AMER KA HUKUK S STEM NE KISA B R BAKIfi

Transkript

1 AMER KA HUKUK S STEM NE KISA B R BAKIfi AV. NEZ H SÜTÇÜ Bu yaz da Amerika Barolar Birli i ne (American Bar Association) ait internet sitesinde ( yer alan 75 soru ile bunlar n yan tlar n n çevirisi yap lm fl ve Amerika Birleflik Devletleri yarg sistemi hakk nda düflün sahibi olmak isteyen meslektafllar n bilgisine sunulmaya çal fl lm flt r. AMER KAN ADL S STEM HAKKINDA B LG LER Yarg sal Oluflum Soru 1: Amerika yarg sisteminin amac nedir? Yan t 1: Amerika adalet sistemi, vatandafllara hukuksal uyuflmazl klar tarafs z bir yarg ç veya jüri ile ele almay ve çözmeyi yükümlenir. fiu anda, uyuflmazl klar n kesin olarak çözümü; davan n taraflar n n, gerçe- i arayan tarafs z kifli önünde karfl l kl olarak bulundu u, has ml sisteme dayan r. Genellikle avukatlar vas tas yla temsil edilen davac lar, sorumluluk veya suçlulu un tespiti için delillerini yarg ç veya juriye sunarlar. Geleneksel olarak, böyle bir yaklafl m n, uyuflmazl klar n çözümünde, jüri veya yarg c n gerçe e ulaflmas ve adaletli bir sonuca varmas için en etkili yol oldu u düflünülmektedir. Son y llarda, arabuluculuk, hakemlik gibi alternatif uyuflmazl k çözümlerinin kullan m git gide popüler olmakta ve taraflar aras ndaki uyuflmazl klar n çözümünde bir olanak olarak kabul görmektedir. Soru 2: Birleflik Devletlerde mahkemelerin kuruluflu nas ld r? Yan t 2: Birleflik Devletler iki bileflenden oluflan bütünlük oluflturan mahkeme sistemine sahiptir. Mahkemelerin bir k sm federal hükümet düzeyinde bulunurken, di er bir k sm da 50 eyaletin her biri içinde ve Kolombiya Bölgesinde kurulmaktad r. Böyle bir sistem iki bafll gözükse de, mahkemeler de iflik sorumluluklara sahip olup, bu iki mahkeme sistemine eriflim, en büyük olanak olarak, vatandafllar n hukuki uyuflmazl klar n n h zl ve adaletli bir flekilde çözümlenmesini sa lar.

2 1154 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 Ço u Birleflik Devletler vatandafl, mahkeme sistemiyle eyalet mahkemelerinde tan fl r. Bu mahkemelere, halk n günlük yaflant s n etkileyen soruinlar d fl nda, bir çok sorunun çözümü için yetki (yarg yetkisi) verilmifltir. Boflanmay, çocuk gözetimi ve deste ini, tafl nmaz, tafl nmaz mülkiyetini, sözleflmeleri, vücut taml na verilen zararlara iliflkin talepleri, malvarl na ait vasiyetlerin onay n ihtiva eden hukuki sorunlar ve bir çok suçla ilgili davalar bu eyalet mahkemelerinde görülür. Esasen bir tahmine göre bütün davalar n yüzde 98 i eyalet seviyesindeki mahkemelerde görülmektedir. Birleflik Devletler Anayasas n n III. Maddesinden dayana n alan federal yarg lama, federal sorunlardan ve vatandafllar n farkl l ndan kaynaklanan dava ve uyuflmazl klarda yarg yetkisine sahiptir. Bu; genel olarak federal mahkemelerin; Birleflik Devletler Hükümeti, Anayasas, Kongrenin kabul etti i kanunlar veya anlaflmalar veya eyaletler ya da Birleflik Devletler ile yabanc bir hükümet aras ndaki anlaflmazl klara iliflkin davalarda karar vermekte oldu u anlam na gelir. Federal mahkemeler de iflik eyaletlerin vatandafllar aras ndaki uyuflmazl klar hakk nda da karar verir. Federal ve eyalet mahkemeleri, uyuflturucu ile ilgili suçlar gibi taraflar n uyuflmazl federal veya eyalet mahkemesine götürüp götürmemede seçim hakk oldu u baz konularda ayn zamanda veya müflterek yarg yetkisine sahiptirler. Baz hukuki sorunlar ise sadece federal veya eyalet mahkemesinde dava edilebilir. Örne in iflas ve deniz hukuku davalar sadece federal mahkemelerde görülür. Federal Yarg lama Soru 3: Birleflik Devletler Anayasas, federal yarg y idarenin di er erkleri ile birlikte nas l tan ml yor? Yan t 3: Anayasan n III. Maddesine dayan larak kurulan federal yarg, federal yönetimin üç eflit, fakat ayr erklerinden biridir. Di er iki erk; baflkan ve yürütme bölümleri, yönetim organlar ve askerlik hizmetlerinden oluflan yürütme erki, bir di eri de yasama erki ya da Kongredir. Ülkemizin yönetim sistemi federal yönetimin üç erki aras nda baflar l birlikteli in yan nda denetim ve dengelere dayal d r. Baflkan ve di er yürütme organlar kanunlar uygulay p, yürütürken, yasama erki ya da Kongre de kanun yapar. Kanunlar n uygulanmas ve yorumlanmas ndan do an uyuflmazl klar çözmek Federal yarg n n görevidir. Kurucular m z ve sonraki nesil liderler, yarg erkinin etkin ve tarafs z bir flekilde görevini yerine getirmesi için ba ms z kalmas gerekti inin fark na varm fllard r. Soru 4: Yarg erki di er yönetim erklerinden gerçekten ba ms z m d r? Yan t 4: Anayasa, federal yarg çlar n ba ms zl n, kararlar nda ba- ms zl garanti ederek ve yarg erkini di er iki erkten ay r p, farkl tutarak sa lar. Bu husus üç önemli yolla sa lan r. Birinci olarak; Anayasa-

3 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1155 n n III. Maddesi kapsam ndaki yarg çlar için anayasada, iyi halde bulunduklar zaman dilimi süresince hizmet edecekleri öngörülmüfltür. Bu demektir ki federal yarg çlar, bir defa ifle bafllad ktan sonra, kongre taraf ndan rüflvet, vatan hainli i suçunun ifllenmesi ya da di er önemli suçlar ve cürümler nedeniyle görevden al nmad klar sürece, görevlerinde kal rlar. kincisi III. maddede belirtilen yarg çlar, anayasal olarak görevleri s - ras nda ald klar ücretin düflürülmesine karfl korunmufllard r. Ve üçüncüsü anayasaya göre federal mahkemeler sadece yarg yetkisinin kullan lmas ve yarg ifllevinin yerine getirilmesi için görevlendirilebilirler. Birleflik Devletler Anayasas n n 3. maddesinin 1. bölümü flöyledir; The judges, both of the supreme or inferior Courts, shall hold their Offices during good Behavior, and shall, at started Times, receive their Services, a Compensation, which shall not be diminished during their Contiunance in Office Soru 5: III. Maddede mahkemesi ne demektir? Yan t 5: Anayasan n 3. maddesine göre ihdas edilen Anayasa Mahkemesi, Federal Temyiz Mahkemeleri ve Federal Bölge Mahkemeleri, anayasadan kaynaklanan dava ve uyuflmazl klar görmek için kurulmufl olup, bu mahkemeler, III. Madde mahkemeleri veya anayasal mahkemeler olarak bilinir. Bu mahkemeler ayr ca afla da belirtildi i üzere kongre taraf ndan verilen ifllere de bakarlar. Bu mahkemelerden Yaln zca Anayasa Mahkemesi (The Supreme Court) özellikle anayasada belirtilmifltir. Soru 6: I. Madde mahkemeleri nelerdir? Yan t 6: Anayasan n 1. maddesine göre kongre taraf ndan kurulan mahkemelerdir. Kongre, aç k olarak daha çok kongreyi ilgilendiren özel kanunlar n tamamlanmas na yard m etmek üzere bu mahkemelerden birkaç tane kurmufltur. Bu mahkemeler yarg sal konular ötesinde, idari ve yasamaya benzer sorumluluklar içeren görevlere sahip olabilmektedirler. Birleflik devletlerdeki üç mahalli mahkeme olan; Virgin Adalar, Guam ve Kuzey Mariana Adalar Birleflik Devletler Bölge Mahkemesi olarak ifllev görürlerken, ayr ca, anayasan n I. ve IV. Maddesine göre kurulmufl olan ve bölgeler üzerinde kongreden kaynaklanan yetkiye sahip bulunan IV. Madde mahkemeleridir. Bu mahkemeler federal niteliktedir, ancak ayn zamanda eyalet ve yerel mahkeme ifllevi görebilirler. I. ve IV. Maddede belirtilen mahkeme yarg çlar, anayasal yarg ç güvencesine, ömür boyu iflte kalabilme hakk na sahip de illerdir. Daha do rusu belli bir süre görevde kal rlar. Örne in mahalli mahkemelerdeki yarg çlar 10 y ll k bir süre için atan rlar. Soru 7: Özel I. Madde mahkemeleri nelerdir? Yan t 7: Birleflik Devletler Askeri Temyiz Mahkemesi (Askeri Yarg - tay) kongre taraf ndan 1951 y l nda kurulmufltur. O tarihlerde kongre ay-

