DÝL VE ANLATIM 11. SINIF

Transkript

1 ORTAÖÐRETÝM DÝL VE ANLATIM 11. SINIF DERS KÝTABI YAZARLAR KOMİSYON DEVLET KİTAPLAR BİRİNCİ BASKI..., 2012

2 MÝLLÎ EÐÝTÝM BAKANLIÐI YAYINLARI...: 5710 DERS KÝTAPLARI DÝZÝSÝ...: ?.Y Her hakký saklýdýr ve Millî Eðitim Bakanlýðýna aittir. Kitabýn metin, soru ve þekilleri kýsmen de olsa hiçbir surette alýnýp yayýmlanamaz. Editör Prof. Dr. Muhammet YELTEN Program Geliþtirme Uzmaný Muharrem Hilmi AKBULUT Ölçme ve Deðerlendirme Uzmaný Mehmet Akif KARAKUŞ Rehberlik Uzmaný Sema KOCATOPUZ Görsel Tasarým Uzmanı Eyüp DUMAN ISBN Millî Eðitim Bakanlýðý, Talim ve Terbiye Kurulunun gün ve 254 sayýlý kararý ile ders kitabý olarak kabul edilmiþ, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve 3398 sayýlý yazısı ile birinci defa adet basýlmýþtýr.

3

4

5

6

7 İÇİNDEKİLER I. ÜNÝTE METÝNLERÝN SINIFLANDIRILMASI Metinlerin Sýnýflandýrýlmasý II. ÜNÝTE ÖÐRETÝCÝ METÝNLER Mektup Günlük (Günce) Aný (Hatýra) Biyografi (Hayat Hikâyesi), Otobiyografi Gezi Yazýsý (Seyahatname) Sohbet (Söyleþi) Haber Yazýlarý Fýkra Deneme Makale Eleþtiri (Tenkit) III. ÜNÝTE SÖZLÜ ANLATIM Röportaj Mülakat (Görüþme) Söylev (Hitabet, Nutuk) EKLER 1. EK Tasarý (Proje) Çalýþmasý Örnek Formu EK Tasarý Deðerlendirme Ölçeði EK Tasarý Öz Deðerlendirme Formu EK Baþarým (Performans) Görevi Örnek Formu EK Baþarým Görevi Dereceli Puanlama Anahtarý EK Baþarým Görevi Öz Deðerlendirme Formu EK Lise-1 ve Lise-2 deki Konularla Ýliþkilendirilecek Soru ve Etkinlikler Tablosu.178 TERÝMLER SÖZLÜÐÜ KAYNAKÇA

8 KİTABIMIZI TANIYALIM Bu bölüm, iþlenecek konu adlarýný gösterir. Yeni bilgilerin öðrenilmesi amacýyla yapýlacak hazýrlýk çalýþmalarýný, ders için gerekli materyallerin istenmesini, incelenecek konuyu ve metni sezdirmeye yönelik ön bilgilerin harekete geçirilmesini kapsar. Mavi renkli etkinlikler, öðrencilerin sýnýf içinde derse yönelik etkin katýlýmlarý için okul dýþýnda hazýrlýk yapmalarýný gerektiren süreci kapsar. Metni yapý, tema, dil ve anlatým bakýmýndan çözümleme süreciyle birlikte; eleþtirel düþünme, keþfettirme, iletiþim, araþtýrma, problem çözme, bilgi teknolojilerini kullanma, Türkçeyi doðru, etkili ve güzel kullanma becerilerini geliþtirmeye yönelik süreci kapsar. Yapý, tema, dil ve anlatým ögelerinin iç içe girerek oluþturduklarý birliðin anlam deðerleri ile bu anlamýn oluþmasýný saðlayan ögeler arasýndaki süreci ve günlük hayatla iliþkilendirme sürecini kapsar. Kýrmýzý renkli etkinlikler, öðrencilerin sýnýf içinde derse yönelik etkin katýlýmlarýný kapsar. Öðrencilerin, bilgilerini sýnýflandýrmalarýný, karþýlaþtýrma yapmalarýný, bilgiler arasýnda iliþkilendirme kurmalarýný, yeni bilgileri yorumlamalarýný, kendilerini deðerlendirmelerine yönelik çalýþmalarý kapsar.

9 KİTABIMIZI TANIYALIM Öðrencilerin lise-1 ve lise-2 de iþlenen konularla iliþkilendireceði etkinlik ve sorularý gösterir. Öðrencilerin, ünite ile ilgili öðrenmiþ olduðu bilgilerin boþluk doldurmalý, çoktan seçmeli sorular ve doðru-yanlýþ sorularý yoluyla deðerlendirilmelerine yönelik çalýþmalarý kapsar. Dersle ilgili yapýlacak örnek tasarý konularýný ve tasarý iþlem basamaklarýný kapsar. Sadece bir konu için örnek verilmiþtir. Öðrenci ve öðretmen tarafýndan uygun görülen tasarý konularý geliþtirilecektir. Ayrýca tasarý ile ilgili öðretmen için Tasarý Deðerlendirme Ölçeði, öðrenciler için Öz Deðerlendirme Formu ek olarak verilmiþtir. Örnek baþarým görevlerini ve bu görevlerin yapýlmasýyla ilgili iþlem basamaklarýný kapsar. Sadece bir ünite için örnek verilmiþtir. Diðer üniteler için de ayrýca geliþtirilecektir. Baþarým ödevleriyle ilgili olarak öðretmen için Dereceli Puanlama Anahtarý, öðrenciler için Öz Deðerlendirme Formu ek olarak verilmiþtir. Öðrencilerin, konuyla ilgili eksikliklerinin ve yeterliliklerinin ortaya çýkarýlmasýna yönelik kendi kendilerine deðerlendirme yapabilmelerini saðlar. Lise-3 te iþlenen konularýn hangilerinin lise-1 ve lise-2 de iþlenen konularla iliþkilendireleceðini gösteren sorular ve etkinlikler tablosu. Açýklama Ölçme ve Deðerlendirme bölümlerinde eþleþtirmeli, boþluk doldurmalý sorular ile doðru-yanlýþ sorularýnýn üzerinde yönergeleri verilmiþtir. Bu sorularýn yönergeler dikkate alýnarak çözülmesi uygun görülmüþtür. Çoktan seçmeli, eþleþtirmeli, boþluk doldurmalý sorular ile doðru-yanlýþ sorularýnýn çözümü kitap üzerine yapýlmalýdýr.

10

11 1

12 Millî his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin millî ve zengin olması, millî hissin gelişmesinde başlıca etkendir. Mustafa Kemal ATATÜRK 2

13 1. Bilimde sýnýflandýrmaya niçin ihtiyaç duyulmuþtur? 2. Sýnýflandýrma yapýlýrken nelere dikkat edilir? 3. Edebiyattaki kurmaca ve gerçeklik ten ne anlýyorsunuz? 4. Göstermeye baðlý türler ve anlatmaya baðlý türler ifadeleri size neleri çaðrýþtýrýyor? 5. Dil, günlük hayatta daha çok hangi iþlevde kullanýlýr? ESKÝ ANKARA Yozgat tan ayrýldýktan beþ gün sonra kimi yerlerde kala kala Ankara ya geldik. En son duraðýmýz Asý Yozgat Köyü (bugünkü Elmadað ilçesi) olmuþtu. Ankara Lisesi, þimdi Hacettepe Üniversitesinin bulunduðu Yayvan Tepe üzerinde, Abdülhamit Döneminde yapýlmýþ bu tür yapýlarýn ortak özelliðini taþýyordu. Yontma taþtan meydana getirilmiþ saðlam bir yapýydý. Zemin katta bir kýsým sýnýflar, üst katýn bir kanadýnda yöneticilerin odalarý ve öðretmenler odasý, birkaç dershane, öteki kanadýnda ise yatakhaneler yer almýþtý. Pencereleri, yapýnýn geniþliðine oranla küçük ve seyrek olduðundan, binanýn içi, en güneþli günlerde bile biraz loþ olurdu. Bahçesi, Ankara iklimine göre oldukça yeþildi. Pek çok akasya aðacýnýn yanýnda tek tük meyve, özellikle ayva aðacý vardý. 3

