GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI"

Transkript

1 ORSAM Rapor No: 63 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI THE INVISIBLE STRATEGIC RESOURCE: TRANSBOUNDARY GROUND WATERS ORTADOĞU Ortadoğu STRATEJİK Stratejik ARAŞTIRMALAR Araştırmalar Merkezi MERKEZİ CENTER Center FOR for MIDDLE Mıddle EASTERN Eastern STRATEGIC Strategıc Studıes STUDIES مركز الشرق األوسط للدراسات االستراتيجية ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ

2 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI THE INVISIBLE STRATEGIC RESOURCE: TRANSBOUNDARY GROUND WATERS ORSAM Rapor No: 63 ORSAM Su Araştırmaları Programı Rapor No: 7 Ağustos 2011 ISBN: Ankara - TÜRKİYE ORSAM 2011 Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.

3 ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Tarihçe Türkiye de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum, çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır. Ortadoğu ya Bakış Ortadoğu nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM ın Çalışmaları ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM, web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır.

4 ORSAM Su Araştırmaları Programı ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Program Hakkında Su, sadece insanlar için değil ekosistemi oluşturan tüm bitki ve hayvanlar için yeri doldurulamaz, değerli, yaşamın devamlılığını sağlayan en önemli elementlerden biridir. Yeraltı ve yüzey sularından; tarım, taşıma, madencilik, endüstriden içme suyuna kadar, ekonomik amaçlar da dâhil olmak üzere pek çok alanda istifade edilmektedir. Ancak su kaynakları üzerinde, gerek insan faaliyetleri gerek doğanın yarattığı değişimler nedeniyle çift yönlü bir baskı vardır. Özellikle su sıkıntısı olan bölgelerde aşırı nüfus artışı, kırsal kesimden şehirlere doğru artan göç ve bunun sonucunda oluşan nüfus değişimleri, gıda güvenliği, sosyo-ekonomik refahın artması, tarımsal, evsel ve sanayi kaynaklı kirlilik, küresel iklim değişikliği sonucu yağış rejimlerinin değişmesi, hidrolojik döngünün tüm elemanlarını etkilemektedir. Bunun sonucunda su kaynakları gün geçtikçe hem miktar hem de kalite açışından değişime uğramaktadır. Suyun arzı ile tüketim talebi arasındaki uçurum her geçen gün büyümektedir. Su kaynaklarının yönetimine ilişkin sorunlar yaşanırken, çevre sorunlarının da su kaynakları üzerindeki etkisi her geçen gün artmaktadır. Türkiye ve yakın çevresi, ama bilhassa Ortadoğu, söz konusu sorunların en fazla hissedildiği bölgelerdendir. Diğer taraftan, su kaynağı potansiyelinin yüzde 40 tan fazlası sınıraşan su havzalarında yer alan Türkiye nin, özellikle Fırat-Dicle Havzaları kıyıdaşı olan komşularıyla ilişkileri büyük önem arz etmektedir. Gerek Türkiye nin gerek bölge ülkelerinin, bölgesel istikrar ve refahın artışı ile komşuluk ilişkilerinin derinleştirilmesi yönünde harcadığı çabaların hedefine ulaşmasında, su kaynaklarının kullanımı konusunda bilgiye dayalı, iyi niyetli ve aktif bir işbirliği içinde olunması tüm taraflar için elzemdir. Ek olarak, Türkiye nin, Avrupa Birliği adaylığı sürecinde AB Su Çerçeve Direktifi ni kendi ulusal mevzuatı ile uyumlaştırma gündemi, önümüzdeki dönemde su politikalarının yeni bir içerik kazanmasını beraberinde getirecektir. Bu etkenler doğrultusunda, dünyadaki ve Türkiye nin yakın çevresindeki su gündemine ilişkin güncel gelişmelerin ve su politikalarıyla ilgili trendlerin izlenmesi, elde edilen verilerin analiz edilmesiyle ortaya çıkan aydınlatıcı bulguların kamuoyuna ve karar alıcılara sunulması amacıyla ORSAM bünyesinde 1 Ocak 2011 de ORSAM Su Araştırmaları Programı kurulmuştur. Ortadoğu da, gerek iklimsel şartlar gerek kaynakların verimsiz kullanımı nedeniyle hidrolojik su bütçesindeki sıkıntıların ve buna bağlı olarak da politik, ekonomik ve toplumsal sorunların büyük artış göstermesi nedeniyle, ORSAM Su Araştırmaları Programı çalışmalarında Ortadoğu bağlantılı konulara öncelik verilmiştir. ORSAM Su Araştırmaları Programı, su politikaları konusunda farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretmeyi, etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik edip çeşitlendirmeyi, Türkiye deki su çalışmaları literatürünün gelişiminin desteklenmesini amaç edinmiştir. ORSAM Su Araştırmaları Programı bu kapsamda, bölge ülkelerinde su çalışmalarıyla ilgili olan akademisyenler, sivil toplum örgütü temsilcileri, bürokratlar, devlet adamları, stratejistler, gazeteciler ve işadamlarının Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak, bilgi ve düşüncelerinin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamayı da hedeflemektedir.

5 TAKDİM Dünyanın birçok bölgesinde sınıraşan yüzey suları olduğu gibi sınıraşan tatlı yeraltı suları da bulunmaktadır. Bu yeraltı suları; toplam olarak dünyadaki tatlı suyun yaklaşık yüzde 96 sını oluşturmaktadır. Gözle görünmeyen stratejik bir kaynak olan yeraltısuları yarı kurak- kurak iklimin hüküm sürdüğü bölgelerde özellikle sulama amacıyla yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Su ihtiyacının gün geçtikçe artması ve buna karşın su kaynakları miktarının azalması özellikle sınıraşan suların kullanımını sıkça gündeme getirmekte ve yeraltısularının önemini de arttırmaktadır. Sayın Dursun Yıldız, Özdemir Özbay ve Hasan Kırmızıtaş ın hazırlamış olduğu Görünmez Stratejik Kaynak Sınıraşan Yeraltı Suları başlıklı rapor büyük önem arz etmektedir. ORSAM olarak yayımladığımız bu raporda öncelikle dünyada mevcut su potansiyeli ve yeraltısularının durumu ele alınmıştır. Birden fazla ülkenin kullanımına tabi olan sınıraşan suların kullanımına ilişkin uluslararası hukukun gelişimi ele alınırken, kullanımı göz önünde olmayan ve ancak gelişmiş teknik yöntemlerle kullanımın izlenebileceği sınıraşan yeraltı sularının uluslararası su hukuku içerisinde ele alınış şekli incelenmiştir. Bu çerçeve de yasal metinlere değinilmiş ve sınıraşan yeraltısularının kullanımının hukuksal gelişimi irdelenmiştir. Su sıkıntısının yoğun bir şekilde yaşandığı coğrafyada yer alan Türkiye nin yerüstü ve yeraltı su potansiyeli ortaya konmuştur. Türkiye nin sınırlarını aşan yeraltısu kaynaklarımızın durumu incelenmiştir. Dünyadaki diğer sınıraşan su havzalarını da örnek olarak inceleyen bu raporun faydalı olacağı kanaatindeyiz. ORSAM bünyesinde çalışmalarını yürüten Su Araştırmaları Programı, gerek Türkiye nin sınıraşan su politikaları gerek Ortadoğu daki su sorunları konusunda yeni çalışmalar yayımlamaya devam edecektir. Raporun hazırlanmasında emeği geçen Sayın Dursun Yıldız, Özdemir Özbay ve Hasan Kırmızıtaş a titiz çalışmaları için teşekkür ederiz. Hasan KANBOLAT ORSAM Başkanı

6 İçindekiler Takdim...4 Özet...7 Giriş Dünyadaki Su Potansiyeli Ve Yeraltısu Kaynakları Hidrolojik Çevrim Ve Su Kaynaklarının Evrensel Özelliği Dünyadaki Yüzey Ve Yeraltı Suyu (YAS) Potansiyeli Türkiye deki Tatlı Suların Miktarı Ve Dağılımı Türkiye deki Yeraltı Sularının Miktarı Ve Dağılımı Türkiye nin İşletilebilir Su Rezervleri Yeraltı Suyu Depolamalarının Barajlardan Farkı Yeraltı Sularının Stratejik Önemi Yeraltı Sularının Mevcut Durumu Ve Korunması Sınıraşan Yeraltı Suları Sınıraşan Yeraltı Suları Kavramı Dünyadaki Sınıraşan Yeraltı Su Havzaları Yıllık Yağışlar İle Beslenen Sınıraşan Akiferler Yıllık Yağışlar İle Beslenimi Az Olan Sınıraşan Yeraltı Suları Sınıraşan Yeraltı Suyu Çekiminin Ülkeler Arasında Yaratabileceği Sonuçlar Yeraltı Suyu Akış Karakteristiğinin Değişmesi Yeraltı Suyu Seviyesinin Değişmesi Su Kalitesinde Bozulma Kirlilik...20

7 3. Uluslararası Hukuk Açısından Sınıraşan Yeraltı Suları Uluslararası Sular Ve Hukuk Uluslararası Akarsular Hukuku Hakça Ve Makul Kullanım İlkesi Zarar Vermeme Yükümlülüğü Usul Kuralları Sınıraşan Yeraltı Su Hukuku İle İlgili Çalışmalar Hukuksal Durum Ve Uygulanan Temel Kurallar Anlaşmalara Olan İhtiyaç Mevcut Yönetim Kuralları Uygulanan Temel Kurallar Sınıraşan Akiferler İçin Hukuksal Alandaki Boşluklar Yapılması Gereken Çalışmalar BM Genel Kurulunda 15 Ocak 2010 da Kabul Edilen 63/24 Sayılı Sınıraşan Akiferler Kararı nın Değerlendirilmesi Türkiye nin Sınıraşan Yeraltı Suları, Ulusal Mevzuatı Ve Uluslararası Hukuk Türkiye deki Sınıraşan Yeraltı Suları Sınır Aşan Akiferlerin Dinamik Ve Statik Rezerv Potansiyelleri Sınıraşan Yeraltı Sularının Kullanımı Türkiye de Yeraltı Suları Mevzuatı...34 Genel Değerlendirme Ve Öneriler...36 Ek: Dünyadaki Bazı Sınıraşan Akifer Sistemleri

8 ORSAM Rapor No: 63 ORSAM Su Araştırmaları Programı, ORSAM ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ Hazırlayan: Av. Özdemir ÖZBAY DSİ Eski Başhukuk Müşaviri Dursun YILDIZ İnşaat Mühendisi - Su Politikaları Uzmanı DSİ Eski Daire Bşk. Yrd. Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi DSİ Eski Yeraltı Suyu Etüt ve Değerlendirme Şube Müdürü GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI Özet Hidropolitik kavramı yeraltı suları açısından ele alındığında Hidrojeloji-politik altbaşlığı bu kavramın içine girmektedir. Yeraltı sularının hidrolojik çevrim içinde yüzey suları ile ilişkisi dikkate alındığında temel kavram hidropolitik olarak ortaya çıkmakta, Hidrojeoloji-politik ise onun bir alt başlığı ve bütünleyicisi olarak önümüze gelmektedir. Dünyada sınıraşan yüzey suları ile ilgili hukuki çalışmalar geçen yüzyılın ortalarından itibaren başlamış ve 1997 yılında BM konvansiyonu şeklinde sonuçlandırılmıştır. Ancak buna rağmen dünyadaki bütün ülkeleri bağlayan sınıraşan suların hakça makul ve optimum ölçülerde yönetimini belirleyen kurallar hala oturmamıştır. Bu arada bu konvansiyon çalışması dışında sınıraşan suların hakça kullanımına yönelik ikili ya da çok taraflı anlaşmaların değişik bölgelerdeki devletler tarafından yapıldığı da bilinmektedir. 263 sınıraşan nehir havzasının 157 sinde hiçbir işbirliği çerçeve anlaşması yoktur. Anlaşma bulunan havzalarda ise daha çok ikili anlaşmalar yapılmıştır. Sınıraşan nehir havzalarının üçte ikisinde üç ya da daha fazla ülkenin yer aldığı, 106 nehir havzasında ise henüz sadece 5 anlaşma çok taraflı olarak imzalanmıştır. Özetle; sınıraşan sular konusunda kıyıdaş devletlerin haklarını ve yükümlülüklerini belirleyen kapsamlı ve tüm uyuşmazlıklara uygulanabilen nitelikte uluslararası kurallar yoktur. Ancak bu konuya uygulanabilecek bazı hukuk ilkeleri ve sözleşmeler bulunmaktadır. Bu eksiklik sınıraşan yeraltı sularında daha fazla duyulmaktadır. Çünkü son döneme kadar sınıraşan sularla ilgili uluslararası hukuk belirlenmesi çalışmalarında sınıraşan yeraltı suları bu kapsama dahil edilmemiştir. Son dönemde başlayan sınıraşan yeraltı suyu hukuk ile ilgili çalışmalarda ise BM nin 15 Ocak 2009 tarihli tavsiye kararı (Resolution) oluşmuştur. Bu konuda çalışmalar hızlanmış olup ülkemiz de sınıraşan yüzey ve yeraltı sularına sahip bir ülke olarak bu çalışmaların kapsamında bulunmaktadır. 7