4 1156 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 n zamanda askeri yarg sistemini kuran, Askeri Ceza Kanununu ç karm flt r. Baflkan, senatonun tavsiye ve onay ile 15 y ll k dönem için Washington DC de bulunan mahkemeye, 5 sivil yarg c atamaktad r y l nda kongre taraf ndan kurulan Birleflik Devletler Vergi Mahkemesi; vergi idaresi ile vergi mükellefleri aras nda federal gelir, veraset, emlak vergilerinin ödenmesini içeren konularda ç kan uyuflmazl klar hakk nda karar verir. Baflkan, 19 adet yarg c 15 y l süre için Washington DC de ki görevlerine atamaktad r. Bu mahkeme ayn zamanda yaklafl k olarak 80 kentteki davalara bakar. Birleflik Devletler Ordu Emeklileri Temyiz Mahkemesi. Kongre, tüm tipteki ordu emeklilerinin ve sa kalan hak sahiplerinin menfaatlerini ilgilendiren konularda Ordu Emeklileri Temyiz Kurulu taraf ndan verilen kararlar n üzerinde, özel yarg yetkisini kullanmak için bu mahkemeyi 1988 y l nda kurmufltur. Bu mahkemenin en s k gördü ü davalar aras nda malüliyet tazminat, kredi (ödünç verme) yeterlili i ve e itim haklar yer al r. Mahkemenin yedi adet yarg c, senatonun tavsiye ve onay ile baflkan taraf ndan 15 y ll k süre için atan r. Mahkeme Colombia Bölgesinde yer almakla birlikte, ulusal bir mahkeme olmas nedeniyle Birleflik Devletlerdeki her hangi bir yerde de duruflma yapabilir. Birleflik Devletler Federal Haklar Mahkemesi ile ilgili bilgi için 17 soruya bak n z. Soru 8: Federal mahkeme sistemi nas l kurulmufltur? Yan t 8: Piramit fleklindeki sistemin en üst seviyesinde anayasa mahkemesi, onun alt nda 13 adet Birleflik Devletler Temyiz Mahkemesi ve Birleflik Devletler Silahl Kuvveler Temyiz Mahkemesi yer al r. Daha alt seviyede 94 adet Birleflik Devletler Bölge Mahkemeleri ve bunlar n özel nitelikte olanlar ; Birleflik Devletler Federal Haklar Mahkemesi, Birleflik Devletler Vergi Mahkemesi, Birleflik Devletler Ordu Emeklileri Temyiz Mahkemesi, Birleflik Devletler Uluslararas Ticaret Mahkemesi bulunur. Soru 9: Anayasa Mahkemesinin üstlendi i rol nedir? Yan t 9: Anayasa mahkemesi ülkedeki en yüksek temyiz mahkemesi olup, di er federal ve eyalet mahkemelerinden verilen kararlara karfl yap lan temyiz baflvurular n n en son inceleme merciidir. Mahkeme bilindi i üzere as l-do rudan ve temyiz olmak üzere iki çeflit yarg lama yapmaktad r. Anayasa mahkemesine gelmeden önce di er bir mahkemenin bakmad flekilde yap lan do rudan yarg lamada, iki veya daha fazla eyalet aras ndaki uyuflmazl klara ve taraflar n n büyükelçi veya bakanlar oldu u davalara bak l r. Önceden daha alt seviyedeki mahkeme taraf ndan karara ba lanm fl davalar yeniden inceleme yetkisi anlam na gelen temyiz yarg lamas ; mahkemeye, federal mahkemelerden ve eyalet mahkemelerinden verilen nihai kararlara karfl yap lan temyiz baflvurular n inceleme yetkisini verir.

5 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1157 Kongre taraf ndan tan nan yetkiye göre, Anayasa Mahkemesi, bakaca davalar kendisi saptar. Mahkeme incelenmek üzere her y l kendisine gelen 5000 ya da daha fazla davadan 100 veya daha az n karara ba lar. Mahkeme genellikle, sadece anayasan n önemli buldu u yorumlar n, yasama organ n n ç kard yasalar ve antlaflmalar içeren davalar kabul eder. Bu davalarda verilen kararlar n ço u kamuoyuna duyurulur. Mahkeme, genellikle, ya dava konusunu kabule flayan bulmamas ya da davan n mahkeme taraf ndan hakkaniyete uygun olarak yeniden incelenmesinin yeterince önemli olmamas nedeniyle, konuyu reddeden k sa bir karar yay mlamak suretiyle, dikkate al nmas talep edilen di er davalar, eler. Bu davalarda konuyu en son ele alan mahkemenin karar kesindir. Anayasa Mahkemesi bir davaya bakmaya karar verdi inde, taraflar n talepleri ile ilgili gerekli bilgileri vermeleri istenir ve mahkeme genellikle sözlü yarg lama yapar. Justices sit anc banc for oral argumants, halka aç k olarak yarg çlar n beraberce duruflma yapmalar anlam na gelir. Soru 10: Anayasa Mahkemesi kaç yarg çtan oluflur? Yan t 10: Mahkemenin yarg çtan ziyade, yüksek yarg çlar olarak isimlendirilen 9 üyesi vard r. Yüksek Yarg çlar, senatonun onay ile baflkan taraf ndan atan rlar. Baflyarg c n hem anayasa mahkemesi ve hem de bütün federal mahkeme sistemi ile ilgili ilave yönetsel görevleri vard r. Mahkemenin di er sekiz üyesi, toplu mahkeme heyeti yarg çlar olarak adland r l r. Soru 11: Anayasa Mahkemesi ne zaman ve nerede toplan r? Yan t 11: Anayasa Mahkemesi resmi çal flma dönemi Ekim ay n n ilk pazartesi günü bafllar ve ifl dönemi tamamlan ncaya, genellikle Haziran veya Temmuz ay sonlar na kadar devam eder. Anayasa Mahkemesi binas Washington DC deki Birleflik Devletler Merkez Binas na ait yolun karfl s nda bulunur. Soru 12: Anayasa mahkemesine davalar ne flekilde gelir? Yan t 12: Anayasa Mahkemesinin görev alan na giren konularda, önemli nedenlere dayanarak kendili inden gerek görmesi durumu d fl nda, mahkeme taraf ndan bir davaya bak lmas için belirli yol yoktur. Mahkemenin dikkate ald fleyler aras nda: - ki federal temyiz mahkemesinin ayn hukuki sorun hakk nda de iflik flekilde hüküm kurmufl olup olmad - Bir federal temyiz mahkemesinin federal bir konudaki karar n n, bir eyalet mahkemesinin en son derece mahkemesi (eyaletteki en yüksek mahkeme) olarak verdi i karar ile ayk r düflüp düflmedi i