14 Okula bu bahçenin ortasýndaki yoldan geçilerek girilirdi. Ana giriþ kapýsý, epeyce geniþ ve loþ bir hole açýlýrdý. O tarihte Ankara da bizim okula en çok benzeyen yapý, yine yontma taþtan inþa edilmiþ vilayet konaðý (Restore edilmiþ biçimiyle hâlâ bugün vilayet binasýdýr orasý.) idi. Bu yapýlarda baca olmadýðýndan, kýþýn soba borularý, pencere camlarýndan bir karenin yerine geçirilmiþ sac veya tenekeye açýlan delikten dýþarýya çýkarýlýr ve bir dirsekle yukarýya verilirdi. Biz eskiden coðrafya dersinde Ankara yý Engürü olarak bellemiþtik. Bu kent hakkýndaki bilgimiz þöyleydi: Engürü, Anadolu nun ortasýnda nüfuslu bir vilayet merkezidir. Kayseri, Kýrþehir, Çorum, Yozgat mutasarrýflýklarý bu vilayete baðlýdýr. Arazisinin mühim bir kýsmý bozkýr ve çoraktýr. Kýzýlýrmak ýn suladýðý yerler münbit ve mahsuldardýr (verimlidir). Tiftik keçisi, balý, armudu meþhurdur. Vilayetin merkezi olan Ankara þehrinin kurulduðu tepede eski devirden kalma bir kale vardýr. Meþhur âlim ve mutasavvýf Hacý Bayram Velî Ankara da kendi ismine izafe edilen caminin yanýndaki türbede medfundur (gömülüdür). Þehrin etrafýndaki tepelerde baðlar, bahçeler vardýr. En mühim mahsulatý tiftik ve buðdaydýr. O tarihte 13 bin nüfuslu küçük ve bakýmsýz bir kasaba olan Yozgat tan ve yollarda kaldýðýmýz harap köy evleri ve hanlardan sonra, gözlerimize büyük bir kent gibi göründü Ankara. Ýzinli saatlerimizde birkaç arkadaþ þehri dolaþmaya baþladýk. Ýlk iþimiz kaleye çýkmak oldu. Oradan bütün Ankara yöresindeki tepeler çepeçevre görünüyordu. Kalenin bulunduðu tepenin kuzeyindeki tepe (bugünkü Altýndað ilçesinin bulunduðu yer) bomboþtu. Yalnýz tam doruðunda, aralýklý sütunlar üzerine oturtulmuþ, sadece üstü kubbeli ve etrafý açýk -küçük Roma tapýnaklarý gibi- bir yapý görünüyordu. Yanlýþ olarak Timurlenk in Mezarý adýyla tanýnýrdý. Þehrin dolaylarýndaki tepelerde bulunan baðlar, çýplak Asya doðasýnýn boz rengi üzerinde hâkimiyet kuramayan bodur aðaçlarýyla, uzaktan donuk bir bozkýr yeþilliði hâlinde görünüyordu. Kuzeyde Keçiören, güney yönde Dikmen, Çankaya, az doðuya doðru Küçükesat, Ýncesu, Cebeci baðlarý Ankara nýn belli baþlý baðlarýydý (Hepsi þimdi birer mahalle oldu.). Yazýn bað sahipleri bütün aileleriyle birlikte oralara göçerlerdi. At, araba veya eþekle bu baðlardan kimisine bir, kimisine iki-üç saatte ulaþýlabilirdi. Akþam serinliði çýkýnca bað sahipleri yiyecek alýþveriþi yapýp hayvanlarýna binerek tozlu bað yollarýna yöneldikleri zaman, Ankara Ovasýnýn, özellikle Küçükesat, Çankaya ve Dikmen e doðru uzanan bölümünü (yani bugünkü Yeniþehir in bulunduðu düzlüðü) durgun havalarda, sis gibi bir toz bulutu kaplardý. Okulumuzun bahçe duvarýna çýkarak ovaya hâkim olan bu yerden manzarayý seyrederdik. Yine kaleye dönelim. Kalenin güneye bakan yönüne gelinince, Elmadað ýn ucu görünüyordu. Bu dað, bizim Çorum un Kösedað ý gibi yavan, basýk bir dað görünümündeydi. 4

15 Doðu ve güneydoðudan gelen derelerin iki kýyýsýnda kümelenmiþ olan aðaçlýk, bostan ve bahçeler, Ankara Ovasý nýn doðasýna hâkim boz rengi yýrtan iki kalýn yeþillik çizgisi hâlinde göze çarpýyordu. Bent Deresi ve Hatip Çayý, Ankara halkýnýn, baðý, bahçesi olmayan çoðunluðunun yazlýk gezinti, piknik ve eðlence yerleriydi. Ulus Meydaný ný tren istasyonuna, dar ve bozuk bir þose baðlýyordu. Düzlüðe inilince, þosenin özellikle sol yaný (yani bugünkü Gençlik Parký alaný) kurbaðalarýn ve sivrisineklerin kaynaþtýðý geniþ bir bataklýktý. Ankara halkýnýn çoðu sýtmalýydý. Bu hastalýða orada ben de yakalanmýþ iki yýl çekmiþtim. Tren istasyonunda, Haydarpaþa-Baðdat Demiryolu Ýdaresince, yani Almanlar tarafýndan yapýlmýþ düzgün birkaç kârgir bina vardý. Bunlardan biri, sonradan, bir süre Mustafa Kemal Paþa nýn konutu ve karargâhý olmuþtu. Cebeci nin arkasýndaki tepede bulunan Abidinpaþa Köþkü, þehrin içinde öðretmen okulu, Taþhan, Sanayi Mektebi, sonradan Türkiye Büyük Millet Meclisi binasý olan Ýttihat ve Terakki Kulübünün tamamlanmamýþ yapýsý (þimdiki TBMM müzesi) basýk bir tepede bulunan Ziraat Mektebi, o devrin Ankarasý nýn belli baþlý yapýlarýydý. Atatürk ün Ankara ya geliþinde oturduðu bina ve ilk karargâhý iþte bu Ziraat Mektebi olmuþtu. Hacý Bayram Camii o zaman da bugünkü durumunda olmakla birlikte, yanýndaki Augustos Tapýnaðý yöresinde þimdi baþka kalýntýlar, eski görünümü az çok deðiþtirmiþ bulunuyor. Ankara daki yaþantýlarýmdan en önemlisi, Mustafa Kemal Paþa'nýn Ankara ya geliþinde onu karþýlamamýz ve sonra kendisinin bizim okulumuzu ziyaret etmesi; benim, 23 Nisan 1920 tarihinde açýlan ilk Türkiye Büyük Millet Meclisindeki memurluðumdur. Millî Mücadele yýllarýnda Ankara dan iki kez ayrýlýp iki kez yine oraya döndüm. Hýfzý Veldet VELÝDEDEOÐLU Anýlarýn Ýzinde 1. Yukarýdaki metin estetik zevk vermek ya da heyecan uyandýrmak için mi yoksa bilgi vermek için mi yazýlmýþtýr? 2. Metinde verilen bilgilerin doðruluðunun ya da yanlýþlýðýnýn kanýtlanabilirliðini açýklayýnýz. 3. Metinde anlatým türlerinden hangilerinin kullanýldýðýný belirleyiniz. 4. Dil, metinde aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýlmýþtýr? 5

16 MÝRAS KEÇE Biz insanlar, þu etrafýmýzdaki cansýz þeyler için ne biliyoruz? Yatak odalarýmýzýn bir tarafýnda yahut baþucumuzda duran þu komodin, içinde yattýðýmýz þu karyola, üzerinde yemek yediðimiz masalar, duvardaki bir çerçeve, hülâsa evimizi teþkil eden bu þeyler hakkýnda bilgilerimizin derecesi nedir? Galiba koca bir sýfýr!.. Geçen sene ailemize bir taraftan küçük bir miras hissesi düþtü. Çini bir soba ile dört boru, iki kanat perde, ayaklý bir gaz lambasý, beþ altý tencere, boþ bir sandýk. Yani davalý bir mirasta karþý tarafýn gönderebileceði birtakým þeyler... Affedersiniz; birçok defalar yaptýðým gibi, yine unutuyordum: Bir de küçük bir keçe parçasý. Evdekiler âdet veçhile, bütün bunlarý didik didik ettikten sonra: Doðrusu, Paþa nýn karýsý tam ümit ettiðimiz gibi çýktý, dediler. Ayol bunlarý eskici bile kabul etmez. Haklarý vardý. Çini soba, mirasýna konduðumuz Paþa nýn 310 da evlendiði zaman aldýðý sobaydý. Sandýk da hanýmýn ilk çeyizlerini sakladýðý sandýk. Perdeler lime lime olmuþtu. Yalnýz birisinin korniþi duruyordu. Birisinin de uç tarafýndaki iþlemeler henüz çürümemiþti. Tencereler kalaysýzdý! Ya þu keçe parçasý... Halam: Vallahi utansýnlar, dedi. Bu keçe parçasý da gönderilir mi kardeþ? Annem: Deli olmuþlar, dedi. Hiç olmazsa Paþa nýn Yemen dönüþü getirdiði caným Hicaz iþlerinden bir tanecik kor insan. Halam: Kuzum Hanife, dedi. Allah aþkýna þu keçe parçasýný uþakla yollayýp bahçe duvarlarýndan içeriye attýr. Ve sonra, iç kapýnýn hemen önünde odaya atýlývermiþ olan keçe parçasýna terliklerinin ucuyla þöyle bir dokundu: O, dedi. Keçe deðil, pislik yuvasý. Ertesi günü, bizim küçük mirasý çöpçü bile kabul etmedi. Arabayý abur cuburla dolduramam hanýmefendi! dedi. Yalnýz, Aþçý Mehmet baþka bir þey yaptý. Keçeyi beþ altý su yýkadý. Tele astý. Kuruttu: Hanýmefendiciðim, dedi. Ýsterseniz yemek odasýnýn kapýsý altýna seriverelim. Kuru tahtayý da kapamýþ oluruz! Keçe bir müddet orada kaldý. Belki beþ altý ay, hizmetçi kýz haftada iki defa çýnar aðacýnýn altýna asýyor; elinde bir deðnek, bir taraftan var kuvvetiyle dövüyor, bir taraftan da: Ýllallah bu keçeden, diyordu. Evin bütün tozlarýný yer, tutar! Sonra bir gün mutfakta çamaþýrcýnýn küçük iskemlesi üzerinde gördüm. Orada dört kat edilip býrakýlmýþtý. Kýþ gelince bir iki ay kümesin üstüne örtüldü. Birkaç hafta bahçede sürünüp kaldý. Bir gün, sokak kapýsýnýn önünde, baktým paspas vazifesini görüyor. Nihayet geçen hafta annem þöyle dedi: Bu ufak tefeklerden býktým usandým, çocuklar! Annemin ufak tefek dediði þeyler Paþa nýn mirasýndan çini soba ile borular, ayaklý gaz lambasý, bir yýðýn Fransýzca mecmua, eski bir dolap, birkaç da tencereydi. Küçük odaya bunlardan girilmiyor doðrusu. 6