9 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı 1. Giriş Dünyanın birçok bölgesinde sınıraşan yüzey suları olduğu gibi sınıraşan tatlı yeraltı suları da bulunmaktadır. Bu yeraltı suları; toplam olarak dünyadaki tatlı suyun yaklaşık % 96 sını oluşturmaktadır. Yeraltı sularının % 65 inin tarımsal sulama, % 25 inin içme ve kullanma suyu olarak, % 10 unun ise endüstri suyu olarak kullanıldığı bilinmektedir. Yeraltı suları; kısa süre içinde işletmeye alınabildiğinden, genellikle arıtma gerektirmediğinden çok u- zun zamandan beri içme-kullanma, tarımsal sulama ve endüstri suyu talebini karşılamakta kullanılan bir kaynaktır. Yeraltı sularına olan yoğun talep ve bu önemi son 40 yıldır hidrojeoloji biliminin önemli ölçüde gelişmesine olanak tanımıştır. Hidrojeoloji bilimindeki bu gelişme, dünyanın hemen hemen her bölgesindeki gelişme ve kalkınmaya da önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. Yer altı sularının depolandığı akifer sistemleri yüzey sularından kısmen farklı olarak daha kaliteli su sağlama olanağı sağlarlar. Zira yeraltında jeolojik tabakalar içinde depolanan sular yüzeyden itibaren yeraltı suyu tablasına kadar olan vadoz zon boyunca mevcut jeolojik birimlerin içinden geçerek filtre olmakta ve temizlenerek akifere intikal etmektedir. Bu nedenle de bu potansiyel, birçok ülkede tümüyle ve daha çok içme ve kullanma suyu için geliştirilmiştir. Ancak bazı bölgelerde çok fazla nüfusun beraberinde getirdiği yoğun talep nedeniyle, birçok bölgede yeraltı suyu aşırı bir şekilde çekilerek kullanılmaktadır. Yüzey sularından farklı olarak hidrolojik çevrimin görünmez kaynağı olan bu sular daha dikkatli bir su yönetimi ile işletilmelidir. Aslında sınıraşan yüzey suları ile ilgili olarak tüm dünyada kabul görmüş uluslararası hukuk kuralları bulunmamasına rağmen bu konuda atılmış birçok adım ve katedilmiş önemli aşamalar vardır. Ancak aynı süreç sınıraşan yeraltı suları için söz konusu olamamıştır. Bu konuda çerçeve bir uluslararası hukuk kuralı oluşturma çabaları son yıllarda artmıştır. Ancak sınıraşan yeraltı suları yönetimi gerek veri eksikliği, gerek uluslararası çerçeve hukuk kuralı eksikliği, gerekse uluslararası veya bölgesel kurumsal yapı eksikliği nedenleriyle oldukça zor olmaktadır. Bu da yanlış karar ve uygulamalara neden olarak ülkeler arası çatışma riskini arttırmaktadır. Bu nedenlerle bu alanda, uluslararası bir çerçeve hukuk kuralı ve işbirliği içinde yönetim uygulamalarının çok önemli ihtiyaçlar olduğu görülmektedir. Uluslararası Hidrojeolojistler Birliği 1999 yılında bu kapsamda teknik ve bilimsel araştırmalar yapmak üzere bir komisyon oluşturmuştur. Buna paralel olarak Kasım 1999 da Fosil yeraltı suları yönetimi konusunda UNESCO tarafından Tripoli de bir uzmanlar toplantısı düzenlenmiştir. Buradan elde edilen sonuçlar IAH, UNESCO, FAO ve U- NECE tarafından desteklenen bir uluslararası ilişki ağı sistemi kurulması gereğini ortaya koymuştur. Bu ihtiyaç kapsamında UNESCO tarafından Mart 2000 tarihleri arasında diğer kuruluşların da desteğiyle bir uzmanlar toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantı sonunda sınıraşan yeraltı sularının yönetimi ile ilgili bir program oluşturulması (ISARM- International Shared Aquifer Resources Management)) önerisi gelmiştir. Bu programın amacı ülkeler arasında sınıraşan yeraltı suları konusunda bilimsel işbirliğini arttırmak, bazı bölgelerdeki sorunların oluşmasını önleyecek çalışmalar yapmak ve bu alanda karar vericilere yönelik veriler ile eğitim programları düzenlemek olarak açıklanmıştır. Bu program kuruluşundan bu yana çok etkili çalışmalar yapmış ve bu konudaki hukuksal ve teknik açıdan işbirliği ve ilerlemelerde çok önemli bir rol oynamıştır. 8

10 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM 1. Dünyadaki Su Potansiyeli ve Yeraltısu Kaynakları Su kaynaklarının oluşumu ve yenilenmesi su çevrimi denilen doğal bir faaliyetin sonucu- yeralt sular konusunda bilimsel işbirliğini artt rmak, dur. Bu baz çevrim bölgelerdeki suyun yenilenmesini sorunlar n oluşmas n sağlayan önleyecek 1.1. Hidrolojik çal şmalar Çevrim yapmak ve Su Kaynaklarının Evrensel düzenlemek Özelliği olarak aç klanm şt r. az düzeyde kaldığı ve sınırı aşmadığı sürece ve bu alanda sürekli karar bir vericilere olaydır. yönelik Bu çevrim veriler insan ile etkisi eğitim en programlar hep aynı düzen içerisinde sürüp gidecektir. Bu Bilindiği program gibi kuruluşundan suyu diğer bazı bu yana doğal çok kaynaklardan aç dan ayıran işbirliği özelliği yenilenebilir ve ilerlemelerde olmasıdır. çok önemli yük bir su rol yüzeyi oynam şt r. olan açık deniz ve okyanuslar- etkili çal şmalar Bu çevrimin yapm ş başladığı ve bu yer konudaki esas olarak hukuksal en bü- ve teknik Yani suyun hidrolojik çevrim (Şekil 1) içerisinde zamana ve yere göre değişse de bir do- hava hareketleri sonucunda kıtalar üzerine dır. Güneş enerjisi ile buhar haline gelerek 1. ğal Dünyadaki üretim sürekliliğine Su Potansiyeli sahip olmasıdır. ve Yeralt su Kaynaklar taşınan bulutların yeryüzüne ineceği yer ve zaman atmosferik olaylara bağlıdır. Okyanusun veya Özelliği açık denizlerin herhangi bir yerin Suyun Hidrolojik yeryüzünde, Çevrim buharlaşma, ve Su Kaynaklar n n yağış, yeraltına süzülme, kaynak ve akarsu olarak tekrar den buharlaşarak gelen suyun kaynağı, soğuk Evrensel Bilindiği çıkma, bir gibi göl veya suyu denize diğer akma baz doğal vs gibi kaynaklardan hareketlerine suyun su hidrolojik döngüsü denir çevrim (Şekil (Şekil 1). 1) Bu içerisinde haya kar zamana şeklinde ve yere yeryüzüne göre değişse iner. Söz de konusu bir doğal bu hava akımları ay ran özelliği ile karşılaştığı yenilenebilir yerde yağmur olmas d r. ve- Yani üretim reketlerle sürekliliğine su bir rezervuardan sahip olmas d r. diğerine taşınır suyun kaynağının neresi olduğu hiçbir zaman veya aktarılır. Bu hareketlerde su üç halde de tam olarak bilinemez. Yeryüzüne inene kadar Suyun (katı, sıvı yeryüzünde, veya gaz) bulunabilir. buharlaşma, yağ ş, yeralt na su, süzülme, sınırlar ötesi kaynak evrensel ve akarsu bir kaynak olarak olup tekrar ülke sınırları içindeki ç kma, bir göl veya denize akma vs gibi hareketlerine su döngüsü serüveni denir bu (Şekil andan 1). sonra Bu hareketlerle su bir rezervuardan diğerine taş n r veya aktar l r. Bu hareketlerde su üç halde de Denizlerde (okyanuslarda) yağıştan daha fazla buharlaşma olur (farkı 36 birim). Bu kara- nereden buharlaşarak geldiği bilinmeyen bu başlar. İşte anlaşmazlıklar da, kaynak olarak (kat, s v veya gaz) bulunabilir. lardaki buharlaşmaya göre daha fazla olan yağışın yüzeysel akışla (runoff) denizlere ulaşan sular yüzünden ortaya çıkmaktadır. Denizlerde (okyanuslarda) yağ ştan daha fazla buharlaşma olur (fark 36 birim). Bu karalardaki buharlaşmaya göre daha fazla olan yağ ş n yüzeysel ak şla (runoff) denizlere su miktarı ile (36 birim) dengelenir. Karalarda Doğal çevrimden kaynaklanan tüm yüzey ve ulaşan su miktar ile (36 birim) dengelenir. Karalarda yağ ş n bir k sm da yeralt na süzülerek (infiltration) yağışın bir kısmı yeralt da yeraltına suyunu besler süzülerek ve bitki (infiltration) kökleri yeraltı taraf ndan sularının emilir. kaynağının Terleme en belirgin (transpiration) özelliği evrensel oluşudur. Aslında ulusal denilebi- ile bu su yeraltı tekrar suyunu bitkilerden besler atmosfere ve bitki döner. kökleri tarafından emilir. Terleme (transpiration) ile lecek tek su kaynağı ise ülkelerin siyasi sınırları izdüşümü içinde kalan ve dünyanın bu su tekrar bitkilerden atmosfere döner. olu- Şekil 1. Hidrolojik döngü (precipitation: yağış, evaporation: buharlaşma, surface runoff: yüzeysel akış, infiltration: Şekil (süzülme) 1. Hidrolojik döngü (precipitation: yağ ş, evaporation: buharlaşma, surface runoff: yüzeysel ak ş, infiltration: (süzülme) 9 6

11 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı şumu döneminde yeraltında tabakalar arasına sıkışan milyonlarca yıllık fosil sulardır. Özellikle son dönemde artan insan etkili çevresel bozulmaların, su kaynaklarının hidrolojik çevrim içerisinde yeniden üretimi zincirinde bazı sorunlara neden olduğu söylenebilir. Özet olarak; yaşam için temel maddelerden biri olan su, her ülkenin en önemli servetidir. Bu servet diğer tüm doğal kaynaklardan farklı olarak her yıl kendini yenileme olanağına sahip sürdürülebilir kaynak niteliğindedir. Tüm doğal kaynaklar (petrol, maden, altın vb) yeryüzündeki mevcut rezerv ve tüketim miktarlarına bağlı olarak şüphesiz bir gün tükeneceklerdir. Güneş enerjisi sayesinde sürekli bir döngü (hidrolojik çevrim) içinde yağışlara bağlı olarak varlığını devam ettiren yeraltı sularının tükenmesi ise küresel ısınma haricinde; yeraltında birer baraj olan akifer yapılarının hatalı sondaj inşaları ile bozulması, süzülme alanlarının çeşitli şekillerde yok edilmesi, özellikle kirletilerek kullanılamaz hale getirilmesi ile mümkün olacaktır Dünyadaki Yüzey ve Yeraltı Suyu (YAS) Potansiyeli Yeryüzündeki tatlı suların, tüm suların yaklaşık % 3 kadar olduğu ifade edilmektedir 1 (Şekil 2). Bu tatlı sularında % 0,036 sı atmosferde, % 77,2 u kar ve buz tabakalarında, % 0,323 ü yüzey suyu (göller ve nehirlerde), % 22,442 si ise yeraltında YAS olarak bulunmaktadır Şekil 3: Yerküredeki Suyun Dağ l m Şekil 2: Dünyadaki Suyun Dağılımı Şekil 3: Yerküredeki Suyun Dağ l m Şekil 3: Yerküredeki Suyun Dağılımı 10 Bu tatl sular n ancak, yüzey sular (göller ve nehirler) ile yeralt sular bölümünden yararlanma olanağ mevcuttur. Yüzey ve yeralt sular da karş laşt r ld ğ nda; yeralt sular, göller ve nehirlerdeki sulardan 69 kat daha fazla olduğu gibi bünyesinde çok miktarda ORSAM SU ARAŞTIRMALARI çözünmüş Bu tatl sular n malzeme ancak, içerirler. PROGRAMI yüzey sular (göller ve nehirler) ile yeralt sular bölümünden Rapor No: 7, Ağustos yararlanma 2011 olanağ mevcuttur. Yüzey ve yeralt sular da karş laşt r ld ğ nda; yeralt sular, Yeryüzünde göller ve nehirlerdeki akarsu, göl sulardan ve denizlerde 69 kat toplanan daha fazla sular olduğu ç plak gibi gözle bünyesinde görülebilmekte, çok miktarda dinamik yap s çözünmüş izlenebilmektedir. malzeme içerirler. Ancak görülmesi zor olan, göl ve denizlerden buharlaşan ve atmosferde toplanan sular ile yeralt na s zarak jeolojik formasyonlarda depolanan sulard r.