6 1158 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l Bir federal temyiz mahkemesinin yarg sal prosedürün gerektirdi i usul kurallar ndan ayr lm fl olup olmad veya daha afla düzeydeki mahkemenin bu yöndeki karar n onaylam fl olup olmad, - Bir eyalet mahkemesinin federal konudaki son derece karar n n, baflka bir eyaletin son derece mahkemesi veya federal temyiz mahkemesi karar ile ayk r düflüp düflmedi i - Bir eyalet veya federal temyiz mahkemesinin federal hukukla ilgili önemli bir sorunla ilgili vermifl oldu u kararla, Anayasa Mahkemesinin önceki kararlar veya bir federal hukuk sorunu olmamakla beraber Anayasa Mahkemesi taraf ndan karara ba lanabilecek nitelikteki bir karar n ayk r l k oluflturup oluflturmad hususlar yer al r. Soru 13: Federal Temyiz Mahkemesi ile Federal Bölge Mahkemesi aras ndaki fark nedir? Yan t 13: Birleflik Devletler Bölge Mahkemeleri, federal mahkeme sisteminin yarg ifllevi gören mahkemeleridir. Bu mahkemeler hukuk ve cezai konular n her ikisi de dahil olmak üzere hemen hemen bütün katagorilerdeki federal davalarda yarg yetkisine sahiptirler. Federal Temyiz Mahkemeleri, Anayasa mahkemesinin alt nda ancak Bölge Mahkemelerinin üzerinde bulunan ara mahkemelerdir. Bu mahkemeler sonuçtan memnun olmayan taraf n talebi üzerine, co rafi çevreleri içinde yer alan bölge mahkemelerinin ve federal, idari ve düzenleyici organlar n kararlar na karfl yap lan temyiz baflvurular n n muhakemesini yapar. Genellikle üç yarg çl kürsüde yap lan yarg lamada; temyiz mahkemeleri, bölge mahkemesinde tamamlanm fl davaya ait bölge mahkemesi dosyas n yeniden inceler ve bölge mahkemesi karar n n do ru veya yanl fl olup olmad n karara ba lar. Soru 14: Kaç adet yarg çevresi vard r ve nerelerde bulunurlar? Yan t 14: Her biri içinde temyiz mahkemesi ve en az ndan bir bölge mahkemesi bulunan 12 adet temel co rafi yarg çevresi vard r. Ayr ca Birleflik Devletler Federal Çevre Temyiz Mahkemesi olarak kurulan Washington, DC. vard r. Birinci çevre 8 adet yarg çla en küçük mahkemedir. Dokuzuncu çevre 28 yarg çla en büyü üdür. 12 adet yarg çevresindeki temyiz mahkemelerinde 167 yarg ç vard r. Soru 15: Birleflik Devletler Federal Çevre Temyiz Mahkemesinin federal yarg alan ndaki rolü nedir? Yan t 15: 1982 y l nda Birleflik Devletler Haklar Mahkemesi ve Gümrükler Mahkemesi ve Patent Temyiz Mahkemelerinin birleflmesi ile kurulan Federal Çevre Birleflik Devletler Temyiz Mahkemesi bir çok özel nite-

7 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1159 likli davada ulusal yarg yetkisine sahip olmas nedeniyle di er bütün temyiz mahkemelerinden farkl d r. Bu mahkemenin yarg yetkisi; Birleflik Devletler - Uluslararas Ticaret Mahkemesi, Federal Haklar Mahkemesi, Ordu Emeklileri Temyiz Mahkemesi, Uluslararas Ticaret Komisyonu, Sözleflmeler Temyiz Kurulu, Patent ve Marka Ofisi ve Liyakat Sistemleri Koruma Kurulu taraf ndan karara ba lanan davalar n temyiz incelemelerini kapsar. Ayr ca, Tar m ve Ticaret Bakanl sekretaryalar n n kesin kararlar - na karfl yap lan baflvurular, patentleri de kapsayacak flekilde bölge mahkemelerinde görülen davalara karfl baflvurular ve federal hükümete yap lan küçük çapl talepler üzerine verilen kararlara karfl yap lan baflvurular ele al r. Mahkeme 12 adet yarg ca sahiptir. Soru 16: Kaç adet federal bölge vard r ve nerede yer al rlar? Yan t 16: Toplam 94 federal yarg bölgesi vard r. 50 adet eyalette, 89 bölge ve Puerto Rico ve Colombia Çevresinin her birinde de 1 adet bölge vard r. Her eyalet en az ndan bir bölgeye sahiptir ve hiçbir bölge eyalet s - n r n geçmez. Ayn zamanda Birleflik Devletler Virgin Adalar, Guam, Kuzey Mariana Adalar nda kurulmufl bölge mahkemeleri vard r. Colorado gibi baz eyaletler tek bir yarg sal bölgeden oluflur. California gibi di er eyaletler 3 kadar yarg sal bölgeye sahiptir. Soru 17: Bütün ülkeyi kapsayan federal yarg mahkemesi var m d r? Yan t 17: Birçok federal yarg mahkemesi, sadece, co rafi bölgesi yönetimindeki olaylardan do an veya taraflardan birinin yarg çevresinin içinde bulunan eyalet sakini olmas nedeniyle davalara bakarken, iki özel mahkeme olan Birleflik Devletler Uluslararas Ticaret ve Birleflik Devletler Federal Haklar Mahkemeleri belli tip davalarda, ülke çap nda yarg lama yetkisine sahiptirler. Bunlardan ilki, 1980 tarihli Gümrük Mahkemeleri kanunu ile Kongre taraf ndan kurulmufl olup, uluslararas ticaret ve gümrük ihtilaflar ile u rafl r. Önceki ismi Birleflik Devletler Gümrük Mahkemesi olan, Uluslararas Ticaret Mahkemesi, Anayasan n III. Maddesine göre kurulmufl ve federal bölge mahkemeleri ile ayn yetkilere sahip olmufltur. Bu mahkemenin kararlar na karfl temyiz baflvurular, Birleflik Devletler Federal Çevre Temyiz Mahkemesine yap l r. Anayasan n III. Maddesine göre kurulan bir mahkeme oldu u için, uluslararas ticaret mahkemesinin 9 hakimi, senatonun onay ve tavsiyesi ile baflkan taraf ndan ömür boyu olarak atan r. Mahkeme Newyork ta, ara s ra da di er flehirlerde duruflma yapar. Birleflik Devletler Federal Haklar Mahkemesi, çeflitlilik arz eden davalarda ulusal düzeyde yarg lama yetkisine sahip di er bir mahkemedir.bu mahkeme ço unlukla Birleflik Devletlere karfl dolardan fazla

8 1160 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 olan parasal zararlar için aç lan davalara, buna ilaveten federal sözleflmelerden do an uyuflmazl klara, kamu kullan m için özel mülkiyetin federal kamulaflt rmalar na, askeri personel ve bakmakla yükümlü olduklar - n n anayasal ve yasal haklar ile ilgili uyuflmazl klara ve de federal hükümet müteahhitlerinin sözleflme ihlali yüzünden açt klar davalara bakar. Önceden, Anayasan n I. Maddesi kapsam nda olan Birleflik Devletler Federal Haklar Mahkemesi, 1982 y l nda, Patent Temyizleri, Gümrük Mahkemesi ve Birleflik Devletler Haklar Mahkemesinin ilk derece yarg bölümüne halef olarak kuruldu. Baflkan; Senatonun tavsiye ve onay ile 16 adet yarg c, 15 y ll k bir dönem için Federal haklar Mahkemesine atamaktad r. Mahkeme merkezi Washington da bulunmakla beraber davalar baflka yerlerde de görülmektedir. Soru 18: Yarg çl k nas l kurulur? Kaç adet yarg ç vard r? Yan t 18: Anayasa III. Madde kapsam ndaki yarg çl k, kongrenin ç - kard yasalarla kurulur. En son 1990 y l n n Ekim ay nda, Anayasan n III. Maddesi kapsam nda, yasa ile 11 yeni temyiz mahkemesi ve 74 adet bölge mahkemesi yarg çl ihdas edilmifltir. Halen 825 adet federal bölge ve çevre mahkemesi yarg çl vard r. Soru 19: Anayasa III. Madde kapsam ndaki (federal) yarg çlar nas l seçilir? Yan t 19: Anayasa Mahkemesi yüksek yarg çlar, temyiz ve bölge mahkemeleri hakimleri ve Birleflik Devletler uluslararas Ticaret Mahkemesi hakimleri Senatonun onay ve tavsiyesi ile Anayasan n III. Maddesine göre baflkan taraf ndan atan rlar. Kongre üyeleri, tipik olarak, özellikle bölge mahkemeleri için, sonradan baflkan taraf ndan aday gösterilebilecek potansiyel adaylar önerir. Senato Yarg Komitesi kabul oturumunun ard ndan, Birleflik Devletler Senatosunun salt ço unlu u adaylar n atamas n yapmal d r. Amerika Barolar Birli i Federal Yarg Daimi Komitesi, federal alanda yer (mevki) alan potansiyel adaylar n mesleki özelliklerini de erlendirmede anahtar rol oynar. 15 komisyon üyesi Birleflik Devletlerdeki bütün bölgeleri temsil eder. Baflkan n bir kifliyi aday göstermek üzere karar vermesinden önce, Beyaz Saray ad na gizlilik esaslar üzerine, komite taraf ndan her aday n kapsaml olarak de erlendirmesi yap l r. Soru 20: Federal yarg ç olmak için özellikler ne olmal d r? Yan t 20: fiafl rt c d r ki; Anayasa Mahkemesinden federal bölge mahkemelerine kadar, herhangi bir federal mahkemede çal flacak aday yarg ç için anayasal veya yasal bir flart yoktur. Yarg çlar bir s navdan geçmek zorunda olmay p, ne bir yafla eriflmifl olmak ne de Birleflik Devletler-

