, daha az su verilebilen arazilerdeki kiraz bahçesi tesisinde önerebileceğimiz bir anaçtır. Daha çok vişneye anaç olarak kullanılır. Genellikle Prunus mahalep ile kurulan kiraz bahçeleri için 4x5, 5x5 m. dikim mesafeleri uygundur. Vişne bahçeleri için ise 4x4, 4x5 m. gibi aralıklar önerilebilir. Klonal Kiraz Anaçları : Bunlarda 5 çeşit anaç olarak, ülkemize intikal ettirilmiştir. Bu anaçlara temel çeşidimiz olan 0900 Ziraat, dölleyici olarak da Starks Gold ve Bigarreau Gaucher aşılanarak bölgede dikimi fidan dikim sezonunda bir proje dahilinde yapılmıştır. Seçilen bölgeler Eğirdir, Yalova, Çanakkale, Pozantı, K.Maraş ve Malatya dır. Bu bölgeler Türkiye genelini yaklaşık temsil etmektedir. Proje sonunda anaçlara uyumu, verime etkileri gibi kriterler değerlendirilip bölgelere göre uygun anaçlar en kısa zamanda üreticilerimize intikal ettirilecektir. Proje dahilindeki bu anaçlar ithal edildikten sonra Enstitümüz bahçesine aşı parsellerine dikilmiş ve aşılamaları da burada yapılmıştır. İlk gözlemlerimiz Tabel Edabriz anacı çöğür olarak dikime müteakip klonal göstermiştir. Tabel Edabriz ve Vleiroot-158 anacı araziye uyumu ve aşıya gelme oranları çok düşük kalmıştır. Bununla beraber SL-64, Maxma,ve Gisela-5 anaçları arazi şartlarına uyumu, aşı uyuşması, fidan haline gelme yönünden projenin daha ilk yıllarında favori görülmüştür. Bu klonal bodur kiraz anaçları çoğaltılma usulleri ve diğer veriler hızla değerlendirilmektedir. Bahçe Kurulması : Kiraz yetiştiricisinde problemlerin büyük kısmı henüz bahçe kurulurken yapılan hatalara dayanmaktadır. Tek çeşitle bahçe kurulması, genellikle derin dikim ve ilk yıllarda ağaçların terbiye edilmemesi, gövde yaralanmalarının önemsenmemesi başlıca kuruluş hataları olarak ileri ki yılların verim ve ağaç sağlığını etkilemektedir. İyi bir planlama yapılmalı ve ilk kültürel işlemler iyi yapılmalıdır. Ülkemizde genellikle eski bahçeler tek çeşitle kurulmuştur. Tek çeşitle bahçe kurulması yetersiz döllenmeye veya hiç döllenmemeye sebep olmaktadır. Ben düşmeden hasada kadar olan sürede yağmur çatlaması zararına karşı tek çeşitle bahçe kurulmaması gerekmektedir. Her kiraz bahçesinde en az 4-5 çeşit bulunmalıdır. Çeşitlerin seçiminde ise birbirlerini dölleyebilir nitelikte olmasına dikkat edilmelidir. 151

157 Çeşit Seçimi : Kiraz bahçelerinin tesisi aşamasında her çiftçinin zaten belirlediği temel bir çeşidi vardır. Bu şekilde bahçede bir çeşidin ağırlıklı olması da tabiidir. Yalnız kirazda yaklaşık bütün çeşitler kendisiyle uyuşmadığı için, grup kısırlığı da söz konusu olabilmektedir. İyi bir verim için birbirini iyi dölleyebilir çeşitlerin bulunması, ekolojik faktörlerden kaynaklanan riskin azaltılması, 1,5 aylık bir süre boyunca pazara kiraz sunulabilmesi, hasatta işçilik v.b. gibi yönlerden dolayı sıkışmamak için iyi bir çeşit planlaması gereklidir. Türkiye nin ihracat şansının en yüksek olduğu ve en popüler çeşit 0900 Ziraattir. İhraç eden ülkelerde Türk Kirazı diye unvan almış çeşidimizdir. Bu nedenle 0900Ziraat dışında yeni bir çeşit peşinde koşmak şimdilik yersiz görülmektedir. Bununla beraber 0900 Ziraatın dölleyicilerinin kiraz tarımında planlanması zorunludur. Dölleyicilerde genellikle Starks Gold, Lambert,Vista,Merton Late,Bigerreau Gauçher,Nnoble,Jübile dir Ziraat değişik bölge isimleriyle ülkemizde yaygındır. Uluborlu Napolyonu,Dereçine Napolyonu,Akşehir Napolyonu,Malatya Dalbastı,Allahdiyen,Salihli ve M.Kemal Paşa Napolyonu gibi değişik adlarla anılmaktadır.yalnız enstitümüz tarafından değişik enstitüler ve üniversiteler işbirliği ile yürütülen projemiz neticelendiğinde bu bölgesel napolyon işine çözüm bulunacaktır.ilk yapılan çalışmada tüm napolyon diye adlandırılan bu kirazlarımızın aynı olmadığı yalnız sinonim olduğu anlaşılmış fakat kesin neticeler devam etmekte olan çalışmalar neticesinde netleşecektir. Bu konu kapsamında Estitümüz bahçesinde bölgeleri temsilen, Akşehir bölgesinden 6, Uluborlu dan 3, Honaz dan 1, Dalbastı, M.Kemalpaşa dan 3 tip seçilmiş, bunlar yine Enstitümüzde imkanları ile Prunus avium, Prunus mahalep ve klon anacı olan Gisela-5 üzerine aşılanarak bahçe tesisi yapılmıştır. Netice olarak bütün bölgelerin tipleri aynı ekolojik şartlarda ve aynı anaçlar üzerinde performansı izlenerek, gerekli değerlendirmeler neticesinde bu konudaki büyük problem hal edilmiş olacaktır. Dölleyici : Mevcut kiraz bahçelerinde en büyük problemlerden başta geleni döllenme problemidir. Bunun sonucu olarak verim azlığı ve verim düzensizliğidir. Verim azlığı ve verim düzensizliğinin başka sebepleri de olmasına rağmen en önemli doğru dölleyici planlamamasıdır. Nar Çeşitleri 1. Katırbaşı 2. Hicaz nar 3. İzmir Dikim: Nar fidanları yaprak dökümünü takiben kış ve erken ilkbahara kadar dikilebilir. Kışları ılık geçen bölgelerde sonbahar dikimi uygunken kışları kısmen sert geçen yerlerde erken ilkbahar dikimi yapmak daha uygundur. Dikim zamanında bütün fidanlarda olduğu gibi kök tımarı yapılır. Çelikte kalan zayıf sürgünler çıkarılır ve ana sürgün cm den kesilir. Dikimden sonra toprak iyice sıkıştırılarak can suyu vermek için küçük bir çanak açılır ve toprak nemlide olsa mutlaka can suyu verilir. Kış dikimlerinde kısa sürede bol yağış olacaksa çok gerekli değildir. Ayva Çeşitleri 1. Ekmek 2. Eşme 3. Limon Ayvanın Çoğaltılması ve Anaçları : Ayva çeşitlerinin autogam olmaları bu türde tohumla üretme imkanını sağlarsa da, türün vegetatif olarak da kolaylıkla üretilmesi yüzünden kültür çeşitlerinin çoğaltılması geniş ölçüde çelik, dip sürgünü veya bazı durumlarda aşı ile olur. 152

158 Aşı yapma zorunluluğu olan durumlarda durgun göz aşısı tercih edilir. Ayva ayva anacı üzerinde düzgün gelişirse de alıç üzerinde büyümesi yavaş ve zayıf olur. Aşı yerlerinde ve kalem tarafında daima bir şişkinlik meydana gelir. Ayva Bahçesi Tesisi : Dünyanın hemen her tarafında kapama ayva bahçelerine pek az rastlanır. Memleketimizde de yalnız sapanca gölü kenarında Eşmede ve bir de İzmir de kapama ayva bahçeleri vardır. Kapama ayva bahçeleri kurarken tek gövdeli olarak yetiştirilecek ağaçlar arasında 3 4 m aralık ve mesafe bırakılır ve genellikle dikim kare şeklindedir. Dik dörtgen dikimde 4x5 veya 5x6 m aralık ve mesafelerle dikilirler. Verilecek olan aralık - mesafeler toprak tipine ve yetiştirme sistemine göre değişiklik gösterir. Dikim budaması yapılan fidanlar aşı yeri toprak üzerinde kalacak şekilde ılıman iklimlerde Kasım Ocak ayları arasında dikilmeleri tavsiye edilir. Daha soğuk olan bölgelerde ise fidan dikimi Şubat ve Mart aylarında yapılmalıdır. Yetiştiriciliği yapılan ayva çeşitlerinin çoğu kendine verimli olduğu için tek bir çeşitten kapama ayva bahçesi kurulabilir. Fakat düzgün şekilli meyveler elde etmek için mutlaka tozlanma ve döllenmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun için çeşit karışımı yapmakta fayda vardır. Dikim sırasında bahçede sağlıklı bir tozlanma ve döllenme için mutlaka aynı dönemde çiçek açan çeşit karışımlarına yer verilerek bahçe kurulmalıdır. Aksi takdirde iklimsel olayların olumsuz gittiği bazı yıllarda meyve tutumu oranlarında ciddi düşüşler yaşanır. H Sebze Üretimi Tablo H.8: Sebze Üretimi Ürün Adı Ekilen Alan (da) Üretim Miktarı (ton) Acur Balkabağı Bamya Barbunya Fasulye (Taze) Biber (Dolmalık) Biber (Salçalık) Biber (Sivri) Domates (Salçalık) Domates (Sofralık) Fasulye (Taze) Havuç Hıyar (Sofralık) Hıyar (Turşuluk) Ispanak Kabak (Çerezlik) 15 2 Kabak (Sakız) Karpuz Kavun Lahana (Beyaz) Marul (Göbekli) Marul (Kıvırcık) Maydonoz Nane

159 Patlıcan Pırasa Roka 1 0,35 Sarımsak (Taze) Soğan (Taze) Tere Turp (Bayır) Turp (Kırmızı) Domates 1. Falkom 2. H Beta Besera F-1 Fide Dikimi: Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve hava sıcaklığı ºC yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum ekiminden yaklaşık 7-8 hafta sonradır. Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi fidelerin gelişmeleri yavaş olup, bodur kalır, verimleri düşer. Dikim akşama doğru yapılmalı, fideler güneş altında bekletilmemelidir. Fideler yaklaşık cm boylanınca genellikle dikime hazırdır. Bölgemizde Şubat sonu Mart başından itibaren fide dikimi yapılır. Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, can suyu ile birlikte, kök ve kök boğazı hastalıklarına karşı gereken ilaçlamalar yapılmalıdır. Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve üzeri aralıkları, çeşidin sırık veya yer çeşidi olmasına göre değişir. Sırık çeşitlerde sıra arası cm, sıra üzeri cm, yer çeşitlerinde sıra arası 140 cm, sıra üzeri cm olmalıdır. Biber Çeşitleri 1. Çarliston 2. Duru Fırat Ekim ve Dikim : Tohumlar, sıcak yastıklara ekilir ve yastıklar içerisinde çimlendirilir, fideler 3-4 yapraklı olduktan sonra tüplere şaşırtılır ve Nisan ayının sonlarına doğru fideler esas dikim yerlerine dikilir. Biberler genelde sıra arası 80 cm, sıra üzeri cm olacak şekilde dikilir. Dikim esnasında fideler çapa ile açılan yeterli büyüklükteki çukura olduğu gibi yerleştirilir ve çukurun boş kısımları toprakla doldurularak hafifçe bastırılır. Açılan bu çukurlar sedde üzerinde olmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilir. Patlıcan Çeşitleri 1. Pala 2. Bilecik 3. Kornişon Ekim ve Dikim : Tohum sıcak yastıklara Şubat ayının ilk haftasında ekilir. Serpme veya sıravari olarak metrekareye 5-6 gr üzerinden ekilir. Sıravari ekim en iyi yoldur. Ekimden sonra tohumların üzeri 1 cm kadar kalınlıkta harçla örtülür ve hafifçe bastırılarak süzgeçli kovalarla tohumların bulunduğu kısma inecek kadar çimlenme suyu verilir. Tohumlar çimlenip 7-8 yapraklı olduktan sonra tohumlar Nisan 154

160 ayının 2. haftasından itibaren 50 cm sıra üzeri 100 cm sıra arası ile esas yerine fideler aynı günde dikilmeye dikkat edilerek dikilir. Dikimden hemen sonra can suyu verilir. Hıyar Çeşitleri 1. Dere 2. Kilis 3. Maltepe 4. Çengelköy Ekim ve Dikim : Fide yetiştirme usulü daha fazla masraflı ve daha çok emek istemekle beraber daha erken verim verir. Kaliteli fide uygun bir fide harcı, iyi bir bakım ve yetiştirme ortamı ile temin edilir. Harç hazırlanırken çiftlik gübresi-toprak ve kum, şu oranlarda olmalıdır; Orman toprağı kullanılırsa iki kısım çiftlik gübresi, iki kısım orman toprağı ve bir kısım kum, bahçe toprağı kullanılırsa 6 kısım çiftlik gübresi, üç kısım bahçe toprağı ve bir kısım kum kullanılmalıdır. Harç kullanılmadan dezenfekte edilmesi gerekir. Harcı hazırlandıktan sonra tohum ekimine geçilir. Bunun için fidelerin dışarıya çıkartılma zamanları göz önünde tutularak tohumlar yastık veya tüplere şubattan itibaren ekilir. Hıyarlar yer değiştirmeye karşı çok hassas olduklarından genellikle şaşırtma yapılmaz ve bunun içinde tohumlar yastıklara 10x10 cm sıra arası ve sıra üzerinden ekilir. Çıkışı garantilemek amacıyla her ekim yerine 2-3 tohum atılmalı ve hepsi çıktıktan sonra en kuvvetli bir tanesi bırakılarak diğerleri seyreltilmelidir. Açıkta yetiştiricilik için yastık veya tüplerde yetişen fideler soğuk hava tehlikesi kalkar kalkmaz önceden işlenmiş ve hazırlanmış dar veya geniş masuralara dikilir. Hıyar için masuralar tek sıralı yetiştirmelerde cm genişliğinde, çift sıralı yetiştirmelerde cm genişliğinde hazırlanmalıdır. Sıra üzerinde ise toprak ve çeşidin gelişme karakterine göre fideler genellikle cm üzerinden dikilmelidir. Seralarda dikim; fideler yastık veya tüplerden çıkartılarak daha önce açılmış çukurlara konur ve can suyu verilerek fide etrafındaki boşlukların verilen su ile dolması sağlanır. Daha sonra bu boşluklar elle veya çapayla etrafındaki toprakla doldurulur. Fide yetiştirme usulünden ayrı olarak hıyar tohumlarının doğrudan tarlaya ekilmesi için ekimin ilkbahar başlarındaki don tehlikesi kalktıktan sonra Nisan ayı ortalarına kadar yapılması gerekir. Tohumların ekimden önce 1-2 gün ıslak bir bez içinde bırakılmaları tohumların daha kısa zamanda çimlenip toprak yüzüne çıkmalarını sağlar. Ekim için açılan çukurlara 2-3 cm derinliğinde olacak şekilde 3-4 tohum atılır ve çukurlar toprakla kapatılarak hafifçe bastırılır. Sıra arası ve sıra üzeri ile her bir ekim yerine bırakılacak tohum sayısına bağlı olarak dekara gr tohum hesap edilmelidir. Fasulye 1. Ayşekadın fasulye 2. Sırık 3. Romano 4. Sarıkız Ekim Zamanı : Açıkta taze fasulye yetiştiriciliğinde Mart sonu ve Nisan aylarında ekime başlanır (bölge ekolojik şartları dikkate alınır). Fakat iklim şartlarına göre Mayıs ayının son haftasına kadar kademeli olarak ekim yapılabilir. Örtü altı taze fasulye yetiştiriciliğinde ilkbahar döneminde 1 Mart, Sonbahar döneminde 15 Temmuz-1 Ağustos tarihlerinde tohum ekimi yapılır. Geniş alanlarda bodur taze fasulye yetiştiriciliği yapılan yerlerde sıra usulü mibzerle ekim yapılır. Sıra arası cm, sıra üzeri cm ve 2-3 cm derinliğe tohum bırakılır. Dekara 5-7 kg tohum ekilir. Sırık taze fasulye 155

161 yetiştiriciliğinde karışık ekimin yanında (Mısır ile) sırık kullanılarak (söğüt, fındık dalları) yetiştiricilik yapılmaktadır. Sırık taze fasulye yetiştiriciliğinde ocağa 5-7 adet tohum gelecek şekilde ekim yapılır ve ocaklar arası 1m mesafe bırakılır. Soğan 1. Panko 2. Kaş Ekim : Soğan elde etmek için genellikle iki ekim veya dikim yöntemi uygulanır. a- Tohumun doğrudan doğruya tarlaya ekilmek suretiyle başsoğan yetiştirilmesi, Tohumdan başsoğan elde etmek için 30'ar cm ara ile açılan çizgilere soğan tohumları mibzerle ekilir. Seyreltme yapılacağı düşünülerek bolca tohum atılır. Tohumlar çimlenip fideler toprak yüzünde yetişmeye başladığı ilk 15 gün içinde yabancı otları temizlemek ve toprağı kabartmak amacı ile birinci çapa, bundan 3-4 hafta sonra da ikinci çapa yapılır ve ikinci çapa ile birlikte sıra üzerinde bitkiler arasında çeşidin iriliğine göre 6-10 cm mesafe bırakılacak şekilde seyreltme yapılır. Dekara ortalama olarak 2 kg tohum atılmalıdır. Tohum ekim zamanı, çeşidin erkencilik yeteneğine ve bölgenin ekolojik şartlarına göre tesbit edilir. Bununla birlikte genellikle tohumlar şubat ve mart aylarında ekilmekte ve mevcut şartlara göre temmuz ve eylül ayları arasında hasat olgunluğuna varmaktadır. b- Önce tohumlardan arpacık denilen küçük soğanların elde edilerek bunların tarlaya dikilmesi suretiyle başsoğan yetiştirilmesi. Arpacık soğanı yetiştirmek için genellikle m. genişliğinde ve 3-5 m. uzunluğunda, zeminden cm yükseklikte, tahta adı verilen geniş masuralar hazırlanır. Tohumlar metrekareye 5 gram hesabı ile tahtalar üzerine sıravari veya serpme suretiyle ekilir. Ekim, iklim ve toprak şartları ve yılın gidişine göre Şubat-Nisan ayları arasında yapılır. Ekimden sonra tohumların üzerine ya ince bir tabaka halinde "harç" örtülür veya bir tırmık vasıtasıyla tohumlar toprak içerisine aktarılarak hafifçe bastırılır. Sonra süzgeçli kovalarla yeteri kadar sulanır. Tohumlar gün içerisinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar. Uygun koşullarda, ekimden 5-6 ay sonra arpacıklar olgunlaşır. Sarımsak 1.Edirne Sarımsak Yetiştiriciliği : Kültür sebzeleri arasında yemeklik ve ilaç olarak kullanılan sarımsak çok eski zamanlardan beri bilinen, evlerimizde azar azar da olsa sürekli tükettiğimiz bir sebzedir. Sarımsak ılımlı iklimden hoşlanır. Sıcaklığın o C olması yeterlidir. sarımsaklarda çiçeklenme o C arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz. Bitkinin yeşil aksamı, 15 o C üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak diş halinde iken 10 o C ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, 4 o C ye kadar zarar görmez. Düşük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 o C nin hemen altında donma başlar. Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde Cm sıra arası, 5 10 Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, Cm genişlikteki tahtalar üzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürün alınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diş kullanıldığı zaman, tek sıraya kg, çok sıraya kg diş hesaplanır. Dişler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek şekilde dizilir. Dikim derinliği ise 3 4 Cm dir. Patates 1. Agata 2. Granola 156

162 Dikim : Patates, ilkbaharda toprak ısısı 8-10 oc yi bulduğu ve geç donların sona erdiği zaman dikilir. Bölgemizde dikim zamanı Şubat-Mart aylarıdır. Dikimde sıra arası cm, sıra üzeri cm dir. Dikim derinliği; yüzlek dikimde 2cm, derin dikimde 5 cm dir. Yüzlek dikimlerin üzerine en az 15 cm, derin dikilenlerin üzerine ise 10 cm toprak konularak sırt yapılmalıdır. Sırt yapılma zamanı; - Dikimden hemen sonra düşük sıcaklık veya toprakta kaymak bağlama durumlarında, çıkış tamamlandığında sırt yapılır. - Dikim sonrasında yüksek sıcaklık ve kuraklık bekleniyorsa, sırt dikimden hemen sonra yapılır. Dikim el ile ya da makine ile yapılır. Önerilebilcek en uygun dikim yöntemi; - Tohumluk yumruların karık pulluğu ile açılan karık diplerine yerleştirilmesi, - Aynı karık pulluğunun sırtlarından geçirilerek karıkların kapatılmasıdır. Çıkış sonrası bitkiler uygun büyüklüğe ulaştığında aynı karık pulluğu ile boğaz doldurma ve yabancı ot kontrolü de yapılabilir. Sulu şartlarda ortalama dekara kg, kuru şartlarda 150 kg tohumluk yeterlidir. Kabak 1. Sakız kabağı 2. Kestane kabağı 3. Bal kabağı 4. Su kabağı Kavun Çeşitleri 1. Mollaköy kavunu 2. Altınbaş 3. Magnum 4. Hasanbey 5. Kırkağaç 6. Barada 7. Öztürk 8. Cumra Ekim : Kavun yetiştirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak şekilde karık pulluğu ile karıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacak şekilde ocaklara ekim yapılır. Her ocağa 4-5 adet tohum bırakılmalıdır. Tohumların üzeri 5-6 cm toprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıs tarihleri arasında yapılmalıdır. Tohumlar 5-15 gün içinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar. Çıkıştan sonra uygun olan iki adet bitki ocakta bırakılır. Daha sonra bir adet bitki bırakılır. Fide Yetiştirerek Dikim : Kavun tarımında erkencilik açısından fide ile yetiştiricilik yapılabilir. Bölgemizde fide ile, yetiştiricilik ile, ekim ile, yetiştiricilik arasında gün kadar erkencilik sağlanabilir. Fide yetiştiriciliğinde 10x13 cm ebadındaki altı delinmiş plastik torbalar kullanılır. Bu torbalar iyi karıştırılmış harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyi yanmış ahır gübresi ve 1 ölçü kum iyice karıştırılır.harç doldurulmuş olan torbalara kavun tohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar seralar ve yüksek tünellere konarak süzgeçli kovalarla sulanır. Bölgemizde tüplere tohum ekimi 5-15 Mart tarihleri arasında yapılmalıdır. Torbalarda yetişen fidelerin zaman zaman yabancı otları alınır ve sulaması yapılır. Normal şartlarda fideler gün içinde araziye dikime hazır hale gelir.dikime hazır hale gelen fideler kültüvatör ile sürülmüş ve karık pulluğu ile karıkları açılmış olan araziye sıra arası 2 m ve 157

163 sıra üzeri 75 cm olacak şekilde dikilmelidir. Plastik torbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. Karpuz çeşitleri 1. Crimson sweet 2. Galactıca 3. Shımal 4. Tuzla Ekim : Karpuz yetiştirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak şekilde karık pulluğu ile karıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacak ocaklara ekim yapılır. Her ocağa 2-3 adet tohum bırakılmalıdır. Tohumların üzeri 5-6 cm toprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıs tarihlerinde yapılmalıdır. Çıkıştan sonra ocakta fidelerden uygun olan iki adedi bırakılır. Daha sonra bir adet bitki bırakılır. Fide Yetiştirerek Dikim : Karpuz tarımında erkencilik açısından fide ile yetiştiricilik yapılabilir. Bunun için 10x13 cm ebadındaki altı delinmiş plastik torbalar (tüp) kullanılır. Bu torbalar iyi karıştırılmış harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyi yanmış ahır gübresi ve 1 ölçü kum iyice karıştırılır. Harç doldurulmuş olan torbalara karpuz tohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya tohumun kalitesine göre 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar süzgeçli kovalarla sulanarak seralar veya yüksek tünellere konur. Bu işler bölgemizde 5-15 Mart tarihlerinde yapılmalıdır. Torbalarda yetişen fidelerin zaman zaman otları alınır ve sulaması yapılır. Normal şartlarda fideler gün içinde dikime hazır hale gelir. Dikime hazır hale gelen fideler sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak şekilde daha önceden kültüvatör ile sürülmüş ve karık pulluğu ile karıkları açılmış olan tarlaya dikilmelidir. Plastik torbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. H Süs Bitkileri : Dünyada ve ülkemizde hızlı şehirleşme sonucunda doğa bütünlüğü parçalanmakta, şehirler beton yığınlarına dönmekte, kişi başına düşen yeşil alan miktarı her geçen gün azalmakta ve insanlar yeşile, ağaç, ağaççık veya çalı formundaki bitkilere olan özlemlerini giderememektedirler. Gün geç tikçe daha dar alanlarda yaşamaya mahkum edilen insanlar göz zevklerini tatmin etmek ve yeşile olan özlemlerim azda olsa gidermek için süs bitkileri yetiştirmekte hatta bu bitkileri evlerinin içine kadar getirmektedirler. Ülkemiz, saksıda yetiştirilen, kesme çiçek olarak tüketilen ve dış mekan bitkileri olarak kullanılan birçok türün anavatanıdır. Lale basta olmak üzere birçok sus bitkisi bu topraklarda yaratılmış ve buradan diğer ülkelere yayılmıştır Maalesef değerini bilmediğimiz yüzlerce süs bitkisi türü çeşitli yollarla ülkemiz topraklarından koparılarak kaçırılmakta ve ileride ithal yoluyla tekrar bizlere dönmektedir. Çünkü, süs bitkileri konusunda ilen ülkelerde bu materyallerden seleksiyon veya melezleme yoluyla yeni tip ve çeşitler elde edilmektedir. Türkiye bir bağ-bahçe cenneti olduğu kadar birçok süs bitkisi için de uygun şartlara sahiptir Buna rağmen son yıldır bu konu üzerine pek durulmamıştır. Son yıllarda özellikle kesme çiçek türleri başta olmak üzere saksılı ve dış mekan süs bitkilerinin tarım sektörü içindeki payı artmıştır yılı verilerine göre 25 milyon dolarlık kesme çiçek ihracatı yapılmışken Türkiye'deki tüketim İSO- 200 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Ancak saksılı ve dış mekan süs bitkileri satışı veya üretimi konusunda istatistiki bilgi yoktur. İnsanoğlu doğaya ve doğal güzelliğe karşı olan yakınlığı nedeniyle her evde bir veya birkaç süs bitkisi mutlaka yer vermektedir Örnek olarak birleşik çiçekli türlerden sardunya (Pelarganîum spp), 158

164 açalya (Azalea), çok yıllık ve çiçekli orman gülü (Rhudodendrori), Afrika menekşesi (Samtpaitla ionanthd), kaktüslerden palmiyelere kadar birçok saksılı, yapraktı, çiçekli ve çalı formundaki süs bitkisine her yerde rastlamak mümkündür. Göz alıcı, stres giderici, ruh güzelliği ve dekoratif özelliklerinden dolayı evlerimize kadar giren saksılı süs bitkileri dış mekan veya kesme çiçeklere tercih edilmektedir Özellikle kentleşme sonucunda büyük şehirlerdeki yeşil alanlar, bahçeler hatta balkonlar ortadan kalktığı için evlerdeki salon süs bitkileri günümüz insanı için son derece önemli olmaktadır. İnsanların birlikte yaşamak zorunda olduğu eşyalar cansız, soğuk ve asık suratlıdır. Bu durum, yapraklı veya çiçekli saksılı süs bitkileri ile canlandırılırken insanı hayata bağlar ve ortama canlılık getirir. İç mekan süs bitkileri dış ortamdakilere göre daha kontrollü şartlarda yetişme imkanı bulduğundan nerede olursanız olun istediğiniz tür veya çeşit süs bitkisini yetiştirebilirsiniz Çünkü dış ortamdaki toprak ve ıklım (sıcaklık, ışık, nem, yağmur, rüzgar) özelliklerini kontrol altına almak imkansızdır. İç ortamda yetiştirilen süs bitkileri özel harç konulmuş saksılarda ve nemli (mutfak), bol ışık (salon) veya az ışık (hol) alan ortamlara konularak rahatlıkla yetiştirilebilir. Ayrıca saksılı süs bitkileri uzun ömürlüdür ve kesme çiçeklere göre tercih edilirler. Saksılı süs bitkileri sera şartlarında çoğaltıldıktan ve belli büyüklükteki kaplara dikildikten sonra evlere ulaşmaktadır. Dolayısıyla yeni ortama uyum sağlamaları, uzun ömürlü olmaları ve gelişmelerini artırarak kolayca çoğaltılabilmeleri için yetiştirme, bakım gibi teknik ve kültürel uygulamaların bilinçli bir şekilde yapılması gerekmektedir Örneğin, çok pahalı olan bir Avize çiçeği Yuğca falamentosa veya Filamingo çiçeği Anihiirntm andreanum yanlış bakım (su, beslenme, çevre, toprak, saksı) sonucunda ölür ve kaybedilir Çok değerli olan saksılı süs bitkilerinin ev veya ofislerden uzun süreli ayrılmalarda ölmemesi için alınabilecek tedbirleri şöylece sıralayabiliriz: 1- Büyük bir leğene su doldurularak süs bitkileri saksılı olarak bu leğenin etrafına dizilir ve pamuk ipler yardımıyla saksı-su bağlantısı yapılır. 2- Tüm çiçekler bir odada toplanır, bir pencere hava ve ışık için açık bırakılır. Bu amaçla banyo veya mutfak kullanılabilir. Banyo küvetinin içme su doldurulur, tuğla taşlan yerleştirilerek saksılar su içinde olmayacak şekilde tuğlaların üzerine yerleştirilir. Eğer mutfaktaki ışık ve sıcaklık yeterli ise aynı işlemler lavabo içinde de yapılabilir Böylece çiçekler 3-4 ay canlı kalabilir. 3- Bahçe veya balkonlardaki saksı 11 süs bitkileri gölge yerlere çekilerek, daha büyük kaplar içine konup saksıları ıslatılarak canlı kalmaları sağlanır. Tabiatı gereği etrafında yeşil görmeyi çok seven insanların çiçekler tarafından da sevilmesi için; 1- Saksıların yerlerinin sık sık değiştirilmemesi gerekir. Tül perdenin arkasında yetişen bir süs bitkisini güneşe çıkarmaya kalkışmayınız, bırakın orada yetişmeye devam etsin. 2- Saksılı süs bitkilerinin çiçek açmaması veya yeni yaprak oluşturmaması size küs olduğunu göstermez, aksine Fosfor istediğinin işaretidir. Bu amaçla hazır vitamin solüsyonları kullanılabilir. 3- Her yıl bir boy büyük olmak üzere saksısını yenilenmesi gerekir. 4- Dar ortamlardaki az toprak kısa sürede biteceği için mutlaka toprağı yenilenmelidir. 5- Ortam sıcaklığının C arasında olmasını sağlayınız. Güzellik ve zarafetin sembolü olan süs bitkileri her alanda insan yaşamına girmiştir. Ekonomik olarak üretim ve maddi katkı sağlama aşaması ise 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Teknoloji çağında olduğumuz şu günlerde makineleşmeye paralel olarak çevre kirliliği artmış ve kentleşme sonucunda kişi başına düşen yeşil alan miktarı azalmıştır. Dolayısıyla süs bitkilerine olan talep gün geçtikse artmaktadır. Süs bitkileri terimi çok geniş bir anlam ifade eder. Bütün bitki türleri süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. Bir meyve ağacı dış mekan süs bitkisi olarak kullanılabildiği gibi yabani soğanlar 159

165 ile tropik ormanlardaki doğal bitkiler İç mekan süs bitkisi olarak değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle geniş bir bitki topluluğunu kapsayan süs bitkilerini 4 grup altında incelemek mümkündür Kesme Çiçekler: Bu grupta çelik, aşı veya doku kültürü ile çoğaltılanlar; soğanlı, yumru tu ve rizomlu olanlar ile tohumdan yetişen süs bitkileri yer almaktadır Dış Mekan Süs Bitkileri Bu grupta ibreli ağaç ve ağaççıklar, sarınıcı, tırmanıcı, yer örtücü bitkiler, çim ve mevsimlik bordur bitkileri yer almaktadır İç Mekan Süs Bitkileri Salon veya saksılı süs bitkileri olarak da isimlendirilen bu grupta yapraklı, çiçekli ve sarılıcı-tırmanıcı özellik gösteren salon bitkileri yer almaktadır Doğal Çiçek Soğanları Türkiye'nin doğal florasında bulunan ve ihraç edilen Galanthus (kardelen), Leucojum ve Cyclamen gibi soğanlı çiçekler bu gruba girmektedir. Dünya'da 145 ülke ha'lık alanda süs bitkisi üretmektedir ha ile Japonya ilk sırada yer alırken bunu ABD (9279 ha), Hollanda (2499 ha) ve İtalya (3252 ha) izlemektedir. Türkiye'de ise sadece 300 ha'lık bir alanda çiçek üretimi yapılmaktadır. İstanbul, Bursa, Yalova, İzmir, Muğla, Samsun, Trabzon, Ankara, Kırşehir, Antalya, İçel, Adana, İskenderun, Erzurum ve Diyarbakır ilerimiz süs bitkisi üretiminde söz sahibidir. Süs bitkileri üretiminde kullanılan alan bakımından %63'lük bir pay ile dış mekan süs bitkileri ilk sırada gelirken bunu kesme çiçek (%34) ve İç mekan süs bitkileri (%3) izlemektedir. Kesme çiçek satış değerleri bakımından ülkemizde dolar ile karanfil ilk sırada yer almaktadır. Bunu dolar ile krizantem, dolar ile gül ve dolar ile orkide takip etmektedir. Diğer türlerin toplam satışı ise dolardır. Kesme çiçek ihraç eden ülkelerin başında Hollanda (%70), İsrail (%6), Kenya (%4) ve Kolombiya (%4) gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerince ithal edilen kesme çiçekler sırası ile gül (%19), karanfil (%15), kasımpatı (10), orkide (%4) ve glayöl (%0.5)'dür. Ülkemizde süs bitkisi üretimi yapılan iller arasında 3900 da ile İzmir ilk sırada yer almaktadır. Bunu Ankara (2019 da), Antalya (1708 da) ve İstanbul (1482 da) izler. Kesme çiçek üretiminde İzmir (2777 da), Antalya (1477 da) ve Yalova (420 da) ilk üç sırada yer alır. 160

166 161

167 H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık Elazığ ilinin büyükbaş hayvan varlığı tarihi itibarıyla dir. Bu hayvan varlığının ırklara göre dağılımı ise şöyledir: Tablo H.10: Kültür Irkları Irkı Hayvan Sayısı Yüzdesi Simental Montofon Holstein Jersey Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Tablo H.11: Kültür Melezi Irkları Irkı Hayvan Sayısı Yüzdesi Simental Melezi Montofon Melezi Holstein Melezi Jersey Melezi ve Diğer Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Kültür ve Melezi Irklarının genel toplamı aşağıda verilmiştir. Hayvan Sayısı Yüzdesi Genel Toplamı Büyükbaş hayvancılığın yoğun olduğu bölgeler; Akçakiraz, Yurtbaşı, Yazıkonak, Bahçekapı ve Kuyulu köyleridir. İlimizde besi hayvancılığı süt inekçiliğinden daha fazla yapılmaktadır. Bu nedenle et üretimi süt üretiminden daha fazladır. Tablo H.12:Büyükbaş İşletmelerin Kapasitelerine Göre Dağılımı 1-5 baş 6-10 baş baş baş baş baş 201 ve üzeri Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Üretimin değerlendirilmesine yönelik ilimizde 5 adet mezbaha ve 9 adet parçalama ve işleme tesisi bulunmaktadır. Süt işleme tesisi ise 4 adettir. İlimizden canlı hayvan ihracatı yapılmamaktadır. Elazığ İlinde Yetiştiriciliği Yapılan Sığır Irkları - Kültür Sığır Irkları - Holştayn Alçak arazi sığırlarından olan siyah-beyaz alaca sığır ırkı değişik ülkelerde değişik isimlerle tanınır. Türkiye de yer yer Holştyan ve Hollanda ırkı deyimleri kullanılmaktadır. Türkiye de sistemli siyahbeyaz alaca sığır ırkı yetiştiriciliği 1958 yılında başlanmıştır. 162

168 Holştaynlar: sütçü yönünden yetiştirilen kültür sığır ırklarının en iri yapıya sahip olanlardandır. Holştayn sığırı tam bir sütçü kapasiteye sahiptir. Beden önden arkaya doğru yavaş yavaş genişlik ve derinlik artar. Tüyler kısa ve parlaktır. Sağlam bir kemik yapısı vardır. Uzun ve belirgin süt damarları vardır. Memeleri şişkin ve büyüktür. Holştaynlarda renk siyah-beyazdır. Bu renkler bedenin her tarafına dağılmıştır. Holştaynlar dünyada en iyi sütçü ırk olarak yetiştirilmektedirler. Irkın kendisini göstermesi için çok iyi bir bakım-beslemeye gerek yoktur. Yıllık ortalama 5000 litre süt vermektedirler. Jersey : İngiltere ve Fransa arasındaki kanal adaları sığır ırklarından birisidir. İsmini anavatanı olan Jersey adasından almıştır. Jersey ırkı dünyada pek çok ülkeye yayılmıştır. Türkiye ye ilk olarak 1958 yılında getirilmiştir. Jersey ırkı inekler sütçü sığır ırklarının en ufak yapılısıdır. Ergin ineklerde ortalama ağırlık 400 kg civarındadır. Jerseylerde renk açık kahverenginden siyaha kadar değişir. En yaygını geyik rengidir. Baş, boyun, omuz ve butlarda kıllar daha koyu renklidir. Burun ve meme siyah olup etrafında beyaz bir halka vardır. Jerseyler sütçü tipinin en güzel örneğine sahip zarif ve estetik hayvanlardır. Meme yapısı ve meme bağlantıları yönünden sütçü sığır ırkları arasında en seçkin özelliğe sahiptir. Jerseyler hassas ve asabidirler. Jersey ırkları sütü üretebilmek için en ekonomik hayvanlardır. Ufak yapıları nedeniyle yaşama payı ihtiyaçları daha düşüktür. Adaptasyon kabiliyeti yüksektir. Doğum ağırlığı 20 kg civarında olup bakımda çok titiz olunması gereklidir. Erken gelişirler ve 1 yaşına gelen Jerseyler sıfata tabii tutulabilirler. Jersey, süt yağı oranı en yüksek olan sütçü inektir. Orta düzeydeki şartlarda % 5 yağlı 3000 litre süt verirler. Sütteki kuru maddeler oranı yüksek olup %15 kadardır. Esmer veya Montafon Irk : Anavatanı İsviçre dir. Bu ırk İsviçre de 1000 yıldan beri saf olarak yetiştirilmektedir. Türkiye ye Cumhuriyetin kurulmasından hemen sonra 1925 yılında getirilmiştir. Anavatanı Avusturya olan montafon ırk, montafon bölgesindeki ufak yapılı yerli sığır materyalinin seleksiyonu ve İsviçre den getirilen esmer ile melezlemeler sonucu oluşmuştur. Avusturya sığırının %15 ini teşkil ederler. Türkiye ye Cumhuriyetin ilk yıllarında getirilmiş olup ve hem saf yetiştirme hem de melezlenmede kullanılmıştır. Ülkemizde ilk olarak montafon ismi kullanılmış ve sonradan ithal edilen esmer ırka bile montafon denilmiştir. Bu ırkın bütün özellikleri İsviçre esmeri ile aynıdır. Esmer ırkta renk değişik tonda olmak üzere esmerdir. Gümüşi griden siyaha yakın koyu esmere kadar değişir. Sırtta açık renkte bir ester çizgisi vardır. Kulak içinde tüyler çoğunlukla uzun ve beyazdır. Burun ucu, kuyruk ucu, dil ve boynuz uçları siyahtır. Vücut yapısı sağlam, kuvvetli, adaleli, iri ve harmonik bir yapıya sahiptir. Vücut ağırlığı ortalama 600kg dir. Meme yapısı ve memenin karın duvarına bağlantısı sağlamdır ve uyumludur. Süt verimi lt tir. Sütteki yağ oranı %3,8 civarındadır. Esmer ırk sığırlarda et verimi yönü son yıllarda giderek önem kazanmıştır. Doğumdan itibaren besiye alınan erkek hayvanlar 500kg ağırlığa ulaşınca kesime sevk edilirler aylık beside günlük canlı ağırlık artışı 900 gramı bulur. Simental : Simental ırkının vatanı İsviçre dir. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde et üretimi yetersizliğinden dolayı Simental genotipi kullanılmaktadır. Türkiye ye Simental genotipi cumhuriyetin ilk yıllarında Macaristan dan ithal edilen Bonihad sığırı ile gelmiştir. Simental ırkta renk sarı-beyaz yada kırmızı beyaz alacadır. Baş genellikle beyaz olup üzerinde sarı veya kırmızılıklar bulunabilir. Yetiştirmede koyu renkli olması iyidir. Sağlam konstitisyonludurlar, dağ şartlarına uyumludurlar. Bu nedenle Simentallerin tırnak yapıları iyidir, sırt uzun ve kuvvetli, göğüs geniş ve derin, sağrı dengeli ve kaslar gelişkindir. Vücut ağırlığı ergin dişilerde 650 kg dir. Simental ırkının ilk buzağılama yaşı aydır ve hayatı boyunca ortalama 5 buzağı verirler. Doğum ağırlığı ortalama 40 kg dir. Simentallerde güç doğum ve erken yaşta mortalite oranı yüksektir. 163

169 Güç doğum oranı %3,5 dir. Süt verimi 4000 litredir ve yağ oranı ise %4 dür. Enstantif beside süt kesiminden itibaren 400 gün kadar süren besi döneminde günlük ortalama canlı ağırlık artışı 1kg kadardır. Et randımanı ise %55-60 civarındadır. Yerli Sığır Irkları Yerli Kara : Adı gibi kendi de karadır. Orta Anadolu'ya yayılmıştır. Alçak boyludur ama bedeni uzun yapılıdır. Ufak, kara tırnaklıdır. Memeleri ve meme başları ufaktır. Memeler tüyle örtülü olabilir. Laktasyon süresi 250 gündür. Süt verimleri 1000 litredir ve süt yağı oranı % 4 dür. Ergin canlı ağırlığı ortalama 300 kg dır. Doğu Anadolu Kırmızı: aşadığı bölgeden ve renginden dolayı bu adı almış: Doğu Anadolu'da yayılmıştır. Rengi açık kırmızıdan kestane rengine kadar değişir. Bedeni ve göğsü dar yapılıdır. Doğu Anadolu'nun sert iklimine uymuş bir hayvandır. Geç gelişen bir ırktır. Yediğimiz etler çoğunlukla bu hayvanın etleridir. Ufak yapılı bir hayvandır ama iyi besi tutar. Laktasyon süresi 200 gündür. Süt verimleri 1500 litredir ve süt yağı oranı % 3,45 dir. Ergin canlı ağırlığı ortalama 350 kg dır. Boz Irk : Açık renklidir. Gümüş rengi denilebilir. Bazıları koyu kül rengine doğru koyulaşmıştır. Boğaları koyu renklidir, gözlerinin etrafında siyah bir halka vardır. Oldukça iri yapılıdırlar. Meme, boynuz uçları ve tırnakları koyu renklidir. Boynuzları öne doğrudur. En önemli özelliği, sağlam vücut yapısı ve çok iyi besi tutmasıdır. Laktasyon süresi 220 gündür. Süt verim ortalama 1000 litredir. Sütteki yağı oranı % 3,93 dür. Ergin canlı ağırlığı ortalama 400 kg dır. Büyükbaş Hayvancılık Yapılan Bölgeler İlimizde küçük çaplı işletmelerde yapılan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği genel olarak bütün köylerde yapılmaktadır. Bunu sınıflandırmak mümkün değildir. Ancak İlimiz Merkezinde büyük çapta besicilik yapılan yerleşim merkezleri aşağıdaki harita üzerinde kırmızı kutucucuk ile işaretlenmiştir. Harita H.1:Büyükbaş Hayvancılık Yapılan Bölgeler 164

170 H Küçükbaş Hayvancılık Elazığ ilinde ilçeler dahil toplam civarından koyun ve keçi mevcudu bulunmaktadır. Koyun ırkı olarak genel olarak Akkaraman ve kısmen ise Mor karaman ırkları bulunmaktadır. Keçi ırkı olarak ise kıl keçisi ve kıl keçisi melezi bulunmakla birlikte keçi yetiştiriciliği fazla yer tutmamaktadır civarında keçi varlığımız bulunmaktadır. Kilis ve Halep keçisi yetiştiriciliği yapan ilimizde 5 adet işletme mevcut olup, bu işletmelerde yaklaşık olarak civarında keçi bulunmaktadır. Alman yapağı merinosu ve tiftik keçisi ilimizde bulunmamaktadır. İlimizdeki meraların azlığı nedeniyle merası olan illere yaz aylarında göç eden bir yetiştirme tarzı yani Göçer Hayvancılık mevcuttur. Koyun ve keçilerin sütü tulum peyniri veya salamura peynir olarak değerlendirilmektedir. Üretim yine ülkemiz sınırlarında tüketime sunulmaktadır. Yani ihracat yapılmamaktadır. H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) Elazığ ilinde ticari ve köy kanatlı hayvancılığı olmak üzere iki ayrı üretim bulunmaktadır. Ticari kanatlı hayvan yetiştiriciliği ile ilgili hayvan sayıları aşağıdaki gibidir: Tablo- H.13: Ticari Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği İle İlgili Hayvan Sayıları Broiler Tavuk Yumurtacı Tavuk Broiler Hindi Bıldırcın Kümes Sayısı Kapasite Kümes Sayısı Kapasite Kümes Sayısı Kapasite Kümes Sayısı Kapasite Ticari Damızlık Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Etlik tavuk yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı köylerimiz; Tadım, Ballıca, Yedigöze, Yurtbaşı, Gümüşbağlar, Bağlarca, Öksüzuşağı, Sarıtosun, Güntaşı, Uzuntarla, Sarıçubuk, Çağlar, Avcılı, Hamantepe ve Sün köyleridir. Yumurta tavukçuluğunun yoğun yapıldığı köylerimiz; Göl, Sedeftepe, Harmantepe, Beşik, Karasaz, Doğankuş, Kıraç ve Çağlar köyleridir. İlimiz Merkez Göl Köyünde faaliyet gösteren Umut Tavukçuluk San. Tic. A.Ş. ye ait katı atık kurutma ünitesi bulunmaktadır. İlimizde yetiştirilen etlik tavukların büyük bir kısmının kesimi Malatya ilinde bulunan Öznesil, Seher ve Ceyhan Piliç şirketlerinin kesimhanelerinde yapılmaktadır. Tablo H.14: Elazığ İlinin Köy Tavukçuluğu Tavuk Hindi Ördek Kaz Güvercin Toplam Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Elazığ İlinde Yetiştiriciliği Yapılan Koyun ve Keçi Irkları Akkaraman Koyunu : Türkiye koyun varlığımızın yarısına yakınını ( % 44) bu ırk oluşturur. Akkaramanlar da vücut beyaz renkli yapağı ile örtülüdür. Bölge şartlarına adapte olmuş, açlığa, kuraklığa ve kötü hava şartlarına dayanıklıdır. Et verimleri az ve et kalitesi düşüktür. Ancak bakım ve besleme şartları düzeltilerek et verimleri artırılabilir. Yağlı kuyrukları yerli ırkımız olup kuyruk ağırlıkları 4-6 kg kadardır. Ancak 12 kg'a kadar ulaşanları da vardır. Anaç koyunlarda canlı ağırlık kg, süt verimi kg, kirli yapağı verimi 1,5-2 kg'dır ve her 100 koyundan kuzu alınmaktadır. Süt kesiminden sonra 3 aylık besleme ile kg karkas verebilir. 165

171 Kıl Keçisi : Uzun süreden beri Anadolu da yetişmekte olup, iklim ve çevre şartlarına uyum sağlamış, hastalık ve kötü çevre koşullarına dayanıklı, zayıf meralardan yararlanabilen hayvanlardır. Renkleri genelde siyah olmakla birlikte kahverengi, kurşuni, açık sarı ve sarımsı hatta beyaz renkli olanlara rastlanır. Kıl keçileri gün sağılır ve kg süt verirler g kıl verimleri vardır. Son zamanlarda yapılan besi denemesinde kıl keçilerinin gelişme hızının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Kıl keçiler kombine verimli yetersiz bakım ve besleme ile her türlü iklim koşullarına çok iyi uyabilen dayanıklı bir ırktır. Dölverimi çok yüksek değildir bir doğumda genellikle bir oğlak elde edilir. Laktasyon süreleri gün ve laktasyon süt verimleri kg arasındadır. Sütteki yağ oranı %5-5.5 arasındadır. Keçilerde canlı ağırlık kg, tekelerde kg dır. Kıl verimi tekelerde 1-2 kg, keçilerde kg arasındadır. H Su Ürünleri Elazığ ili sınırları içinde bulunan su ürünleri işletmeleri 146 adet olup, 2012 yılı toplam üretim kapasitesi ton dur. Elazığ ilinde bulunan üç adet alabalık havuz işletmesinde 50 ton/yıllık yetiştiricilik yapılmaktadır. Ayrıca (bir milyon), (beş milyon), (yirmi milyon) ve (üç milyon) adet yavru/yıl kapasiteli dört adet üretim belgeli kuluçkahanemiz mevcuttur. Tablo- H.15: Elazığ İlinde Yetiştiricilik Yapan İşletmelerin Yıllara Göre Toplam Kapasiteleri Türler Alabalık(Ton/Yıl) Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Tablo H.16: İlimizdeki Su Ürünleri İşletmelerinin Dağılımları Yerler Adet Kapasite (Ton/Yıl) Keban Ağın Baskil Kovancılar 1 5 Merkez Palu 1 20 TOPLAM Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) Tablo H.17: İlimizdeki Alabalık İşletmelerinin Tipleri, Üretim Adetleri Ve Kapasiteleri İşletme Tipi Adet Üretim Miktarı Ağ Kafes Ton Ağ Kafes -Kuluçkahane Ton Adet Havuz-Kuluçkahane 1 25 Ton Adet Havuz 2 25 Ton Kuluçkahane Adet TOPLAM Ton Adet Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2011) 166

172 Elazığ ilinde Keban Alabalık A.Ş. tarafından kurulan ve onay numarası alan alabalık işleme tesisinde işlenen alabalıkların AB ülkelerine ihracatı yapılmaktadır. H Kürk Hayvancılığı İlimizde kürk hayvancılığı ile ilgili işletme bulunmamaktadır. H Arıcılık Ve İpekböceği Yetiştiriciliği Elazığ ilinde Arıcılık yapan İşletme Sayısı : 505 Elazığ ilinde Arılı Kovan Sayısı : adet Elazığ ilinde Bal Üretimi : ton Elazığ ilinde Bal Mumu Üretimi : 50 Ton İlimizde çam balı üretimi bulunmamaktadır. Ayrıca yaş koza üretimi de yapılmamaktadır. H.3. Organik Tarım İlimizde 3000 adet tavuk ile organik yumurta üretimi ve 70 da alanda buğday üretimi yapılmaktadır. Ayrıca 2936 adet tavuk ile organik yumurta üretimine ve 2 da'lık sera alanında sebze üretimi için kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna üreticilerimiz müracaat etmiş durumdadırlar. Bu üretimler şu anda geçiş sürecindedir. H.4. Tarımsal İşletmeler İlde adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerin tamamına yakını aile işletmesi şeklindedir. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %77'yi bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %20 ile yalnızca bitkisel üretim yapan işletmeler ve %3 ile de yanlızca hayvansal üretim yapan işletmeler izlemektedir. Grafik- H.1: Elazığ İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı 167

173 Tablo - H.18 : Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim Biçimi Arazi Büyüklüğü (Da.) Arazisi Olmayan İşletme Sayısı Arazi (da) Yalnız Kendi Arazisini İşleyenler Başkasından Arazi Tutup Başkasına Arazi Vermeyenler Kendi Arazisi Olmayan İşletmeler Kiracı Ortakçı A B A B A B A B Toplam A-İşletme Sayısı B- Arazi Miktarı (Da) Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü H.4.1. Kamu İşletmeleri İlimizde bulunan kamuya ait fidan ve tohum işletmelerinin üretim miktarları aşağıdaki gibidir: İl Müdürlüğü Fidanlığı : 95 Dekar Alanda ; Şeftali 3600 Adet Erik 175 Kiraz 1875 Vişne 175 Badem 1125 Elma Toplam : Adet Fidan üretimi yapılmıştır. 280 Dekar Alanda Yapmış olan Tohumluk Üretimi: 60 Ton Bülbül 89 Arpa 10 Ton Kızıltan-91 Buğday olup, İlimizdeki çiftçilerimize dağıtılmıştır. H.4.2. Özel İşletmeler İlimizde bulunan kayıtlı özel fidan ve tohum işletmelerinin üretim miktarları aşağıdaki gibidir: El-Tarım Fidanlığı : 25 Dekar Alanda ; Kayısı 1800 Adet Armut 1000 Kiraz 600 Vişne 2000 Elma Toplam Adet Fidan Üretimi Yapılmıştır. 168

174 H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı Tarımsal ilaçlarda aranan en önemli özellik, zararlı hayvan ve böceklere karşı çok zehirli olması ve bitki hastalıklarını yok etmesidir. Aynı zamanda memelilere, sıcak kanlı hayvanlara, özellikle insanlara karşı az zehirli yada zehirsiz olması istenir. Bunların bir kısmı uygulandıkları bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kala bilen, tüm canlıların vücudunda birikebilen zehirlerdir. İnsanlar, beslenmek, gittikçe artan nüfusa yetecek besini üretmek ve bütün olanaklarını kullanarak bunları zararlı ve hastalıklardan korumak için çalışmaktadırlar. Harcanan bu büyük çabanın doğurduğu sorunlar, gittikçe artan ilaç artıkları ve çevre bulaşmasıdır. Tarımsal ve tarımsal olmayan amaçlar için bugün milyonlarca ton tarım ilacı, milyonlarca dönüm araziye uygulanmaktadır. Bunların büyük bir kısmı uygulama yerlerinden başka yerlere gitmekte ya da taşınmaktadır. Organik klorlu bileşikler toprakta ve çevrede uzun zaman parçalanmadan kalabilirler ve hayvansal yağlarda birikebilirler. Et, balık, kümes hayvanları, süt ve mamüllerinde önemli miktarda ilaç kalıntısı mevcuttur. Hayvansal ürünlere ilaçların doğrudan uygulanması az olduğuna göre, bu ürünlerdeki ilaç varlığı bu ilaçların çevrede bulunmaları sonucudur. Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğu zaman önemli sakıncalar doğurur. Eğer bir pestisit; bakteri, fungus, güneş ışığı yada kimyasal yollarla yapısı bozulmamışsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafından alınabilir. Tarım ilaçları doğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitki üzerine veya tohum ilaçlaması şeklinde tohumluk üzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir kısmı toprak yüzeyine düşer. Toprağa düşen ilaçlar toprak tipi, çözülebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olarak toprak içinde zamanla hareket edebilirler. Tablo - H.19: Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık Durumları Kalıcılık Durumu Süre Pestisit Grubu Kalıcı değil 1-12 Hafta Organik fosforlular ve karbomatlar Orta derecede kalıcı 1-18 ay 2,4-D, Atrazin ve diğerleri Kalıcı 2-5 yıl Klorlu Hidrokarbonlar Devamlı kalıcı Hiç bozulmadan Civa, Arsenik ve kurşun bileşikleri Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2009) Pestisitler toprakta iki yolla dağılır: a- Çözünerek ve drenaj sularına karışarak sürüklenme yoluyla b- Mikroorganizmaların bio kimyasal etkileri sonucu hidroliz ve oksidasyonla bozulup çözülebilir bileşikler teşkil ederek karbon gazı ve amonyak çıkartıp basit bir mineral yapıya dönüşmek suretiyle. Pestisitlerin topraktaki kalıntıları aşağıdaki sonuçlara yol açar: a- Kirlenmiş toprakta yetişen ürünler, pestisit kalıntılarını kökleriyle topraktan alacaklarından, insan ve hayvanlar için yem ve gıda maddeleri olarak kullanılacak olanlar azda olsa kalıntı içerirler. b- Toprak mikroorganizmalarının kısmen yada tamamen yok olmasına neden olurlar. c- Toprak verimliliğini arttırmada önemli bir rol oynayan solucanlarda, topraktan pestisit kalıntılarını doğrudan alacaklarından önemli zarar görürler. d- Pestisitler topraktan süzülerek yer altı sularına veya buharlaşma ile atmosfere karışabilirler. Pestisit kullanımı ile ilgili olarak çiftçilerimiz; gerek sözlü (Köy ziyaretleri, eğitim seminerleri), gerekse yazılı (Broşürler, çiftçi mektupları, ilanlar) biçimde uyarılmıştır. Ayrıca 2009 yılı itibarı ile tarımsal 169

175 ilaçların reçeteli satış uygulanmasına geçilmiş olması, çok büyük oranda pestisit kalıntısının önüne geçilmiştir. H.5.2.Gübre Kullanımı İlimizde Tarım amacıyla kullanılan Gübreler cins olarak Kalsiyum Amonyum nitrat, Amonyum nitrat, Üre ve kompoze gübrelerdir. Çiftlik Gübresi ise sebze yetiştiriciliğin de daha fazla kullanılmaktadır. Gübreler : Gübre, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzeme, Koyun, at, inek gibi hayvan atıkları, saman ve diğer bitki artıkları binlerce yıldan beri doğal gübre olarak kullanılmaktadır. Eskiden toprağın asitliğini azaltmak ve kalsiyum temin etmek için kireçli maddeler kullanılmıştır. Kullanılan ilk kimyevi gübreler, sodyum nitrat ve kemikler olmuştur. Bugün doğal ve yapay gübrelerin her ikisi de değişik şekillerde elde edilmektedir. Bitkinin beslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor ve potasyum tarafından sağlanır. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot (N), fosfor pentoksit (P2O5) ve potas (K2O) olarak ifade edilir. Yapay gübrelerin ticari ambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Karışık gübrelerin bileşimi ekseriya gübre ambalajlarının üzerindeki bir seri numara ile belirtilir. İlk sayı azotun yüzdesini, ikinci fosfor pentaoksidin yüzdesini ve üçüncü de potasyumun yüzdesini belirtir. Böylece şeklinde işaretlenmiş bir karışık gübre % 5 azot,% 10 fosfor pentaoksit ve % 10 potasyum içerir. Bu tip gübreler NPK olarak da bilinen kompoze gübrelerdir. Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini bir arada bulunduran gübrelerdir. Kompoze gübredeki sayılar kullanım amacına göre farklı olabilirler. Bu tip gübrelerin yapraklara püskürtülerek uygulanan çeşitleride vardır. Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum yok demektir. Bitkiler karbon, hidrojen ve oksijeni, hava ve sudan; diğer bütün besinleri ise topraktan temin ederler. Bitkinin en çok ihtiyaç duyduğu besinler, kalsiyum, azot, fosfor, magnezyum, potasyum ve kükürttür. Topraktaki besleyici mineraller bir noktaya kadar bitkilerin ihtiyacını karşılıyabilir. Bir süre sonra ihtiyaca uygun olarak takviye yapmak gereklidir. Gübre katı, sıvı ve eriyik olarak uygulanabilir. Beslenme Eksikliğinin Belirtileri: Azot : Büyüme engellenir, bitkinin rengi sararır. Yaprak uçları bitkinin altındaki yapraklarından başlayarak kızılkahve olur. Fosfor: Kök gelişmesi engellenir, saplar uzar, bitkinin olgunlaşması gecikir. Bitkinin rengi morarır. Potasyum: Yaprak uçları kavrulur, sararır, saplar zayıflar. Meyve çekirdekleri kuruyup büzülür. Kalsiyum: Yaprak uçları tarak dişi gibi parçalanır. Uç tomurcuklar ölür, çiçekler olgunlaşmadan taç yaprakları ölür. Magnezyum: Yapraklar ince ve gevrek olurlar; uçlarında ve damar aralarındaki renkler, soluk sarı yeşile döner. Kükürt: Bitkinin alt kısımlarındaki yaprakları sararır, kökler ve sapların çapları küçülür. Bor: Uç tomurcuklar açık yeşildir. Köklerde koyu lekeler görülür. Saplar çatlar. Bakır: Bitkilerin renkleri ağarır. Demir: Yapraklar sararır. Fakat damarlar yeşil kalır. Yapraklar yukarı doğru kıvrılır. Mangan: Bozulmalar demirdekine benzer. Yapraklarda ölü dokular görülerek, yaprağa pürüzlü bir görünüş verir. Molibden: Azot eksikliği gibidir. 170