12 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM Suyun bulunduğu her ortam bir rezervuar (depolanma, birikme alan ) say l r. Bu alanlar, Bu okyanuslar, tatlı suların buzul ancak, ve yüzey kutup suları buzullar, (göller ve yeralt Yüzey sular, Suyu göl Akışı: ve 186,05 nehirler, km 3 atmosfer ve biyosferdir. nehirler) En büyük ile su yeraltı kütlesine suları bölümünden sahip oluşumlar yararlanma olanağı mevcuttur. Yüzey ve yeraltı su- Yeraltı Suyu: 41,0 km 3 okyanuslard r. Buharlaşma: 274,0 km 3 ları da karşılaştırıldığında; yeraltı suları, göller ve nehirlerdeki sulardan 69 kat daha fazla 7,0 km 3 Asi Nehri nin Türkiye ye Taşıdığı Su Miktarı: 1.3. Türkiye deki Tatl Sular n Miktar ve Dağ l m olduğu gibi bünyesinde çok miktarda çözünmüş malzeme içerirler. Ülkemizin topografik ve iklim koşulları nede- DSİ taraf ndan ülkemiz için yap lan hidrolojik çal şmalardaki verilerine göre durum şöyledir: 2 niyle yağış çok düzensiz dağılmıştır. Ortalama Yeryüzünde akarsu, göl ve denizlerde toplanan Ortalama sular çıplak Y ll k gözle Yağ ş: görülebilmekte, 643 mm dinaniz bölgesinde 2000 mm nin üstünde Orta yıllık yağış 642 mm olmakla beraber Karademik Toplam yapısı Y ll k izlenebilmektedir. Yağ ş Miktar : Ancak 501,0 görülmesi Yüzey zor olan, Suyu göl Ak ş : ve denizlerden 186,05 km buharlaşan 3 ve bu rakam 250 mm ye kadar düşebilmektedir. km 3 Anadolu da ise özellikle Tuz gölü havzasında atmosferde Buharlaşma: toplanan 274,0 sular km 3 ile yeraltına sızarak Yeralt jeolojik Suyu: formasyonlarda 41,0 km 3 depolanan sulardır. Asi Suyun Nehri nin bulunduğu Türkiye ye her ortam Taş d ğ bir rezervuar Su Miktar : ve Dağılımı 7,0 km Türkiye deki Yeraltı Sularının Miktarı (depolanma, birikme alanı) sayılır. Bu alanlar, okyanuslar, Ülkemizin buzul topografik ve kutup ve buzulları, iklim koşullar yeraltı nedeniyle Türkiye sınırları yağ ş çok içinde düzensiz oluşan yağışlar dağ lm şt r. sonu-ortalamcu yeraltına bölgesinde süzülen su 2000 miktarı mm DSİ nin tarafın- üstünde Orta suları, y ll k göl yağ ş ve nehirler, 642 mm atmosfer olmakla ve biyosferdir. beraber Karadeniz En Anadolu'da büyük su kütlesine ise özellikle sahip Tuz oluşumlar gölü havzas nda okyanuslardır. verilen haritada gösterilen ova etütleri geneldan bu 41 rakam km 3 /yıl 250 olarak mm belirlenmiştir. ye kadar düşebilmektedir. Şekil 4 te 1.4. Türkiye deki Yeralt Sular n n Miktar likle ve Dağ l m yılları arasında çalışılmıştır Türkiye deki Tatlı Suların Miktarı ve Bu tarihlerde elde edilmiş eksik veriler ile belirlenen yeralt na YAS rezervlerinin süzülen su miktar o günden DSİ bugüne taraf ndan 41 Dağılımı Türkiye s n rlar içinde oluşan yağ şlar sonucu km 3 /y l olarak belirlenmiştir. Şekil 4'te verilen kadar haritada elde edilen gösterilen veriler ile ova yeniden etütleri değerlendirilerek genellikle DSİ 1974 tarafından y llar aras nda ülkemiz için çal ş lm şt r. yapılan hidrolojik Bu tarihlerde elde revize edilmiş edilmesi eksik gerekir. veriler Nitekim ile belirlenen DSİ YAS çalışmalardaki verilerine göre durum şöyledir: yılında yapılacak bazı ihaleler ile bu hid- Teşkilatı yetkililerinden alınan bilgilere göre rezervlerinin o günden bugüne kadar elde edilen veriler ile yeniden değerlendirilerek revize edilmesi gerekir. Nitekim DSİ Teşkilat yetkililerinden al nan bilgilere göre 2011 y l nda rojeolojik etütlerin güncelleneceği ifade edilmiştir. yap lacak baz ihaleler ile bu hidrojeolojik etütlerin güncelleneceği ifade edilmiştir. Ortalama Yıllık Yağış: 643 mm Toplam Yıllık Yağış Miktarı: 501,0 km 3 Şekil 4: Türkiye de DSİ Tarafından Yapılmış Hidrojeolojik Etüt Çalışmaları Şekil 4: Türkiye'de DSİ Taraf ndan Yap lm ş Hidrojeolojik Etüt Çal şmalar Günümüzde DSİ taraf ndan yap lan hidrojeolojik etüt çal şmalar sonucu halen belirlenen işletme rezervi (y ll k yenilenebilir rezerv) sadece 14 km 3 /y l kadard r 3 (Şekil 4). Halen 11 9

13 ORSAM bulunan ve dolu savak gibi çal şan stati taraf ndan yap lan çal şmalarda Türkiye de e kadarda statik rezervin olduğu tahmin edilme bir çal şma bulunmamaktad r.(şekil 5). ORSAM Su Araştırmaları Programı Günümüzde DSİ tarafından yapılan hidrojeolojik etüt çalışmaları sonucu halen belirlenen işletme rezervi (yıllık yenilenebilir rezerv) sadece 14 km 3 /yıl kadardır 3 (Şekil 4). Halen belirlenemeyen 27 km 3 /yıl işletme rezervinin ise Batı ve Güney Anadolu da geniş alanlar kaplayan kireçtaşlarından doğrudan denize boşaldığı tahmin edilmektedir. Esasen günümüzde söz konusu bu kireçtaşlarının da hidrojeolojik yönden incelenerek akifer özellikleri ve yeraltı suyu rezervleri ortaya konulmalıdır. Şekil 2 de verilen grafikte yerküredeki yeraltı suyu potansiyelinin, yüzey suyu potansiyelinden çok fazla olduğu görülmektedir. Yerküredeki yeraltı sularının bu dağılımı Türkiye coğrafyası içindeki jeolojik birimlerin litolojik oluşumları dâhilinde ne kadar geçerlidir? Yeraltı suyu tabii olarak; gözenekli taneli zeminler ile kırık-çatlaklı, boşluklu pekişmiş kayaçlar içinde depolanırlar. Türkiye de yeraltı suyu depolayan taneli zeminler genellikle alüvyon birimlerinden oluşan ovalardır. Türkiye de irili-ufaklı 342 ova (DSİ yayınlarından) mevcuttur. Türkiye de yeraltı suyu depolayan pekişmiş kayaçların başında ise kireçtaşı ile volkanik kayaçlar gelir ve Türkiye coğrafyasının büyük bir kısmı da bu jeolojik formasyonlara sahiptir. Türkiye de baz akımın km 3 /yıl olduğu dikkate alındığında halen DSİ Teşkilatı tarafından ifade edilen yeraltı suyu potansiyelinin çok üstünde dinamik ve statik rezervin olabileceği düşünülmektedir. Akiferlerde işletme rezervi dahil boşalım kotu üzerindeki tüm yeraltı suları olarak adlandırılan dinamik rezerv ile bazı akiferlerde boşalım kotu altında bulunan ve dolu savak gibi çalışan statik rezervlerde mevcuttur. Bazı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda Türkiye de en az 500 km 3 dinamik rezervin, 2 3 trilyon m 3 kadarda statik rezervin olduğu tahmin edilmektedir 4. Ancak bu konuda halen yapılmış detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. (Şekil 5). Şekil 5: Türkiye deki olası YAS potansiyeli Şekil 5: Türkiye deki olas YAS potansiyeli Günümüzde özellikle tarımsal sulama nedeniyle yeraltı suyuna ihtiyaç duyan çiftçiler kendi imkanlarıyla m ye kadar sondaj kuyusu açarak yeraltı suyu arama ve işletme çalışması yapabilmektedirler. DSİ Teşkilatı Türkiye genelinde yapacağı derin sondaj (en az 1000 m) çalışmaları ile derin akiferleri ve dolayısıyla gerekirse statik rezervleri belirlemelidir. Günümüzde özellikle tar msal sulama nedeni imkanlar yla m ye kadar sondaj k çal şmas yapabilmektedirler. DSİ Teşkilat T 1000 m) çal şmalar ile derin akiferleri ve dola 1.5. Türkiye'nin İşletilebilir Su Rezervleri 1.5. Türkiye nin İşletilebilir Su Rezervleri Türkiye nin topografik ve iklim koşullar nede km 3 ünden ekonomik olarak faydalanmak Türkiye nin topografik ve iklim koşulları nedeniyle akışa geçen suların (186,05 km 3 ) ancak 95 km 3 ünden ekonomik olarak faydalanmak mümkün olabilmektedir. Aynı gerekçeler ile Suriye den gelen sularında da 3 km 3 ünden faydalanılmaktadır. DSİ Teşkilatı tarafından ülke genelinde bugüne kadar yapılan hidrojeolojik çalışmalar ile de yaklaşık 14 (13,66) km 3 yıllık yenilenebilir yeraltı suyu işletme rezervi belirlenmiştir. Dolayısıyla, Türkiye nin çeşitli amaçlar (içme, kullanma, endüstri vbg.) için faydalanabilecek toplam tatlı su miktarı en fazla ( ) 112 km 3 olabilmektedir. Tüm bu suların temiz, kullanılabilir olduğu kabul edilse dahi yıllık kişi başına 12

14 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM düşen su miktarı (nüfusun 70 milyon kabul edilmesi halinde) 1585 m 3 olacaktır. Bugün için Büyük ve Küçük Menderes, Gediz, Ergene, Kızılırmak nehirleri ile Erzurum ovası yeraltı suları vb. başka su kaynaklarının kirlilik nedeniyle kullanılamaz duruma geldiği ve daha başka nehir ve yeraltı sularının da aynı çevre bilinçsizliği ile ileride kirlenebileceği dikkate alındığında, kişi başına düşecek su miktarı, yağışın bu miktarda oluşması halinde daha çok azalacaktır. Gelecekte kuvvetle olası küresel ısınmaya bağlı olarak yaşanacak kuraklık sürecinde, yağışlarda azalmanın olması halinde ise bu rakam daha da aşağı düşecek ve Türkiye kişi başına düşen su miktarı bakımından dünya kişi/su projeksiyonu dâhilinde fakir ülkeler içinde yer alacaktır Yeraltı Suyu Depolamalarının Barajlardan Farkı Yeraltı suyunun depolandığı jeolojik yapılar bilindiği gibi akifer olarak adlandırılmaktadır. Bu akifer yapıları depoladıkları su bakımından, depolama tesisleri olan barajlardan farklı yapılar değildir. Bir barajın birçok yararları yanında; Ne kadar zamanda ve ne kadar maliyetle ile yapıldığı Çevredeki bazı canlılara hayat verirken bazılarının geçmişle bağlarını kopardığı, Birçok tarım arazisini ve yerleşim birimlerini ortadan kaldırdığı Depolanan suyun önemli bir bölümünün buharlaşarak yok olması gibi çeşitli olumsuzlukları vardır. Akiferler ise: Hiç para ve zaman harcanmadan doğal olarak oluşmuşlardır. Depodan buharlaşma söz konusu değildir. İçme-kullanma, sanayi, sulama vb. ihtiyaçlara çok kısa zamanda cevap verebilmektedir. Arıtma masrafı yoktur veya çok azdır Nükleer kirlenmeye en uzak olan sulardır Yeraltı Sularının Stratejik Önemi Yeraltı suları sosyal ve ekonomik değerleri yanında aynı zamanda stratejik bir öneme de sahiptir. Yukarı kıyıdaş ülkeler istediklerinde su depolama tesisleri vasıtası ile suya en fazla ihtiyaç duyulan zamanda (örneğin: yaz aylarında) suyu depolayarak, istenmeyen zamanlarda (örneğin: kış aylarında) suyu bırakarak stratejik olarak ta kullanabilirler. Günümüzde suları stratejik açısından zaman zaman kullanan birçok ülke örnek gösterilebilir. Ayrıca kuraklık halinde kullanılabilecek tek su kaynakları yeraltı suları olacaktır. Yeraltı suları da sosyal ve ekonomik değerleri yanında aynı zamanda stratejik öneme de sahiptirler. Artık neredeyse her ülkede üretilen nükleer silahların kullanılması halinde nükleer kirlilikten korunabilecek tek su kaynakları, yine yeraltı suları olacaktır. Bu nedenle yeraltı sularının esasen B planı olarak değerlendirilmesi gerekir. Başka bir ifadeyle yeraltı suları mecbur kalınmadıkça yıllık besleniminden daha fazla kullanılmamalı, kuraklık zamanlarında suya en fazla ihtiyaç duyulan zamanda gerektiğinde statik rezervden de üretim yapılarak, yeni bir yağışlı periyoda kadar mümkün mertebe idareli kullanıma sunulmalıdır Yeraltı Sularının Mevcut Durumu ve Korunması Dünyadaki yeraltı suları hızla artan nüfusun öncelikle içme ve kullanma suyu ihtiyacını ve bununla birlikte tarımsal sulama ihtiyacını karşılamak üzere kullanılmaktadır. Bu hızlı nüfus artışı dünyanın bazı bölgelerinde aşırı çekim yapılmasına neden olmaktadır. Bu aşırı çekimler ise başta akifer yapılarının bozulmasını, su seviyesi azalan kıyı akiferlerinde deniz suyu girişimi ve su kalitesinin bozulması sonuçlarını doğurmaktadır. Yeraltı suları sanayileşmiş ülkelerde ise daha çok geçmişten gelen ve halen özellikle kalkınmada olan ülkelerde devam eden sanayi kirliliği baskısı altında bulunmaktadır. Yeraltı sularının korunma yollarından en önemlileri; 13