17 Satmaktan baþka hiç çare yok! Eskici iki Yahudi ile anlaþamadýk. Ertesi günü getirdiðim biri de topuna birden üç buçuk lira verince annem: Dilenciye veririm de bu heriflere yine satmam, dedi. Adamý da kapý dýþarý etti. Sadece eskiler tüccarýný kapýya doðru uðurluyordum ki birdenbire durdu. Beyim, dedi. Bunu satmýyor musunuz? Hangisini? Þu keçeyi caným! Annem: Allah Allah, dedi. Adam çýldýrmýþ galiba! Ayol kaç para verirsin ona sen! Dört lira vereyim haným! A, a, a, sen sahiden aklýný oynatmýþsýn ayol. Caným çini soba ile sedirlere on lirayý çok gör de pis keçeye dört lira!.. Halam merdivenlerden acele acele indi. Zannedersem annemin koluna bir çimdik atmýþ olacak ki ikisi birden yan odaya daldýlar. Ben de kapý ile sofa arasýnda kulaklarýmý onlara verdim. Halam: Aman Hanifeciðim, bu iþte bir þey olacak, diyordu. Adam ya hiçbir þeyden anlamýyor yahut bu keçe bir þey? Ben: Caným, dedim, uzatmayýn Allah aþkýna. Böyle eskiciler vardýr. Bir eve girdiler mi en umulmayacak þeye para verirler. Ama blöftür ha; alaydýr, verin bakalým alýyor mu? Bununla beraber üçümüz, daha doðrusu, ben, annem, halam, hizmetçi kýz, aþçý miras keçenin üzerine birdenbire eðilmiþtik. Ayaklarýmýzýn altýnda günlerce paspas vazifesi gören keçe, bana gerinip uyanýyor gibi geldi. Âdeta þahrem þahrem dökülen kenarlarý, binlerce ayak gibi kýmýldýyor. Ayaklarýmýzla yara içinde kalan göðsü, tuhaf bir þifa merhemiyle iyileþmiþ kadar teneffüs ediyor; ötesinde berisinde bir iki çiçek kýrýntýsý tarhlarý yeni yapýlmýþ bir bahçede sanki gözlerini açýyordu. Sanki bir iki dakika daha geçerse birdenbire aramýzda ayaklanacak; parmaklarýmýzýn arasýndan fýrsatýný bulduðu dakika, cins bir at gibi süratle uzaklaþýp gidecekti. Fakat annem uzatmadý: Bana bak, dedi. Bizim alayla düzenle iþimiz yok. Hepsine on lira ver, al git!.. Adam, diðer eþyalarýn bulunduðu odaya girmeden keçeyi derleyip topladý. Koltuðuna aldý: Hanýmcýðým, dedi. Þimdi bir araba getirip ötekileri de alýrým! Miras keçenin müþterisini ancak bir hafta sonra görebildik. Daha kapýdan girer girmez: Sormayýnýz, dedi. Daha iki dakika duracak olsaydým, sizin keçeden tam iki yüz lira kazanýyordum. Bir dakika durdu: Müzeden aldýlar, dedi. Benim yirmi beþ liraya sattýðým adam tam yüz yetmiþ beþ lira kazandý. Halam koltuða yýðýldý. Annem biraz kolonya ister gibi oldu. Ben de soðuk su ile yüzümü bir iyice yýkadým! Halamdan aþçýya kadar, gece gündüz üç gün bizim keçe konuþuldu. Ýçimizde hiçbirimiz inanmýyor. Halam: Gözlerimle görmeliyim, diyordu. Bizim keçe... Paþa nýn mirasý... Ýki yüz lira... Vallahi yalan... Bu muhaverenin ertesi günü halamla annem önde, ben arkada, hizmetçi kýzla aþçý daha geride Topkapý Sarayý nýn yeni açýlan eski iþlemeler ve halýlar müzesinden içeri girdik. Her nedense hepimizde tuhaf bir titreme vardý. Hizmetçi kýz aþçýya sokuluyor, çýnar aðacýnýn altýnda, miras keçeyi deðnekle saatler saati dövdüðü, suya vurduðu, ýslattýðý, tekrar kuruttuðu, tekrar dövdüðü günleri düþünüyordu. Halam birdenbire durdu: Çocuk, dedi. Ýþte, iþte Hakikaten bizim keçeydi. Bir sedirin üzerinde duruyordu. Tek baþýnaydý. Yukarýdan açýk bir pencereden, yüzüne hafif bir gün ýþýðý vurmuþtu. Âdeta bacak bacak üstüne atmýþtý, gururlu bir hâli vardý. 7

18 Hepimiz bir adým geri çekildik. Zaten kalýn bir kordon bizi birbirimizden ayýrýyor; aramýza, âdeta denizler, okyanuslar, servetler ve asýrlar koyuyordu. Ben biraz eðildim ve keçe hazretlerinin hemen üzerine býrakýlmýþ olan levhayý okumaya çalýþtým: Dokuzuncu asýr mamûlatýndan (Hicrî 1090) Anadolu Selçukîleri zamanýna ait Halam duramadý. Elini uzatmak; parmaklarýyla yoklamak istedi. Fakat birdenbire yan tarafýmýzda odacýlardan biri atýldý: Haným, dedi, bak, peþin haber vereyim. El sürmek, dokunmak yasak. Bunlar antika þeylerdir çünkü. Sonra yavaþ yavaþ annemle halamýn arasýna girdi: Müzeye geleli bir hafta oluyor, dedi. Ama bin senelik... Yazýk ki maldan anlamayan kiþiler eline düþmüþ. Ýnsanlar deðil, eþekler kullanmýþ. Þu örmeðe bakýn... Þu sarý renge, þu toz pembesine... Hayvan olsa bunlarý görür insan be?.. Keçenin karþýsýnda ne kadar kaldýðýmýzý bilmiyorum. Yalnýz benim baþýmýn içinde bir sinema hilesi gibi keçe, deðnek, paspas üstünde tepinen ayaklar, çamaþýrlýktaki iskemle, kümesin üstü, tozlar, sonra tekrar deðnek, yine paspas üstünde tepinen ayaklar, halam, hizmetçi kýz, hepsi birbirine karýþýyor; bu oda içindeki bütün eþyalarý alýp götüren bir sel hýzlý hýzlý akýyordu. Aman, evinizdeki eþyalara dikkat edin Ne olur ne olmaz! Kenan Hulusi KORAY Kompozisyon Sanatý 1. Yazar, Miras Keçe hikâyesini okuyucuya bilgi vermek amacýyla mý yoksa okuyucuyu kendi kurduðu dünyaya çekmek amacýyla mý yazmýþtýr? Belirtiniz. 2. Eski Ankara ile Miras Keçe metinlerini öðreticilik ve sanat iþlevi yönünden karþýlaþtýrýnýz. Sonuçları belirtiniz. 3. Eski Ankara ve Miras Keçe metinlerinde kiþi, zaman, mekân ve olaylarda deðiþiklik yapýlýp yapýlamayacaðýný belirleyiniz. Belirlediðiniz sonuçlar sizi, öðretici metinler ve sanat metinlerinin hangi özelliðine götürmektedir? 4. Eski Ankara ve Miras Keçe metinlerinden hangisinde üslup kaygýsý ön plandadýr? 5. Dil, Miras Keçe metninde aðýrlýklý olarak hangi iþlevde kullanýlmýþtýr? 6. Miras Keçe metninde hangi anlatým türleri kullanýlmýþtýr? Bu türlere metinden örnekler gösteriniz. 7. Eski Ankara ve Miras Keçe metinlerinin sorularýna verdiðiniz cevaplardan hareketle öðretici metinler ve sanat metinlerinin özelliklerini maddeler hâlinde yazýnýz. 1. ETKÝNLÝK < Ýki grup oluþturulur. < Birinci grup Eski Ankara, diðer grup Miras Keçe metnindeki kelimeleri anlam bakýmýndan (gerçek, mecaz anlam) inceler. < Gruplar, ulaþýlan sonuçlarýn öðretici metinler ve sanat metinlerinin hangi özelliðini gösterdiðini belirtir. 2. ETKÝNLÝK < Ýncelediðiniz metinleri dilin iþlevlerine göre gruplandýrýnýz. 8