9 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1161 de do mufl olmak veya yasal ikametgaha sahip olmak zorundad rlar. Hukuk ö renimi görmüfl olmalar dahi zorunlu de ildir. Federal yarg düzenine aday gösterilen ve kabul edilenler gene de, belirgin olarak büyük sayg gören özel kifliler veya savc lar, eyalet mahkemesi yarg çlar, sulh veya iflas yarg çlar veya hukuk profesörleridir. Soru 21: Kaç adet federal yarg ç az nl k ve bayand r? Yan t 21: 1999 fiubat ay itibar yla 82 adet federal yarg ç siyah, 36 tanesi latin, 7 tanesi asya-amerika, iki tanesi amerikan-hint ve bir tanesi arap-amerikan kökenlidir. Geri kalan 124 bayan yarg ç beyazd r. Soru 22: Federal yarg çlar görevden al nabilir mi? Yan t 22: Anayasaya göre, III. Madde kapsam ndaki yarg çlar, sadece vatan hainli i, rüflvet veya di er a r suç ve cürümlerden dolay suçlanma ve mahkümiyet nedeniyle, iradeleri d fl nda görevden al nabilirler. Yarg disiplini hakk nda daha fazla bilgi için sorulara bak n z. Soru 23: Federal mahkemeler hangi tür davalara bakar? Yan t 23: Federal mahkemeler Anayasan n kendilerine verdi i yetki kapsam ndaki davalar görebilir ve karar verebilirler. Federal yarg çlar taraf ndan bak lan hukuki çekiflmelerden, anayasada davalar ve uyuflmazl klar olarak söz edilmifltir. Federal mahkemeler önüne gelen dava veya uyuflmazl klar n iki temel kayna vard r:bunlardan biri federal sorun di eri de vatandafll k farkl l d r. Federal sorunla ilgili yarg yetkisi, anayasan n, kongrenin ç kard kanunlar n ve antlaflmalar n yorum ve uygulamas n içeren davalar federal mahkemenin görme yetkisidir. Federal mahkemeler, Birleflik Devletler ile yabanc bir hükümet ve bunlarla eyaletler aras ndaki uyuflmazl klar yan nda, Birleflik Devletler hükümetini ilgilendiren davalara bakar. Davac lar, ayn zamanda, davan n bir taraf ndakilerin tamam n n, di- er taraftakilerin tamam ndan farkl eyalet vatandafl olmas anlam na gelen vatandafl farkl l temeline dayanan davalar federal mahkemeye götürebilirler. Vatandafl Farkl l na dayal yarg lama, ayr ca Birleflik Devletler vatandafllar ile baflka bir ülkeninkiler aras ndaki davalar da ihtiva eder. Farkl l k yarg lamas ; eyalet d fl ndan olan davac lar, kendilerine has m olan taraf n eyalet mahkemesine mecbur k lmas nedeniyle, yerel önyarg n n gerçe i bulmas n veya alg lamas n engelleyebilece inden, vatandafllar için kritik bir önem arz eder. Bu kimselere istemlerinin bir federal mahkemede de erlendirilmesi olana verilmesi tarafs zl sa lar. Farkl l k yarg lamas yetkisine önemli bir s n rlama, federal mahkemede vatandafll k farkl l na dayal olarak aç lan bir davan n 75 bin do-

10 1162 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 lardan fazla muhtemel zarar kapsamas d r. Federal yarg lama için belirlenen di er esaslar söz konusu olmaks z n, bu tutar n alt ndaki talepler, eyalet mahkemesinde ileri sürülmelidir. Davac lar, para miktar n dikkate almaks z n, istemlerini eyalet mahkemesine götürmekte her zaman özgürdürler. Kongre, uyuflturucu suçlar gibi, önemli meseleler hakk nda, eyalet mahkemelerinin yan nda, federal mahkemelere de yarg lama yapma yetkisi tan m flt r. Soru 24: Federal mahkemede dava nas l aç l r? Yan t 24: Bir dava süreci bafllatmak için, davac olarak bilinen bir gerçek veya tüzel kifli, dava dilekçesi isimi verilen yaz l belgeyi federal bölge mahkemesinin kalemine hitaben haz rlar ve dava dilekçesinin bir nüshas n n daval ya veya daval n n ev veya ofisindeki kimseye gönderilmesi anlam na gelen tebligat ifllemini yapar. Dava dilekçesi, davac n n zarar n, daval n n zarara nas l sebebiyet verdi ini aç klar ve mahkemeden talep olunana hükmedilmesini ister. Hukuk davalar nda, bir davac, baflkaca talepleri yan nda, zarar nedeniyle parasal kay plar n tazmin etmeye çal flabilir veya daval n n zarara neden olan davran fl na son vermesini sa layacak emirleri içeren bir karar mahkemeden talep edebilir. Federal bölge mahkemesinde dava açan kimseler flu anda 150 dolar olan dosya ücreti ödemek zorundad rlar. Dosya ücretini ödeyemeyecek olanlar adli müzaherete baflvurabilirler. E er uygun görülürse, bir bedel ödemeden dava açabilirler. Soru 25: Bir kimseye karfl ceza davas açarsam ne olur? Yan t 25: Eyalet mahkemelerinde oldu u gibi, federal mahkemelerde kifliler ceza davas açmaz. Hükümet, genellikle de Birleflik Devletler Baflsavc l, federal bölge mahkemelerinde cezai ifllemleri bafllatmak ve federal suçlar soruflturmakla sorumludur. Suçtan zarar gören kifli, yerel Birleflik Devletler Savc l k Bürosu vas tas yla bir flikayette bulunur. Bu kimse, ayn eylem nedeniyle do an zararlar için bir hukuk davas da açabilir. Soru 26: Federal hükümet hukuk davalar açabilir mi? Yan t 26: Evet. Adalet Bakanl Hukuk Bölümü hukuk davalar nda hükümeti temsil eder ve asl nda, federal mahkeme sisteminde çok s k olarak davac olarak yer al r. Bu davalar, baflkanl kla ilgili ifllemlere, ulusal güvenlik uyuflmazl klar na, hay r programlar ve enerji politikalar na karfl direnifllerin savunmas ndan, sözleflmeden do an anlaflmazl klar, sigorta bankac l, patentler, hile ve borç tahsilat gibi ticari ihtilaflara kadar uzanan hükümet etkinliklerini kapsar. En iyi bilinen güncel davalardan birisi, dev mikrosoft yaz l m na karfl aç lan büyük antitröst davas - d r.