15 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı mevcut akifer yapılarını ve süzülme alanlarını korumak, yıllık beslenim miktarı kadarını ü- retmek ve evsel, sanayi, çevresel kirlenmeleri önlemekten ibarettir. Yeraltı sularının kirlenmesi yüzey sularının kirlenmesini, yüzey sularının kirlenmesi ise yeraltı sularının kirlenmesini sağlar. Zira doğada yüzey suları ile yeraltı suları her yerde doğrudan birbirileri ile ilişkili olmasa bile birçok yerde ve koşullarda doğrudan ilişkili olduğu bir gerçektir. 2. Sınıraşan Yeraltı Suları Sınıraşan nehir havzalarının yönetimleri ile ilgili uzun yıllardan beri çok sayıda çalışma yapılmış olmasına rağmen, sınıraşan yeraltı suları ile ilgili tartışmaların geçmişinin yeni olduğu söylenebilir. Dünyada çok sayıda olduğu bilinen sınır aşan yeraltı su kaynakları için topyekün bir belirleme çalışması daha yeni tamamlanmıştır. Sınıraşan (transboundary), paylaşılan (shared) veya uluslararası (internationally shared) yeraltı suları olarak adlandırılan bu sular, yüzey suları gibi kolaylıkla görünemeyen ve yeraltındaki kayaçların gözenek, yarık, çatlak v.b. boşluklarında depolanmış sulardır 5 (Şekil 6 ve 7) Sınıraşan Yeraltı Suları Kavramı Sınıraşan yeraltı suları kavramının kabul edilmesi bu su kaynaklarının etkin ve hakkaniyet kurallarına uygun bir şekilde yönetimi için u- luslararası bir kabulün de yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Yüzey sularından farklı olarak yeraltı sularının sınırları çoğu zaman bilinmemekte ve bu sınıraşan yeraltı suları kısmen paylaşılan (shared) akiferler gibi terimler doğrultusunda, suyun varolan s n r n bir taraf ndan en diğer çok rastlanan taraf na doğru terimlerdir. akmas Ancak dolay s bunların ile) hem de Türkiye nin birden fazla ülke taraf ndan yanında, paylaş lan bölgesel yüzey sular (regional) konusunda akiferler, s n r uluslararası (international) akiferler ve çok ulus- aşan teriminin kullan ld ğ dikkate al narak bu sular için de s n r aşan teriminin kullan lmas tanınmaktadır. Ancak dünyadaki tüm akifer uygun görülmüştür. sistemlerini belirlemek ve bunların doğrudan lu (multinational) akiferler isimlendirmelerine de rastlanmaktadır 6. Her ülkenin, kendi veya dolaylı bağlantılarını tanımlamak, yeraltı Şekil suyunun 6: S n raşan etkin hakça Bir Akiferin ve optimum Şematik şekilde Görünümü kul- coğrafik konumu ve politik duruşuna göre lanılabilmesi ve yönetimi için gereklidir. Sınıraşan akiferler yeni gelişmeye başlamış bir konu olması dolayısıyla, kullanılacak terminoloji yönünden farklılıklar görülebilmektedir. Konuyla ilgili çalışmalarda sınıraşan (transboundary) akiferler, uluslararası paylaşılan (internationally shared) akiferler ve kullandığı terim farklılık göstermekte ve bu Şekil 6: Sınıraşan Bir Akiferin Şematik Görünümü Şekil 7: S n raşan Akifer Üzerindeki S n r Oluşturan Bir Nehir 14

16 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM durum da ortak bir dil oluşturma yolundaki sorunlardan biri olarak görülmektedir. Bu çalışmada ise, hem akiferin hidrodinamiği göz önüne alınarak (yeraltı suyunun akış yönünü belirleyen unsurlar doğrultusunda, suyun varolan sınırın bir tarafından diğer tarafına doğru akması dolayısı ile) hem de Türkiye nin birden fazla ülke tarafından paylaşılan yüzey suları konusunda sınır aşan teriminin kullanıldığı dikkate alınarak bu sular için de sınır raşan Akifer aşan Üzerindeki teriminin S n r kullanılması Oluşturan uygun Bir Nehir görülmüştür Dünyadaki S n raşan Yeralt Su Havzalar 2.2. Dünyadaki Sınıraşan Yeraltı Su Havzaları Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO), son 10 yıldır yapılan çalışmalar ile dünyanın yeraltı su havzalarının haritasını hazırladı. Harita dünya üzerindeki yeraltı su kaynakları havzalarını ve potansiyellerini gösteriyor. UNESCO tarafından hazırlanan Dünya Sınıraşan Yeraltı suları Haritası Şekil 8 de verilmiştir yılından bu yana sınıraşan su kaynakları programı verileri kullanılarak hazırlanan harita, en az iki ülke tarafından paylaşılan 273 yeraltı su havzasını tanımlıyor. Yeraltısu havzaları, dünya yüzeyindeki tatlı su kaynakları hacminin 100 katına ulaşmaktadır. UNESCO nun 27 Ekim 2009 da yapılan Genel Kurul unda sunulan taslak belgenin, kirlilik ve diğer etkenlere karşı sınır aşan yeraltı su havzalarının yönetimi için kolaylık sağlayacağı açıklandı. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilat Bu haritaya (UNESCO), göre, yeraltı son su kaynaklarının 10 y ld r yap lan 68 i çal şmalar ile dünyan n yeralt su havzalar n n Amerika, haritas n 38 i haz rlad. Afrika, Harita 65 i Doğu dünya Avrupa, üzerindeki 90 ı yeralt su kaynaklar havzalar n ve potansiyellerini Batı Avrupa gösteriyor. ve 12 si Asya da UNESCO bulunuyor. taraf ndan Avrupa Şekil Birliği 8'de ülkelerinde verilmiştir. kullanılan suyun yüzde haz rlanan Dünya S n raşan Yeralt sular Haritas Şekil 7: Sınıraşan Akifer Üzerindeki Sınır Oluşturan Bir 70 i, Suudi Arabistan ve Malta da yüzde 100 ü, Şekil Tunus ta yüzde 95 i ve Fas ta yüzde 75 i yeraltı Nehir 8: Dünya daki S n raşan Yeralt sular Haritas kaynaklarından tedarik edilmektedir. 13 Şekil 8: Dünya daki Sınıraşan Yeraltı suları Haritası 2000 y l ndan bu yana s n raşan su kaynaklar program verileri kullan larak haz rlanan harita, en az iki ülke taraf ndan paylaş lan 273 yeralt su havzas n tan ml yor. Yeralt su havzalar, dünya yüzeyindeki tatl su kaynaklar hacminin 100 kat na ulaşmaktad r. UNESCO'nun Ekim 2009 da yap lan Genel Kurul'unda sunulan taslak belgenin, kirlilik ve diğer etkenlere karş s n r aşan yeralt su havzalar n n yönetimi için kolayl k sağlayacağ aç kland.

17 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı 2.3. Yıllık Yağışlar İle Beslenen Sınıraşan Akiferler 2.4. Yıllık Yağışlar İle Beslenimi Az Olan Sınıraşan Yeraltı Suları Sürekli beslenen sınıraşan bir akiferin güvenli verimini Benzer korumak bir yaklaş m için genel Uruguay, strateji; Paraguay, yıllık Brezilya ve Arjantin aras ndaki Guaraní Akiferi için Yıllık yağışlardan beslenimi az, ancak biriktirme hacmi büyük olan akiferlerden su belirli ortalama de beslenme söz konusudur miktarına 7. Bu uygulamalar eşit miktarda için ülkeler s n raşan su kaynaklar sistemleri üzerine sürdürülebilir kullan m için ileri düzeyde müzakereler bir süre için yapmalar çekilebilir. gerekir. Bu akiferlerden her bir çekim ile işletmenin yapılmasıdır. Böyle bir stratejinin ülke için güvenli çekimin miktarı ve oranı 2.4. Y ll k uygulanabilmesi Yağ şlar İle Beslenimi için yeraltı Az Olan ülkelerin S n raşan karşılıklı Yeralt Sular anlaşmalarına bağlıdır. Bu suyunu paylaşan ülkelerin ortak bir su yönetimi uygulamaları Y ll k yağ şlardan şarttır. beslenimi Buna örnek az, ancak olarak biriktirme kapsamda her bir ülke yapacağı çekimin diğer ülkeye hacmi olan büyük etkisini olan dikkate akiferlerden almak su zorundadır. Bu anlaşma ile bu durum güvence altına belirli bir ISARM ın süre çalışma için çekilebilir. yaptığı Vechte Bu akiferlerden akiferi, the her ülke için güvenli çekimin miktar ve oran ülkelerin Slovak Karst karş l kl Aggtelek anlaşmalar na akiferi bağl d r. ve Praded Bu akiferi verilebilir. olan etkisini dikkate almak zorundad r. Bu anlaşma ile bu durum güvence alt na al nmaya kapsamda her bir ülke yapacağ çekimin diğer ülkeye alınmaya çalışılır. çal ş l r. Benzer bir yaklaşım Uruguay, Paraguay, Brezilya ve Arjantin arasındaki Guaraní Akiferi Yıllık yağışlardan beslenimi az olan sınıraşan Y ll k yağ şlardan beslenimi az olan s n raşan akiferlere akiferlere örnek örnek olarak; olarak; daha daha çok çok Cezayir ve ve Tunus taraf ndan geliştirilmiş olan ve Tunus, için de söz konusudur 7. Bu uygulamalar için Tunus Cezayir tarafından ve Libya geliştirilmiş aras nda yer alan olan Kuzey ve Tunus, Sahra Akiferidir (Şekil 9). ülkeler sınıraşan su kaynakları sistemleri üzerine sürdürülebilir Şekil 9: Kuzey kullanım Sahra Akifer için ileri Sistemi düzeyde ra Akiferidir (Şekil 9). Cezayir ve Libya arasında yer alan Kuzey Sah- müzakereler yapmaları gerekir. Şekil 9: Kuzey Sahra Akifer Sistemi 16 15