19 3. ETKÝNLÝK Mektup, günlük, aný, biyografi, gezi yazýsý, sohbet, haber yazýlarý, fýkra, deneme, makale, eleþtiri, röportaj, mülakat, söylev, fabl, masal, hikâye, roman, tiyatro, konferans, açýk oturum, sempozyum, forum, münazara < Yukarýdaki türleri þemaya göre ait oldukları uygun yerlere yazýnýz. Metinlerin Sýnýflandýrýlmasý Öðretici Metin Sanat (Kurmaca) Metni Göstermeye Baðlý Metin Anlatmaya Baðlý Metin ETKÝNLÝK ÝKÝ BUÇUK Ýþte gene hiç sevmediði bir duruma düþmüþtü! Bin kez söylemiþti kendi kendine ki Dolmuþa bindiðim zaman deðil, inerken parayý vereceðim bundan sonra! Olmuyordu, olmuyordu Allah belasýný versin. Bundan önce bir deðil, belki de on, on beþ, yirmi sefer hep ayný duruma düþmüþ, þoförle takýþmýþtý. En temizi, dolmuþtan ineceði yere gelince, inmeden önce parayý vermekti. Bir süre öyle yapmýþtý. Ama bu sefer, bu sonuncu sefer... Durak kalabalýktý. Birkaç kiþi koþmuþtu, çevik bir davranýþla girivermiþti arabaya. Solunda iki kiþi. En saðdaydý. Yanýndaki bozuk paralarýn en küçüðü iki buçukluk. Þoför almýþ, ötekilerin iki buçuk, beþliklerinin üzerini vermiþ onunkini... Bu sýrada en saðdaki inip bir baþka yolcu binmeseydi þoför herhâlde parasýnýn üstünü verecekti. Çünkü davranýþý öyleydi. Ama yolcu Caðaloðlu deyince þoför yeni müþteriyle konuþmaya dalmýþ, iki buçuðun üstünü unutmuþtu.... Orhan KEMAL < Orhan Kemal e ait Ýki Buçuk adlý hikâyenin giriþ bölümü yukarýya alýnmýþtýr. Giriþ bölümü alýnan bu hikâyeyi tamamlayýnýz. < Tamamladýðýnýz bölümlerin farklý olmasýnda anlatmaya baðlý metinlerde anlatýcýnýn ve öykülemenin rolünü belirtiniz. 9

20 5. ETKÝNLÝK ALP ARSLAN DÖNEMÝ Tuðrul Bey in çocuðu yoktu. Yerine Çaðrý Bey in büyük oðlu Süleyman ýn geçmesini vasiyet etmiþti ancak Süleyman ýn hükümdarlýðýný kabul etmeyen kardeþi Alp Arslan, kendisini sultan ilan etti. Bu sýrada taht için hak iddia eden Kutalmýþ da Alp Arslan a karþý ayaklandý. Bu ayaklanma hayatýný kaybetmesi ile sonuçlandý (1064). Selçuk un oðlu Arslan Yabgu nun soyundan gelenlerle Mikail in soyundan gelenler arasýndaki taht mücadeleleri uzun süre devam etti. Alp Arslan vezirliðe Nizamülmülk ü getirdi. Nizamülmülk devlet teþkilatýnýn düzenlenmesinde ülkenin iç ve dýþ siyasetinin belirlenmesinde önemli rol oynadý. Alp Arslan ilk seferini Tuðrul Bey in batý siyasetine uygun olarak Azerbaycan ve Kafkasya üzerine yaptý. Doðu Anadolu ya girerek Kafkaslarýn kapýsý sayýlan saðlam surlarla çevrili Ani Kalesi ni þiddetli bir kuþatma sonucu aldý (1064). Bizans ýn önemli kalelerinden olan Ani nin fethi Ýslam dünyasýnda büyük yanký uyandýrdý. Abbasî halifesi Alp Arslan a ebul feth (fetih babasý) unvanýný verdi. Alp Arslan, aðabeyi Kavurd un isyan etmesi üzerine onun yönettiði Kirman üzerine sefere çýktý. Kendisinden özür dileyen Kavurd u affederek görevine devam etmesine izin verdi yýlýnda doðu seferine çýkan Alp Arslan, Hazar Denizi nin Mangýþlak Yarýmadasý civarýnda yaþayan Türkleri itaat altýna aldý. Buradan atalarýnýn daha önce yaþamýþ olduðu Cent e giderek dedesi Selçuk un mezarýný ziyaret etti. Selçuklu topraklarýna giren Batý Karahanlýlar üzerine sefer düzenleyen Alp Arslan onlarý anlaþma yapmaya zorladý. Baþlayan dostane iliþkilerin devamý için oðlu Melikþah ý Karahanlý hanedanýndan olan Terken Hatun ile evlendirdi yýlýnda yeniden Gürcistan a yürüyen Alp Arslan, Gürcistan ýn önemli kalelerini fethetti. Gürcü kralýnýn kendisine baðlýlýðýný bildirmesi üzerine geri döndü. Anadolu akýnlarý Alp Arslan zamanýnda da devam etti. Afþin ve Gümüþtekin gibi Selçuklu beyleri Marmara kýyýlarýna kadar ulaþtýlar. Nihat ÇETÝN-Mustafa KUTLUAY-Mestan AVLAR < Yukarýdaki öðretici metin i kurmaca metin hâline getiriniz. < Yaptığınız çalışmadan hareketle sanat metinleriyle öðretici metinler arasýndaki farklýlýklarý belirtiniz. 6. ETKÝNLÝK < Resimde gördüklerinizi öðretici ve kurmaca metin olarak yazýya dökünüz. Yazdýklarýnýzý arkadaþlarýnýza okuyarak onlarýn düþüncelerini alýnýz. 10

21 1. Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerleri doldurunuz. Ø Metinlerde dil, göndergesel iþlev de kullanýldýðýnda varlýk ve eþyalarý... ifade eder. Ø Sanat metinlerinde dil daha çok... iþlevinde kullanýlýr. Ø Sanat metinleri... ve... olmak üzere gruplandýrýlýr. Ø Kelimeler öðretici metinlerde genelde... anlamda kullanýlýr. 2. Aþaðýda verilen cümleleri doðru-yanlýþ durumlarýna göre iþaretleyiniz. Ø Sanat metinleri bir iletiþim çeþididir. ( D ) ( Y ) Ø Anlatmaya baðlý metinler öðretici metinler ve sanat metinleri olmak üzere ikiye ayrýlýr. ( D ) ( Y ) Ø Edebî metinlerde dil daha çok dil ötesi iþlevinde kullanýlýr. ( D ) ( Y ) Ø Öðretici metinlerde dil daha çok göndergesel iþlevinde kullanýlýr. ( D ) ( Y ) Ø Metinleri kullanýlan dilin iþlevlerine göre gruplandýrmak mümkün deðildir. ( D ) ( Y ) 3. Aþaðýdakilerden hangisi göstermeye baðlý edebî metin türüdür? A) Roman B) Biyografi C) Hikâye D) Tiyatro E) Mektup 4. Metinleri aþaðýdakilerden hangisiyle gruplandýrmak mümkün deðildir? A) Gerçeklikle iliþkileri bakýmýndan B) Kullanýlan dilin iþlevleri bakýmýndan C) Yazýlýþ amaçlarý bakýmýndan D) Kullanýlan anlatým türleri bakýmýndan E) Paragraflarýnýn uzunluklarý bakýmýndan 5. Aþaðýdakiler öðretici metinler ve sanat metinleri olarak gruplandýrýlýrsa hangisi dýþarýda kalýr? A) Makale B) Fabl C) Gezi Yazýsý D) Hikâye E) Hatýra 11