11 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1163 Soru 27: flas mahkemelerine nerede yer verilir? Yan t 27: Federal mahkemeler tüm iflas konular nda özel yarg lama yetkisine sahiptirler. flas mahkemeleri federal bölge mahkemelerinin yard mc lar ay l r. flas ifllemi yoluyla, alacakl lar na art k ödeme yapamayacak kifliler veya iflletmeler, ya mahkeme denetiminde malvarl n n tasfiyesine ya da borçlar n ödemeye yönelik yapt klar bir plan dahilinde finansal sorunlar n n yeniden yap land r lmas na çal fl rlar. flas kanununun 7. bölümü, kifliler taraf ndan kullan lan en yayg n iflas fleklidir. Borçlular, borçlar n n büyük bir bölümünü ifa etmek üzere, 7. bölüme göre Yeni Bafllang ç isimli bir haz rl k yapar. 13. bölümdeki bir yeniden yap lanma ücretliler taraf ndan kullan l rken, büyük tüzel kifli borçlular, en s k 11. bölüme göre yeniden yap lanmay kullan rlar. 12. bölüme göre yeniden yap lanma plan, çiftçi aileleri için uygundur. 9. Bölüm yeniden yap lanmas, flehirler, kasabalar ya da sa l k hizmetleri sektörü, okul alanlar ndaki veya belediyeye ait hastaneler gibi yar -kamusal örgütlenmeler içindir. Soru 28: Bir kifli iflas için nas l baflvuru yapar? Bunun bir ücreti var m d r? Yan t 28: flas için baflvurusu yapan bir kifli, iflas davas na bafllamak için bir dilekçe haz rlamal d r.ayr ca, alacak ve borç tablosu ve alacakl lar listeleyen bir cetvel gereklidir. Baflvuru harc n n miktar, hangi tür kiflinin baflvuru yapt na göre, iflas kanununun o kifliye uygun bölümüne ba l olarak belirlenir. 7. bölümde, bir müracaat sahibi, 130 dolar baflvuru harc, 30 dolar muhtelif harç ve 15 dolar iflas idaresi harc ndan oluflan 175 dolar bedel ödemelidir. Soru 29: flas davalar na bakan yarg çlar nas l atan r? Yan t 29: Federal iflas yarg çlar, bölge mahkemelerinin adli görevlileridir. Bu yarg çlar, yarg sal bölgenin ba l oldu u yerdeki federal çevre temyiz mahkemesinin faal yarg çlar n n ço unlu u ile seçilirler. 14 y ll k yenilenebilir dönemler için atanan 300 den fazla iflas yarg c vard r. Soru 30: Yarg çlar göreve nas l atan rlar? Yan t 30: Davalara atamada, her mahkemenin kendi yaz l sistemi vard r. Dava atamalar nda, mahkeme kural ve düzeninin sa lanmas ndan, her bölge mahkemesinin baflyarg c sorumludur. Yarg çlar n bir davaya atamas nda kullan lan en yayg n metot, kura çekimidir. Soru 31: Federal Sulh yarg c ne demektir? Yan t 31: Bir federal sulh yarg c, bölge mahkemesinin adli görevlisi olup, bölge mahkemesinin faal yarg çlar n n ço unlu u ile atan r. Sulh

12 1164 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 yarg çlar, bölge yarg çlar taraf ndan temsilen atand klar ifller yan nda, yasa ile görevlendirildikleri konular üzerinde de yarg yetkilerini kullan rlar. Görevleri mahkemeden mahkemeye çok de ifliklik göstermektedir. Ancak genellikle 4 katagoriye ayr labilir: ceza davalar nda ilk ifllemleri yönetmek, hafif suçlar n kesin yarg lamas n yapmak, hukuk davalar ve taraflar n onay ile di er hafif suç kapsam ndaki ceza davalar n n yarg lamas n yapmak ve hukuk davalar nda uzlaflma görüflmeleri gibi, bölge yarg çlar taraf ndan gönderilen ifllemleri yapmak. Kongre, Federal Sulh Mahkemesi Adli Bürosunu 1968 y l nda kurdu. Görev bafll, Sulh Mahkemesi Yarg çl olarak 1990 y l nda de iflti.tam zaman sulh yarg çlar sekiz y ll k bir dönem hizmet ederler.part- time sulh yarg c n n görev dönemi 4 y ld r. 400 den fazla sulh yarg c vard r. Soru 32: dare Mahkemesi yarg çlar ne demektir? Yan t 32: Federal dare Mahkemesi Yarg çlar (s kl kla ALJs olarak belirtilir= Administrative Law Judges) yarg erkinin de il de, yönetimin yürütme bölümünün memurlar d rlar. Bunlar, yürütme bölümlerinin ve ba- ms z idari kurullar n çal flmalar n kapsayan ifllemlerle ilgili duruflmalar yönetirler ve karar verirler. Bir ALJ önünde yap lan duruflmalar, do- al olarak yar yarg sald r. Bu nedenle tam anlam yla bir adli yarg lama olarak dikkate al nmazlar ve bir juri taraf ndan yarg lama yap lmaz. ALJ nin görevi 1946 y l nda ç kar lan dari Usul Kanunu ile ortaya konulmufltur. Ayr ca eyalet seviyesinde de idari yarg hakimleri vard r. Soru 33: Federal davalar hakk nda bilgi elde edilebilir mi? Yan t 33: Evet. Çok nadir durumlar d fl nda, federal mahkemelerde aç lan bir dava için bilgi elde edilebilir. Mahkeme dökümanlar, bilfiil mahkemeye gitmek ve dökümanlar okumak veya kopyalar n ç karmak suretiyle temin edilebilir. Gün geçtikçe mahkeme ile ilgili bilgilere,ayn zamanda elektronik yollardan ulafl labilmektedir. fiu anda bütün federal mahkemeler, halka aç k iletiflim noktalar nda kiflisel bilgisayarlar vas tas yla ve ismi Mahkeme Elektronik Kay tlar na Kamusal Eriflim (Public Acess to Court Electronic Records =PACER) olan ücrete tabi bir bilgisayar ba lant s sayesinde, dava ile ilgili bilgiye ulaflmak ve incelemek isteyen kimselere imkan tan yacak flekilde sistemlerini otomatiklefltirmifllerdir. Ek olarak federal mahkemeler giderek artan bir flekilde, internet üzerinden ana sayfalar n ilan etmekte ve kararlar n vermekte ve mahkeme ile ilgili bilgiyi halka ücretsiz olarak sunmaktad rlar.

13 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1165 Soru 34: Federal yarg çlar ne kadar kazan yor? Tazminatlar nas l belirleniyor? Yan t 34: Bütün federal yarg çlar kongre taraf ndan belirlenen ücreti al rlar y l nda, Birleflik Devletler Baflyarg c n n geliri dolard. Anayasa mahkemesi üyesi dolar kazanm flt r. Birleflik devletler Bölge Mahkemesi Hakimi dolar kazan rken, Birleflik Devletler Temyiz Mahkemesi yarg çlar dolar kazanm flt r. Part-time çal flan sulh yarg çlar n n ücreti 3167 dolardan dolara kadar de- ifliklik arz ederken, Tam-zaman çal flan Birleflik Devletler Sulh Yarg çlar ve flas yarg çlar dolar kazanm flt r. Soru 35: Bir federal bölge yarg c n n dava olarak ifl yükü ne kadard r? Yan t 35: Ço u federal bölge yarg çlar, son 5 y lda %13 art flla, y ll k olarak 480 den fazla hukuk ve ceza dosyas ndan oluflan ifl yüküne sahiptirler. Soru 36: Federal yarg çlar için zorunlu emeklilik var m d r? Yan t 36: Hay r yoktur. Bahis konusu olan 80 kural na göre; federal yarg çlar 80 yafl na geldiklerinde, bu yarg çlar n tam ödeme ve sosyal haklar yla birlikte emekli olmalar na izin verilmifltir. 65 yafl nda ifle bafllayan bir yarg ç, örne in anayasan n 3. maddesi kapsam ndaki bir yarg ç olarak 15 y ll k aktif hizmetini yerine getirdikten sonra, (65+15) 80 yafl nda geçerli maafl üzerinden emekli olabilir. Yafl n artmas ve hizmet süresinin düflmesine ba l olarak, 70 yafl nda ifle bafllayan birinin emekli olmas için en az 10 y ll k bir süre hizmet etmesi gerekir.(70+10 =80) Kongre ayr ca emekli olmaya müsait yarg çlara, tam emeklili i kabullenme yerine K demlilik statüsünü seçmek için izin verir. Bunlar k demli yarg çlar olarak görevlerinde ve kadrolar nda kal rlar ve daha az bir ifl yüküne sahip olarak müteakip geçimleri için ödeneklerini al rlar. K demli yarg çlar, federal mahkemelerin y ll k ifl yükünün yaklafl k %15 ini ellerinde bulundururlar. Soru 37: Askeri hukuk, ço u vatandafl n karfl laflt hukuktan nas l farkl d r? Yan t 37: Askeri Yarg denince akla Birleflik Devletler Silahl Kuvvetler Temyiz Mahkemesi gelir. Eskiden Birleflik Devletler Askeri Temyiz Mahkemesi olan, bu mahkeme, 1951 y l nda ihdas edildi, ayn zamanda Kongre, askeri yarg sistemini kuran, Tekdüzen Askeri Yarg Kanununu ç kard. Sistem, silahl kuvvetlerdeki disiplini sürdürme ihtiyac n karfl - lamak ve sivil hayattaki san k kiflilere verilenlerle karfl laflt r lmas mümkün haklar askerlik hizmeti mensuplar na vermek için tasarlanm flt r.