18 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM Daha çok Libya ve Mısır tarafından geliştirilmiş olan ve Libya, Mısır, Sudan ve Çad arasında yer alan Nübye Kumtaşı Akiferi, Sina ve Negev Çöllerinde Mısır ve İsrail in paylaştığı Kumtaşı Akiferi ve Suudi Arabistan ve Ürdün ün paylaştığı Saq Akiferleri de diğer örneklerdir 8. Ancak yukarıda verilen tüm örnek durumlar için ülkeler arasında yeraltı suyu kullanımı ve yönetimi konusunda bugüne değin resmi bir anlaşma sağlanamamıştır. Her bir ülkenin çekeceği yeraltı suyu miktarını düzenleyecek bir anlaşmaya ulaşmak için IFAD (International Fund for Agricultural Development) tarafından desteklenen görüşmeler ve çalışmalar devam etmektedir. Bunun yanısıra bu alanda bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi çalışmalarına BM ekonomik ve sosyal komisyonu tarafından da büyük bir destek verilmektedir Sınıraşan Yeraltı Suyu Çekiminin Ülkeler Arasında Yaratabileceği Sonuçlar Bir akiferden su alınması, yeraltı suyu akışında bir yeniden organize olma ve hareketlenmeye neden olur. Bu durumun da aşağıda açıklanan birçok sonucu vardır: Yeraltı Suyu Akış Karakteristiğinin Değişmesi Bir uluslararası sınırdan geçen yeraltı suyu miktarının doğrudan ölçülmesi mümkün değildir. Bu akım miktarı, belirlenen çeşitli parametrelerin yardımıyla oluşturulan matematiksel modellerle hesaplanır. Sınırın bir tarafından su çekimi, hidrolik yükte meydana getireceği değişiklik nedeniyle, sınırın diğer tarafındaki yeraltı suyu akımının değişmesine neden olur. Başka bir deyişle, kuyulardan çekilecek olan su miktarının veya sınıraşan yeraltı suyu kaynağı ile ilgili olarak yapılacak her türlü çalışmanın, kaynağın hakça paylaşımına zarar vermeyecek şekilde yapılması esas olmalıdır 9. Şekil 8 de verilen Kuzey Sahra A- kifer Sistemi bu konuya önemli bir örnektir. Bu sistemde; Derin akiferdeki akış kıyıdaki Jifarah akiferinin kaynağını oluşturmaktadır. Cezayir deki derin akiferden daha fazla su çekimi bu kıyı akiferinin beslenmesini % 5 oranında azaltacaktır. Bu akiferden su çekimi için en uygun senaryo olarak Cezayir deki su çekiminin Tunus un kıyı akiferine etkisini en aza indiren senaryo seçilmiştir (UNDP /OPE 1983) Yeraltı Suyu Seviyesinin Değişmesi Kuyular yoluyla yeraltından su çekilmesi sonucunda, hidrolik yük azalması meydana gelir ve düşüm konisi oluşur (Şekil 9). Düşüm konisi, uluslararası sınırın diğer tarafına kadar yayılabilir. Bu durum da sınırın diğer tarafında uzun vadede bu kaynağın kullanımını etkileyecektir. Bu duruma en iyi örnek Şekil.10 da verilen Nübye Kumtaşı Akiferi dir. Bu konuda yapıla modelleme çalışmaları 2060 yılına kadar Mısır ın Güneybatısındaki akiferden çok yoğun su çekilmesinin piyozometrik seviyede büyük düşme oluşturacağını ortaya koymuştur. Yeraltı suyu seviyesindeki bu alçalmanın halen hiçbir çekim yapılmayan Sudan içlerine kadar etkili olabileceği de ileri sürülmektedir 10 (Şekil 10). 17

19 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı Şekil 10: Yeraltusuyunda Düşüm Konisinin Yayılması Senaryosu (Model Benzeşimi) Su Kalitesinde Bozulma Yeraltı suyu kaynaklarının hatalı geliştirme projeleri nedeniyle su kalitesinde bozulmalar meydana geldiği bilinmektedir. Yeraltından hatalı su çekimi sonucunda, kıyı şeridindeki tuzlu su veya düşük kaliteli su iç kısımlara doğru taşınabilmekte (Şekil 11), özellikle statik rezervlerden yapılan çekimlerde alttaki tuzlu suyun da tatlı su ile birlikte çekilmesi sonucu akiferin kalitesi bozulabilmektedir. Şekil 11: Yeraltı Suyundan Aşırı Çekim Nedeniyle Sınıraşan Yeraltı Suyuna Denizsuyu Karışımı 18 Yeralt su kaynağ n paylaşan ülkelerden birinin tek tarafl faaliyetleri, s n r n diğer taraf n da etkileyebilir. Bu etkileşim, karstik akiferlerde, formasyonlar içinde bulunan çatlak, eklem, boşluk vb. yap larda suyun daha h zl hareket edebilmesine olanak sağlad ğ için, etkileşim çok daha fazlad r. Yer yüzeyinden meydana gelen düşey s z nt lar da (yer yüzeyinden derinlere doğru süzülen kirli su veya yeralt suyunun buharlaşmas vb.) su kalitesinde bozulmaya sebep olabilir. Özellikle kurak bölgelerde, topografyan n düşük olduğu yerlerde su

20 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM Yeraltı su kaynağını paylaşan ülkelerden birinin tek taraflı faaliyetleri, sınırın diğer tarafını da etkileyebilir. Bu etkileşim, karstik akiferlerde, formasyonlar içinde bulunan çatlak, eklem, boşluk vb. yapılarda suyun daha hızlı hareket edebilmesine olanak sağladığı için, etkileşim çok daha fazladır. Yer yüzeyinden meydana gelen düşey sızıntılar da (yer yüzeyinden derinlere doğru süzülen kirli su veya yeraltı suyunun buharlaşması vb.) su kalitesinde bozulmaya sebep olabilir. Özellikle kurak bölgelerde, topografyanın düşük olduğu yerlerde su tablasının yüzeye yakın olması halinde, buharlaşma meydana gelir ve suyun kalitesi düşebilir. Şekil 12: Aşırı Yeraltı Suyu Çekimi Sonrası Deniz Suyu Karışması Olasılığı Şekil 12 de Mısır ın Siwa akiferinden ve Libya nın Jaghbub akiferinden daha fazla su çekilmesinin matematik modelleme ile elde edilen olası sonuçları verilmiştir. Bu durumda yeraltı suyunun Siwa nın km kuzeyinden Siwa ya doğru akışa geçebileceği tahmin edilmektedir. 19

21 ORSAM ORSAM Su Araştırmaları Programı Kirlilik Yüzeydeki insan aktiviteleri, akiferlerin kirlenmesine yol açabilir. Uluslararası sınırın bir tarafındaki kirli su, diğer tarafa kolaylıkla geçebilir. Kirlenmiş bir akiferin temizlenme süreci çok uzun süren ve oldukça pahalı bir süreçtir. Yüzey suları ile yeraltı suları arasındaki en büyük farklardan biri, bu kaynaklarda oluşan kirliliğin yok edilebilmesi için ihtiyaç duyulan zamandır. Bir akifer sistemini etkileyen bir kirlilik, hem kirliliğin olduğu dönemde bu kaynaktan yararlanan insanları hem de gelecek nesilleri etkileyecektir 11. Sınıraşan yeraltı sularının neden olduğu ya da bu suların etkili ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesine engel olan bir diğer nokta da bu kaynakları paylaşan ülkeler arasında etkin bir kurumsal yapının oluşturulamamasıdır. Bu durumun önündeki en büyük engellerin, politik ve ekonomik olduğu görülmektedir. Sınır aşan akiferlerin en önemli özelliklerinden bir tanesi, yeraltı suyu akışının yüzey altında izlediği yolun uluslararası sınırlar ile kesişmesi ve su transferinin sınırın bir tarafından diğer tarafına doğru olmasıdır. Birçok örnekte görüldüğü gibi akifer, besleniminin büyük bir kısmını bir taraftan alıp, boşalımının büyük bir kısmını da diğer tarafa doğru yapmaktadır. Bazen de sınırları oluşturan nehir yatakları akiferi bölen sınırın yüzeyden görünümünü teşkil eder (Şekil 13). Şekil 13: Bir Sınıraşan Akifer Üzerindeki Sınır Oluşturan Nehir. 20

22 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM Her durumda da akiferin sahip olduğu akımların yönü, miktarı, hızı gibi hidrodinamik özelliklerini tespit etmek oldukça güç bir iştir. Bunun için genellikle matematiksel modeller geliştirilmekte, buradan elde edilecek veriler ışığında bu kaynakların doğru yönetilebilmesi için de bir bütün olarak ele alınan (beslenim, boşalım, suyun kalitesi vb.) parametreler bir araya getirilerek kavramsal modeller oluşturulmaktadır. Başarılı bir kavramsal model, akiferin iyi yönetilebilmesinin temelini oluşturur 12. Bu yapıyı en iyi şekilde oluşturabilmenin yolu da konuyla ilgili bir komisyon veya komitenin kurulmasıdır. Bu konuda çalışan birçok uzman, özellikle bu ortak kurumsal yapı üzerinde durmaktadırlar. Ancak günümüzde bu yapıyı sağlıklı bir şekilde oluşturabilmiş örnekler oldukça azdır Uluslararası Hukuk Açısından Sınıraşan Yeraltı Suları 3.1. Uluslararası Sular ve Hukuk Kavramsal Çerçeve Hukuk kuralları toplumda düzeni sağlamak amacıyla oluşturulurlar. Bu nedenle, ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümü hukuk kurallarından beklenir. Ancak hukuk kuralı uyuşmazlığı adalete (hakkaniyete) uygun olarak çözmek durumundadır. Uluslararası hukuk kuralları en önemli bir şekilde devletlerin kendi aralarında yaptıkları sözleşmeler ile ve eskiden beri hukuk kuralı olduğu inancıyla yerine getirdikleri uygulamalarla ortaya çıkar. Bu ikincisine teamül (yapılageliş) hukuku denir. İç hukukta taraflar anlaşamadığı zaman yargı organına başvururlar ve yargı organının verdiği karar devlet yaptırımı sonucu uygulanır. Uluslararası hukukta ise bu bakımından da iç hukuklarla bir farklılık söz konusudur. Devletlerin kendi rızaları dışında yargılanabilecekleri bir yargı organı bulunmadığı gibi verilebilecek yargı kararını zorla uygulayacak bir mercii de bulunmamaktadır. Sınıraşan sulara ilişkin hukuk kuralları ve bunların değerlendirilmesi ancak uluslararası hukukun bu nitelikleri akılda tutularak bir anlam kazanır 14. Sınıraşan sular bağlamında nehir, ırmak, sınıraşan su, sınıraşan yeraltı suyu, akifer, paylaşılan akifer, suyolu, gibi birçok tabir kullanılmışsa da, bugün bunlar birden fazla devletin topraklarında bulunan nehir, göl veya yeraltı sularını ifade ettikleri müddetçe hukuksal olarak anlam kazanmaktadırlar. Bunlar ya iki devlet arasında sınır çizgisini oluşturmakta veya bir devletten doğarak diğer devletin topraklarına akmaktadır. Bazen de her ikisini birlikte gerçekleştirmektedir. Sınıraşan su kavramı her ikisini de içermektedir. Kendi topraklarında bir sınıraşan suyun doğduğu devlete yukarı kıyıdaş (memba), başka bir devlette doğan yüzey veya yeraltı suyunun kendi ülkesine geçtiği devlete ise aşağı kıyıdaş (mansap) devlet denilmektedir. Buradan bir üçüncü ülkeye daha akarsuyun geçmesi halinde üçüncü ülke aşağı kıyıdaş (mansap) olurken, ortada bulunan devlet hem yukarı kıyıdaş (memba) hem de aşağı kıyıdaş (mansap) konumundadır. Sınıraşan su en aşağı kıyıdaş (mansap) devletin topraklarından denize dökülmektedir. Sınıraşan akarsuların yolcu ve yük taşınması amacıyla kullanılması ilgili devletlerin birbirleriyle yapacağı anlaşmalara bağlı olduğundan, sınıraşan akarsularla ilgili en önemli sorunlar bunların sulama, endüstriyel kullanım ve hidro-enerji üretimi gibi ulaşım-dışı amaçlarla kullanılmasından doğmaktadır. Bu kullanımlar bazen akmakta olan suyun, kirlenme örneğinde olduğu gibi, niteliğini değiştirmekte ve sulama örneğinde olduğu gibi, bazen de diğer ülkelere akacak olan suyun miktarını azaltmaktadır. Şu halde sınıraşan suların ulaşım-dışı amaçlarla kullanılmaları hukuku bir devletten doğan ve orada bir süre aktıktan sonra gerek sınır oluşturan gerekse doğrudan diğer bir devletin topraklarına geçen akarsulara ilişkin olarak, bunların topraklarında aktıkları devletlerin bu suların miktarları ve niteliklerindeki değişiklik yapma haklarına yönelik kuralları ortaya koymaktadır. Bir genelleme yapmak gerekirse tarih içerisinde aşağı kıyıdaş (mansap) devletler sınıraşan 21

GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI

GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI ORSAM Rapor No: 63 GÖRÜNMEZ STRATEJİK KAYNAK: SINIRAŞAN YERALTI SULARI THE INVISIBLE STRATEGIC RESOURCE: TRANSBOUNDARY GROUND WATERS ORTADOĞU Ortadoğu STRATEJİK Stratejik ARAŞTIRMALAR Araştırmalar Merkezi

Detaylı

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi DSİ Genel Müdürlüğü Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı Yeraltısuları Etüt ve Değerlendirme

Detaylı

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3 Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 tür. Bu suyun % 97'si denizlerde ve okyanuslardaki tuzlu sulardan oluşmaktadır. Geriye kalan yalnızca % 2'si tatlı su kaynağı olup çeşitli amaçlar için kullanılabilir

Detaylı

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri

Doğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar

Detaylı

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI

TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI TÜRKİYE DE SINIRAŞAN YERALTISUYU REZERVLERİ VE KULLANIMI Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com Türkiye de sınıraşan yüzey suları gibi yeraltısularımız da bulunmaktadır. En önemli

Detaylı

TÜRKĠYE DEKĠ YERALTISULARININ ARAġTIRILMASI, ĠġLETĠLMESĠ Ve YÖNETĠMĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME

TÜRKĠYE DEKĠ YERALTISULARININ ARAġTIRILMASI, ĠġLETĠLMESĠ Ve YÖNETĠMĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME TÜRKĠYE DEKĠ YERALTISULARININ ARAġTIRILMASI, ĠġLETĠLMESĠ Ve YÖNETĠMĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi DSİ 5. Bölge Müdürlüğü-ANKARA TMMOB, JMO - Bilimsel Teknik Kurulu Hidrojeoloji

Detaylı

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. Su Kaynaklarının

Detaylı

Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı,

Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı, GELECEĞİN SORUNLARI SU Su, evrende varolan canlı varlıkların yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan en temel öğedir. İnsan kullanımı, ekosistem kullanımı, ekonomik kalkınma, enerji üretimi,

Detaylı

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir.