176 Çinko: Uç yaprakları çok küçülür. Yapraklar ölü bölgelerde benekli hale gelir. Tomurcuk oluşumu azalır Doğal ve Yapay Gübreler : Doğal gübreler (organik)doğal gübrelerden en önemlileri; ahır gübresi, kompostlar ve yeşil gübredir. Doğal gübreler bitki ve hayvanlardan sağlanır. Bunların en önemlisi guano denilen kurutulmuş kuş gübresidir. Bu gübrede % 12 azot ve % 12 fosfor pentaoksit vardır. Bütün doğal gübreler azot ve fosfor temin ederler. Fakat sentetik gübrelerden daha pahalı oldukları için, modern ziraatte çok az kullanılırlar. Bununla beraber doğal gübreler daha yavaş tesirli oldukları, suda daha az çözündükleri için, yeni filizlerin köklerine zarar vermezler. Bu özellikleri dolayısıyla yetiştiriciliğinde tercih edilirler. Doğal gübrelerin bir diğer katkısıda toprak yapısını düzeltmesidir. Bunların içinde bulunan mikroskobik canlılar toprağın işlenmesine yardımcı olurlar ancak bu tip gübrelerin yanma olarak adlandırılan bekletilme işlemi yapılmadan kullanılması zararlı ve tehlikelidir, gibi bitki besin elementleri dolayısıyla, toprağı besin maddelerince zenginleştirir. Toprağa humus vererek de toprağı ıslah eder. Ahır gübresi, toprağın işlenmesini kolaylaştırır. Toprağın su tutma kabiliyetini ve havalanmasını arttırır. Genel olarak mahsul artışında gübre faktörü, % 40 gibi bir artış sağlar. Toprağa verilen gübrenin ilk üç sene verim üzerine tesir ettiği, üç seneden sonra da bu tesirin giderek azaldığı tespit edilmiştir. İçinde bulunan besin maddelerinin büyük bir kısmı ziyan olmaktadır. Onun için ahır gübresinin saklanması çok önemlidir. Ahır gübresini gayet sıkı bir yığın halinde biriktirip, içine hava girmesine mani olacak şekilde sıkıştırmak, üstünü toprak ile kaplamak masrafsız ve en pratik bir muhafaza yoludur. Kompostlar : Çiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir araya toplanıp, gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde edilir. Çiftlikteki bitki ve hayvan artıkları takriben 30 cm yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve sıkıştırılır. Bunun üzerine 5-15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi, yoksa toprak veya odun külü yayılır. Bunu takiben yine 30 cm'lik bitki artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5-15 cm toprak veya odun külü ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığma yukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en üste toprak serilir. Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile bir veya iki defa alt üst edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompost gübre kullanılmaya hazır bir hale gelir. Sanayii şeklinde kompostlama da mümkündür ve farklı çeşitleri vardır. Kompostlama aslen bir fermantasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiye ayrılmaktadır. Yeşil Gübreler : Ekilmiş bir mahsulün hasat edilmeden, toprağı ıslah etmek maksadıyla, toprağa gömülmesine yeşil gübreleme ve bu maksat için kullanılan bitkilere ise yeşil gübre adı verilir. Yeşil gübre bitkileri, toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir. Bünyelerinde bulunan besin maddeleri de toprağa geçer. Toprağın yapısı düzelir. Yeşil gübrelemede, daha ziyade fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş yoncası gibi havanın azotundan istifade ederek, köklerinde azot biriktiren ve bu sebeple toprağı azotça zenginleştiren bitkinin seçilmesi en uygundur. Yapay Gübreler (Kimyasal) : Yapay gübreler, sıvı ve katı halde bulunur. Genellikle taşınması ve depolanması kolay olduğundan, katı ve granül haldekiler tercih edilir. Eskiden kimyevi gübreler toz halinde yapılmaktaydı. Toz halindeki gübreler çok nem çekici ve taşınması zor olduğundan terk edilmiştir. Sıvı gübreler ise gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Gübreleme, genellikle ilkbaharda yapılır. Fakat kışın hafif ve yağışlı geçtiği bölgelerde sonbaharda yapılmaktadır. İstenirse ekstra olarak bitkinin büyüme mevsiminde katı gübre, mevsim ortasında ise sıvı gübre kullanılır. Uçucu özellikte olan gübreler, toprak altına konur. Bitki köklerinin, toprağın 171

177 derinliklerine gitmesi sağlanır. Toprağın yapısına ve yetiştirilen bitkinin çeşidine göre azot, fosfor ve potas ihtiva eden yapay gübrelerin dekara verilecek miktarları hesap edilir ve buna göre verilir. Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. Bunlardan amonyak sıvı, diğerleri ise katı olup, amonyaktan elde edilirler. Kalsiyum nitrat ve potasyum nitratın dışındaki bütün azotlu gübreler toprağı asidik yaparlar. Fakat bu asitlik uygun kireçleme ile kolaylıkla düzeltilebilir. Amonyak : İçinde % 82 azot ihtiva eden amonyak, normal sıcaklıkta bir gazdır ve basınç altında taşınmalıdır. Amonyak gazı direkt gübre olarak kullanılacağı zaman, toprağın cm kadar altına gönderilir. Böylece buharlaşıp gitmesine mani olunur. Sıvı amonyak, amonyak gazının suda çözünmesi ile elde edilir. Bu durumda % azot ihtiva eder. Sıvı amonyağın buhar basıncı az ve taşınması kolaydır. Ayrıca toprağın derinliğine gönderilmesine gerek yoktur. Amonyağın oksitlenmesiyle elde edilen nitrik asit, amonyakla birleştirilerek amonyum nitrat elde edilir. Amonyum nitrat % 32-33,5azot ihtiva eder. Çok geniş bir kullanma sahası ve pek çok ürüne faydası vardır. Yalnız pirinç yetiştirilmesinde kullanılmaz. Çünkü su baskını olan sahalarda mikrobik denitrifikasyon işlemi ile nitrat, azot gazına dönüşür ve kaybolur. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile karıştırılarak satılır. Üre : İçinde azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir. Amonyak ile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde edilir. Toprakta hızla amonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten kararsız olup, amonyak gazı salıverir. Amonyak kılcal kökleri tahrip ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınına konulmaz. Fosfatlı gübreler : Fosfatlı gübrelerin imalinde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal trikalsiyum fosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlar ve tomas çelik üretim konverterlerinden çıkan cüruflardır, doğal fosfat yataklarının en önemlileri Amerika'da ve Fas'ta bulunmaktadır. Bu fosfatlar ince bir şekilde öğütülerek başka işlem yapılmadan asidik topraklara kullanılabilir. Süperfosfatlar : Süferfosfatlar, doğal fosfatlar üzerine sülfat asidi etkisiyle meydana getirilir.trikalsiyum fosfat Ca3(PO4}2 suda çözünmez, dolayısıyla bitkiler tarafından emilmesi mümkün değildir.. Trikalsiyumfosfatın sülfat asidi ile muamelesinden suda çözünebilen monokalsiyum fosfat elde edilir, buna süperfosfat denir.en çok kullanılan fosfatlı gübre % fosforpentaoksit (P2O5) ihtiva eden normal süperfosfattır. % fosforpentaoksit ihtiva eden zenginleştirilmiş süperfosfat gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Fosfor yüzdesi zengin olan fosfat gübreleri yalnız başına kullanıldığı gibi diğer gübrelerle karıştırılarak da kullanılır. Amonyum fosfat : Azot ve fosfor gibi iki faydalı elementi ihtiva etmesi bakımından çok önemlidir. Monoamonyum fosfat ve diamonyumfosfat olmak üzere iki çeşittir. Amonyum fosfat üretmek için önce trikalsiyum fosfattan, elektrik fırınında fosfor elde edilir. Fosfor su buharı ile muamele edilerek fosfat asidi haline çevrilir. Fosfat asidi (H3PO4)nin uygun miktardaki amonyak ile muamelesi neticesinde amonyum fosfat elde edilir. Bu işlemler fazla miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç gösterir. Amonyum fosfat gübreleri % azot, % 48 civarında fosfatpentaoksit ihtiva ederler. Potasyumlu gübreler : Bütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu, esas itibariyle (% nisbetinde) gübre olarak kullanılırlar. Potasyum ihtiva eden yatak ve kayalardan üretilerek zenginleştirilir ve gübre şekline getirilirler. Potasyum tuzlarının üretimi: Denizlerdeki oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularında biriktirilerek çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de doğal olarak kaya tuzu gibi yataklar meydana gelir. Kompoze Gübreler: Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini bir arada bulunduran gübrelerdir. Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum 172

178 ise yok demektir. Kompoze gübreler birkaç çeşit bitki besin maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri ayrı ayrı alma taşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımı daha az emek ve zaman harcandığı için ekonomi ve kolaylık sağlar. H.5.3. Toprak Kullanımı: Erozyonun Tanımı : Erozyon (toprak aşınımı), toprağın aşınmasını önleyen bitki örtüsünün yok edilmesi sonucu koruyucu örtüden yoksun kalan toprağın başta su ve rüzgarın etkisiyle aşınması ve bulunduğu yerden başka yerlere taşınması olayıdır. Erozyonun başlıca nedeni, toprağı koruyan bitki örtüsünün yok olmasıdır. Arazi eğimi, toprak yapısı, yıllık yağış miktarı, iklim faktörleri, bitki örtüsü, toprak ve bitkiye yapılan çeşitli müdahaleler, erozyonun şiddetini belirleyen öğelerdir. Yapıcı Unsurlara Göre Erozyon Çeşitleri : Özellikle ülkemizde tahribatı büyük boyutlara ulaşan su erozyonu, erozyon çeşitleri içerisinde en önemlisidir. Erozyonundan sonra diğer erozyon çeşitlerini önem sırasına göre; rüzgâr, çığ, heyelan, deniz dalgaları ve buzullar olarak sıralayabiliriz. Su Erozyonu : Su erozyonu, erozyon çeşitleri içerisinde en yaygın ve en etkili olanıdır. Bunun için, toprak erozyonu denildiğinde akla su erozyonu gelmektedir. Türkiye topraklarının % 86'sında erozyon vardır. Böylece su erozyonunun etkilediği alan 66.9 milyon hektarı bulmaktadır. Yurdumuzdaki önemli can ve mal kayıpları su erozyonu sonucu meydana gelmektedir. Rüzgâr Erozyonu : Sert ve kuvvetli rüzgarla toprağın taşınması olayıdır. Rüzgar erozyonu sonucu verimli topraklar kaybolmakta, buharlaşmanın hızlanmasıyla toprak nemliliği azalmakta, bitki büyümesi yavaşlamakta, taşınan toprağın dolması sonucu ulaşım aksamaktadır. Ayrıca taşınan kum ve verimsiz toprak, üretken tarım topraklarını kaplayarak, tarım yapılamaz hale getirmektedir. Erozyonun Nedenleri Erozyonun nedenlerini temel olarak 8 bölüm halinde incelemek mümkündür. Bunlar; a. İklim b. Topoğrafya c. Jeolojik yapı ve toprak yapısı d. Bitki örtüsü ve ölü örtü olarak sıralamak mümkündür. e. Orman alanlarının tahrip edilmesi, f. Meralarda aşırı otlatma, g. Yanlış arazi kullanımı, h. Dağınık ve düzensiz kırsal yerleşme şeklinde sıralanabilir. Verim kapasitesinin çok üzerinde ve düzensiz otlatılan meralarda ot örtüsünün tahrip olması yüzey erozyonunu arttırmaktadır. Mera kapasitesi aşıldığı andan itibaren, meradaki bitki örtüsü ve toprağın yapısı bozularak erozyona elverişli hale gelir. Meralarda, doğru otlatma mevsiminin seçilememesi ve ağır otlatma yapılması, meraların aşırı derecede tahrip edilmesine ve toprak yapısının bozulmasına neden olur. Dolayısıyla erozyonun kaynağı olarak vasfını kaybetmiş meraları otlandırma ve mera ıslahı çalışmaları yapılmakta olup bunun dışında ise topografyası bozuk ve yüksek meyilli arazilerde; - Tarlaları eğim doğrultusunda sürmeyerek eş yükselti eğrilerine paralel sürüm -Anız örtüsünün yakılması -Teraslama çalışmaları -Eğimli arazilere sekiler (taraçalar) yapmak, -Mevcut bitki örtüsünü korumak, -Ürünleri nöbetleşe ekmek, 173

179 -Meraları korumak, ıslah etmek ve iyileştirmek, -Vahşi sulama dediğimiz salma sulama yöntemlerinden uzaklaşılarak modern damla sulama metotlarına geçişini teşvik etmek için çiftçilerimizi bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır. Tablo H.20: 5403 Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Kapsamında Yapılan Tarım Dışı Kullanım Başvurularına Ait 2009 Yılı 1.Dönem (Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran Temmuz-Ağustos-Eylül- Ekim-Kasım-Aralık) Raporu Aylar Başvur u Sayısı İzin Verilen (ha) Mutlak Tarım Marjinal Tarım Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü (2009) Özel Tarım Ürün Sulu Kuru Kuru Sulu Sulu Kuru Dikili Tarım Toplam İzin verilme yen (ha) İrtifak Hakkı Verile n (ha) İzin Verilen Kanun Kapsamı Dışında bulunan Tarım Dışı Alanlar (ha) Genel Toplam (ha) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Toplam: Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam H. TARIM VE HAYVANCILIK - KAYNAKÇA - Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü - Elazığ İli Tarım Master Planı - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 174

180 I. MADENCİLİK Harita - I.1: İlimizin Maden Haritası I.1. Maden Kanunu na Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri Mermerler :Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen ve pazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerek Elazığ da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır. Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Maden karmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir. Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç ve dış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir. Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir. Elazığ Merkezde 2011 yılı itibari ile 33 adet, Arıcak İlçemizde 7 adet, Ağın İlçemizde 10 adet, Baskil İlçemizde 12 adet, Keban İlçemizde 6 adet, Palu İlçemizde 7 adet, Karakoçan İlçemizde 4 adet, Kovancılar İlçemizde 1 adet, Maden İlçemizde 5 adet olmak üzere, ilimizde toplam 85 adet Ruhsatlı Mermer Madeni sahası mevcuttur. Tuğla- Kiremit : Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammadde sıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim 175

181 yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek başına tuğla-kiremit yapımına elverişli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir. Sivrice Kamışlık Köyü, Molla Mevkii Sivrice Kavak Köyü Mevkii Kavaktepe Köyü, Adalar Mevkii Hacısam Muratbağı Köyü, Murat Nehri Mevkii Akmezra civarı Dörtbölük köyü civarı Çimento : Çimento; kireçtaşı, kil, traş ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlarda karıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimento fabrikaları kurulurken gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir. Kalker (Kireçtaşı); 1996 yılına kadar Ören Tepe den karşılanmıştır. Ancak bölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiş; fabrikaya 13 km mesafedeki, Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılması öngörülmüştür. Tras, fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki Gümüşkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir. İşletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığı belirtilmektedir. Traş ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşının hammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dışından getirilmektedir. Elazığ 2011 itibari ile merkez ve ilçelerde 4 adet marn, 24 adet kalker, 2 adet kireç, 3 adet pomza, 7 adet bazalt, 2 adet granüle ariyet malzemesi, Ruhsatlı Sanayi Madeni sahası mevcuttur. Seramik : Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarak işletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir. Flüorit : Flüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km sinde Keban Maagmatitleri ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42 ye kadar çıkmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre 604 ton görünen rezerv, 1800 ton da mümkün rezerv saptanmıştır. Keban Fluorit Sahası Yer : Elazığ-Keban Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 41 a3 y = x = Genel Jeoloji : Sahada şu birimler tespit edilmiştir. Bunlar alttan itibaren şist, merceksel kalker, siyenit porfir, örtü kalkerleri ve konglomeradır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme kalkerli şist-siyenit porfir kontağında oluşmuştur. Şistlerin üst yüzeyleri genellikle pirit ve fluoritle kabuk şeklinde kaplanmıştır. Cevher pratikte porfir içine girmez. Porfir kontağnda konsantre olur ve mesohidrotermal tiplidir. Ortalama tenör : % 40 dır. Görünür rezerv : ton. Mümkün rezerv : ton. 176

182 I.1.2. Metalik Madenler BAKIR 1- Maden- Anayatak, 2- Weiss Yatağı, 3- Mızırtepe Belirtisi, 4- Caferağa Bahçesi Belirtisi, 5- Şeyhgeltepe Belirtisi Sahaları 1. Maden Anayatak Sahası Yer : Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L42- a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadırlar. Pütürge- Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı, kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu, bindiren olistostromal Maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Anayatak ve çevresinde Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf, kireçtaşı mercekleri ve çamurtaşı yer alır. Faylanmalar ve ekaylanmalar sahanın önemli yapısal özelliğidir. Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde yer alır. Üstte merceğimsi masif sülfit kütlesi, altta ağsal ve dissemine cevher görülür. Başlıca cevher mineralleri; pirit, kalkopirit, pirotin, kübanit, manyetit, linneit, valleriyit, pendlandittir. Manyetit ve pirotin miktarı genellikle alt zonlara doğru artmaktadır. Cevher zonu, doğudan ve batıdan faylarla sınırlandırılmıştır. Kuzeydoğuda çamurtaşları güneybatıda da serpantinit ve gabro bulunur. Karul (1978) a göre %1,39 Cu tenorlu yatağın rezervi tondur. 2- Maden Weis Yatağı Sahası Yer : Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal Maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. 177

183 Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Weiss sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf, kireçtaşı mercekleri içeren çamurtaşları yer almaktadır (Erdoğan, 1977; Karul, 1978). Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde merceğimsi masif sülfid kütlesi şeklindedir. Çevresinde ağsal ve dissemine cevher görülür. Masif cevher kütlesi yatağa yakın durumdadır. Açık işletmede, yukarıdan aşağıya doğru kırmızı kumtaşı, limonitleşmiş zon, masif ve ağsal dissemine cevher içeren kloritleşmiş diyabaz şeklinde bir dizilim izlenir. Masif sülfid cevherin çamurtaşı ile olan dokanağı düzgündür. Başlıca cevher mineralleri pirit, kalkopirit, pirotin, sfalerit, manyetit, dijyenit, kovellin, markazit, linmeit ve bornittir (Çağatay, 1977). Cevher zonu batıdan ve doğudan faylarla sınırlandırılmıştır. Cevher kütlesi de kuzeyde çamurtaşlarının altına doğru incelip kamalanmaktadır. Balçık (1978) a göre %2,5 Cu tenorlu yatağın rezervi tondur. 3- Mızırtepe Belirtisi Yer : Elazığ-Maden-Mızırtepe Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji :Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme :Belirti sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer almaktadır (Karul, 1978). Cevherin bulunduğu kesimde yoğun bir tektonik izlenir. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde damarlar ve yer yer masif kalkopirit+ pirit+ pirotin mercekleri halindedir (Babba,1973; Karul, 1974/78) Hesaplanmış rezerv yoktur. Küçük bir volkanik kayaç yüzeylemesinde cevher izlenmiş ve büyük bölümü de tüketilmiştir. 4.Caferağa Belirtisi Yer : Elazığ-Maden-Caferağa Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. 178

184 Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme :Belirti sahasında; serpantinit, gabro, çamurtaşı ve mafik volkanikler görülmektedir. Cevherleşme volkanikler içindeki alterasyon ve bu alterasyon içindeki dissemine pirit ile çatlaklardaki malakit sıvamalarından ibarettir (Özer, Şengün 1970). Cevherleşme olarak 5x5m. Boyutlu limonitleşmiş bir volkanik blok içerisinde az manyetit ve pirit görülmüştür. 5- Maden Şeyhgel Tepe Belirtisi Yer : Elazığ-Maden-Şeyhgel tepe Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji :Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki filişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Sahada; başlıca serpantinit ve gabro ile bunları örten çamurtaşları yer alır. Mineralleşme olarak, belirti sahasının kuzey kesiminde bir kırık boyunca limonitleşme görülür.cevherleşme yoktur. 6. Domuztepe Mergentepe Belirtisi Yer : Elazığ-Maden-Domuztepe-Mergentepe Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, Guleman Grubuna ait serpantinit- gabro- diyorit ile Maden Formasyonuna ait diyabaz, lav arakatkılı çamurtaşı, kireçtaşı ile volkanik çökel karmaşığı yüzeylenmektedir. Serpantinit, gabro, diyorit sahanın güneyinde Maden Formasyonuna (volkanik çökel karmaşığı) bindirmiş olarak gözlenir. Kuzeyde ise Maden Formasyonu bunların üzerine uyumlu olarak gelir. Ayrıca sahada; diyabaz, çamurtaşı, radyolaritli seviyeler, spilit, bazalt ve kireçtaşı yer alır. GD Anadolu bindirme hattı ( m) yakınında olan sahadaki yapısal unsurlar bindirme hattına paralellik gösterir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme olarak, serpantinitlerdeki bazı fay zonlarında bakır cevherleşmesi, diyabazlarda kloritleşme ve zayıf limonitleşme ile diyabaz- çamurtaşı dokanaklarında yer yer malakit- azurit sıvamaları izlenmiştir. Serpantinitlerde fay zonlarındaki cevherleşmeler, Kısabekir ve Karaderede görülmüştür. KD- GB doğrultulu bir fay zonunda yer alan Karabekir cevherleşmesinden ortalama %6-7 Cu, %3-4 Zn tenörü tespit edilmiş ve cevher alınmıştır. Karaderede de iki fayda pirit- kalkopiritli küçük bir cevherli zon izlenmiştir. Çamurtaşı- diyabaz kontağında yapılan sondajlarda yer yer dissemine pirit- kalkopirit görülmüştür. %6-7 Cu, %3-4 Zn tenörlü ton cevher daha önce çıkarılmıştır. Sahada bakır cevheri potansiyeli kalmamıştır. 179

185 7. Davudan ( Kayalar ) Sahası Yer : Elazığ-Maden-Davudan (Kayalar) Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, Maden Formasyonuna ait yanal ve düşey yönde birbirine geçişli kireçtaşı, fliş özelliğinde kumtaşı- şeyl- konglomera ardalanması, aglomera, tüf, çamurtaşı- radyolarit, spilit ve diyabaz yüzeylenmektedir. Cevherleşme, diyabaz içinde değişik boyutlarda ve yoğun killeşme, daha az olarak da limonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirgin alterasyon alanları şeklindedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Bu sahada iki yerde pirit görülür. Davudan da diyabaz içinde değişik boyutlarda ve yoğun killeşme, daha az olarak da limonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirgin alterasyon alanları söz konusudur. Çokyan sahasında diyabaz içinde killi- limonitli bir alterasyon sahası bulunur. Bu zonda dissemine pirit vardır. Rezerv yoktur. 8. Bakladamları ( Kundikan ) Sahası Yer : Elazığ-Maden-Kundikan Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 b1 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, Maden Formasyonuna ait birbiriyle yanal ve düşey geçişli lav- çökel istifi, bazalt- dolerit- diyabaz- spilit, çökel istif ve Lice Formasyonuna ait konglomera, kumtaşı- şeyl- marn yüzeylemektedir. Ayrıca, Guleman ofiyoliti olarak adlanan serpantinleşmiş ultrabazik kayalar, gabro, diyorit, diyabaz da sahada yer alır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Sahada Dikan deresi belirtisi olarak ta bilinen ve lav çökel istifi içinde damarlar şeklinde olduğu belirtilen pirit- kalkopirit mineralizasyonu, daha önceki yıllarda açılan yarma ile araştırılmış ve çok az miktarda cevher çıkarılmıştır. Yarmalarda çatlak sıvaması halinde malakit- azurit görülür. Ayrıca volkanitler içerisinde zayıf limonitik zonlar ile çamurtaşı- silttaşı içinde yer yer çok az malakit- azurit sıvamaları görülür. Rezerv yoktur. 9. Orta Baraka ( Zahoran ) Sahası Yer : Elazığ-Maden-Zahoran Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 b1 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, Maden Formasyonuna ait fliş benzeri çökel istif, andezitik tüf ve lavlar, çamurtaşı- volkanit ardalanması, bazik ve çamurtaşı- kumtaşı ardalanması yüzeylenmektedir. Bu formasyon, sahanın kuzeyinde ve doğusunda kumtaşı- marn- şeyl gibi kayaçlarla temsil edilen Lice Formasyonu üzerine tektonik olarak gelir. Sahada bölgesel önemi olmayan birkaç kırık hattı belirlenmiştir. En büyük tektonik olay ise, Maden Formasyonu ile Lice Formasyonu arasındaki bindirmedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme olarak, Ziyaret tepede andezitik bileşimli volkanik- volkanoklastik birimde ve Balıklıgöl deresinde bazaltik lav akıntısında küçük masif sülfit cevherleşmeleri görülmüştür. Bol pirit ve az kalkopiritten oluşan cevherin etrafında alterasyon (limonitleşme) izlenir. Küçük boyutlu cevher merceklerinin kırık hatları ile ilişkili oldukları gözlenmiştir.rezerv yoktur. 10. Cellopınarı-Sanisi Sahası Yer : Elazığ-Maden-Cellopınarı Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 a4 y = x =

186 Genel Jeoloji :Saha ve çevresinde Guleman Grubuna ait serpantinit ve gabro ile Sivrice Grubundan Simaki Formasyonuna ait fliş ve Maden Formasyonuna ait bazalt- spilitdiyabaz ile çamurtaşı- kumtaşı- spilit- diyabaz yüzeylemektedir. Fayların doğrultusu K- G ve D-B dır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme :Sahada bazik volkanikler içinde K- G doğrultusunda uzanan bir alterasyon zonu bulunmaktadır. Zonda; limonitleşme, kaolenleşme, silisleşme ve dissemine pirit vardır. Zonda, masif piritleşme de görülmüştür.sondajlarda dissemine pirit ve damarcıklar şeklinde pirit kesilmiştir. Rezerv değerlendirmesi yapacak cevher (Cu) yoktur. 11. Pütyan ( Arslantaşı ) Sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahada Guleman Grubuna ait serpantinit, gabro, diyabaz ile bunların üzerine uyumsuz olarak gelen Sivrice Grubuna ait birbiriyle düşey ve yanal geçişli Simaki ve Maden Formasyonları yüzeylemektedir. Guleman Grubu, Pütyan antiklinalinin çekirdeğinde bulunur. Gabro, serpantinit içinde blok ya da devamsız örtü şeklindedir. Simaki Formasyonu; konglomera, kumtaşı, silttaşı, marn, çamurtaşı ve kireçtaşlarından oluşmuştur. Maden Formasyonu; volkanik katkılı kiltaşı, çamurtaşı, spilit, bazalt, tüf, lav, aglomera, diyabaz, çört, gabro ve diyorit porfir içerir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Sahada yer yer alterasyon (kaolenleşme), kloritleşme ve limonitleşme görülür. Alterasyon 30-40m. Genişlik ve 600m. uzunluk boyutlarına ulaşır. Ayrıca, 2-3m. genişlikte ve 0,5-1m. kalınlıkta bir masif pirit merceği de sahada yer alır. Önceki yıllarda Etibank tarafından yapılan sondajda %2,13 Cu içerikli 7m. cevher seviyeleri geçilmiştir. MTA tarafından yapılan sondajlarda genellikle metreler arasında masif cevher seviyeleri geçilmiştir. Bu seviyelerde %3,13 Cu değerleri elde edilmiştir. Ortalama olarak %1,56 Cu tenörlü ton görünür rezerv (7 955 ton metalik Cu) belirlenmiştir. 12. Hacan Sahası Yer : Elazığ-Maden-Hacan Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 a1 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, başlıca diyabaz, bazalt, çamurtaşı ve yastık yapılı spilitler gözükür. Sahada geniş alanda breşik zon yer alır. Diyabaz ve dayk levhalanmış halde bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde pirit+ kalkopirit+ manyetit damarcıkları ve dissemine halde pirit+ kalkopirit şeklindedir. Ayrıca masif halde pirit+ kalkopirit+ manyetit merceği de görülmüştür. Ortalama olarak %1,6 Cu tenörlü ton cevher rezervi hesaplanmıştır. 13. Topaluşağı Sahası Yer : Elazığ-Maden-Topaluşağı Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 a1 y = x = Genel Jeoloji : Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano sedimenter birim ve bunları kesen granit porfir yüzeylemektedir. Bazik volkanik kayaçlar bazalt- spilit- diyabazlarla temsil edilmektedir. Sahanın büyük bir bölümünde yüzeylenen volkano sedimenter kayaçlar; çamurtaşı, kumtaşı, bazalt, diyabaz, spilit ve kireçtaşlarıdır. Granit porfir 15-20m. Arası kalınlıkta 1/ ölçekte haritalanmayacak durumdadır. Sahadaki kayaçlar yanal ve düşey yönde içiçelik gösterir. Bu nedenle kesin dokanak çizmek zorlaşmaktadır. 181

187 Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme, başlıca bazik volkanik kayaçlar içinde birbiriyle bağıntısı olmayan alterasyon alanları şeklindedir. Ayrıca yer yer nabit bakır oluşukları ve bakır mineralleri içerikli kuvars damarları da görülür. Alterasyon alanlarında limonitleşme, kaolenleşme ve silisleşme görülür. Bu alanlarda pirit ve kalkopirit de gözlenmektedir. Sahada bakır içerikli rezerv hesabı yapılmamıştır. Cevher potansiyeli yoktur. 14. Hasenekevleri Komikom Sahası Yer : Elazığ-Maden-Hasenekevleri-Komikom Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 a4 y = x = Genel Jeoloji : Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano-tortul kayaçlar karmaşığı yüzeylemektedir. Bazik volkanik kayaçlar birbirleriyle girift olan bazalt, diyabaz, spilit ile aglomeralardan oluşmaktadır. Ayrıca yer yer de kırmızı radyolarit ve çamurtaşı mercekleri izlenir. Volkanotortul kayaçlar karmaşığı içinde konglomera, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı, kireçtaşı ve yastık lav bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Sahada az miktarda dissemine pirit ile çok az malakit görülür. Volkanik kayaçlarda yer yer az ve zayıf limonitleşme, kloritleşme görülür. Sahada önemli bir bakır cevherleşmesi yoktur. 15. Kayalıhisar ( Ropin ) Sahası Yer : Elazığ-Palu-Ropin (Kayalıhisar) Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 44 d4 y = x = Genel Jeoloji :Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Flişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonu ve Lice Formasyonu yüzeylenir. Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı blokları içerir. Jura- Kretase yaşlıdır. Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır. Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir. Orta Eosen yaşlıdır. Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinit blokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Lice Formasyonu, Kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır. Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüze devam etmektedir. Faylanmalar genellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu, 1971). Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme, bazik tüfler ve tüflü sedimantler içindedir. Yüzeyde malakit, limonit ile belirgindir. Diğer cevher mineralleri pirit, kalkopirit, bornit ve sfalerittir. Yarma çalışmaları sonucunda alttan üste doğru ağsal cevherleşme, kılcal damarcıklar, dissemine cevher şeklinde bir oluşum gözlenmiştir. Yarmalardan alınan oluk örneklerinde % Cu değerleri elde edilmiştir (Aykulu, 1971) Bu konuda çalışma yapılmamıştır. 16. Kambertepe ( Kedek ) sahası Yer : Elazığ-Palu-Kedek (Kambertepe) Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K44 d4 K44 d4 y = x = Genel Jeoloji :Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Filişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonu ve Lice Formasyonu yüzeylenir. Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı blokları içerir. Jura- Kretase yaşlıdır. Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır. Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir. Orta Eosen yaşlıdır. Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinit blokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve 182

188 kireçtaşı içerir. Lice Formasyonu, Kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır. Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüze devam etmektedir. Faylanmalar genellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu, 1971). Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme, spilit- diyabaz- tüf birimi içinde olup, bakırlı pirit cevherleşmesi şeklindedir. Cevher mineralleri pirit, kalkopirit, sfalerit, bornit ile pirotindir. Yüzeyde cevher mostrası yoktur. Limonitleşme, kaolenleşme ile belirgin bir alterasyon zonu vardır. Cevher, açılan galeride ve bir sondajda izlenmiştir. Galeride cevher kütlelerinin kalınlığı cm., uzunlukları ise 150 cm - 12 m arasında değişmektedir. Rezerv hesaplanmamıştır. 17. Sivrice Kavallı ( Helezür )Karaboyalıdere Mehlemlik Sahaları Yer : Elazığ-Sivrice-Helezür (Kavallı)-Mehlemlik Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 - a2 y = x = Genel Jeoloji : Sahada görülen kayaçlar, Üst Kretase- Eosen yaşlı yastık lav yapılı spilitik diyabaz, tüf, diyabaz, porfiri spilit ve çamurtaşı- çörttür (Kutluay, 1976; İnan, 1977). Özellikle alterasyon alanlarında görülen etkin faylanmalar KD ve KB doğrultuludur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Karaboyalık dere ve Melhemlik olmak üzere başlıca 2 yerde görülen alterasyon (veya Karaboyalık derede cevherleşme) yastık lav yapısı gösteren spilitik diyabazlar içindedir. Limonitleşme, kaolenleşme, kloritleşme, silisleşme ve serisitleşme başlıca alterasyon türleridir. Cevherleşme, Karaboyalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif (mercekler) dissemine ve damar şeklinde izlenen bakırlı pirit tipindeki cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenör masif merceklerde %3.67 Cu, %1.37 Zn; dissemine ve damar tipi cevherlerde ise ortalama %0.21 Cu, %0.11 Zn değerleri bulunmuştur. Mehlemlik sahasında yüzeyde bir cevher mostrası yoktur. Yapılan bir sondajda da sadece yer yer dissemine pirit görülmüştür. Rezerve yönelik bir çalışma yoktur. 18. Baskil Nazaruşağı Şişmanköy Sahası Yer : Elazığ-Baskil-Şişmanköy Pafta ve Koordinatlar : Malatya L41 a1 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, granit, granodiyorit, bazik volkanik bileşimli kayaçlar yer alır. Bunlar: tonalit, dasit, andezit, andezit aglomera, diyorit, kuvars diyorit, riyolit türü kayaçlardır. Ayrıca kireçtaşı ve kiltaşı da yüzeylenmektedir. Nazaruşağı sahasında granit, granodiyorit türü kayaçlar yer alır. Şişmanköy sahasında genellikle bazik volkanikler ile diyorit, riyolit, dasit bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Malatya K41- c4 1/ ölçekli paftada Nazaruşağı ile Malatya L41- a1 1/ ölçekli paftada Şişmanköy yöresinde iki yerde ve çevrelerinde genellikle granit ve granodiyorit içerisinde ve bazik volkanikler içerisinde saçınımlı pirit görülür. Ayrıca damlacıklar halinde pirit, kalkopirit, azurit, malakit de sahalarda yer alır. 19. Elazığ Merkez Kızıldağ, Billurik Dere Belirtisi Sahası Yer : Elazığ-Merkez-Kızıldağ-Billurikdere Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 42 a3 y = x = Genel Jeoloji : Sahada, magmatik kayaçlar ve bunların üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan Kretase, Eosen yaşlı karbonatlar ile Miyosen yaşlı kaya birimleri yer alır. 183

189 Elazığ magmatik kompleksi olarak adlanan mikrogranit, granodiyorit, mikrogranodiyorit de sahada yüzeylenir. Kırkgeçit Formasyonu; kumtaşı ve marndan oluşur. Karabakır Formasyonu; bazalt, tüf, aglomera, gölsel kireçtaşı ve gevşek çakıltaşı- kumtaşından oluşur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Cevherleşme; granit, granodiyorit, mikrodiyorit, aplit mikrosiyenit, porfiri andezit, amfibol pegmatit dayk veya filonlardan oluşan kompleks içindedir. Bu kayaçlar başkalaşmış ve epidotlaşmış, silisleşmiş, limonitleşmiş ve serisitleşmişlerdir. Cevherli damarlar görülür. Manyetit, pirit ve çok az kalkopirit gözlenir. 20. Elazığ Merkez İlçe Gurbetmezrası Sahası Yer : Elazığ-Merkez-Gurbetmezrası Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 42 c1 y = x = Genel Jeoloji : Üst Kretase- Paleosen yaşlı dasit lav ve tüfleri, andezit, diyabaz, aglomera, çamurtaşı ile bunların üzerine gelen Eosen yaşlı fliş olarak belirlenen konglomera- kumtaşımarn belirti çevresindeki birimlerdir. Etkin faylar GD- KD doğrultuludur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Bu sahada bakır- çinko cevherleşmesinden söz edilebilir. Cevherleşme dasitler içerisindedir. Alterasyona uğramış dasitlerde; kaolenleşme, silisleşme, limonitleşme ve serizitleşme görülür. Cevher mineralleri sfalerit, kalkopirit, pirit, enarjit, kovellin, kalkozindir. Sahada rezerv çalışması yapılacak (ekonomik) cevherleşme yoktur. DEMİR 1.Aşvan Köyü (Keban Balıbey ) demir Zuhurları Yer : Elazığ-Keban-Aşvan-Balıbey Pafta ve Koordinatlar : Malatya K 41 b3 y = x = Genel Jeoloji : Sahada Eosen yaşlı kalkerler ve bunları kesen diyoritik intrüzyonlar mevcuttur. Kalker intrüzyon kontağında skarn ve cevher oluşumu gerçekleşmiştir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Likit magmasal cevherleşmeler jeolojik etüt ve sondajlar sonucunda ortaya çıkmış olup, diyorit içinde yaklaşık 30m. derinlikte tespit edilmiştir. Manyetit, pirit ve pirotinden ibaret olup, ekonomik olmadıkları sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983). Kontak metasomatik mineralizasyonlar hematit ve limonitten ibaret olup, kalker- intrüzyon kontağında yer alır. Kızıl tepe, Kopuz tepe ve Tepedibi cevherleşmeleri bu tiptendir. Pnömatolitik- hidrotermal oluşuklar, diyorit kütlesinin yüzeye yakın çatlak ve kırık hatlarını doldurmuş hematit ve limonittir. Birbiriyle bağlantısız dağınık mostralar halinde olan bu zuhurların ekonomik olmadığı sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983). Sarı tepede ton, Kopuzdağda ton, Kızıltepede ton, Tepedibinde ton demir rezervi hesaplanmıştır. Ayrıca Kızıltepenin güneyinde toplam görünür rezervi ton olan plaser manyetit cevherleşmesi saptanmıştır (Önder, vd., 1982). Elazığ- Avşan demir madeni bölgesinde yapılan çalışmalar sonucu ortalama %54.49 Fe tenörlü ton, %31.88 demir tenörlü ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol, vd., 1986). 2. Birvan Hazmikan Üçağaç Köyleri Demir Zuhurları Yer : Elazığ-Keban- Birvan Kazmikan - Üçağaç Pafta ve Koordinatlar : Malatya K 41 c1 y = x = Genel Jeoloji : Zuhurlar, kalker- intrüzif kontağında sıralanan kontakt metasomatik oluşuklardır. Metasomatizma kontak zonundan mermerin içine doğru gelişir. Sahada Eosen kalkerleri ve mermerler olmak üzere iki karbonat birimi mevcuttur. Karbonatlı kayaçların intrüzifle olan kontağı, cevherleşme için önemlidir (Akyol, vd., 1986). 184

190 Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Sahada yapılan çalışmalarda %31-41 Fe tenörü tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. J. Gawlik, zuhurların 1.5m. kalınlıkta ve 10-20m. uzunlukta birkaç adeseden oluştuğunu yazmıştır. 3. Karakaş Köyü ( Baskil ) Demir Zuhuru Yer : Elazığ-Baskil-Karakaş Pafta ve Koordinatlar : Malatya K 41 d3 y = x = Genel Jeoloji : Sahada en eski birim, Paleozoik metamorfik temel denilen kuvarsit, mikaşist, kristalen kireçtaşları ve bantlar halinde mermer litolojisinden oluşmuştur. Bu birimi kesen gabro, diyabaz, bazalt gibi bazik ve granitik kayaçlar mostra vermiş; altta Eosen kireçtaşı, üstte fliş litolojilerinden oluşmuştur. Bunların üstünde Pliyosen konglomeraları, marn, kireçtaşı litolojileri vardır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme :Demir cevherleşmesi Karakaş köyünün hemen batısında metamorfikler içinde yapraklanma ve tabakalanmaya uyumlu olarak oluşmuştur. Cevherleşme minerali hematit ve limonittir. Kökeninin sedimanter metamorfik olduğu görüşü ileri sürülmüştür (Kadıoğlu, vd. 1986). Sahada küçük, özel madencilik çalışmaları yapılmıştır. Sahada %57-59 Fe tenörlü 7 ayrı mostranın toplam ton cevher rezervi içerdiği saptanmıştır (Kadıoğlu, vd. 1986). 4.Yahyalı Köyü ( Keban ) Demir Cevherleşmeleri Yer : Elazığ-Keban-Yahyalı Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 41 a3 y = x = Genel Jeoloji :Yahyalı köyü demir cevherleşmeleri; Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepede olmak üzere iki yerde mostra vermektedir. Yahyalı tepe yakınlarındaki mostra; Permokarbonifer yaşlı Nimri Formasyonunun kalkşist ve tabakalı kristalize kireçtaşları içerisinde demir şapka (limonitli zon) şeklindedir. Cevher minerali hematit olup, kırık ve çatlaklara bağımlı olarak yerleşmiştir. Cevher kütlesinin uzunluğu 25m. olup, kalınlığı cm.dir. Yapılan kimyasal analizinde %58-66 Fe2O3 içerdiği saptanmıştır (Hanelçi, 1986). 5. Minhayık Köyü ( Ağın ) Demir Zuhurları Yer : Elazığ-Ağın-Minhayık Pafta ve Koordinatlar : Malatya K 41 a2 y = x = KROM Guleman (Elazığ) Yöresi Krom Oluşumları: 1. Gölalan sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Gölalan Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 b2 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretase den Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir 185

191 seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Bu sahada cevherleşme kümülatlar içinde bulunmaktadır. Bu kesimde üretimin, kayıtlara göre 1936 yılında başladığı anlaşılmaktadır. Burada yapılan üretim, yüksek tenörlü masif bir mercek olan Gölalan krom yatağından yapılmıştır. Bu kesimden yılları arasında toplam : ton cevher üretilmiştir. 1.Pütyan Sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 a2 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Bu kesimde de cevherler kümülat grubu kayalar içinde bulunmakta ve Gölalan kesimi ile benzer özellikler taşımaktadır. Cevherler masif tip olup, ortalama tenörleri %45 Cr2O3 tür. Yarmalar çevresinde ton cevher bulunduğu belirtilmektedir. 1.Rut-Taşlıtepe Sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Rut-Taşlıtepe Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 43 c3 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Bu önemli krom yatakları bu kesimde bulunmaktadır. Bu kesimdeki krom yatakları harzburjitlerdeki iç yapı düzenine uygun olarak K-G doğrultulu ve batıya eğimlidirler. Burada cevher tipi masif olup, ortalama tenörü % Cr2O3 olarak verilmiştir. Etibank kayıtlarına göre bu kesimde üretimin başladığı 1950 yılından 1981 yılına kadar ton cevher üretilmiştir. Burada saptanan başlıca cevher zonları şunlardır. a. Rut; b. Ortalasir; c. Uç lasir; d. Tepebaşı; e. Uzundamar 2; f. Uzundamar 1; g. Yunuslar; h. Ayıdamar; i. Batı Tenkella; j. Doğu Tenkella 186

192 2.Kefdağı, Kapin, Şabate sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- Şabate Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 43 c4 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Buradaki krom yatakları, a. Batı kef; b. Doğu kef; c. Altındağ; d. Beneklidamar; e. Kapin; f. Şabate olmak üzere altı bölüme ayrılmıştır. a. Batı Kef : Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: D-B doğrultulu olan Batı Kef yatağı 1000m, uzunluğunda yüzeylemeye sahiptir. Yüzeyleme genişliği en fazla 50m, dir. Saçılmış (dissemine) ve bantlı tip cevher içermektedir. Tenörü % Cr2O3 arasında değişmekte olmasına karşın ortalama %33 Cr2O3 olarak hesaplanmıştır. Etibank kayıtlarına göre yılları arasında ortalama %30-40 Cr2O3 tenörlü ton cevher üretilmiştir. b.doğu Kef : Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 60 kadar krom merceğinin izlendiği belirtilmektedir. Cevher tipi masif olup, Cr2O3 oranlarının %38.30-%43.98 arasında değiştiği belirtilmiştir. Buradan 1000 ton üretim yapılmıştır. c. Altındağ: Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 35x2x2 m. boyutlarında bir krom merceği bulunmaktadır. Masif tipte olan cevherin tenörü %46.57 Cr2O3 olarak verilmiştir. d. Beneklidamar : Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada kalınlıkları 1.5 m ve uzunlukları 20 ve 12 m olan iki mercek bulunmaktadır. Masif tipte olan cevher kimyasal bileşimi yönünden refrakterdir. Ortalama tenörü % Cr2O3 arasında değişmektedir. e. Kapin : Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Kapın ocağında ton kadar cevher üretilmiştir. f. Şabate : Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada sekiz adet krom merceği bulunmaktadır. KB-GD doğrultulu olan cevherler GB ya eğimlidir.buradan 1958 yılında 2053 ton cevher üretilmiştir. 2.Marmek Sahası Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Marmek Pafta ve Koordinatlar : Elazığ L 43 b1 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik 187

193 arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Burada KB-GD yönünde büyüklü küçüklü krom mercekleri yüzeylenmektedir. Tektonitler içerisinde olan cevher, masif tipte olup, ortalama % Cr2O5 tenöründe sahiptir. 3.Bağın Sahası hidrotermal kökenli masif hematit damarlarından ibarettir. Damarların eğimi dike yakın olup N- S doğrultuludur. Bağın Sahası Krom Yatağı %Fe Genişlik (m) Uzunluk (m) %Fe 1. Damar Damar Damar Bu cevherleşmelerin rezervi ton olup, oldukça azdır. Ancak tenörü iyidir (Önder, vd. 1983). Yer : Elazığ-Maden-Guleman-Bağın Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 43 c3 y = x = Genel Jeoloji : Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Gölalan ve Pütyan daki krom yatakları ile benzen özellikleri taşıyan Bağın krom yatağı, biri bantlı tipte, diğeri masif tipte cevher içeren merceklerden oluşmaktadır. Kümülat kayalar içinde bulunan cevherin bantlı olanı ortalama %30-35 Cr2O5 tenöründe, masif tipte olanı ise ortalama % Cr2O5 tenörüne sahiptir. Bağın kesiminde 1985/1986 yıllarında toplam 1500 ton üretim yapıldığı tahmin edilmektedir. Şu anda rezerv tükenmiş durumdadır. (Malatya MTA bilgilerine göre) Etibank kayıtlarına göre Guleman yöresinde 1980/1985 yılları arasında toplam ton krom üretilmiştir. Guleman yöresindeki krom yatakları, Alpin veya podiform tip olarak sınıflandırılmalarına karşın, bu tip yataklarda genelde görülmeyen biçimde gerek doğrultu ve gerekse eğim yönünde büyük devamlılık göstermektedir. Hem tektonitler hem de kümülatlar içinde krom yatakları bulunmasına karşın, tektonitler içinde bulunanlar çok daha önemlidir. KURŞUN-ÇİNKO 1. Keban İlçesi Pb-Zn Sahası Yer : Elazığ-Keban-Merkez Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 41 a3 y = x = Genel Jeoloji : Stratigrafik olarak şu gruplar altında incelenebilir. 188

194 a Alt Şist : Kristalize kireçtaşı, kalk şist ve siyah dolomitik kireçtaşlarından oluşur. Kristalize kireçtaşları kalkşistler içinde mercek halindedir. b - Kristalize Kireçtaşı: Gri-beyaz ve pembe renklidir. Masif olanlarında karstik yapılar gelişmiştir. c - Üst Şist: Taban konglomerası karakterli, metakonglomera ile başlayıp, meta kumtaşı ve silttaşı, fillit ve kalkşistlerden oluşur. Bu stratigrafik gruplar Permo-Triyas yaşlıdır. d - Fliş: Çamurtaşı, diyabaz, tüf, yastık lavı ve radyolaryalı kireçtaşı içerir. Üst Kretase yaşlıdır. e - Mağmatik Kayaçlar : Bölgedeki siyenit porfirler subvolkanik dayklarla kesilmişlerdir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme : Kontakt Metasomatik Tipi: Porfir ve Karbonat kontaklarında, siyenit porfirin kontağında skarna doğru üç zon halinde ayrılabilir. İç zon: Mağnetit + Olijist + Wolframit Ara zon : Pirit + Valerit + Kalkopirit + Molibdenit Dış zon: Galenit + Çinkoblend + Markazit Stratibant Tipi: Keban kalkerlerinde Üst Şist dokanağına yakın kesimde yer alan cevherleşme mercek şeklinde olup kalınlığı 1-5 m. arasında değişmektedir. Cevher mineralleri: Pirit, Löllingit, Tutyablend, Kalkopirit, galen, Tennandit, Jardanit, Proustit, markazit, şeklinde sıralanır da MTA tarafından ton % 0.5 Cu eşdeğeri cevher rezervi verilmiştir(balçık ve diğ., 1976).Tuvenan cevher ortalama tenörü % 4.51 Pb % 5.28 Zn civarındadır. ALTIN Keban (Fırat batısı) Au Sahası Tenör Rezerv : 1.2 gr/ton Au, gr/ton Ag : ton görünür, ton muhtemel rezerv. MOLIBDEN Keban-Karamağara, Soğanlıköy, Nallıziyaret Tenör : % Mo Rezerv : ton görünür, ton görünür+muhtemel, ton muhtemel rezerv. ŞELİT Keban-Soğanlıköy, Nallıziyaret Sahası Tenör Rezerv : % WO3, % Cu, % Mo : ton görünür, ton muhtemel rezerv. I.1.3. Enerji Madenleri İlimizde enerji madenleri (Asfaldit, linyit, petrol, tabii buhar, taş kömürü, toryum, bitümlü şist vb. rezervleri bulunmamaktadır. 1.Palu Zuhuru Yer : Elazığ-Palu Pafta ve Koordinatlar : Elazığ K 43 c2 y = x = Tenör : - Rezerv : - Söz konusu zuhur hakkında daha fazla bilgi elimize ulaşmamıştır. 189

195 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum, mozaik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ ın muhtelif bölgelerinde; - 52 adet kum ocağı - 38 adet taş ocağı - 1 adet mozaik ocağı - 5 adet toprak ocağı - 11 adet kireçtaşı ocağı - 1 adet alçıtaşı ocağı - 1 adet çakmaktaşı ocağı - 6 adet kil ocağı - 1 adet moloztaşı ocağı olmak üzere toplam 84 ocak faaliyette bulunmaktadır. Ancak bunların jeolojisi, rezerv durumları, hammaddenin nitelikleri hakkında herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Tablo I.1: İlimizde Faaliyet Gösteren Kiraya Verilen 1(A) Grubu Maden Ocakları Listesi Firma/ Şahıs Adı Sözleşme Başlangıç Tarihi Sözleşme Bitiş Tarihi Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Ahmet Turan Yaman Kalehan A.Ş. 7 Nolu Kalehan A.Ş. 8 Nolu Kalehan A.Ş. 9 Nolu Kalehan A.Ş. 11 Nolu Kalehan A.Ş. 12 Nolu Sivrice Kum Ocakları San.Tic.Ltd.Şti. 46 Sivrice Kum Ocakları San.Tic.Ltd.Şti Birlik Beton Aş Birlik Beton Aş Birlik Beton Aş Şükrü Erim Öztürk 5 Şükrü Erim Öztürk Hasel İnş. Ltd. Şti. 5 Hasel İnş. Ltd. Şti Hüseyin Kılınç Kiralama Süresi 5 190

196 Özer Özkan Petsan Aş. Osman Çelik Mor-Dem Mermer Çelikler Aş Kök-Dal Ltd. Şti Mehmet Nuri Bıçak Tekva İnş İsmet Şanlı Emak Madencilik Kaynak :İl Özel İdaresi(2011) Tablo I.2: Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası Erişim Ruhsat İlçe Köy-Mevkii Grubu no safhası Ağın Saraycık 8 1-A Grubu Palu Murat Nehri Merkez 5 1-A Grubu Palu Seyhan 1-A Grubu Palu Baltaşı 7 1-A Grubu Kovancılar Yeniköy 6 1-A Grubu Sivrice Kürk Köyü 9 1-A Grubu Alacakaya Bahro Çayı 1-A Grubu Kovancılar Yeniköy 6 1-A Grubu Kovancılar Bayramyazı 1-A Grubu Merkez Sarıtosun 1-A Grubu Baskil Hinsor 1-A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Ruhsat Sahibi Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (Ruhsat Süresi Bitti) Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (Süre Uzatımı-Ruhsat Aşamasında) Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü (Süre Uzatımı-Ruhsat Aşamasında) Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (Ruhsat Süresi Bitti) Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü 191

197 Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Palu Seydili A Grubu Merkez Koçkale A Grubu Merkez Koçkale A Grubu Kovancılar Yeiköy 1-A Grubu Palu Çayyukarı 1-A Grubu Merkez Yurtbaşı 1-A Grubu Karakoçan Yeniköy 1-A Grubu Karakoçan Kalkankaya 1-A Grubu Karakoçan Bulgurcuk 1-A Grubu Palu Baltaşı-29 1-A Grubu Palu Baltaşı-30 1-A Grubu Palu Baltaşı-31 1-A Grubu Palu Baltaşı-32 1-A Grubu Palu Baltaşı-33 1-A Grubu Palu Baltaşı-34 1-A Grubu Kaynak :İl Özel İdaresi(2011) Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Üretim İzni Düzenlendi Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dlh Genel Müd. Dlh Genel Müd. Yarımca Belediyesi Palu Belediyesi Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Karayolları 8 Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü Dsi 9.Bölge Müdürlüğü I. 2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri Elazığ İli çeşitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin en zengin illerinden birisidir. Özellikle krom, bakır-kurşun- çinko ve mermer bakımından önemli yataklara sahiptir. İl genelinde kromit dışındaki maden mermer sahası sayısı 23 adet olup, 22 adet de kromit sahası ile birlikte toplam 45 adet ruhsatlı maden ve mermer bulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (kaplıca) kaynağı olmak üzere çok sayıda içme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır. Mermer Ocağı : Proje alanı güneydoğu Anadolu Ofiyolit Serisi içinde yer almaktadır.bu serinin temel birimleri serpantin, gabro, diyabaz, spilit ve çamurtaşlarıdır.bu seri içinde proje sahası civarında krom, Maden ilçesi civarında kurşun-çinko, bakır cevherleşmesi bulunmaktadır. Seri diyabaz dayk ve sillerle kat edilmektedir. Proje sahasının bulunduğu kısımda ise ana kayaç olarak diyabaz, çamurtaşı, kireçtaşından oluşan tektonik breş oluşumu bulunmaktadır. Proje sahasında nmermerlewşme tektonik breş oluşumu şeklindedir. Birimin yeşilk renkli kısımları, bordo kısımları çamurtaşı olup, beyaz kalsit damarlarıile ile kesilmektedir.oldukça sıkı 192

198 dokulu ve sağlam ince-orta tanelidir. Masif yapıda olup, proje sahası dışında güneyden başlayıp proje sahası boyunca, proje sahasının dışında kuzeydoğuya doğru uzanmaktadır. Proje alanının tamamı güney ve güneybatı kısımları örtülü olmakla birelikte breş oluşumu ile kaplıdır. Yapılan arama ve etüd çalışmaları ile açılan ocakta yapılan çalışmalar ve gözlemler sonucu halern üretim yapılan kısımda blok alma verimliliği %30 civarında, alınabilecek bloklar 1-6 m3 civarındadır. Saha geneli düşünüldüğünde blok alma verimliliği ortalama %25 civarındadır. Ocak alanında erozyona maruz topraklar mevcut değildir. Arazi diktir ve çıplaklaşmış kayalar açığa çıkmıştır.toprak taşınması sözkonusu değildir. (Alacakaya Mermer Proje Tanıtım Dosyası) Kalker Ocağı : Ruhsat sahasında ve proje alanın büyük bir kısmında alt miyosen-üst miyosen yaşlı kireçtaşı birimi gözlenmektedir.bu birim saha civarında da geniş alanda yayılım göstermektedir. Ayrıca ruhsat sahasının içinde sahanın doğu kesimlerinde küçük bir alanda eosen yaşlı birim görülmektedir. Bu birim kumtaşı, çamurtaşı ve kireçtaşından oluşmaktadır. Ayrıca ruhsat sahası dışında güneybatı kesimlerde alt eosen- orta eosen yaşlı volkanit, şelf birimi yüzeylenmektedir. Saha dışında kuzey kesimlerde ise senoniyen yaşlı olistostorm gözlenmektedir. Ruhsat sahası ve proje alanında gözlenen kireçtaşı birimi tabandan tavana doğru; ince bir çakıltaşı seviyesi ile başlayıp kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve kireçtaşı ardalanmsından oluşan bir istif sunar. Üst seviyelerde ise kalkerlerden oluşmaktadır. Çok sık kayaç ve fasiyes değişiklikleri göstermekte olup, tektonizma etkisinde dar, derin ve uzun bir havzada tortulanmıştır. Bu formasyon sığ denizel ortamı karakterize etmektedir. Kendinden daha yaşlı birimleri uyumsuzlukla örter. Çökeller beyaz, krem renkli, orta ve ince tabakalanmalı olarak sergilenmektedir. (Elazığ Altınova Çimento San.Tic.A.Ş. Kalker Ocağı Proje Tanıtım Dosyası) Krom Ocağı : Çalışma alanı tamamen Plio Kuvaterner yaşlı alüvyonlar ve kırkgeçit formasyonuna ait kireçtaşları ile kaplıdır. Kırkgeçit formasyonu (Miyosen), inceleme alanında Maden İlçe merkezinin kuzeyinde yüzeylenmektedir. Bölgenin en genç birimi olan Kıkgeçit formasyonu inceleme alanında taban seviyelerini oluşturan, m kalınlığında sarı ve kül renkli, marn-masif tabakalı kireçtaşları yer almaktadır. Birim üst seviyelere doğru kırıntılı fasiyeste gelişmiş kumtaşı, konglomera, kiltaşı ve marnlarla sürer. Çalışma alanının bulunduğu kısım kuru dere nitelğindedir. Çalışma sahasının yaklaşık 5 km uzağında küçük yeryüzü suları vardır. Üretim sırasında bu sular zarar görmeyecektir. Yer altı suyu ise bazalt ve kireçtaşlarından oluşan akiferden beslendiği tahmin edilmektedir. İşletme sırasında yer altı su seviyesinin düşük olması nedeniyle yer altı suyu ile karşılaşılmayacağı tahmin edilmektedir. (İnanlı Mad.San ve Tic.Ltd.Şti. nin Krom Ocağı Proje Tanıtım Dosyası) Kum-Çakıl Ocağı : Çalışma alanı tamamen Plio-kuvarterner yaşlı genç alüvyonlar üzerinde yer almaktadır. Bu birim üzerinde yapılan gözlemsel çalışmalar sonucunda zeminin genelde nehir taraçası şeklinde az killi, çakıllı ve kumlu malzemeden oluştuğu belirlenmiştir. Çalışma alanı Murat Nehri kenarında bulunmaktadır. Üretim sırasında nehrin suları zarar görmeyecektir. Yeraltı suyunun ise bazalt ve kireçtaşlarından oluşan akiferden beslendiği tahmin edilmektedir. İşletme sırasında yer altı su seviyesinin düşük olaması nedeniytle yer altı suyu ile karşılaşılmayacağı tahmin edilmektedir. (MOR-DEM Kum-Çakıl Ocağı Proje Tanıtım Dosyası) I.3. Cevher Zenginleştirme Bakır Cevherleşmeleri Maden İlçesi Anayatak Cevherleşmesi : Maden Cu yatağı dünyanın bilinen en eski yataklarından biridir. Etibank tarafından ilk üretime 1939 yılında başlanmıştır. İşletme tarihinden 193