14 1166 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 Mahkemenin yarg yetkisi; bir ölüm cezas n n verildi i veya Askeri Mahkeme nfaz Baflsavc l taraf ndan yeniden görülmesi için bir davan n onaylanm fl olmas veya kötü bir ihraç muamelesi ya da daha önemli bir kararla karfl laflan san n baflvuruda bulundu u ve yeniden inceleme için yeterli sebep gösterdi i durumlarda, Birleflik Devletler ordusundaki donanma, hava kuvvetleri, deniz kuvvetleri ve k y koruma içindeki askeri mahkemeler taraf ndan yap lan yarg lamalardan kaynaklanan hukuki sorunlar kapsar. Befl sivil yarg ç 15 y ll k dönem için atan r. Soru 38: Federal yarg lamalar hiç televizyonda gösterilir mi? Yan t 38: Federal yarg mahkemesi ifllemlerinin televizyon veya radyoda takip ve yay n na izin verilmez. Yine de, federal temyiz yarg çlar hukuk davalar ndaki temyiz sürecinin televizyonda gösterilmesine izin verme konusunda tercih hakk na sahiptirler. Soru 39: Federal mahkemelerin yönetim yap s nas ld r? Yan t 39: Federal sistemdeki her mahkeme, davalara bakmaya ek olarak, mahkemenin iflleyifli ile ilgili yönetsel görevler üstlenen bir bafl yarg ca sahiptir. Mahkemede en uzun süre hizmet etmifl ve 65 yafl n alt nda bulunan yarg ç, bafl yarg ç olarak belirlenir. Temyiz ve bölge mahkemeleri bafl yarg çlar en fazla 7 y l hizmet verebilirler. Bunlar bafl yarg ç olarak, 70 yafl ndan sonra hizmet veremezler. Her yarg çevresi, bölge ve temyiz mahkemeleri hakimlerinden eflit say da bafl yarg ç içeren bir adli konseye sahiptir. Konseyin temel görevlerinden biri dava (ifl) yükü yönetimidir. Konsey, ayn zamanda, hakimlerin kötü davran fl ve yetersizlikleri hakk ndaki flikayetlerde söz sahibidir. Birleflik Devletler Yarg Kurultay, federal mahkemeler için en önemli siyaset yapma kuruludur. Birleflik Devletler Baflyarg c yarg kurultay - na baflkanl k eder. Bundan baflka, her bir federal yarg çevresinin bafl yarg c, 12 adet bölgesel yarg çevresinin her birinden bir bölge yarg c ve Uluslararas Ticaret Mahkemesinin baflyarg c olmak üzere, di er 26 adet yarg ç kurultayda görevlidir. Kurultay, yar y ll k olarak, iki oturum fleklinde toplan r. Politika üretmenin yan nda, yarg kurultay ayr ca yasamayla ilgili ihtiyaçlar, tavsiyeler, uygulama ve usuldeki federal kurallar n revizyonlar ve sahip oldu u di er idari sorumluluklar tespit eder. Birleflik Devletler Mahkemeleri dari Bürosu, federal yarg sisteminin yönetimini sa lar. Yarg kurultay n n politikalar n uygulamakla görevlendirilen, bu büro, ayr ca program yönetimi ve politik geliflim üzerinde çal fl r. Federal yarg ad na halkla iliflkileri yürüten de bu ofistir. Soru 40: Federal Yarg Merkezi nedir? Yan t 40: Federal Yarg Merkezi, federal mahkemelerin iflleyifli ile ilgili araflt rma ve çal flmalar yönetir, yarg kurultay nda dikkate al nmas

15 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1167 için federal mahkeme idaresinin iyiye gitmesi ad na tavsiyeler gelifltirir, federal mahkeme personeli için çal flma programlar gelifltirir ve haz rlar, istek üzerine yarg kurultay na yard mc kadro sa lar ve yarg idaresi üzerinde araflt rmada Eyalet Adalet Enstitüleri ile iflbirli i yapar. EYALET YARGISI Soru 41: Eyalet yarg lamas ne ifllev görür? Yan t 41: Birleflik Devletlerdeki hukuki uyuflmazl klar n büyük ço- unlu u, eyalet mahkemesi seviyesinde ele al n r. Eyalet mahkemeleri, yaln zca, Birleflik Devletler Anayasas, eyalet anayasalar ve yasalar n n s n rlamalar na tabi olarak. hemen hemen her çeflit davada karar verme yetkisine sahiptirler. Bir çok eyalet mahkemesi uygulamas, menflei ngiltere olan ve uzun bir zaman periyodunu kapsayan yarg sal kararlardaki hukuki prensiplerin kabul ve aç klamas na ba l bulunan hukuk sistemi common law a dayan r. Eyalet ve yerel mahkemeler, vatandafllar n büyük olas l kla temasta olduklar yarg sal kurumlard r. Bu mahkemeler, hemen hemen ülkedeki her flehir ve bir çok kasabada bulunur. Bunlar, ceza davalar, malvarl vasiyeti, çocuk, trafik, aile sorunlar, tafl nmaz mallar ve ifl sözleflmeleri ve kiflisel zarar talepleri ile ilgili hukuk davalar na bakarlar. Bir çok eyalette, sadece, vasiyet, çocuk ve aile ile ilgili iliflkiler gibi konular ele alan özel mahkemeler kurulur. Özellikle belirli bir parasal tutar n alt ndaki davalar görmek için, baz küçük veya avukat bulunmaks z n yarg lama yapan mahkemeler mevcuttur. Soru 42: Eyalet mahkemelerinin yap lanmas nas ld r? Yan t 42: Eyalet mahkemeleri bir çok yönden federal sistemdekilere benzer flekilde kurulmufltur. Her eyalette en üst seviyedekiler en son baflvuru mahkemeleridir. (genellikle supreme courts olarak isimlendirilirler). Bu mahkemeler, eyaletlerin üçte biri ara temyiz mahkemeleri ne sahip olmad klar halde, genellikle, eyaletlerinin ara temyiz mahkemeleri kararlar na karfl yap lan temyiz baflvurular na bakar. Ara temyiz mahkemeleri (jüri yerine üçten dokuza kadar yarg c n bulundu u) ilk derece mahkemeleri kararlar na karfl yap lan temyiz baflvurular hakk nda karar verir. Ço u ilk derece eyalet mahkemeleri, hukuk ve ceza davalar n n her türlüsünü görme yetkisine sahip bulunduklar anlam na gelen, genel yarg yetkisi olan mahkemelerdir. fiah slar, bu mahkemelerde, daval ya karfl yaz l olarak taleplerini bildirerek davalar na bafllarlar ve bütün konular n ele al nmas ve jüri yarg lamas dahil burada olur. Ço u eyaletlerde bu mahkemelere bölge (federal bölge mahkemelerinden ay t edilebilmesi için), yüksek, ülke veya çevre mahkemeleri ad verilir. Bazen çeflitli eyalet mahkemelerinin isimleri yine de kar flt r labilmektedir. Örne in Newyork un en yüksek dereceli mahkemesi Temyiz Mahkemesi iken, Newyork taki ana ilk derece mahkemesi Yüksek Mahkeme olarak bilinir.