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir. DERS 2 Yeraltısuları Türkiye'de yeraltısularından yararlanma 1950den sonra hızla artmış, geniş ovaların sulanmasında, yerleşim merkezlerinin su gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılmıştır. Yeraltısuları,

Detaylı

HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN

HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN 1-1 YARDIMCI DERS KİTAPLARI VE KAYNAKLAR Kitap Adı Yazarı Yayınevi ve Yılı 1 Hidroloji Mehmetçik Bayazıt İTÜ Matbaası, 1995 2 Hidroloji Uygulamaları Mehmetçik Bayazıt Zekai

Detaylı

TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ

TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ ve YÖNETİMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com Ö Z E T Ülkemizin önemli servetlerinden olan

Detaylı

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir.

COĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir. 2012 LYS4 / COĞ-2 COĞRAFYA-2 TESTİ 2. M 1. Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriyle bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiştir. Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası

Detaylı

AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR

AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE BU ALANDA TÜRKİYE DE YÜRÜTÜLEN ÇALIŞMALAR Ayla EFEOGLU Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü AB İle İlişkiler Şube Müdürü İÇERİK AB Su Çerçeve Direktifi hakkında genel

Detaylı

SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ. Bir damla suyun atmosfer ve litosfer arasındaki hareketi HİDROLOJİK DÖNGÜ

SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ. Bir damla suyun atmosfer ve litosfer arasındaki hareketi HİDROLOJİK DÖNGÜ SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ Atmosfer de bulunan su buharı başlangıç kabul edilirse buharın yoğunlaşarak yağışa dönüşmesi ve yer yüzüne ulaşıp çeşitli aşamalardan geçtik ten sonra tekrar atmosfere buhar

Detaylı

HİDROLOJİ DERS NOTLARI

HİDROLOJİ DERS NOTLARI Balıkesir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü umutokkan@balikesir.edu.tr HİDROLOJİ DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Umut OKKAN Hidrolik Anabilim Dalı Ders Kapsamında Yararlanılabilecek Bazı Kaynaklar Balıkesir

Detaylı

SU HALDEN HALE G İ RER

SU HALDEN HALE G İ RER SU HALDEN HALE GİRER Doğada Su Döngüsü Enerji Kaynağı Güneş Suyun yeryüzünde, buharlaşma, yağış, yeraltına süzülme, kaynak ve akarsu olarak tekrar çıkma, bir göl veya denize akma vs gibi hareketlerine

Detaylı

BÖLÜM-1 HİDROLOJİNİN TANIMI VE ÖNEMİ

BÖLÜM-1 HİDROLOJİNİN TANIMI VE ÖNEMİ BÖLÜM-1 HİDROLOJİNİN TANIMI VE ÖNEMİ 1.1 GİRİŞ Hidrolojinin kelime anlamı su bilimi olup böyle bir bilime ihtiyaç duyulması suyun doğadaki bütün canlıların yaşamını devam ettirebilmesi için gereken çok

Detaylı

ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır.

ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır. ÇYDD: su, değeri artan stratejik bir nitelik kazanacaktır. 2017 Dünya Su Günü Bildirisi 2016 yılı, ilk kayıtların tutulduğu 1880 yılından bu yana en sıcak yıl olarak kayda geçti. 2 yüzyıl, dünya ortalama

Detaylı

Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU

Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU Horzumalayaka-ALAŞEHİR (MANİSA) 156 ADA 17 PARSEL DOĞAL MİNERALLİ SU ŞİŞELEME TESİSİ NAZIM İMAR PLANI AÇIKLAMA RAPORU Yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde uygun jeolojik şartlarda doğal olarak oluşan,

Detaylı

ÇAKÜ Orman Fakültesi, Havza Yönetimi ABD 1

ÇAKÜ Orman Fakültesi, Havza Yönetimi ABD 1 UYMANIZ GEREKEN ZORUNLULUKLAR HİDROLOJİ DR. SEMİH EDİŞ UYMANIZ GEREKEN ZORUNLULUKLAR NEDEN BU DERSTEYİZ? Orman Mühendisi adayı olarak çevre konusunda bilgi sahibi olmak Merak etmek Mezun olmak için gerekli

Detaylı

BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ

BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ Hazırlayan: Hasan KIRMIZITAŞ : JMO üyesi İsmet CENGİZ : JMO Başkanı 2000 yılı Stokholm Su Sempozyumunda: Halen 26 ülkede 350 milyon civarında insanın

Detaylı

Su, yaşam kaynağıdır. Bütün canlıların ağırlıklarının önemli bir kısmını su oluşturur.yeryüzündeki su miktarının yaklaşık % 5 i tatlı sulardır.

Su, yaşam kaynağıdır. Bütün canlıların ağırlıklarının önemli bir kısmını su oluşturur.yeryüzündeki su miktarının yaklaşık % 5 i tatlı sulardır. DOĞADA SU DÖNGÜSÜ Yaşama birliklerinde ve onun büyütülmüşü olan tabiatta canlılığın aksamadan devam edebilmesi için bazı önemli maddelerin kullanılan kadar da üretilmesi gerekmektedir.doğada ekolojik önemi

Detaylı

Suyun yeryüzünde, buharlaşma, yağış, yeraltına süzülme, kaynak ve akarsu olarak tekrar çıkma, bir göl veya denize akma vs gibi hareketlerine su

Suyun yeryüzünde, buharlaşma, yağış, yeraltına süzülme, kaynak ve akarsu olarak tekrar çıkma, bir göl veya denize akma vs gibi hareketlerine su Suyun yeryüzünde, buharlaşma, yağış, yeraltına süzülme, kaynak ve akarsu olarak tekrar çıkma, bir göl veya denize akma vs gibi hareketlerine su döngüsü denir. Su döngüsünü harekete geçiren güneş, okyanuslardaki

Detaylı

1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com

1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ Doğal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Biyolojik ve Ekolojik Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Sosyoekonomik Etkiler Sağlık Etkileri 1. DOĞAL KAYNAKLAR ÜZERİNDEKİ

Detaylı

Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması

Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması Havza Ölçeğinde Sektörel Su Tahsis Planı Uygulaması Su Politikaları Derneği Hidropolitik Akademi Su Yönetiminde Değişim Etkinlikleri 6 Şubat 2016 Sunan: Hamza Özgüler Proje Teknik Koordinatörü ALFAR Proje

Detaylı

22.03.2012. Tuzlu Sular (% 97,2) Tatlı Sular (% 2,7) Buzullar (% 77) Yer altı Suları (% 22) Nehirler, Göller (% 1)

22.03.2012. Tuzlu Sular (% 97,2) Tatlı Sular (% 2,7) Buzullar (% 77) Yer altı Suları (% 22) Nehirler, Göller (% 1) Yer altı Suyu Yeraltı Suyu Hidrolojisi Giriş Hidrolojik Çevrim Enerji Denklemleri Darcy Kanunu Akifer Karakteristikleri Akım Denklemleri Akım Ağları Kuyular Yeraltısuyu Modellemesi 1 Su, tüm canlılar için

Detaylı

GÖLLER BÖLGESİNDE YERALTISUYU VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

GÖLLER BÖLGESİNDE YERALTISUYU VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR GÖLLER BÖLGESİNDE YERALTISUYU VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR Doç. Dr. Ayşen Davraz Süleyman Demirel Üniversitesi Jeoloji Müh. Bölümü Dünyada yaklaşık olarak 1386 kentrilyon litre su var. DÜNYADA SUYUN DAĞILIMI

Detaylı

SINIR AŞAN AKİFERLERİN KAPSAMI VE GELİŞİMİ

SINIR AŞAN AKİFERLERİN KAPSAMI VE GELİŞİMİ SINIR AŞAN AKİFERLERİN KAPSAMI VE GELİŞİMİ Neşe Çetinkaya Jeoloji (Hidrojeoloji) Mühendisi Ankara Üniversitesi/Doktora Öğrencisi Ankara, Türkiye ÖZET Dünyanın en önemli içme suyu kaynaklarından biri yeraltı

Detaylı

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ Sulama? Çevre? SULAMA VE ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ SULAMA: Bitkinin gereksinimi olan ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun toprağa yapay yollarla verilmesidir ÇEVRE: En kısa tanımıyla

Detaylı

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü Su Yapıları II Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. 1 Dünya Su Kaynakları Tuzlu Sular; 97,20%

Detaylı

T.C. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI

T.C. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI T.C. DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI TÜRKİYE NİN SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI Enerji, Su ve Çevre İşleri Genel Müdür Yardımcılığı Bazı ülkelerde yıllık kişi başına düşen su miktarı TÜRKİYE NİN SINIRAŞAN SULARI Fırat

Detaylı

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 ( STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 Yeni Dönem Türkiye - Suudi Arabistan İlişkileri: Kapasite İnşası ( 2016, İstanbul - Riyad ) Türkiye 75 milyonluk nüfusu,

Detaylı

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ 4/3/2017 1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc 4/3/2017 2 BÖLÜM 6 YERALTI SULARI JEOLOJİSİ (HİDROJEOLOJİ)

Detaylı

BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ. Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com

BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ. Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ Hasan KIRMIZITAŞ Jeoloji Mühendisi hasankirmizitas@yahoo.com Giriş Başkent Ankara, her geçen gün artan sanayi faaliyetleri ve aldığı yoğun göç nedeniyle

Detaylı

TEBLİĞ. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünden: İÇME SUYU TEMİN EDİLEN AKİFER VE KAYNAKLARIN KORUMA ALANLARININ BELİRLENMESİ HAKKINDA TEBLİĞ

TEBLİĞ. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünden: İÇME SUYU TEMİN EDİLEN AKİFER VE KAYNAKLARIN KORUMA ALANLARININ BELİRLENMESİ HAKKINDA TEBLİĞ 10 Ekim 2012 ÇARŞAMBA Resmî Gazete Sayı : 28437 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünden: TEBLİĞ İÇME SUYU TEMİN EDİLEN AKİFER VE KAYNAKLARIN KORUMA ALANLARININ BELİRLENMESİ HAKKINDA TEBLİĞ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç,

Detaylı

Ortadoğu'da su ve petrol (*) İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Dursun YILDIZ. İnş Müh Su Politikaları Uzmanı

Ortadoğu'da su ve petrol (*) İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Dursun YILDIZ. İnş Müh Su Politikaları Uzmanı İki stratejik ürünün birbiriyle ilişkisi... Ortadoğu'da su ve petrol (*) Dursun YILDIZ İnş Müh Su Politikaları Uzmanı Petrol zengini Ortadoğu'nun su gereksinmesini gidermek amacıyla üretilen projelerden

Detaylı

S n r Aflan Yeralt sular

S n r Aflan Yeralt sular Mustafa Kemal ÖZŞEN* Su sorunu, bazı coğrafyalarda su stresine dönüşmekte ve olası savaş senaryolarındaki stratejik önemini arttırmaktadır. Örneğin Kuzey ülkeleri su kıtlığı çekmezken, Türkiye nin de içinde

Detaylı

T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ. Dr. ġevki DANACIOĞLU

T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ. Dr. ġevki DANACIOĞLU T.C. BALIKESĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN-EDEBĠYAT FAKÜLTESĠ COĞRAFYA BÖLÜMÜ HAVZA YÖNETĠMĠ DERSĠ Dr. ġevki DANACIOĞLU Dersin içeriği Havza ve havza yönetimi tanımı, tarihsel gelişimi ve coğrafya bilimiyle ilişkisi

Detaylı

Ders Kitabı. Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü htpp:/jeoloji.kocaeli.edu.tr/

Ders Kitabı. Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü htpp:/jeoloji.kocaeli.edu.tr/ HİDROLOJİ Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü htpp:/jeoloji.kocaeli.edu.tr/ Ders Kitabı Hidroloji Mehmetçik Bayazıt Birsen Yayınevi 224 sayfa, 3. Baskı, 2004 Yardımcı

Detaylı

Doç. Dr. Ahmet APAYDIN DSİ 5. Bölge Müdürlüğü Jeotek. Hiz. ve Yeraltısuları Şube Müdürü

Doç. Dr. Ahmet APAYDIN DSİ 5. Bölge Müdürlüğü Jeotek. Hiz. ve Yeraltısuları Şube Müdürü Doç. Dr. Ahmet APAYDIN DSİ 5. Bölge Müdürlüğü Jeotek. Hiz. ve Yeraltısuları Şube Müdürü 1 Sunum İçeriği 1- DSİ Planlama Kademesi Hidrojeolojik Havza Etütleri 1970-1985 Dönemi ve sonraki dönem Yeşil Raporlar

Detaylı

YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM İÇİNDEKİLER EDİTÖR ISBN / TARİH. Sertifika No: KAPAK TASARIMI SAYFA TASARIMI BASKI VE CİLT İLETİŞİM. Doğa ve İnsan...

YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM İÇİNDEKİLER EDİTÖR ISBN / TARİH. Sertifika No: KAPAK TASARIMI SAYFA TASARIMI BASKI VE CİLT İLETİŞİM. Doğa ve İnsan... YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM EDİTÖR Turgut MEŞE Bütün hakları Editör Yayınevine aittir. Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması

Detaylı

Akifer Özellikleri

Akifer Özellikleri Akifer Özellikleri Doygun olmayan bölge Doygun bölge Bütün boşluklar su+hava ile dolu Yer altı su seviyesi Bütün boşluklar su ile dolu Doygun olmayan (doymamış bölgede) zemin daneleri arasında su ve hava

Detaylı

TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ VE YÖNETİMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ VE YÖNETİMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME TÜRKİYE DEKİ YERALTISULARININ ARAŞTIRILMASI, İŞLETİLMESİ VE YÖNETİMİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Hasan Kırmızıtaş Jeoloji Mühendisi DSİ 5. Bölge Müdürlüğü, Ankara ÖZET Ülkemizin önemli servetlerinden olan

Detaylı

SU MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ YRD. DOÇ. DR. FATİH TOSUNOĞLU

SU MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ YRD. DOÇ. DR. FATİH TOSUNOĞLU SU MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ YRD. DOÇ. DR. FATİH TOSUNOĞLU DERS HAKKINDA GENEL BİLGİLER Görüşme Saatleri:---------- Tavsiye edilen kitaplar: 1-Kavramsal su mühendisliği, Prof.Dr. A.Melih Yanmaz, Prof. Dr. Nurunnisa

Detaylı

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YERALTI SUYU KORUMA ALANLARI

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YERALTI SUYU KORUMA ALANLARI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YERALTI SUYU KORUMA ALANLARI SU KALİTESİ YÖNETİMİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI YERALTI SULARI KALİTE ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Haziran 2014 Sunu İçeriği Koruma

Detaylı

ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.12, ARALIK 2016

ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ. No.12, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.12, ARALIK 2016 TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ NO.12, ARALIK 2016 ORTADOĞU DA BÖLGESEL GELIŞMELER VE TÜRKIYE-İRAN İLIŞKILERI ÇALIŞTAYI 30 Kasım 2016 Çarşamba günü Ortadoğu Stratejik

Detaylı

HİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme. 3.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT

HİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme. 3.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT HİDROJEOLOJİ 3.Hafta Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT nozyurt@hacettepe.edu.tr Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Buharlaşma-terleme Yağış Yüzeysel akış Yeraltına süzülme ve

Detaylı

UNESCO Kültür Sektörü. İrem ALPASLAN UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Kültür Sektör Uzmanı. 31 Ekim - 1 Kasım 2014, Antalya

UNESCO Kültür Sektörü. İrem ALPASLAN UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Kültür Sektör Uzmanı. 31 Ekim - 1 Kasım 2014, Antalya UNESCO Kültür Sektörü İrem ALPASLAN Kültür Sektör Uzmanı 31 Ekim - 1 Kasım 2014, Antalya Sunum Planı: UNESCO (Kuruluş) Sözleşmesinde Kültür Geçmişten Bugüne Kültür Sektörü Önceliklerinin Gelişimi Genel

Detaylı

HİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

HİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü HİDROLOJİ Buharlaşma Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü BUHARLAŞMA Suyun sıvı halden gaz haline (su buharı) geçmesine buharlaşma (evaporasyon) denilmektedir. Atmosferden

Detaylı

BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ

BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ BÖLGE KAVRAMI VE TÜRLERİ Doğal, beşerî ve ekonomik özellikler bakımından çevresinden farklı; kendi içinde benzerlik gösteren alanlara bölge denir. Bölgeler, kullanım amaçlarına göre birbirine benzeyen

Detaylı

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ Bayram HOPUR Entegre Projeler Uygulama Şube Müdürü Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü www.cem.gov.tr 3. Ulusal Taşkın Sempozyumu- 29.04.2013 İstanbul ULUSAL

Detaylı

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3

DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 İnsan yaşamı ve refahı tarihsel süreç içinde hep doğa ve doğal kaynaklarla kurduğu ilişki ile gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimine kadar

Detaylı

Fatih TOSUNOĞLU Su Kaynakları Ders Notları Su Kaynakları Ders Notları, Su Kaynakları Ders Notları

Fatih TOSUNOĞLU Su Kaynakları Ders Notları Su Kaynakları Ders Notları, Su Kaynakları Ders Notları Fatih TOSUNOĞLU Su Kaynakları Ders Notları, Prof.Dr. Ercan KAHYA, İTÜ Su Kaynakları Ders Notları, Prof. Dr. Recep YURTAL, Çukurova Üniversitesi Su Kaynakları Ders Notları, Yrd.Doç.Dr. Selim ŞENGÜL, Atatürk

Detaylı

HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü)

HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü) HAVZA SÜREÇLERİ HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü) Yer kürenin atmosfer, kara ve su olmak üzere üç ayrı bölümünde su, gaz durumdan sıvı veya katı duruma ya da katı veya sıvı durumdan gaz durumuna dönüşerek

Detaylı

Dünyadaki toplam su potansiyeli. Dünyadaki toplam su miktarı : 1,4 milyar km 3 3/31

Dünyadaki toplam su potansiyeli. Dünyadaki toplam su miktarı : 1,4 milyar km 3 3/31 İçerik Dünyadaki su potansiyeline bakış Türkiye deki su potansiyeline bakış Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Görevleri Mevzuat Çalışmaları Yapılan Faaliyetler Su Tasarrufu Eylem Planı Su Ayakizi Çalışmaları

Detaylı

Meteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma

Meteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma Meteoroloji IX. Hafta: Buharlaşma Hidrolojik döngünün önemli bir unsurunu oluşturan buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde farklı şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörlerin etkisiyle

Detaylı

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma

DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma DERS VI-VII Nüfus Artışı Küresel Isınma Demografi (nüfus bilimi), sınırları belli olan bir coğrafyanın nüfus yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelemektedir. Doğum, ölümün yanı sıra göç gibi dinamikleri

Detaylı

Türkiye Irak İlişkilerinde Güvenlik ve Radikalleşme

Türkiye Irak İlişkilerinde Güvenlik ve Radikalleşme TOPLANTI DEĞERLENDİRMESİ No.17, MAYIS 2017 Türkiye Irak İlişkilerinde Güvenlik ve Radikalleşme Çalıştayı 12 Mayıs 2017 tarihinde ORSAM ve Irak Ulusal Güvenlik Müsteşarlığı na bağlı Nahrain Araştırmalar

Detaylı

1. İklim Değişikliği Nedir?

1. İklim Değişikliği Nedir? 1. İklim Değişikliği Nedir? İklim, en basit ifadeyle, yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu olarak tanımlanabilir. Yerküre mizin

Detaylı

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Yönetimine Giriş Eğitimi

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Yönetimine Giriş Eğitimi SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Yönetimine Giriş Eğitimi İÇDAŞ A.Ş. Sürdürülebilirlik Yönetim Birimi Amaç ve İçerik Bu eğitim sunumu ile paydaşlarımıza Sürdürülebilirliği tanıtmak ve şirketimizin Sürdürülebilirlik alanında

Detaylı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı ARAZİ BOZULUMU LAND DEGRADATİON Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı LAND DEGRADATİON ( ARAZİ BOZULUMU) SOİL DEGRADATİON (TOPRAK BOZULUMU) DESERTİFİCATİON (ÇÖLLEŞME) Arazi Bozulumu Nedir - Su ve rüzgar

Detaylı

HİDROJEOLOJİ. Yeraltında suyun bulunuşu Akifer özellikleri_gözenekli ortam. 4.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT

HİDROJEOLOJİ. Yeraltında suyun bulunuşu Akifer özellikleri_gözenekli ortam. 4.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT HİDROJEOLOJİ 4.Hafta Yeraltında suyun bulunuşu Akifer özellikleri_gözenekli ortam Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT nozyurt@hacettepe.edu.tr Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Buharlaşma-terleme Yağış Yüzeysel akış Yeraltına

Detaylı

Ekosistem ve Özellikleri

Ekosistem ve Özellikleri Ekosistem ve Özellikleri Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Ekosistem Belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim halindeki canlılar (biyotik faktörler) ve cansız

Detaylı

Yeraltı Suyu Akışı. Yeraltı Suyu Boşalımı ve Darcy Kanunu

Yeraltı Suyu Akışı. Yeraltı Suyu Boşalımı ve Darcy Kanunu Su tablası haritası. Kuyularda su seviyesiyle su tablası çakışmaktadır. A. Kuyuların lokasyonu ve su tablasının deniz seviyesi üzerindeki yüksekliği bir harita üzerinde çizilir. B. Bu veri noktaları düzenli

Detaylı

ISPARTA VE ÇEVRESI SU KAYNAKLARININ BELIRLENMESI, DEGERLENDIRILMESI VE KALITESININ KORUNMASI

ISPARTA VE ÇEVRESI SU KAYNAKLARININ BELIRLENMESI, DEGERLENDIRILMESI VE KALITESININ KORUNMASI ISPARTA VE ÇEVRESI SU KAYNAKLARININ BELIRLENMESI, DEGERLENDIRILMESI VE KALITESININ KORUNMASI Prof. Dr. Nevzat Özgür & Çalisma Grubu Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji, Yeraltisuyu ve Mineral

Detaylı

4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI

4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI 4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ II. DÖNEM GEZEGENİMİZ DÜNYA ÜNİTESİ SORU CEVAP ÇALIŞMASI 1. Dünya mızın şekli neye benzer? Dünyamızın şekli küreye benzer. 2. Dünya mızın şekli ile ilgili örnekler veriniz.