199 itibaren özel sektöre devredilmiştir. Anayataktaki cevherleşme, altta saçınımlı cevher, ortada ağsı cevher ve en üstte masif cevher şekilinde izlenmektedir. Masif cevher 300 m uzunluğunda, 100 m genişliğinde ve 45 m yüksekliğindeki boyutlara sahiptir. Masif kütledeki cevherleşme % 9,11 Cu tenörüne sahiptir. Ağsı cevher ve saçınımlı cevherlerde Cu tenoru % l'in altına kadar düşmektedir. Bu bölgedeki en önemli cevher mineralleri, pirit, kalkopirit, manyetit ve pirotindir. Bu işletmede ton blister bakırın yanı sıra ton sülfırik asit, blister bakırdan l 316 kg altın ve kg gümüşelde edilmiştir (Çelik, 1993). Anayatak'ta 1991 yılı sonu itibarıyla ton ham cevher çıkarılmışolııp 1997 yılı itibarıyla ton çıkarılmaya hazır, ton çıkarılmaya hazır olmayan olmak üzere toplam ton % 1.1 Cu tenörlü cevher rezervi bulunmaktadır. Mızırtepe Cevherleşmesi : Bölgede Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer alır. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içerisinde damar ve yer yer masif kalkopirit, pirit, pirotin mercekleri şeklindedir. Bölgede MTA tarafından ayrıntılı çalışmalar yapılmış olup, cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmiştir (MTA; 1996). Maden-Pütyan (Arslantaşı) Cevherleşmesi : Bölgede ofiyolitik kayaçlar ve Maden K.armaşığı'na ait kayaçlar yer almaktadır. Sahada yer yer alterasyon (kaolinleşme, kloritleşme ve limonitleşme) görülür. Alterasyon kuşağı cevherleşme açısmdan önemlidir ve m genişliğe, 600 m uzunluğa sahiptir. Ayrıca 2-3 m genişlikte 0,5-11 m kalınlıkta masif bir pirit merceği görülmektedir. Etibank tarafından yapılan sondajlarda % 2,13 Cu içerikli 7 m cevher kesilmiştir. Yatakta ortalama % l, 56 Cu tenörlü ton görünür rezerv belirlenmiştir. Yatak, ton metalik Cu'a sahiptir (MTA; 1996). Kızıldağ-Billurik Dere Cevherleşmesi : Cevherleşme Elazığ ilinin yaklaşık km. kuzeyinde Kızıldağ çevresi ve Billurik dere bölgesinde Elazığ magmatitleri içerisinde damarlar şeklinde izlenmektedir. Cevherleşme diyoritik ve granitik kayaçlar içerisinde yer alır. Bölgede, epidotlaşma, serisitleşme ve limonitleşme türü alterasyon görülmektedir. Cevhermineralleri olarak pirit, kalkopirit. sfalerit. galen, spckiilarit izlenmektedir. Cevherleşmenin ekonomik durumunu belirlemeye yönelik çalışmalar yeterli değildir. Ayrıntılı çalışmalar yapılması gerekir (Sağıroğlu, 1986; Şaşmaz ve Sağıroglu; 1990). Tablo I. 3: Ergani (Maden) Bakır İşletmesinin Yıllarında Üretilen Ham Cevher, Blister Bakır ve Sülfürik Asit Miktarı ile İşletmedeki İstihdam Durumu Yıllar İşçi Ad. Memur Ad TÜV Cevher B.Bakır S.Asit Toplam Zahoran (Maden) Cevherleşmesi : Cevherleşme, Maden Karmaşigı'na ait volkanik kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Asıl cevher mineralleri pirit, kalkopirit ve manyetittir. MTA, (1997) tarafindan yapılan çalışmalarda cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmektedir. Helezür (Sivrice) Cevherleşmesi : Cevherleşme, Karabayalık dere ve Mahkemelik olmak üzere başlıca iki yerde yastık lav yapışı gösteren spilitik diyabazlar içerisinde görülür. Limonitleşme, kaolenleşme, 194

200 kloritleşme, silisleşme ve serisitleşme türü alterasyonlar görülmektedir. Cevherleşme Karabayalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif, saçınımlı ve damar şeklinde izlenen cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenor, masif cevherleşmelerde % 3,87 Cu, % 1,37 Zn, saçınımlı ve damar tipi cevherleşmede ise ortalama % 0,21 Cu, % 0,11 Zn değerleri bulunmuştur. Mahkemelik sahasında ise bir cevher yüzeylemesine rastlanmamıştır. Yer yer dissemine pirit görülmüştür. Karabayalık dere mevkiinde ayrıntılı çalışma yapılması gerekmektedir. Demir Cevherleşmeleri Karakaş (Baskil) Demir Cevherleşmesi : Demir cevherleşmesi, Baskil ilçesinin 24 km batısındaki Karakaş koyunun hemen batısında yer alır. Paleozoyik yaşlı Keban Metamorfitleri içerisinde görülen cevherleşme yapraklanma ve tabakalanmaya paraleldir. Asıl cevher minerali, markazit olup, bu mineral alterasyon sonucu limonit, hematit ve götit minerallerine dönüşmüştür. Ayrıca jips ve kükürt mineralleri de izlenmektedir (Akgül ve Acar, 1997). Sahada % 52 Fe tenörlü ton, % 33 Fe tenörlü ton demir olduğu belirlenmiştir (Akyol vd., 1986). Asıl demir cevherleşmesinin batısında küçük kafalar şeklinde birkaç cevherli zon daha yorulmuştur. Bu cevherleşme zonlarının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir. Bu cevherleşme daha önceki yıllarda özel sektör tarafından işletilmiştir. Aşvan Cevherleşmesi : Cevherleşme, Elazığ'ın 35 km batısındaki Aşvan koyunun 4 km doğusundadır. Sahada Paleozoyik yaşlı mermerler ve bunları kesen magmatik kayaçlar yer almaktadır. Cevherleşme, bu iki kayaç kontağında skarn tipte gelişmiştir (Akgül ve Şaşmaz, 1996). Asıl cevher minerali manyetit olup hematit, limonit, ilmenit ve spekülarit mineralleri de izlenmektedir. Aşvan demir madcnindc yapılan çalışmalar sonucu ortalama % 55 tenörlü ton, % 31,88 Fe tenörlü ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol vd., 1986; M.T.A.,1997). Birvan-Hamzikan-Üçağaç Demir Cevherleşmeleri : Cevherleşme, Keban Metamorfitleri'ne ait mermerler ile magmatik kayaçların dokunağında oluşmuştur. Asıl cevher minerali manyetittir. Yapılan çalışmalarda % Fe tenoru tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Yatağın 1,5 m kalınlıkta ve m uzunlukta bir kaç kütleden oluştuğu belirtilmektedir Yahyalı köyü (Keban) Demir Cevherleşmesi : Demir cevherleşmesi Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepe'de olmak üzere iki ayrı yerde mostra vermektedir. Yahyalı Tepe'deki cevher minerali limonit olup pirit ve markasit oksidasyon sonucu oluşmuştur. Cevherli kütle 140 m uzunluğa sahiptir. Kale tepe zuhurunda ise cevher minerali hematit olııp, kırık ve çatlaklara yerleşmiştir. Cevherli kütle 25 m uzunluğa, cm kalınlığa sahiptir. Yapılan kimyasal analizlerde % Fc203 içerdiği saptanmıştır (MTA; 1996). Mangan Cevherleşmeleri Koçkale Mangan Cevberleşmesi : Cevherleşme, Elazığ'ın yaklaşık 25 km GD'sunda Koçkale köyü civarında yer almaktadır. Maden Karmaşığı'na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülen manganez cevherleşmesi, iki farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar; volkanosedimentitlerle uyumlu cevhrelcşmeler ve damar tipi cevherleşmelerdir. Manganez cevherleşmesinin % 29 Fe, % 17 M n ve % 13 Si içerdiği saptanmıştır. Fe ve Si miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesini düşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık (on cevher bulunduğu belirlenmiştir (Altunbey ve Sagiroglıı; 1995). 195

201 Krom Cevherleşmesi Krom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır yılında bulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan Krom cevherleşmesi. Üst Kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyoliti içindeki krom yatakları; litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısıma ayrılmıştır: Gölalan sahası Piityan sahası Rııt - Taşlitepe sahası Kefdag - Kapin - Çabata sahası Bölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonuna kadar ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir yılı sonu itibarıyla bölgedeki krom rezervi ton görünür ve I (on muhtemel olmak üzere ton'dur. Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılmda devreye giren ton /yıl kapasiteli eleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1984 yılında kurulan ton/yıl kaoasiteli Jig tesisi ve 1991 y111"0' ton/yıl kapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır. Şark krom işletmesinde ocaktan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesislerinde işleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher Ferrokrom üretim tesislerinde işlenerek fen-okrom elde edilmekledir. Ferrokrom tesisleri Elazig-Bingöl karayolu üzerinde olup, Elazig'a 55 km mesafededir vılında üretime alınan ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan ton/yıl kapasiteli B tesisinde 1996 yılı sonuna kadar toplam ton yüksek karbonlu ferrokrom üretilmiştir. Yıllara göre ayrıntılı ferrokrom üretimi Tablo I.5' te verilmiştir. Tablo I.4: Ferrokrom Tesislerinin Kurnluşundan 1996 Yılı Sonuna Kadar Üretilen Ferrokrom Miktarı Yıllar A Tesis B Tesis Toplam Toplam

202 yılları arasında yılda ton kapalı işletme yöntemi ile ve ton açık işletme yöntemi ile olmak üzere toplam ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmişiir. Kurşun-Çinko Cevherleşmeleri Keban ilçesi Pb-Zn Cevherleşmesi : Cevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyışı üzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni 1728 yılında işletmeye açılmıştır. Keban madeni 1953 yılında Etibank tarafından işletilmeye başlanmıştır. Cevher, siyenit porfir, mermer-şist kontağında yer almaktadır. Keban madenindeki cevher % 9 Pb, % 12 Zn, 300 gr/ton Ağ ve l gr/ton Au içermektedir. Cevher yatağında yüzeyden derine doğru gidildikçe Zn oranı artmaktadır. Maden yılları arasında Etibenk tarafından işletilmiştir yılları arasında müteahhit tarafından işletilen cevher ekonomik olmaktan çıktığı için 1989 yılında terkedilmiştir yılından itibaren toplam ton tüvenan cevher çıkarılmıştır. Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ KB'sı) Kurşun-Çinko Cevherleşmesi : Kurşun-Çinko Cevherleşmesi, Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Cevherleşme, damarlar şeklinde izlenmekte olup, damar kalınlıkları cm arasında değişmektedir. Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit mineralleri saptanmıştır. Cevherleşmenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir (Şaşmaz ve Sağıroğlu, 1990). Altın Cevherleşmesi Baskil Altınlı Kuvars Damarları : Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde Nazaruşagı köyü civarında Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir m arasında değişen uzunluklara sahip damarların kalınlığı cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir. Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama % 0,98 Cu, 1,09 gr/ton Au tenörlü ,5 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m. olduğu düşünülürse ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır (Gerçek. 1996). I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Madencilik Faaliyetleri üretim sırasında genelde açık işletme yöntemi kullanılması, basamak oluşturması ve yer altı işletme yöntemi kullanılması dolayısıyla zemin emniyeti, malzeme kayması ve göçüklerin olması mümkündür. Bunun yanında madencilik alanında çalışnaların evsel atıkları, nakliye esmasında oluşabilecek toz, yer altı suyuna olacak etkisi ve karayollarına etkisi bulunmaktadır. Ayrı faaliyet sırasında muhtemel kesilebilecek ağaçlardan dolayı bitki örtüsüne yapacağı tahribat ve orman yangınlarına etkisi olabilir. Madencilik faaliyetleri bununla birlikte bazı tarım arazilerinin tahribatı ve işletme esnasında flora-fauna türlerine yapacağı etki ve üretimde kullanılacak makine ve araçların atık maddeleri ayrıca üretim sırasında kulanılabilecek tehlikeli, toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin kullanım durumlarında da çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları Açık işletme faaliyetleri sonucu oluşan arazi şeklinin tekrar eski durumuna getirilmesi üretim planlamasının içerisinde düşünülmesi gerekir. Maden Kanunumuzda da bu husus ayrıca belirilmiştir. 197

203 Arazinin tekrar eski durumuna getirilmesi maden işletmecisinin görevleri arasında olup yapılması gerekli olan işler şunlardır: Arazi yüzeylerinin düzenlenmesi Yol inşası Şevlerin stabilitesi Mermer üretimi, basamaklar oluşturularak arazi meyline paralel eğimde gerçekleştirilmiştir olacaktır. Çalışması biten ocak basamakları, çıkan pasa ile uygun eğimlerde doldurularak, taşlı ve çukur kısımlar tesviye edilecektir. Bunun üzerine arazi hazırlanması sırasında üst kısımdan sıyrılarak alınıp ayrı bir yerde stoklanmış olan bitkisel toprak serilecektir. (Bitkisel toprağın stoklama esnasında su veya rüzgar erozyonuna maruz kalarak sürüklenmesini ve 5toz emisyonu oluşturmasını engellemek amacıyla üzeri yeşillendirilerek depolanması sağlanacaktır.) Ayrıca üretimi biten faaliyet alanının yeşillendirilmesini kolaylaştırabilmek ve çabuklaştırabilmek amacıyla serilecek olan bu bitkisel toprağa organik madde ilavesi yapılacaktır. Alt dolgu maddesi olarak serilen pasa malzemesinin üzerine bitkisel toprak uygun görülen kalınlıkta serilecektir. Bitkisel toprağın serileceği alan istenmeyen her türlü yabancı materyalden arındırıldıktan sonra bitkisel toprak serilecek ve serilmeden önce mevcut toprak hafifçe gevşetilecektir. Bitkisel toprak serildikten sonra işlenerek, tırmıkla tesviyeye uygun bir yapı ve dokuya getirilecek bu işlemler sırasında çıkan ve boyutu 5 cm'yi geçen taş,ot ve diğer istenmeyen maddeler toplanacak ve uzaklaştırılacaktır. Temizlenmiş bitkisel toprak alandaki eş yükselti eğrileri veya kotlarına uygun olarak tesviye edilecektir. Daha sonra yörenin ekolojik koşullarına uygun bitki türleri ile yeniden bitkilendirilmek ağaçlandırılmak üzere, Orman idaresine teslim edilecektir. Tahrip edilen bir alan kendi haline bırakıldığında, ekolojik dengesine ulaşması kendi kendini onarması çok uzun zaman alabilir. Uygun bir zaman sürecinde bu alanların yeniden doğaya kazandırılması için insan yardımına ihtiyaç vardır. Bu amaçla rehabilitasyon çalışmaları, tahrip edilmiş alanın verimliliğinin ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yeniden kazandırılmasını hedefleyen çalışmaları içerecektir. Faaliyet sona erdikten sonra arazinin alacağı son duruma göre çalışmalar yapılacak ve cevre sorunları en aza indirilecek ve giderilmaye çalışılacaktır. Faaliyet esnasında alınacak olan toprak pasaları arazinin çalışılmayan bir bölgesinde depo edilerek her türlü rüzgar ve yağmur erozyonuna karşı üzerleri çimlendirilerek işletme faaliyete kapandıktan sonra ağaçlandırma ve rekreasyon çalışmalarına teşkil edecektir. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2872 sayılı Çevre Kanununa bağlı olarak 14 Aralık 2007 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği ile orman sayılan alanlar dışındaki madencilik faaliyetleri, malzeme ve toprak temini için arazide yapılan kazılar, dökümler ve doğaya bırakılan atıklarla bozulan doğal yapının yeniden kazandırılmasına ilişkin usul ve esasları belirleyerek, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmelği Hükümleri gereği değerlendirilerek Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı verilen faaliyet sahipleri, bu yönetmelik ekinde yer alan Ek-I Doğaya Yeniden Kazandırma Planını ve bu Planın aynen uygulanacağını gösterir noter tasdikli taahhüdü ilgili İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne sunmak ve Projelerini verilen Plan ve taahhütlre göre gerçekleştirmekle yükümlüdürler. (Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği-Mad.5) 198

204 I. MADENCİLİK - KAYNAKÇA - Elazığ projesi Mevcut Durum Raporu-1 - M.T.A Çalışmaları - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü - İldeki Maden Şirketlerinin Envanterleri 199

205 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları Güneş, rüzgar, kömür gibi sınıflandırılan alt başlıklardır. Bunlar gereken enerji hizmetlerine dönüştürülünceye, makinelerde ya da soba, türbin veya motor gibi araçlarda kullanılıncaya kadar işe yaramaz. Dünyanın her yerinde birçok ülkede pek çok birincil enerjinin ziyan olmasına sebep, onu gerekli hizmete çevirecek olan teçhizatın tasarımındaki veya çalışmasındaki yetersizliktir. Elazığ, birincil enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip değildir. Dar alanlarda odun, kırsal alanlarda ise tezek hem ısınma hem de mutfak yakıtı olarak kullanılmaktadır. J.1.1. Taş Kömürü İlimizde Taşkömürü rezervi bulunmamaktadır. J.1.2. Linyit İl sınırlarımız Palu İlçesinde oluşam kömür, eosen flişi içindedir. Flişin orta kısmında yaklaşık m lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır. Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuştur. Oluşum ekonomik değildir. J.1.3. Asfaltit İlimizde Asfaltit rezervi bulunmamaktadır. J.1.4. Bütümlü Şist İlimizde Bütümlü Şist rezervi bulunmamaktadır. J.1.5. Hampetrol İlimizde Hampetrol rezervi bulunmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz B.1.4. Başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) İlimizde Uranyum ve Toryum rezervi bulunmamaktadır. J.1.8. Orman B.2.1. başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. J.1.9. Hidrolik B.1.2. ve D.Su başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. J Jeotermal B.1.8. başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. J Güneş B.1.1. başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. 200

206 J Rüzgar B.1.5. başlığı altında gerekli bilgiler verilmiştir. J Biyokütle İlimizde biyokütle enerjisinden yararlanılmamaktadır. J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji İlimizde termik enerji ile ilgili santral mevcut değildir. J.2.2. Hidrolik Enerji Elazığ ili sınırları içerisinde yer alan dokuz adet hidroelektrik enerji projelerinin toplam kurulu gücü MW; yıllık enerji tüketimi GW/yıl dır. Bu projelerden üçü işletmede, bir adetinin planlanması tamamlanmış; beş projenin ise ön inceleme ve master planı tamamlanmıştır. Bu santrallerden Sivrice İlçesi Hazar gölünden Beslenen Hazar-1 ve Hazar -2 santralleri Göl su seviyesini düşürdüğü için göl hacmi küçülmekte bu da Hazar gölünün doğal karakterini bozmaktadır. Yapılan çalışmalara göre Türkiye akarsularından ekonomik olarak 111,5 milyar kwh elektrik enerjisi üretilmesi mümkündür. Bu enerjinin 35 milyar kwh i Fırat havzasındaki akarsulardan elde edilebilir. Keban barajı projesi ile havzadaki bu enerjinin % 15,2 si değerlendirilmekte olup, Türkiye çapındaki elektrik enerjinin yaklaşık % 4,2 si bu projeden sağlanmaktadır. Fırat nehri üzerine kurulmuş olan Keban barajı ön çalışmaları 1930 lara uzanan bir projedir. Yapımına 1965 yılında başlanmış ve ilk ünite 1974 yılında devreye alınmıştır. Fırat nehri su gücüyle enerji üretimi bakımından Türkiye nin en büyük kaynakları arasında yer almaktadır. Keban barajı bu amaçla Fırat nehri üzerine kurulacak dev barajlar serisinin kilit noktasında bulunan ilk barajdır. Fırat nehri, Doğu Anadolu da deniz seviyesinden yaklaşık metre yükseklikteki dağlık araziden doğan Murat, Munzur, Karasu ve Peri akarsularının birleşmesinden meydana gelmiştir. Topografik olarak nehir havzası Fırat Murat kavşağının kuzeyindeki dağlık yukarı havza ve tepelerden güneye doğru uzanan aşağı havza olmak üzere iki bölgeye ayrılmıştır. Baraj gölü, Elazığ ilinin 45 km kuzeybatısında, Malatya ilinin 65 km kuzeydoğusunda bulunmakta olup, Karasu ile Murat nehirlerinin birleştiği yerden 10 km kadar aşağıda nehrin yatağının en dar olduğu boğazlardan birinde yer almaktadır. Fırat nehri, yılın muhtelif zamanlarında çok farklı bir akışa sahiptir. Yılda ortalama olarak geçen su miktarı 635 m3/s dir. Kış aylarında ortalama debi m3/s dir. Yıl içerisindeki geçen suyun % 70 i mart ile haziran ayları arasında karların erimesi ile oluşur. Keban barajı, iki farklı baraj tipinden meydana gelen karma bir barajdır. Kaya dolgu ve beton ağırlık baraj şeklinde inşa edilmiştir. Kaya dolgu esas ana barajı oluşturur. Santralin kuruluşunda 4 adet üniteyle ( Keban - 1 ) devreye alınmış olup, 1982 yılında 4 adet ünite ( Keban - 2 ) daha devreye alınarak toplam MW güçle hizmet vermeye başlamıştır. Santralin elektrik çıkışı 380 kv olarak üç çıkışlı hat ile Şalt-1 sahasından enterkonnekte sisteme bağlanmaktadır. Türkiye nin en büyük şalt sahalarından birisi 300x400 metre boyutundaki olan Şalt- 2 ye üç hat ile bağlanmaktadır. Keban hidroelektrik santrali 8 adet ünitesiyle yılda ortalama 6,2 milyar kwh enerji üretmektedir. 201

207 Harita-J.1:Keban Barajı Rezervuar Vaziyet Planı KEBAN BARAJI VE HİDROELEKTRİK SANTRALİ KARAKTERİSTİKLERİ Genel Karakteristikleri Nehir : Fırat Azami işletme kotu : 845 m Kret kotu : 849 m Asgari işletme kotu : 813 m Mansap kotu : 695 m Göl ve Nihai Havza Karakteristikleri Havza alanı : km 2 Havza uzunluğu : 125 km Azami göl alanı : m 2 Azami göl hacmi : m 3 Hidrolik Karakteristikler Ortalama debi : 635 m 3 /s Azami günlük debi : m 3 /s Asgari günlük debi : 145 m 3 /s Feyazan azami debi : m 3 /s Kaya Dolgu Baraj Karakteristikleri Baraj tipi : Merkezi kil ve beton çekirdekli kaya dolgu Baraj kret kotu : m Azami su kotu : 845 m Temelden azami yükseklik : 210,86 m Nehir yatağından azami yük. : 167 m 202

208 Kaya dolgu kısım kret uzunluğu : 601,38 m Kaya dolgu hacmi : m 3 Filitre hacmi : m 3 Kil çekirdek hacmi : m 3 Beton çekirdek hacmi : m 3 Toplam gövde hacmi : m 3 Giriş Yapısı Karakteristikleri Yapı tipi : Beton ağırlık Parapet kotu : 850,20 m Azami yükseklik : 87,80 m Kret uzunluğu : 88 m Kret genişliği : 11 m Toplam beton hacmi : m 3 Cebri boru iç çapı : 5,20 m Cebri boru sayısı : 8 adet Giriş kapakları boyutu : 6,54 x 5,98 m Giriş kapakları ağırlığı : kg Dolu Savak Yapısı Karakteristikleri Yapı tipi : Ogee tipi beton ağırlık Kret kotu : 828 m Kret uzunluğu : 124 m Toplam beton hacmi : m 3 Dolu savak kapak sayısı : 6 adet Dolu savak tipi : Radyal Kapak boyutu : 23,84 x 16 m Dolu savak boşaltma kapasitesi : m 3 /s Beton hacmi : m 3 Bütün inş sah. top.beton hacmi : m 3 Enerji Santrali Karakteristikleri Yükseklik : 38 m Genişlik : 41 m Uzunluk : 171 m Beton hacmi : m 3 Türbin Karakteristikleri İmalatçı firma : CREUSOT - LOIRE Türbin tipi : Dikey milli Francis Gücü : HP Devir sayısı : 166,7 d/d Net efektif düşü : 145 m Azami düşüdeki debi : 153,3 m 3 /s Verim : % 95,18 Generatör Karakteristikleri İmalatçı firma : AEG - SIEMENS Generatör tipi : Düşey eksenli 203

209 Generatör gücü : kva Nominal gerilim : V Azami akım : A cos : 0,9 Devir : 166,7 d/d Frekans : 50 Hz Teçhizat Ağırlık ve Boyutları Stator dış çapı : mm Stator iç çapı : mm Rotor çapı : mm Mil çapı : mm Rotor ağırlığı (mil dahil) : 400 ton Stator ağırlığı : 174 ton Ana Güç Transformatörlerinin Karakteristikleri İmalatçı firma : Jeumont Schneider ve Alsthom Savoisienne Tipi : Açık hava Gücü : 3 x kva Gerilim : / V Frekans : 50 Hz Kısadevre gerilimi : % 10,90 Bağlantı grubu : DY7 Üretim Değerleri Günlük ortalama üretim : kwh Aylık ortalama üretim : kwh Yıllık ortalama üretim : kwh Suyun enerjiye oranı : 2,85 m3/kwh Santral verimi : % 93,04 Keban Barajının Görünüşü 204

210 EÜAŞ KEBAN HES İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI ÖZLÜCE HES Özlüce Barajı, Bingöl ilinin Kiğı ilçesinin güney batısında peru suyu üzerinde yer almaktadır. Peri çayının sağ sahili Bingöl, sol sahili ise Elazığ ilinin sınırlarına dahildir. Barajın yeri Bingöl lün Kiğı ve Elazığ ın Karakoçan ilçeleri arasında yer almaktadır. Özlüce Barajı ve hidroelektrik santralı enerji üretimine yönelik bir barajdır.2x85=175 MW Kurulu gücü ile enterkonnekte sistemine yılda kwh enerji verebilecek kapasitededir. Peri suyu havzasında karasal iklim hakimdir. Yöre kış mevsiminde kar ve buzla kaplıdır. Kar yağışı ve don olayları kasım ayından mart ayına kadar devam eder. zlüce Barajı inşaatı Özaltın İnş. Tic. ve San. A.Ş. ye tarihinde ihale edilmiş, tarihinde inşaatına başlamıştır. Santralin I Nolu ünütesi tarihinde II Nolu ünitesi ise tarihinde enerji üretimine başlamıştır tarihinde de resmi olarak işletmeye açılmıştır. Santralin işletmeye açılması ile ülke ekonomisine önemli katkı sağlanmaktadır. Geniş bir beslenme havzası bulunan peri çayı kontrol altına alınmış olup,keban Baraj göl sahasına teressubatın taşınması önemli ölçüde önlenmiştir. Şalt sahası santralin doğu kısmında, kaya dolgu barajın ön kısmında yer almaktadır. Generatörlerden elde edilen Volt luk enerji ana güç trafoları vasıtasıyla Volt a yükseltilerek iki hat ile Bingöl iline bağlanmaktadır. Şalt II Sahası ise barajın, kuzey istikametinde 6 Km mesafede yer alır. ÖZLÜCE HES KARAKTERİSTİK BİLGİLERİ Su : Peri Çayı Maksimum Su Seviyesi : m Maksimum İşletme Seviyesi : m Minimum İşletme Seviyesi : m Kret Kotu : m Maksimum Göl Hacmi : m ³ Minumum Göl Hacmi : m ³ Baraj Tipi : Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Kret Uzunluğu : m Gövde Dolgu Hacmi : m³ Türbin Tipi : Dikey Milli Francis Türbin Gücü : HP Devir Sayısı : d/dk Türbin Yapımcı Firma : KV AERNER BOVİNG Generatör Tipi : Düşey Eksenli Senkron Generatör Generatör Gücü : KVA Generatör Çıkış Gerilimi : Volt Frekans : 50 Hz Generatör Yapımcı Firma : AEG 205

211 Harita - J.2: Elazığ İli Sınırları İçerisinde Bulunan Çeşitli Kademelerdeki Hidroelektrik Enerji Projeleri ve Kriterleri Tablo J.1: Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı ve Gerçekleşme SANTRAL Kurulu Güç (MW) Üretilecek Enerji (GWh/yıl) İşletmede Olan HES ler Keban HES Projesi Hazar-1 HES Projesi Hazar-2 HES Projesi Planlanması Tamamlanan Projeler Pembelik HES Projesi Ön İnceleme ve Master Planı Tamamlanan Projeler Beyhan I-II HES Projesi Tatar HES Projesi Palu HES Projesi Seyrantepe HES Projesi Keban Deresi HES (Özel kuruluş) Tablo J.2: Elektrik Enerjisi Tüketiminin Gelişimi Hidroelektrik Enerji Ortalama Üretim Potansiyeli (a) GWh/yıl Hidroelektrik Enerjisinde Kaynak Kullanımı (b) GWh/yıl Gerçekleşme %

212 J Nükleer Enerji Doğada bulunan radyoaktif elementlerden yararlanılarak nükleer santrallerde elektrik enerjisi elde edilmesi olan nükleer enerjiden faydalanmak için radyoaktif kaynak rezerveleri mevcut değildir. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi İlimizde yenilenebilir elekrtik enerjisi üretimi ve çalışmaları mevcut değildir. J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı Tablo J.3: 2007 Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları ve Tüketimlerin Toplam Sayı ve Tüketim İçerisindeki Oranları Abone Grubu Abone Sayısı Tüketim Kwh Abone Sayısının Toplam İçerisindeki Oranı % Tüketimin Toplam İçerisindeki Oranı % Sanayi ,30 47,05 Ticarethane ,73 8,02 Resmi Daire ,71 5,50 Tarımsal Sulama ,25 5,37 Mesken ,14 21,52 Belediyeler ,16 5,74 Bedelli Aydınlatma ,03 3,04 Diğer ,68 3,77 T O P L A M Kaynak: TEDAŞ J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar İlimizde kayıp kaçak oranının azaltılması için her birim için yapılan çalışmalar aşağıda sıralanmıştır: Endeks Alım Servisi: Elazığ merkezinde 130 bini aşkın abonemizin 2 şer aylık endekslerinin alınması işlemleri yapılmakta. Her bir aboneye mutlak surette 60 günde bir endeks okuma amacıyla gidilmekte ve gözle yapılan muayenelerdeki tespit edilen ihbarlar ve problemli durumlar teknik elemanlarımıza iletilerek müdahale edilmektedir. Kayıp kaçağın başlangıç noktası endeks alımda görevli personellerin çok iyi gözlem yapabilmesi sayesinde olmaktadır. Büyük Müşteriler Servisi: Aylık olarak yüksek tüketimli abonelerin endeksleri alınmakla ve gözle muayeneler yapılarak arızalı ve şüpheli sayaçlara müdahale edilmektedir. Büyük müşteriler bünyesinde oluşturulan mobil ekip sayesinde köy içme suları, değirmenler, köy ve beldelerdeki ticarethanelerin sayaçları elden geçirilerek sayaçlardaki eksik tüketime sebebiyet veren gerilim bobinlerinin yanması, bağlantı tersliği ve sayaçların eksik değer kaydetmeleri durumları tespiti yapılmakta ve eksik tüketimli abonelerde bu durum düzeltilmektedir. Yine sulama sezonlarında Baskil sahil kenarı ağırlıklı olmak üzere yüksek tüketimli sulama abonelerinin kontrolleri yapılmaktadır. Yine dağıtım sistemimize yapılan yasal olmayan müdahalelerle ilgili olarak abonesiz kullanıcılara yönetmelikler çerçevesinde işlem yapılmakta ve abonesiz kullanıcılar önlenmektedir. Köy Servisi: Merkeze bağlı köylerdeki endeks okuma, tahakkuk, tahsilat, kalıntı faturaların azaltılması arızalı ve müdahaleli sayaçlara müdahale işlemleriyle her bir aboneye ulaşılarak tahakkuk kaybı giderilmektedir. 207

213 Kaçak Ekibi: Yapılan programlı ihbarlar değerlendirilerek kaçak elektrik kullanan abonelere tüm tutanaklar tanzim edilerek savcılığa suç duyurusunda bulunulmaktadır. Merkez Abonesiz Ekibi: Şehir merkezinde abonesiz elektrik kullanıcıları tespit edilerek kaçak tespit tutanağı tanzim edilmektedir. Merkez Kesim ve Mühürleme Ekipleri: Elazığ merkezi sınırlarında 2 fatura ve üzerindeki abonelere ihbarname dağıtılması elektrik kesimlerinin yaptırılması, borçlarını ödemeyen ve elektriği kesilen abonelerle ilgili yasal sürecin başlatılması işlemleri yaptırılarak yasal olmayan tüketimler önlenmekte yine programlı mühürlemelerle sayaçlar kontrol altına alınmaktadır. J. ENERJİ- KAYNAKÇA - DSİ IX. Bölge Müdürlüğü - Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. - MTA Bölge Müdürlüğü - TEDAŞ - Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 208

214 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler Elazığ'da Cumhuriyetten önce Harput da daha çok debbahçılık ve ipek dokumacılığı şeklinde görülen sanayi, Cumhuriyetten sonra, devlet yatırımları ile hız kazanmış, birbiri ardına Şeker Fabrikası, Şarap Fabrikası ve Ferrokrom tesisleri faaliyete geçmiştir. Bu dönemin ilk özel teşebbüsü Elazığ İplik Fabrikasıdır. Elazığ'da 2. sanayi hamlesi Keban Barajı sonrası yaşanmıştır. Bu dönemde kurulan Keban Holding özel teşebbüsün Keban Barajı istimlak bedellerinin üretime dönüştürülmeye çalışıldığı bir dönem olmuştur. O dönemde kurulan fabrikalar çok ortaklı yapılarını kaybetmekle beraber üretimlerini sürdürmektedirler. 1980'lerin ikinci yarısında devlet teşvikleri ile başlayan yeni atılımlar sonucunda 1987 yılında Elazığ Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve sanayi yatırımlarının önünün açılmıştır. 3 kısımdan oluşan Elazığ Organize Sanayi Bölgesinde toplam 92 ve OSB dışında 396 olmak üzere toplam 488 işletme faaliyetlerini devam ettirmektedir. Bu işletmelerin tamamı KOBİ niteliğindedir ve yaklaşık 17 bin kişiye doğrudan istihdam sağlamaktadır. Bu tesislerin dışında Elazığ KOSGEB Sinerji Odağında imalatçı statüsünde kayıtlı 871 işletme bulunmaktadır. Ancak, bu işletmeler genellikle 1 ve 5 kişi arasında istihdam sağlamaktadırlar. Ayrıca, Elazığ da Türkiye de konusu ile ilgili ilk ihtisas bölge olan Hayvan Ürünleri Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş olup, 2 tesis üretime geçmiştir. Sanayi üretiminde ağırlıklı olarak; gıda sanayi, maden-taş ve toprağa dayalı sanayi, demir ve demir dışı metal sanayi, mobilya ve orman ürünleri sanayi, plastik sanayi ile genel imalat sanayine yönelik üretimler ağırlıklı olarak yapılmaktadır. İl de halen üç kısımdan oluşan ve 1967 yılında yapılan Elazığ Merkez Küçük Sanayi Sitesinde 1077 işyeri faaliyette olup, 250 işyeri kapasiteli yeni küçük sanayi sitesi ile birlikte Kovancılar, Karakoçan ve Keban küçük sanayi siteleri bulunmaktadır Yılında faaliyete geçen Elazığ İŞGEM de ise halen 30 firma imalat yapmaktadır yılında hizmete açılan Fırat Teknokent ise halen 6 işletme ile faaliyet göstermektedir. TÜİK tarafından 2002 yılında yapılan Genel Sanayi ve İşyeri Sayımında işyerinin tespit edildiği Elazığ da coğrafi konumu nedeniyle çok sayıda firmanın bölge müdürlükleri de bulunmaktadır. Ekonomide tarım gelirlerinin önemli yer tuttuğu Elazığ da, 2007 yılı ihracatı 58 milyon dolar, 2008 Yılı 37 Milyon dolar, 2009 yılı 127 milyon dolar ve 2010 yılı ilk 3 ayı 8 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir Sayılı yasa kapsamına 2005 yılında dahil olan Elazığ da 709 işletme istihdam desteğinden, 92 işletme enerji desteğinden yararlanmış olup, teşviklerin direk olarak sağlamış olduğu istihdam sayısı ise yaklaşık 7 bin civarındadır. Elazığ halen 2009 yılında yürürlüğe giren Bölgesel ve Sektörel Teşvik Uygulamaları kapsamında 4. Bölgede yer almaktadır. Elazığ Organize Sanayi Bölgesinin alt yapı tesislerinin temeli 22 Şubat 1987 tarihinde atılmıştır. Elazığ OSB nin yer seçim kriterleri: - Demiryolu karayolu alt yapı değerlerini taşıması - Çevresinde hazine arazisinin çokluğu sebebiyle, ucuz arsa değerinin mevcudiyeti - Kekliktepe şalt sahasına olan yakınlığı - DSİ hidrolik etütlerince yer altı su seviye zenginliği - İmar İskan Bakanlığı tarihli zemin etüdü ve zeminin kaya olması - Şehir merkezine olan uzaklığının fazla olmaması, - Havaalanına yakınlığı, - Doğu Anadolu ulaşım bağlantılarında bulunması - Şehre bir sanayi aksı oluşturması 209

215 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Guruplandırılması Harita - K.1: İlimizin Sanayi Gruplama Haritası Sanayi Alanları Küçük Sanayi Siteleri Elazığ S.S.Küçük Sanayi Sitesi : Elazığ Merkezinde 1025 işyeri kapasiteli Küçük Sanayi Sitesi mevcut olup, faal olarak çalışmaktadır. Bu sitemizde ortalama 5000 kişi çalışmaktadır. Ayrıca İl Merkezinde Elazığ Bingöl Yolu 8. Km sinde 202 işyeri Elazığ Yeni Küçük Sanayi Sitesi Yapı Koop. Sorumluluğunda tamamlanma aşamasına gelmiştir. Kovancılar S.S.Küçük Sanayi Sitesi : Elazığ Kovancılar Küçük Sanayi Sitesi büyük ölçüde tamamlanmış olup işyeri sayısı 100 adettir. Karakoçan S.S.Küçük Sanayi Sitesi : Elazığ Karakoçan Küçük Sanayi Sitesi inşaat çalışmaları devam etmekte olup işyeri sayısı 100 adettir. Elazığ Organize Sanayi Bölgeleri: İlimiz merkezine 11 km. mesafede Yazıkonak beldesi hudutları dahilinde 100 hektar üzerinde ( m 2 arasında değişen) 63 sanayi parselinden oluşmuştur. Organize Sanayi Bölgemiz, diğer Organize Sanayi Bölgeleri içerisinde örnek gösterilebilecek bir şekilde tamamlanmış olması, tüm parsellerinin satılarak yatırım faaliyetlerinin büyük bir hız kazanmış olduğu, karlı ve ihracata dönük yatırımların gayet ciddi bir şekilde yapılmış olması ve ilimiz huzurlu bir kent olması gibi Organize Sanayide Bir Mermer Atölyesi faktörlerde dikkate alınarak, verimli tarım topraklarını Baraj göllerine terk eden ve sanayileşmekten başka bir çaresi kalmayan ilimize bu şansın tanınarak ve ek teşviklerle desteklenerek cazibe merkezi durumuna getirilmesi büyük önem arz etmektedir. 210

216 1974 yılında temelinin atılmasıyla başlamış olan ve aradan uzun yıllar geçtikten sonra 1987 yılı içerisinde altyapı çalışmalarına başlanılan bölgenin, 1992 yılında altyapısı ile sosyal tesislerinin tamamlanmasıyla l.kısım Organize Sanayi işletmeye geçmiştir. Elazığ Organize Sanayi Bölgesinde 1151 işçi istihdam edilmektedir. Tam kapasiteye ulaştığı zaman 1751 kişiye daha iş istihdamı sağlanacaktır. ll. Kısım Organize Sanayi Bölgesi : Bu gelişmelerin yanında, l.kısım Organize Sanayi Bölgesi parselleri tamamen dolduğundan müracaat eden yatırımcıların taleplerini karşılayabilmek için; II.Kısım Organize Sanayi Bölgesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu durum müteşebbis teşekkülce göz önüne alınarak mevcut bölgenin doğu ve batısında Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne ait olan m 2 'lik arsa 1991 yılında satın alınmıştır. 200 hektarla sınıflandırılan bölgemizin 400 hektara çıkartılması çalışmalar doğrultusunda, kişi ve kuruluşlardan da 8.6 hektar arsa satın alınmış, toplam 92,2 hektardır yılı sonunda tamamlanarak sanayicilerin hizmetlerine sunulacaktır. Geriye kalan bölgenin doğrultusundaki 37 hektarlık alanın ise; Kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. II.Kısım O.S.B.'si toplam 64 sanayi parsellerinden oluşmuştur. Bu parsellerden alt yapısı tamamlanmış. 1.Kısımdan istifade edebilecek durumda olan, 15 adedi sanayicilere tahsis edilmiştir. Bu durum ile yetinmeyen müteşebbis teşekkülümüz, Mevcut O.S.B.'nin üst ksmında bulunan Yazıkonak Belediyesinden m2 arsa almıştır. Fiziki bütünlüğü sağlamak için de Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne ait m 2 'lik arazinin alımının sağlanabilmesi yönünde ilgili Genel Müdürlüğe müracaat etmiştir. Yazıkonak Belediyesinden alınan arsa Elazığ Özel İdare adına tapuda tescil ettirilmiştir. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri) Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri)'nin ülke çapında ilk uygulaması ilimizde yapılacaktır. Konu ile ilgili olarak tarihinde yer seçimi komisyonu marifetiyle Organize Sanayi Bölgesi kuruluş alanı tespit edilmiş olup, ilgili bölgenin ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme) raporu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı marifetiyle hazırlanmıştır. İlgili Bakanlığın 13 Haziran 1996 tarih ve 7450 sayılı emirleri doğrultusunda müteşebbis teşekkülün oluşturulması ile ilgili çalışmalara hız verilmiş ve Elazığ Valisinin Başkanlığında Elazığ Belediye Başkanlığı, Elazığ İl Özel İdare Müdürlüğü ile Elazığ Ticaret ve Sanayi Odasının iştiraki ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı fonlar Yönetmeliğinin 31. maddesi gereğince oluşturulmuştur m2 lik alan üzerinde kurulacak olan O.S.B.'nin yeri; Elazığ Özel İdare adına tapuya tescil ettirilmiştir. Bu sektörde faaliyet gösteren işyerlerinin yetersizliğini, dağınıklığını gidermek ve çevre sağlığına duyarlı entegre tesisler meydana getirmek olan bu organizasyonun imar çalışmaları sürdürülmektedir. Bu sanayi bölgesinin hayata geçirilmesi halinde atıl durumunda olan 1000 adet ahırın faal duruma geçeceği ve yılda Büyükbaş hayvanın besiye alınacağı planlanmaktadır. K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı Elazığ OSB : 92 Merkez :374 Ağın :1 Alacakaya :3 Palu :1 Maden :1 Kovancılar :7 Sivrice :2 Baskil :1 Keban :3 Karakoçan :3 211

217 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İsdihdam Durumu Tablo K.1: Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları (2009) Sektörü İşyeri Sayısı İstihdamı Kağıt Karton 18 Kimya Gaz 25 Maden ve Mermer 59 Gıda Üretimi 109 Tuğla İmalatı 7 Çimento,Prefabrik Yapı El. 50 Beton Demir ve Demir Dışı Metaller 50 Tekstil ve Dokuma 16 Su Ürünleri İmalatı 8 Soğuk Hava tesisi 9 Metelorji (Döküm)İmalatı 6 Otomasyon ve Yazılım 6 Yem Üretimi 9 PVC ve Plastik İmalatı 31 Mobilya 40 Makine ve Tarım Aletleri İmalatı 25 Diğer yılı sonu itibarı ile Elazığ da sanayide istihdam edilen toplam (SSK lı olarak) istihdam sayısı kişidir. İstihdam edilen bu kişilerin sektörel olarak ayrımına yönelik bir çalışma yapılmamıştır. Elazığ TSO nun halen 306 adet anonim, adet Limited, 11 adet kollektif şirket, 252 adet kooperatif, gerçek kişi ve 3 adet diğeri olmak üzere toplam üyesi bulunmaktadır. Tablo - K.2: Elazığ'da İşletmede Olan 10+ İşçi Çalıştıran Sanayi Tesisleri Sektör Sektör Sıra İsletmenin İsletmenin Sahip. Huk. Açılış 3'lü kod 4'lü kod No Adı Yeri Biçimi Statü Tarihi Tarım Hizmeti Tarım Hizmt Başak Tarım Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Ulaş Gıda Malatya yolu 8. km Özel A.Ş Metal Cev.Çık Metal Cevher Çık Ergani Bakır Maden Kamu A.Ş Gıda Sanayi Mezbaha Ürün El-Et Merkez Özel A.Ş Günet Baskil Yolu 5. km Özel LTD Köy-Tür Baskil Yolu 21.km Özel A.Ş Süt ve Mamül Elsüt Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş Sebze-Meyve İşl Kaleli Baskil Özel LTD Bitki-Hayvansal Yağ Karadeniz Birlik Malatya yolu 25.km Kamu Dev Un-Unlu Mamül Kekliktepe Un Merkez Özel LTD Gülbay Un Merkez Özel LTD İsaş Gıda Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Türksan Gıda Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Koç Un BasyurtKarakoçan Özel LTD Şark-Un Karakoçan Özel A.Ş Halk Ekmek Merkez Özel A.Ş Şeker ÜretveTasviy Elazığ Şeker Yurtbası Kamu A.Ş Mermutlu Gıda Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Yüce Çay Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Yem Sanayi Yem Sanayii Elazığ Yem Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş Kekliktepe Yem Merkez Özel A.Ş Dilek Yem Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Köy-Tür Malatya yolu 3.km Özel A.Ş Doğu Yem Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Harput Yem Merkez Özel LTD İçki Sanayi Şarap San Buzbağ Şarap Merkez Kamu Dev Akpınar Memba Diyarbakir Yolu 7.km Özel LTD Konekta.Ş. Diyarbakir Yolu 13.km Özel A.Ş Tekstil Sanayi Çırçır-Dokuma Metinler Tarım Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Elteks Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Akra İplik Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Hazır Giyim San Elateks Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Deri Sanayi Deri İşleme San Ağın Dericilik Agin Özel A.Ş Orman Kereste-Parke Köksan Orman Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş

218 Ürünleri Cemre Parke Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Karabulut Orman Küçük Sanayi Sitesi Özel LTD 1993 Mobilya-Mefruşat Desen Mobilya Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Demsan Mobilya Organize Sanayi Bölgesi Özel Şahıs Ay-Fa Mobilya Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Nazende Mobilya Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Platin Mobilya Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Yasin Mobilya Malatya Yyolu 9. Km Özel A.Ş Kağıt Kağıt-Karton San Elta.Ş. Malatya Yolu 12.km Özel A.Ş Ana Kimyas Mad Asil Gaz Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Kimyasal Gübre Tügsa.Ş. Sivrice Kamu A.Ş Kimyasal Mad Karpor Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD LPG Dolum Bizimgaz Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş Şarkgaz Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş Kimya Sanayi Plastik Eşya Ayhas Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Akdağ Sentetik Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Akel Plastik Diyarbakir Yolu 10.km Özel LTD Fe-Ferma Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Keban Plastik Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş Öz Kardeşler Plastik Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Sembol Plastik Sanayi Sitesi Özel A.Ş Pişmişkil Yapı Coşkunlar Toprak Merkez Özel A.Ş Gereçl Şevket Kodat Diyarbakir Yolu 7.km Özel Şahıs Özbaylar Tuğla Sivrice Özel A.Ş Kimta.Ş. (Köksallar) Merkez Özel A.Ş Hazar Tuğla Sivrice Özel LTD Tuğ-San Sivrice Özel LTD Çimento Sanayi Altınova Çimento Merkez Özel A.Ş Kireç-Alçı İml Usallar Kireç Şahinkaya Özel LTD TAŞ-Toprak Elkisan Kireç Körpe Köyü Özel LTD San. TAŞ-Toprak Diğer El-Mad Mermer Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Alacakaya Mermer Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Hazal Karo Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Bayraklar Mermer Malatya Yolu4.km Özel LTD Kamersan Bingöl Yolu 5. km Özel A.Ş Elbeton Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş Elazığ Mermer Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Asmer Organize Sanayi Karşısı Özel LTD Günmersan Bingöl Yolu 14.km Özel LTD Es-Beton Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Demir-Çelik Tan Çelik Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD San Günhan Ark Merkez Özel LTD Eldöksan Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Doğu Döküm Bingöl Yolu 7.km Özel LTD Diğer Met. Diğer Metal Ana Etikrom Yarımca Kamu A.Ş Ana S. Metal Yapı Malz. S Altıntaş Isı Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Tatarlar Çelik Eşya Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD.? Essan Çivi Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Diğer Metal eşya Elbosan Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Şarkgaz Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Makine Tarım Mak-Techizt Öz-Tol Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 1997 Sanayi Emsaş Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Sezgin Tek.Elektrik Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Elkt.Mak.-Techizt Obuzlar Çelik Eş. Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş Ardiye Sevk-Ambalj İşl Mepa-Maksan Diyarbakir Yolu 12.km Özel A.Ş Hizmetleri Ardiye Hizmetleri Ademler Gıda Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Çek-Dil Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Gül Soğuk Hava Dep. Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD Kaynak:Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü 213

219 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı İlimizde Sanayi Gruplarına göre üretim teknolojileri kısım kısımdır. Bir kısmı en son üretim teknolojileri kullanmakta (Elteks, Akra İplik, Sezgin Teknik, Şarkgaz Tüp İmalatı, Alacakaya Mermer, Başak Tarım, Köksan Orman Ürünleri, Gül Soğuk Hava Deposu) gibi örnekler verebiliriz. Diğer yandan klasik üretim yapan pek çok tesisimizde mevcuttur. Ancak, ülke çapında üretim yapan diğer firmalarımızın da en son teknolojilere kavuşturulması çalışmaları devam etmektedir.en çok Enerjiyi Etikrom A.Ş. kullanmaktadır. PVC, Plaskit, Makine, Tekstil, Kimya, Mobilya ve Gaz imalatında hammade il dışından getirilmektedir.2008 Yılı itibarı ile 670 sanayi kuruluşunun yıllık enerji tüketimi (Khw) dir.2009 yılı ilk 8 ayı itibarı ile 628 sanayi kuruluşunun enerji tüketimi (Khw)dir. K.6. Sanayide Kaynaklanan Çevre Sorunları, Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği İlimiz merkezinde kurulu ve faal olarak çalışan Altınova Çimento Fabrikası bir miktar hava kirliliğine neden olmakta ise de baca gazlarına takılan filtrelerle bu kirlilik önlenmiş ve Ek-8 e göre Altınova çimento fabrikasına A grubu emisyon izin belgesi verilmiştir. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Elazığ ve yöresindeki önemli sanayi kuruluşları ETİKROM A.Ş., Ağın Deri Sanayi, Altınova Çimento Sanayi, Elazığ Şarap Fabrikası, Özuğur Tavukçuluk, El-Et Sanayi'dir. Su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları evsel atıksular, ETİKROM işletmesinin ve Ağın Deri Sanayisinin oluşturduğu atıksulardır. Organize Sanayi Bölgesinde bulunan mermer fabrikaları kapalı arıtma sistemine sahip olup, su kirliliğine neden olmamaktadır. Ayrıca tüm tesislerin atık suları şehir kanalizasyon sistemine bağlı bulunmaktadır. Su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları evsel atıksularla, taşıma ve yıkama suyunu Keban Baraj Gölü' ne boşaltan Şeker Fabrikası, Ferrokrom İşletmesi oluşturdukları atık miktarıyla önemli kirlilik potansiyeline sahiptir. Ayrıca flotasyon atıklarını ve katı atıklarını % 80'ini Maden Çayı'na boşaltan Maden Bakır Fabrikası da önemli bir kirletici kaynaktır. Organize Sanayi Bölgesinde kurulu bulunan mermer fabrikaları kapalı arıtma sistemine sahip olup, su kirlenmesi yapmamaktadırlar. Ayrıca tüm tesislerin atık suları şehir arıtma sistemine bağlanmıştır. 214

220 215

221 İlimiz, merkez Baskil Yolu 5. km Örençay mevkiinde faaliyet gösteren Özuğur Tavukçuluk San. ve Tic. Ltd. Şti. ne ait endüstriyel atıksu arıtma tesisinden alınan 2 saatlik kompozit numunenin analiz sonuçları tabloda görülmektedir. Söz konusu tesis Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan sektör tablolarından Tablo 5.8. Gıda Sanayii (Hayvan Kesimi Yan Ürünleri İşleme ve Benzeri Tesisler) sınıfına dahil edilmektedir. Tablo K.4: Özuğur Tavukçuluk 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları Kompozit Numune 2 Saatlik 24 Saatlik PARAMETRE Birim (Yönetmelik Değerleri) Analiz sonucu Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l Askıda Katı Madde (AKM) mg/l ph ,74 Yağ-Gres mg/l Kaynak: Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü İlimiz, Karakoçan İlçesinde faaliyet gösteren Karakoçanlılar Gıda Turizm İnş. Ür. Paz.İth.İhracat Tic. A.ş ne ait endüstriyel atıksu arıtma tesisinden alınan 2 saatlik kompozit numunenin analiz sonuçları tabloda görülmektedir. Söz konusu tesis Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan sektör tablolarından Tablo 5.6. Gıda Sanayii (Mezbahalar ve Entegre Et Tesisleri) sınıfına dahil edilmektedir. Tablo K.5: Karakoçanlılar Gıda Turizm 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları PARAMETRE Birim Kompozit Numune 2 Saatlik 24 Saatlik (Yönetmelik Değerleri) Analiz sonucu Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l ph ,06 Yağ-Gres mg/l Kaynak: Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Tablolardan da görüldüğü gibi her iki işletmenin de atıksu arıtma tesisi çıkış suları Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde dahil edildikleri sektör tablolarında verilen değerlere uygundur. K.6.3. Sanayiden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Gerek Organize Sanayi Bölgesinde, gerekse dışında faaliyette bulunan sanayi tesislerimiz artık ve atık maddeler yönünden toprak kirliliği yapmamaktadırlar. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri'ne yakın olarak kurulmuş bulunan Ferrokrom İşletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun, demir, gümüş ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karışabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ile yıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalışmalarında ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuştur. Sanayiden kaynaklanan toprak kirliliği hakkında yapılmış bir çalışma mevcut değildir. 216

222 Tablo K.6:Sanayi Tesislerinin Yer Seçimi Aşamasında, Kullanılan I., II. ve III. Sınıf Tarım Toprakları Miktarı YILLAR Başvuru Sayısı İzin Verilen (ha) MT TA OT DT Toplam SMT KMT KTA STA SOT KOT TOPLAM Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü (2008) K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Sanayi tesisleri şehir dışında faaliyet gösterdiklerinden dolayı gürültü kirliliği söz konusu değildir. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıkları Mezbahane Atıkları: Şehrimizde mezbahane atıkların toplanması için Atık Yönetim Planı Hazırlanması ve nihai bertarafı ile ilgili çalışmalar başlatılmış olup, atığın içerisindeki su muhtevası alınıp kurutulduktan sonra düzenli depolama tesisine kabulu yapılacaktır. 5 adet mezbaha (Elet, Elkas, Günet, Katipoğlu, Özuğur) mevcut olup arıtma tesisleri faal durumdadır. Özuğur; kanatlı hayvan atıklarını rendering tesisinde geri dönüşüm işlemine tabi tutup yem katkı maddesi olarak tekrar kullunmaktadır. Pil ve Aküler: Şehrimizde atık pil ve akümülatör gibi tehlikeli atıkların toplanması için Atık Yönetin Planı kapsamında toplanan piller lisanslı firmaya (TAP, Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği) teslim edilerek bertarafı sağlanacaktır. Diger Atıklar:(Ambalaj Atıkları): Elazığ Belediyesi tarafından, geri kazanım yönetim planı çalışmaları kapsamında kağıt, cam, metal, plastik vb. diğer katı atıklardan ayrı toplanacaktır. Geri kazanım yönetim planı kapsamında belirlenmiş mahallelerde 2 farklı renkte geri dönüşüm poşeti dağıtımı, konteynır ve kumbaralar kurulması planlanmaktadır yılı içerisinde toplama, ayırma lisansı için Çevre ve Orman Bakanlığına müracaatta bulunulacaktır. Lisans alınana kadar lisans almış bir firmayla sözleşme imzalanarak toplanan geri dönüştürülebilir maddeler lisanslı firmalara teslim edilerek bertaraf edilecektir. Tıbbi Atıklar: İlimizde tıbbi atıklar, özel toplama aracı ile tıbbi atık poşetlerinde el değmeden toplanmakta olup düzenli depolama tesisinde (Mayıs 2010 itibariyle sterilizasyon ünitesinde) standartlara uygun olarak bertarafı sağlanacaktır. K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı İlimizde kurulu bulunan sanayi tesislerinin artık ve atık maddeleri çevreye zarar verecek bir durumda olmayıp, bazı atıklar tekrar kullanılma yoluyla değerlendirilmektedir. Yalnız mermer fabrikalarından çıkan artıklar çevreye vermeyecek şekilde stoklanmaktadır. K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ - KAYNAKÇA - Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü - Sanayi ve Ticaret Odası - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu - Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 217