22 6. Gerçeklik-öðretici kavramlarý aþaðýdaki edebî türlerden hangisi ile ilgilidir? A) Fabl B) Roman C) Tiyatro D) Makale E) Masal 7. Memidik söðüt yapraðý býçaðýný olanca hýzýyla kýnýndan çekti, býçak ay ýþýðýnda bir þimþek mavisinde parlayarak havada geniþ bir yay çizdi. Memidik in bütün bedeni avýna atýlmaya hazýr kaya atmacalarý gibi gerildi. Olduðu yerde bir sýçradý, sonra gene gergin, gerilmiþ bacaklarý titreyerek öyle kalakaldý. Bedeni tepeden týrnaða aðýr bir kurþun külçesine dönmüþtü. Öyle kýpýrtýsýz... Çalýnýn içine yumulmuþ titriyordu. Hem titriyor hem de söðüt yapraðý sapýný var gücüyle sýkýyordu. Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda aþaðýdakilerden hangisi kullanýlmýþtýr? A) Öyküleme-açýklama B) Betimleme-öyküleme C) Betimleme-tartýþma D) Açýklama-tartýþma E) Betimleme-açýklama 8. Sözcüklerin temel ve yan anlamlarýnýn yaný sýra bir de duygu deðeri vardýr ki kimi sözcüklerde bu bulunmayabilir. Söz gelimi açý, üçgen, teðet sözcüklerinin duygusal bir deðeri yoktur; kimi sözcüklerde ise çeþitli tasarým ve duygularý içeren bir ayrý katman var gibidir. Onlarý duyduðumuzda ya da okuduðumuzda temel anlamlarýyla birlikte bu duygusal yönleri de zihnimizde canlanýr, bizde kimi çaðrýþýmlar uyandýrýr. Dil, yukarýdaki parçada hangi iþlevde kullanýlmýþtýr? A) Göndergesel iþlevinde B) Alýcýyý harekete geçirme iþlevinde C) Heyecan bildirme iþlevinde D) Kanalý kontrol iþlevinde E) Þiirsel iþlevinde 9. Sanat eserinde konunun esas deðil, sadece bir vesile olduðunu birçok þairin ayný konularý iþlemeleri de gösterir. Leyla ve Mecnun konusu üzerinde birçok þairimiz eser vermiþlerdir ama bunlardan en çok Fuzûlî ninki yaþamakta ve gerçek bir deðer taþýmaktadýr. Baudelaire (Bodler), Kötülük Çiçekleri ndeki þiirlerinden pek çoðunun konusunu, romanlarý dilimize bol bol çevrilmiþ olan Xavier de Montépin in (İgzaviye dö montepen) Alçýdan Kýzlar adlý bayaðý þiir kitabýndan almýþtýr. Bugün Montépin in þiirlerini kim okuyor hatta kim hatýrlýyor? Ayný konular Baudelaire de yaþayarak yepyeni içeriklerle zenginleþmemiþ midir? Yukarýdaki parçanýn anlatýmýnda düþünceyi geliþtirme yollarýndan hangisi daha aðýr basmaktadýr? A) Tanýmlama B) Karþýlaþtýrma C) Tanýk gösterme D) Örneklendirme E) Benzetme 12

23 Öz Deðerlendirme Formu Konuyla ilgili daha önce bildiklerim Konuyla ilgili öðrendiklerim Konuyla ilgili tam öðrenemediklerim Konuyla ilgili öðrenmek istediklerim Konuyla ilgili okuduðum kitaplar Konuyla ilgili okumayý düþündüðüm kitaplar Konuyla iliþkilendirdiðim diðer konular Bu konuyu arkadaþlarýma anlatsaydým konunun püf noktalarý olarak söyleyeceklerim Konuyla ilgili kullandýðým araç ve gereçler 13

24 1. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþluklarý uygun þekilde doldurunuz. Ø Kurmaca metinlerde... amaçlanýr. Ø Kelimeler... metinlerinde yazarýn okuyucunun zihinde kurmak istediği hayata göre seçilir. 2. Aþaðýda verilen cümleleri doðru-yanlýþ durumlarýna göre iþaretleyiniz. Ø Öðretici metinler sözü edilen konu hakkýnda bilgi vermeyi amaçlar. ( D ) ( Y ) Ø Kurmaca metinlerde dil duygusal ve çaðrýþýmsal bir nitelik taþýr. ( D ) ( Y ) Ø Sanat metinlerinde anlatýlanlar olduðu gibi yaþanmýþtýr. ( D ) ( Y ) 3. Kuþlar arasýnda yarasa ne ise düþünceler arasýnda da kuþku da odur; ikisi de hep alaca karanlýkta uçarlar. Kuþkularýmýzý baský altýna almak, hiç deðilse gözaltýnda bulundurmak zorundayýz çünkü kafamýzý bulandýrýr, arkadaþlarýmýzý yitirmemize yol açar, iþimizi alt üst eder, çýðýrýndan çýkarýrlar. Gönlümüzün deðil, kafamýzýn bir yetersizliðidir kuþkular. Kuþku, en yiðit yaratýlýþta bile kendini gösterir. Yalnýz bu yaratýlýþtaki kiþilere kuþkunun pek zararý dokunmaz çünkü böyleleri çoðunlukla enine boyuna düþünür, haklý bir neden bulmadýkça bir konuda kuþkuya kapýlmazlar. Korkak yaradýlýþlarda ise kuþku çok kolay kök salar. Yukarýdaki paragrafta hangi anlatým türünden yararlanýlmýþtýr? A) Açýklayýcý B) Öyküleyici C) Tartýþmacý D) Betimleyici E) Fantastik 4. Meþe biten toprakta hemen hemen hiç baþka aðaç gözükmez. Dað taþ, dere tepe sýrf meþedir. Meþeler kalýn, kýsa gövdelidir. Dallarý güdüktür. En uzun dalýn uzunluðu bir metreyi geçmez. Toprakta, saðlam, topraða bütün gücüyle yapýþmýþ dururlar. Hiçbir güç onlarý oradan ayýrmayacakmýþ gibi gelir. Yukarýdaki paragrafta hangi anlatým türünden yararlanýlmýþtýr? A) Açýklayýcý B) Öyküleyici C) Tartýþmacý D) Betimleyici E) Fantastik 5. Atalarýmýzýn bizlere aktarmaya çalýþtýðý özelliklerden biri de hoþgörüleridir. Hoþgörü denilince de akla, yüzlerce yýl yurdumuzda yaþamýþ ulularýmýzdan Yunus Emre, Mevlânâ Celaleddini Rumi, Hacý Bektaþ Veli ve Nasrettin Hoca gelir. Onlarýn diðer alanda olduðu gibi hoþgörü konusundaki sözleri de bizler için yol gösterici olmaya devam ediyor. Yunus Emre Kamu âlem birdir bize. Mevlânâ Ne olursan ol, gene gel. Hacý Bektaþ Veli Yetmiþ iki millete ayný can gözüyle bakmalý. derken hoþgörünün önemini açýkça vurgulamýþtýr. Yukarýdaki paragrafta düþünceyi geliþtirme yollarýndan hangisi kullanýlmýþtýr? A) Tanýmlama B) Karþýlaþtýrma C) Örnekleme D) Tanýk gösterme E) Ýliþki kurma 14

25 6. Aþaðýdakilerden hangisi öðretici bir metnin belirgin özelliði olamaz? A) Dilin daha çok göndergesel iþlevinde kullanýlmasý B) Kiþi, mekân, anlatýcý gibi hikâye ögelerine yer verilmemesi C) Kaynaðýný hayal dünyasýndan deðil, gerçek dünyadan almasý D) Okuyucu üzerindeki etkisi açýsýndan anlatýmýn akýcý, duru-açýk ve yalýn olmasý E) Fýkra, gezi yazýsý ve fablýn öðretici metne örnek olmasý 7. Edebî metinlerin, öðretici metinler ve sanat metinleri þeklinde sýnýflandýrýlmasýnda aþaðýdakilerin hangisinin en az etkili olduðu söylenebilir? A) Yazarýn amacýnýn B) Dilin kullanýlan iþlevinin C) Metnin ana düþüncesinin D) Kullanýlan düþünceyi geliþtirme yönteminin E) Anlatýlanlarýn gerçek hayatla iliþkisinin 8. Aþaðýdakilerden hangisi göstermeye baðlý metinlerin özelliklerinden biri deðildir? A) Dilin aðýrlýklý olarak alýcýyý harekete geçirme iþlevinde kullanýlmasý B) Genellikle sahnede sergilenmek üzere yazýlmasý C) Kahramanlarýn hareketlerinin parantez içinde verilen açýklamalar ile belirtilmesi D) Amacýnýn okuyanlara bilgi vermek olmasý E) Monologlardan ve diyaloglardan oluþmasý 9. Aþaðýdakilerden hangisi sanat metniyle öðretici metnin ortak özelliklerinden biridir? A) Okuyucuya edebî zevk vermesi B) Kurgulanabilir olmasý C) Dilin daha çok göndergesel iþleviyle kullanýlmasý D) Kelimelerin genellikle mecaz anlamýnda kullanýlmasý E) Belirli planlara uyularak yazýlmasý 10. Aþaðýdakilerden hangisi öðretici metninlerin bir özelliði olamaz? A) Dilin göndergesel iþlevinde kullanýlmasý B) Üslup kaygýsýnýn ön planda olmasý C) Kelimelerin genellikle gerçek anlamda kullanýlmasý D) Amacýn bilgi vermek ve bir konuyu açýklamak olmasý E) Aðýrlýklý olarak öyküleyici ve betimleyici anlatým türünün kullanýlmasý 11. Aþaðýdakilerden hangisi anlatmaya baðlý bir sanat metni deðildir? A) Hikâye B) Fabl C) Masal D) Tiyatro E) Þiir 15