Detaylı

Diğer sayfaya geçiniz YGS / SOS

Diğer sayfaya geçiniz YGS / SOS 18. Doğal ve beşerî unsurlar birbirleriyle karşılıklı etkileşim içindedir. 19. Arazide yön ve hedef bulma sporlarında pusula ve büyük ölçekli haritalar sporcuların en önemli yardımcılarıdır. Sporcular

Detaylı

YAGIŞ-AKIŞ SÜREÇLERİ

YAGIŞ-AKIŞ SÜREÇLERİ YAGIŞ-AKIŞ SÜREÇLERİ HİDROLOJİK DÖNGÜ (Su Döngüsü) Yer kürenin atmosfer, kara ve su olmak üzere üç ayrı bölümünde su, gaz durumdan sıvı veya katı duruma ya da katı veya sıvı durumdan gaz durumuna dönüşerek

Detaylı

(Change of Water Masses-Dust Storms Interaction in Syria and Iraq) Suriye ve Irak taki Su Kütlelerindeki Değişimin Toz Fırtınaları ile İlişkisi

(Change of Water Masses-Dust Storms Interaction in Syria and Iraq) Suriye ve Irak taki Su Kütlelerindeki Değişimin Toz Fırtınaları ile İlişkisi V. ULUSLARARASI KUM VE TOZ FIRTINASI ÇALIŞTAYI ORTA DOĞU TOZ KAYNAKLARI VE ETKİLERİ 23-25 EKİM 2017, İSTANBUL (Change of Water Masses-Dust Storms Interaction in Syria and Iraq) Suriye ve Irak taki Su Kütlelerindeki

Detaylı

Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı

Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı Dr. Tuğba Evrim MADEN Hidropolitik Uzmanı temaden@gmail.com Twitter: @temaden Suyun Yerkürede Dağılımı UNESCO, Water Shared Responsibility, s.121, 2006 Su dünya genelinde yüzde 70 oranında tarım, yüzde

Detaylı

DOĞA VE İNSAN. İnsan Doğa ve Coğrafya. Muhteşem Dör tlü. Coğrafyanın Bölümleri. Coğrafyanın İlkeleri. DOĞA ve İNSAN. DOĞA ve İNSAN ET KİLEŞİMİ

DOĞA VE İNSAN. İnsan Doğa ve Coğrafya. Muhteşem Dör tlü. Coğrafyanın Bölümleri. Coğrafyanın İlkeleri. DOĞA ve İNSAN. DOĞA ve İNSAN ET KİLEŞİMİ cografya cepte DOĞA ve İNSAN Dağlar, denizler, ormanlar, hayvanlar, güneş gibi oluşumunda insan etkisi olmayan, doğada bulunan her şey doğal unsurlar içinde yer DOĞA VE İNSAN almaktadır. İnsanların doğada

Detaylı

Resmî Gazete Sayı : 29361

Resmî Gazete Sayı : 29361 20 Mayıs 2015 ÇARŞAMBA Resmî Gazete Sayı : 29361 TEBLİĞ Orman ve Su İşleri Bakanlığından: HAVZA YÖNETİM HEYETLERİNİN TEŞEKKÜLÜ, GÖREVLERİ, ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA TEBLİĞ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam,

Detaylı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TAŞKIN VE KURAKLIK YÖNETİMİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ Prof. Dr. Erdem GÖRGÜN Dr. Bertan BAŞAK

Detaylı

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır.

5. SINIF SOSYAL BİLGİLER BÖLGEMİZİ TANIYALIM TESTİ. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. 1- VADİ: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturdukları uzun yarıklardır. PLATO: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından derince yarılmış geniş düzlüklerdir. ADA: Dört tarafı karayla

Detaylı

Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve yer altında bulunan tatlı sulardır.

Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve yer altında bulunan tatlı sulardır. Yer küresindeki su rezervi= yaklaşık 1.36 10 9 km 2. %97 si okyanuslarda %3 ü de göller, nehirler ve yer altı su yataklarında Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve

Detaylı

T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi

T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi LİSANS YERLEŞTİRME SINAVI-3 COĞRAFYA-1 TESTİ 18 HAZİRAN 2017 PAZAR Bu testlerin her hakkı saklıdır. Hangi amaçla olursa olsun, testlerin tamamının veya bir kısmının

Detaylı

CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon. Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı

CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon. Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı CEV 314 Yağmursuyu ve Kanalizasyon Türkiye deki Atıksu Altyapısı ve Atıksu Mevzuatı Yrd. Doç. Dr. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Türkiye deki Mevcut Atık Su Altyapısı Su kullanımı ve atık

Detaylı

Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması. Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması. Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Su ayak izi ve turizm sektöründe uygulaması Prof.Dr.Bülent Topkaya Akdeniz Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Kapsam Ayak izi kavramı Türkiye de su yönetimi Sanal su Su ayak izi ve turizm Karbon ayak

Detaylı

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ

INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ 4/3/2017 1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc 4/3/2017 2 BÖLÜM 4 TABAKALI KAYAÇLARIN ÖZELLİKLER, STRATİGRAFİ,

Detaylı

SU POLĠTĠKALARI ve GÜVENLĠĞĠ TEZLĠ YÜKSEK LĠSANS PROGRAMI

SU POLĠTĠKALARI ve GÜVENLĠĞĠ TEZLĠ YÜKSEK LĠSANS PROGRAMI SU POLĠTĠKALARI ve GÜVENLĠĞĠ TEZLĠ YÜKSEK LĠSANS PROGRAMI 2017 Merhaba... Günümüzde, iklim, ekonomi, teknoloji ve demografi ile ilgili yaşanan değişimler, su bilimi, politikaları ve yönetiminin disiplinlerarası

Detaylı

Hidrolojik Erken Uyarı Sistemleri ve DSİ Genel Müdürlüğü Uygulamaları

Hidrolojik Erken Uyarı Sistemleri ve DSİ Genel Müdürlüğü Uygulamaları T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Hidrolojik Erken Uyarı Sistemleri ve DSİ Genel Müdürlüğü Uygulamaları Akif ÖZKALDI DSİ Genel Müdür Yardımcısı II. Ulusal Taşkın Sempozyumu/Afyonkarahisar

Detaylı

ENERJİ YÖNETİMİ A.B.D. (İ.Ö.) TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GENEL BİLGİLERİ

ENERJİ YÖNETİMİ A.B.D. (İ.Ö.) TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GENEL BİLGİLERİ ENERJİ YÖNETİMİ A.B.D. (İ.Ö.) TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GENEL BİLGİLERİ Enerji Yönetimi A.B.D Lisansüstü Programı Tezsiz Yüksek Lisans programına kabul edilen öğrenciler zorunlu dersleri tamamlamak

Detaylı

Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı. Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013

Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı. Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013 Su Kaynakları Yönetimi ve Planlama Dursun YILDIZ DSİ Eski Yöneticisi İnş Müh. Su Politikaları Uzmanı Kaynaklarımız ve Planlama 31 Mayıs 2013 21. Yüzyılda Planlama- Kaynaklarımız Su KaynaklarıYönetimi ve

Detaylı

SU HALDEN HALE GİRER. Nazife ALTIN. Fen ve Teknoloji

SU HALDEN HALE GİRER. Nazife ALTIN. Fen ve Teknoloji SU HALDEN HALE GİRER SU DÖNGÜSÜ Güneş, yeryüzündeki karaları ve suları ısıtır. Havayı ise yeterince ısıtamaz. Havanın bir kısmı dolaylı yoldan ısınır. Karalar ve suların ısınması sırasında bunlarla temas

Detaylı

İNSAN VE ÇEVRE A. DOĞADAN NASIL YARARLANIYORUZ? B. DOĞAYI KONTROL EDEBİLİYOR MUYUZ? C. İNSANIN DOĞAYA ETKİSİ

İNSAN VE ÇEVRE A. DOĞADAN NASIL YARARLANIYORUZ? B. DOĞAYI KONTROL EDEBİLİYOR MUYUZ? C. İNSANIN DOĞAYA ETKİSİ İNSAN VE ÇEVRE A. DOĞADAN NASIL YARARLANIYORUZ? B. DOĞAYI KONTROL EDEBİLİYOR MUYUZ? C. İNSANIN DOĞAYA ETKİSİ A. DOĞADAN NASIL YARARLANIYORUZ? Canlıların hareket etme, büyüme ve yaşamlarını sürdürebilmeleri

Detaylı

MERİÇ NEHRİ TAŞKIN ERKEN UYARI SİSTEMİ

MERİÇ NEHRİ TAŞKIN ERKEN UYARI SİSTEMİ T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü MERİÇ NEHRİ TAŞKIN ERKEN UYARI SİSTEMİ Dr. Bülent SELEK, Daire Başkanı - DSİ Etüt, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı, ANKARA Yunus

Detaylı

YÜZEYSULARI ÇALIŞMA GRUBU

YÜZEYSULARI ÇALIŞMA GRUBU 1/23 HEDEFLER Mühendislerimiz ve akademisyenlerimiz ile birlikte gelişmiş yöntem ve teknikleri kullanarak; su kaynaklarımızın planlama, inşaat ve işletme aşamalarındaki problemlere çözüm bulmak ve bu alanda

Detaylı

USBS Ulusal Su Bilgi Sistemi Projesi

USBS Ulusal Su Bilgi Sistemi Projesi USBS Ulusal Su Bilgi Sistemi Projesi USBS YAPISI 08.12.2014 Su Yönetimi Genel Müdürlüğü İzleme ve Su Bilgi Sistemi Dairesi Başkanlığı Su Bilgi Sistemi Şube Müdürlüğü 1 Sunum Planı Geçmiş Süreçler Gelecek

Detaylı

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1

ÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1 Uymanız gereken zorunluluklar ÇEVRE KORUMA Dr. Semih EDİŞ Uymanız gereken zorunluluklar Neden bu dersteyiz? Orman Mühendisi adayı olarak çevre konusunda bilgi sahibi olmak Merak etmek Mezun olmak için

Detaylı

Libya'nın Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi

Libya'nın Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi Libya'nın Büyük İnsan Yapımı Nehir Projesi 12 08 2013 1 1984'te başlayan projenin ilk bölümü 1991'de tamamlandı. İlk üç bölümü tamamlanan projenin son iki aşaması sürüyor. topraksuenerji-büyük İnsan-Yapımı

Detaylı

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ. 19 Temmuz 2016, Ankara

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ. 19 Temmuz 2016, Ankara İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ 19 Temmuz 2016, Ankara 1 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ PROJESİ Projenin Maksadı; İklim değişikliğinin yüzey ve yeraltı sularına etkisinin

Detaylı

Kimyasal Toprak Sorunları ve Toprak Bozunumu-I

Kimyasal Toprak Sorunları ve Toprak Bozunumu-I Kimyasal Toprak Sorunları ve Toprak Bozunumu-I asitleşme-alkalileşme (tuzluluk-alkalilik) ve düşük toprak verimliliği Doç. Dr. Oğuz Can TURGAY ZTO321 Toprak İyileştirme Yöntemleri Toprak Kimyasal Özellikleri

Detaylı

RÜZGAR ENERJİSİ. Cihan DÜNDAR. Tel: Faks :

RÜZGAR ENERJİSİ. Cihan DÜNDAR. Tel: Faks : RÜZGAR ENERJİSİ Cihan DÜNDAR Tel: 312 302 26 88 Faks : 312 361 20 40 e-mail :cdundar@meteor.gov.tr Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü A r a ş t ı r m a Ş u b e M ü d ü r l ü ğ ü Enerji Kullanımının

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI. Gökhan BAŞOĞLU YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İÇERİK 1. DÜNYADAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ ENERJİ KAYNAKLARI VE KULLANIMI 1.1 GİRİŞ 1.2 ENERJİ KAYNAKLARI 1.3 TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ ENERJİ POTANSİYELİ 2. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI

Detaylı

METEOROLOJİ. VI. Hafta: Nem

METEOROLOJİ. VI. Hafta: Nem METEOROLOJİ VI. Hafta: Nem NEM Havada bulunan su buharı nem olarak tanımlanır. Yeryüzündeki okyanuslardan, denizlerden, göllerden, akarsulardan, buz ve toprak yüzeylerinden buharlaşma ve bitkilerden terleme

Detaylı

Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları. Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları

Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları. Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Kaynak Yeri Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Örnek Proje: Yeraltı Suyunda Kaynak Tespiti ve İyileştirme Çalışmaları Hazırlayan: Ozan Atak (Jeoloji Yüksek Mühendisi) Bilge Karakaş (Çevre Yüksek Mühendisi)

Detaylı

10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA

10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA 10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA ÇALIŞMA GRUBU Adı Soyadı Görevi Çalıştığı Kurum Dr. Ozan DENİZ Başkan Çanakkale Onsekiz Mart Üni. Jeoloji Mühendisliği Bölümü Birol ÖZER Başkan Yardımcısı

Detaylı

İçerik. Türkiye de Su Yönetimi. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Çalışmaları

İçerik. Türkiye de Su Yönetimi. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Çalışmaları İçerik Türkiye de Su Yönetimi İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Çalışmaları 2 Türkiye nin Su Potansiyeli Yıllık Yağış : 501 milyar m 3 Yıllık Kullanılabilir Yerüstü Suyu : 98 milyar m 3 Yıllık

Detaylı

Türkiye nin Yüzey Suyu Kaynakları (Nehirler, Göller, Barajlar) Usul (2008)

Türkiye nin Yüzey Suyu Kaynakları (Nehirler, Göller, Barajlar) Usul (2008) Türkiye nin Yüzey Suyu Kaynakları (Nehirler, Göller, Barajlar) Türkiye Su Havzaları geodata.ormansu.gov.tr Türkiye havzaları Yıllık ortalama akış Ortalama yıllık verim Yağış alanı Nehir Havzası Adı (km²)

Detaylı

Dağlık alanda yaşayan insanlar ve yaşadıkları çevreler için birlikte çalışmak

Dağlık alanda yaşayan insanlar ve yaşadıkları çevreler için birlikte çalışmak Dağlık alanda yaşayan insanlar ve yaşadıkları çevreler için birlikte çalışmak BİZ KİMİZ? Dağ Ortaklığı bir Birleşmiş Milletler gönüllü ittifakı olup, üyelerini ortak hedef doğrultusunda bir araya getirir.

Detaylı