223 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1.Temiz Su Sistemi Şehrimize verilen temiz su kaynaklarımız Altınova, Kesikköprü ve Sürsürü bölgelerinde bulunan derin kuyularımızdan temin edilmektedir. Altınovadan : 960 lt/sn Kesikköprü : 110 lt/sn Sürsürü : 110 lt/sn olmak üzere toplam 1180 lt/sn kapasitemiz vardır. Bunun dışında 12 lt/sn Karaçalı Kaynak suyu mevcuttur. Sularımızın ihtiva ettikleri Mineraller: Bulanıklık : Çıkan değerler : 1,1 1,2 1,4 İletkenlik : ile 400 arası çıkan değer normal PH : 6,5 9,5 (6,8 7,2) çıkan değer Amonyum : 0,5 yok Nitrat : 200 yok Arsenik : pbb yok Sertlik : F (28 normal) Belediyemiz şehir suyu şebekesi çelik boru, Asbest boru, Pik boru ve PVC olarak yapılmış olup, şehir şebekesi boru hattının uzunluğu yaklaşık 1510 km dir. Tablo L.1: Mevcut İçme Sularının İletimini Yapan Boruların Kalite ve Uzunlukları Uluova7.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 1000 Çelik Boru Kesikköprü Boru Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 600 Aspest Çimento Abdullahpaşa Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento Boru Cumhuriyet Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento Boru KaraçalıKay Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 250 Çelik Boru Karaçalı Kay 600 Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu 90 Plastik Boru Kaynak: Belediye Başkanlığı (2010) L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Tesisi İlimizin Evsel Atık suları, İller Bankası Bölge Müdürlüğünün yapmış olduğu kanalizasyon çalışmalaı 1997 yılına kaar devam etmiş ve bu tarihten sonra Elazığ Belediyesi tarfından ihale edilerek çalışmalar Elazığ Belediyesi devam etmiştir yılınakadar İller Bankası tarafından yaklaşık 300 km kanalizasyon ve yağmur suyu şebekesi yaptırılmıştır yılından itibaren Elazığ Belediyesince yaptırılan ihalelerde 120 km kadar kanalizasyon şebekesi 40 km kadar da yağmur suyu şebekesi döşenmiştir. Kanalizasyon şebekesi küçük sokaklarda Q 200 lük beton borularla projelendirilmiş, büyük cadde ve sokaklarda Q 300, Q400, Q500 Q 600 ve Q 800 lük olarak döşenmiştir.küçük sokaklardaki kanalizasyon şebekeleri büyük çaplardaki toplayıcı şebekelrle Q 800 lük borularla ana toplayıcı şebekeye buradan da arıtma tesisine deşarj edilmktedir. Elazığ (Merkez) atıksu arıtma tesisi, Elazığ- Bingöl Karayolu üzerinde 12. km. de kurulmuş olan bir tesistir yılında tesis tatbikat projeleri ve çevre koruma çiti yapımına, 1990 yılında da 218

224 inşaat, mekanik ve elektrik imalatlarına başlanarak dört yıl gibi kısa bir sürede tesis tamamlanmış ve tarihinde geçici kabulü yapılarak tesis işletmeye alınmıştır. Tesis Üniteleri Ön Arıtma Üniteleri 1. Yaklaşım Kanalı 2. Kaba ve İnce ızgara 3. Kum tutucular 4. Parshall savağı 5. Burgulu pompa binası 6. Ön çökeltme havuzları 7. Ön çökeltme pompa binası Biyolojik Arıtma Üniteleri 1. Havalandırma havuzları 2. Son çökeltme havuzları 3. Geri devir burgulu pompa binası Çamur Giderme Sistemleri 1.Çamur yoğunlaştırma havuzları 2.Aerobik çamur çürütme havuzları 3.Çamur kurutma yatakları Proses Açıklaması: Elazığ atıksu arıtma tesisi, klasik aktif çamur sistemine göre dizayn edilmiş, şehrin evsel atıksularının arıtılmasına yönelik bir tesistir. Tesis 2000 ve 2020 yılına göre iki kademeli olarak düşünüldüğünden şu anda işletmeye eçılmış olan kısmı 1. kademe kısmıdır. 2. kademe atıksu debisi 1. kademe atıksu debisinin yaklaşık iki katı olduğundan şu anda var olan ünitelerin sayısı 2 katına çıkarılacaktır. Ön arıtıma tabi tutulan atıksu, 600 lt/sn' lik burgulu pompalarla I. su dağıtım yapısına terfi edilir. Buradan ön çökeltme havuzlarına eşit olarak dağıtılan atıksu, çökeltmeye tabi tutulduktan sonra biyolojik arıtma ünitesi olan havalandırma havuzlarına verilir. Atıksuyun tam karışımlı bir havuz içerisinde havalandırılması sonucu organik maddeler mikroorganizmalar tarafından parçalanarak son ürün olan karbondioksit ve suya dönüşürler. Havalandırma havuzunun çıkış savağında toplanan aktif çamur-su karışımı son çökeltme havuzlarına verilir. Burada aktif çamur çöktürülerek sudan ayrılır. Çökeltme havuzlarından savaklanan su Kehli Deresine deşarj edilmektedir. Son çökeltme havuzlarının tabanında çöken aktif çamur, mikroorganizma sayısını sabit bir değerde tutmak için % 50 oranında geri devir edilmektedir. Sistemden atılması gereken fazla çamur ve ön çökeltme çamuru, çamur yoğunlaştırma havuzlarına verilerek yoğunlaştırılmakta ve daha sonra çamur çürütme havuzunda stabilize edilmektedir. Çürütülmüş çamur kurutma yataklarına verilmektedir. L.1.3. Yeşil Alanlar İlimizde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 0.40 m2 olarak belirlenmiş olup, Elazığ Belediyesi park ve bahçeler müdürlüğü her geçen yıl bu rakamın artırılması yönünde çalışmalarına devam etmektedir. Bu yıl Hydroseeding çim ekimmakinesi kullanılarak m2 çim ekimi yapılmıştır adet ağaç adet süs bitkisi olmak üzere toplam adet ağaç, çalı gurubu ve süs bitkisi dikimi yapılmıştır. 219

225 Kışlık Çiçek (aslanağzı, hüsnü Yusuf, menekşe) : adet, Yazlık Çiçek : adet, Sarmaşık : 650 adet, Süs Lahanası : adet, Lale Soğanı : adet, Sümbül Soğanı : 1500 adet olmak üzere toplam adet mevsimlik çiçek üretimi yapılıp şehrimizin muhtelif yerlerine dikimi yapılmıştır. Şehir geneli yapımı tamamlanan park sayısı 38 adettir. Toplam Yeşil Alan : m yılı içerisinde ağaç sökme makinesi kullanılarak 263 adet ağaç ve süs bitkisinin dikimi gerçekleştirilmiştir. Bu yıl Abdullahpaşa, Sanayi ve Esentepe Mahallelerinde toplam m 2 ağaçlık ve koruluk alan oluşturulmuştur. L.1.4. Elektrik İletim Hatları 154 kv Hazar 1 Elazığ 2 TM E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 13, 848 km. Yer üstü tesisi Güzergahı : Elazığ Merkez Dereboğazı, Mollakendi, Kehli, Vertetil ve Perçenç Köyleri. 154 kv Elazığ 2 TM Keban E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 57, 203 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hırhik, Aksaray, Miyadin ( Yemişlik ), Sürsürü, Bizmişen, Cip, Poyraz, Sün, Akmezra, Yukarıçakmak, Keban ilçesi, Güneytepe, Aşağıçakmak, Altıyaka, Birvan ve Bademli Köyleri. 154 kv Hazar 1 Hazar 2 E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 3,017 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Dereboğazı Köyü. 154 kv Hazar 1 Maden E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 34, 816 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Dereboğazı, Şebgen, Maden İlçesi Gezin, Purnos, Kayalar Köyleri. 380 kv Keban TM Şalt 2 İrtibatları ( ) E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 6, 698 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü. 380 kv Keban Kayseri ( Kuzey) E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 3,00 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü 380 kv Keban Kayseri ( Güney) E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 3,00 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü 380 kv Keban Kangal E.İ.H Mevcut Hat Uzunluk : 3,50 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü 154 kv (Keban Elazığ) Brş. Hankendi TM E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 0, 980 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Bizmişen Köyü. 220

226 154 kv Keban Şalt II Elazığ II E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 57, 203 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban İlçesi Pınarlar, Soğanlı, Bademli, Aşağıçakmak, Elazığ Merkez Yukarıçakmak, Kalkantepe, Akmezra, Sün, Poyraz, Beşik, Cip, Harmantepe, Bizmişen, Sürsürü, Yemişlik ( Miyadin), Aksaray, Hırhik, Köyleri. 154 kv Elazığ II - Ferrokrom E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 46, 304 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hoğu, Sedeftepe, Hoş, Kıraç, İlemil, Palu ilçesi Esenkavak, Akçakent, Salkımlı, Hacımekke ve Hacısam Köyleri. 154 kv Elazığ Tunceli E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 12, 132 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hırhik, Mornik, Kürdemik ve Pekinik Köyleri. 154 kv Elazığ Karakaya E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 38, 598 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Etminik, Sarıyakup, Tadım, Aşağı Malatacık, Çulçapur, Sivrice ilçesi Kavak, Uslu, Samathi, Dikmen Köyleri. 154 kv Keban - Divriği E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 19, 748 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi Bayındır, Ağın ilçesi Saraycık, Dibekli, Altınayva ve Balkayası Köyleri. 154 kv Ferrokrom Bingöl E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 41, 144 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Palu ilçesi Beşpınar, Akmezra, Pınartepe, Kovancılar ilçesi Yazıbaşı, Saraybahçe, Şenova, Çakırkaş, Demirci, Aşağımirahmet, Dırmışan, Tabanözü, Aşağıkanatlı, Okçular, Kavak, Yarımca ve Yeniköy Köyleri. 154 kv Elazığ Kebanholding E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 24, 167 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Vertetil, Kehli, Mollaköy, Köğenk, Çağlar, Karasaz, Yenikapı, Koçkale, Yukarıağnısı ve Korucu Köyleri. 154 kv Keban - Malatya E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 3.50 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi Pınarlar Köyü. 380 kv Keban - Elbistan E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 9, 448 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi Pınarlar Köyü 380 kv Keban - Özlüce E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 152, 277 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi Pınarlar, Süleymanlı, Bademli, Ulupınar, Aşağıçakmak, Elazığ Merkez Üçağaç, Yukarıçakmak, Kozluk, Alpagut, Erzürük, Şahinkaya, Çamyatağı, Gümüşbağlar, Harput, Güneyçayırı, Beydoğmuş, Kıraç, İlemil, Kovancılar ilçesi Bahribey, Fahribey, Kacar, Kolluca, Ekinbağı, Topağaç, Köse, İğdeli, Çelebi, Kuşağacı, Bilalköy, Emirhan, Gökçedal, Payamlı, Ekinözü, Gedikyurt, Karakoçan ilçesi İsabey, Yalancı, Kümbet ( Cumhuriyet ), Yüzev, Mirahmet, Çanakçı, Kefan, Hamzalı, Gündeğdi ve Alabal Köyleri. 380 kv Karakaya - Keban (Batı) E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 73, 892 km 221

227 Yerüstü Tesisi Güzegahı : Sivrice ilçesi Dikmen, Çatakkaya, Uslu, Yukarıkamışlı, Aşağıkamışlı, Elazığ Merkez Sarıtosun, Bölüklü, Öküzuşağı, Temur, Işıkyolu, Yolçatı, Çallıca, Koparuşağı, Ekrüz, Şahaplı, Sütlüce, Yenikonak, Şabanlı, Yazıpınar, Arındık, Baskil ilçesi Yürekli, Keban ilçesi Altınyaka, Bademli, Süleymanlı, Pınarlar ve Bayındır köyleri. 380 kv Karakaya - Keban (Doğu) E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 74, 054 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Sivrice ilçesi Dikmen, Çatakkaya, Uslu, Yukarıkamışlı, Aşağıkamışlı, Elazığ Merkez Sarıtosun, Bölüklü, Öküzuşağı, Temur, Işıkyolu, Yolçatı, Çallıca, Koparuşağı, Ekrüz, Şahaplı, Sütlüce, Yenikonak, Şabanlı, Yazıpınar, Arındık, Baskil ilçesi Yürekli, Keban ilçesi Altınyaka, Bademli, Süleymanlı, Pınarlar ve Bayındır köyleri. 380 kv Özlüce - Erzurum E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 29, 548 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Karakoçan ilçesi Alabal, Doğanoğlu, Beydere, Gündeğdi ve Bulgurcuk Köyleri. 154 kv Özlüce - Bingöl E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 28, 964 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Karakoçan ilçesi Alabal, Doğanoğlu, Beydere, Gündeğdi ve Bulgurcuk Köyleri. 154 kv Seyrantepe HES Özlüce HES E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 22, 344 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Karakoçan ilçesi Koçyiğitler, Okçular, Çalıkaya, Alabal ve Özlüce köyleri. 154 kv (Keban Şalt II Elazığ II)Brş. N. Kuzova DSİ P.İ. E.İ.H. Mevcut Hat Uzunluk : 15, 924 km Yerüstü Tesisi Güzegahı : Keban ilçesi Aslankaşı, Sağdıçlar, Taşkesen ve Ulupınar köyleri. Harita L.1:13. İletim Tesis ve İşletme Grup Müdürlüğü- TEİAŞ Bölge Haritası L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları İlimizde doğalgaz boru hattı 2009 yılı itibari ile döşenmeye başlamış olup boru döşenme faaliyetleri devam etmektedir. 222

228 L.2. Ulaşım L.2.1.Karayolları L Karayolları Genel Elazığ, Doğu Anadolu'nun Yukarı Fırat Bölümünde doğu batı yönünde uzanan ana karayollarından birinin üzerindedir. Elazığ Doğu Anadolu yu batıya bağlayan yolların bir kavşak noktası konumundadır. Genel olarak; Ankara-Kayseri-Malatya üzerinden Elazığ a gelen devlet yolumuz Elazığ ı batıya bağlayan en önemli yollardan biridir. Doğu üzerinde uzanan yolumuz Bingöl-Muş-Van üzerinden İran a ulaşır. Kuzeyde Tunceli üzerinden Kuzeydoğu Anadolu ve Karadeniz e kadar uzanır. Güneyde Diyarbakır üzerinden Güneydoğu Anadolu ya geçiş yapılır. Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde toplam Km Yol ağı mevcut olup bunun Km si devlet, Km si ise il yoludur Km lik yol ağımızın % 89 ü asfalt kaplamadır. Bölge sınırları içerisinde km2 ye düşen yol ağı 0,08 Km dir. Trafiğe kayıtlı araç sayısı ise adettir. Harita L.2: Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü Elazığ Yol Haritası L Ulaşım Planlaması Acil eylem planı öncesinde 33 km bölünmüş yol varken 2007 yılı sonu itibari ile bölünmüş yol 241 km ye ulaşmıştır yılı sonrasında 46 km bölünmüş yol yapımı hedeflenmektedir. L Toplu Taşıma Sistemleri Tablo- L.2: Elazığ İl Merkezinde Yolcu Nakli Yapan Araç Listesi Cinsi Kullanım Amacı Araç Sayısı Minibüs Öğrenci Servisi Minibüs M Plakalı Yolcu Nakli Belediye Otobüsü Halk Otobüsü Kaynak: İl Emniyet Müdürlüğü (2010) Yolcu Nakli Yolcu Kapasitesi 223

229 2.1.4 Kent İçi Yollar Kent içi mevcut yolar yaklaşık olarak m2 olup bu da yaklaşık olarak yollar 7 metre genişliğinde kabul edilirse 543 km uzunluğunda olup bu yolların % 98 lik kısmında asfaltlanma çalışmaları tamamlanmıştır. Bu yollar da m2 olup 500 km uzunluğuna sahiptir. Geri kalan % 2 lik kısımda kumlanmış olup ihtiyaca cevap vermektedir. Buralar da istimlaklar olduğundan istimlak çalışmaları bitince alt yapı ve üst yapı çalışmalarına başlanacaktır. Yeni imara açılan yerlerde yapılaşmanın durumuna göre altyapı ve üst yapı çalışmaları devam etmektedir. Şehir merkezinde yapılaşma büyük bölümüyle tamamlanmış olduğundan mevcut cadde ve sokaklar çok dar olarak projelendirildiğinden ihtiyaca gereği gibi cevap verememektedir. Şehir merkezinin imarı geleceğe yönelik olmadığından çarpık kentleşme dediğimiz uygulamayla şehir merkezi ihtiyaca cevap verememektedir. Trafiğin yoğun olduğu mesai saatleri başlangıcında ve bitiminde trafik kilitlenmekte ve durma noktasına gelmektedir. Alternatif caddelerde fazla olmadığından merkez çözümsüz denecek bir şekilde beklemektedir. Sadece tek yön uygulaması ile yoğunluk azaltılmak istense de sokaklar çok dar olduğundan ve araçların bazen ikişerli park etmeleri nedeni ile durum daha da vahimleşmektedir. Tek çözüm otopark sorunlarının çözülmesi ve şehir merkezinin batıya kaldırılmasıyla yoğunluk azaltılarak ve yeni imara açılan yerlerde sokakların çok geniş projelendirilmesiyle sorun çözülebilecektir. Tablo-L.3:Satıh Cinslerine Göre Yol Ağı (Km) 8.Bölge Elazığ Asfalt Yollar Şebeke Parke Stabilize Toprak Diğer Yollar Asfalt Betonu Sathi Kapl. Toplam Uzunluğu Devlet Yolu İl Yolu Toplam Kaynak: Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (2011) L Araç Sayıları Tablo-L.4:Elazığ İl Merkezinde Kayıtlı Araç İstatistiki Bilgileri Cinsi Yakıt Cinsi Toplam Dizel Benzin Benzin-Lpg Otomobil Kamyonet Kamyon Minibüs Motosiklet Otobüs Diğer (Traktör-Çekici- Tanker Genel Toplam Kaynak :İl Emniyet Müdürlüğü (2010) L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler Elazığ İli genelinde kent içi ulaşımda hafif-ağır metro, banliyö ve tramvay türü ulaşım aracı mevcut değildir. 224

230 L Taşımacılıkta Demiryolları Elazığ İl merkezi, Malatya dan gelerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır a giden Demiryoluna 1934 yılında açılan 24 km lik Yolçatı-Elazığ hattıyla bağlanmıştır. Bu hat Elazığ ilinden geçerek Tatvan a ulaşır. İl sınırları içerisindeki Demiryolu uzunluğu 304 km olup ayrıca ana hattın 1500 m. ile Çimento fabrikasına bağlantısı vardır. İl sınırları içerisinde 15 istasyon bulunmaktadır. Gar dan her gün Malatya-Gaziantep Adana ve Mersin e Fırat Ekspresi gitmekte olup bu illerden gelen yolcular aynı treni kullanmaktadır. Malatya-Sivas-Kayseri-Ankara-Eskişehir-Bilecik- İstanbul (Haydarpaşa), Kütahya-Balıkesir-Manisa-İzmir-Konya-Afyon illerine ekspres treni ile yolcu ve bagaj taşıması yapılmaktadır. Elazığ-Malatya arasında günlük ortalama 3-4 seferin yapıldığı, gar dan ortalama adet yolcu, ton yük taşımacılığı yapılmaktadır. Dünyanın En Uzun Demiryolu Köprüsü (Elazığ - Malatya Sınırı) İl Sınırları Dahilindeki İstasyonlar : Kuşsarayı, Pınarlı, Baskil, Şefkat, Yolçatı, Uluova, Kürk, Gezin, Maden, Yurt, Çağlar, Konak, Murat bağı, Palu, Beyhan, Suveren. Elazığ il sınırları içerisinde kullanılan raylı sistem Anahat taşımacılığı sistemi olup hafif raylı sistem dediğimiz, hafif metro, metro, banliyö ve tramvay ulaşım sistemi bulunmamaktadır. TCDD bünyesinde yapılan Yük ve Yolcu taşımacılığında Elazığ İli Elazığ Gar ve Havzası olarak yer almaktadır. Elazığ il sınırları içerisinde yer alan Elazığ Gar da günlük ortalama arası Anahat dizel lokomotiflerinin kullanıldığı yük ve yolcu treni işlemektedir Elazığ-Adana-Elazığ çalışan Fırat Ekspresi hergün karşılıklı Elazığ-Tatvan arasında Salı, Cuma, Pazar günleri işleyen Karma yolcu treni Tatvan-Elazığ arasında Pazartesi, Çarşamba, Cumartesi günleri işleyen Karma yolcu treni Bölgesel Trenler olup Ankara-Tatvan ve Tatvan-Ankara çalışan Vangölü Ekspresi Anahat trenidir yılı içerisinde yolcu taşınmıştır. Ulaşımda yolcu taşıma ilgili olarak, taşınan yolcu başına çevreye verilen kirliliğin hesaplanması yapılmamıştır. L.2.3. Deniz, Göl Ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar İlimizin deniz kıyısına sınırı olmadığı için limanları mevcut değildir. 225

231 L Taşımacılık Keban baraj gölü üzerinde Elazığ-Pertek, Elazığ-Çemişgezek ve Elazığ-Ağın arasında ulaşım feribotlarla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından işletilmektedir. L.2.4. Havayolları Gelen Yolcu Sayısı : Giden Yolcu Sayısı : Gelen-Giden Uçak Sayısı : 4577 Havaalanının kent merkezine uzaklığı: 12 km. L.3. Haberleşme Geçmiş yıllarda teknolojinin imkanları nedeniyle direkten ve duvardan çekilen kablolar büyük yatırımlar yapılarak yeraltına alınmaktadır. Görüntü kirliliğine neden olan kabloların kaldırılması için yapılan yatırımlar Türk Telekomun Çevreye verdiği önemi göstermektedir yılından itibaren toplam 65 proje tamamlanmış olup; bunlardan8 tanesi FTTC, 8 tanesi FO transmisyon, 49 tanesi Bakır kablo projesidir. Sadece 2007 den 2010 yılına kadar Türk Telekom tarafından Elazığ a ,00 TL yatırım yapılmıştır. Transmisyon Hizmetleri Merkez ve İlçe Bazında ; Elazığ Belediye hudutları dahilindeki Merkez Santral, Küçük Sanayi, Fatih Santrali Sahasında tüm cadde ve sokaklar %90 mertebesinde yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, havai kablolar, bir program ve ödenekler dahilinde yapılan bu yeraltı telefon şebekesine alınmakta olup, %70 mertebesinde olan bu hizmet yapılırken de çevre ve estetik görünüme oldukça dikkat edilmekte, Elazığ Belediye Başkanlığı ile yapılan protokolla ildeki binalara bina içi telefon ankastre sistemi uygulanarak, şehirde gözle görülür bir estetik görünüm meydana çıktığı gibi çalışmalarımızda halen devam etmektedir. Elazığ - Malatya ciheti Baskil yol ayrımı - Hankendi Kelmahmut köyüne kadar yeraltı güzergahı yapılarak bu cihetteki kablolar tamamen yeraltına alınacaktır. Elazığ - Diyarbakır ciheti Kuyulu köyü köprüsüne kadar yeraltı yapılmış olup bu cihetteki kabloların yeraltına alınması için çalışmalar devam etmektedir. Elazığ - Bingöl ciheti Yazıkonak çıkışına kadar yeraltı güzergahı yaptırılmış ve kablolar yeraltına alınmıştır. Tablo-L.5:Kablo Özellikleri Malzemenin Adı Miktarı Cinsi Havai kablo uzunluğu mt Yer altı kabloları uzunluğu mt Menhol (Yer altında odacık) Enjekte direk sayısı Saha dolabı sayısı Kaynak:Türk Telekom (2010) Adet Adet 497 Adet Arıcak İlçesi : Merkezde Telekom Hizmet Binası oimadığı için telefon şebeke kablolarımız havai olarak yapılmıştır. 226

232 Alacakaya İlçesi : İlçe dahilinde telefon şebekemiz yeraltı olup, kenar mahallelerdeki trasmisyonu sağlayan havai hatlar ise çevre görünümünü bozmamaktadır. Îlçe dahilindeki köy ve mezralardaki hanelere telefon verilmektedir. Ağın İlçesi : İlçedeki telefon şebekemizin yenilenmesi ve yeraltına alınması için proje çalışmalarımız tamamlanarak ihale edilmiştir. ilçeye bağlı tüm köy ve mezralardaki hanelere telefon verilebilmektedir. Baskil İlçesi : İlçe merkezindeki telefon şebekemiz yeraltı, kenar semtler havai olarak yapılmıştır. Halen telefon şebekesinde revizyon çalışmaları devam etmekte olup,bu işin bitmesiyle çevre görünümünü bozan güzergahlar düzeltilecektir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri % 90 mertebesindedir. Arazinin müsait olması nedeniyle köy şebekeleri de yeraltı olarak yapılmaktadır. Karakoçan İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefon şebekesi yapılarak hizmete verilmiştir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri %90 mertebesinde olup, arazisi müsait köylerde de kablolar doğrudan toprağa gömülerek yol güzergahlarındaki direkler ve kablolar program dahilinde kaldırılmaktadır. Keban İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefon şebekelerimiz mevcut olup, Kuşçu Santral Sahamız hariç diğer köy ve mezralar telefon şebekesine kavuşmuşlardır. Kovancılar İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, kablo şebekesi de ihale edilerek çalışmalarımız devam etmektedir. İşin tamamlanmasıyla ilçe görünümünde gözle görülür çevre güzelliği meydana gelecektir. Bağgülü Santral Sahası hariç diğer köy ve mezralarda hanelere telefon verilebilmektedir. Maden İlçesi : İlçede gayet geniş yeraltı ve kablo güzergahımız mevcut olup, köy ve mezralarda telefon verilebilme durumu %90 mertebesindedir. Palu İlçesi : İlçe dahilinde yer altı telefon şebekesi mevcut olup, kablo telefon şebekemiz de görünümü bozan cadde ve sokaklarda bakım şebekesi yapılması planlanmıştır. Köy ve mezralarda telefon verebilme durumu %90 mertebesindedir. Sivrice İlçesi : İlçenin turistik yöre olması nedeniyle gayet modern bir yeraltı telefon şebekesi planlanmış olup, ilçe girişi yolu düzenlenmediği için hazırlanan projemiz ihale edilememektedir. Yolun düzenlenerek genişlemesini müteakip çalışmalarımıza başlanacaktır. Hazar Gölü kıyısındaki havai hat şebekemizin tamamının yeraltına alınması için yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, çevre görünümünü güzelleştirmek için proje çalışması tamamlanmıştır Ayrıca, Sivrice ilçesi ve göl kenarındaki telefon taleplerinin karşılanması için kablosuz telefon sistemi tahsisi gerçekleştirilmiş olup, yakın tarihte sistemin hizmete verilmesi için çalışmalarımız devam etmektedir. Hizmetlerin tamamlanmasıyla çevre görünümü belirgin bir hale gelecektir. L.4. İlin Plan Durumu 189 yılında onaylanarak yürürlüğe giren Elazığ İmar Planında yanlış uygulamamalrı şöyle sıralayabiliriz. 227

233 1. Konut adalarında verilen nizamları yoğunluğu artırıcı bir şekilde değiştirilmesi ( ayrık nizamdan bitişik nizama geçişmesi) 2. İmar adalarındaki kat adetlrinin müteahhit zihniyetiyle değiştirilmesi 3. Yolların genişleilmesi gereken yerlerde daraltılması ve dar sokaklara yanlış imar uygulanması 4. Yeni açılan konut adalarına hizmet edecek toplayıcı ve dağıtıcı yolların zamanında açılmaması alt yapı hizmetlerinin gitmesine engel olmuştur. 5. İstimlak konusu olan alanların çözüme hususunda altarnatif arayışların sağlıklı yapılaması veya gecikmesi, donatı alanlarının bir an önce kullanıma açılmasını yavaşlatmıştır. 6. İmar planına ayrılan yeşil alanların yeterli büyüklükte olmamsı, küçük parklar halinde ve devamlılığı sağlayacak şekilde yerleştirilmemeleri bu alanların kullanımını imkansızlaştıran nedenler olmuştur. 7. İmar planında verilen yol genişliklerinin subjektif kararlarla daraltılması ve gelecekte düzeltilmesi imkansız hatalar yapılması 8. Resmi kurum alanlarında taban kullanma alanının artırılması yoğunluğun merkeze toplanmasına neden olmuştur. Bu durum daha çok eğitim tesis alanlarında görülmektedir. 9. Yerel yönetimlerin siyasi olması nedeniyle her seçim döneminde belirli mahallere giden hizmetler dengeli bir organizasyonu imkansız hale getirmiştir. 10. İmar planındaki konut potansiyel alanları olarak belirlenen imar adaları, alt yapı yapılmadan iskana açıldıpı ve merkeze bağlantıları tamamlanmadıpı için kent dokusuyla bütünleşmeyerek kırsal bir görüntüde kalmıştır. 11. Şehirin doğusunda toplu konut alanı olarak Doğukent Batısında Gece kondu önleme bölgesi olarak Abdullahpaşa Mahallesi ve Hilalkent merkezin yükünü hafifletecek donatı alanlarına sahip konut alanları olarak İmar planları yapılmıştır. 12. Kentsel ulaşım planının Belediye tarafından yapılmamış olması, yerleşim birimleri arasındaki toplu taşım gidiş-geliş seferlerini merkezin duşına çıkaramamıştır. 13. Elazığ yerleşme planında merkeze uzak gibi görünen sanayi alanlarının yeni imar planlarında korunması( Çimanto ve Şarap Fab. Gibi) çevresindeki yerleşmeleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu alanlardan iplik fabrikası alanı tadilatla konuta çevrilmiştir. Fakat Çimento fabrikası alanı kültür parkı lanaı olarak imar planında gösterilmesine rağmen bir türlü merkezden kaydırılamamıştır. 14. Küçük sanayi sitesi olarak ayrılan alan yerleşim yerleri arasında sıkışıp kalmıştır. 15. Merkezde büyük alan kaplayan resmi kurum alanları yerleşim birimlerini biribirinden koparmaktadır. 16. Merkende görülen otopark sorunu trafiği olumsuz yönde etkilemektedir.ana ve tali yol kenarlarına yapılan parklar trafiğin akışını engellemekte; ulaşımı zorlaştırmaktadır. 17. Elazıpın ilk çekirdeği ve şimdiki zamanda ise ticaret merkezi olan Çarşı Mahallesinin İmar Planında özel bölge olarak işlenmesine rağmen, yapılan kat artırımıyla gerçek kimliğini ve görüntüsünü yitirmiştir. 18. Yeni imar planıyla (Abdullahpaşa mah. doğu kısmı) demiryolu ile sınırlandırılmış verimli tarım arazilei imara açılmıştır. Elazığ İli Hazar Gölü Çevre Düzen Planı : Çevre Bakanlığı nın taşra teşkilatı olan İlimiz Çevre Müdürlüğü 2001 yılının Mayıs ayında kurularak faaliyetine başlamıştır. İlimiz Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak tarih ve 36 sayılı yazımızla İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünden, bugüne kadar yapılmış Elazığ iline ait Çevre Düzen 228

234 Planlarının (plan notları, lejant, varsa revizeleri ve mevcut ise plan revize teklifleri ile birlikte) gönderilmesi istenmiştir. İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünün tarih ve 1708 sayılı cevabi yazılarında, İlimizde sadece 1/ ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planının olduğu bildirilmiştir. İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü tarih ve 2401 sayılı yazı ile, İlimiz 1/ ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planında, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce plan revizyonu yapılacağından, konuyla ilgili kurum görüşümüz istenmiştir tarih ve 310 sayılı cevabi yazımızda, Çevre Bakanlığı nın tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Düzeni Planlarının yapılması Esaslarına Dair Yönetmelik gereğince, Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak yapılacak revizyon çalışmalarında Çevre Bakanlığı yetkili olduğundan, konu hakkında görüş belirtmemizin mümkün olmadığı belirtilerek, konuyla ilgili olarak Çevre Bakanlığına bilgi verilmiştir. Bu çerçevede, İlimizde tek Çevre Düzen Planı ve buna bağlı plan koşulları, nolu, 1/ ölçekli, Elazığ Hazar Gölü Çevre Düzeni Planı olup, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılmış, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce onaylanarak, tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Sonuç olarak, 1989 tarihinden günümüze kadar Hazar Gölü Çevre Düzeni Planında herhangi bir revize çalışması yapılmadığı, zaman zaman Çevre Düzeni Planına aykırı yapılaşmalar konusunda şikayetlerin geldiği, Sivrice Belediye Başkanlığının onaylanıp onaylanmadığı belli olmayan Çevre Düzen Planına istinaden Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı hazırlayıp, Turizm tesis alanı olarak imara açtırdığı, vb. konularda Müdürlük olarak bazı olumsuzluklarla karşılaşmaktayız. L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı Elazığ il sınırları dahilinde Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü tarafından izin verilen ve kurulu bulunan baz istasyonları sayısı aşağıdaki gibidir. ( tarihleri arası) Tablo-L.6: İldeki Baz İstasyonları Operatör İl İlçe İl + İlçeler Gsm 3n Gsm 3n Gsm Top. 3n Top. Avea Turkcell Vodafone Toplam Kaynak: Telekominikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü (2010) Genel Toplam Ölçülen İst. Sayısı L. ALT YAPI ULAŞIM HABERLEŞME - KAYNAKÇA - Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü - Elazığ Belediyesi - Trafik Şube Müdürlüğü - Şoförler ve Otomomilciler Derneği - Telekominikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü - TCDDY 229

235 Harita-L.3:Elazığ Projesi Master Planı (Elz. Proj. Mevc. Durum Rap.-1) 230

236 Şekil-L.4: Şehrin Mevcut Donatısı ve Konut Alanları 231

237 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama İlimiz jeolojik özellikleri, topoğrafik yapısı ve iklim özellikleri nedeniyle doğal afetleri sıkça yaşayan illerden birisidir. Doğal afetler neden oldukları can kaybı yanında Türkiye için önemli ekonomik kayıplar da meydana getirmektedir. İlimiz başta depremler olmak üzere heyelanlar, su baskınları, çığ ve kaya düşmeleri gibi afetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu afetlerin zararları, yapılaşmaya esas imar planlarının, doğal afet tehlikeleri ve zemin şartlarının göz önüne alınarak yapılması ile önlenebilir. İmar planları; yöre halkının sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamayı, sağlıklı ve güvenli bir çevre oluşturmayı, yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen ve bu amaçla yörenin ekonomik, demografik, sosyal, kültürel, tarihsel, fiziksel özelliklerine ilişkin araştırmalara ve verilere dayalı olarak hazırlanan, kentsel yerleşme ve gelişme eğilimlerine alternatif çözümler oluşturmak suretiyle belirleyen, arazi kullanımı, koruma, kısıtlama kararları örgütlenme ve uygulama ilkelerini içeren pafta, rapor ve notlardan oluşan belgedir Marmara depreminden sonra daha çok önem kazanan imar planına esas Jeolojik Jeoteknik Etüt Raporları gün ve 1634 sayılı genelgeye göre hazırlanır. Raporların amacı, parsel bazında değil, imar planlaması yapılmadan önce bölgedeki tüm morfolojik, jeolojik, hidrojeolojik, jeoteknik, sismoteknik, jeofizik, tektonik, doğal afet ve bunun gibi bilgileri bir arada yorumlayarak inceleme sahasını Yerleşime Uygunluk açısından değerlendirmektir. Raporlar Bakanlığımız gün ve 1634 sayılı genelgeye göre hazırlanmaktadır. Plan değişiklikleri imar planı üzerindeki sosyal ve teknik altyapı alanlarının daralmasına ve kentsel yoğunlukların artmasına neden olmuştur. Kentsel nüfusun ihtiyaçlarına cevap verecek yeni sosyal ve teknik altyapı alanlarının oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yürürlükteki planların hazırlanması aşamasında sağlıklı arazi incelenmesi yapılamadığından bugün plan ile mevcut durum birbiriyle örtüşmez duruma gelmiştir. M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri Kentimizde yerleşim alanlarının gelişimini sınırlayıcı herhangi bir topoğrafik engel, nehir gibi doğal unsurlar bulunmamasına rağmen, kısmen İl merkezi ve güneyi (Şehit İlhanlar Cd., İstasyon Cd., Sürsürü Mh., Aksaray Mh., Kızılay Mh., Olgunlar, Çevre yolunun güneyinde kalan yerleşim alanları) ince taneli alüvyonal zeminden oluştuğu için meydana gelebilecek orta ve büyük şiddetli depremlerden daha fazla etkilenecektir. İl merkezinin yaklaşık % 90 kadarı alüvyonal zemin üzerinde bulunmaktadır. Yeni yapılar tasarlanırken, zeminle ilgili parametreler (sıvılaşma, taşıma gücü, deprem büyütme katsayıları, su muhtevası, oturma hesapları gibi ) mutlaka elde edilmeli ve kullanılmalıdır. Yerleşim alanlarının bu yönde gelişmesi sakıncalı olmasına rağmen son hızla devam etmektedir. İl merkezinin bir kısmı 1. derece, bir kısmı 2. derece deprem bölgesinde yer almaktadır (Şekil M.1). 232

238 M Kentsel Büyüme Deseni Kent başlangıçta (XIX. yy sonları), belli bir plan içinde birbirine dik ana caddeler ve bu caddelere koşut yollar üzerine gelişmiş, Kentin doğu kenarında (bugünkü kent merkezi) plansız gelişen ticaret alanları, kentin gelişme şemasını bozan ilk öğe olmuştur. Kentin 1950 lere kadar ki gelişmesi Gazi Caddesinden güneye 1934 te yapılan demiryoluna doğru olmuştur. Bu yöndeki gelişme sonucu, demiryolunun güneyinde yer alan Aksaray, Sürsürü ve Kesrik Köyleri kentin birer mahallesi durumuna gelmişlerdir. Kentin daha sonraki gelişmesi ise, kuzey, kuzeydoğu, doğu ve güneybatı yönlerinde olmuştur. Harput yerleşim alanından ovaya inilen tarihlerde ilk yerleşim birimleri olan Nailbey, İzzetpaşa, Rızaiye ve Çarşı mahallelerinde, dama tahtası şeklinde yollar ve konut adaları oluşturulmuştur. Bu yapılaşmalar 1930 lu yıllara rastlamaktadır Yılında Elazığ'ın çoğunlukla az katlı ve az yoğun bir dokulaşmayı hedefleyen ilk imar planı yapılmıştır. Elazığ Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkacak fiziksel altyapı değişikliklerini, Keban Baraj Gölü nün neden olacağı göçü ve bunun sonucunda bölgedeki merkezlerde, özellikle Elazığ Kenti nde ortaya çıkacak fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunları incelemek ve gelişmeleri planlamak amacıyla, 1968 de İmar İskan Bakanlığı nca bir Fiziki Yerleşme Planı çalışması yapılmıştır. Bu plan çalışmasında kentin ve yörenin yıllık gelişmesi göz önüne alınarak, Elazığ Kenti Komşu alan (mücavir saha) sınır yeniden belirlenmiştir. Yeni belirlenen komşu alan sınırı, kuzeyde Zafran; kuzeydoğuda Hüseynik, doğuda Mornik, Mürüköy, güneydoğuda Hırhırik, Hoğu, Vertetil ve Perçenç köylerini içine alıyordu. Sınır dışında kalmalarına rağmen Harput ve Bizmişen, Holvalı ve Miyadun köyleri de kentle etkileşimleri açısından önemli sayılıyordu. Bunlardan var olan kent yerleşmesine en yakın olanların, Elazığ Kenti nin plan yapımından sonraki 15 yıl içindeki gelişmesini etkileyebileceği düşünülmüş, bu yüzden gelişmelerinin denetim altına alınması öngörülmüştü. Böylece, gelişimi denetim altına alınacak yerleşmeler Zafran, Mornik, Mürüköy ve Hırhırik, olarak saptanmış, öbürlerinin gelişmesine herhangi bir sınırlama getirilmesi düşünülmemişti. Doğudaki Mornik Köyü, gelişmesi Planlanan Küçük Sanatlar Sitesine yakınlığı nedeniyle; güneyde Hırhırik köyü, kente yakın olduğundan; güneydoğudaki Mürü Köy ise baraj gölü kıyısında yapımı planlanan dinlenme tesislerine yakın olduğu için denetim altına alınacaktı. Zafran ın da kentin bir parçası olarak gelişmesi öngörülmüş, burada bir gecekondu önleme bölgesi kurulmuştur yılında Elazığ Metropoliten şehir olarak kabul edilerek 1/5000 lik Nazım İmar Planı yaptırılmıştır. Nazım İmar Planı, Akçakiraz - Yurtbaşı - Yazıkonak beldelerini de kapsamaktadır. Ülke yönetiminin sorunlu zamanlarına rastlayan bu çalışma 1980'li yıllarda kesintiye uğramıştır yılında Nazım İmar Planı'nda getirilen kararlara göre 1/1000 lik Uygulama İmar Planları İller Bankası Genel Müdürlüğü tarafından ihale edilerek hazırlattırılmış ve 1989 yılında uygulamaya konulmuştur. Halen uygulanan da bu Uygulama İmar Planıdır. M Planlı Kentsel Gelişme Alanları Elazığ kenti incelendiğinde sanayi alanlarının doğu, konut alanlarının ise batıda konumlandığı görülecektir. Güney Çevre Yolu nun Aksaray, Sürsürü, Akçakiraz, Malatya yolunun olduğu bölgelerdeki tarım alanları gözetilerek kentsel gelişmenin Meryem dağı eteklerine doğru kaydırılmasına özen gösterilmiştir. Elazığ ın kentsel alanlarının gelişme yönünün Harput yamaçları ve Meryem Dağı etekleri tarafına doğru olması, hem düz kısımlardaki tarım alanlarının korunması hem de Harput un kentle bütünleşmesi açısından uygun bir planlama yaklaşımı olacaktır. Böylece Elazığ kentinin tarih ve kültür kenti özelliği desteklenecektir. 233

239 Kentin kuzey ve güney kısımlarda (Harput yamaçları ve Meryem Dağı etekleri) gelişmesi hava kirliliği riskinin olmaması, deprem riskinin olmayışı, görüntü ve manzara, ulaşım avantajları nedeniyle olumlu seçimlerdir. Aynı zamanda kamu arazilerinin bu bölgelerde yoğun oluşu gerek kentsel sosyal donatı alanlarının gerekse kentin gereksinimi olan ve kentsel çekicilik yaratan büyük donatı kullanımlarının yer seçim kararlarının rahat verilebilmesine imkan tanımaktadır. Yeni imara açılacak kentin güney bölgelerinin kentin bütününü zedelemeden düzenlenmesi ve kente artı katkı sağlaması, bu alanlarda toptan ticarete ve konut dışı kentsel çalışma alanlarına yönelik kullanımların oluşturulması hedeflenmiştir. Kentin merkezinde konumlanan ticaret bölgelerinde önemli sıkışmalar mevcuttur. Bu durumun giderilmesi amacıyla kent merkezinin önünü açacak alternatif alanların oluşturulması ve kent merkezinde yaya ve trafik sirkülasyonunun yeniden düzenlenmesi sağlanmıştır. Yapılacak planlamayla Gazi Caddesi ve çevresinde tıkanan ticaretin önünün açılması ve gelişmesinin sağlanması. Ticaret yöneliminin kamu kurumlarıyla desteklenmesi, yeni ticaret bölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. M Kentsel Alanlarda Yoğunluk Tablo-M.1:İlçelere Göre İl/İlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu 2010 İl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam Nüfus Yoğunluğu(*) Elazığ Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın (Kişi/Km 2 ) (Binde) Merkez Ağın Baskil Karakoçan Keban Maden Palu Sivrice Arıcak Kovancılar Alacakaya Toplam ,59 Kaynak: TÜİK Verileri Nüfüs Artış Hızı Elazığ'da ortalama hane başına düşen kişi 5'tir. Ancak şehir merkezinde bu rakam aşağıya düşmektedir. Kentsel alanda 5 kişilik aileler %20 ile ikinci sırada, 6 kişilik aileler % 14.6 ile üçüncü sırada yer almaktadır. M Kentsel Yenileme Alanları Tarihi kent dokusunun korunması amacıyla ilin kuzeyindeki Harput Mahallesi sit alanı olarak ilan edilmiş ve bu bölgeye özel koruma imar planları yapılmıştır. Bu bölgedeki tüm yapılaşmalar Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun gözetiminde yer almaktadır.tarihi kent dokusunun korunması amacıyla Kültür Bakanlığı tarafından ilimiz Harput mahallesi için 2008 yılında Koruma Amaçlı İmar Planı yaptırılmıştır. 234

240 M Endüstri Alanları Yer seçimi "Sanayi ve Teknoloji" konusu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Tarihi ve kültürel beldemiz Harput, birçok noktada gerçekleştirilen çalışmalarla hizmete kavuştu. Balakgazi Parkı ve Ulu Cami Parkı yeniden düzenlenmiş, Balakgazi Parkı döşenen renkli parkeler ile modern bir yapıya kavuşmuştur.yine Kurşunlu Camii ve Ulu Camii çevresinde gerçekleştirdiğimiz çalışmalar ile tarihi beldemiz bakımsız bir yapıdan kurtarılmıştır.harput Mezarlık yolları asfaltlanarak, Asri Mezarlığının ardından bu mezarlıkta da düzenlemeler yapılmış, ecdadımıza da vefa gösterilmiştir. Şehrin çeşitli noktalarında altı adet park ve dinlenme alanı halkımızın dinlenebileceği, nefes alabileceği bir şekilde düzenlenerek, hizmetine sunuldu.öğretmenevi Önünde yapılan Meydan ve Park düzenlemesi geçtiğimiz yıl içerisinde tamamlanan ve yine halkımızın her kesiminden çok büyük taktir alan hizmetlerimizden biri olmuştur yıllarında yapılan Elazığ Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile Vakıflar Genel Müdürlüğünün çalışmaları ile Harput ta ; Sarahatun,Arap Baba Türbe ve Mescidi, Esadiye Camii, Harput Kalesi,Şefik Gül Kültür Evi restorasyonları yapılmış ve devam etmektedir. Elazığ Şehir merkezinde ve Harput ta eski Hükümet Konağı,Kazım Efendi Sokak restorasyonları yapılmış ve maddi destek ile restorasyonları yapılacaktır tarihi eserlerin restorasyon ve çevre düzenlemeleri pek çok kuruluş ile sürdürülmeye çalışılmaktadır. Yukarıda belirtilen yerlerin bir çoğuyla birlikte şehir merkezinde de bulunan tarihi ve kültürel yerlerin bir çoğu restore edilmiştir. M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni Elazığ ili yılları arasında çevre illerden veya Türkiye'nin başka yörelerinden pek göç almazken, kendi bünyesinde kır ve şehir arasındaki nüfus hareketleri oldukça fazla ve dinamiktir yılında nüfusun yaklaşık % 84 ü kırsal kesimde yaşarken, 1995 yılına gelindiğinde nüfusun yaklaşık % 65'i şehirlerde yaşamaya başlamıştır yılında Türkiye nüfusunun % 87,5'i kırsal kesimde,% 12,5'i ise şehirlerde yaşamaktaydı (şehir kriterinde nüfusu ne olursa olsun il ve ilçe merkezleri kastedilmektedir). Yani Elazığ'ın kentsel nüfusu o dönem için Türkiye ortalamasının az da olsa üstündeydi. Fakat bu durum yanıltıcıdır. Çünkü, Tunceli ili ilçeleri ile birlikte 1927 ve 1935 sayımlarında Elazığ nüfusu içinde yer almaktadır. Nitekim Tunceli nüfusunun ayrı yazıldığı 1940 nüfus sayımında Elazığ'ın şehirli nüfusu Türkiye ortalamasının altına iner (Türkiye = % 86,26, Elazığ = % 80,93) yılında Elazığ'da şehirlerde yaşayan nüfus 'dir. Toplam şehir nüfusunun % 70'i ise Elazığ şehrinde yaşamaktadır. Kırsal nüfus ise şehir nüfusunun yaklaşık 4 katı yani kişidir yılları arasında kırdan kente göç hareketi oldukça yavaşlamış görünmektedir. Bunun nedenleri arasında; II. Cihan Harbi'nin etkisi, Rumeli'den gelen göçmenlerin daha çok köylere yerleştirilmesi ve tabi ki kırsal iktisadi faaliyetlerin nüfusu besleyecek güçte olması yatmaktadır. Elazığ şehrinin nüfusu arasındaki 28 yıllık dönemde % 108 artmıştır yılları arasında ise oldukça hızlı bir kentleşme hareketi görülmektedir yılında olan şehirli nüfus (% 24,5), 1970 yılında rakamına (% 40,2) ulaşmıştır. Kırsal kesimde ise 1955 yılında kişi, 1970 yılında ise kişi yaşamaktadır. Bu hızlı şehirleşme de asıl pay sahibi Elazığ şehridir. Diğer şehirler nüfus açısından pek fazla bir çekime sahip değildir. Aksine giderek nüfus kaybetmektedirler yılında Elazığ şehri nüfusun üstüne çıkmıştır. Elazığ şehrinin nüfusu döneminde yaklaşık % 160'lık bir nüfus artışı göstermiştir yılında Elazığ 235

241 dışında kalan diğer ilçe merkezleri kentsel nüfusun ancak % 29'unu meydana getirmektedir. Maden dışındaki ilçe merkezlerinin nüfusu 'in altındadır. Görüleceği üzere kırsal nüfusun artmasına rağmen oran olarak kentsel nüfusa göre azalması kırdan şehre göçün fazlalığını ortaya koymaktadır. Aynı zaman diliminde Türkiye nüfusunun 1955'de % 18'i kentlerde yaşamaktadır. Bu oran 1970 yılında % 30,5 olur. Yani 1970 yılında Elazığ'ın kentleşme oranı Türkiye'nin 10 puan üzerindedir. Bu dönemde şehirlerin cazibelerini arttırması, kırsal kesimdeki geçim kaynaklarının artan nüfusa yetmemesi, şehirlerin geçim sağlama açısından daha fazla imkan tanıması, artan sanayileşme ve Keban Barajının yapımına başlanması ile barajın getirisinden faydalanmak için beraberinde yapılması düşünülen iş sahaları kentlere olan yönelimi hızlandırmıştır. Fakat yönelim hiçbir zaman kontrollü ve bilinçli bir şekilde değil, getirisi götürüsü düşünülmeden, plansız bir şekilde olmuştur. Doğal olarak şehirlerde aşırı nüfuslanma, çeşitli sorunları beraberinde getirmiş ve ilerisi için oldukça büyük problemler oluşturmaya başlamıştır. Tablo - M.2: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfus Miktar ve Oranları ( ) Sayım Şehir Nüfusu Şehir Nüfusu Kır Nüfusu Yılları Toplam Erkek Kadın Oranı Toplam Erkek Kadın Oranı , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * , , Kaynak : Elazığ Belediyesi Grafik - M.1: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfusu ( ) 236

242 döneminde şehirleşme hızı nispeten düşmüştür. Fakat yine da artış devam etmektedir. Öyle ki 1970'te % 40,2 olan kentleşme oranı 1980 de % 42,4 e çıkmıştır. Aynı dönemde Elazığ şehrinin nüfusu den 'e çıkmıştır yılında Türkiye'de şehirli nüfus oranı % 40'tır. Yani dönemindeki hızlı kentleşme yavaşlamış Türkiye ortalamasına yakın bir değere gelmiştir. Diğer ilçelerin nüfuslarında pek bir değişme olmamıştır. Elazığ şehrindeki bu gelişme ise doğal nüfus gelişim ve Keban Baraj Gölü nedeni ile arazisini kaybeden kimselerin kentsel iskan talebiyle şehre yerleşmelerinden kaynaklanmaktadır döneminde yine oldukça hızlı bir şehirleşme meydana gelmiştir yılında kişi (% 48,2) şehirlerde yaşamaya başlamıştır. Şehirler nüfusunun % 77,6 sı ( kişi) Elazığ şehrinde ikamet etmektedir. Aynı yıl Türkiye'deki kentleşme oranı % 46 civarındadır yılında Elazığ kırsalında ilk defa nüfus azalışı meydana gelmiştir de civarında olan nüfus, 1985 de 'li rakamlara gerilemiştir 1985 yılında Elazığ'da yine ilk defa şehir-kır nüfusu neredeyse eşit hale gelmiştir ve bu tarihten sonra şehirler kırlardan daha fazla nüfus barındırmaya başlamıştır 1985'de kentlere göçün hızlanmasının altında tamamen ekonomik nedenler yatmaktadır. Kırlar artık fazla nüfus besleyemez hale gelmiştir ve kentler hem psikolojik hem de ekonomik çekim sahası halini almıştır yılında da kentsel nüfusun artışı devam etmiştir da kent nüfusunun, toplam nüfustaki payı % 54,7 ye yükselmiştir. Elazığ şehir nüfusu ise 'in üzerine çıkmıştır ( ). Aynı yılda Elazığ kırsalının nüfusu rakamına gerilemiştir. Türkiye'de 1990 da kentleşme oranı % 51 civarında olduğu düşünülürse aradaki fark tekrar Elazığ lehine artış göstermiştir. Fakat 1990'daki genelde Elazığ şehrine olan göçün nedeni terördür. İl merkezine uzak kırsal alanlarda meydana gelen terör faaliyetleri, kırsalda yaşayanların topraklarını bırakarak Elazığ şehrine yerleşmelerine neden olmuştur sağlık ocaklarının ETF raporlarından elde ettiğimiz sonuçlara göre; aynı durum döneminde de artarak devam etmiştir. Terör dolayısıyla göç edenlerin nüfusa eklenmesi Elazığ şehirler nüfusunu 'e çıkarırken kentleşme oranı % 64,7 olmuştur. Elazığ şehrinin kentsel nüfustaki payı % 80'in üzerine çıkmıştır ( kişi). Tabi bu sonuç ister istemez bazı sorunları kendiliğinden getirecektir. Gecekondulaşma, işsizlik, açlık, bakımsızlık, belediyenin yetersiz kalması gibi. Çünkü nüfus, Elazığ şehrinin kaldırabileceği optimum nüfus kapasitesinin üzerinde gibi görünmektedir. Bu sonuçlara göre Elazığ ilçesinin aritmetik nüfus yoğunluğu km2 ye 152,6 kişi olarak çıkmaktadır ( kişi /2158 km2). Bu rakamın, Elazığ şehri belediye sınırları içindeki saha için daha yüksek olacağı muhakkaktır İl Sağlık Müdürlüğü raporlarına göre iki şehrin nüfusu in üzerindedir. Bunlar Karakoçan ve Kovancılar'dır. Ağın ve Arıcak'ın ilçe merkezleri ise kasaba vasfını dahi kaybetmek üzeredirler Elazığ nüfusları tabloda ayrıntılı olarak verilmiştir. Elazığ'ın son nüfus sayımında, yeni oluşturulan Alacakaya, Arıcak ve Kovancılar ilçelerinin nüfuslarının yer alması 1995 yılına kadar olan değişimi gözlemlemek açısından önemlidir yılından 1995 yılına gelindiğinde Elazığ genel kırsal nüfusunda kişilik bir azalma, genel kent nüfusunda ise kişilik bir artış mevcuttur. Bu sonuç Elazığ'ın sınırları dışında olan nüfus hareketlerinden pek etkilenmediğini veya göç verme yoluyla kaybettiği nüfusun çevreden fazla bir nüfusla karşılandığını ortaya çıkarır. Elazığ merkez ilçesinin nüfusu kişi artmıştır. Buna mukabil şehir nüfusu bundan daha fazla bir artışla kişi fazlalaşmıştır. Merkez ilçenin kır nüfusu ise kişi azalmıştır. Bu Elazığ merkezinin daha uzak sahalardan beslendiğini veya bununla beraber doğumların arttığını göstermektedir. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere Elazığ merkez ilçede, arasındaki nüfus artış hızı 40,9 oranına yükselmiştir. Aynı dönemde nüfus artış oranı ise 227,2 olarak gerçekleşmiştir (Tablo M.3) yılları arasında ortalama nüfus artış hızı 21,9 ve artış oranı 237

243 121,2 olduğu düşünülürse arasındaki rakamlar, ortalamaların yaklaşık iki misli kadardır. Bu rakamlar şehir için oldukça yüksek rakamlardır. Elazığ şehir nüfusu kente göçün başladığı arasında 72'lik bir nüfus artış hızına, Keban Barajı dolayısıyla yılları arasında ise 55'lik bir nüfus artış hızını yakalamıştır. Son dönemdeki oranlar, bu dönemlerden sonra görülmüş en yüksek rakamlardır yılında olan Elazığ şehir nüfusu 1995 yılına gelindiğinde % 1400 artarak rakamına ulaşmıştır. Tablo - M.3: Elazığ Merkez İlçenin Nüfus Artış Oranları ve Hızları ( ) ELAZIĞ MERKEZ İLÇE GENELİ ELAZIĞ ŞEHRİ ELAZIĞ MERKEZ İLÇE KIR DÖNEMLER Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Artış Artış Artış Artış Artış Artış Artış Artış Artış Miktarı Miktarı Miktarı Oranı Hızı Oranı Hızı Oranı Hızı ,0 4, ,1 23, ,9-4, ,8-19, ,6 18, ,9-36, ,9-5, ,5-14, ,8-0, ,0 25, ,2 42, ,4 16, ,8 42, ,2 70, ,0 24, ,8 30, ,9 73, ,6-6, ,3 37, ,8 53, ,8 19, ,3 41, ,8 62, ,8 13, ,4 29, ,0 40, ,6 11, ,7 15, ,0 16, ,3 13, ,0 26, ,9 48, ,2-22, ,4 16, ,3 23, ,6-1, * ,2 40, ,5 55, ,733-28, ,1 121,7 21, ,5 233,9 39,5-167,846 1,4-0,3 Kaynak : Elazığ Belediyesi Sonuçlar dikkatlice incelendiğinde terörün etkisi çok daha rahat ortaya çıkarılabilir. Elazığ ilinin tüm kırsal kesimlerinin 1995 yılında nüfusları azalmıştır. Çünkü kırsal kesimdeki tarımsal faaliyetlerin köylüyü besleyememesi ve yanında bir kısım ilçelerde terörün etkili oluşu göçün hızını arttırmaktadır. Alacakaya, Arıcak, Karakoçan, Maden gibi ilçe merkezleri de nüfus kaybetmektedir. Adı geçen ilçelerin terör faaliyetlerinin görüldüğü sahalara da karşılık gelmesi göçü hızlandırmaktadır. Öyle ki terörden en çok etkilenen Arıcak beş yıllık dönemde nüfusunun % 40,5 ini ve Karakoçan ise % 27 sini kaybetmiştir. Terör hem kırsal geçim faaliyetlerine, tarıma engel olurken, zaten karnını zor doyuran geçim sıkıntısı olan köylüyü iyice sefalete iterek psikolojik olarak da insanları kente sürüklemektedir. Bu rakamlar oldukça yüksek rakamlardır. Kırsal kesimden göç daha çok il merkezine olmaktadır. Çünkü ilçelerde geçinmek ve iş bulma garantisi daha azdır. Alacakaya'da krom işletmesinin de faaliyetlerinin bir kısmının durması nüfusun azalmasının bir diğer sebebidir. Ağın ilçesi ise Tunceli'ye yakınlığı ve Elazığ ile baraj gölü aracılığı ile bağlantı kurması, yani doğal bir engelin oluşu, verimli arazinin sınırlılığı, halkın iktisadi kaygılarla göç etmesine neden olmaktadır. Elazığ'da kentsel ve kırsal alandaki nüfusun alansal dağılışına baktığımız zaman coğrafyanın etkisinin de oldukça fazla olduğu ortaya çıkmaktadır. Harput şehri güvenlik problemi ortadan kalktıktan, yani stratejik önemini yitirdikten sonra yerini ve nüfusunu coğrafi olarak uygun konumda bulunan Elazığ şehrine terk ederek, coğrafyanın etkisinin ne derece olduğunu ilk ortaya koyan delil olmuştur. Elazığ ve çevresinde Uuova, Kuzova, Elazığ ovası, Hankendi ovası ve Muratçık (Aşvan) Ovası gibi nispeten alçak düzlüklerin bulunuşu ve buraların tarımsal potansiyellerinin yüksek oluşu, bunların 238