26 12. Aþaðýdakilerden hangisi sözlü bir anlatým türü deðildir? A) Mülakat B) Röportaj C) Sohbet D) Sempozyum (bilgi þöleni) E) Forum 13. I. Açýklayýcý anlatým II. Öyküleyici anlatým III. Epik anlatým IV. Tartýþmacý anlatým Öðretici metinlerde yukarýdaki anlatým türlerinden hangileri aðýrlýklý olarak kullanýlýr? A) I-III B) II-IV C) I-IV D) III-IV E) II-III 14. İstanbul un İstiklal Caddesi... Eski adıyla Cadde-i Kebir yani Büyük Cadde. Ortasında tramvay yolu, cadde boyunca dizili dükkânlar, pasajlar, sinemalar, hanlar... İstiklal Caddesi ne paralel olrak uzanan Beyoğlu nun arka sokakları... Niye arka sokaklar diye biliniyor. Ne bileyim, belki de itilmişleri, kakılmışları barındırdığı için böyle anılıyor. İşte eskicilerle, antikacılarla, film şirketlerine kostüm, aksesuar kiralayan dükkânlarla dolu bir han. Artistler, figüranlar sık sık gelir giderlerdi bu dükkânlara. Hanın çaycısı,artistlerin çoğundan imzalı fotoğraf almış, çay ocağının derme çatma panosuna asmıştı. Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi söylenemez? A) Soyutlamaya başvurulmuştur. B) Eskiltili cümleler kullanılmıştır. C) İkilemeden yararlanılmıştır. D) Sayıp dökmelere yer verilmiştir. E) Yalın bir dil kullanılmıştır LYS Bir süredir yeni bir çalışmanın içindeyim. Italo Calvino nun yarattığı ama Görünmez Kentler arasına almadığı bir başka kentte, Kurmaca Kişiler Kenti nde yaşayan kimi roman kişilerini ziyaret ediyor, onlarla söyleşiyorum. Soylu Şövalye Don Kişot la başladım bu söyleşilere; onu Emma Bovary, Anna Karenina, Zebercet, Kaptan Ahab ve Doktor Kien izledi. Birbirine eklenen kurgu denemeler yazmayı sürdürüyorum. Nasıl bir yer mi anlatıyor Kurmaca Kişiler Kenti nde? Adından da anlaşılacağı gibi gerçekler üzerine temellenmiş, düşsel bir kent. Ölümün, kapısını çalmadığı, gelecek zamanın olmadığı, geçmiş zamanın şimdiki zaman içinde yaşandığı bir kent... Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Kişileştirme B) Betimleme C) Kanıtlama D) Farklı cümle türleri E) Birinci kişili anlatım 2011-LYS 3

27 17

28 Cümleler doğrudur sen doğru isen, Doğruluk bulunmaz sen eğri isen. Yunus Emre 18

29 1. Þarký, türkü ve maniler deki ifadelerden hareketle mektubun geçmiþteki ve günümüzdeki yerini belirtiniz. 2. Bir iþ baþvurusu yapmak ya da resmî makamlardan bir talepte bulunmak için ne yaparsýnýz? 3. Elektronik posta ve kýsa mesaj yoluyla gönderilen iletilerin mektubun iþlevini yerine getirdiðini düþünüyor musunuz? Açýklayýnýz. 4. Mektup kiþiliðinizin bir aynasýdýr. sözüyle ilgili düþüncelerinizi açýklayýnýz. 1. ETKÝNLÝK < Büyüklerinizin mektupla ilgili hatýralarýný derleyerek arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. 2. ETKÝNLÝK < Çeþitli konularda yazýlmýþ mektup örnekleri bularak sýnýfta okuyunuz. < Okuduðunuz ve dinlediðiniz mektuplar hakkýndaki düþüncelerinizi söyleyiniz. 3. ETKÝNLÝK < Türk ve dünya edebiyatýnda mektup türünün tarihsel geliþimini, önemli temsilcilerini ve bunlarýn eserlerini araþtýrýnýz (18. etkinliðe yöneliktir.). 19

30 17 Mayýs 1977 Sevgili Özgeciðim, Mektubunu bu sabah aldým. Bana böyle uzun ve güzel bir mektup yazdýðýn için teþekkür ederim; Ahmet Mithat Efendi-Hüseyin Rahmi hikâyesini de çok beðendim. Yalnýz bazý yerlerinde - helecan dan olacak- kelimeleri eksik ya da fazla yazmýþsýn ( göndelirmi, mektubunuzu alýnýnca gibi) Bunlar önemli deðil; asýl dilbilgisi -yazýnkurallarýnda bazý hatalar yapýyorsun; benim kýzýmýn yazýlarýnda böyle þeyler olmamalý. Meselâ Efendi ye derken arada apostrof gerekli deðil. Ayrýca þýk'ý (roman adý) derken tek týrnak ( apostrof gibi) yazýlýrsa daha iyi olur ve asýl önemlisi týrnak içinde sadece özel isim bulunur -þýk da büyük harfle baþlar; yani þöyle olur: Þýk ý, ya da senin gibi yazarsak: Þýk ý. Sonra Ýnglizce deðil Ýngilizce. Ayrýca bazý Osmanlýca kelimeler kullanmýþsýn, olabilir; ama cerzebe deðil cerbeze yazýlýr. Yazýlýþta kuþkun olursa hemen Yazýn Kýlavuzuna ya da sözlüðe bakacaksýn. (Ben bile cerbeze için hemen sözlüðe baktým þimdi.) Bir önemli nokta da, dahi anlamýna gelen de ve da larýn ayrý yazýlmasý. Sen bazý yerlerde, özellikle özel isimlerden sonra bu kelimeleri apostrofla ayýrmýþsýn-yanlýþ. Sadece ayrý yazýlýr. ( Ahmet Efendi de romanýn sonunu da baþý kadar beðenmiþ. apostrof olmayacak. O zevat'ta derken apostrof olmayacak ve ayrý yazýlacak ve ta deðil da.) Müziðimde kýrýk deðilmiþ. deðil Müziðim de kýrýk deðilmiþ. olacak. Sonra, baþkalarýnýn konuþmalarý týrnak içinde verilirken, týrnak kapanmadan bir virgül konulur: Meselâ, Bunu tamamla, sonra neþredelim, demiþ. (Ayrýca el yazýsýnda [<<] deðil, [ ] kullanýlýr.) Bu kadar eleþtiriyorum diye bana kýzmýyorsun, deðil mi? Çünkü kazýk kadar adamlar daha beter yazýn hatalarý yapýyorlar; benim kýzým zamanýnda öðrensin de onlar gibi olmasýn istiyorum. Bir iki nokta daha var: Bir kere ayýn 23 de deðil, ayýn 23 ünde olacak; en iyisi üþenmemek: ayýn yirmi üçünde yazmak. Bir de -son olarak- çok uzun cümle yazmaya özeniyorsun; cümlenin baþý sonunu tutmuyor. Bütün bunlarý senin daha doðru ve güzel yazman için söyledim. Yetenekli ve akýllý bir kýzsýn; böyle yanlýþlar yüzünden yazdýklarýnýn deðeri azalsýn istemiyorum. Okulda derslerinin iyi gitmesine çok sevindim. Aferin benim çalýþkan ve akýllý kýzým! Benim burada bir yýl kalma iþim olmuþ diyorlar, fakat formaliteler bir türlü bitmiyor ve bana resmî bir yazý göndermiyorlar. Ýngiltere de altý ay kalma iznim de bir ay sonra bitiyor. Ýngiltere hükûmetinden tekrar izin alabilmem için de böyle bir yazýya ihtiyacým var. Geçen ay buradaki doktorum Mr. Morgan (Morgýn) beni tekrar gördü, iyi buldu. Gelecek hafta gene görecek ve filim çektirerek kontrol edecek. Ben de daha iyi hissediyorum kendimi; ama daha -arada- baþ aðrýlarý ve yorgunluklar oluyor. Doktor bunlarý da normal buldu. Ýlâçlarýmý da azalttý. Televizyon seyrediyorum, sinemaya ve parklara gidiyorum. Biraz da okuyorum. Ýþte böyle caným kýzým! Seni de çok özlüyorum. Bu mektubun bana çok iyi geldi. Söz verdiðin gibi sýk sýk ve uzun uzun yaz bana, olur mu? Seni hasret ve sevgiyle çok çok öperim. Oðuz ATAY (Yayýmlanmamýþ mektubudur.) 20