16 1168 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 Soru 43: S n rl yarg yetkisi olan mahkeme ne demektir? Yan t 43: Genel yarg yetkisine sahip olan ilk derece mahkemelerine ilave olarak, ço u eyalet, yarg yetkisi belirli konular üzerinde s n rlanm fl, alt mahkemeler veya ön baflvuru mahkemeleri olarak bilinen ilk derece mahkemelerine sahiptir. Bunlar sulh mahkemeleri, polis mahkemeleri, aile mahkemeleri, çocuk mahkemeleri flehir ve kent mahkemelerinin yarg s n ihtiva edebilir. Bunlar n kapsam ve içeri i eyaletten eyalete büyük farkl l k gösterir. Soru 44: Eyalet Mahkemesi yarg çlar nas l seçilir? Yan t 44: Eyalet mahkemesi yarg çlar n n seçiminde kullan lan methot, federal mahkeme sisteminde kullan landan daha çeflitlidir ve sadece eyaletten eyalete de il, ayn eyaletin de iflik seviyedeki mahkemeleri ve de iflik co rafi alanlar bak m ndan dahi çeflitlilik gösterir. Yine de eyaletleri yarg ç seçim ifllemleri bak m ndan iki genel katagoride s n fland rmak mümkündür; Bunlar yarg çlar seçen ve atayan sistemlerdir. Seçilmifl yarg çlar n bulundu u eyaletlerdeki yarg ç adaylar, genellikle ya bir siyasi parti deklare ettikleri yerden itiraza tabi partizan bir seçimle, ya da parti ile iliflki kurmadan kat ld klar partizan olmayan bir seçimle görev için adayl klar n koyarlar. Baz eyaletlerde, eyalet mahkemesi yarg çlar n vali atar. Yarg çlar ayn zamanda eyalet yasama meclisi taraf ndan atanabilir veya seçilebilirler. Son olarak, bir çok eyaletteki yarg çlar liyakat seçimi ile göreve gelirler. Soru 45: Liyakat seçimi ne demektir? Yan t 45: Model olarak, bir liyakat seçimi plan, hukukçu olan ve olmayanlar n her ikisinden oluflan, sürekli ve parti d fl komisyonlar n devreye girmesi ile bafllar. Bu komisyonlar, adli baflvurular al r, soruflturur ve de erlendirir ve en yüksek nitelikli adaylar n üçden befle kadar isimlerini bir liste ile valiye verir. Daha sonra vali, listeden bir kifliyi bofllu u doldurmas için seçer. Liyakat seçimi ile göreve gelindi i zaman, yarg çlar genellikle görevlerini muhafaza etmek için, rekabete dayal olmayan halk oylamas seçimlerine girerler. Artan bir flekilde eyaletler liyakat seçimi planlar n desteklemektedirler. 34 adet eyalet ve Colombia Bölgesi, halen tüm veya baz yarg çlar n n seçiminde liyakat seçimini kullanmaktad rlar y l nda ilk liyakat seçim plan n benimseyen eyalet Missori oldu ve o zamandan beri böyle planlar benimseyen di er eyaletlerin Missoiari Plan n n varyasyonlar - na(de iflimlerine) sahip oldu u söylenir. Soru 46: Eyalet yarg çlar görev süresi saptanm fl olarak m hizmet eder? Yan t 46: Evet ço unlukla öyle. Eyalet mahkemesi yarg çlar, sadece üç eyalette Massachusetts, New Hampshire ve Rhode Island federal yarg çlara verilen ömür boyu iflte kalabilme garantinden yararlan r. Eya-

17 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1169 letlerdeki yarg sal görev dönemleri genel olarak 4 y ldan 14 y la kadar uzar. Soru 47: Eyalet mahkemesi yarg çlar k demli statüsünü alabilirler mi? Yan t 47: Ço u eyaletler yarg çlar için zorunlu emeklilik planlar na sahiptir. Emeklilik için en düflük yafllar, en yayg n emeklilik yafl 70 olmak üzere 65 den 75 e kadar uzamaktad r. Soru 48: Eyalet mahkemesi yarg c n n ücretini kim belirler ve bu yarg çlar n kazanc nedir? Yan t 48: Eyalet yasama meclisi yarg çlar n n ücretini belirler. En yüksek seviyedeki eyalet mahkemeleri üye yarg çlar n 1998 y l ücretleri dolardan dolara kadar de iflmektedir. Örne in, Wyoming deki yüksek mahkeme yarg çlar dolar al rken, Florida daki Yüksek Mahkeme Yarg çlar dolar almaktad r. Eyalet ara temyiz mahkemelerindeki yarg çlar n ücretleri dolardan dolara kadar de iflmektedir. Ve genel yarg yetkisine sahip ilk derece mahkemesi yarg çlar n n ücreti dolardan dolara kadar de iflmektedir. llinois dekiler dolardan dolara kadar al rlarken, Ohio daki genel ilk derece mahkemesi yarg çlar dolar almaktad rlar. Soru 49: Bir ilk derece eyalet mahkemesi yarg c n n ifl yükü ne kadard r? Yan t 49: 1996 y l nda, kaba olarak, 5 eyaletin üçünde, her bir yarg ca 1000 ve 2000 aras nda dosya denk geldi i raporlanm flt r. Her bir yarg ca düflen dosya say s n, 10 eyalet 2000 den daha çok ve 10 eyalet de 1000 den daha az olarak bildirmifltir. Soru 50: Eyalet mahkemesi yarg c olmak için hangi flartlar gereklidir? Yan t 50: Ço u eyalet, eyalet mahkemesi yarg çl için -sulh yarg çlar d fl nda- belirli bir y l süresince uygulamadan gelmifl avukat olunmas n, ikametgaha ve eyalet vatandafl olman n gereklerine sahip bulunulmas n flart koflar. Soru 51: Eyalet mahkemesi duruflmalar televizyonda gösterilebilir mi? Yan t 51: Federal sistemdekinden ayr olarak, ço u eyalet, mahkeme kay tlar n n televizyonda gösterilmesine izin verir. Bunu destekleyenler, mahkemelere bu flekilde eriflebilirli in, adalet sistemini yüceltti ini savunurlar ve mahkeme televizyonunun mahkeme ifllemlerinde kamu yarar oldu unu göstermesi nedeniyle, bu tür riskli giriflimlerin baflar s na dikkat çekerler. Bununla birlikte, di erleri ise, televizyonda gösterilen mahkeme ifllemlerinin yaratabilece i manzaray, O.J.Simpson davas nda oldu u gibi, bu derece genifl flekilde yay nlanan duruflmalardan bahsederek elefltirirler.