244 bir kısmının sulanabilir özellikte de bulunması, bu tip sahalarda nüfusun fazla olmasına neden olmaktadır. Bu, il genelinde ve daha ayrıntılı olarak köyler bazında düşünüldüğünde; akarsu kenarlarında, etek düzlüklerinde, birikinti konileri üzerinde, baraj gölleri kenarında ve lokal düzlükler vb. üzerinde bulunan yerleşim birimlerinde nüfus artmaktadır. Nüfus Doğu Anadolu'nun genel coğrafik özelliklerini yansıtan dağlık ve yüksek sahalarda ise oldukça düşük bir yoğunluk göstermektedir. Nüfus dağılışında su ve sulamanın etkisi oldukça büyüktür. Özellikle kırsal kesimde nüfusun yoğunlaştığı alanlar sulama imkanlarıyla paralellik arz etmektedir. Uluova sulamanın da etkisiyle köy bazında yoğun bir nüfuslanma alanı olarak meydana gelirken, Uluova'yı çevreleyen yüksek ve eğimli kesimlerde nüfus azalmaktadır. Sulanabilen topraklar nüfus ve yerleşmenin yoğunlaşmasına neden olurken, karşılıklı ilişkinin artması tarımsal faaliyetinde artmasına ve bitkisel ve hayvansal ürünlere yönelik pazarın, ticaretin veya sanayinin gelişmesine neden olabilmektedir. Uluova'daki nüfus yoğunluğu bir çok ilçe merkezinden daha fazladır. Ulaşımın, şehre yakınlığında etkisi ile ova giderek daha fazla nüfusa erişmektedir. Elazığ ilinde şehirler ve kasabaların nüfus hareketlerinde en çok belirginleşen, merkez ilçeye mesafe, ulaşım faaliyetlerinin fazla olduğu yolların kenarlarında bulunma gibi nedenler etkilidir. Kovancılar ilçe merkezi; Elazığ-Bingöl karayolu üzerinde düz bir sahada bulunmaktadır. İlk olarak göçmenlere tahsis edilmiş olan bu saha köy yerleşmesidir. Fakat doğal ve beşeri çevre özelliklerinin uygunluğu köyü, Elazığ'dan sonra en büyük ikinci yerleşim birimi haline getirmiştir. Kovancılar, Elazığ'a olan uzaklığının da etkisi ile çevre köy ve kasabalara hizmet veren bir merkez haline gelmiştir ve gelişmeye devam etmektedir. Kovancıların bu özelliği çevresindeki yakın köylerinde gelişmesine neden olmaktadır. Kovancıların, gelişmesi, nüfusu çekici hale gelmesi, Elazığ'ın yükünü hafifletecektir. Bunun yanında yeni ilçe olan Arıcak ise; coğrafyanın elverişsizliği, önemli yollara uzak oluşu, il merkezlerine uzak oluşu ve önemli bir ekonomik aktivitesinin bulunmayışı gibi nedenlerle gelişememektedir. Hatta kasaba vasfını dahi kaybetmesine neden olmaktadır. Ağın ilçesi önceleri Fırat Nehri, sonradan Keban Baraj Gölü dolayısıyla, Elazığ'dan ayrı bir görünüm vermekte ve bu da Ağın'ın gerilemesine ve gelişmesine engel olarak belirmektedir. Keban ise barajın yapıldığı zaman olan nüfusunu ve ekonomik kapasitesini kaybetmiştir. Bu durum halkın göçmesine neden olmaktadır. M Arazi Mülkiyeti Konuyla ilgili bilgi edinilememiştir. M.2. Altyapı "Ulaşım ve Altyapı" başlığı altında incelenmiştir. M.3. Binalar Ve Yapı Çeşitleri M.3.1. K amu Binaları 1999 Marmara depreminden sonra yapılan kamu binalarının inşaatına başlamadan önce; sondaja dayalı jeolojik- jeoteknik zemin etüt raporları Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü teknik elemanları denetiminde yapılmakta ve elde edilen zemin parametrelerine uygun temel tipi seçilmektedir ve bu parametrelere göre projelendirilmektedir. Ayrıca Bakanlığımız Yapı İşleri Genel Müdürlüğünce yayınlanan Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik hükümleri de yeni yapılan yapılar için uygulanmaktadır. 239

245 ŞEHİR KÖY TOPLAM NORMAL İKİLİ SIRA NO DERSLİK SAYISI ERKEK KIZ TOPLAM ŞUBE SAYISI İnşaat yapımında zemin etütleri açısından milat sayılan 1999 yılından önce yapılan kamu binaları da kendilerine ayrılan ödenek nispetinde güçlendirme projeleri hazırlatmakta ve yine ödenekleri dahilinde bu projeler uygulanmaktadır. Zaten İlimizdeki Kamu Binalarının büyük bir çoğunluğu 1999 yılından önce yapılmıştır. Güçlendirme Projeleri hazırlanırken önce işe zeminden başlanılmaktadır. Temel sondajlarından elde edilen zemin parametreleri ile, zemini taşıma gücü müsaade edilebilir. Oturma miktarı, su muhtevası, şişme oranı, poisson oranı gibi değerler hesaplanır. Sonra mevcut yapıdan karot örnekleri alınarak mukavemetleri ölçülür. Donatılarına bakıldıktan sonra proje üzerinden incelenir. Mevcut yapı bilgileri ile zemine ait parametreler örtüşmüyorsa, güçlendirme projeleri hazırlanır ve ekonomik olmayacaksa mevcut yapı yıkılarak yerine yeni bir bina yapımı yoluna gidilmektedir yılından itibaren İlimizde il Jandarma Komutanlığı nca toplam 16 adet hizmet binası ile lojman binasında güçlendirme projesi kontrollüğümüzde hazırlatılmıştır. Yine yıllarında Müdürlüğümüz kontrollüğünde toplam 35 okul (lojman 2) binası, Kredi Yurtlar Kurumu na ait erkek öğrenci yurtları ile lojman binası, Harput Devlet Hastahanesi Binası ve Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi Binası için güçlendirme projeleri yapılmış ve kimi güçlendirme projeleri de hayata geçirilmiştir. Kamu binaları için yer seçimi yapılırken özellikle jeolojik- jeoteknik zemin etütlerinin çok dikkatlice yapılması gerekir. Özellikle tam gün hizmetin devam ettiği (Yatılı Bölge Okulları, Pansiyonlu okullar, hastaneler, yataklı diğer sağlık kuruluşları, Silahlı Kuvvetler ile Emniyet Müdürlüğüne ait tesisler ) 24 saat aktif kurumların yer seçimleri çok iyi yapılmalıdır. Kamu hizmetinin deprem sonrasında da aksamaması gerekir. Kolay ulaşılabilir, yıkıcı bir depremde dahi enkazların yolu kapatmaması gerekir. Özellikle hastaneler, sağlık kuruluşları için yer seçimi yapılırken mutlaka ulaşım ile ilgili kriterler de göz önüne alınmalıdır ayrıca enerji nakil hatları da yer seçiminde dikkate alınmalıdır. M.3.2. Okullar Tablo M.4: Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitimde Okul, Anasınıfı, Derslik, Şube Ve Öğrenci Sayıları( Bu tablodaki bilgiler; 12 Aralık 2011 tarihi itibariyle İLSİS MEİS Sorgu Modülünden alınmıştır.) İLÇE KURUM ADI YERLEŞİM YERİ OKUL SAYISI TOPLAM 1 MERKEZ 75.Yıl Anaokulu MERKEZ Atatürk Anaokulu MERKEZ Balakgazi Anaokulu MERKEZ Doğukent Anaokulu MERKEZ Dr.Kadir Gökalp Anaokulu MERKEZ Elazığ Anaokulu MERKEZ Elazığ Belediyesi Anaokulu MERKEZ Fırat Anaokulu MERKEZ Gazi Anaokulu

246 10 MERKEZ Harput Anaokulu MERKEZ Hicret Anaokulu MERKEZ Hidayet PARLA Anaokulu MERKEZ Kızılay Anaokulu MERKEZ Mehmetçik Anaokulu MERKEZ Naide Karakaya Anaokulu MERKEZ Nene Hatun Anaokulu MERKEZ Sanayi Anaokulu MERKEZ Yazıkonak Anaokulu MERKEZ Yıldızbağları Anaokulu MERKEZ Elazığ Özel Eksen Yıldızları Anaokulu MERKEZ Özel Doruk Anaokulu MERKEZ Özel Elazığ Doğa Anaokulu MERKEZ Özel Yavuz Selim Gonca Anaokulu MERKEZ Özel Yeni Dolunay Anaokulu ŞEHİR KÖY MERKEZ RESMİ ANAOKULLARI TOPLAMI MERKEZ ÖZEL ANAOKULLARI TOPLAMI MERKEZ ANAOKULLARI TOPLAMI MERKEZ 50.yıl İlköğretim Okulu MERKEZ Avukat İbrahim Gök İlköğretim Okulu MERKEZ Aziz Gül İlköğretim Okulu MERKEZ Bahçelievler İlköğretim Okulu MERKEZ Balakgazi İlköğretim Okulu MERKEZ Barboros Hayrettinpaşa İlköğretim Okulu MERKEZ Cemal Gürsel İlköğretim Okulu MERKEZ Çatalçesme İMKB İlköğretim Okulu MERKEZ Doğukent İlköğretim Okulu MERKEZ Dumlupınar İlköğretim Okulu MERKEZ Elazığ İlköğretim Okulu MERKEZ Esentepe İlköğretim Okulu MERKEZ Fatih Mehmet İlköğretim Okulu MERKEZ Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu MERKEZ Gazi Kamil Ayhan İlköğretim Okulu MERKEZ Gönül-İhsan Tangülü İlköğretim Okulu MERKEZ Gümüşkavak İlköğretim Okulu MERKEZ Harput Ekrem Uzel İlköğretim Okulu MERKEZ Hilalkent İlköğretim Okulu MERKEZ İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi MERKEZ İsmet Paşa İlköğretim Okulu MERKEZ İstiklal İlköğretim Okulu MERKEZ Kamu Çalışanları İlköğretim Okulu MERKEZ Kazım Karabekir İlköğretim Okulu MERKEZ Kıbrıs Şehitleri İlköğretim Okulu MERKEZ Koç İlköğretim Okulu MERKEZ Korgeneral Hulusi Sayın Lisesi MERKEZ Mehmet Mihri Akıncı İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmet Zeki İlköğretim Okulu

247 30 MERKEZ Mehmetcik İlköğretim Okulu MERKEZ Mezre İlköğretim Okulu MERKEZ Milli Egemenlik İlköğretim Okulu MERKEZ Murat İlköğretim Okulu MERKEZ Mustafa Kemal İlköğretim Okulu MERKEZ Namık Kemal İlköğretim Okulu MERKEZ Öğ. Sıdıka Avar Kız Teknik ve Meslek Lisesi MERKEZ Özel Bilgem İlköğretim Okulu MERKEZ Salim Hazardağlı İlköğretim Okulu MERKEZ Selçuklular İlköğretim Okulu MERKEZ Şair Hayri İlköğretim Okulu MERKEZ Şht.Öğretmen Nadir Ozan İlköğretim Okulu MERKEZ Şht.Öğretmen Rüstem Şen İlköğretim Okulu MERKEZ Tevfik Yaramanoğlu İlköğretim Okulu MERKEZ Türkiye Odalar Borsalar Birliği İlköğ Ok MERKEZ Vali M.Lütfullah Bilgin İlköğretim Okulu MERKEZ Vali Tevfik Gür İlköğretim Okulu MERKEZ Yakup Şevki Paşa İlköğretim Okulu MERKEZ Yıldızbağları İlköğretim Okulu MERKEZ Yunus Emre İlköğretim Okulu MERKEZ Yücel İlköğretim Okulu MERKEZ Akçakiraz İlköğretim Okulu MERKEZ Akçakiraz Yüzbaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Altınçevre İlköğretim Okulu MERKEZ Bahçekapı İlköğretim Okulu MERKEZ Doğankuş İlköğretim Okulu MERKEZ Güntaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Hankendi İlköğretim Okulu MERKEZ Hıdırbaba İlköğretim Okulu MERKEZ İbn-i Sina İlköğretim Okulu MERKEZ İçme İlköğretim Okulu MERKEZ Kanuni Sultan Süleyman İlköğretim Okulu MERKEZ Karşıbağ İlköğretim Okulu MERKEZ Kavaktepe İlköğretim Okulu MERKEZ Korucu İlköğretim Okulu MERKEZ Koruk İlköğretim Okulu MERKEZ Kuşhane Kom İlköğretim Okulu MERKEZ Kuyulu İlköğretim Okulu MERKEZ Mollakendi İlköğretim Okulu MERKEZ Muratçık İlköğretim Okulu MERKEZ Pelte İlköğretim Okulu MERKEZ Sakabaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Sarıçubuk İlköğretim Okulu MERKEZ Sevinç-Behiç İlköğretim Okulu MERKEZ Şahinkaya İlköğretim Okulu MERKEZ Şahsuvar İlköğretim Okulu MERKEZ Şeker İlköğretim Okulu MERKEZ Tadım İlköğretim Okulu MERKEZ Uzuntarla İlköğretim Okulu

248 79 MERKEZ Vali Mehmet Canseven İlköğretim Okulu MERKEZ Yazıkonak İlköğretim Okulu MERKEZ Yedigöze İlköğretim Okulu MERKEZ Yenice İlköğretim Okulu MERKEZ Yılangeçiren İlköğretim Okulu MERKEZ Yünlüce İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY MERKEZ ANASINIFI TOPLAMI MERKEZ İLÇE ANAOKULU VE ANASINIFI TOPLAMI AĞIN Öğretmen Abdullah Lütfü İlköğretim Okulu AĞIN Saraycık İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY AĞIN İLÇE TOPLAMI ALACAKAYA Şehit Piyade Çavuş Suat Çağlar Anaokulu ALACAKAYA Sularbaşı İlköğretim Okulu ALACAKAYA Altınoluk İlköğretim Okulu ALACAKAYA Çakmakkaya İlköğretim Okulu ALACAKAYA Çataklı İlköğretim Okulu ALACAKAYA Esenlik İlköğretim Okulu ALACAKAYA Gürçubuk İlköğretim Okulu ALACAKAYA Halkalı İlköğretim Okulu ALACAKAYA Yalnızdamlar İlköğretim Okulu ALACAKAYA Yukarı Çakmakkaya İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY ALACAKAYA İLÇE TOPLAMI ARICAK Arıcak Gümüşyaka İlköğretim Okulu ARICAK Arıcak İlköğretim Okulu ARICAK Saman İlköğretim Okulu ARICAK Bozçavuş İlköğretim Okulu ARICAK Bükardı İlköğretim Okulu ARICAK Erbağı İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Cumhuriyet İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Güleç İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Güvenevleri İlköğretim Okulu ARICAK Erimli İlköğretim Okulu ARICAK Kambertepe İlköğretim Okulu ARICAK Karakaş İlköğretim Okulu ARICAK Kayahisar İlköğretim Okulu ARICAK Küplüce Albayrak İlköğretim Okulu ARICAK Küplüce İlköğretim Okulu ARICAK Ormanpınar İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak Haberci İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak Kutludüğün İlköğretim Okulu ARICAK Yoğun Bilek İlköğretim Okulu ŞEHİR

249 KÖY ARICAK İLÇE TOPLAMI BASKİL Atatürk İlköğretim Okulu BASKİL Vakıfbank İlköğretim Okulu BASKİL Alangören İlköğretim Okulu BASKİL Aşağı Deliktaş İlköğretim Okulu BASKİL Aydınlar Kot İlköğretim Okulu BASKİL Baskil İlköğretim Okulu BASKİL Gemici İlköğretim Okulu BASKİL Mustafa Bilbay İlköğretim Okulu BASKİL Necati Çetinkaya İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY BASKİL İLÇE TOPLAMI KARAKOÇAN Karakoçan Anaokulu KARAKOÇAN Cengiz Topel İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Fatih İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Karakoçan Kız Teknik ve Meslek Lisesi KARAKOÇAN Nuri Özaltın İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Ağamezrası İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bahçecik İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Başyurt İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bazlama İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bulgurcuk İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Deveci İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Durmuş İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kalecik İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Karapınar İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kızılca İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kızılpınar İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kulundere İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Mahmutlu İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Sarıcan İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Şehit Jandarma Kıdemli Üsteğmen Mahir Özdemir İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yenice İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY KARAKOÇAN İLÇE TOPLAMI KEBAN Baraj İlköğretim Okulu KEBAN Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu KEBAN Kız Teknik ve Meslek Lisesi KEBAN Musa Coşkun İlköğretim Okulu KEBAN İLÇE TOPLAMI KOVANCILAR Kovancılar Anaokulu KOVANCILAR Atatürk İlköğretim Okulu KOVANCILAR Eti Holding İlköğretim Okulu KOVANCILAR Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu KOVANCILAR İsmetpaşa İlköğretim Okulu KOVANCILAR Kovancılar Anadolu İmam Hatip Lisesi

250 7 KOVANCILAR Kovancılar İlköğretim Okulu KOVANCILAR Mimar Sinan İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şeh.Tabib Teğ.Yüksel Demir İlköğretim Okulu KOVANCILAR TOKİ Şehit Emre Ercan İlköğretim Okulu KOVANCILAR Avlağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Bayramyazı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Beşiktaş İlköğretim Okulu KOVANCILAR Çakırkaş Cumhuriyet İlköğretim Okulu KOVANCILAR Ekinözü İlköğretim Okulu KOVANCILAR Gülçatı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Hacı Ahmet Özbağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Karınca İlköğretim Okulu KOVANCILAR Kuşçu İlköğretim Okulu KOVANCILAR Muratbağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Okçular İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şehit Yrb.Alim Yılmaz İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şenova İlköğretim Okulu KOVANCILAR Taşören İlköğretim Okulu KOVANCILAR Tepebağ İlköğretim Okulu KOVANCILAR Topağaç İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca Ferrokrom İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca Yeniköy İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yazıbaşı İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY KOVANCILAR İLÇE TOPLAMI MADEN Maden Anaokulu MADEN Maden İmam Hatip Lisesi MADEN Hazar İlköğretim Okulu MADEN İffet Nusret Gülser İlköğretim Okulu MADEN Naldöken İlköğretim Okulu MADEN Vali Aydın Arslan İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY MADEN İLÇE TOPLAMI PALU Palu Anaokulu PALU Atatürk İlköğretim Okulu PALU Murat İlköğretim Okulu PALU Palu İlköğretim Okulu PALU Palu Kız Teknik ve Meslek Lisesi PALU Palu Meslekî ve Teknik Eğitim Merkezi PALU Yavuz Selim İlköğretim Okulu PALU YİBO PALU Baltaşı İlköğretim Okulu PALU Beyhan İlköğretim Okulu PALU Beyhan Karşıyaka İlköğretim Okulu PALU Güllüce İlköğretim Okulu PALU İzmir İlköğretim Okulu PALU Karacabağ Tastak İlköğretim Okulu

251 15 PALU Kasil İlköğretim Okulu PALU Keklikdere Balkaya İlköğretim Okulu PALU Keklikdere İlköğretim Okulu PALU Seydili İlköğretim Okulu PALU Tarhana İlköğretim Okulu PALU Üçdeğirmenler İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY PALU İLÇE TOPLAMI SİVRİCE Atatürk İlköğretim Okulu SİVRİCE Cumhuriyet YİBO SİVRİCE Sanayi İlköğretim Okulu SİVRİCE Sivrice 75.Yıl İMKB İlköğretim Okulu SİVRİCE Akbuğday Elbistan İlköğretim Okulu SİVRİCE Başkaynak İlköğretim Okulu SİVRİCE Dedeyolu J.Şh.Kom.Er H.Burunsuz İlköğ.Ok SİVRİCE Gözeli Celal İlaldı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu ŞEHİR KÖY SİVRİCE İLÇE TOPLAMI ANAOKUL (ŞEHİR) ANAOKULU (KÖY) ANAOKULU (RESMİ) ANAOKULU (ÖZEL) ANAOKULU TOPLAMI LİSE BÜNYESİNDE ANASINIFI TOPLAMI YİBO BÜNYESİNDE ANASINIFI ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULU ANASINIFI TOPLAMI İLKÖĞRETİM OKULU BÜNYESİNDE ANASINIFI (ŞEHİR) İLKÖĞRETİM OKULU BÜNYESİNDE ANASINIFI (KÖY) İLKÖĞRETİM OKULU BÜNYESİNDE ANASINIFI TOPLAMI ANA SINIFI TOPLAMI (ŞEHİR) ANASINIFI TOPLAMI (KÖY) ANASINIFI TOPLAMI ANAOKULLARI ve ANASINIFLARI TOPLAMI SOSYAL HİZMETLER ve ÇOCUK ESİRGEME KURUMUNUN İZNİYLE AÇILAN GÜNDÜZ ÇOCUK BAKIMEVLERİ (KREŞ) GENEL TOPLAM Kaynak :İl Milli Eğitim Müdürlüğü (2011) 246

252 ŞEHİR KÖY NORMAL İKİLİ TOPLAM SIRA NO DERSLİK SAYISI ŞUBE ERKEK KIZ TOPLAM Tablo M.5: Öğretim Yılı İlköğretim Okulları Döküm ( Bu tablodaki bilgiler; 12 Aralık 2011 tarihi itibariyle İLSİS MEİS Sorgu Modülünden alınmıştır.) YERLEŞİM YERİ ÖĞRETİM ŞEKİNE GÖRE OKUL SAYISI TOPLAM İLÇE KURUM ADI 1 MERKEZ Beyyurdu İlköğretim Okulu MERKEZ Yeşiltepe İlköğretim Okulu BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULU TOPLAMI (ŞEHİR) 1 MERKEZ 17 Kasım İlköğretim Okulu MERKEZ 24 Kasım İlköğretim Okulu MERKEZ 50.yıl İlköğretim Okulu MERKEZ 60.Yıl İlköğretim Okulu MERKEZ 75. Yıl İMKB YİBO MERKEZ Atatürk İlköğretim Okulu MERKEZ Avukat İbrahim Gök İlköğretim Okulu MERKEZ Aziz Gül İlköğretim Okulu MERKEZ Bahçelievler İlköğretim Okulu MERKEZ Balakgazi İlköğretim Okulu MERKEZ Barboros Hayrettinpaşa İlköğretim Okulu MERKEZ Cemal Gürsel İlköğretim Okulu MERKEZ Cumhuriyet İlköğretim Okulu MERKEZ Çatalçesme İMKB İlköğretim Okulu MERKEZ Doğukent İlköğretim Okulu MERKEZ Dumlupınar İlköğretim Okulu MERKEZ Elazığ İlköğretim Okulu MERKEZ Esentepe İlköğretim Okulu MERKEZ Fatih Mehmet İlköğretim Okulu MERKEZ Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu MERKEZ Gazi İlköğretim Okulu MERKEZ Gazi Kamil Ayhan İlköğretim Okulu MERKEZ Gönül-İhsan Tangülü İlköğretim Okulu MERKEZ Gümüşkavak İlköğretim Okulu MERKEZ Harput Ekrem Uzel İlköğretim Okulu MERKEZ Hilalkent İlköğretim Okulu MERKEZ İsmet Paşa İlköğretim Okulu MERKEZ İstiklal İlköğretim Okulu MERKEZ Kamu Çalışanları İlköğretim Okulu MERKEZ Kaya Karakaya İlköğretim Okulu MERKEZ Kazım Karabekir İlköğretim Okulu MERKEZ Kıbrıs Şehitleri İlköğretim Okulu MERKEZ Koç İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmet Mihri Akıncı İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmet ve İfakat Gülaçtı İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmet Zeki İlköğretim Okulu MERKEZ Mehmetcik İlköğretim Okulu MERKEZ Mezre İlköğretim Okulu MERKEZ Milli Egemenlik İlköğretim Okulu

253 41 MERKEZ Murat İlköğretim Okulu MERKEZ Mustafa Kemal İlköğretim Okulu MERKEZ Nahit Ergene İlköğretim Okulu MERKEZ Namık Kemal İlköğretim Okulu MERKEZ Salim Hazardağlı İlköğretim Okulu MERKEZ Selçuklular İlköğretim Okulu MERKEZ Şair Hayri İlköğretim Okulu MERKEZ Şht.Öğretmen Nadir Ozan İlköğretim Okulu MERKEZ Şht.Öğretmen Rüstem Şen İlköğretim Okulu MERKEZ Tevfik Yaramanoğlu İlköğretim Okulu MERKEZ TOKİ Fırat İlköğretim Okulu MERKEZ Türkiye Odalar Borsalar Birliği İlköğ Ok MERKEZ Vali M.Lütfullah Bilgin İlköğretim Okulu MERKEZ Vali Tevfik Gür İlköğretim Okulu MERKEZ Yakup Şevki Paşa İlköğretim Okulu MERKEZ Yıldızbağları İlköğretim Okulu MERKEZ Yunus Emre İlköğretim Okulu MERKEZ Yücel İlköğretim Okulu MERKEZ Ziya Gökalp İlköğretim Okulu MERKEZ Elazığ Eğitim Uygulama Okulu ve İş Eğitim Merkezi MERKEZ Genç Osman İşitme Engelliler İ.Ö.O RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) MERKEZ ÖZEL BİLGEM İLKÖĞRETİM OKULU MERKEZ ÖZEL ELAZIĞ DOĞA İLKÖĞRETİM OKULU MERKEZ ÖZEL YAVUZ SELİM-GÜZİDE HANIM İLKÖĞRETİM OKULU MERKEZ ÖZEL ALTUNAY ÖZEL EĞİTİM OKULU MERKEZ ÖZEL TELEPATİ ÖZEL EĞİTİM OKULU MERKEZ ÖZEL UĞUR KARABULUT ÖZEL EĞİTİM OKULU MERKEZ ÖZEL YUVAMIZ ÖZEL EĞİTİM OKULU ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI ÖZEL ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI MERKEZ ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI MERKEZ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) MERKEZ Akçakiraz İlköğretim Okulu MERKEZ Akçakiraz Yüzbaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Altınçevre İlköğretim Okulu MERKEZ Bahçekapı İlköğretim Okulu MERKEZ Ertuğrul Gazi İlköğretim Okulu MERKEZ Hankendi İlköğretim Okulu MERKEZ İbn-i Sina İlköğretim Okulu MERKEZ İçme İlköğretim Okulu MERKEZ Kanuni Sultan Süleyman İlköğretim Okulu MERKEZ Koruk İlköğretim Okulu MERKEZ Kuyulu İlköğretim Okulu MERKEZ Mollakendi İlköğretim Okulu MERKEZ Şahinkaya İlköğretim Okulu MERKEZ Şahsuvar İlköğretim Okulu MERKEZ Şeker İlköğretim Okulu MERKEZ Şht.Pyd.Bnb.Zafer Kılıç İlköğretim Okulu MERKEZ Uzuntarla İlköğretim Okulu

254 18 MERKEZ Vali Mehmet Canseven İlköğretim Okulu MERKEZ Yazıkonak İlköğretim Okulu MERKEZ Yurtbaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Yünlüce İlköğretim Okulu MÜSTAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (KÖY) MERKEZ Acıpayam İlköğretim Okulu MERKEZ Alpagut İlköğretim Okulu MERKEZ Aydıncık Çakıl İlköğretim Okulu MERKEZ Çağlar İlköğretim Okulu MERKEZ Değirmenönü İlköğretim Okulu MERKEZ Dereboğazı İlköğretim Okulu MERKEZ Doğankuş İlköğretim Okulu MERKEZ Gümüşbağlar İlköğretim Okulu MERKEZ Güntaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Güzelyalı İlköğretim Okulu MERKEZ Hıdırbaba İlköğretim Okulu MERKEZ Hoş İlköğretim Okulu MERKEZ Karşıbağ İlköğretim Okulu MERKEZ Kavaktepe İlköğretim Okulu MERKEZ Kıraç İlköğretim Okulu MERKEZ Kıraç Kireçli İlköğretim Okulu MERKEZ Konakalmaz İlköğretim Okulu MERKEZ Korucu İlköğretim Okulu MERKEZ Kuşhane Kom İlköğretim Okulu MERKEZ Meşeli İlköğretim Okulu MERKEZ Muratçık İlköğretim Okulu MERKEZ Örençay Doktorevleri İlköğretim Okulu MERKEZ Pelte İlköğretim Okulu MERKEZ Sakabaşı İlköğretim Okulu MERKEZ Sarıçubuk İlköğretim Okulu MERKEZ Sedeftepe İlköğretim Okulu MERKEZ Sevinç-Behiç İlköğretim Okulu MERKEZ Tadım İlköğretim Okulu MERKEZ Yedigöze İlköğretim Okulu MERKEZ Yenice İlköğretim Okulu MERKEZ Yeniköy Feride Şaşmaz İlköğretim Okulu MERKEZ Yılangeçiren İlköğretim Okulu MERKEZ Yurtbaşı Akmezra İlköğretim Okulu MERKEZ Yurtbaşı Gurbet İlköğretim Okulu BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULU TOPLAMI (KÖY) ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI MERKEZ İLÇE TOPLAMI AĞIN Öğretmen Abdullah Lütfü İlköğretim Okulu AĞIN Saraycık İlköğretim Okulu AĞIN İLÇE TOPLAMI ALACAKAYA Alacakaya İlköğretim Okulu ALACAKAYA Sularbaşı İlköğretim Okulu

255 3 ALACAKAYA Altınoluk İlköğretim Okulu ALACAKAYA Çakmakkaya İlköğretim Okulu ALACAKAYA Çataklı İlköğretim Okulu ALACAKAYA Esenlik İlköğretim Okulu ALACAKAYA Gürçubuk İlköğretim Okulu ALACAKAYA Halkalı İlköğretim Okulu ALACAKAYA Yalnızdamlar İlköğretim Okulu ALACAKAYA Yukarı Çakmakkaya İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI ALACAKAYA İLÇE TOPLAMI ARICAK Arıcak Gümüşyaka İlköğretim Okulu ARICAK Arıcak İlköğretim Okulu ARICAK Saman İlköğretim Okulu ARICAK YİBO ARICAK Bozçavuş İlköğretim Okulu ARICAK Bükardı İlköğretim Okulu ARICAK Çevrecik İlköğretim Okulu ARICAK Erbağı İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Cumhuriyet İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Güleç İlköğretim Okulu ARICAK Erimli Güvenevleri İlköğretim Okulu ARICAK Erimli İlköğretim Okulu ARICAK Kambertepe İlköğretim Okulu ARICAK Karakaş İlköğretim Okulu ARICAK Kayahisar İlköğretim Okulu ARICAK Küplüce Albayrak İlköğretim Okulu ARICAK Küplüce İlköğretim Okulu ARICAK Ormanpınar İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak Haberci İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak İlköğretim Okulu ARICAK Üçocak Kutludüğün İlköğretim Okulu ARICAK Yaylabaşı İlköğretim Okulu ARICAK Yoğun Bilek İlköğretim Okulu ARICAK Yoğunbilek Göztepe İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI ARICAK İLÇE TOPLAMI BASKİL Atatürk İlköğretim Okulu BASKİL Baskil İlköğretim Okulu BASKİL Vakıfbank İlköğretim Okulu BASKİL Alangören İlköğretim Okulu BASKİL Aşağı Deliktaş İlköğretim Okulu BASKİL Aydınlar Kot İlköğretim Okulu BASKİL Büyükpınar İlköğretim Okulu BASKİL Çavuşlu İlköğretim Okulu BASKİL Gemici İlköğretim Okulu BASKİL Işıklar Hacıhasan İlköğretim Okulu

256 11 BASKİL Karoğlu İlköğretim Okulu BASKİL Konacık İlköğretim Okulu BASKİL Mustafa Bilbay İlköğretim Okulu BASKİL Necati Çetinkaya İlköğretim Okulu BASKİL Resulkahya İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI BASKİL İLÇE TOPLAMI KARAKOÇAN Atatürk İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Cengiz Topel İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Fatih İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Karşıyaka İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Nuri Özaltın İlköğretim Okulu KARAKOÇAN YİBO KARAKOÇAN Ağamezrası İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Akarbaşı İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Altınoluk İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Aşağı Ovacık İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bahçecik İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Başyurt İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bazlama İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Bulgurcuk İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Deveci İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Durmuş İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Gündeğdi İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kalecik İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kalkankaya İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Karapınar İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kavalcık İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kızılca İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kızılpınar İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kocadayı İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Kulundere İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Mahmutlu İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Mirahmet İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Okçular İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Sağın İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Sarıbaşak İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Sarıcan İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Şehit Jandarma Kıdemli Üsteğmen Mahir Özdemir İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yenice İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yenikaya İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yeniköy İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yeniköy Kengerlik İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yukarı Ovacık İlköğretim Okulu KARAKOÇAN Yuzev İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI

257 KARAKOÇAN İLÇE TOPLAMI KEBAN Atatürk İlköğretim Okulu KEBAN Baraj İlköğretim Okulu KEBAN Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu KEBAN Musa Coşkun İlköğretim Okulu KEBAN Akçatepe İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI KEBAN İLÇE TOPLAMI KOVANCILAR Atatürk İlköğretim Okulu KOVANCILAR Eti Holding İlköğretim Okulu KOVANCILAR Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu KOVANCILAR İsmetpaşa İlköğretim Okulu KOVANCILAR Kovancılar İlköğretim Okulu KOVANCILAR Mimar Sinan İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şeh.Tabib Teğ.Yüksel Demir İlköğretim Okulu KOVANCILAR TOKİ Şehit Emre Ercan İlköğretim Okulu KOVANCILAR Akmezra İlköğretim Okulu KOVANCILAR Avlağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Bayramyazı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Beşiktaş İlköğretim Okulu KOVANCILAR Çakırkaş Cumhuriyet İlköğretim Okulu KOVANCILAR Ekinözü İlköğretim Okulu KOVANCILAR Gülçatı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Hacı Ahmet Özbağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Karaman Yamaçoba İlköğretim Okulu KOVANCILAR Karınca İlköğretim Okulu KOVANCILAR Kuşçu İlköğretim Okulu KOVANCILAR Muratbağı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Okçular İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şehit Yrb.Alim Yılmaz İlköğretim Okulu KOVANCILAR Şenova İlköğretim Okulu KOVANCILAR Taşören İlköğretim Okulu KOVANCILAR Tepebağ İlköğretim Okulu KOVANCILAR Topağaç İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca Ferrokrom İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yarımca Yeniköy İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yazıbaşı İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yeniköy Mez. İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yoncalıbayır İlköğretim Okulu KOVANCILAR Yukarı Demirci İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI KOVANCILAR İLÇE TOPLAMI MADEN Fatih Mehmet İlköğretim Okulu MADEN Atatürk İlköğretim Okulu MADEN Maden Asım Sürücü YİBO

258 4 MADEN Çalkaya İlköğretim Okulu MADEN Çalkaya Zuhurevleri İlköğretim Okulu MADEN Eğrikavak İlköğretim Okulu MADEN Hazar İlköğretim Okulu MADEN İffet Nusret Gülser İlköğretim Okulu MADEN Karatop İlköğretim Okulu MADEN Kartaldere İlköğretim Okulu MADEN Naldöken İlköğretim Okulu MADEN Naldöken Şaman İlköğretim Okulu MADEN Örtülü İlköğretim Okulu MADEN Tepecik İlköğretim Okulu MADEN Vali Aydın Arslan İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI MADEN İLÇE TOPLAMI PALU Atatürk İlköğretim Okulu PALU Karşıbahçeler İlköğretim Okulu PALU Yavuz Selim İlköğretim Okulu PALU Palu İlköğretim Okulu PALU Murat İlköğretim Okulu PALU YİBO PALU Altınölçek İlköğretim Okulu PALU Andılar İlköğretim Okulu PALU Arındık İlköğretim Okulu PALU Baltaşı İlköğretim Okulu PALU Beyhan Girne İlköğretim Okulu PALU Beyhan İlköğretim Okulu PALU Beyhan İstasyon İlköğretim Okulu PALU Beyhan Karşıyaka İlköğretim Okulu PALU Bozcanak Hanönü İlköğretim Okulu PALU Bozçanak İlköğretim Okulu PALU Büyükçaltı İlköğretim Okulu PALU Gemtepe İlköğretim Okulu PALU Güllüce İlköğretim Okulu PALU İzmir İlköğretim Okulu PALU Karacabağ İlköğretim Okulu PALU Karacabağ Tastak İlköğretim Okulu PALU Karasalkım Cumhuriyet İlköğretim Okulu PALU Karasalkım İlköğretim Okulu PALU Karasalkım Pınarbaşı İlköğretim Okulu PALU Karataş İlköğretim Okulu PALU Kasil İlköğretim Okulu PALU Kayaönü Yaylacık İlköğretim Okulu PALU Keklikdere Balkaya İlköğretim Okulu PALU Keklikdere İlköğretim Okulu PALU Kırkbulak İlköğretim Okulu

259 32 PALU Köklüce İlköğretim okulu PALU Örgülü İlköğretim Okulu PALU Seydili İlköğretim Okulu PALU Tarhana İlköğretim Okulu PALU Üçdeğirmenler İlköğretim Okulu PALU Üçdeğirmenler Köroğlu İlköğretim Okulu PALU Yarımtepe İlköğretim Okulu PALU Yeşilbayır İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI PALU İLÇE TOPLAMI SİVRİCE Atatürk İlköğretim Okulu SİVRİCE Sanayi İlköğretim Okulu SİVRİCE Sivrice 75.Yıl İMKB İlköğretim Okulu SİVRİCE Cumhuriyet YİBO SİVRİCE Akbuğday Elbistan İlköğretim Okulu SİVRİCE Başkaynak İlköğretim Okulu SİVRİCE 8 SİVRİCE Dedeyolu J.Şh.Kom.Er H.Burunsuz İlköğ.Ok. Dedeyolu Uluova İstasyonu İlköğretim Okulu SİVRİCE Elmasuyu İlköğretim Okulu SİVRİCE Gözeli Celal İlaldı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu SİVRİCE Üçlerce İlköğretim Okulu ŞEHİR KÖY NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI SİVRİCE İLÇE TOPLAMI YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (ŞEHİR) YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (KÖY) YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (TOPLAM) İŞİTME ENGELİLER İLKÖĞRETİM OKULU (ÖZEL EĞİTİM) EĞİTİM UYGULAMA OKULU VE İŞ EĞİTİMİ MERKEZİ (ÖZEL EĞİTİM) ÖZEL ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI RESMİ BİRLEŞTİRİLİMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) RESMİ MÜSATAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) RESMİ BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (KÖY) RESMİ MÜSTAKİLSINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (KÖY)

260 SIRA NO ŞEHİR KÖY NORMAL İKİLİ DERSLİK SAYISI TOPLAM ŞUBE SAYISI RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (KÖY) MÜSTAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI RESMİ OKULLAR TOPLAMI ÖZEL OKULLAR TOPLAMI NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI ÖRGÜN EĞİTİM TOPLAMI AÇIK İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİ SAYISI (İL GENELİ) ŞEHİR TOPLAMI KÖY TOPLAMI GENEL TOPLAM Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo M.6: Öğretim Yılı Genel Ortaöğretim Ve Mesleki Ve Teknik Ortaöğretim Okullarına Ait Döküm Tablosu YERLEŞİ M YERİ ÖGRETİM ŞEKLİ TOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI (Yeni Kayıt Dahil) İLÇE ADI KURUM ADI ALT TÜRÜ E K T 1 MERKEZ Balakgazi Lisesi Lise MERKEZ Cumhuriyet Lisesi Lise MERKEZ Gazi Lisesi Lise MERKEZ Hazar Lisesi Lise MERKEZ Korgeneral Hulusi Sayın Lisesi Lise MERKEZ Mehmet Akif Ersoy Lisesi Lise MERKEZ 8 MERKEZ Orgeneral Bedrettin Demirel Lisesi Vali Muharrem Göktayoğlu Lisesi Lise Lise MERKEZ Elazığ TOKİ Yazıkonak Lisesi Lise MERKEZ Hankendi Lisesi Lise MERKEZ Özel Bilgem Lisesi Özel Genel Lise MERKEZ Özel Elazığ Doğa Lisesi Özel Genel Lise MERKEZ ÖZEL LİSE TOPLAMI MERKEZ 75. Yıl Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi Yıl Anadolu Lisesi Lise MERKEZ Atatürk Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi

261 Atatürk Anadolu Lisesi Lise MERKEZ Cumhuriyet Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi MERKEZ Çubuk Bey Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi MERKEZ Elazığ Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi MERKEZ 19 MERKEZ Elazığ Lisesi Anadolu Lisesi Elazığ Lisesi Lise Fatih Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi Fatih Anadolu Lisesi Lise MERKEZ Fırat Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi MERKEZ 22 MERKEZ 23 MERKEZ 24 MERKEZ 25 MERKEZ 26 MERKEZ Hıdır Sever Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi Hıdır Sever Anadolu Lisesi Lise Kaya Karakaya Anadolu Lisesi Mehmet Koloğlu Anadolu Lisesi Necip Fazıl Kısakürek Anadolu Lisesi Özel Elazığ Doğa Anadolu Lisesi Özel Elazığ Yavuz Selim Koleji Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi Özel Anadolu Lisesi Özel Anadolu Lisesi MERKEZ RESMİ LİSE TOPLAMI MERKEZ LİSELER TOPLAMI MERKEZ RESMİ ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI MERKEZ ÖZEL ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI MERKEZ Cemil Meriç Fen Lisesi Fen Lisesi MERKEZ Kaya Karakaya Fen Lisesi Fen Lisesi MERKEZ Özel Yavuz Selim Mustafa Sabuncu Fen Lisesi Özel Fen Lisesi MERKEZ RESMİ FEN LİSELERİ TOPLAMI MERKEZ ÖZEL FEN LİSELERİ TOPLAMI MERKEZ FEN LİSELERİ TOPLAMI MERKEZ 31 MERKEZ 32 MERKEZ Ahmet Kabaklı Anadolu Öğretmen Lisesi Elazığ Ahmet Yesevi Sosyal Bilimler Lisesi Kaya Karakaya Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Kaya Karakaya Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Anadolu Öğretmen Lisesi Sosyal Bilimler Lisesi Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Spor Lisesi Elazığ Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi Toplamı MERKEZ RESMİ ORTAÖĞRETİM TOPLAMI MERKEZ ÖZEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI

262 MERKEZ GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI MERKEZ Elazığ Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Elazığ Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Elazığ Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Anadolu Teknik Lisesi (ETÖGM) Endüstri Meslek Lisesi Teknik Lise Elazığ Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Toplamı MERKEZ Gazi Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Gazi Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Gazi Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Anadolu Teknik Lisesi (ETÖGM) Endüstri Meslek Lisesi Teknik Lise Gazi Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Toplamı MERKEZ 36 MERKEZ 100. Yıl Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi 100. Yıl Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi 100. Yıl Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Anadolu Teknik Lisesi (ETÖGM) Endüstri Meslek Lisesi 100. Yıl Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Toplamı Karşıyaka Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Karşıyaka Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Karşıyaka Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Toplamı Teknik Lise Endüstri Meslek Lisesi Lise ANADOLU TEKNİK LİSE TOPLAMI ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ TOPLAMI TEKNİK LİSE TOPLAMI MERKEZ ERKEK TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 37 MERKEZ 38 MERKEZ İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi Anadolu Kız Meslek Lisesi Anadolu Meslek Lisesi (Kız Teknik) Kız Meslek Lisesi Meslek Lisesi (Kız. Tek. Öğ. Gn. Md.) İMKB Kız Teknik ve Meslek Lisesi Toplamı Öğretmen Sıdıka Avar Kız Teknik ve Meslek Lisesi Öğretmen Sıdıka Avar Kız Teknik ve Meslek Lisesi Anadolu Kız Meslek Lisesi Öğretmen Sıdıka Avar Kız Teknik ve Meslek Lisesi Toplamı MERKEZ KIZ TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI Kız Meslek Lisesi

263 39 MERKEZ 40 MERKEZ 41 MERKEZ Necip Güngör KISAPARMAK Ticaret Meslek Lisesi Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi Anadolu İletişim Meslek Lisesi Anadolu Otelcilik ve Turizm Mes. Lisesi Adalet Meslek Lisesi Anadolu Ticaret Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi Ticaret Meslek Lisesi, Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi Toplamı MERKEZ TİCARET ve TURİZM ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 42 MERKEZ Elazığ Anadolu İmam Hatip Lisesi Elazığ Anadolu İmam Hatip Lisesi Anadolu İmam Hatip Lisesi İmam Hatip Lisesi MERKEZ DİN ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 43 MERKEZ Elazığ Özel Eğitim Meslek Lisesi 44 MERKEZ Tuncay Küçüközer İş Okulu Meslek Lisesi(İşitme Engelliler) Eğitilebilir Zihinsel Engelliler(İş Okulu-Meslek Lisesi) MERKEZ ÖZEL EĞİTİM REHBERLİK ve DANIŞMA HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 45 MERKEZ Metin Koloğlu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Metin Koloğlu Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Sağlık Meslek Lisesi MERKEZ SAĞLIK HİZMETLERİ DAİRE BAŞKANLIĞINA BAĞLI OKULLAR TOPLAMI MERKEZ GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI (ŞEHİR) MERKEZ GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI (KÖY) MERKEZ GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI MERKEZ MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM TOPLAMI (ŞEHİR) MERKEZ ORTAÖĞRETİM TOPLAMI AĞIN İbrahim Uckunkaya Lisesi Lise ALACAKAYA Alacakaya Mermer Cemil Yaşlı Lisesi Lise ARICAK Arıcak Lisesi Lise BASKİL Baskil Lisesi Lise BASKİL Kadıköy Bedriye Çetinkaya Lisesi Lise KARAKOÇAN Karakoçan Lisesi Lise

264 52 KOVANCILAR Kovancilar Lisesi Lise MADEN Maden Lisesi Lise PALU Palu Lisesi Lise SİVRİCE Sivrice Lisesi Lise BASKİL Baskil Anadolu Öğretmen Lisesi Anadolu Öğretmen Lisesi İLÇE LİSE TOPLAMI KARAKOÇAN Karakoçan Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi KOVANCILAR Kovancılar Anadolu Lisesi Anadolu Lisesi İLÇE GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI (ŞEHİR) İLÇE GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI (KÖY) İLÇE ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI İLÇE GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI Keban Çok Programlı Lisesi Lise KEBAN Keban Çok Programlı Lisesi Meslek Lisesi (Erkek Tek. Öğ. Gn. Md.) PALU Keban Çok Programlı Lisesi Toplamı Palu Meslekî ve Teknik Eğitim Merkezi Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi (ETÖGM) İLÇE ERKEK TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 61 KARAKOÇAN Karakoçan Kız Teknik ve Meslek Lisesi Kız Meslek Lisesi KEBAN Kız Teknik ve Meslek Lisesi Kız Meslek Lisesi Palu Kız Teknik ve Meslek 63 PALU Kız Meslek Lisesi Lisesi İLÇE KIZ TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 64 KARAKOÇAN Karakoçan Anadolu İmam Hatip Lisesi Karakoçan Anadolu İmam Hatip Lisesi Anadolu İmam Hatip Lisesi İmam Hatip Lisesi Karakoçan Anadolu İmam Hatip Lisesi Toplamı KOVANCILAR Kovancılar Anadolu İmam Hatip Lisesi Kovancılar Anadolu İmam Hatip Lisesi Anadolu İmam Hatip Lisesi İmam Hatip Lisesi Kovancılar Anadolu İmam Hatip Lisesi Toplamı MADEN Maden İmam Hatip Lisesi İmam Hatip Lisesi İLÇE DİN ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI 67 KARAKOÇAN 68 KOVANCILAR Karakoçan Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Kovancılar Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Anadolu Sağlık Meslek Lisesi Anadolu Sağlık Meslek Lisesi

265 İLÇE SAĞLIK MESLEK LİSESİ OKULU TOPLAMI İL GENELİ LİSELER TOPLAMI İL GENELİ SOSYAL BİLİMLER LİSESİ TOPLAMI İL GENELİ ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI İL GENELİ FEN LİSELERİ TOPLAMI İL GENELİ ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ İL GENELİ GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSESİ İLGENELİ AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ (GENEL LİSE) ÖĞRENCİ SAYILARI GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI ERKEK TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI KIZ TEKNİK ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI TİCARET VE TURİZM ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI DİN ÖĞRETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI SAĞLIK HİZMETLERİ DAİRE BAŞKANLIĞINA BAĞLI OKULLAR TOPLAMI ÖZEL EĞİTİM REHBERLİK VE DANIŞMA HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI OKULLAR TOPLAMI İL GENELİ MESLEKİ AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ ÖĞRENCİ SAYILARI MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM TOPLAMI NORMAL İKİLİ ŞEHİR KÖY RESMİ ÖZEL ÖRGÜN EĞİTİM TOPLAMI

266 YAYGIN EĞİTİM TOPLAMI GENEL TOPLAM NORMAL GENEL ORTAÖĞRETİM İKİLİ TOPLAM NORMAL MESLEK LİSESİ İKİLİ TOPLAM Tablo M.7: İlimiz Merkez Ve İlçelerindeki Yatılı Ve Pansiyonlu Okullar, Yatak Kapasiteleri, Yatılı Öğrenci Sayıları ve Kapasite Kullanım Oranı Sıra Yatak Yatılı/Pansiyonlu Öğrenci İlçesi Yatılı/Pansiyonlu Okulun Adı No Kapasitesi Sayısı 1 Merkez Ahmet Kabaklı Anad. Öğr.Lisesi Merkez Çubukbey Anadolu Lisesi Merkez Elazığ Anadolu Lisesi Merkez Elazığ Lisesi Merkez Elazığ Özel Eğitim Meslek Lisesi Merkez Gazi Ends. Mes. Lis Merkez Kaya Karakaya Fen Lisesi Merkez Kaya Karakaya Güz.Snt.Spor Lis Merkez Mehmet Koloğlu Anadolu Lisesi Merkez Merkez And. İmam Hatip Lisesi Merkez Metin Koloğlo Anadolu sağlık Meslek Lisesi Merkez Öğrt.Sıdıka Avar And.K.M.L Ağın İbrahim Uçkunkaya Lisesi Baskil Bedriye Çetinkaya Lisesi Baskil Anadolu Öğretmen Lisesi Karakoçan Karakoçan İmam Hatip Lisesi Karakoçan Kız Meslek Lisesi Karakoçan Sağlık Meslek Lisesi Keban Keban Kız Meslek Lisesi Kovancılar Anadolu Lisesi Maden İmam Hatip Lisesi Palu Mesleki ve Teknik Eğt. Merkezi LİSE VE MESLEK LİSESİ TOPLAMI Arıcak Arıcak YİBO 520 Deprem Güç. dolayı Kapalı 2 Karakoçan Karakoçan YİBO Maden Maden Asım Sürücü YİBO Merkez 75.Yıl İMKB-YİBO Palu Palu YİBO Sivrice Cumhuriyet YİBO

267 7 Sivrice Celal İlaldı YİBO İLKÖĞRETİM TOPLAMI GENEL TOPLAM Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü (2011) Tablo M.8: İlimiz Merkezinde Ve İlçelerimizde Faaliyette Bulunan Özel Öğrenci Yurtları Yatak Kapasiteleri ve Kalan Öğrenci Sayıları Sıra No İlçesi Yurdun Adı Hizmet Yatak Kalan Öğrenci Türü Kapasitesi Sayısı 1 Merkez Özel Safran Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Yavuz Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Evimiz Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Bilim Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Ergin Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Işık Çitçi Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Çankaya Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Harput Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Hikmet Demirel Erkek Öğren.Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Çelikkol Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Damla Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Atınyunus Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel İlbey Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Ece Gül Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Dağdöğen Kız Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr Merkez Özel Bahçelievler Erkek Öğrenci Yurdu Yüksek Öğr TOPLAM Merkez Özel Erkan Fırat Eğitim Mer. Kız Öğr Yur. Orta Öğr Merkez Özel Altınçevre Kız Öğrenci Yurdu Orta Öğr Merkez Özel Aksaray Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Alacakaya Özel Site Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Keban Özel Fırat Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Keban Özel Fırat Kız Öğrenci Yurdu Orta Öğr Kovancılar 75.yıl Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Kovancılar Özel Tuna Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Maden Özel Leyla Akgün Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr Karakoçan Özel Karakoçan Fatih Erkek Öğr Yurdu Orta Öğr Sivrice Özel İbrahim Avcıl Erkek Öğrenci Yurdu Orta Öğr TOPLAM GENEL TOPLAM Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü (2011) YÜKSEK EĞİTİM: Fırat Üniversitesi: Zengin bir kültür hayatı bulunan Elazığ ve ilçelerinde faaliyete geçerek Bingöl, Muş ve Tunceli illerinde de yükseköğretim kurumlarına sahip olan ve 2547, 2809, 3389 ve 3837 sayılı kanunlarla bugünkü hüviyetini kazanan Fırat Üniversitesi nin kuruluşu kademeli olarak gerçekleşmiştir. Büyük önder Atatürk, 1936 yılında üniversitelerin yurt sathına yaygınlaştırılması gerektiğine işaret etmiş, Ulu Önderin bu işaretleri doğrultusunda Doğu Anadolu da üniversite kurulması konusu yerinde araştırılıp incelenerek hazırlanan raporlarda, Elazığ da üniversite kurulmasının doğru olacağı vurgulanmıştır. Bu gelişmelerin sonucu olarak 1942 yılında düzenlenen İkinci Üniversite Haftası da Elazığ da açılmıştır. Bu haklı teşhislerin desteklediği Elazığ da, yüksek öğretim kuruluşlarına sahip olma çabaları, 1967 yılında dönüm noktasına ulaşmıştır yılında Yüksek Teknik Okul açılmış, aynı yıl içinde 262

268 Ankara Üniversitesi Senatosunun Elazığ Veteriner Fakültesi nin kurulmasını öngören kararı Milli Eğitim Bakanlığı nca onaylanmıştır. Yüksek Teknik Okul 1184 sayılı kanunla 1969 yılında Elazığ Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi (EDMMA) ne dönüşmüş, Veteriner Fakültesi de 1970 yılında Ankara Üniversitesi ne bağlı olarak öğretime açılmıştır. Kuruluşu 11 Nisan 1975 tarih ve 1873 sayılı kanunla gerçekleşen Fırat Üniversitesi nin çekirdeğini Veteriner Fakültesi oluşturmuştur öğretim yılında Fen ve Edebiyat Fakülteleri nin de ilavesiyle üniversite, eğitim ve öğretime üç fakülteyle başlamıştır sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ve 41 sayılı KHK ile yeniden düzenlenen Fırat Üniversitesi nde Fen ve Edebiyat Fakülteleri birleştirilerek Fen Edebiyat Fakültesi adını almış, EDMMA ise Mühendislik Fakültesi ne dönüştürülerek üniversite bünyesinde yer almıştır öğretim yılında, kuruluş çalışmaları tamamlanan Tıp ve Teknik Eğitim Fakülteleri eğitime ve öğretime açılmıştır. Daha sonra sırasıyla Su Ürünleri, İlahiyat, Bingöl Ziraat, Tunceli İktisadi ve İdari Bilimler, Eğitim ve İletişim fakültelerinin de açılmalarıyla fakülte sayısı 11 e yükselmiştir. Yerleşim Durumu: Fırat Üniversitesi, rektörlük ve mühendislik fakültesi kampüsleriyle birlikte on üniteden oluşmaktadır. Rektörlük kampüsü, hazine adına tapulu ve üniversiteye tahsisli m 2 lik alan ile kamulaştırılarak üniversite adına tescil edilen m 2 olmak üzere toplam m 2 ; mühendislik fakültesi kampüsü ise hazine adına tapulu ve üniversiteye tahsisli m 2 lik alan ile hazineden üniversiteye mülkiyeti devralınan m 2 olmak üzere toplam m 2 yüzölçümündeki alanlar üzerine kurulmuşlardır. Üniversiteye bağlı araştırma ve uygulama çiftliği iki ünite halinde, Kesikköprü de m 2 ve Yurtbaşı nda m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde faaliyetine devam etmektedir. Sivrice Cevizdere de ise m 2 lik üniversitenin eğitim ve dinlenme tesisleri bulunmaktadır. Harmantepe Cip barajında m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde, üniversite su ürünleri yüksekokuluna bağlı su ürünleri tesisleri bulunmaktadır. Üniversiteye bağlı Bingöl Meslek Yüksekokulu m 2, Tunceli Meslek Yüksekokulu m 2, Muş Meslek Yüksekokulu m 2, Sivrice Meslek Yüksekokulu m2, Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu 1596 m 2 ve Maden Meslek Yüksekokulu 9695 m2 yüzölçümündeki arazi üzerine kurulmuştur. Üniversite Tıp Fakültesine bağlı Araştırma ve Uygulama Hastanesi, 4523 m 2 yüzölçümündeki arsa üzerinde bulunan eski doğumevi hastanesi binası, Sağlık Bakanlığı ile yapılan bir protokol uyarınca faaliyet göstermektedir. Yeni hastane binası rektörlük kampüsünde inşa halinde olup m 2 lik kısmı hizmete alınmıştır. Tablo M.9: Fırat Üniversitesi'nin Öğrenci Sayıları Enstitüler Erkek Kız Toplam Bulunduğu Yer Fen Bilimleri Enstitüsü Elazığ Merkez Sosyal Bilimleri Enstitüsü Elazığ Merkez Sağlık Bilimleri Enstitüsü Elazığ Merkez Toplam Fakülte/Yüksekokul/Konservatuar/Meslek Yüksekokulu Erkek Kız Toplam Bulunduğu Yer Tıp Fakültesi Elazığ Merkez Veteriner Fakültesi Elazığ Merkez 263

269 İlahiyat Fakültesi Elazığ Merkez Su Ürünleri Fakültesi Elazığ Merkez Eğitim Fakültesi Elazığ Merkez Teknik Eğitim Fakültesi Elazığ Merkez Teknoloji Fakültesi Elazığ Merkez Fen Fakültesi Elazığ Merkez İnsani Ve Sos.Bil. Fakültesi Elazığ Merkez Mühendislik Fakültesi Elazığ Merkez İletişim Fakültesi Elazığ Merkez Beden Eğitimi Ve Spor Y.O Elazığ Merkez Elazığ Sağlık Yüksek Okulu Elazığ Merkez Devlet Konservatuarı Elazığ Merkez Teknik Bilim M.Y.O Elazığ Merkez Sosyal Bilimler M.Y.O Elazığ Merkez Sağlık Hizmetleri M.Y.O Elazığ Merkez Sivrice M.Y.O Elazığ Merkez Maden Mes.Yük.Okulu Elazığ Merkez Süleymen Demirel Keban M.Y.O* Elazığ Keban Karakoçan Mes. Yük. Okulu Elazığ Merkez Kovancılar Meslek Yüksek Okulu Elazığ Kovancılar Toplam Genel Toplam * Süleyman Demirel Keban Meslek Yüksekokulu bünyesinde 72 kişilik (48 kız 24 erkek) öğrenci barındıracak yurdu vardır Kaynak: Fırat Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı 2010 Müdürlüğümüz, 57 dönüm alan üzerinde üç erkek bloğu iki kız ve bir idari binadan oluşmaktadır. Binalarımız karkas yapı biçimindedir. Erkek bloklarımız 4 er katlı olup, kız bloklarımız ise 5 er katlıdır. Tüm öğrenci odalarımız altışar kişiliktir.1072 erkek, 1044 kız öğrenci olmak üzere toplam 2116 kapasiteye sahiptir. M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri R.1.1 başlığı altında incelenmiştir. M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler Türkler Anadolu yu yurt edinirlerken belli başlı eğitim merkezleri oluşturdular. Bu eğitim merkezlerinden biri de Harput tur. Harput ta 1834 yılına kadar kırkın üzerinde mektep ve medresede yürütülen eğitim ve öğretim tamamıyla eski sisteme dayanmaktaydı. Birinci Meşrutiyet sonrası ise batı eğitim sisteminin etkinliği Harput eğitim ve öğretim kurumlarına da yansıdı. Osmanlı genelindeki eğitim ve öğretimin de eski ile yeni anlayışın çatışma süreci Harput ta daha çok olumsuz yönüyle görüldü. Sonuçta birçok kamu kurum ve kuruluşu gibi Harput eğitim ve öğretim kurumları mezraya (Elazığ) taşındı. Bu zamana kadar Harput ve Elazığ da bulunan kayıtlı okullardan bazıları şunlardır. Elaziz Kondüktör Mektebi, Erkek Sanayi Mektebi, Harput İmam-Hatip Mektebi, Süryani İlk Mektebi, Amerikan Mektepleri, Kız İptidai Mektebi, Mülkiye Rüştiyesi, Elaziz Askeri Rüştiyesi vb. 264