31 Antalya, 20 Eylül 1958 Kardeþim, neymiþ senin bu Antalya? Ýki gündür buradayým, beni allak bullak etti. Akdeniz iþte, bütün hâliyle Akdeniz. Su, hava, ýþýk, bitki. Ýnsanlarýn yumuþak huyu, her þey o. Serviler, palmiyeler, portakal, limon... Her þey Akdeniz in diliyle konuþuyor. Burdur dan buraya gelirken Kepez denilen bir mevkiden þehir ve deniz göründü. Oradan itibaren yolu asfaltlamýþlar. Þehir az çok imar görmüþ. Ama buraya ne yapýlsa az. Dün Manavgat Þelâlesi ni, Side Harabeleri ni ve Aspendos u gezdim. Doðru dürüst bir müzeleri yok ya, þehirde ve Side kazý yerinde enfes parçalar var. Biz, Halil Bedi Yönetken le, özel bir araba ile, Ýstanbul dan yola düzüldük, buraya kadar geldik. Balýkesir, Edremit, Bergama, Soma, Bodrum, Muðla, Burdur... Nihayet Antalya. Ne mi yapýyoruz? Halk oyunlarýmýzý ama þimdiye kadar bilmediklerimizi yahut bilinenlerin yeni þekillerini arýyoruz. Ýþimiz cenk ü çegane. Ama çok yerde hayal kýrýklýðýna uðradýk. Yerli kültürümüz en güzel taraflarýyla çöküyor. Henüz bir folklor enstitüsü olsun kuramadýk. Kurulsa ne olacak? Hiç olmazsa, ilmî bakýmdan bu kaybolan þeylerin tespitine çalýþýlýr. Görsen, kýyafet bakýmýndan öyle sefil bir derekeye düþmüþüz ki insanýn içi cýz ediyor. Seninle birlikte yaptýðýmýz seyahatler ne hoþtu, ne güzeldi. Bu da genel olarak güzel geçti diyebilirim. Geçti. diyorum çünkü yarýn dönüþ yolu baþlýyor. Hiç durmadan Ýstanbul a doðru akacaðýz. Üç hafta oluyor evden ayrýlalý, üç hafta daha da gezebilirim. Ne var ki iþ mevsimi geldi çattý. Ýmtihanlar olmasa daha kalabilirim. Bu kadar da az deðil. Niyetimiz, bizim halk oyunlarý tesisi adýna gelecek yazýn bir festival hazýrlamak. Bunlarýn faydasý oluyor, gelenekler dikkati çekiyor. Sanat kaynaklarý keþfediliyor. Þimdi Tophane denilen bir mevkide bir parkta oturuyoruz. Kaç gündür seyrine doyamadýðým o güzelim daðlar karþýmýzda. Âdeta tanrýsal bir opera dekoru... Günün her saatinde baþka baþka hâlleri var. Eski liman altýmýzda. Tekneler uyukluyor. Eylülün bu çaðýnda hâlâ aðustos böcekleri konserlerine devam ediyor. Kale içi denilen eski mahalleler, aðaçlar, serviler arasýnda eski bir kabartma gibi duruyor. Eski sur parçalarý, eski duvarlar... Masmavi bir deniz. Masmavi, uzun ve durgun... Kardeþim Bedri, arkadaþlar yaný baþýmda, sabýrsýzlanýyor. 15 kilometre mesafede bir tahtacý köyüne gidilecek, orada kadýn-erkek, müþterek oyun görülecek. Antalya da sen ve Hamdi, daima beraberimdesiniz. Sana ve bütün ev halkýna muhabbetlerimi sunuyorum. Annenin ellerinden öperim. Ahmet Kutsi TECER Güzel Yazýlar Mektuplar ADRES 1. Ýncelediðiniz özel mektuplarýn giriþ, geliþme ve sonuç bölümlerinde nelere deðinildiðini belirtiniz. 2. Oðuz Atay ýn 17 Mayýs 1977 de kýzýna yazdýðý mektupta belirttiði imla ve noktalama kurallarýnýn günümüzde ne gibi farklýlýklar gösterdiðini belirtiniz. 4. ETKÝNLÝK < Ýncelediðiniz mektupları akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımından inceleyerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 21

32 Ankara, 27 Ocak 1944 Kardeþim Kaplan, Bir yýðýn can sýkýntýsý, üzüntü ve yorucu iþ arasýnda mektubuna cevap veremedim. O bir tarafa, o güzel makalene de vaktinde teþekkür etmek lazýmdý. Fakat daha iyisi tebrik etmeliyim. Çünkü hakikaten güzel makaleydi. Artýk birinci sýnýf bir muharrir olduðuna hiç þüphe etmiyorum. Sana çok baðlý olduðum için bundan mesudum. Orhan Seyfi biraderimiz, daha doðrusu Yusuf Ziya Bey in biraderi, Raks manzumesi için yaptýðý latif tenkitten sonra, bu sefer de senin yazdýðýna cevap vermiþ. Ben okumadým. Yine kafiyelere çatýyormuþ. Tabii görüþlerimiz ayrý. Münakaþaya deðmez. Hakikat þu ki ben kafiyeye baðlýyým. Yani bir ses müþabehetini mýsraýn sonunda lüzumlu görüyorum. Ayrýca kafiyenin ve þekl-i kafiyenin þiirde yeri olduðuna inanýrým. Tedaiyi açar. Fakat çok defa bir aksan müþabehetini, kafiye benzerini tercih ederim. Benim þekil dediðim þey, ne vezinden, ne kafiyeden gelir. O cümlenin, hayal ve tasavvurun, hülasa kendisini tamamlamýþ yahut tamamlamamýþ idee poetique (ide poetik)in kendisidir. Mest kendi güler altýndaki rahþ oynardý mýsraý tek baþýna kafiyesiz de güzeldir. Ben kafiyesi zayýf yüzlerce mýsra tanýrým ki güzeldir. Fakat onlarýn anladýklarý kafiye bende yoktur. Merhum Cenab ýn dediði gibi, baston sapý gibi mýsradan ayrý kafiye. Hülasa kendi zaviyelerine göre haklýdýrlar. Fakat ben onlarýn haklarýndan bir þey anlamadým. Ne ise... Kitabýn müsveddelerini göndereyim. Mahur Beste adlý bir yolculuða çýktýk, Ülkü de caným neler, ne tembellikler istiyor, ben neler yapýyorum. Çok yorgunum. Baþýmda bir de Erzurum yazýsý var. Behice ye çok selam ve dostluklar. Senin de gözlerinden öperim kardeþim. ADRES Ahmet Hamdi TANPINAR Güzel Yazýlar Mektuplar 1.Ýncelediðiniz özel mektuplarýn dil ve cümle yapýsýnda gönderici ile alýcýnýn birbirlerine karþý özel durumunun yanýnda ele alýnan konunun da bir etkisi olup olmadýðýný belirtiniz. 2. Ýncelediðiniz özel mektuplarýn yazýlýþ amaçlarý nelerdir? Bu amaçlarýn nasýl gerçekleþtiðini açýklayýnýz. 3. Ahmet Hamdi Tanpýnar ýn Mehmet Kaplan a yazdýðý mektupla Oðuz Atay ýn kýzýna yazdýðý mektubu gönderici-alýcý iliþkisi ve konu yönünden karþýlaþtýrarak bu unsurlarýn mektuplarýn dil ve cümle yapýsýna nasýl etkisi olduðunu açýklayýnýz. 5. ETKÝNLÝK < Ahmet Hamdi Tanpýnar ýn Mehmet Kaplan a yazdýðý mektubu akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımından inceleyerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 22