18 1170 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 YARGI LE LG L GENEL SORULAR Soru 52: Mahkeme (salonu) protokolü nedir? Mahkemede yarg çlar n rolü nedir? Yan t 52: Bir çok kifli, tipik mahkeme salonu mizanseni olarak, televizyonda eskiden gösterilen Perry Menson dramas n düflünür. Asl nda, y llar öncesinin televizyonundaki mahkeme maceras nda izlenen zab tlar, halen, günümüz mahkemelerinde bulunan benzer görüntülere sahiptir. Örne in, hala dahi, mahkemedeki avukatlar, izleyiciler ve di erleri, yarg ç içeri girdi inde aya a kalkmaktad rlar. Tan klar hala sa ellerini kald rmakta ve ifadelerinin do ru oldu unun sözünü vermekte ve s kça becerikli duruflma avukatlar n n karfl s nda çapraz sorguya tabi tutulmaktalar. Hakimin rolü, dava sürecini jüriye aç klayarak, günlük program saptamak ve yarg lamay yönetmektir. Yarg çlar ayn zamanda, baz delillerin kabul edilip edilmemesi gibi, mahkemedeki talepler hakk nda karar vermelidir. Yarg çlar, itirazlar ve di er yarg sal prosedürle ilgili olarak karar vermek durumundad rlar. En önemlisi, tüm taraflar bak m ndan, yarg - laman n etkin ve adil olmas n sa lamak, yarg ca ba l d r. Soru 53: Jüri yarg lamas ile hakim yarg lamas aras ndaki fark nedir? Yan t 53: Hakim yarg lamas, bir jüri bulunmaks z n, sadece hakim önünde yap lan yarg lamad r. Hakim yarg lamas, daval n n jüri yarg lamas ndan feragat etti i durumlarda söz konusu olur. Hukuk davalar nda her zaman jüri yarg lamas olmaz. Soru 54: Niçin bir çok kimse jüri yarg lamas n seçer? Yan t 54: Vatandafllar ndan oluflan bir gurup taraf ndan davalar n n karara ba lanmas hakk na sahip olmak, bir vatandafl n sahip oldu u en temel haklar aras ndad r. Geçen zaman, jürilerin, Amerikan adalet sisteminde can al c bir rol oynad n göstermektedir. Soru 55: Jüri yarg lamas konusunda güvence veren bir hak var m d r? Yan t 55: Federal mahkemelerdeki bir hukuk davas nda, jüri yarg - lamas yap lmas na dair hak, anayasadaki sekizinci de ifliklik ile güvence alt na al nm flt r. Ayn zamanda ço u eyalet anayasalar, en az ndan baz davalarda, böyle bir hakk tan maktad rlar. Ceza davalar nda, Jüri yarg lamas na dair hak, sekizinci de ifliklikteki Birleflik Devletler Anayasas n n III. Maddesi 2. bölümünde bulunabilir. Bu hak, ondördüncü de iflikli in hükmü gere ince do rudan eyaletleri ba lamaktad r. Soru 56: Kimler jüri üyesi olarak görev alabilir? Yan t 56: Federal sistemde, jüri Kanunu, oy kay tlar ndaki vatandafllar n isimlerinden rastgele seçimi öngörür. Baz mahkemeler oy liste-

19 Amerika Hukuk Sistemine K sa Bir Bak fl Nezih Sütçü 1171 lerine, sürücü belgesi listeleri veya vergi kay tlar gibi baz kaynaklar ilave ederler. Her federal yarg bölgesi jüri seçimi için, mahkeme kalemi katipli inden temin edilebilen bir resmi yaz l programa sahiptir. Duyma ve görme özürlü kimselerin, jüri üyesi olarak hizmet vermelerine imkan tan nm flt r. Soru 57: Bir kifli jüri üyesi olarak hizmet etmek üzere nas l ça r l r? Yan t 57: Rastgele seçim iflleminde isimleri çekilmifl kimselere anketler gönderilir. Bu teslim al nan anketler, doldurulmal ve yaz iflleri bürosuna geri gönderilmelidir. Daha sonra, mahkeme yaz iflleri (veya baz eyaletlerde ayr bir daire), kiflinin, jüri görevi için yasal niteliklere sahip olup olmad n saptamak için, anketleri yeniden de erlendirir. Daha sonra ise, bunlardan gerek görülenler bir davet al rlar. Soru 58: Jüri olarak görevlendirilemeyecek kifliler var m d r? Yan t 58: Federal sistemde; Yarg sal bölge içinde bir y l süresince ikamet etmifl olman n yan nda, Birleflik Devletlerin bir vatandafl ve 18 yafl veya üstünde de ilseler, Bir yeterlilik formunu dolduracak kadar, gerekli baflar derecesi ile ingilizce dilini okuyamaya, yazmaya ve anlamaya muktedir de illerse, ngilizce dilini konuflam yorlarsa, Jüri görevi yapabilmek için zihinsel veya bedensel zay fl k nedeniyle yetersiz iseler veya Cürüm nedeniyle bir suçlama alt nda bulunuyorsalar veya bir cürümden hüküm giymifllerse ve vatandafll k haklar iade edilmemiflse, bu kifliler jüri görevinden kanunen al n rlar. Her eyalet içinde benzer standart düzenlemeler vard r. Soru 59: Jüri görevinden ba fl k tutulanlar var m d r? Yan t 59: Federal Jüri Kanununa göre, üç gruptakiler jüri görevinden muaft rlar; Bunlar, aktif görevdeki silahl kuvvetler mensuplar, emniyet ve itfaiye mensuplar ve faal olarak kamu görevleri ifa eden, federal, eyalet veya yerel hükümetin memurlar d r. Eyalet kanunlar çeflitlilik göstermektedir. Soru 60: Bir jürinin oluflumu nas ld r? Yan t 60: Federal hukuk davalar nda federal jüri, tipik olarak, alt - dan sekize kadar kifliden oluflur. Federal ceza davalar nda, daval ve savc lar daha az say daki jüri üyesi konusunda yaz l olarak mutabakata varmad kça, jüri genellikle 12 üyeden oluflur. Federal mahkemedeki ceza

20 1172 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 80 Say : 3 Y l 2006 ve hukuk davalar n n her ikisindeki jüri kararlar, oybirli i fleklinde olmal d r. Askeri mahkemelerde oybirli i gerekli de ildir. Eyalet mahkemelerinde, özellikle de, yarg yetkisi s n rl mahkemelerde görülen hukuk davalar ndaki ço u yarg lamalarda, jüriler, sadece alt üyeden oluflur. Ancak bu say daha fazlada olabilir. Cürüm niteli indeki ceza davalar nda dahi bazen 12 den daha az jüri üyesi bulunmaktad r. Gene de önemli ceza davalar nda 12 adet jüri üyesine gerek duyulur. Eyalet mahkemesi jüri üyelerinin ayn fikirde (hem fikir) olacaklar flart, son y llarda bir çok eyalette de iflmifltir. Örne in, kabahatlerde ve hukuk davalar nda, eyaletler ço u zaman jüri üyelerinin dörtte üçü veya alt da beflinin uyuflmas na dayal jüri kararlar n yeterli görmektedirler. Soru 61: De iflik türde jüriler var m d r? Yan t 61: Askeri sistem d fl nda, federal seviyede ve hemen hemen bütün eyaletlerde iki tip jüri vard r. En bilinen türdeki jüri, hukuk ve ceza yarg lamalar nda görev alan vatandafllar gurubudur. S kl kla, küçük kelimesinin Frans zcas anlam ndaki petit (küçük) jüri üyeleri olarak adland r lan bu kifliler, bir davadaki delili de erlendirirler ve daval n n hukuk davas nda sorumlu olup olmad n veya ceza davas ndaki san n suçlu olup olmad n belirlerler. Di er türdeki jüri, savc lar taraf ndan gösterilen suça iliflkin ithamlar n delillerini de erlendirmek için bir grup bayan ve erke in bir araya geldi i büyük jüridir. Bir kimsenin üzerine at lan suçu ifllemifl oldu unu varsaymak için muhtemel bir sebebin olup olmad na ve flüpheliye karfl resmi suçlamalarda ( iddianame) bulunup bulunulmayaca na karar vermek büyük jürinin görevdir. Her ne kadar, ddianame haz rlanmas için, eyalet hukuku ço u kez üç de ikiden, üçte dörde kadar de iflen oranda bir oy öngörmekte ise de, büyük jüriler, bir iddianame düzenlenmesi için oybirli i ile karar vermek zorunda de illerdir. Büyük jüriler,genellikle yarg lama faaliyetinde bulunan küçük jürilerden çok daha büyük olduklar ndan tam anlam yla grand (Ulu, büyük) olarak isimlendirilirler. Büyük jürinin kapasitesi, yarg lamaya ba l olarak de ifliklik göstermesine ra men, genellikle 12 kifliden fazlas n içerir ve bazen 23 kifliye kadar ç kabilir. Eyaletlerin yaklafl k yar s nda, büyük jürilerden, cürümler nedeniyle yap lacak suçlamalar için yararlan l r. Di er eyaletlerde, savc lar, büyük jürilerden yararlanmak veya kendi bafllar na suçlamada bulunmakta taktir hakk na sahiptirler. Mahkemedeki jüri üyeleri gibi, büyük jüri üyeleri, oy kay tlar ndan veya sürücü belgeleri fihristlerinden seçilirler. Bunlar, belirli bir zaman dilimi için, bazen aylar boyunca görev yapmak üzere mahkeme taraf n-