270 İl Kültür Müdürlüğü : Kültür Bakanlığına bağlı ilimizdeki ve ilçelerimizdeki kuruluşların (Müze Müd. İl Halk Kütüphanesi Müd., Güzel Sanatlar Galeri Müd., Kültür Merkezi Müd., Döner Sermaye İşletmeleri Müd., ilçe Halk Kütüphaneleri ve Doğrudan Genel müdürlüklerine bağlı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu.) üst birimi olarak faaliyetlerini yürütmektedir. İl Halk Kütüphanesi : İl Kültür Müdürlüğüne bağlı bir birim olarak faaliyetlerini sürdüren İl Halk Kütüphanesi 1954 yılında bugünkü belediye binasının altında kurulmuş 1979 yılında ise Kültür Bakanlığınca yaptırılan İstasyon caddesindeki kendi binasına taşınmıştır kayıtlı kitapla hizmet vermektedir. Kütüphaneden yılda ortalama okuyucu faydalanmaktadır. Yetişkinler bölümü, çocuk bölümü, ödünç kitap verme bölümü, kendi kitaplarıyla gelen okuyucu bölümlerinden oluşan kütüphane, ayrıca bir gezici kütüphane otobüsüyle de semtlere ve çevre köylere hizmet götürmektedir. Gezici kütüphane otobüsü bizzat okuyucuya giderek bir plan dahilinde periyodik olarak hizmet vermektedir. İlimizde Fırat Üniversitesi ne bağlı büyük bir kütüphane ve okul kütüphaneleri mevcuttur. Ağın, Baskil, Keban, Sivrice ve Palu İlçelerinde kütüphane hizmeti verilmektedir. Kültür Bakanlığı Kitap Satış Mağazası : Kültür Bakanlığı yayınlarının öğretmen ve öğrencilere %50 indirimle satıldığı mağazada 600 den fazla çeşitte kitap bulunmaktadır. Mağaza 1987 yılından bu yana, vatandaşlarımızın yoğun ilgisine muhatap olmuştur yılları arasında mağazada adet kitap satılarak kitap satışında, Türkiye de Bakanlık Satış mağazaları arasında İstanbul ve Ankara dan sonra üçüncü sırayı almıştır. Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu : Kültür Bakanlığı Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu Müdürlüğü 1991 yılı Nisan ayında kurulmuştur. Türkiye de sadece 7 ilde kurulan korolardan birisinin ilimizde olması bir Kültür ve Sanat şehri olan ilimizin sosyal ve kültürel hayatına renk ve güzellik katmıştır. Tarihi Harput şehrinin devamı olan Elazığ kültürel kimliğine yakışan bu güzel ve modern kuruluşun ilimize olduğu kadar bölgemize de önemli katkıları olmaktadır yılından bu güne il içinde ve il dışında 100 ün üzerinde konser sunan Koro sezonunda 20 konser vermiştir. Devlet Korosu, Harput musikisinin araştırılması, notaya alınması yönünde önemli çalışmalar da yapmaktadır. Koro kendisine ait olan Bosna-Hersek Bulvarı üzerindeki binasında çalışmalarını yürütmektedir. Elazığ Musiki Konservatuarı Derneği : 1973 yılında Elazığ Musiki Konservatuarı adını almıştır. Türk müziğini, (Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Harput Müziği ve oyunları) öğretmek, yaygınlaştırmak bu amaçla nota, makam, şan ve enstrüman dersleri vermek gibi çok yönlü çalışmaları ile bilinen Elazığ Musiki Konservatuarı; Klasik Türk Müziği, Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği Tasavvuf Müziği, Harput Müziği ve Halk Oyunları, Enstrüman yapım, Mandolin şubeleri ile faaliyetlerini yürütmektedir. Türk müziğinin bütün enstrümanlarının öğretildiği ve koroların oluşturulduğu dernekten bu güne kadar Devlet Korosu Şefleri, Üniversite hocaları, Devlet Korosu Sanatçıları, Radyo Sanatçıları yetişmiştir. Mahalli ve Ulusal TV lerde ilimizi tanıtan programlar yapan, Mutad Konserleri ile il içinde ve il dışında başarılı çalışmaları olmuştur. Mahalli eserlerden oluşan bir enstrümantal kaset, Keman, Kanun Metotları gibi yayınlara sahip olan Elazığ Musiki Konservatuarı ilimizin güzide kuruluşlarından birisidir. Elazığ Folklor Turizm ve Güzelleştirme Derneği Genel Başkanlığı : 1947 yılında Elazığ Kültür Derneği adıyla kurulmuştur. Daha sonra Halkevi ismini alan dernek son olarak bugünkü ismini almıştır. Fikret MEMİŞOĞLU başkanlığında uluslararası festival ve yarışmalara katılan dernek halkoyunları topluluğu 1960 yılında İngiltere de Halay oyunuyla üçüncülük, Çayda çıra oyunuyla dünya birinciliğini kazanmıştır. 265

271 Harput musikisi ve Halkoyunları ağırlıklı olarak çalışmalarını yürüten EFTUD Elazığ kültürünün yaşatılması ve yaygınlaştırılması yönünde önemli çalışmalar yapmıştır. Kurslar, Konserler, Televizyon ve Radyo programları ile faaliyetlerini yürüten dernek Devlet Korolarına sanatçı vermiş, Halkoyunları yarışmalarında ilimizi temsilen bir çok yarışmaya katılmıştır. Elazığ Folklor ve Sanat Derneği : İlimizin Kültür ve Sanat hayatında katkıları ile dikkati çeken EFSAD Harput müziğini ve Halk oyunlarını yaşatmak ve yaygınlaştırmak amacıyla İl içinde ve İl dışında bir çok organizasyon gerçekleştirmiştir. Yine İlimizdeki faaliyette bulunan Sosyal ve Kültürel tesislerden bir kısmı da aşağıda verilmiştir: - Türk Edebiyatı Vakfı Elazığ Şube Başkanlığı - Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi - Türkiye ve Türk Dünyası İktisadi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı (TİSAV) - Harput Kültür Derneği - Tiyatro ve Halk Oyunları Derneği (ETHOD) - Hacı Bektaşi Veli Kültür ve Tanıtma Derneği - Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı (ELESKAV) - HARVAK - Elazığ Dışındaki Kültürel Amaçlı Dernek ve Vakıflardan Bazıları : - Elazığ Kültür ve Yardımlaşma Derneği - Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı - Elazığ Kültür Derneği - Elazığ Kültür ve Dayanışma Derneği Tablo - M.10:Sinema Salonu Kütüphane sayısı, Konferans ve Tiyatro Salonu (2006) Kütüphane Sayısı Mevcut Kitap Sayısı Toplam Yıllık Birikimli Okuyucu Sayısı Sinema Sayısı Tiyatro Sayısı Müze Sayısı Elazığ Ağın Keban Sivrice Baskil M.3.5. Endüstriyel Yapılar İlimizin genelinde belli başlı sanayi tesisleri; Çimento, Şeker, Tekel Şarap Fabrikaları ile Etibank ŞKİ ve Ergani Bakır Madeni İşletmesi; İplik ve Dokuma Fabrikası, Şark Değirmencilik, Uluova Un, Arpacı Un Fabrikaları; Köksallar Tuğla ve Kiremit, Hazar Tuğla ve Kiremit (Sivrice'de) ve Fethi Sağay Sabun Fabrikası Küçük ve Orta Ölçekli işletmeler olarak faaliyettedir. Daha önceden şehir dışında olan bir çok sanayi tesisi şu anda şehir içinde kalmıştır. Diğer yandan ise bir çok sanayi tesisi ilçelerde dağınık bir tablo oluşturmaktadır. İldeki endüstriyel yapıların harita bilgisi mevcut değildir. M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar Kent merkezinde bu tür yapılar bulunmamaktadır. M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar (****) Akgün Otel 142 Oda, 260 Yatak, 130 Standart Oda, 2 Rezerveli Oda, 2 Balayı Suiti, 12 Suit, Yüzme havuzu, alışveriş merkezi, kreşi, oyun salonları, barlar 266

272 (****) Maraton Otel 54 Oda, 110 Yatak, 48 Standart Oda,1 Engelli Odasi,24 Single Oda, 24 Double Oda, 5 Sigara Içilmeyen Oda, 1 Kral Dairesi, 5 Suit (**)Mavı Göl Turistik Tesıslerı Dogu Anadolu Bölgesinin plaja sahip tek gölü olan doga harikasi Hazar Gölü kıyısında Hazar Baba Dagi karsisinda lüks bir ortamda tatil yapmak isteyenler sizi tesislerimize bekliyoruz. Toplam 500 Kisilik kapali Restaurant19 Double Rooms, 11 Süite Rooms, 4 Fix yatakli olmak üzere toplam 90 kisiyi misafir etme olanagina sahiptir. Şefik Gül Kültür Evi 2005 Yılında Ziyarete Açılmıştır. M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar Elazığ kent merkezinin ticari alanları belli başlı caddeler üzerinde ve Çarşı mahallesinde yoğunlaşmıştır. Kentin kuruluş çekirdeğini oluşturan Çarşı Mahallesi geleneksel merkez görünümü kazanmıştır. Her türlü ticaret kuruluşu, depolama alanları ve geleneksel küçük üretim alanları Çarşı Mahallesinde bulunmaktadır. Çarşı mahallesinde bulunan eski hanlar da geleneksel anlamda ticari yapılarını sürdürmektedir. Çarşı Mahallesinde bulunan ilk günkü adlarıyla anılan bir çok çarşılar, meydanlar, hanlar ve mekanlar vardır. Kapalı Çarşı (kasaplar, manavlar, balıkçılar, aktarlar, kadayıfçılar, sakatat satan dükkanlar, kuru gıda satan dükkanlar, şarküteriler (köylerden gelen beyaz peynir, çökelek, tereyağı, tulum peyniri, zeytin, pekmez, bal gibi ürünlerin toptan olarak devir edildiği dükkanlar), demirciler, züccaciyeciler, çömlekçiler ve çeşitli dallarda çalışan işçilerin iş bulmak için beklediği kahveler bu çarşıyı oluşturmaktadır. Çarşı içindeki sokakların üzerinde ahşap iskeletten oluşmuş çatılar bulunmaktadır), Bakırcılar Çarşısı, Yemeniciler Çarşısı, Eski Belediye Çarşısı gibi ticari mekanlar ilk kurulduğu günlerdeki işlevlerini halen sürdürmektedirler. Buğday Meydanı (köylülerin ürettikleri zahireleri toptan sattıkları ve toptan alış veriş yaptıkları bir mekan), Şire Meydanı (kırsal kesimde üretilen ve hazırlanan meyvelerden yapılan kuru ürünler; kayısı ve erik kuruları, pekmez, dut kuruları, orcik, pestil, badem içi, ceviz içi, vs.), Bit Meydanı (Saray Camii önü) ucuz olarak satılan giyim üzerine dükkanlar, züccaciyeciler, vs.) Kent merkezindeki Gazi Caddesi, 1970 ten sonra prestij ticaret aksı niteliğine bürünerek, gelişmeye başlamıştır. Gazi Caddesi üzerinde ise, bankalar, sigorta ve çeşitli finansman kurumları, eczaneler, avukatlık ve mühendislik büroları, dersaneler, beyaz eşya satan mağazalar, işyerleri, görece yüksek gelir düzeyine yönelik büyük mağazalar-konfeksiyonlar, bilgisayar satış ve bakım servisleri, mobilya satış mağazaları, pastaneler, alış veriş merkezleri (Süngüler, Özuğur), aktarlar, müzik stüdyoları, şekerciler, baharatçılar, spor malzemeleri satan mağazalar, lokantalar ve büyük çarşılar (Büyük Çarşı, 50 ler Çarşısı vs.) ve bilinen pasajlar (Erzen Pasajı, Emmioğlu Pasajı, Zırhlıoğlu Pasajı, Yüce Pasajı vs.) ticari merkezin Gazi Caddesi üzerindeki aksını oluşturmaktadır. I.Harput Caddesi üzerinde doktor muayenehaneleri ve eczaneler, poliklinikler, Özel Hastane, tıp laboratuarları ticari yoğunluğun en büyük dilimini oluşturmaktadır. Bu ticari kullanımlar dışında yine aynı cadde üzerinde dersaneler, kuru gıda satan marketler, lokantalar, dayanaklı tüketim malları satan mağazalar, kasetçiler, halıcılar vs. bulunmaktadır. Cadde üzerindeki önemli iş hanları arasında Korkmaz İşhanı, Demirel İşhanı, Tabipler İşhanı, Mısırlıoğlu İşhanını sayabiliriz. Hastanelere giden bir cadde olması nedeniyle ticaretteki branşlaşma da insan sağlığı için çalışan sektörün bu cadde de yerleşmesini sağlamıştır. II. Harput Caddesi üzerinde nakliyeciler, oto alım satımı yapan galeriler ve minibüs seyahat acentelerinin yoğun olarak yerleştiği bir ticari akstır. Bu faaliyetlerin yanında ticari yapıyı oluşturan 267

273 diğer kullanımlar marketler, lokantalar, kullanılmış eşyalar satılan dükkanlardır. Hürriyet Caddesi, Gazi Caddesi ile Orduevi arasında kalan Elazığ kentinin önemli ana caddelerinden biridir. Bankaların yoğun olarak yerleştiği bu cadde üzerinde sigorta ve çeşitli finansman kurumları da ağırlıklı olarak yer almaktadırlar. Bu ticari kullanımların dışında oteller, eczaneler, dersaneler, beyaz eşya ve mobilya satan mağazalar, ayakkabıcılar, büfeler, kuyumcular, GSM satış noktaları, kırtasiyeler, turizm seyahat acenteleri, doktor muayenehaneleri, mühendislik ve avukatlık büroları, eğlence oyun alanı, lokantalar, pastaneler, şarküteriler, tatlıcılar ve parti merkez binaları bulunmaktadır. Bir çok branşta çalışan iş kollarının yoğun olduğu bu cadde diğer ana caddeleri de birbirine bağladığından Ulaşım şebekesi açısından da önemli bir yerdedir. Hastaneler Caddesi kent merkezindeki SSK, Devlet Hastanesinin bulunduğu önemli caddelerden birisidir. İnsan sağlığına hizmet eden bu kurumların ihtiyacı olan eczanelerin, medikal ve optik araç gereç satan dükkanların bu cadde üzerinde yoğunlaşması da doğaldır. Bu cadde üzerinde diğer ticari kullanımlar marketler, ucuz konfeksiyon ürünleri satan dükkanlar, beyaz eşya ve mobilya satan mağazalar, toptan ve perakende temizlik ürünleri satan dükkanlardır. Vali Fahribey Caddesi, son yıllarda yol genişletme çalışmalarının yapıldığı ve Gazi Caddesinde başlatılan tek yön uygulaması sonucu merkeze dönüş imkanı veren ve yine tek yönlü olarak düzenlenen güzergah üzerinde ticari olarak da gelişmeye başlamıştır. Bu cadde üzerinde mobilya ürünleri teşhir salonları yoğunluktadır. Kırtasiye toptan satış mağazaları, marketler, çiçekçiler, züccaciyeler, toptan kumaş satış mağazaları, tekstil ürünleri satış mağazaları, oto kiralama, lokantalar, elektrik ürünleri satış yerleri, elektronik malzeme satış yerleri de diğer ticari kullanımları oluşturmaktadır. Bu cadde üzerinde konuçlanan 22 ler İşhanı ve Huzur İş Merkezide ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlardır. İstasyon Caddesi, Elazığ kent merkezinin güneyinden geçen ve şehirlerarası yolu (Vedat Dalokay Caddesi) merkeze bağlayan önemli bir güzergahtır. Bu cadde üzerinde avukatlık ve mühendislik büroları, lokantalar, büfeler, pastaneler, marketler, kasaplar, manavlar, otobüs ve minibüs seyahat acentelerinin irtibat büroları, parti merkez binaları, kırtasiyeler, sigorta acenteleri, oto alım satım yerleri, poliklinikler, oto yıkama ve lastikçiler, benzin istasyonu, düğün salonu, sendika büroları, mobilya teşhir salonları, beyaz eşya satış mağazaları bulunmaktadır. Mimar Faruk Cadde, Gazi Caddesini Namık Çitçi Caddesini bağlayan ve kent merkezinin batı yönündeki mahallelere giden minibüslerin yolcu indirip bindirdiği ve depolandığı otoparkın bu cadde üzerinde olması bu güzergahın önemini daha da arttırmıştır. Cadde üzerinde kent merkezinde bulunan sinemaların büyük bir bölümü yerleşmiştir. Fırınlar, manavlar, noter, halıcılar, oto alım satımı yapan galeriler, emlakçılar, tatlıcılar, son yıllarda sayıları artan internet cafeler, balıkçılar, kahveler ve büfelerde diğer ticari faaliyetleri oluşturmaktadırlar. Kent merkezinde yukarıda verilen caddelerin haricinde ticari olarak gelişmeye başlayan fakat konut alanlarının sadece zemin katlarında faaliyetlerine devam eden caddelerde vardır. Bunlar arasında son yıllarda gelişmeye başlayan Kazım Karabekir Caddesi, Namık Çitçi Caddesi, Mevlana Caddesi ve Kışla Caddesini sayabiliriz yılında imara açılan Elazığ-Malatya karayolunun güney yönündeki Sürsürü mahallesindeki İlave İmar Planı imar uygulamaları hızla devam ettiği için Elazığ-Malatya Karayolunun Keban kavşağı ile Baskil kavşağı arasında kalan güzergahı üzerinde ticari bir aks oluşmaya başlamıştır. Bu güzergah üzerinde mobilya üreten firmaların teşhir salonları ve mağazaları (İpek Möble, İstikbal, Bellona), otomobil üreten firmalarının plazaları ve bakım servisleri (Opel, Tofaş), büyük alış veriş merkezleri ve depoları (Misaş, Çarşı Mağazası, Kısmet, Royal gibi), kafeler, halı sahalar, benzin istasyonları, LPG istasyonları, çeşitli dallarda üretim yapan imalathaneler, özel okul bulunmaktadır. 268

274 Mahallerde günlük ihtiyaçları karşılayan, kuru ve yaş gıda maddeleri satışı yapan, ticari mekanlar bulunmaktadır. Bu ticari faaliyetler sınırlı sayıda nüfusun ihtiyacını karşılamaktadırlar. Gelecek yıllarda da Elazığ da ticaret önemli bir fonksiyon taşıyacaktır. Gerek tarım, gerekse sanayi ürünlerinin pazarlanması yanında perakende ticarette önemli yer tutmaktadır. Giderek büyüyen ve kendini yenileyen Elazığ için hazırlanan 2020 hedefli nazım ve uygulama imar planında ticaret alanları önem verilen ve gelişmesi beklenilen alanlar olarak gündeme gelmiştir. Hazırlanan imar planlarında kent merkezinde tıkanan ticaret alanlarının önü açılmış ve gelişme alanları ile bütünleşmesine özen gösterilmiştir. Mevcut doku içerisinde yapılacak olan yenileme çalışması hem merkezi, tarihi merkez olması nedeniyle yaşadığı sıkışıklıktan kurtaracak hem de kentsel yenileme ve işlev değiştirme yoluyla kentte yeni ve canlı bir mekan kazandırılacaktır. Ayrıca gelişme konut alanları içerisinde oluşturulan alt merkezler ile mevcut kent merkezini birbirine bağlayan ulaşım aksları üzerinde alt katlardan başlamak üzere, günlük ticarete ve hizmetler sektörüne dönük yapılaşmalar başlamış olup, bu gelişmenin artan bir hızla devam edeceği düşünülmektedir. Bu alanların 2020 yılını hedef alan imar planı sürecinde yapılacağı ve kent merkezinde yaşanması muhtemel sıkıntıları gidereceği düşünülmüştür. Kentin merkezinde konumlanan ticaret bölgelerinde önemli sıkışmalar mevcuttur. Bu durumun giderilmesi amacıyla kent merkezinin önünü açacak alternatif alanların oluşturulması ve kent merkezinde yaya ve trafik sirkülasyonunun yeniden düzenlenmesi sağlanmıştır. Yapılacak planlamayla Gazi Caddesi ve çevresinde tıkanan ticaretin önünün açılması ve gelişmesinin sağlanması, ticaret yöneliminin kamu kurumlarıyla desteklenmesi, yeni ticaret bölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Planlama ile mevcut ticaret gelişme eğilimleri, ihtisaslaşmalar, ticaretin tür ve nitelikleri vb. hususlar bulundurularak ticaretin gelişme yönleri belirlenmiştir. Özellikle merkez ve çevresinde merkezi iş alanları oluşturularak bu bölgeye getirilen yeni tanımlama ile bir bütünlük ve kimlik kazandırılmıştır. Bunun dışında merkeze ulaşan akslar üzerinde ticaret gelişimleri önerileri ile merkez ticareti desteklenmiş ve alternatif ticaret önerileri getirilmiştir. Ayrıca yeni gelişme alanlarında kentsel çalışma alanları ile birlikte ticaret alanları önerilmiştir. Özellikle güney çevre yolu civarında mevcut yerleşme ile de bağlantıları kurularak ve bütünleştirilerek ticaret alanları önerileri yapılmıştır. Bu alanlarda gerek yakın bölgesine, gerekse kent bütününe hizmet verecek ticaret türleri yer alabilecektir. Yine bu alanlarda, sıkışık mevcut doku içerisinde büyük alan bulma sıkıntısı yaşayan ticaret türleri için de gelişme imkanları bulunabilecektir. Ayrıca belli konularda ihtisaslaşmış ticaret bölgeleri için alternatif olabilecektir. Planlamada 228,6 ha ticaret alanı-mia-akaryakıt ve bakım istasyonu alanları oluşturulmuştur. Bu toplam alanın %2,52 sını oluşturmakta olup kişi başına 3,70 m² kullanım alanı düşecektir. Kentin dış bölgelerinde ise değişik bölgelerde 3 ha toptan ticaret ve 7 ha depolama alanı önerileri yapılmıştır. Ayrıca planlama bütününde 16,9 ha alan pazarlama alanı olarak ayrılmıştır. M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma Kırsal alanda eski binalar taş ve kerpiç ile, büyük iç avlulu yapılmıştır. Hala eski yapılı binalar mevcudiyetini korumaktadırlar. Yeni yapılaşmalarda ise binalar betonarme dublex ve çok katlı olarak yapılmaktadır. 269

275 M Yerel Mimari Özellikler İlimiz Elazığ ın yerel mimari özelliklerinin korunması ile ilgili olarak Harput Mahallesi Harput Koruma Amaçlı İmar Planı ve Kentsel Tasarım Projesi hazırlanarak Kültür ve Turizm Bakanlığı Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün gün ve 2057 sayılı kararı ile onaylanmış olup proje kapsamında Harput Mahallesindeki eski yapıların Harput Mimarisine uygun olarak restorasyonu yapılmakta ve yeni yapılacak yapılarda da yine Harput mimarisine uygun olarak yapılması planlanmıştır. Harput Mahallesi Kentsel Tasarım Projesi Anıtsal sivil mimarlık örnekleri çeşitli yeni yapı ve yapı gruplarını ve Harput un ana ulaşım ve hizmet akışını içine alan bölgeyi kapsamaktadır. Yine Elazığ Belediyesi tarafından Harput girişindeki Sungur Oğlu Konağı, Küçük Efendi Konağı, Eski Belediye Hizmet Binası ve Müze Binasının restorasyonu Harput Mimarisine uygun olarak yapılmıştır. Ayrıca Harput girişinde sol taraftaki eski beş yapının da restorasyon projeleri tamamlanmış olup yapımına başlanacaktır. Elazığ ili merkez Vali Fahri Bey Caddesi Kazım Efendi Sokaktaki eski yapılar ile ilgili olarak tarihi doku ve mimari özellikler dikkate alınarak bu sokaktaki yapılar restorasyonları da titizlikle yapılmaktadır. M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Bina yapımında ilimiz yöreye özgü yapı ve malzemesi olarak mermer ve yine beton yapımında agrega olarak Palu kumu kullanılmaktadır. Çoğunlukla mermer ilimiz Alacakaya, Arıcak, Maden ve yakın yörelerde çıkarılarak yapı içerinde iç ve dış dekorasyon malzemesi olarak kullanılmaktadır. Çevre açısından tek dezavantajı mermer üretimi yapılırken elde edilen toz ve benzeri atık malzemelerinin stok sahasının yetersiz olmasıdır. Beton yapımında agrega olarak kullanılan Palu kumu Murat nehrinden çıkarılmakta olup doğal bir malzeme olmasından dolayı beton kalitesini artırıcı bir malzemedir. İlimizdeki beton santrallerinin bir çoğunda beton yapımında agrega olarak tercih edilmektedir. M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik Tablo M.11:2009 Yılı İşgücü Durumu Yıl İl Adı İşgücüne Katılma Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) İstihdam Oranı (%) 2009 Elazığ 45,3 18,1 37,1 Kaynak :TÜİK M.4.2. Göçler Elazığ nüfusu döneminde nüfusu daimi artış gösteren bir ildir. İl genelindeki nüfus artış hızı ve oranı çok yüksek değildir. Nüfus kendi içinde daimi veya geçici göç ile oldukça hareketli görünürken, İl dışarıdan göç pek almamaktadır. Göç alsa dahi, verdiği göç ile nüfus dengelenmektedir. Göç ile artan nüfus miktarı çok fazla olmamaktadır. İl nüfusu yılları arasında den 'e çıkmıştır. Yaklaşık 2.5 kat artmıştır. Şayet Tunceli ilinin nüfusu çıkarılacak olursa ba artış 3katına çıkmaktadır de halkın % 84'ü kırsal alanda yaşarken 19952'te halkın % 64'ü şehirlerde yaşamaktadır yılında Elazığ şehrinin nüfusu kişidir. 270

276 1995 te şehirin nüfusu ya çıkmıştır. Nüfus % 1400 artmıştır. Aynı dönemde Elazığ il genelinin nüfusunun ancak % 250 oranında arttığı düşünülürse meydana gelen hızlı kentleşme çok daha rahat anlaşılır. Elazığ şehri hızla nüfuslanırken kırlarda boşalmaktadır. Kırsal kesim daima nüfus kaybederek ilk defa 1985 yılında kentsel nüfusun altına düşmüştür. Nüfustaki kırsal pay giderek azalmaktadır. Elazığ genelinde 1990 nüfus sayımına göre km2 ye yaklaşık 54 kişi düşerken, 1995 yılı verilerine göre bu oran km2 ye 56,5 kişiye çıkmıştır. Nüfus bu gelişimini devam ettirirse 2020 yılında bu oran muhtemelen km2 ye 96 kişiye ulaşacaktır. Elazığ 'da şehir nüfusu artarken şehrin toplam nüfustaki payıda artmaktadır. Bu hızla devam ettiği takdirde nüfus sayısı Elazığ şehrinin besleyebileceği miktarın üzerine çıkacak ve kentsel problemler meydana gelecektir. Elazığ nüfusunun genç olduğu da dikkate alınırsa işsizlik problemi çok daha büyük safhalara ulaşacaktır. Konut problemi ve beraberinde gecekondulaşma veya kaçak yapılaşma oranı artacaktır. Nüfusun istihdam edilmemesi durumunda şehirde bunalım, çatışma ve anarşi, başıboşluk artacak ve potansiyel işgücü eğlence yerlerine doğru akacak, zaman israfı meydana gelecektir. Elazığ İlinin kırsal kesimi çok büyük tarımsal potansiyele sahiptir. Fakat zorlaşan hayat şartları, kentlerin çekiciliği, Kırsal kesimde teknoloji azlığı, hayat zorluğu, eğitim, terör vb. nedenlere dayanılarak insanlar kentlere göç etmektedir. Bu göç sonucunda kırlar, nüfus yoğunluğu açısından tenha, boş yerler haline gelmeye başlamış, bir kısım köylerin sadece tüzel kişilikleri kalmıştır. Kırlardan özellikle Elazığ şehrine olan göç, şehirde de sorunlar oluşturmaktadır. Elazığ nüfusu, normalin üstüne çıkmaya başlamıştır. Kırsal nüfusun kente göçü durdurulmalıdır. Bunun için köylerdeki tarımsal potansiyel hızla kullanılmaya başlanmalı, bitkisel ve hayvansal üretimin optimum şartlarda yapılması sağlanmalı ve kırsal hayat standartları yükseltilmelidir. M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) İlimize Diyarbakır, Tunceli ve Bingöl illerinden çalışmak için gelenler mevcut olup, genellikle inşaat ve tarım kesiminde yer çalışmaktadır. İnşaat sektöründe çalışan işçiler genellikle çarşı mahallesinde toplu olarak ya da şehrin kenar mahallelerinde kalmaktadır. Bazen de bu işçiler çalıştıkları inşaatta kalmaktadırlar. M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı Bilgi bulunamamıştır. M.4.5. Konut Yapım Süreçleri İlimiz batısında bulunan Hilalkent, Toplu Konut İdaresi tarafından yapılan Abdullahpaşa Mahallesinde yaptığı ve hala yapımı devam eden Toplu Konut Projeleri ile birlikte Elazığ Belediyesi tarafından kanun ve yönetmeliklere uygun olarak incelenen ve tasdik edilen projelere 3194 sayılı İmar kanununa göre verilen Yapı Ruhsatı ile birlikte Elazığ İli Konut Yapımını yıldan yıla arttırmaktadır. Elazığ İlinde günümüz itibariyle konut açığı bulunmamaktadır. M.4.6. Gecekondu Islahı ve Önleme Bölgeleri Elazığ da 3 adet Gecekondu Önleme Bölgesi yer almaktadır. Bunlar Abdullahpaşa Mahallesinde yapılan konutlar, Esentepe Mahallesinin bir kısmı ve Asri Mezarlığının üst kısmıdır. 271

277 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği Kentlerde görüntü kirliliğine neden olan etkenler aşağıda sıralanmıştır. Yeşil alan yokluğu, monoton ve içice yapılaşma, görüş alanı darlığı, dış cephe görüntüsündeki karmaşa, enkazlar (hafriyat, inşaat, yıkıntı atıkları), düzensiz trafik, gelişi güzel atıklar, levha ve tabelalardaki oransızlık ve gelişigüzellik sayılabilir. Elazığ Belediyesi park ve yeşil alan düzenlemeleri ile kente güzel bir görünüm kazandırmaya çalışmaktadır. M.5.2. Binalarda Ses İzalasyonu Binalarda ses ve gürültü yönünden belediye olarak inşaatlara ruhsat verme aşamasında döşeme ve duvarları bitişik olan dairelerin daireden daireye ses ve gürültü kirliliğini önlemek için yalıtım mecburiyeti getirilerek önlem alınmaktadır. M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları İlimizdeki hava meydanında 1-3 (Kuzeybatı), 3-1 (Güneydoğu) istikametinde 1 adet pist, uçaklarının iniş kalkışında kullanılmaktadır. 1-3 pist başından iniş kalkışlarda Akçakiraz beldesinin üzerinden düşük irtifada uçuş yapılmaktadır. Pistin mania planları, yaklaşma yolları, iniş-kalkış parkurları, Emniyet sahaları, konik yüzey gibi teknik çözümler DLHİ Genel Müdürlüğü tarafından bildirilmiştir. Pist güzergâhı, havalanma ve yaklaşma yolları yakınları şehir imar planı içinde bulunmamaktadır. İlgili belde belediyeleri imar planlarında planlama kararı almadıkları, sadece 2 katlı bağ-bahçe yapılarına izin verdiklerini belirtmişlerdir. M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü "(O) Gürülütü ve Titreşim " başlığı altında incelenmiştir. M.5.5. Kentsel Atıklar Evsel Katı Atıklar: Şehrimizde yerleşim yerlerinde üretilen katı atıklar ile sağlık kuruluşlarında üretilen tıbbi atıklar Elazığ Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü ile Hazar Sosyal Hizmetler Yemek İnş. Pet. Nak. San. Tic. Ltd. Şti tarafından toplanmaktadır. Çöpler toplanıp, mevcut çöp depolama alanında katı atıklar serilmekte ve sıkıştırma işlemi yapıldıktan sonra üzeri toprakla örtülmektedir yılı Mayıs ayına kadar tıbbi atıklar için katı atıklardan ayrı depo hücreler hazırlanmış olup getirilen tıbbi atıklar üzerine bu hücre içinde kireç döküldükten sonra toprakla kapatılmaktadır. Belediyemiz Entegre Katı Atık Yönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan ve işyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanması için ilimiz merkez ilçe Dişidi-Çöteli-Üçağaç köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümüne sahip düzenli depolama alanında 2009 yılı Mart ayı itibariyle Düzenli depolama başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu, bekçi binası, kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi, otopark, tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteyneri, ambalaj atıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır. 272

278 Tehlikeli Katı Atıklar: Şehrimizde tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayrı toplama işlemi yapılmamakta, sadece sağlık kuruluşlarından tıbbi atıklar ayrı olarak toplanmaktadır. Tıbbi Atıklar: Tıbbi atıkların kaynağında ayrı toplanması için standartlara uygun 1 adet tıbbi atık aracı tahsis edilmiştir. Bu aracımız ile bir program dâhilinde Şehrimizde bulunan 9 adet Hastane, İl Sağlık Müdürlüğüne bağlı 102 adet Aile Sağlığı Merkezi, 12 Adet Özel Sağlık Kuruluşlarından (Tıbbi Tahlil laboratuarları, Tıp Merkezleri, Özel Hastaneler) günde ortalama 1400~1500 kg tıbbi atık alınmaktadır. Sıra No Sağlık Kuruluşu Miktar (kg/yıl) 1 Diş Hastanesi Veteriner Fakultesi Asker Hastanesi Ruh Sağlığı Hastanesi Sarahatun Kadın-Doğum Hastanesi Devlet Hastanesi Harput Devlet Hastanesi Fırat Tıp Merkezi Cüzzam Hastanesi Sağlık Ocakları Özel Sağlık Kuruluşları Yılı için toplam Tıbbi Atık Miktarı M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı Elazığ, son yıllarda ikliminde değişikler yaşasa da karasal iklimin egemen olduğu bir ildir. Halen yürürlükte olan ısı yönetmeliği esaslarına göre yapılarda ısı yalıtım yapılması zorunlu olduğu halde uygulamada başarılı olunamamıştır. Elazığ merkezde yılları arasında Elazığ Belediye'si tarafından yapılarda ısı yalıtımı yapılması hususunda gayret sarfedilmiş fakat devam ettirilememiştir. Eğer inşa edilen binalarda duvarlar ve pencereler ısı yalıtımlı olarak yapılırsa bu masraf iki veya üç senede kendini amorti edecek ve ısı enerjisi yönünden bir tasarruf sağlanmış olacaktır. Türkiye'de bazı tuğla fabrikaları ısı yalıtımlı izotuğla üretmekte olduğu halde, Elazığ da henüz böyle bir imalat yoktur. Strafor kullanılarak dış duvarların izolasyonunun yapılması şartı kesinlikle konulmalı ve kontrol altına alınması gerekmektedir. İmar yönetmeliğinde belediyelerin uymakla yükümlü olduğu TS 825 ısı yalıtım projesi veya bazı hallerde ısı yalıtım raporu projelendirme aşamasında isteme ve uygulamayı takip etme zorunluluğu vardır. 273

279 M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Gelişimi Tablo -M.12: Elazığ İl Nüfusu ( ) Sayım Genel Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Yılları Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Kaynak : İl Nüfus Müdürlüğü Tablo M.13:İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu Yıllık nüfus artış hızı % İl Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Yüzölçümü Nüfus Yoğ. Merkez ,38 26,42 13, Ağın ,67 25,06-2, Alacakaya ,09 10,30-27, Arıcak ,77 31,80 17, Baskil ,21 98,98-21, Karakoçan ,39 47,28-30, Keban ,20-3,19-25, Kovancılar ,32 72,72-9, Maden ,89-41,46-12, Palu ,85 24,59-47, Sivrice ,69 3,20-34, Toplam ,39 28,45-8, Kaynak: TÜİK (2010) Tablo M.14: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları İl/İlçe Merkezleri Belde /Köy Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez Ağın Alacakaya Arıcak Baskil Karakoçan Keban Kovancılar

280 Maden Palu Sivrice Toplam Kaynak:TÜİK (2011) yılları arasında nüfus artışı çok az miktarda gerçekleşmiştir. Bunun nedeni ise 2.Dünya Savaşı tehlikesinden dolayı erkek nüfusun askere alınmasıdır yılları arasında nüfus artış hızı 8 civarında olmuştur yılından itibaren düzene kavuşan nüfus artışında bir hareketlilik olduğu hemen fark edilebilir yılları arasında nüfus atış hızı 14,8'e yükselmiştir döneminde ise bu artış değeri 25,5 olarak belirmiştir yılları arasındaki dönemde, diğer dönemlere göre daha durağan bir nüfus seyri mevcuttur. Çünkü gerek II. Dünya savaşı gerekse nüfusu etkileyecek bir dinamik etkenin olmaması, nüfusun hemen hemen sadece doğal gelişim ile büyüdüğü sonucunu vermektedir arasındaki nüfus artış hızının nispeten fazla olmasında Elazığ'da çeşitli kesimlere yerleştirilen "muhacir" denen Rumeli göçmenlerinin az da olsa payı vardır. 1955'li, 1960'lı yıllardan itibaren Türkiye genelinde yaşanan kentlere göç eğilimi hızlı kentleşme Elazığ'da da etkisini göstermiştir. Hızlı bir kentleşme ile birlikte nüfus artışının hızlandığı görülebilir yılında nüfus artış hızı 27,7'dir yılları arasında nüfus artmaya devam etmiş ve nüfus artış hızı 29,5'e yükselmiştir dönemi ise en yüksek nüfus artış hızının görüldüğü dönemdir. Bu dönemin sonunda Elazığ nüfusu yaklaşık olurken dönemdeki yıllık nüfus artış hızı 31 civarına yaklaşmıştır. Aynı dönemde Türkiye'de görülen hızlı kentleşme oranları Elazığ'da da gerçekleşmiş ve kentli nüfus payı hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Hızlı nüfus artışı ve kentleşmede pay sahibi olan Keban Barajı'nın inşası nüfusa daha fazla bir hareketlilik kazandırmıştır. Gerek Yurtiçinden gerekse yurt dışından gelen işçi ve teknik personel Elazığ ve Keban nüfusunu etkilediği, nüfus sayımlarında açıkça görülebilmektedir döneminde nüfus artışı yavaşlamıştır. Yıllık nüfus artış hızı 20,6 olarak belirlenirken nüfus sınırını aşarak civarına ulaşmıştır. Türkiye de en hızlı kentleşmenin yaşandığı bu dönemde, Elazığ ilinin nüfus artışının ve kentleşme hızının nispeten azaldığı görülür. Bu durumun en önemli sebebi; Keban Baraj Gölü'nün inşasının tamamlanması ve göl sahası içinde kalan kırsal nüfusun Elazığ dışındaki yerleşim birimlerine de göç etmesi olarak belirlenebilir. M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı Yerleşim durumu itibariyle nüfus çoğunluğunun şehir ve kasabalarda yaşadığı Elazığ'ın nüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre 'dır. Bu nüfusun yüzde 64 ünü oluşturan 'ü şehir (Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezleri), yüzde 36 nı oluşturan si köylerde yaşamaktadır. Cinsiyete göre nüfus ise erkek , kadın kişi olup, cinsiyet oranı dür yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre sayımlar arası yıllık nüfus artış hızı İl genelinde binde dur. Aynı dönemlere ilişkin Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve Türkiye yıllık nüfus artış hızları sırasıyla binde ve dir. İl Merkezi nüfusunda binde 26.42, il ve ilçe merkezleri nüfusunda binde artış, bucak ve köylerde ise binde azalma olmuştur. Söz konusu sayımlar arasına göre köy bazında yıllık nüfus artış hızında Merkez ve Arıcak ilçelerinde artış, kalan diğer ilçelerde ise köy nüfuslarında azalış gözlenmektedir. 275

281 2000 yılı nüfusunda il merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında 81 il arasında Elazığ 21. ci il, il nüfuslarının büyüklüğüne göre sıralanışında ise 39. cu ildir yılında yapılan Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre ilimizin nüfusu yaş ve yaş gruplarına göre, okuma yazma bilen bilmeyen, bir okul bitirmeyen ve bitirilen okul durumuna göre DİE verileri Tablo M.14 de verilmiştir. 276

282 277

283 278

284 ELAZIĞ ELAZIĞ Tablo M.16:Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus 2011 İli Yaş grubu Toplam Erkek Kadın TOPLAM Tablo M.17:Okuma Yazma Durumu Ve Cinsiyete Göre Nüfus ( 6 +Yaş ) İli Okuma Yazma Durumu Toplam Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen Toplam

285 280

286 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Elazığ ilçe merkezlerinde durum pek parlak değildir. Şayet 1995 sağlık ocağı raporlarında belirtilen nüfus miktarlarının tam doğruyu yansıtması durumunda, bazı ilçe merkezlerinin durumu oldukça vahimdir. Özellikle Ağın, Arıcak, Alacakaya ilçeleri oldukça kötü durumdadır. Ağın ilçesinin nüfus artış oranı arasındaki nüfus seyri esas alınarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte Ağın tüm nüfus sayım dönemlerinde pek fazla bir nüfusa sahip değildir. Fakat nüfus artış oranının negatif olması bileşik faiz yoluyla hesaplanan nüfus tahmininde ileri yıllarda 1027 gibi çok düşük değerlere inmesi sonucu çıkmıştır. Fakat bu miktarın gerçekleşebileceği pek düşünülmemelidir. Çünkü ilçe merkezlerinde nüfus kaybetseler dahi böyle çok aşırı bir nüfus kaybının daima devam etmesi mümkün değildir. Ağın nüfusunun 1500 ün altına düşmesi çok zor bir ihtimaldir. Fakat yinede kasaba vasfını dahi yitirmek üzere olan bu ilçe merkezi tedbir alınarak rehabilite edilebilir. Özellikle Keban Barajı'nın yapımı ile Elazığ'dan coğrafi ve psikolojik olarak uzaklaşan ilçe, Çevresinde Arapgir ve Kemaliye'nin bulunmasından dolayı bir beşeri çekim gücüne de sahip değildir. Fakat yine de yapılacak yatırımlar ile bu durumun etkisi giderilebilir. Yeni ilçelerden olan Alacakaya krom madeninin de etkisi ile madencilik kasabası haline dönüşmüştür. Fakat son dönemde işletmenin bir kısmının kapatılması nüfusun azalmasına neden olmuştur. Bu da ilçe merkezinin gelişmesine engel olmaktadır yılında 3500 olan Alacakaya nüfusu, 2020 yılında şayet olumlu bir gelişme olmaz ise 2020 yılında muhtemelen 2880 civarında bir nüfusa sahip olacaktır. Kasabanın gelişmesi için madenciliğin tekrar canlandırılması veya bunu telafi edici başka yatırımların yapılması gerekmektedir. Alacakaya gibi yeni ilçe olan Arıcak, 1995 sağlık ocağı raporlarına göre en az nüfuslu ilçedir. İlçe merkezinde şayet yapılan sayım sağlıklı ise, 1995 nüfusu ise 1876 dır. Bu miktar oldukça azdır. Şayet böyle bir azalma devam ederse nüfus 2020 yılında üç haneli sayılara inecektir. Bu durum ilçe için mümkün değil, belirli bir sınırdan sonra durabilir tahmini yapılsa da Arıcak ın durumu çok parlak değildir. Çünkü Elazığ a en uzak ilçe olan Arıcak coğrafya açısından da pek şanslı değildir. Ayrıca teröründe bu bölgede fazla olması halkın yerleşmesini, durmasını zora sokmaktadır. Terörü önlemek ile Arıcak ın nüfus seyrinin değişeceği pek umulmamalıdır. Bunun yanında ilçe merkezinin potansiyelleri tespit edilerek uygun projeler geliştirilmelidir. Ayrıca Arıcak ilçe merkezini, Arıcak kırsalının ihtiyaçlarını giderebileceği bir duruma getirilmesi şarttır. Baskil, Palu, Keban, Sivrice ve Maden ilçeleri nüfusları yavaşta olsa artma eğiliminde olan ilçelerdir. Bu ilçelerde nüfus daha çok doğal gelişimden veya az da olsa kırsaldan göç şeklinde olacaktır. Herhangi bir olumlu ve nüfusu besleyici bir gelişme olmaması durumunda nüfuslar yaklaşık tabloda görüldüğü gibi olacaktır. Maden in son dönemde azalan nüfusu geçicidir. Terörün ve ekonomik sıkıntının sonucu göç veren ilçe merkezinde bunun önlenmesi için tedbir alınmalı ve nüfusun Maden de kalması sağlanmalıdır. Fakat bu ilçeler içerisinde Sivrice turizm potansiyeli açısından kaynağı fazladır. Bunun değerlendirilmesi durumunda, Sivrice nüfusu 2020 yılında 9262 yerine li rakamlara rahatlıkla ulaşabilecektir. Bu ilçe merkezlerine benzer bir özellikte de Karakoçan ilçesidir dan 1995 yılına kadar kaybettiği yaklaşık 4000 civarındaki nüfus, artış oranını büyük negatif değerlere çekmektedir. Bunda tabi terörün payı olmakla birlikte sağlık ocağı raporları da hatalı olabilir. Karakoçan ın oturmuş yapısından dolayı nüfus civarında olacaktır. Nüfus hareketlliliği olsa dahi bunun çok fazla olması zayıf bir ihtimaldir. Hatta nüfus artma eğiliminde dahi olabilir. Terör tehlikesinin bertaraf edilmesi durumunda Karakoçan eski halini alacaktır. Kovancılar ilçesi; Elazığ ilinde, son dönem nüfus hareketlerinin çok canlı olduğu gelişmeye müsait, ve gelecekte en büyük ilçesi olmaya adaydır. İlçe kuruluş yeri açısından oldukça uygun bir konumdadır. Elazığ-Bingöl karayolunun da geçtiği ovada kurulmuş ve yolun çevresinde gelişmeye 281

287 devam etmektedir. İlk kuruluşu muhacirlerin yerleştirilmesi ile olur. Doğal ve Beşeri açıdan uygunluk nüfusu kendisine çekerken, ekonomik olarak da gelişme artar ve sonuçta bu çift yönlü etkileşim ile çok kısa zamanda nüfus fazlalaşır da ilçe olan Kovancılar ilçe merkezinin nüfusu o yıl tir sağlık ocağı verilerine göre nüfusu ise dır. Kovancılar ın nüfusu 2005 yılında 20000, 2020 yılında ise civarında olması beklenmektedir. Kovancıların uygun konumu terör dolaysı ile çevreden göç edenlerin kendilerini güvende saydıkları merkezi bir yerdir. Şehirlerarası otobüslerin durak noktalarından birisi olması ise ekonomiyi ve nüfusu geliştirmiştir. Adeta çevresine göre merkezi bir yer haline gelerek, Elazığ a yönelecek nüfusa uygun bir ortam sağlayarak, İl merkezinin yükünü azaltmaktadır. Gelecekte yapılacak bazı projelerle Kovancılar Elazığ a alternatif ikinci bir şehir konumuna gelebilir. Bunu sağlamak için çalışmalar yapılmalı ve Elazığ ın ikinci büyük şehri desteklenmelidir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ndan alınan bilgilere göre, 552 bin 646 nüfusu olan Elazığ da, cinsiyet dağılımına göre 272 bin 500 erkek, 280 bin 146 da bayan yaşıyor. İstatistiklere göre, Elazığ doğumluların toplam sayısı 473 bin 609 olarak görülürken, nüfusun geriye kalan bölümünü ise başka illerde doğup da Elazığ da yaşayanlar oluşturuyor. TÜİK verilerine göre ayrıca, Elazığ da 43 bin 814 kişi okuma yazma bilmiyor. Bunun yanısıra Elazığ da 172 bin 129 kişi de hiç evlenmemiş. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemi ile nüfus sayım işlemleri devam ederken, Elazığ ın nüfusu 552 bin 646 olarak kayıtlarda görülüyor. Cinsiyet dağılımına göre bu nüfusun 272 bin 500 sini erkekler, 280 bin 146 sını da kadınlar oluşturuyor. Elazığ nüfusunun genel yapısına bakıldığında bazı gruplarda önemli farklılıklar dikkat çekiyor. Bunların başında ise göç geliyor. Elazığ ın genel nüfus yapısını incelediğimizde Elazığ doğumluların toplam sayısı 473 bin 609 olarak kayıtlarda görülüyor. Bu nüfusun 234 bin 505 ini erkekler, 239 bin 104 ünü ise kadınlar teşkil ediyor. Nüfusun geriye kalan bölümünü ise başka illerde doğup da Elazığ da yaşayanlar oluşturuyor. Bu sayı 94 bin 966 olarak kayıtlarda yerini alırken, yurt dışında doğup Elazığ da yaşayanların sayısı da 973 olarak belirtiliyor. Türkiye İstatistik Kurumu raporuna göre, Elazığ nüfusunun genel yapısında ilginç sonuçlar da ortaya çıkıyor. Örneğin, 552 bin 646 nüfusu olan Elazığ da, 43 bin 814 kişi okuma yazma bilmiyor. Okuma yazma bilmeyenlerin 8 bin 213 ünü erkekler, 35 bin 601 ni de bayanlar oluşturuyor. Bunun yanı sıra okula giden ancak, okulunu bitirmeyen nüfus sayısı da oldukça fazla. İstatistik verilere göre, Elazığ da 110 bin 255 kişi okulunu bitirmemiş. Bu sayının 48 bin 956 sını erkekler, 61 bin 299 ini de kadınlar oluşturuyor. 7 yıl öncesine kadar Elazığ da Yüksek Öğrenim görmüş nüfus sayısı ise sadece 30 bin 154. Bu rakamın 19 bin 827 sini erkekler, 10 bin 327 ini de bayanlar oluşturuyor. İlginç istatistiklerden biri de hiç evlenmeyen nüfus sayısı yılı sonuçlarına göre, Elazığ da 172 bin 129 kişi hiç evlenmemiş. Hiç evlenmeyen erkek sayısı 94 bin 416 olarak belirtilirken, hiç evlenmeyen kadın sayısı ise 77 bin 713 olarak kayıtlarda yer alıyor yılında ayrıca, 2 bin 415 bin erkek, 13 bin 713 kadının da eşi vefat etmiş. İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu Tablo M.12 de verilmiştir. M.6.4. Nüfus Değişim Oranı yılları arasında Elazığ nüfusu genel anlamda önemli bir artış göstermemiştir. Yani nüfusa yüksek bir ivme kazandıracak herhangi bir önemli etken yoktur. Nüfus kırsal ve kentsel nüfus arasında iç hareketlilik yaşamakta ve çevre ile Elazığ arasında kayda değer nüfus hareketi olmamakta, bu da doğal olarak toplam nüfusa etki etmemektedir döneminde nüfus artış hızı 10,6 civarında olurken, de 18,5, arasında 5,9 dur. Görüleceği üzere 1990 yılına doğru il genelindeki toplam nüfusun büyük bir bölümü doğumlar ve ölümler arasındaki farktan 282

288 dolayı artış göstermektedir yılına gelindiğinde Elazığ nüfusu rakamına ulaşmıştır. İlin toplam alanının 9153km 2 olduğu düşünülürse ilin km 2 düşen aritmetik nüfus yoğunluğu yaklaşık 54 olarak belirlenir döneminde Elazığ nüfusu ortalama her beş yılda kişi artmıştır. Ve nüfus 1927 den günümüze 2,6 misli artış göstermiştir. İldeki ortalama yıllık nüfus artış oranı 77 civarında gerçekleşirken, ortalama yıllık nüfus artış hızı 12,5 olarak belirlenmiştir. İl genelinin sergilediği bu rakamlar Türkiye genelinin altında olan rakamlardır. Bu da gösteriyor ki Elazığ nüfusu, Türkiye geneline göre daha durağan bir yapı arz etmek de ve il genelinde nüfusu etkilemiş büyük bir hareket yaşanmamıştır. Tablo- M.19: Elazığ İli Nüfus Artış Oranları ve Hızları ( ) Elazığ İl Geneli Elazığ Şehirsel Elazığ Kırsal Dönemler Artış Miktarı Nüfus Artış Oranı. Nüfus Artış Hızı Artış Miktarı Nüfus Artış Oranı. Nüfus Artış Hızı Artış Miktarı Nüfus Artış Oranı. Nüfus Artış Hızı ,7 22, ,1 17, ,6 23, ,9-59, ,1-16, ,9-68, ,5 7, ,5 9, ,0 7, ,9 14, ,0 20, ,9 13, ,7 25, ,6 68, ,3 13, ,8 27, ,8 62, ,2 15, ,5 29, ,2 53, ,6 18, ,9 31, ,3 71, ,6 7, ,8 20, ,1 29, ,9 14, ,7 10, ,6 12, ,6 9, ,3 18, ,9 17, ,5-2, ,9 5, ,5 55, ,5-20, * ,4 7, ,2 42, ,3-42, ,8 76,9 12, ,8 34,2 226,769 10,1-0,8 Genel nüfusu etkileyen iki önemli hareket olmuştur. Bunlardan birincisi Tunceli ilinin Elazığ dan ayrılması, ikincisi ise Keban Barajının inşası ve barajın yapımı sırasındaki beşeri ve ekonomik etkiler ve baraj bittikten sonra baraj gölünün rezervuar sahası içinde kalan nüfusun etkilerinin oluşturduğu hareketliliktir. Elazığ iline ait 1995 yılı ile ilgili nüfus istatistikleri ise sayımlardan değil de, Elazığ İl Sağlık Müdürlüğü nün ETF raporlarından elde edilmiştir. Bu raporların nüfus açısından resmi geçerliliği olmaması ve raporların eksik ve sağlıksız olması nedeni ile 1995 yılı, resmi nüfus istatistiklerinden ayrılarak, ayrıca değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Buna göre Elazığ ili toplam nüfusu tür. Bu raporlara göre Elazığ nüfusu arasında kişi artmıştır. Bu döneme ait nüfus artış hızı 7,3 olarak belirlenirken, nüfus artış oranı 37,5 tir. Elazığ ilinde aritmetik nüfus yoğunluğu ölçeğinde km 2 ye düşen kişi sayısı 56,5 civarına yükselmiştir. Buna göre Elazığ ilinin çevresindeki terör olaylarından dolayı göç eden insanların tercihi pek olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Hatta bu rakamlar sanıldığının aksine hemen hemen hiç olmadığı izlenimini vermektedir. Bir diğer ihtimal ise Elazığ ın son dönem çokta göç verdiği ve gelen nüfusun giden nüfusu dengelediği ihtimalidir ki bu çok zayıftır. Fakat tekrar altı çizilerek belirtmek gerekirse bu tip tahminleri sağlık ocaklarının kayıtlarının baz alınarak yapılması sağlıklı sonuçlara ulaşmak yönünden daha az güvenilirdir. 283

289 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS - KAYNAKÇA - TÜİK - Nüfus Müdürlüğü - İl Milli Eğitim Müdürlüğü - Fırat Üniversitesi - Elazığ Belediyesi - İller Bankası - İl Sağlık Müdürlüğü - Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü 284

290 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar Şehrimizde yerleşim yerlerinde üretilen katı atıklar ile sağlık kuruluşlarında üretilen tıbbi atıklar Elazığ Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü ile Hazar Sosyal Hizmetler Yemek İnş. Pet. Nak. San. Tic. Ltd. Şti tarafından toplanmaktadır. Çöpler toplanıp, mevcut çöp depolama alanında katı atıklar serilmekte ve sıkıştırma işlemi yapıldıktan sonra üzeri toprakla örtülmektedir yılı Mayıs ayına kadar tıbbi atıklar için katı atıklardan ayrı depo hücreler hazırlanmış olup getirilen tıbbi atıklar üzerine bu hücre içinde kireç döküldükten sonra toprakla kapatılmaktadır. Belediyemiz Entegre Katı Atık Yönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan ve işyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanması için ilimiz merkez ilçe DİŞİDİ-ÇÖTELİ-ÜÇAĞAÇ köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümüne sahip düzenli depolama alanında 2009 yılı Mart ayı itibariyle Düzenli depolama başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu, bekçi binası, kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi, otopark, tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteyneri, ambalaj atıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Toplanan bu atıkların organik durumlarına göre dağılımı aşağıdadır: - Teneke, Demir, Saç, Alüminyum ve Metaller : % 15 - Naylon, Pet Şişe ve Diğer Plastik Maddeler : % 20 - Cam, Şişe, Bez, Kemik, Kâğıt : % 25 - Kül ve Diğer Organik Maddeler : % 40 N.2. Tehlikeli Atıklar tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde yapılan çalışmalarda önceki yıllarda yapılan çalışmalara ek olarak Etikrom A.Ş. ve Eti Gümüş A.Ş. atıklarından numune alınmıştır. Analiz sonucunda Etikrom A.Ş. ve Eti Gümüş A. Ş. atıklarının inert atık oldukları belirlenmiştir. Bakanlığımızca yapılan değerlendirmede, Etikrom A.Ş. ye ait atıkların kodlu atıklardan olduğu belirtilmiştir. Ayrıca ilimizde faaliyet gösteren Elazığ Altınova Çimento San. Ve Tic. A.Ş fabrikasına Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından TA-İL RI nolu atıkların ek yakıt olarak kullanılmasına yönelik lisans verilmiştir ve söz konusu çimento fabrikasında atıkların yakılması faaliyetine başlanılmıştır. Bu kapsamda Elazığ Belediye Başkanlığı ile ilgili çimento fabrikası arasında İl Müdürlüğümüz koordinasyonunda tarihinde ömrünü tamamlamış lastiklerin enerji geri kazanımı amacıyla yakılmasına yönelik protokol yapılmıştır yılında kg ve 232 adet ömrünü tamamlamış lastik ulusal atık taşıma formu ile taşınarak lisanslı firmalara teslim edilmiştir. N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar Evsel atıklarda yaşanan olumsuzlukların daha tehlikeli boyutlara ulaşan benzerleri tıbbi ve endüstriyel atıklarda da yaşanmaktadır. Bu yönetmelik hükümlerine göre, her sağlık kuruluşuna tehlikeli ve enfekte tıbbi atıklarını ayrı olarak toplama yükümlülüğü getirilmiştir. Tıbbi atıklar evsel atıklardan ayrı olarak toplanmakta ve İl Müdürlüğümüzden tıbbi atık taşıma lisansı almış 1 adet firma tarafından taşınmaktadır. Hastane atıkları günlük olarak 1000kg dır yılı için toplam tıbbi atık miktarı kg/yıl dır. (İl Sağlık Müdürlüğü verileri). Oranları aşağıdadır: 285