33 6. ETKÝNLÝK < Okuduðunuz özel mektup örneklerinden birini karþýlýklý konuþma hâline getiriniz. < Özel mektuplarýn karþýlýklý konuþmadan farklýlýklarýný belirleyip maddeler hâlinde yazýnýz. 7. ETKÝNLÝK < Özel mektuplarýn þekil özelliklerini (tarih, yer, ad, soyad, imza, hitap, adres) aþaðýdaki mektubun ilgili yerlerine yazýnýz. Oðlum, Buralara bahar geldi. Ýlk güzden beri gelecem diye gözümüzü yolda býraktýn. Güzden ayva, nar sakladým. Belki Kurban Bayramý nda gelir diye; ayvalar, narlar askýda oldu; zehir olsun dilimize sürdüysek... Bu sýrada harýmda diktiðin enginarlar büyüdü, yozup gider; sen yoksun diye piþirip de içimize sine sine yiyemiyoruz. Gelirsin de göðsüne sokarsýn diye, sümbülü, nergizi kimselere vermediydim. Gelmedin; akranlarýna verdim. Göðüslerine soktular. Þimdi karanfiller, güller açtý. Yine de gelecem diye söz vermiyorsun. Baban, her oduna gidiþinde, daðdan tutam tutam dað lalesi getirir. Oðlan gelince sokunsun diye. Onlar da ellerin göðsünde kurudu... Bayramda, menentlerin el öpmeye geldiler; seni sordular. Dünya baþýmýza dar geldi. Halillerin düðünü var. Aliko, evlenecek. Babana, bayraktar senin oðlaný yapalým dediler. Baban da: Gelirse her þeyiniz olsun, velâkin gelemez benim oðlan. dedi. Sarý inek doðurdu. Sakar bir buzaðýsý var. Onun aðýzýndan da nasip olmadý sana. Koca inek akþamlýk sabahlýk, onun aðýzýndan da nasip olacaða benzemiyor. Hýdrellez geliyor. Bütün oba, hazýrlýkta. Hamdolsun, ele güne karþý Allah ne verdiyse biz de hazýrladýk. Keþkeði çifte kazanlara vuracaðým. Toðgayý sana adaðýmýn yerine piþireceðim. Helis eben de, üç yaþlý bir horoz adamýþ, kesecek Hýdrellez günü. Hýdrellez de bari gel oðlum. Bu gurbetlik yetti gayri bize. Kardeþlerine gönderdiðin resmi gösterdim. Ellerine alýp sokaða çýktýlar, aðabeyim geliyor, aðabeyim geliyor diye baðýrmaya baþladýlar. Sevinçlerinden o akþam yemek bile yemediler; aç uyudular. Aynanýn üstünde asýlý resmini gösteriyorlar. O zaman gözlerimden yaþ, dolu gibi iniyor. Baban, çok aðlýyorsun diye bazý bazý bana söyleniyor. Ekinler baþaða geldi. Kabaklar çoktan döktü. Baklalar geçiyor gayrý burda. Her yer yemyeþil. Yoðurt çiçeði ortalýðý sardý bürüdü. Ýlaç için bir avuç kara toprak göremezsin. Bir buçuk aya kalmaz, akça armutlarý yetiþir. Arkasýndan kavun, karpuz, üzüm gelecek. Bize söz kes de geleceðini bildir. Bu gurbetlik yetti gayrý bize. < Kâðýt düzeninin mektuplarda neden önemli olduðunu tartýþarak belirleyiniz. 23

34 Türk Dil Kurumuna Çankaya / Ankara Kurumunuz tarafýndan yayýmlanan ve aþaðýda ismi yazýlý eserleri, verilen adrese göndermenizi arz ederim. Bedeli posta havalesi ile hesabýnýza gönderilmiþtir. Saygýlarýmla Tekirdað Lisesi Tekirdað Sezgin HAYIR Yazým Kýlavuzu Tükçe Sözlük : 50 adet : 60 adet 1. Yukarýdaki mektubun kime, ne amaçla yazýldýðýný söyleyiniz. 2. Yukarýdaki iþ mektubunu özel mektuplarla karþýlaþtýrarak iþ mektubunun nasýl yazýlmasý gerektiðini belirtiniz. 3. Ýþ mektuplarýnda hangi anlatým türünün kullanýldýðýný belirtiniz. 4. Ýncelediðiniz özel mektup ve iþ mektubunu karþýlaþtýrarak bunların hitap ve ifade tarzýnýn özelliklerini belirleyiniz. 8. ETKÝNLÝK < Yukarýdaki iþ mektubunu akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımından inceleyerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 24

35 T.C. ATATÜRK ÜNÝVERSÝTESÝ KÂZIM KARABEKÝR EÐÝTÝM FAKÜLTESÝ DEKANLIÐINA 17 Kasým 2006 Fakültenizin Türk Dili ve Edebiyatý Bölümü 3. sýnýf numaralý öðrencisiyim. Erzurum Büyükþehir Belediyesine burs baþvurusunda bulunmak üzere öðrenci belgesi düzenlenerek tarafýma verilmesini istiyorum. Gereðini arz ederim. Meryem ERGÜL Bakýrcýlar Mah. Okul Yolu Sok. Çiçek Apt. Nu: 4/7 Yeniþehir / ERZURUM 1. Yukarýdaki dilekçeyi dil ve anlatým yönünden inceleyerek dilekçelerde dil ve anlatýmýn nasýl olmasý gerektiðini belirtiniz. 2. Ýncelediðiniz iþ mektubu ve dilekçeyi þekil özellikleri ve konu bakýmýndan karþýlaþtýrarak bunlarýn farklýlýklarýný söyleyiniz. 3. Yukarýdaki dilekçeden hareketle dilekçelerin þekil özelliklerini söyleyiniz. 9. ETKÝNLÝK < Yukarıdaki dilekçeyi akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık bakımından inceleyerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 10. ETKÝNLÝK < Ýncelediðiniz mektuplarda hangi anlatým türlerinin kullanýldýðýný metinlerden örnekler bularak gösteriniz. < Mektuplarda kullanýlan anlatým türlerinin mektup yazanla yazýlan kiþi arasýndaki iliþkiye göre deðiþip deðiþmediðini açýklayýnýz. 11. ETKÝNLÝK < Özel mektup, iþ mektubu ve dilekçede dil daha çok hangi iþlevde kullanýlmýþtýr? Bu kullanýmlara metinlerden örnekler veriniz. 25

36 12. ETKÝNLÝK < Okuduðunuz ve incelediðiniz mektuplardan hareketle mektup türlerini belirleyerek bu türlerin özelliklerini þemaya yazýnýz. Mektup Türleri Özellikleri ETKÝNLÝK Mektup ( ) yazıya yüklenmiş kalıcılıktır ( ) yazıldığı zamanın ötesine ve üçüncü şahıslara aktarılabilirliktir ( ) Bu onun tesir gücünü arttırır ( ) Ona günübirlik iletişim fonksiyonunun ötesinde bir vesika değeri ve hatta yazarına ve üslûbuna göre belki de bir edebi metin kıymeti kazandırır ( ) Edebî telefon ve yahut telsiz konuşmaları yoktur ( ) Olsa da yazıya dökülmediği için uçucudur ( ) Oysa edebiyatta mektup bir edebî tür sayılmaktadır ( ) Fuzûlî ( ) nin meşhur Şikâyetnâme ( ) si ( ) üzerinden geçen yüzlerce seneye rağmen hâlâ bizimdir ( ) bizim edebî zenginliklerimizdendir ( ) Bugün hala bize ( ) en azından ( ) Selam verdim ( ) rüşvet değildir deyü almadılar ( ) cümlesiyle ( ) bir şeyler söylemektedir ( ) Bu şikâyetini Nişancı Celâlzâde Mustafa Çelebi ( ) ye telefonla bildiren bir Fuzûlî bizim için ne ifade ederdi ( ) Toplamı binlerce sayfa tutan mektuplarına karşılık Magosa ( ) da ahbâbıyla ( ) telsizleşen ( ) bir Nâmık Kemal ( ) in edebî ve tarihî değerinin bir cephesi noksan kalmazmıydı ( )... Prof. Dr. M. Fatih ANDI < Yukarıdaki metinde parantezle gösterilen yerlere uygun noktalama işaretlerini koyunuz. < Yukarıdaki metni yazım bakımından değerlendirerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 14. ETKÝNLÝK < Tebrik, davetiye, kayýp ilaný, teþekkür ve taziye yazýlarý da birer mektuptur. Belirtilen bu türlere birer örnek yazarak beðenilenleri sýnýf panosunda sergileyiniz. 15. ETKÝNLÝK < Özel mektup yazýnýz. Yazdýðýnýz mektuplarý arkadaþlarýnýzla paylaþarak onlarýn düþüncelerini alýnýz. 16. ETKÝNLÝK < Okul yýllýðýnın basýmý için matbaalardan fiyat teklifi almak üzere bir iþ mektubu yazýnýz. 17. ETKÝNLÝK < Herhangi bir talebinizle ilgili dilekçe yazýnýz. 18. ETKÝNLÝK < Türk ve dünya edebiyatýnda mektup türünün önemli temsilcileri ve bunlarýn eserleriyle ilgili bir sunum yapýnýz. 26