291 BELEDİYE ADI Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Toplanması ve Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Araç Sayısı (Adet Tıbbi Atık Taşıma Lisansı Temizlik İşcilerinin Özel Tıbbi Atık Kıyafeti Personel için Özel Eğitim kg/gün kg/yıl Tıbbi Atıkların Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesislerinin Lisansı Değerlendirme Ünite İçi Atık Yönetim Planı Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları Tıbbi Atıklar Kesici Delici Atıklar Tehlikeli Atıklar Ünite içi atık Taşıma Aracı Geçici Atık Deposu Konteyner Temizlik İşcilierinin Özel Tıbbi Atık Kıyafeti Personel İçin Özel Eğitim kg/gün kg/yıl Tablo N.1:Elazığ İli Sağlık Kuruluşları Yönetmelik Uygulamaları Kaynağından Ayrı Toplama Geçici Depolama Oluşan Tıbbi Atık Miktarı Olumlu (Adet) Olumlu (%) 62% 86% 44% 96% 81% 30% 16% 61% 26% 26% 70% Olumsuz (Adet) , ,8 Olumsuz (%) 38% 14% 56% 4% 19% 70% 84% 39% 74% 74% 30% Kaynak:Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Çevre Yönetimi-2010) Tablo N.2: Elazığ İli Belediye Yönetmelik Uygulamaları ELAZIĞ İLİ TIBBİ ATIKLARLA İLGİLİ BELEDİYE YÖNETMELİK UYGULAMALARI Tıbbi Atıkların Toplanması ve Taşınması Toplanan tıbbi atık miktarı Akçakiraz Belediyesi Var (X) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var () Var () Yok () Kamu (X) Kamu ( 1 ) Yok (X) Yok (X) Yok (X) Yakma ( ) Vahşi Depolama ( ) Yazıkonak Belediyesi Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok (X) Kamu (X) Kamu ( 1 ) Yok (X) Yok (X) Yok (X) Yakma ( ) Vahşi Depolama ( X ) İçme Belediyesi Var () Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var () Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( X ) Var ( ) Yok (X) Hankendi Belediyesi Var () Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var () Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Var ( ) Yok ( ) Karakoçan Belediyesi Var (X) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok (X) Yok (X) 18, Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama (X) Var ( ) Yok (X) Sarıcan Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) 0, Düzenli Depolama ( ) Var ( ) 286

292 Belediyesi Yakma ( ) Yok (X) Kamu (X) Kamu ( X ) Yok (X) Yok ( X ) Yok (X) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama (X) Yok (X) Palu Beldiyesi Var (X) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok ( ) Kamu (X) Kamu ( ) Yok (X) Yok (X ) Yok (X ) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Var ( ) Yok ( ) Baltaşı Beldiyesi Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok (X) Kamu (X) Kamu ( X ) Yok (X) Yok (X) Yok (X) 0,15 40 Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Var ( ) Yok (X) Keban Belediyesi Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok (X) Kamu ( X ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok (X) Yok (X) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama (X) Var ( ) Yok (X) Ağın Belediyesi Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( ) Yok (X) Kamu (X) Kamu ( 1 ) Yok (X) Yok (X) Yok (X) 500 Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama (X) Var ( ) Yok (X) Üçocak Belediyesi Var () Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var () Var () Yok (X) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok (X) Yok (X) Yok (X) 0,5 182,5 Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( X ) Var ( ) Yok (X) Erimli Belediyesi Var () Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var (X) Var () Yok (X) Kamu (X) Kamu ( X ) Yok (X) Yok ( ) Yok (X) 0,2 60 Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( X ) Var ( ) Yok (X) Maden Belediyesi Var () Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var () Var () Yok (X) Kamu (X) Kamu ( X ) Yok ( ) Yok (X) Yok (X) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama (X) Var ( ) Yok (X) Gezin Belediyesi Var (X) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var (X) Var (X) Yok () Kamu (X) Kamu ( 1 ) Yok (X) Yok ( ) Yok ( ) Düzenli Depolama ( X ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Var ( ) Yok (X) Çakırkaş Belediyesi Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var () Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Kaynak: Mülga İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Çevre Yönetimi-2010) Düzenli Depolama ( ) Yakma ( ) Sterilizasyon ( ) Vahşi Depolama ( ) Var ( ) Yok ( ) 287

293 N.3.2. Atık Yağlar İlimizde Çevre ve Orman Müdürlüğünce Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda çalışmalara başlanmıştır. İlimizdeki atık motor yağları PETDER A.S. tarafından toplanmaktadır yılı içerisinde PETDER tarafından Lt. atık motor yağı toplanmıştır N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Bitkisel Atık Yağların Kontrol Yönetmeliği Çerçevesinde çalışmalara başlanılmıştır yılı içerisinde Ulusal Toplama Ve Geri Kazanım Firması, Alpay Atık Yağ, Ezici Yağ, Albiyobir, Altay Atık Yağ Toplama Depolama ve Kolza Biodizel tarafından kg. Bitkisel Atık Yağ toplanmıştır. N.3.4. Pil ve Aküler tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği gereği ilimizde bulunan akü satıcısı ve toplayıcısı firmalarla bağlantıya geçerek atık akülerinin toplayıcı firmalara vermeleri sağlanmıştır. Bu kapsamda, 2011 yılı içerisinde İlimizde kg. atık akü toplanmıştır. N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller İlimiz sınırları içinde söz konusu tesisler bulunmamaktadır. N.3.6. Tarama Çamurları Tarama çamuru olan tesisler tespit edilerek gerekli çalışmalara başlanılmıştır. N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar Ömrünü tamamlamış araçlarla ilgili olarak İlimizde 6 adet Ömrünü Tamamlamış Araç Teslim Yeri ne Bakanlığımızca izin verilmiştir. - Çetinkayalar Otomotv. San. Ve Tic. Ltd. Şti. - Esila Otm.İnş. Ltd.Şti. - Özhalepoğlu Pet. Enerji - Turgut Özkaya Otomotv. San. Ve Tic. Ltd. Şti. - Elpa Otomotv. San. Ve Tic. Ltd. Şti. - Hürel Otomotiv N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 3 tane piyasaya süren ve ambalaj üreticisi, 6 tane ambalaj üreticisi ve 38 tane ambalaj üreticisi olarak toplam 47 tane işletme web tabanlı ambalaj sistemine dahil edilmiştir tarihinde ELKAY ATIK TOPLAMA VE GERİ DÖNÜŞÜM tesisine Toplama Ayırma Tesisi Lisansı verilmiştir. 288

294 İlimizde 200 m 2 den büyük kapalı alana sahip mağaza, market, süpermarket, hipermarket ve benzeri satış yerleri olarak: Misaş Gıda İnş. San. ve Tic. A.Ş., Nokta Alışveriş Merkezi, Özuğur Tavukçuluk San. ve Tic. Ltd. Şti, Öztunç Alışveriş Merkezi, Migros Türk T.A.Ş, Bim Birleşik Mağazalar A.Ş., Yimpaş Elazığ Mağazası, Katılım Hipermarket, Akbulut Alışveriş Merkezi, Akide Market, Hasmar Market, Carrefour Express Alışveriş Merkezi dir. N.4.2. Hayvan Kadavraları Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. N.4.3. Mezbaha Atıkları Şehrimizde mezbahane atıkların toplanması için Atık Yönetim Planı Hazırlanması ve nihai bertarafı ile ilgili çalışmalar başlatılmış olup, atığın içerisindeki su muhtevası alınıp kurutulduktan sonra düzenli depolama tesisine kabulu yapılacaktır. 6 adet mezbaha (Elet, Elkas, Günet, Katipoğlu, Özuğur, Akbulut) mevcut olup arıtma tesisleri faal durumdadır. Özuğur; kanatlı hayvan atıklarını rendering tesisinde geri dönüşüm işlemine tabi tutup yem katkı maddesi olarak tekrar kullunmaktadır. N.5. Atık Yönetimi İlimizde üretilen çöp içindeki geri kazanılabilen maddelerin ayıklama işlemleri çöp toplama esnasında yapılmamaktadır. Belediyeler tarafından çöplerin toplanarak depolanma alanında herhangi bir işleme tabi tutulması söz konusu değildir. N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu Konu N.1. Evsel Katı Atıklar başlığı altında incelenmiştir. N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri Konu N.1. Evsel Katı Atıklar başlığı altında incelenmiştir. N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması İlimizde toplanan katı atıklar Düzenli Katı Atık Depolama Alanında depolanmaya başlamıştır. N.8.2. Atıkların Yakılması İlimizde katı atık yakma tesisi bulunmamaktadır. N.8.3. Kompost İlimizde kompost tesisi bulunmamaktadır N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi Şehrimizde üretilen atıkların ekonomiye kazandırılması için Belediyemiz ihale ile özel kişi ve Kuruluşlara vermiştir. Ayrıca bu atıklardan Kompost Gübre ve enerji elde edilmesi için katı atık tesislerinin kurulması için gerekli çalışmalar başlatılmıştır. 289

295 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri Belediyemiz, katı ve endüstriyel atıkların depolandığı yerde gerekli fizibilite çalışmalarını yaparak ÇED raporu çıkartılmış olup bu atıklar çevreye herhangi bir zarar vermeden depolama işlemlerini yürütmektedir. N. ATIKLAR KAYNAKÇA - Elazığ Belediyesi - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - Sağlık İl Müdürlüğü - Sanayi ve Ticaret Odası 290

296 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere gürültü denir. Özellikle büyük kentlerimizde gürültü yoğunlukları oldukça yüksek seviyede olup, Dünya Sağlık Örgütü'nce belirlenen ölçülerin üzerindedir. Gürültü Kirliliği: Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin yersiz ve zamansız klakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkan gürültüler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler, zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanan gürültüler insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, iş verimini azaltmaktadır. O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü İl merkezindeki gürültü genelde belediye otobüsleri, taksiler, kamyonlar ve motosikletlerden kaynaklanmaktadır. Tablo O.1: 1999 Yılı İlk 11 Ay Elazığ İli Merkez Şehiriçi Gürültü Ölçümleri Ölçüm Yeri Oca. Şub. Mart Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Gazi Cad Şehitİlh.C Kapalı Çarşı İnönü Cad Oto Gar Hükümet K İstasyon C Y.Şevki C Z.Hanım C N.Çitçi C M.Paşa C M.Faruk C B.Gazi C KazımKar.C B.Hersek B Sanayi Cad Kaynak: Elazığ Belediyesi Yolcu taşımacılığında kullanılan toplam 2177 adet Ticari araç karayolunda seyir halinde bulunmaktadır. Bu araçlara Trafiğe çıkan ve yolcu taşımacılığında kullanılan özel araçlar ile Gıda, sanayi ve İnşaat sektörü gibi yük taşımacılığı hizmetlerinde kullanılan araçlar eklendiğinde oluşan gürültü kirliliğinin, genel gürültü kirliliği içerisindeki oranının çok yüksek düzeyde olduğu görülecektir. 291

297 O Endüstri Gürültüsü Alt yapı ve teknik personel yetersizliği sebebiyle konu ile ilgili herhangi bir çalışma yapılamamıştır. Tablo O.2:1999 İlk 11 Ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm Sonuçları Ölçüm Yeri Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Organize Sanayi Sanayi Sitesi Kaynak : Elazığ Belediyesi Grafik- O.1:Sanayi Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü Yapı Kontrol Müdürlüğü bünyesinde inşaat gürültüsü kontrolü yapılıp sınır değerlerinin aşılması halinde Kabahatler Kanunundan işlem yapılmaktadır. Ayrıca çalışma saati sınırlaması ( ) getirilmiştir. O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler Gürültü Haritalarının hazırlanması konusunda teknik alt yapı tamamlanmaya çalışılmaktadır. Tablo O.3: 1999 Yılı İlk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm Sonuçları Ölçüm Yapılan Yerin Adı Ölçüm Sonuçu (dba) Renk Sineması 68 Nil Pastanesi 46 DSİ Lokali 69 İller Bankası Lokali 48 Star Pastanesi 45 Köşk Sineması 75 Şanlılar Pastanesi 45 Atapark 69 Bahçelievler Cafe

298 Zafran Mesire Yeri 65 Vilayet Düğün Salonu 75 Polatlar Çay Bahçesi 60 Harput Mesire Yeri 65 Mobil Düğün Salonu 75 Taç Düğün Salonu 75 Mert Sineması 72 O Hava Alanları Yakınında Oluşan Gürültü Gürültü Haritalarının hazırlanması konusunda teknik alt yapı tamamlanmaya çalışılmaktadır. O.1.2. Gürültü ile Mücadele İlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bunun yanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerde kurulan küçük sanayi sitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır. Gürültü kaynaklarına olan ekonomik bağımlılık, genelde ailesinin geçimini temin etmek amacıyla endüstri fabrikalarında çalışan isçilerde görülür. Bu isçiler bu yüksek gürültüye katlanmak zorundadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bölge Müdürlüğü'nün bu gibi endüstri tesislerindeki çalışma koşullarını belirleyici standartlar, çalışanların kulaklık veya kask takma mecburiyeti gibi önlemleri zorunlu tutmaktadır. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre mücavir alan sınırları içinde Belediye Başkanlıkları, dışında ise İlin en büyük mülkü amirince yürütülecektir denilmektedir. Bu sebeple Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve yaptırım yetkisi Elazığ Belediye Başkanlığına devredilmiştir tarih ve 981 sayılı görevlendirme yazısı ile Elazığ Belediye Başkanlığı bünyesinde Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü oluşturularak denetimler başlatılmıştır. 1 adet gürültü ölçüm cihazı alınmıştır. Gürültü ölçümü, sertifika programına katılan ve başarılı olan teknik elemanlar tarafından yapılmaktadır. Tebligatla, izne tabi olmayan firmalardan Çevresel Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu istenmektedir. O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri İlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bunun yanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerde kurulan küçük sanayi sitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır. İmar ve Yapı Kontrol Müdürlüğüne, Çevresel Gürültü Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde de belirtilen hükümlerin uygulanması konusunda yazışma yapılmıştır. O Gürültünün Sosyal Çevreye olan Etkileri Bilgi Kaynağına ulaşılamamıştır. O.1.4.Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 293

299 O Fiziksel Etkileri 120 Phon üzerinde şiddetli olan gürültünün spiralganglion hücreleri üzerinde zararlı etkisi görülmektedir. Bu etki hücre perezileri şeklinde görülür. Belirli tipteki işyerleri hariç, bu derece yüksek şiddetteki gürültüye maruz kalması sözkonusu değildir. Vejatatif Reaksiyonlar: Gürültü en çok etkisini kapiller sisteminde gösterir ve duyma sinirinin vejatatif reaksiyonlarda kaybolur. Kısa aralıklarla devam eden gürültü devamlı etki gösterir. Yani kısa aralıklarla reaksiyon kaybolmaz. Araştırıcılar bu tip reaksiyonları 3-5 yaş arası çocuklarda tespit edildiğini gözlemlemişlerdir. Diğer yandan gürültü nedeni ile merkez tazyikinin arttığı, taşikardi ve extrasisteller görüldüğü tespit edilmiştir. O Fizyolojik Etkileri Metabolizmada düzensizlik, hazım bozuklukları ve dolaşım bozuklukları gibi belirtiler görülebilir. Bütün bu belirtiler psikosematik hastalıklar adı altında toplanan şikâyetler olarak meydana çıkar. Bu belirtiler daha çok işyerleri için söz konusudur. O Psikolojik Etkisi Gürültünün sebep olduğu psişik düzensizlikler, genel olarak iki grupta toplanır. Bunlar gürültünün çalışan işçiyi taciz etmek suretiyle, verimi düşürmesi ve bazı iş kazalarına sebep olmasıdır. Gürültüden dolayı taciz olup, asabileşme, sinir sisteminin affekte olması, hatta daha ileri ruhi belirtilerin (Növrozlar) meydana çıkması, sesin özelliği, kişinin duyarlılığı, yapılan iş, sesin fasılalı olup olmaması ve gürültünün kaynağı gibi faktörlere bağlıdır. Tablo O.4:Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik Etkileri Gürültü Türü Db Derecesi Psikolojik Etkisi Uzay Roketleri 170 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Canavar Düdükleri 150 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Kulak dayanma sınırı 140 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulması Makineli delici 120 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III.Basamak) Motosiklet 110 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III.Basamak) Kabare Müziği 100 Sinirsel ve psikolojik bozukluklar (III.Basamak) Metro gürültüsü 90 Psikolojik belirtiler (II.Basamak) Tehlikeli bölge 85 Psikolojik belirtiler (II.Basamak) Çalar Saat 80 Psikolojik belirtiler (II.Basamak) Telefon zili 70 Psikolojik belirtiler (II.Basamak) İnsan sesi 60 Psikolojik belirtiler (I.Basamak) Uyku gürültüsü 30 Psikolojik belirtiler (I.Basamak) O Performans Üzerine Etkileri İş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması. Gürültüye maruz kalma süresi ve gürültünün şiddeti, insana vereceği zararı etkiler. Endüstri alanında yapılan araştırmalar göstermiştir ki; işyeri gürültüsü azaltıldığında işin zorluğu da azalmakta, verim yükselmekte ve iş kazaları azalmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre; meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kaybı olarak tespit edilmiştir. Meslek hastalıklarının pek çoğu tedavi edilebildiği halde, işitme kaybının tedavisi yapılamamaktadır. Gürültüyü Azaltmak İçin Alınabilecek Tedbirler: - Hava alanlarının, endüstri ve sanayi bölgelerinin yerleşim bölgelerinden uzak yerlerde kurulması, 294

300 - Motorlu taşıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi, - Kamuoyuna açık olan yerler ile yerleşim alanlarında elektronik olarak sesi yükseltilen müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede olmasının önlenmesi, - İşyerlerinde çalışanların maruz kalacağı gürültü seviyesinin en aza (Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen sınırlara) indirilmesi, - Yerleşim yerlerinde ve binaların içinde gürültü rahatsızlığını önlemek için yeni inşa edilen yapılarda ses yalıtımı sağlanması, - Radyo, televizyon ve müzik aletlerinin evlerde rahatsızlık verecek seviyede seslerinin yükseltilmemesi gerekmektedir. O.2. Titreşim Titreşim kaynakları gayri sıhhi müessese kapsamında yer alan tüm işletmeler, tesis izni ve deneme izni aşamalarında denetlenmek ve bu aşamada taşıması gereken asgari şartları ihtiva etmeyen işletmelere çalışma izni ve gayri sıhhi müessese ruhsatı verilmeyerek, gerekli ıslah çalışmalarının yerine getirilmesi sağlanmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan 3 Aralık 2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Titreşim Yönetmeliği çerçevesinde; işveren, mekanik titreşime ve yol açtığı risklere maruziyeti en aza indirmek için özellikle aşağıdaki hususları dikkate alarak teknik ve organizasyon önlemleri ile ilgili program yapacak ve uygulayacaktır; - Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemleri, - Yapılacak iş dikkate alınarak mümkün olan en az titreşim oluşturacak uygun ergonomik tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi, - Titreşimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri ve el ve kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı donanım sağlanması, - İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları, - İşyerlerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzeni, - İşçilere, mekanik titreşime maruz kalmayı en aza indirecek şekilde iş ekipmanını doğru ve güvenli bir biçimde kullanmaları için uygun bilgi, eğitim ve talimat verilmesi, - Maruziyet süresi ve şiddetinin sınırlanması, - Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalışma programı, O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM - KAYNAKÇA - Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - İl Sağlık Müdürlüğü - Trafik Şube Müdürlüğü - Elazığ Belediyesi 295

301 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler Elazığ İl Merkezi Yerleşim Alanı ve çevresi Doğu Anadolu Fay Sistemi içerisinde bulunmaktadır. Harita P.1:Elazığ ve çevresine ait tektonik harita ( Perinçek ve vd., 1987 den değiştirilerek yapılmıştır. ) Palu Sincik Segmenti Yaklaşık 145 km. uzunluğunda olan DAF nın bu parçası Palu Güneyinde K 600 D genel doğrultusunda uzanarak Hazar Gölü, Sivrice, Doğanyol ( Keferdiz ) üzerinden Şiro Çayı boyunca uzanır ve Sincik kuzeyinde belirginliğini yitirir ( Şekil 3.14 ). Bu bölümde DAF Hazar Gölü yöresi dışında kalan kısımlarında çok dar bir zon şeklinde gelişmiştir. Palu Sincik arasında DAF nın diğer bir özelliği de doğrusal uzanım göstermesidir. Bu alanda yer yer Fırat Nehrinin genç çökellerini kesen fayın Fırat Vadisinde neden olduğu ötelenmeler belirgindir. Palu Hazar Gölü arasında Keban Barajının, Doğanyol ( Keferdiz ) yöresinde de Karakaya Barajının göl suları altında kalan fay aynı zamanda Karakaya baraj gövdesinden 14 km. kadar uzaklıktadır ( Şaroğlu vd., 1987 ). Fay, Palu Yöresi güneyinde Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşığı ile kuzeydeki Oligosen yaşlı, ( kireçtaşı ve marnlardan oluşan ) Kırkgeçit Formasyonuna ayırır. Buradan GB ya doğru Maden Karmaşığı güneyde kalacak şekilde Murat Nehrinin Plio Kuvaterner yaşlı eski alüvyon çökellerini sınırlar ve daha sonra bu çökelleri keserek GB ya uzanır. Sarıkamış Köyü güneyinden itibaren Jura 296

302 Kretase yaşlı Gulemen Gurubuna ait ( serpantin, gabro, diyorit türü ) mağmatik kayaları kesen fay Hazar Gölü KD sunda Üst Kretase Alt Eosen yaşlı ( kireçtaşı, marn, çamurtaşı, epilit ve kireçtaşı bloklarından oluşan ) Hazar Karmaşığını keser. Gölün güneyinde Maden Karmaşığını keserek GB ya devam eden fay Sivrice yakınlarında Pliyo Kuvaterner yaşlı yelpaze çökellerini denetler. Sivrice Sincik arasında DAF nın güney bloğunda Paleozoyik yaşlı gnays ve şistlerden meydana gelen Pötürge Metamorfitleri yer alır. Bu alanda fayın kuzey bloğunda ise KD dan GB ya doğru Maden Karmaşığı, Üst Kretase yaşlı Yüksekova Karmaşığı ile Pötürge Metamorfitleri yer almaktadır. Doğanyol Sincik arasındaki bazı alanlarda Fırat Nehri ve Şiro Çayı nın Kuvaterner yaşlı alüvyon çökelleri de fay tarafından kesilmektedir ( Şaroğlu vd., 1987 ). Elazığ Fayı Harita-P.2: Elazığ Fayı nın sayısallaştırılmış harita görüntüsü ( den alınmıştır. ) değiştirilerek yapılmıştır. Elazığ İl Merkezi Yerleşim Alanında yaklaşık D B, çalışma alanı dışında KD GB doğrultulu bir fay kısmen belirlenmiştir. Elazığ Fayı olarak isimlendirilmesi uygun olan bu fay güneybatıda Abdullahpaşa Mahallesi üzerinden Cumhuriyet Mahallesi, daha sonra Fırat Üniversitesi yerleşke yakınından, İzzetpaşa Mahallesi, Ulukent Mahallesi ile Doğukent Mahallesi arasındaki yaklaşık doğu - batı doğrultusunda uzanmaktadır. Şehrin batı kesiminde ise Harput Kolejinin yakın kuzeyinden ve Bilgem Koleji nin altından, Hilalkent in içinden Elazığ Malatya Karayolu nun çok yakın kuzeyinden ve yaklaşık benzer doğrultuda batıya doğru uzanmaktadır. F.Ü. Su Ürünleri Fakültesi bina inşaatı temelinde ve Mis Holding Otel Eğlence Merkezi inşaatı kazısında N eğimli ters fay niteliğinde küçük fay aynaları belirlenmiştir. Yaklaşık D B doğrultulu ters fay durumu arazi verileri ile de anlaşılmaktadır. Bazı sondaj verileri de fayın ters fay bileşeni olduğunu destekler mahiyette ise de fay zonu arazide çok belirgin olmadığından iyice incelenmesi gerekmektedir. Jeolojik arazi çalışmalarıyla niteliklerinin belirlenmesinin kolay olmayacağı bu fayın yer yer normal fay karakterinde olma olasılığı da mümkündür. Karakısa ( 1994 ), yaptığı odak mekanizması çözümlerinde; Doğu Anadolu Fay Zonu nda meydana gelen depremlerin sol yönlü doğrultu atımlı olduğunu, ancak bunlar salt doğrultu atımlı faylar olmayıp, ikinci bileşenlerinin de olduğunu belirtmektedir. Kalafat ( 1998 ), yaptığı odak mekanizması çözümlerinde Doğu Anadolu Fay Zonu nda benzer sonuçlar bulmuştur. İlimizin İlçelerinden Karakoçan, Palu, Maden, Alacakaya, Arıcak ve Sivrice 1. derece deprem kuşağında yer almaktadır. Merkez İlçe ve diğer İlçelerimiz 2. derece deprem bölgesi içerisinde bulunmaktadır. İlimiz sınırları içinde son yüzyılda hasar meydana getiren iki deprem olmuştur. Bingöl- Elazığ depremi tarihinde, 5,1 şiddetinde meydana gelmiş olup, 2 can kaybı ve 40 yaralanmaya neden olmuştur. Elazığ ili Palu ilçesi depremi tarihinde, 5,2 şiddetinde meydana gelmiştir. 842 konutun ağır hasarlı ve yıkık, 846 konutun orta hasarlı, 3153 konutun hafif hasarlı olmasına, 8 can 297

303 kaybına 26 yaralanmaya neden olmuştur tarihinde Sivrice İlçesinde meydana gelen deprem 5.5 şiddetinde olup, konutlarda hasara ve yıkılmalara neden olmuştur. Can kaybı yoktur. Elazığ İlinde tarihinde 5.3 büyüklüğünde Maden İlçesi merkezli olarak deprem meydana gelmiştir. Meydana gelen deprem afetinden dolayı konutları hasar gören 346 aile 7269 Sayılı Kanun Uyarınca haksahibi olmuştur. Bu haksahibi aileler ile ilgili olarak iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Harita P.3: Elazığ Deprem Bölgeleme Haritası Tablo P.1:Elazığ ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Tarihi Depremler Tarih Enlem ( N ) Boylam ( E ) Şiddeti Yeri Elazığ / Maden / Gezin nin 4 km güneybatısı, Gezin İstasyonu Mah. yakını Malatya / Kale / Kapıkaya Köyü 2,5 km güneydoğusu Elazığ / Palu / Palu nun 1 km kuzeybatısı Elazığ / Hazar Nahiyesi 2 km kuzeybatısı Elazığ / Keban / Keban İlçe Merkezi Elazığ / Hazar Nahiyesi 7 km doğusu Elazığ / Palu / Palu nun 1 km kuzeybatısı Malatya / Kale / Kale İlçesinin 4 km batısı Malatya şehir merkezinin 6 km kuzeybatısı Elazığ / Baskil / Odabaşı Mah. 1,5 km doğusu Kaynak: Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü 298

304 Tablo P.2:Elazığ ve Yakın Çevresinde Aletsel Dönemden Günümüze Meydana Gelmiş ve Büyüklüğü M 5.0 Olan Depremler Tarih Zmn Enlem Boylam Der. (GMT) (N) (E) (Km) Mb Md Ms I :04 39, , ,0 6,2 6,6 6, :40 39, , ,0 5,6 5,8 5, :20 39, , ,0 5,5 5,7 5, :20 38, , ,0 5,2 5,3 5, :22 38, , ,0 5,0 5,0 4, :30 38, , ,0 5,1 5,1 4, , , ,0 5,7 6,0 6, :06 38, , ,0 5,0 5,0 4, :09 38, , ,0 5,3 5,4 5, :08 38, , ,0 5,1 5,2 5, :25 38, , ,0 5,0 5,0 4, :36: , , ,0 4,4 4,2 3, :49: , , ,0 4,2 4,0 3, :02: , , ,0 4,7 4,6 4, :06: , , ,0 4,5 4,4 4, :04: , , ,0 4,5 4,4 4, :49: , , ,0 4,1 3,8 3, :32: , , ,0 4,2 4,0 3, :02: , , ,0 4,2 4,0 3, :53: , , ,0 4,7 4,6 4, :46: , , ,0 4,2 4,0 3, :21: , , ,0 4,2 4,0 3, :52: , , ,0 4,4 4,2 3, :33: , , ,0 4,3 4,1 3, :27: , , ,0 4,3 4,1 3, :20: , , ,0 4,0 3,7 3, :45: , , ,0 4,2 4,0 3, :01: , , ,0 4,3 4,1 3, :31: , , ,0 4,3 4,1 3, :17: , , ,0 4,2 4,0 3, :47: , , ,6 4,5 4,4 4, :37:56:12 38, , ,3 4,5 4,4 4, :48:26:00 38, , ,6 5,2 5,3 5, :35:05:52 38, , ,3 4,4 4,3 3, :20: , , ,3 4,4 4,3 3, :42:17:07 38, , ,4 4,4 4,2 3, :01:31:55 38, , ,2 4,3 4,1 3, :16: , , ,9 4,3 4,1 3, :28: , , ,5 4,2 4,0 3, :17: , ,3210 5,0 5,3 5,3 5, :05: , , ,0 5,9 5,9 5, :32: , ,0300 5,0 6,0 6,1 6, :47: , ,0300 5,0 5,6 5,6 5,6 6 Kaynak: Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü P.1.2. Heyelan ve Çığlar Elazığ ilinde meydana gelen veya gelmesi muhtemel çığ-heyelan afetlerine karşı Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile kordineli olarak çalışmaktadır. İlimizde afet olayları Müdürlüğümüz tarafından etüd edilerek düzenlenen Jeolojik etüd raporu Bakanlık bilgisine sunulmakta ve Bakanlığımız teknik elemanlarıyla yerinde yapılan ikinci bir etütten sonra karar verilerek, gerekli önlemler alınmaktadır. Heyelan etüdlerinde heyalanlı bölge aktif deği ise kontrol etüdleri proğramına alınarak belli sürelerle heyalanın gelişimi izlenmektedir. Şayet aktif bir heyalan vasa ve konutları etkiler duruma 299

305 gelmiş ise etkilenen konutlar 7269/1051 sayılı Afetler Yasası gereğince daha güvenli bir alana nakledilmektedir. Tablo P.3:Elazığ Afet ( Heyelan-Çığ-Su Baskını-Kaya Düşmesi) Envanteri İlçe Köy Mezra Mah. Afet Türü Son Etüt Tarihi Sonuç Açıklama Arıcak Karakaş - Kaya Düş B Genel hayata Etkisiz 6 konuta etkili Arıcak Üçocak Haberci Kaya Düş B Kaya Düşmesi yok. Arıcak Ormanpınarı - Heyelan B Genel hayata Etkisiz (2 Konuta etkili) Arıcak Erimli - Çığ B 19 konutun nakli yapıldı. Arıcak Kambertepe Çayönü Çığ M Muhtemel çığ tehlikesi Kontrol Etüt Prog. Arıcak Kayahisar - Çığ B tarihli çığ etüdüne itiraz incelemesi Arıcak Kayahisar - Çığ B 9 konutun Kovancılar Merkeze nakli yapıldı. Arıcak Kayahisar - Kaya Düş B 14 konuta etkili, ıslah kararı var. Arıcak Merkez Saman Mh. Kaya Düş B Kaya Düşmesi yok. Arıcak Merkez Saman Mh. Heyelan B Meskun Alan Dışında Arıcak Erbağı - Çığ B Genel hayata Etkisiz Arıcak Erbağı - Kaya Düş B 15 konuta etkili, ıslah kararı var. Alacakaya Yalnızdamlar Yk.Mahalle Heyelan Kontrol Etüt Programı Alacakaya Site Mh. Tosunlar Mevkii Çığ B Genel hayata Etkisiz (2 Konuta etkili) Alacakaya Mahmedan - Heyelan B Genel hayata Etkisiz (1 Konuta etkili) Alacakaya Site Mh. Tosunlar Mevkii Heyelan B Etibank Çalış.an Kaynaklanan 15 konutta Hasar. Baskil Yaylalı Çamaltı Kaya Düş B Genel hayata Etkisiz (4 Konuta etkili) Baskil Aş.Kuluşağı Mollabekir Heyelan B Genel hayata EtkisizKontrol Etüt Prog. Baskil Doğancık - K.D.-S.B B Afet Olayına Rastlanmadı Baskil Sarıtaş Merkez Kalecik Heyelan B Merkezde Heyelan Yok.Kalecik Kontr.Etüt Prog. Baskil Kızıluşağı - Heyelan B Kontrol Etüt Prog.( Krip) Baskil Eskiköy Akbayır Heyelan B Afet Olayına Rastlanmadı Baskil Pınarlı Gedebük YAS Yükselimi B Genel hayata Etkisiz( Etkilenen Konut Yok) Baskil Akuşağı Gölgeli K.D B Genel hayata Etkisiz (3 Konuta etkili) Baskil Yk. Deliktaş - Heyelan B Genel hayata Etkisiz (Lokal Kayma) Baskil Karakaş İbiş Heyelan B Genel hayata Etkisiz ( Etkilenen Konut Yok) Baskil Konalga - Heyelan B Kontrol Etüt Prog. Baskil Koyunuşağı - Heyelan 25 yıl önce feregat etmişler Baskil Işıklar - Çığ 42 konut nakil Baskil Kayabeyli - K.D.+S.B B 34 konut nakil Karakoçan Yücekonak - Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Meskun Alanda heyelan Yok) Karakoçan Akarbaşı - Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Lokal Kütle Hareketi) Karakoçan Sarıbaşak - Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Krip,Şev kayması) Karakoçan Kavalcık - K.D B 51 konuta etkili, ıslah kararı var. Karakoçan Çelebi - Heyelan B Su Baskını:1 konut nakil Çığ:13 konut nakil Heyelan:26 konuta etkili (11 virane,6 terk,9 konut nakil) (Kalecik) Karakoçan Sarıhan - Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Konutlara Etkisiz) Karakoçan Alabal - K.D.+Heyelan B 28 konut Nakil(Kalecik) Karakoçan Akpınar - heyelan B Kontrol Etüt Prog Karakoçan Kızılpınar - S.B B 1 konut nakil(kalecik) Karakoçan Alayağmur - Heyelan B 3 konut nakil(kalecik) Karakoçan Çalıkaya - K.D.+Çığ B 27 konut nakil(kalecik) Karakoçan Çıtak - Heyelan B 19 konut nakil(kalecik) Karakoçan Bahçecik - S.B B 3 konut nakil(kalecik) Keban Üçpınar - Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Konutlara Etkisiz) Keban Kallar - Heyelan B Genel hayata Etkisiz ( Kısmi Oturma) Keban Göldere Oruçlar Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Konutlara Etkisiz) Keban Göldere Samuşağı Heyelan B Kontrol Etüt Prog ( Konutlara Etkisiz) Keban Akçatepe Kafa mh. Heyelan M Genel hayata Etkisiz Keban Gökbelen Karaçor Heyelan 300

306 Kovancılar Tatar - Heyelan B Meskun Saha Dışında. Kovancılar Yarımca - Heyelan B Zemin oturması ( 7269 Dışında) Kovancılar Yenidam - Heyelan B 24 konut nakil ( Kovancılar Merkez) Kovancılar Köprüdere - Heyelan B Heyelan tespit edilmedi. Zeminden kay. çatlak Kovancılar Gökçedal - Heyelan B Kontrol Etüt Prog (Heyelan Meskun Alan Dışında) Kovancılar Uyandık Karoli Mz. Heyelan B 19 konut nakil ( Kovancılar-merkez- Dereağzı Mevkii) Önceki yıllarda 8 konutun nakli istenmiş, bu tarihteki etütte bir kısmının Maden Çalkaya Süleymanlı Heyelan B kendi imkanlarıyla ev yaptığı,bir kısmının terk ettiği görüldüğünden hak sahipliği iptal edilmiş. Maden Koçkonağı - Çığ B 27 konut nakil Heyelan meskun saha dışında ( Maden Naldöken Bişi Heyelan B Önceden 18 konut için alınan nakil kararı iptal) Maden Merkez Cami-i Kebir Mh. K.D B 35 konuta etkili- Islah ve Set çalışması önerilmiş. Maden Akboğa - Çığ B 46 konut nakil Su Baskını: konut Çığ: konut konut Maden Eğrikavak - Çığ B 27 konut nakil ( 10 konut 1992 de nakil edilmiş) Maden Kaşlıca - K.D B Genel hayata Etkisiz (4 Konuta etkili) Palu Karataş - Heyelan B Genel hayata Etkili ( 6 konut, Palu İlçe merkezinde konut yapıldı) Palu Kayaönü - K.D B Genel hayata Etkili ( 9 konut köy içinde ysp yapıldı.) Palu Küçükçaltı - Çığ B Genel hayata Etkili ( 4 konut köy içinde ysp yapıldı.) Palu Tarhana - S.B.+Çığ B Genel hayata Etkili ( 32 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Güllüce - Çığ B Genel hayata Etkili ( 11 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Akyürek Çırap Mz. S.B B Genel hayata Etkili ( 10 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Burgudere - Çığ B Genel hayata Etkili ( 4 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Yarımtepe - Çığ B Genel hayata Etkili ( 6 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Andılar - Aşırı Yağış B Aşırı yağıştan yıkılan evde 2 ölü, 7269 dışında Palu Akbulut Kç.Akbulut Heyelan B Genel Hayata Etkisiz-Kontrol Etüt Prog. Palu Beyhani - Çığ B Genel hayata Etkili ( 4 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Palu Soğanlı Kelem S.B.+Heyelan B Genel Hayata Etkisiz Palu Çavuşdere - K.D.+Çığ B Genel hayata Etkisiz( 6 konuta etkili ) Palu Gökdere Kılıçvare Heyelan B 9 konut nakil, 7 konut köyü terkedince kalan 2 için etkisizlik oluru Palu Bozçanak - S.B.+Çığ Genel hayata Etkili ( 6 konut, Seydili Düzünde inş.başladı.) Palu Köklüce - S.B.+Çığ Genel hayata Etkili ( 45 konut, Seydili Düzünde inş. Başladı.) Sivrice Dikmen - K.D B Kontrol Etüt Prog.- Konutlara etkisiz yılları arası köyün Sivrice Yedikardeş - Heyelan B tamamı(2feragat) 46 konut Sivriceye taşınmıştır Sivrice Aş. Çanakçı - Heyelan B Kontrol Etüt Programında Sivrice Üçlerce Tepe Mz. Çığ B Genel hayata Etkisiz( 4 konuta etkili ) Sivrice Akseki Venk Mz. Heyelan B Meskun Sahada Heyelan Yok. Okul ve lojmanda zeminde oturma. Sivrice Kalaba - Heyelan+Çığ B Topografik yapı çığ oluşumuna müsait değil, konutlarda hasar yok. Sivrice Uslu - Heyelan B Genel hayata Etkisiz( 1 konut heyelandan yıkılmış Sivrice Çatakkaya - Heyelan B Yüzeysel Akma Sivrice Kılıçkaya - Heyelan B Genel Hayata Etkili ( 19 konut Merkez Örençay'a nakledildi.) 301

307 Sivrice Kayabağlar Aylak Heyelan B da Kayabağların tamamı(60 konut)nakli istenmiş,15 hane nakledilmiş,aylak mezrası K.D. den 5 konut etkileniyor,genel hayata Etkisiz. Sivrice Nergize - Heyelan B Meskun Sahada Heyelan Yok. Önceki yıllarda 10 konutun nakli Sivrice Taşlıyayla Aş. Mahalle Heyelan B istenmiş, bu raporla heyelan olmadığından iptal edilmiş. Sivrice Kösebayır - Heyelan B Genel hayata Etkili ( 24 konutun köy içinde inşaatları yapıldı.) Kaynak: Mülga Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü Heyelan ve Çığlar, iklim ve yağış şartları ile yakından ilişkisi vardır. Eğer bir bölgede mevsim özelliklerine bağlı olarak çok miktarda yağış yağarsa bu takdirde mevsim kış ayında olursa yoğun kar yağışına bağlı olarak eğimli yamaçlarda çığ düşmesi gözlenir. Şayet yağış kış ayları dışında özellikle de ilkbahar aylarında gerçekleşirse topografik eğim ve kaya parçasının litolojik özelliklerine bağlı olarak yoğun heyelanlar gözlenebilir. Heyelan gözlenen alanlar daha çok killi ve siltli alanlarda gözlenmektedir. Burada killi birimler suyu bünyelerine alarak şişmekte daha sonra da şişen bu malzeme eğim boyunca kaymaktadır. Palu İlçesi Merkez Karşıbahçeler Mahallesinde meydana gelen heyelan olayı, tarihinde etüt edilmiş olup, düzenlenen tarihli raporda, 1 konutun heyelandan etkilendiği, olayın genel hayata etkisiz olduğu belirtilerek aşağıda kadastro paftasında sınırları belirtilen alan ile ilgili olarak Afete Maruz Bölge Kararı (Yapı ve İkamete Yasaklanmış Afet Bölgesi) alınmıştır. Alacakaya İlçesi Kayranlı Köyünde meydana gelen heyelan olayı, düzenlenen tarihli raporda, 3 konutun heyelandan etkilendiği, olayın genel hayata etkisiz olduğu belirtilerek aşağıda kadastro paftasında sınırları belirtilen alan ile ilgili olarak Afete Maruz Bölge Kararı (Yapı ve İkamete Yasaklanmış Afet Bölgesi) alınmıştır. Heyelana Maruz Saha Krokisi İlimiz Alacakaya İlçesi Kayranlı Köyü Kadastral Paftası 302

308 P.1.3. Seller İlimizde meydana gelen su baskınları Müdürlüğümüz ( Afet İşleri Genel Müdürlüğü) işe D.S.İ Bölge Müdürlüğü tarafından ortaj etüd edilerek, Bakanlığımız Afet işleri genel Müdürlüğüne sunulmakta ve önerilen tedbirler Bakanlığımız trafından karşılanmaktadır. Taşkın, bir akarsu yatağındakisarfiyatın hızla artması ve bu artış sonucunda yatak civarında arazilere, mülkiyete ve bu bölgede yaşayan insanlara zarar verebilir hale gelmesidir. Akarsu yataklarındaki sarfiyatın hızlı artışının nedeni, sağanak yağışlar ve akarsu havzasındaki kar ve buzların ani erimesidir. Halk arasında taşkın olayına, feyezan veya sel denilmektedir. Taşkın olayı doğal afetlerin en sık meydana geleni ve en çok zarara neden olanıdır. Taşkınları; Yaz taşkınları, kış taşkınları ve ilkbahar taşkınları olmak üzere üçe ayırabiliriz. Taşkınlar ayrıca çeşitleri yönünden olağan dışı taşkınlar ve tekerrürlü taşkınlar olmak üzere ikiye ayrılır. İlimizin topoğrafik ve coğrafik özellikleri nedeniyle taşkın problemleri fazla olmaktadır. Geçmiş yıllarda ilimiz sınırları içerisinde meydana gelen taşkın olaylarında can ve mal kayıpları olmuştur. İlimizde yaşanan sel baskınları ile ilgili bilgi Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğünün verilerine istinaden Tablo P.3 te verilmiştir. P.1.4. Orman Otlak ve Sazlık Yangınları 1998 ve 1999 yılları içinde 12 adet orman yangını çıkmış olup, bunun iki tanesi ot yangını şeklindedir. 10 adet yangın ise ekonomik zarara haiz olup ve toplam TL. maddi hasar meydana getirmiştir. Yanan orman alanı ise 102 Ha'dır. Yanan orman alanlarının fonksiyonel (Klimatik, Rekreaktif, Bilimsel, Hidrolojik v.s.) değerlerini yerine getirememesinden kaynaklanan zarar ise maddi olarak ifade edilen zarardan çok daha büyüktür. Yanan orman alanları; Yeniden ağaçlandırılır ve koruma altına alınır. Elazığ ilindeki orman yangınlarının çıkış nedeni ise genellikle ihmal-dikkatsizlik (Sigara izmariti, Anız yakılması, Çoban ateşi v.s.) şeklindedir. Orman yangınlarına karşı alınan önlemlerinin başında ise yangının çıkış nedeninin ortadan kaldırılması esastır. Bunun için belirli zamanlarda ilimizde ilk-orta dereceli okullarda ve yazılı- görsel basında orman sevgisi ve yararlarını anlatan toplantılar düzenlenmektedir. Orman yollarının bakımlı tutulması, orman içinde ve orman yollarındaki yanıcı maddeler (Dal, Kozalak, Çam v.s.) toplattırılması orman yangınlarına karşı alınan tedbirler arasındadır. Yangına sebebiyet veren kişi veya kişiler hakkında kanuni işlem yapılması amacıyla, Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusu yapılması ve suçluların takibinin sağlanması, orman yangınlarının çıkarılmamasında caydırıcı unsur olarak görülmektedir. İlimizdeki orman yangınlarına ilk müdahale ekiplerimizle doğrudan müdahale yöntemi ile mücadele edilmektedir. Üç adet müdahale ekibi bulunmaktadır. Bunlar Gezin, Kürk ve merkezde konuşlandırılmıştır. Keban Yukarı Çakmakta 1 adet yangın gözetleme kulesi mevcuttur. Koru ormanlarının ve ağaçlandırma sahalarının yoğun bulunduğu Gezin, Kürk, Baskil ve Yukarı Çakmak bölmelerinde yangın emniyet yollarımız mevcuttur. Orman yangınlarında daha çok ibreli çam ormanlarına ve ağaçlandırma sahalarına hassasiyet gösterilmektedir. Buralarda da yangın sezonu boyunca Toplu Koruma Ekipleri konuşlandırılmış şekilde ALO 177 ile gelen ihbar değerlendirilerek ilk müdahaleler yapılmaktadır. Yangın broşürleri köy kahvelerinde asılarak orman yangınlarına karşı bilgilendirme ve propaganda yapılmaktadır. 303

309 P.1.5. Ormanlar üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri Ormanlar üzerinde canlı ve cansız çevre faktörleri sonucu oluşan böceklere karşı biyolojik mücadele yapılmaktadır yılında 1500 adet Kınalı Keklik doğaya salınmıştır yılında biyolojik mücadele amaçlı 1500 adet kuş yuvası ormanlarımıza asılacaktır ve 1000 adet kınalı keklik salımı yapılacaktır. P.1.6. Fırtınalar Konu hakkında bilgi alınamamıştır. P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler Radyasyon madde üzerinde meydana getirdiği etkilere göre: a) İyonlaştırıcı Radyasyon ( x- ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar, nötronlar) b) İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon (ültraviyole, kızılötesi, radyo dalgaları, cep telefonları ve baz istasyonlarının yaydığı dalgalar, radar dalgaları, yüksek gerilim hatlarının yaydığı dalgalar vb.) şeklinde sınıflandırılır. İyonlaştırıcı radyasyonlar, madde ile etkileştiğinde elektrik yüklü parçacıklar (iyonlar) meydana getirmektedir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından Meteoroloji Bölge Müdürlüğünde kurulan, Radyasyon Erken Uyarı Sistem Ağı (RESA) istasyonu ile, havadaki gama radyasyon doz hızı sürekli olarak ölçülmekte ve ölçüm sonuçları eş zamanlı olarak TAEK e iletilmektedir sayılı Türkiye Atom Enerjisi (TAEK) Kanunu gereğince iyonlaştırıcı radyasyonun zararlarına karşı korunmayı sağlayıcı ilkeleri belirlemek ve hukuki sorumluluk sınırlarını saptamak TAEK in görevidir. Bu kapsamda ilimizde iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları bulunduran ve kullanan her türlü tesis ve uygulamalara ilgili lisans ve izinler TAEK tarafından verilmekte ve denetimleri TAEK tarafından yapılmaktadır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) radyolojik olayları sürekli izlemekte ve olabilecek radyolojik kazalara Kurum bünyesinde kurulu bulunan Acil Durum Müdahale ekipleri tarafından anında müdahale edilmektedir. Elazığ ilinde, radyoaktif madde kullanımı sonucu insan ve çevre sağlığını etkileyecek herhangi bir iyonlaştırıcı radyasyon problemi bulunmamaktadır. P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar İlimizin konumu itibariyle deniz komşuluğu olmayışı nedeniyle böyle bir sorun yoktur. P.2.3. Tehlikeli Maddeler Tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması, taşınması, kullanım sırasında oluşan kitle sağlığına zarar verecek herhangi bir olay olmamıştır. P.3. Afetlerin Etkileri Ve Yardım Tedbirleri Afet; toplumsal yıkımlara yol açan, yaşanabilirliği tehlikeye düşüren, insan hayatının kaybına nüfusun genel sağlığında zarara, kamusal ve özel malların yok olmasına doğal çevrede önemli hasara neden olan, çoğu defa da aniden ve umulmadık bir şekilde meydana gelen, doğa, insan ve teknolojik kaynaklı olaylardır. Toplum hayatının tamamını veya bir kısmını belirli bir süre kesintiye uğratır. Afetler ;ölümler,yaralanmalar gibi insanlar için söz konusu olan kayıpları ifade ederken, diğer taraftan da bina, altyapı, endüstri ve ticaret alanları, doğal çevrenin tahribi,kısaca yaşam alanları üzerindeki konut ve işyeri hasarı,tarımsal ürün kaybı,iletişim ve enerji hatlarında hasar, ulaşım 304

310 yapılarının zarar görmesi,toprak kaybı gibi olumsuz fiziksel değişimleri ifade etmektedir.bazı afet türleri hemen ardından başka afetleri de beraberinde getirebilmektedir.örneğin depremlerin etkisi sadece sarsıntı sonucu görülen can ve mal kaybıyla sınırlı kalmamaktadır.ardında su baskını, yangın gibi ikincil afetleri de getirebilmektedir. Afet sonrası psikolojik travmalar da göz ardı edilmemelidir. Doğal afetlere karşı alınacak tedbirler; afet öncesinde, afet sırasında ve afet sonrasında diye üç aşamada düşünülebilir. - Afet öncesi; Afet İl Acil Yardım Teşkilatı planları hazırlanır. Bu planlarda; İl Kriz Merkezi, haberleşme, ulaşım, kurtarma ve yıkıntıları kaldırma, ilk yardım ve sağlık, ön hasar tespit ve geçici iskan, güvenlik, satınalma-kiralama-el koyma ve dağıtım,tarım,elektrik,su ve kanalizasyon hizmet grupları oluşturulur, bunların olası afet esnasında toplanma yerleri, yapacakları işler önceden kendilerine tebliğ edilerek,eğitimleri de yaptırılır.bu planda geçici iskan yerleri,toplanma yerleri,çadır yerleri,sağlık çadırları,seyyar hastane yerleri,barınma yerleri,iaşe yerleri önceden tespit edilerek bu gruplara bildirilir ve bu Afet İl Acil Yardım Teşkilatı Planı her yıl güncellenir. Kamu binalarının mukavemetleri (depreme karşı dayanımları)ölçülmeli gerekirse güçlendirme projeleri hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Öncelik sağlık, eğitim, itfaiye ve emniyete ait binalara verilmelidir.kamuya açık tiyatro,sinema salonları,spor sahalarının tribünleri de mutlaka depreme karşı dayanımları ölçülmelidir. Müdürlüğümüzce her yıl Afet İl Acil Yardım Teşkilatı düzenli olarak hazırlanmaktadır. Yine depreme karşı güçlendirme projelerine ve uygulamalarına kontrollük hizmetleri de verilmektedir. - Afet sırasında; Müdürlüğümüzce hazırlanan Afet İl Acil Yardım Teşkilatı Planları dahilinde, mahallinde hasar tespit ekiplerince hasar tespit formları düzenlenir. Bakanlığımıza intikal ettirilir. Geçici iskan yerlerindeki konteynırlara ve alt yapı, enerji nakilleri de hazırlanan çadırlara, dışarıda kalanların intikali sağlanır. - Afet sonrası; Afetten zarar görenlere kalıcı konutların yapımı için önce hak sahipliği çalışmaları yapılır. Hak sahibi olan afetzedeler için yerleri uygunsa kendi yerlerinde, değilse yerleşime uygun herhangi bir yerde yer seçimi işleri yapılarak yeni konutların inşasına başlanır. Doğal Afetler deyince; daha geniş bir alanda hayatı kesintiye uğratan veya durduran deprem felaketi gelir. Lokal olarak etkili olan çığ, heyelan, kaya düşmesi,su baskını gibi doğal afetler de meydana geldikleri yerde can ve mal kaybına neden olabilmektedir.yine teknolojik afetlerde sıklıkla olmasa da görülmektedir.(çernobil faciası gibi) Sivil Savunma tarafından afet durumunda alınacak tedbirler aşağıya çıkarılmıştır: İl Merkezinde Afet Meydana Geldiğinde Yapılacak İş veişlemler: - Afet haberi alınır alınmaz kendimizi ve yakınlarımızı güvenceye aldıktan sonra ilgili makamların birim amirlerine ve yardım kuruluşlarına afet bildirilecektir. - İl Afet Acil Yardım Komitesi ve Hizmet Grup Başkanlıklarında görevli kurum amirleri ve personeller 15 dakika içerisinde Afet yönetim merkezinde toplanarak, İlimiz Valisi tarafından gerekli talimatlar verildikten sonra çalışmalara Afet yönetim Merkezide devam edilecektir. - İl Kriz Merkezinde ihtiyaç duyulabilecek, kullanılabilir kaynaklar gözden geçirilecek ve yönlendirilecektir. - İl Kriz Merkezi yönergesine göre; Depremlerde sekretarya çalışmaları İl Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü ve İl Sivil Savunma Müdürlüğünce oluşturulacak büro, personel, araç ve gereç yönünden diğer kuruluşlardan takviye edilecektir. 305

311 - Öncelikle kurtarma ekiplerinin göreve sevki yapılarak, hastane yolları ve şehrin ana arterlerinin ulaşıma açılması sağlanacaktır. - Acil aydınlatma ve haberleşme hizmetleri sağlanacaktır. - Köylerin hasar durumu ve ihtiyaç duyulan yardımların tespiti İl Jandarma Komutanlığınca yapılacaktır. - İlk anda haberleşmede ilgili kuruluşların ve askeri birliklerin telli, telsiz tüm imkânlarından yararlanılacaktır. - Enkaz altında kalan afetzedelerin kurtarılması, ilkyardım yapılıp sağlık kuruluşlarına taşınması çalışmalarına başlanacaktır. - Kurtarma, ilkyardım ve yaralı taşımada kullanılabilecek kamu, özel kurum ve şahıslara ait tesis, araç, gereç ve ambulanslar kurtarma ve ilkyardım çalışmalarında istenildiğinde kriz yönetimi emrine verilecektir. - Kamu ve özel sağlık kuruluşlarında gerekli tedbirler alınacak, gelen giden afetzede kayıtları tutulacak, istenildiğinde seyyar hastaneler kurulacaktır. - Yangınlar söndürülecek, çıkabilecek yangınlara karşı gerekli tedbirler alınacaktır. - Halkın, kurtarma ve ilkyardım çalışmalarına katılımlarını sağlayıcı telkinlerin mahalli yayın araçları ile yayınlanması sağlanacaktır. - Afetin büyüklüğüne göre gerekiyorsa komşu illerden ve destek illerden yardım talep edilecektir. İllerden gelen yardımlar il kriz merkezine yönlendirilecektir. - Açıkta kalan insanların barınma ihtiyaçları için gerekli tedbirler alınacaktır. - Su ve kanalizasyon tesislerinin onarımı sağlanacak, seyyar su dağıtım tankerleri ve seyyar tuvaletler kurulacaktır. - Salgın hastalıklara karşı önlem alınacaktır. - Yağma, talan, yalan haber gibi hadiseleri önlemek için afet zedelerin bu gibi haberlere uymamaları için yeteri sayıda öğretmen ve sosyolog görevlendirileceği planlanmıştır. Ayrıca şehre giriş ve çıkışları kontrol altına almak için önleyici emniyet tedbirleri alınacağı planlanmıştır. - Ön hasar tespit çalışmalarına başlanacaktır. - Gıda stoku bulunan yerler tespit edilerek buradan temin edilen ihtiyaç maddeleri toplama ve dağıtım merkezlerine götürülecektir. - Yurt dışı ve yurt içinden gelen insani ayni yardımlar planlanan toplama merkezine gönderilecek ve buradan dağıtımı yapılacaktır. Dağıtım işlemlerinin başarı ile yürütülmesi için gelen ayni yardımların kaza zadelere dağıtımın ilk 5 günde güvenlik personeli tarafından yapılması planlanmıştır. - Barındırma iaşe ihtiyaçlarına cevap verebilecek, yatılı okul, yemekhane, ambar v.b. yerlerden elverişli olanlar faaliyete geçirilecektir. - Kayıt masaları kurularak halka ilan edilecek elde edilen bilgiler kurtarma ekiplerine ulaştırılacaktır. - Ölülerin kimlik tespitlerine müteakip sahiplerine teslim edilinceye kadar morglarda ve soğuk hava depolarında muhafazası ve ardından gömülme işlemlerine başlanacaktır. - Altında yaralı, ölü bulunmadığından emin olunan enkazlar belirlenecek, enkaz dökme noktalarına taşınmasına başlanacaktır. - Hafif hasarlı veya içinde oturulabilecek binalara hasar tespitleri neticesine göre yerleşim izni verilecektir. 306

312 - Eğitim ve öğretimin mümkün olduğu nispetle sürdürülmesi için gerekli yerlerin tespiti yapılacaktır. - Ağır hasarlı tehlike arz eden binalar yıkılacaktır. İlçelerde Meydana Gelebilecek Afetlerde Yapılacak İşlemler: - İlgili üst makamlara ve yardım kuruluşlarına bilgi verilip yardım istenecektir. - İl acil yardım kurtarma ekipleri derhal göreve sevk edilecektir. - Kurtarma ve ilkyardım çalışması yapabilecek tüm kurumların imkânları ilçeye intikal ettirecektir. - Gıda stoku bulunan yerlerde afetzedelere dağıtılmak üzere paketlemek suretiyle hazırlatılacak gıda malzemeleri afet bölgesine gönderilecektir. - Tüm sağlık tesisleri personeli derhal göreve çağrılarak 24 saat kesintisiz hizmet verilecektir. - Tıbbi malzeme, giyecek, yiyecek bağışları içi mahalli yazılı ve görsel basın vasıtası ile kampanyalar düzenlenecek, toplanan yardımlar ilgili yerlere gönderilecektir. - Halka doğru haber vermek için görsel ve yazılı basın kanalıyla halk bilgilendirilecektir. Komşu İl de Afet Meydana Geldiğinde Yapılacak İşlemler: - Komşu ilden hasar durumu, afet türü ve ihtiyaç duyulan yardım türleri konusunda haber almaya çalışılacaktır. - Haber üst makamlara iletilmemişse, ilgili üst makamlara ve yardım kuruluşlarına haber verilir. - Derhal il kurtarma ve yardım komitesi ihtiyaç durumda kriz merkezi çekirdek kadrosunu oluştur. - Alınan yardım taleplerine göre ilave olarak, ihtiyaç duyulacak makine, ambulans, gıda, ilaç ve sağlık personeli derhal afet bölgesine sevk edilecektir. - Talep edilmesi durumunda sevk ve idare için uzman idareciler afet bölgesine gönderilir. - Afet olan bölgeden gelebilecek yaralılar için resmi ve özel sağlık kuruluşlarında 24 saat kesintisiz hizmet verecek çalışma düzenine geçilecektir. P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 5902 sayılı yazı ile İllerde ve İlçelerdeki Sivil Savunma Teşkilatları lağv edilerek İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri kurulmuştur. Yeni kurulan İl Afet ve Acil Durum Müdürlüklerinde Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Özel Kurumlarda Sivil Savunma Hizmetlerini planlamak, uygulamak ve denetlemek amacıyla Sivil Savunma Şubeleri oluşturulmuştur. Ayrıca İlimizdeki bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Sivil Savunma Uzmanları mevcuttur. Sivil Savunma birimlerinin olası afetlerdeki çalışmaları; - Olası afetlerde Valiliğin emri üzerine Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezini faaliyete geçirir. - Arma ve kurtarma faaliyetlerinde bulunur. Afetler Öncesinde alınan önlemeler; - Sivil savunma ve afetlere ilişkin Planlama çalışmalarında bulunmak. - Müdürlüğümüz bünyesinde bulunan 20 kişilik arama ve kurtarma ekibini olası afetlere karşı devamlı hazır halde tutmak. - Arama ve kurtarma faaliyetlerinde ihtiyaç duyulan malzemelerin bakımlarını sürekli yaparak her an hazır halde bulundurulmasını sağlamak. 307

313 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri İlimiz Sivil Savuma Müdürlüğü ve Elazığ Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü tarafından muhtemel yangınlara karşı kontrol ve önlem tedbirleri alınmış olup, afetlerde can ve mal kaybının en aza indirilebilmesi amacıyla Afetlerde Sivil Savunma İcra Planı hazırlanmıştır. Elazığ Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü yangın kontrol ve önleme amacı ile; - -Günün 24 saati 3 vardiye halinde yangınlara, kazalara ve afetlere karşı hazır halde beklemekte. - Yangın ihbarı ile birlikte en kısa zamanda yangınlara müdahale ederek can ve mal kaybını önlemeye çalışır. - Yangınlara 8 adet Arazöz, 1- adet çok maksatlı 39 metre merdiven,1-adet çok maksatlı tam donanımlı arama ve kurtarma aracı olmak üzere merkezde konuşlandırılmıştır. - Yangının türüne göre su, köpük ve kuru kimyevi toz kullanılır. - Belirli zamanlarda okullarda, iş yerlerinde ve kamu kuruluşlarında yangın önleme ve söndürme gibi konularda halkımızı bilinçlendirmeye çalışır. - İşyeri açan vatandaşlarımıza yangın güvenliği ile ilgili teknik bilgi verilmektedir. - Yangınlara müdahalede ise ekipler yangın yerine gittiğinde önce yangının yayılmasına engel olurlar, daha sonra söndürme ve soğutma yaparak zararın asgariye inmesi sağlanır. P.3.3. İlk Yardım Servisleri Millî Savunma Bakanlığı hariç olmak üzere acil sağlık hizmeti sunan ve bu hizmetin sunulması ile ilgili olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarını, özel hukuk tüzel kişilerini ve gerçek kişileri ve bunlar tarafından kurulan sağlık kurum ve kuruluşlarını ve bunların hizmetle ilgili olan bütün faaliyetlerini kapsar. Merkez: Acil sağlık çağrılarının karşılandığı ve ambulansların sevk ve idare edildiği komuta kontrol merkezini, İstasyon: Acil çağrılara olay yerinde ve nakil sırasında sağlık hizmeti vermek üzere ambulans ve ekiplerin bulunduğu birimleri Acil Sağlık Hizmetleri: Acil hastalık ve yaralanma hallerinde, konusunda özel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç ve gereç desteği ile olay yerinde, nakil sırasında, sağlık kurum ve kuruluşlarında sunulan tüm sağlık hizmetlerini, Acil Yardım: Acil sağlık hizmetleri konusunda özel eğitim görmüş ekipler tarafından, tıbbî araç ve gereç desteği ile olay yerinde ve hastaneye nakil sırasında verilen hizmetlerin bütününü İlkyardım: Herhangi bir kaza yada yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda sağlık görevlilerinin tıbbi yardımı sağlanıncaya kadar hayatın kurtarılması yada durumun daha kötüye gitmesini önleyebilmek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamaları, Acil Tedavi: Hastaneler ile diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında acil tıbbî tedaviye ihtiyacı olanlara sunulan hizmetlerin bütününü Olağandışı Durum: Aniden oluşan ve büyük zararlara yol açan doğal afetler ile teknolojik afetlerin ve büyük çapta gerçekleşen kitlesel kazaların bütününü Ekip: Hastaya veya yaralıya gerekli tıbbi müdahalede bulunmak, olay yerinde gerekli tedbirleri almak üzere görevlendirilen; acil sağlık hizmetleri konusunda eğitim almış sağlık personeli ile şoförü, İl Ambulans Servisi: İldeki tüm ambulans hizmetlerini koordine eden, Bakanlık ve kendisine bağlı diğer ambulanslarla hizmeti sunan başhekimlik, merkez ve istasyonlardan oluşan kuruluşu, 308

314 Ambulans ve acil bakım teknikeri (AABT): Üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ndaki 2 yıllık ambulans ve acil bakım teknikerliği programlarından mezun olmuş kişileri, Acil tıp teknisyeni (ATT): Sağlık meslek liselerinin acil tıp teknisyenliği bölümlerinden mezun olmuş kişileri, Tıbbi danışman: Komuta kontrol merkezinde çalışan acil hekimliği sertifika programını tamamlamış hekim veya merkez tarafından yönlendirilen ilgili branştaki uzman hekimi, ifade eder. Acil sağlık hizmetlerinin ülke genelinde sunulabilmesi için, kesintisiz olarak, bir ekip anlayışı içinde yürütülmesi ve kısa zamanda ulaşılabilir olması esastır. Acil sağlık hizmetlerinin bu esaslara göre Bakanlığın koordinasyonunda kamu veya özel bütün kurum ve kuruluşların iştiraki ile tek merkezden yönetilmesini sağlamak maksadıyla, hizmetin yürütülmesi için acil sağlık hizmetleri teşkil olunmuştur. İstasyonlar; Acil sağlık hizmeti sunmak ve tıbbi müdahalede bulunmak amacıyla, bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinde belirtilen kriterler dikkate alınarak yapılan incelemeler sonucunda müdürlüğün teklifi ve valiliğin onayı ile kurulan birimlerdir. Ancak lüzumu halinde il sınırları dışında da valiliklerin teklifi ve Bakanlığın onayı ile istasyon açılabilir. İstasyonlar verdikleri hizmete göre üç tipte kurulabilir. Bunlar A Tipi İstasyon: 24 saat kesintisiz sadece ambulans hizmeti verilen, ihtiyaca göre birden fazla ekip ve ambulans bulundurulan, idari ve özlük hakları bakımından başhekimliğe bağlı ve kadrolu personeli olan istasyonlardır. (A) tipi istasyonların açılış ve kapanış işlemleri Bakanlığın onayı ile gerçekleştirilir. Bu istasyonlar; 1- Ekip içerisinde hekim bulunanlar (A1) tipi istasyon, 2- Ekip içerisinde hekim bulunmayanlar ise (A2) tipi istasyon olarak adlandırılır. B Tipi İstasyon: Birinci, ikinci ve üçüncü basamak resmi sağlık kurum ve kuruluşları ile entegre olarak kesintisiz ambulans ve acil servis hizmeti verilen, kadrosu ve özlük hakları bakımından bünyesinde bulunduğu kuruma, ambulans hizmeti bakımından merkeze bağlı olan, ekip içerisinde hekim bulunan istasyonlardır. Bu istasyonlar; 1- Hastane acil servisi ile entegre olanlar (B1) tipi istasyon, 2- Birinci basamak sağlık kuruluşları ile entegre olanlar ise (B2) tipi istasyon olarak adlandırılır. C Tipi İstasyon: İhtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından başhekimliğe bağlı acil sağlık istasyonlarıdır. İstasyonlarda acil sağlık hizmetleri konusunda eğitim görmüş sağlık ekibi ile tıbbi donanımlı ambulanslar görev yapar. İstasyonlarda görev yapan personelin standart donanımları başhekimlik, iaşe, ibate ve güvenlikleri, içinde bulundukları kuruluşlar tarafından sağlanır. İstasyonda ambulans ve ambulansta görev yapan ekibe lojistik destek sağlamak amacıyla, en az üç oda, eğitim salonu, tuvalet, banyo, mutfak, malzeme deposu, ambulans garajı ile telefon, sabit telsiz ve gereken diğer malzeme bulunur. İstasyonların, Bakanlıkça bu hizmete özel inşa edilen ve yukarıda sayılan özellikleri taşıyan tesislerde faaliyet göstermesi esastır. Bakanlığa ait mevcut sabit sağlık tesislerinden, bu tesislerin de yeterli olmadığı durumlarda, diğer özel ve resmi kurum ve kuruluşlarına ait tesislerden de önceden izin almak kaydıyla yararlanılabilir. (B) tipi istasyonlarda çalışan personelin görev ve sorumlulukları ile idari hususlar Bakanlıkça çıkarılacak yönerge ile belirlenir. İstasyonun görevleri şunlardır: a- Merkezin yaptığı yönlendirmelere göre vermesi gereken hizmeti, Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara uygun olarak yerine getirmek, 309

315 b- İstasyona doğrudan yapılan çağrıları merkezin değerlendirmesine sunarak, verilecek talimata göre davranmak, c- Hizmet ile ilgili kayıtları tutmak, d- Hizmet için gerekli bütün araç, gereç ve taşıtları kullanıma hazır bulundurmak ve gerekli bakım, onarım ihtiyacını anında merkeze bildirmek, e- Merkezin verdiği diğer görevleri yerine getirmek. İlimizdeki Acil ve İlkyardım İstasyonlarının Yeri ve Tipleri: 1 Nolu Ashi(Şoförler Cemiyeti) İstasyon caddesinde şoförler cemiyeti binasın da hizmet vermektedir A1 tipi istasyondur. 2 Nolu Ashi (Adli tabiplik) Elazığ eğitim ve araştırma hastanesi altında eski adli tabiplik binası yerinde hizmet vermektedir.a1 tipi istasyondur. 3 Nolu Ashi ( Gümüşkavak) Sağlık OcağıEski Diş Hastanesi Binasıiçinde hizmet vermektedir. A 1 Tipi İstasyondur. 4 Nolu Ashi (Karaali) Karaali Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. A1 tipi istasyondur. 5 Nolu Ashi (Cumhuriyet) Akgün otel alt tarafı Sağlık Müdürlüğü Eğitim Sağlık Ocağı Binası İçinde Hizmet vermektedir. A 1 Tipi İstasyonudur. Maden 1 Nolu Ashi (Gezin) Gezin Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. A2 tipi istasyondur. Maden 2 Nolu Ashi Maden Devlet Hastanesi binası içinde hizmet vermektedir. B Tipi istasyondur. Kovancılar 1 Nolu Ashi (Yarımca) Yarımca Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. A2 tipi istasyondur. Sivrice Ashi Sivrice Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. Palu Ashi Palu Devlet Hastanesi binası içinde hizmet vermektedir. B1 tipi istasyondur. Baskil Ashi Baskil Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. Karakoçan Ashi Karakoçan Devlet Hastanesi Binası içinde hizmet vermektedir.b tipi istasyondur. Ağın Ashi Ağın Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. Arıcak Ashi Arıcak Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. Alacakaya Ashi Alacakaya Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. Keban Ashi Keban Sağlık Ocağı binası içinde hizmet vermektedir. B tipi istasyondur. P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı İlimizde deprem, heyelan, Çığ, kaya düşmesi ve su baskım gibi afetlerden sonra yapılan hasar tespit çalışmalan sonucu hak sahibi kabul edilen afetzedelerin yeniden iskanı için öncelikle afetin olduğu bölgede yer seçimi çalışmalan yapılmakta, uygun yer olmaması halinde bağlı olduğu ilçe merkezinde ya da il merkezinde uygun alanlar tespit edilerek iskan edilmektedir yılında Bingöl' de meydana gelen deprem İlimiz Karakoçan, Kovancılar ve Palu İlçelerinde de hissedilmiş ve ağır hasar gören 310 konut için iskan çalışmalan yapılarak, konutlar muhtelif yerlerde yapılmış ve aileler yerleştirilmiştir. Ayrıca 2004 yılında İlimiz Sivrice İlçesinde meydana gelen deprem sonrası yapılan hasar tespitlerinde 471 konutun ağır hasarlı olduğu tespit edilmiş olup, bir kısım afet konutlanmn yapımına başlanmış, bir kısım da ise yeniden iskan amacıyla yer seçimi çalışmalanna devam edilmektedir. İlimizde, Afetzedelere ve mülteciler iskânı için İlimizin doğusunda Mehmetçik ormanı içerisinde çadır kent alt yapısı hazırlanmıştır. Çadırlar Güneydoğu Anadolu Bölge Afet müdahale ve Lojistik merkezi tarafından temin edilecektir. 310

316 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı için Alınan Tedbirler Zehirli maddelerin sınırlararası taşınımı için alınan tedbir yoktur. P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar Müdürlüğümüz ( Afet İşleri Şube Müdürlüğü ) İlimizde olası büyük bir afete hazırlık kapsamında, bütün kurumlarla koordineli olarak çalışmakta ve iı Afet Acil Yardım Planı hazırlamaktadır. Bu plan her yıl güncellenerek Valiliğimiz ve Bakanlığımız onayına sunulmaktadır. Bu planda genel hayata etkili büyük çapta olası bir afet sonrası İlimizde yapılacak çalışmalar yer alm~ bu amaçla bütün kurumlardaki araç-gereç, personel listeleri hazırlanarak kriz merkezi, haberleşme, ulaşım, kurtarma ve yıkıntıları kaldırma, ilk yardım ve sağlık hizmetleri, ön hasar tespit ve geçici iskan hizmetleri, güvenlik, satınalma-kiralama-el koyme-dağıtım, tarım, elektrik komisyonu, su ve kanalizasyon hizmet grupları ve bu hizmet gruplarında görevalacak araç ve şöfôrler önceden planlanmaktadır. İlimizde meydana gelen/gelebilecek küçük çaplı afetlerde ( heyelan,çığ ) ise alınan önlemler ve afet sonrası yapılan çalışmalar yukarıda belirtilmiştir. P. AFETLER - KAYNAKÇA - İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü - Meteoroloji Genel Müdürlüğü - Sivil Savunma Müdürlüğü - İl SağlıkMüdürlüğü - Elazığ Belediye Başkanlığı 311

317 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı I. Basamak Sağlık Kurumları: I. Basamak sağlık kuruluşu olarak ilimizde 11 Toplum Sağlığı Merkezi, 71 Aile Sağlığı Merkezi, 166 Aile Hekimliği Birimi, 39 u faal olmak üzere toplam 73 Sağlık Evi, 1 Verem Savaş Dispanseri, 1 AÇS-AP Merkezi hizmet vermektedir. Bunların yanında 1 Halk Sağlığı Laboratuarı, 1 Sağlık Eğitim Merkezi ve Sosyal Tesis bulunmaktadır. II. Ve III. Basamak Sağlık Kurumları: İlimizde 1 Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 1 Üniversite Hastanesi, 1 i merkezde 4 ü ise ilçelerde olmak üzere 5 Devlet Hastanesi, 1 Asker Hastanesi, 1 Dal Hastanesi, ve 1 Dal Merkezi bulunmaktadır. Bunların yanında 2 Tıp Merkezi sağlık hizmeti vermektedir. Tablo R.1:İlimizdeki Hastaneler ve Sağlık Tesisleri Hastaneler Yatak Sayısı Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi 664 Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi 510 Harput Devlet Hastanesi 317 Karakoçan Devlet Hastanesi 40 Kovancılar Devlet Hastanesi 54 Maden Devlet Hastanesi 25 Palu Devlet Hastanesi 25 Fırat Üniversitesi Hastanesi 907 Özel Hayat Hastanesi 54 Özel Medical Park Hastanesi 91 Özel Doğu Anadolu Hastanesi 39 Özel Damla Hastanesi 198 Elazığ Asker Hastanesi 100 Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) Tablo R.2: Elazığ İli Özel Sağlık Kuruluşları Kuruluş Sayısı Tıp Merkezi 2 Dal Merkezi 9 Poliklinikler 3 Görüntüleme Merkezileri 4 Teşhis Merkezileri 2 Tıbbi Laboratuvarlar 1 Sağlık Kabinleri 15 Güzellik Merkezleri 2 Muayenehaneler 29 Diş Hekimi Muayenehanesi 53 Optikçiler 26 Özel Hastaneler 2 Diyaliz Merkezleri 3 Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) 312

318 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar Tablo R.3:Elazığ İlinde Yıllara Göre Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Hastalıklar Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Kızamık (Olası Vaka) Kanlı İshal Paratifo A.B Hepatit A Hepatit B Kuduz Şüpheli Isırık Menenjit Tüberküloz Sıtma Lepra Sifiliz Brucella Şarbon Kabakulak TOPLAM Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) R İçme, Kullanma ve Sulama Suları İl genelinde, İl Merkezi, İlçe ve Beldeler ile köylerde bulunan şebekelere içme suyu temin edilen kaynak adedi 717 olup, 645 adet su deposu mevcuttur. Depoların toplam kapasitesi m³, tüketilen su miktarı yıllık m³ tür. Şebekelerdeki suların iletildiği borular çelik, plastik ve asbest borulardan oluşmaktadır. Büyük çoğunluğu plastik olan borular, İl Merkezinde yaklaşık 150 km. çelik boru, 726 km. plastik boru ve 300 km. asbest borudan oluşmaktadır. Tablo R.4:Suların özellikleri Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) İçme Kullanma (Şebeke) Kaynak Kuyu Nehir, Dere Su Havuzu, Rezervuar Göl, Deniz Toplam Sayısı Kimyasal Fiziksel Bakteriyolojik Klor Örnek Sayısı Uygun Değil Örnek Sayısı Uygun Değil Örnek Sayısı Uygun Değil Klorlama Kontrol Sayısı Yeterli Yetersiz Islah Edilenler

319 Tablo R.5: 2011 Yılı Kontrol İzlemesi Sonuçları Yerleşim Kontrol İzlemesi Uygun Kontrol İzlemesi Uygunsuz Kontrol İzlemesi Uygunsuz (%) Agın ,48 Alacakaya ,86 Arıcak ,77 Baskıl ,61 Karakoçan ,06 Keban ,08 Kovancılar ,52 Maden ,66 Merkez ,5 Palu ,48 Sıvrıce ,46 Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) Tablo R.6: 2011 Yılı Denetim İzlemesi Sonuçları Yerleşim Denetim Denetim İzlemesi Denetim İzlemesi İzlemesi Uygun Uygunsuz Uygnsuz (%) Agın ,5 Alacakaya ,43 Arıcak ,13 Baskıl ,17 Karakoçan ,54 Keban ,39 Kovancılar ,78 Maden ,78 Merkez ,9 Palu Sıvrıce Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) Tablo R.7: 2011 Yılı Bakiye Klor Ölçümleri Yerleşim Toplam Yeterlı Yetersız Yetersizlik (%) Agın ,09 Alacakaya ,33 Arıcak ,91 Baskıl ,03 Karakoçan ,62 Keban ,02 Kovancılar ,11 Maden ,4 Merkez ,74 Palu ,84 Sıvrıce ,73 Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) 314

320 Tablo R.8: Kaynak, Şebeke ve Depo Sayıları Yerleşim Adı Sebeke Toplam Kaynak Toplam Depo Toplam Agın Alacakaya Arıcak Baskıl Karakoçan Keban Kovancılar Maden Merkez Palu Sıvrıce Toplam Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) YÜZME HAVUZLARI: İlimiz Merkezde 6, Kovancılar ilçesinde 2, Karakoçan ilçesinde 1, Sivrice ilçesinde 2 tane olmak üzere toplam 11 tane yüzme havuzu bulunmaktadır. Bu havuzlardan yüzme sezonlarında aylık olarak numuneler alınmakta ve denetimleri yapılmaktadır. R Denizler İlimizin Konumu gereği denizlerle ilgisi bulunmamaktadır. R Zoonoz Hastalıklar İnsanlardan hayvanlara hayvanlardan insanlara geçe bilen hastalıklara zoonoz hastalıklar denir. Günümüzde insan ve hayvanları ilgilendiren 200 kadar zoonoz hastalık bildirilmiştir. Zoonoz hastalıkların halk sağlığına olumsuz etkileri yanında, hayvan verim kayıpları ve ölümleri nedeni ile ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Zoonozların bulaşması 2 gurupta belirtilir: 1- Zooantroponozlar : Çeşitli hayvan ve hayvansal ürünler insanlar için bulaşmakaynağıoluşturur örneğin salmonella, brucella hastalığı. 2- Antropozoonozlar : Hastalığın bulaşma kaynağı insanlardır ve hayvanlara bulaştırırlar. Örneğin insan tenyasının larvaları sığırlarda cisticerkozis neden olurlar. Yaşadığımız dünyada hayvanlarla olan direk temas ve hayvansal gıdaların tüketilmesi nedeni ile zoonoz hastalıklara yakalanmak her zaman mümkündür. Ancak gerekli tedbirler alındığında hastalanma riski en aza indirilir. Bu tedbirlerden bazılarını sıralayacak olursak :, 1- Kaçak kesim olduğu bilinen etlerin tüketilmemesi. 2- Evcil kedi ve köpeklere çiğ sakatat ve çiğ et verilmemesi. 3- Hayvan elerinin temiz iyi muhafaza edilmiş ve görünümü güzel etlerden alınması. 4- Çiğ et tüketimi olmamalı. 5- Süt ve süt mamullerinin tüketiminde çiğ kullanma olmamalı, pastörüzasyonu olmadan tüketime müsaade edilmemeli. 6- Hayvanlarla direk temas olduğunda temizlik ve dezenfeksiyona önem verilmeli. 7- Evlerimizde kedi- köpek besleme durumu varsa yılda en az Veteriner kontrolünden geçirilmeli. *Brusellozis *Tenyalar *B.C.E. (Deli Dana Hastalığı) *Anhrak (Şarbon) *Trichinosis *Kisthidatik 315

321 *Kuduz Hastalığı *Ruam *Tüberkülozis(Verem) *Listeriozis *Kene Sıtması Hastalığı (Theileriosis) *Leptosipirozis *Şap *Toksoplazmozis *Mastitis R.1.3. Gıda Hijyeni 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunlarının verdiği yetkiyle gıda üreten işyerlerinin tescil, sertifikasyon ve denetimi ile gıda satış ve toplu tüketim yerlerinin denetimi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının taşra teşkilatı olarak, İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Gıda ve Yem Şube Müdürlüğü gıda denetim ekipleri tarafından yapılmaktadır sayılı Kanuna istinaden çıkarılan mevzuat çerçevesinde gıda üretim, satış ve toplu tüketim işyerleri ile bu yerlerde üretilen, satılan tüm gıda maddelerinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin birincil üretim aşaması dahil olmak üzere üretim ve tüketim zincirinin tüm aşamalarında piyasa gözetimi ve denetimi yapılarak işletmelere İşletme Kayıt Belgesi verilmektedir. Ayrıca gıda üreten tüm işyerlerinin kayıt ve onay işlemleri yapılmaktadır İlimizde gıda üreten işletme ile gıda satış ve toplu tüketim işletmeleri 2011 yılı içerisinde İl Yıllık Denetim Programına göre toplam 3127 denetim gerçekleştirilmiştir. Bu denetimlerde gıda güvenliği çerçevesinde İl Müdürlüğümüze yapılan ihbar, şikayetlere istinaden veya rutin denetimlerde gıda üreten işletme ile gıda satış ve toplu tüketim işletmelerinden toplam 80 adet numune alınarak, istenen analizin niteliğine göre ( ilgili gıdanın tebliğ ve/veya standardında belirtilen mikrobiyolojik, kimyasal, bakteriyolojik, toksikolojık kriterler) ilgili Gıda Kontrol Laboratuvarlarına gönderilmiştir. Bu numunelerden 2011 yılı sonu itibariyle 3 adet numune sonucu olumsuz gelmiştir. Gelen analiz sonuçları ilgili tebliğ ve standartlara göre değerlendirilmiştir. Bunun sonucunda analiz sonucu T.G.K. Bal Tebliğine göre uygun çıkmayan 1 adet bal üretim yerine ve satış yerinden alınan yumurtanın T.G.K. Yumurta ve Yumurta Ürünleri Tebliğine olumsuzluk üretim yerinden kaynaklandığı için üretim yerine 5996 sayılı Kanun kapsamında İdari Para Cezası uygulanmıştır. Ayrıca 1 adet toplu tüketim yerinden alınan balın T.G.K. Bal Tebliğine uygun olmaması nedeniyle ürünün üretim yeri başka ilde olduğu için olumsuzluk ilgili İl Müdürlüğüne bildirilmiştir. İlgili İl Müdürlüğü tarafından bal üretim yerine 5996 sayılı Kanun kapsamında İdari Para Cezası uygulanmıştır yılı Bakanlık Gıda Kontrol Planı gereği Süt ve Süt Ürünleri Denetim Programı içerisinde Beyaz Peynirde Mikrobiyolojik Denetim kapsamında toplam 12 adet, Peynirde Nişasta Aranması kapsamında 12 adet, Süt Ürünlerinde (Peynir, Tereyağı veya Yoğurt) Bitkisel Yağ Aranması kapsamında 24 adet, Isıl İşlem Görmüş Sütte Aflatoksin M1 Aranması kapsamında toplam 12 adet, Kırmızı Et ve Kırmızı Et Ürünleri Denetim Programı içerisinde Kırmızı Et Ürünlerinde Kanatlı Eti Aranması kapsamında 24 adet, Un ve Unlu Mamuller Denetim Programı içerinde Ekmekte Mikrobiyolojik Analiz kapsamında 6 adet, Şeker ve Şekerli Mamuller Denetim Programı içerisinde Şeker veya Şekerlemelerde (Lokum, Akide şekeri vb.) Boya Miktarı Tespiti kapsamında 24 adet, Bal Denetim Programı içerisinde Balda Taklit, Tağşişin Tespitine Yönelik (Diğer Analizler) kapsamında 12 adet, Pekmez Denetim Programı içerinde Üzüm Pekmezinde Taklit, Tağşişin Tespitine Yönelik (ph, Toplam Kül, HMF) kapsamında 12 adet, Kuru Meyve ve Kuru Meyve Ürünleri Denetim Programı içerisinde Kuru Kayısıda Kükürt dioksit (SO2) Aranması kapsamında 10 adet, Bitkisel Yağlar ve Margarin Denetim Programı içerisinde Sıvı Yağlarda Taklit, Tağşişin Tespitine yönelik olarak Zeytinyağından 24 adet, ayçiçeği yağından 12 adet,mısır yağından 12 adet, Baharat Denetim Programı içerisinde Kırmızı toz veya Pul Biberde Sudan Boyası Aranması kapsamında 12 adet, Tuz Denetim 316

322 Programı içerinde Tuzda İyot (Potasyum İyodat Şeklinde) Tespiti kapsamında 24 adet, Yumurta ve Yumurta Ürünleri Denetim Programı içerisinde A Sınıfı Yumurtalarda Hava Boşluğu Kontrolü Denetim Programı kapsamında 12 adet, Bitkisel Ürünler Denetim Programı içerisinde Bitkisel Ürünlerde Pestisit kapsamında armuttan 4 adet, çilekten 4 adet, domatesten 4 adet, hıyardan 4 adet, kirazdan 2 adet, üzümden 14 adet,yumurta ve Yumurta Ürünleri İzleme Programı içerisinde Yumurtada Selenyum kapsamında 24 adet olmak üzere toplam 300 adet numune gıda üretim,satış ve toplu tüketim yerlerinden alınarak ilgili Gıda Kontrol Laboratuvarlarına analiz edilmek üzere gönderilmiştir.analiz sonuçları ilgili tebliğlere göre değerlendirilmiş ve 1 adet UHT süt (Çiğ Süt ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği), 1 adet kuru kayısı (Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışında Kalan Gıda Katkı Maddeleri Tebliği) ve 2 adet tuz (Tuz Tebliği) numuneleri ilgili tebliğlere göre toplam 4 adet numune uygun gelmemiştir. Uygun olmayan numunelerin üretildiği illerin İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerine olumsuzluklar resmi yazı ile bildirilmiştir. İlgili İl Müdürlükleri tarafından analiz sonuçları olumsuz olan işletmelere 5996 sayılı Kanun kapsamında İdari Para Cezası uygulanmıştır yılı Kalıntı İzleme Programı gereği et, süt, su ürünleri ve balda olmak üzere toplam 41 adet numune alınmıştır ve numuneler analiz edilmek üzere Ankara ve İzmir Gıda Kontrol Laboratuvarları, Elazığ, Bornova, Etlik ve Pendik Veteriner Kontrol Araştırma Enstitülerine ve TUBİTAK a gönderilmiştir. Bu numuneler ile ilgili olarak analiz sonuçları değerlendirilmiştir. 1 adet kanatlı etinden alınan numune 2011 Kalıntı İzleme Planında belirtilen limitlere uygun çıkmamıştır Kalıntı İzleme Planı gereğince bu işletmede ürünün orjininden geri izleme amaçlı numune alınmıştır. Analiz sonuçları belirlenen maksimum kalıntı limitlerine uygun çıkmıştır. R.1.4. Aşı Çalışmaları Aşı Çalışmaları Bazı Hastaneler, Verem Savaş Dispanserleri, APL Merkezi ve Ana Çoçuk Sağlığı ile Sağlık Ocaklarında yapılmaktadır. Bu konuda personel ve ekipman sıkıntısı çekilmemektedir. HEP-B : Hepatit B Aşısı DaBT-İPA-Hib : Difteri, Aselüler boğmaca, Tetanoz, İnaktif Polio Hemofilus İnfluenza tip B aşısı (Beşli Karma Aşı) BCG : Bacille Calmette-Guerin (Verem Aşısı) KKK : Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Aşısı Tablo R.9: Yıllara Göre Aşı Oranları DBT 1 * DBT 2 * DBT 3 * BCG HEP HEP HEP KKK Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) 317

323 Grafik-R.1: 2011 Yılı Aşı Oranları (%) R.1.5. Bebek Ölümleri Grafik-R.2: Yıllara Göre Bebek Ölüm Sayıları Tablo R.10:Aile Planlaması için yapılan çalışmalar Uygulanan Yöntem Kişi Sayısı Hap Dağıtılan Kişi Sayısı Kondom Dağıtılan Kişi Sayısı Enjeksiyon Uygulanan Kişi Sayısı Ria Uygulanan Kişi Sayısı Tüp Ligasyon Uygulanan Kişi Sayısı 217 Kaynak:Halk Sağlığı Müdürlüğü(2011) 318

324 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri "C. Hava (Atmosfer ve İklim)" başlığı altında ayrıntılı bilgi verilmiştir. R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri D. Su başlığı altında incelenmiştir. R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri "N. Atıklar" başlığı altında bahsedilen konuyla ilgili ayrıntılı bilgi verilmiştir. R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri "O. Gürültü ve Titreşim" başlığı altında ayrıntılı bilgi verilmiştir. R.2.5 Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri "H. Tarım ve Hayvancılık" başlığı altında konuyla ilgili bilgi verilmiştir. R.2.6. Iyonize Radyasyondan Korunma P.2.1.Radyoaktif Maddeler başlığı altında açıklanmıştır. R.2.7. Baz istasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Konu hakkında bilgi elimize ulaşmamıştır. R. SAĞLIK VE ÇEVRE - KAYNAKÇA - Halk Sağlığı Müdürlüğü - Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 319

325 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri İl müdürlüğümüz ÇED Planlama Şube Müdürlüğü ve Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü koordinasyonunda yapılmakta olan, Çevre ve Orman Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında 1999 yılında imzalanan daha sonra Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesi olarak devam eden Çevre Eğitimi çalışmaları eğitim ve öğretim yılının başlamasıyla beraber İl Milli Eğitim Müdürlüğünden İlimizdeki İlk Öğretim okullarının isim adres telefon numaraları bilgileri içeren liste alınarak, İl Müdürlüğümüz Çevre Eğitimi Birimi görevlileri tarafından Merkez ve bütün ilçeleri ve köy okullarını kapsayan eğitimler verilmiştir. Eğitimde, Çevre Bilinci, Erozyon nedir ve Ağaçlandırmanın önemi, Geri Dönüşüm, Atık yağlar, Atık lastikler, Küresel ısınma, Trafik ve gürültü Kirliliği, Suyun Önemi vs. konularında hazırlanmış ppt sunumlar, video filmler kullanılarak 100 okulda bilgilendirme yapılmıştır. Ayrıca, Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesi eğitim öğretim yılında, 5 pilot okulda, Müdürlüğümüz koordinatörlüğünde, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Elazığ Belediye Başkanlığı, Fırat Üniversitesi, ETSO, MÜSİAD ve Coca-Cola nın katkılarıyla uygulamalı olarak yürütülmüştür. Bu kapsamda; Geri kazanılabilir atıkların ayrı ayrı toplanmasını sağlamak üzere okullara geri dönüşüm kutuları yerleştirilmiş, okulların bahçelerinde ağaçlandırma çalışmaları yapılmış, okul dış duvarlarında ve iç mekanlarında öğrencilerin katılımıyla resimlendirme çalışmaları yapılmış ve çevre köşeleri oluşturulmuştur. Proje ile Okulda Uygulamalı Çevre Eğitim Projesi (UÇEP) nde çalışacak bir ekip oluşturarak yıl boyunca ekip halinde yararlı ve etkili çalışmalar yapılması ( atık plastik ve kağıt toplanması, atık pil toplanması, okuldaki ağaçlandırma çalışmalarına katılım ve oluşturulan alanların korunması, okuldaki boyama çalışmalarına katılım, proje panosunun kullanımı vb. ), yapılacak çeşitli etkinliklerle çevre konularına dikkat çekilmesi ve okuldaki öğrenciler, tüm okul çalışanları ve aileler ile çevre konusunda araştırılan konuların paylaşılması amaçlanmıştır. Bakanlığımızla Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığı arasında yapılan Uygulamalı Din Görevlileri Eğitim Programı dahilinde, Harput Diyanet Eğitim Merkezi Müdürlüğünün talebi doğrultusunda yarım gün Çevre Eğitimi ve Çevre Bilinci konularında öğretim dönemlerinde toplam 2 defa görevlendirilen eğitmenler tarafından Çevre Eğitimi verilmiştir. S.2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları İlimizde Çevre ile ilgili vakıf bulunmamaktadır. S.2.2. Çevre Dernekleri Derneğin Adı :Elazığ Yeni Tabii Güzellikleri ve Çevreyi Koruma Derneği Kütük Numarası : Kuruluş Tarihi : Başkanı :Mesut Yaman İrtibat Telefon : Adresi :Gazi Caddesi Thk İş Hanı Kat:7 Elazığ Kuruluş Amacı :Dernek Elazığ ili ve çevresinin tabi güzelliklerini korumak, ağaçlandırma çalışmalarına katılmak ve halkı teşvik etmek, çevre sağlığı ile ilgili çalışmalara yardımcı olmak, tabi güzellikleri ve tarihi eserleri bozucu hallere mani olmak ve yetkili makamlara bildirmek, bu konuda çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlara destek vermek amacıyla kurulmuştur. 320

326 Çevre Eğitimine Yönelik Faaliyetler: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimine yönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır. Derneğin Adı : Elazığ Hazar Gölü Ve Çevresini Koruma Derneği Kütük Numarası : Kuruluş Tarihi : Başkan : Sedat Demirtaş İrtibat Telefonu : Adresi : Vali Fahribey Cad. 22 ler İş Hanı Kat:3 No:94 Elazığ Kuruluş Amacı : İlimizin en gözde turizm alanı olan Hazar gölü ve çevresini her türlü kirlenmelere karşı korumak, gelecek kuşaklara doğal yapısı bozulmamış bir Hazar gölü bırakma konusunda çaba harcamak, eğitim, sosyal ve kültürel çalışmalar yapmak, Turizm potansiyelini artırmak ve tanıtım faaliyetlerine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. Çevre Eğitimine Yönelik Faaliyetler : Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimine yönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır. Derneğin Adı : Kavakpınar Çevre Kültür Ve Dayanışma Derneği Kütük Numarası : Kuruluş Tarihi : Başkanı : Kenan Boydak İrtibat Telefonu : Adresi : Kavakpınar Köyü Merkez Elazığ Kuruluş Amacı :Kavakpınar Köyünde mevcut bulunan müşterek doğal ve sosyal değerlerin güvence altına alınarak iyileştirilmesi için; sağlık, spor, çevre koruma, ekonomik kalkınma, sosyal ve kültürel konularda toplumun bilincini artırmak ve dayanışmasını sağlamak amacı ile kurulmuştur. Çevre Eğitimine Yönelik Faaliyetler : Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimine yönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır. Derneğin Adı : Elazığ Eğitim Ve Çevre Derneği Kütük Numarası : Kuruluş Tarihi : Başkanı : İbrahim Uçucu İrtibat Telefonu : Adresi : Rızaiye Mahallesi Şht. Bnb. Sabri Sk. No:20/1 Elazığ Kuruluş Amacı : Dernek, insanların;milli, manevi, ahlaki değerlere bağlı, çevreye duyarlı, bedenen ve ruhen sağlıklı ve zinde, eğitimli, kültürlü, görgülü ve hizmet üreten, ülkesini milletini seven, olayları gerçek boyutları ile kavrayıp olumlu yöne yönlendirebilecek analitik ve kritik düşünme yeteneğini edinmiş kişiler olarak yetişmesine katkıda bulunarak, böyle fertlerin oluşturduğu mutlu ve huzurlu bir toplum oluşmasını sağlamak amacı ile kurulmuştur. Çevre Eğitimine Yönelik Faaliyetler : Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimine yönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır. 321

327 Derneğin Adı : Anadolu Kalkınma Ve Eğitim Derneği Kütük Numarası : Kuruluş Tarihi : Başkanı : Osman Akarçay İrtibat Telefonu : Adresi : Rızaiye Mah. Hacı Hulusi Efendi Sk. No:23 Elazığ S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar İlimiz merkezinde ve ilçelerimiz dahilinde çevreyle ilgili federasyon bulunmamaktadır. S.ÇEVRE EĞİTİMİ - KAYNAKÇA - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü - Vakıflar Genel Müdürlüğü Malatya Bölge Müdürlüğü - İl Dernekler Müdürlüğü 322

328 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA Çevre yönetimi; optimal kaynak kullanımını çevresel zararların minimize edilmesini, insan ihtiyaçları ve doğal kaynaklar arasındaki dengeyi sağlar ve yönlendirir. Uygulama, değerlendirme ve planlama yaklaşımlarını içinde bulunduran çevre yönetimi, orta ve uzun vadeli çevre stratejilerinin gerçekçi ve tutarlı olmasını sağlar. Çevre yönetimi, temelde insan ve doğa ilişkilerini, gelişimini nüfus artışı, ekonomik büyüme, enerji kullanımı, yaşam standardı, eğitim ve kaynaklar gibi dinamik parametrelerin etkileşimlerini ve bu konulardaki bilgileri geniş bir düşünce çerçevesinde bir arada ele alıp, bir ülkenin mevcut potansiyelinin den yola çıkarak orta ve uzun vadede gerçekçi ve sağlıklı çevre politikalarının izlenmesi için stratejilerle birlikte bir çatı oluşturur. Böyle bir çatı oluştururken en önemli girdiyi Çevre Durum Raporları oluşturur. Sürdürülebilir kalkınma içerisinde ekonomik büyüme ve ekolojik dengenin bir birileriyle uyumlu ve dengeli bir biçimde çalışması sağlıklı ve dinamik çevre durum raporlarının varlığıyla sıkı ilişkilidir. Çevre yönetiminde, insan faaliyetlerinin çevreye olan istenmeyen etkilerini önlemek düşüncesi optimal kaynak kullanımı ve çevresel zararların minimize edilmesi, kaynak-etki zincirinin parçalarını oluşturur. Çevre problemlerinin, birbirinden ayrılmış sorunlar olmadığı, bunların birbiriyle karşılıklı ilişki içerisinde oldukları göz ardı edilmeden bütün konular çevre yönetimi çerçevesinde birlikte değerlendirilmelidir. T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi İlimizde, sanayinin gelişmemiş olması ve endüstriyel tesislerin az olması nedeni ile sanayi ve endüstriden kaynaklanan kirlilik tehlikeli olacak boyutlara ulaşmamıştır. T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması Geliştirilmesi İlimizde, endüstriyel tesislerin az olması doğal kaynakların tüketiminin de az olmasını gerektirmektedir. Ancak kaynak tüketimi hakkında yapılan bir çalışma mevcut değildir. Yeni kurulacak tesislerde ÇED uygulanacağından, doğal kaynakların ekolojik dengeler esas alınarak verimli kullanımı korunması ve geliştirilmesi sağlanacaktır. T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması Ekonomik ve sosyal faaliyetlerin çevre üzerinde olumsuz etki bırakmaması için Yönetmelikler çerçevesinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu anlamda; yeni oluşturulacak faaliyetlerde ÇED Yönetmeliği gereği; çevreye olası olumsuz etkilerin belirlenerek bu etkilerin en aza indirilmesi veya bu etkilerin ortadan kaldırılması sağlanmaktadır. Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma da göz önünde bulundurularak, ekonomik faaliyetlerin çevre ile uyumlu bir şekilde planlamasının yapılması, çevre ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi için İlgili Yönetmelik çerçevesinde Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulaması yapılmaktadır. T.4. Çevrenin İnsan - Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması Çevre kirliliği sosyal, teknolojik boyutlara sahiptir. Çevre kirliliği genellikle fiziksel ağırlıklı olarak ele alınmaktadır. Oysa insan-çevre etkileşiminin bir diğer yönü de psikolojik boyuttur. Günümüzde insan-çevre etkileşimine yeni bir boyut kazandırılarak görsel kirlenme kavramı ortaya çıkarılmıştır. Görsel kirlilik; çevresel tüm çirkinlikleri içine alan, özellikle kentlerdeki mimarlık 323

329 ve şehircilik eserlerinin insan ölçeğiyle uyumsuzluğundan, kentsel yeşil alanların standart ölçütlerin altında kalmasından, tarihi ve kültürel değerlerin korunamaması nedeniyle beton yığınları arasında kalmasından ve diğer çevreyle uyumsuzluk nedenlerinden kaynaklanmaktadır. T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması Konu ile ilgili bilgi elimize ulaşmamıştır. T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), belirli bir proje veya gelişmenin, çevre üzerindeki önemli etkilerinin belirlendiği bir süreçtir. Bu süreç, kendi başına bir karar verme süreci değildir; karar verme süreci ile birlikte gelişen ve onu destekleyen bir süreçtir. Yeni proje ve gelişmelerin çevreye olabilecek sürekli veya geçici potansiyel etkilerinin sosyal sonuçlarını ve alternatif çözümlerini de içine alacak şekilde analizi ve değerlendirilmesidir.çed'in amacı; ekonomik ve sosyal gelişmeye engel olmaksızın, çevre değerlerini ekonomik politikalar karşısında korumak, planlanan bir faaliyetin yol açabileceği bütün olumsuz çevresel etkilerin önceden tespit edilip, gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamaktır. ÇED in temel görevi, projelerle ve gelişmelerle ilgili karar vericilerin daha bütünsel, yani karara etkiyecek birden fazla faktörü göz önüne alır bir şekilde daha sağlıklı karar vermelerini sağlamak için, onlara projelerden kaynaklanabilecek çevresel etkileri net bir şekilde göstermektir. ÇED, projelerle ilgili bütün ilgili tarafların bir araya geldiği ve görüş, kaygı ve önerilerini ortaya koyabildikleri demokratik ve şeffaf bir süreçtir. İlgili taraflar bu süreç içerisinde ortaya koydukları teknik bilgi ve görüşlerle projenin en optimal şekilde gelişimine katkı sağlarlar. İyi işleyen bir ÇED sürecinin şeffaf tabiatı sayesinde, halka/diğer ilgili taraflara danışarak ve olabildiğince gerçekleştirilmesi istenen projeye ilişkin ve geniş çapta bilgi toplayarak, projenin uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek olası problemler, henüz projenin tasarım aşamasında çözülebilir veya hafifletilebilir. Bu yolla (bazen öngörülen) problemlerin pek çoğu, fiili uygulama başlamadan çözülmeye çalışılır ve böylelikle maliyetli zaman kaybı önlenmiş olur. Önerilen projeye getirilen çeşitli alternatiflerin ÇED çalışması kapsamında incelenmesi, çevresel faydaları arttırırken, proje sahibinin maliyetlerini azaltabilecek başka seçenekler de sunabilir. Halkın katılım süreci sayesinde, ilgili taraflar, proje sahibi ve kamu kurum kuruluşları arasında güven duygusu oluşturur ve katılımcı tabiatı sayesinde de ÇED süreci, o ülkenin genel demokratik sürecine katkıda bulunur. Faydalarını kısaca özetlemek gerekirse: - Tasarım aşamasında ortaya çıkabilecek olumsuz durumları önceden görerek etkisiz hale getirmesi için gerekli tedbirleri ortaya koyması, olumsuz etkilerin minimize edilmesini sağlaması - Proje sahibi için maliyet-azaltıcı seçenekler sunması, - Karar verme sürecine yönelik daha güvenilir, bütünsel ve işbirlikçi bir yaklaşım, demokrasiye katkı. Sonuç olarak; 1969 yılında ABD de yürürlüğe giren Ulusal Çevre Politikası Kanunu (National Environmental Policy Act) kapsamında dünya ile tanışan ve gerek ABD, gerek AB ülkeleri, gerekse diğer dünya ülkelerinde halen en etkin çevre yönetim aracı olarak yerini alan ve gün geçtikçe de bu yeri sağlamlaştıran ÇED, ülkemizde 7 Şubat 1993 tarihinden bu yana uygulanmaktadır. Türkiye de sağlam bir çevre yönetimi oluşturmanın esas temelini ÇED sürecinin yasal, kurumsal ve teknik altyapı açısından güçlendirilmesi teşkil etmektedir. 324

330 ÇED Raporu ve Süreci Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu, çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmelerin çevreye yapabileceği tüm olumsuz etkileri göz önünde bulundurularak, çevre kirlenmesine sebep olabilecek artık ve atıkların ne şekilde zararsız hale getirileceğini ve bu hususta alınacak tedbirleri belirten rapordur. ÇED Yönetmeliğine göre, ÇED Raporuna tabi kurum, kuruluş ve işletmeler özelliklerine göre iki gruba ayrılmıştır. Birinci grupta yönetmeliğin EK-1 listesinde yer alan veya Bakanlıkça "ÇED Gerekli"dir kararı verilen bir proje için özel bir formata göre hazırlanacak ÇED Raporu yer alır. İkinci grupta ise, yönetmeliğin EK-2 listesinde yer alan projelere ÇED uygulanmasının gerekli olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, proje sahibi, bir dilekçe ekinde Ek-IV e göre hazırlayacağı üç adet Proje tanıtım dosyası ve eklerinde yer alan bilgi belgelerin doğru olduğunu belirtir taahhüt yazısını ve imza sirkülerini Bakanlığa sunar. Bakanlık, proje için hazırlanan proje tanıtım dosyasını Ek- IV de yer alan kriterler çerçevesinde toplam yirmibeş işgünü içinde inceler. Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunması halinde bunların tamamlanmasını proje sahibinden ister. Bu süreç sonucunda ÇED Gerekli" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilir. ÇED gerekli değildir kararı alınan faaliyetler için 5 iş günü askıda ilan ve halkın bilgilendirilmesi yapılır ve 5 yıl içinde yatırıma başlanmalıdır. ÇED Raporu hazırlanması gerektiren faaliyetler için; Bakanlık, planlanan faaliyetin belirtilen yerde gerçekleştirilmesinin Mevzuat açısından uygun olup olmadığına, ilgili kamu kurum ve kuruluşlar nezdinde yapacağı araştırma sonucunda karar verir. EK-1 listesinde yer alan faaliyetler için proje tanıtım dosyasının uygunluğu, halkın katılımıyla oluşturulan özel format yatırımcıya verilir ve bunun sonucunda hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulur. EK-2 listesinde yer alan faaliyetler için ÇED gerekli kararı verilmişse, ÇED prosedürü uygulanır. ÇED gerektiren faaliyetler için hazırlanan proje tanıtım dosyası Bakanlığa sunulur. Bakanlıkça uygunluk yönünden incelenir ve inceleme Değerlendirme Komisyonu (İDK) kurulur. IDK Genel Değerlendirme Toplantısı ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri Bakanlık yetkileri ile proje sahibi ve/veya temsilcilerinden oluşur. Komisyonun Kapsam belirleme toplantısından önce, halkı yatırım hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş ve önerilerini almak üzere proje sahibi tarafından projenin gerçekleştirileceği yerde Bakanlık ile mutabakat sağlanarak belirlenen tarihte, halkın katılımı toplantısı düzenlenir. Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinden önce proje sahibi tarafından, halkı bilgilendirmek amacıyla anket, seminer vb. çalışmalar yapılabilir. Komisyon çalışmalarından önce halkın katılımı sağlanmış olur. Komisyon tarafından projeye ilişkin olarak hazırlanacak olan ÇED Raporunun formatı belirlenir. Halkın Katılımı Toplantısındaki görüş ve öneriler de dikkate alınarak özel format ile Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu hazırlayacak çalışma grubu belirlenir. Halkın Katılımı, Bilgilenme, Kapsam Belirleme ve Özel Format verme işlemleri, 12 işgünü içerisinde tamamlanır. Özel formata uygun olduğu tespit edilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu, proje sahibi tarafından yeterli sayıda çoğaltılarak Bakanlığa sunulur. Bakanlık, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu incelemek ve değerlendirmek üzere yapılacak toplantının tarihini ve yerini belirten bir yazı ekinde raporu komisyon üyelerine gönderir. Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu incelemek isteyenler, Bakanlık merkezinde veya İl Çevre ve Orman Müdürlüğünde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek proje hakkında Bakanlığa veya Valiliğe görüş bildirebilirler. Valiliğe bildirilen görüşler Bakanlığa iletilir. Bu görüşler komisyon tarafından dikkate alınır. İnceleme, değerlendirme sürecinin tamamlanmasından sonra bildirilen görüşler dikkate alınmaz. 325

331 Komisyon Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu, ilk inceleme değerlendirme toplantısından sonraki on işgünü içinde inceler ve değerlendirir. Komisyonun değerlendirmeleri, üyeler tarafından imzalanmış bir tutanakla saptanır. Nihai ÇED Raporu ile diğer belgelerin Bakanlığa sunulmasını takiben, inceleme Değerlendirme Komisyonu'nun Rapor hakkındaki kararını esas alarak, Bakanlık "ÇED Olumlu Karan" ya da "ÇED Olumsuz Karan" verir. 5 iş günü askıda ilan edilir ve 5 yıl içerisinde yatırıma başlanmalıdır. İl genelinde sektörel bazda ÇED Olumlu/Olumsuz ve ÇED Gereklidir/Gerekli Değildir kararları verilen faaliyetlerin aşağıdaki tabloya işlenmesi gerekmektedir. Tablo T.1:Çed Gereklidir/Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi Sektör Faaliyetin Mevkii Faaliyet Sahibi Faaliyet Konusu Karar Tarihi Karar No Sanayi Tesisleri Akçakiraz Beldesi Harput Hazır Beton Hazır Beton Tesisi Altınçevre Mah. Orm.Ürn.San.Tic.Ltd.Şti. Kapasite Artırımı Madencilik Dambüyük Köyü Fethi Yavuz KAYA Demir Ocağı Kapasite Artırımı Madencilik Maden İlçesi Kalmer Mermer İşleme Sağırlı Köyü Mer.Nak.San.Tic.Ltd.Şti. Tesisi Madencilik Çakmakkaya Mir-Yıldız Mevkii Müh.İnş.Tic.İth.İhr.Lti.Şti. Krom Ocağı Sanayi Tesisleri Yazıkonak Parke Taşı Bims Osman YILDIRIM Yapı Beldesi OSB Briket Üretim İnş.San.Tic.Ltd.Şti. 3.Kısım Fabrikası 219 Sanayi Tesisleri Akçakiraz Beldesi Çelikler Taah.İnş.Ve San.A.Ş. Hazır Beton Tesisi Madencilik Maden İlçesi ETİ Gümüş A.Ş. Bakır Ocağı Madencilik Kalkankaya Köyü Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Ariyet Ocağı Madencilik Kalkankaya Köyü Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Ariyet Ocağı Madencilik Karakoçan İlçesi Karayolları 8.Bölge Bulgurcuk Köyü Müdürlüğü Ariyet Ocağı Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Keban Baraj Gölü 3. Avlak Bölgesi Karakaş Köyü Sütlüce Köyü Talantepe Mevkii Çırçır Şelalesi San. Ltd.Şti. Standart Med.Teks.San.Tic.Ltd.Şti Fatih DEMİR Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Kurşun Çinko Ocağı Etlik Piliç Yetiştirme Tesisi Sanayi Tesisleri Zafran Köyü ERYAPI SAN.VE TİC.LTD.ŞTİ. Hazır Beton Tesisi Madencilik Hazar Beldesi Önşebgen Mevkii Eti Krom A.Ş. Krom Ocağı Madencilik Birektepe Mevkii Eti Krom A.Ş. Krom Ocağı Madencilik Demirkapı Mevkii Eti Krom A.Ş. Krom Ocağı Sanayi Tesisleri Yazıkonak Pardar İnş.Beton Yapı Beldesi Organize Eleman San.Tic.Ltd.Şti. Sanayi Bölgesi Karo Fabrikası Madencilik Hıdırbaba Köyü Birlik Beton İnş.Ve Kalker Ocağı Ve Mal.San.Tic.A.Ş. Kırma Eleme Tesisi Madencilik Madencilik Çevrekaya Ve Kurşunkaya Köyü Tepe Mah.Çayönü Mevkii Ataç Madencilik Tic.Ltd.Şti. Emak Mad.Hay.San.Tic.Ltd.Şti. Demir Ocağı Kapasite Artırımı Ve Kırma Eleme Öğütme Tesisi Hazır Beton Ve Kırma Eleme Yıkama Tesisi

332 Madencilik Kömürhan Köyü Karayolları 8.Bölge Sınırları Müdürlüğü Kalker Ocağı Sanayi Tesisleri Akçakiraz OZE İnş.Beton San. Hazır Beton Tesisi Tarım, Orman, Yıldız Gıda Ağ Kafeslerde Keban Baraj Gölü Su Kültürü Ve İnş.Pet.Ürn.Paz.San.Tic.Ltd.Ş Alabalık 3. Bölge Gıda ti. Yetiştiriciliği Enerji, Turizm, Başbakanlık Toplu Konut 4. Etap Toplu Konut Zafran Konut İdaresi Bşk. Projesi 1054 Konut Enerji, Turizm, Konut Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Sanayi Tesisleri Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Sürsürü Mevkii Sarılı Köyü Sağırtaş Mevkii Yazıbaşı Köyü Baskil İlçesi Keban Baraj Gölü 9. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Gümüşbağlar Köyü Dambüyük Köyü Karakaya Baraj Gölü 9. Bölge Keban Alabalık Tesisleri Merkez İlçe Kaplıkaya Köyü Toraman Mah Dambüyük Köyü Mevkii Keban Baraj Gölü 6. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Sarıcan Köyü Sınırları Keban Baraj Gölü 2. Avlak Bölgesi Keban Baraj Gölü 3. Bölge Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Bşk. Umut Tavukculuk Gıda Tar.Yem.Hay.San.Tic.A.Ş. Gıyasettin Koç Pet.İnş.Mad. Gıda San.Tic.Ltd.Şti. Yüksel CEYLAN Hacıalioğulları Su Ürünleri San.Tic.Ltd.Şti. Bahar Yapı End.Ve Tic.Ltd.Şti. STM Mad.Nak.İth.İhr.Paz. Pet.San.Tic.Ltd.Şti. Hacıalioğulları Su Ürünleri San.Tic.Ltd.Şti. Keban Alabalık Su Ürn. San.Tic.A.Ş. Birlik Beton İnş.Ve Mlz.Ürt.San.Tic.A.Ş. Ersem Müh.Nak.İnş.San.Tic. Ltd.Şti. Ürünveren Su Ürünleri San.Ltd.Şti. Abdullah CAN Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Hamza AKTÜRK Mürsel BAZNA Sürsürü 396 Konut Tavuk Yetiştirme Yumurta Üretim Ve Paketleme Tesisi (Kapasite Artışı) Beton Elemanları Üretim Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği 950 Ton/ Yıl Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği- Kapasite Artışı Bazalt Ocağı Ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Ve İlave Kırma Eleme Tesisi Manyetik Seperatör Ve Kırma Eleme Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Balık İşleme Tesisi Bazalt Ocağı Ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Demir Ocağı Manyatik Separatör Ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Gazik Varyantı Bazalt Ocağı Ve Konkasör Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Alabalık Üretim Tesisi

333 Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Sanayi Tesisleri Sanayi Tesisleri Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Aladikme Köyü Karakaya Baraj Gölü 9.Avlak Bölgesi Keban Baraj Gölü 3. Bölge Gele Mahallesi Saluşağı Köyü İbşir Mah. Mevkii Keban Baraj Gölü 3. Bölge Yedigözeköyü Çakıltepe Mevkii Keban Baraj Gölü 6. Bölge Bademli Köyü Değirmen Mevkii Keban Baraj Gölü 2. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Karakaya Baraj Gölü 9.Avlak Bölgesi Keban Baraj Gölü 2. Bölge Keban Baraj Gölü 2. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 2. Bölge Kıraç Mevkii Akçakiraz Prof.Dr.Süleyma n Ateş Caddesi Mevkii Keban Baraj Gölü 8.Avlak Bölgesi Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Hakan GÜMÜŞBOĞA Yücel DOĞAN YSE Yapı Sanayi Ve Ticaret A.Ş. FAMETAL Mad.Tur. İnş. San.Tic.Ltd.Şti. Erkan POLAT (Kapasite Artışı) Elazığ Altınova Çimento San.Tic.A.Ş. İR:58267 Fatih YÜKSEL Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Ali BAYIR Kayapınar Su Ürünleri Ltd.Şti. Mustafa CELAYİR Keban Alabalık Su.Ürn. San.Tic.A.Ş. Doğal Su Ürünleri Tic.Ltd.Şti. Ramazan DEMİR Şahin OĞUZ Kürşat ÇALIK Turnes Su Ürünleri İnş.San.Tic.Ltd.Şti. Harput Hazır Beton San.Tic.Ltd.Şti. Günfen İnş.San.Tic.Ltd.Şti. Kemal YILDIRIM Kırma Eleme Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği 150 Ton/Yıl Kırma Eleme Tesisi Demir Ocağı Ve Kırma Eleme Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Kalker Ocağı Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Kırma Eleme Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği 450 Ton/Yıl Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği 200 Ton/Yıl Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Alabalık Üretim Tesisi Alabalık Üretim Tesisi Kapasite Artışı 200 Ton /Yıl Ağ Kafeslerde Alabalık Üretim Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Hazır Beton Santrali Ve Beton Elemanları Üretim Tesisi Mobil Hazır Beton Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği 900 Ton /Yıl Madencilik Gömeçbağları Hasel Mad.San.Tic.Ltd.Şti. Kalker Ocağı Ve

334 Sanayi Tesisleri Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Sanayi Tesisleri Madencilik Tarım, Orman, Su Kültürü Ve Gıda Köyü Hinsor Köyü(Örençay) Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 6. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Keban Baraj Gölü 3. Bölge Organize Sanayi Bölgesi 3.Yol. Mevkii - Yazıkonak Tepe Mah.Çayönü Mevkii (Ohi Deresi) Keban Baraj Gölü 3. Bölge Murat Hazır Beton San.Tic.Ltd.Şti. Muzaffer BAYIR Murat BULUT Mustafa KAYA Elsak Su Ürünleri Gıda San.Tic.Ltd.Şti Ayturan Su Ürünleri.San.Tic.Ltd.Şti. Özcan KAYA Esbeton Prefabrik Yapı Mal.San.Tic.Taah.A.Ş. Emak Mad.Hay.San.Tic.Ltd.Şti. Çamdiken Su Ürünleri San.Tic.Ltd.Şti. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü (ÇEDP Şube Müd.) Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artışı) Hazır Beton Santrali Alabalık Üretim Tesisi Kapasite Artışı Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Kapasite Artırımı Alabalık Üretim Tesisi (Kapasite Artışı) Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği Beton Elemenlerı Üretim Tesisi Ve Kırma Eleme Tesisi (Kapasite Artışı) Kum Çakıl Ocağı Hazır Beton Tesisi Vekırma Yıkama Eleme Tesisi Ağ Kafeslerde Alabalık Yetiştiriciliği T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA KAYNAKÇA - -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü - -Belediye Başkanlığı 329

335 330