DERİ KONFEKSİYON İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI

Transkript

1

2 DERİ KONFEKSİYON İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI

3 GREN Reklamcılık/Fotoğrafçılık Haznedar. Menderes Cad. 25/2 Bakırköy-İSTANBUL Tel:

4 DERİ KONFEKSİYON İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI

5 GREN Reklamcılık/Fotoğrafçılık Haznedar. Menderes Cad. 25/2 Bakırköy-İSTANBUL Tel:

6 ÖNSÖZ Ülkemizin geleneksel sanayilerinden biri olan ve bugün bir sanat dalı denebilecek düzeye ulaşan deri işleme sanayii, ihracatımıza sağladığı katkı bakımından da son yıllarda büyük önem kazanmıştır. Bu sebeble Odamız, dericilik alt sektörünü geçen yıl dış pazar araştırması konulan arasına dahil etmiştir. Deri sanayicilerimizin verdiği bilgilerden de faydalanılarak hazırlanan bu araştırmanın birinci bölümünde, deri teknolojisi hakkında genel bilgiler ve Türkiye'de deri sanayiinin konumu ve aktüel durumunu tanıtıcı veriler bulunmaktadır. İkinci bölümde ise, deri ürünleri ihracatrmız bakımından önemli potansiyele sahip altı Avrupa ülkesindeki deri piyasaları hakkında izlenimler verilmektedir. Son bölüm, deri sanayi'inin karşılaştığı güncel problemler ile çalışma sonucunda hazırlanmış olan önerilere aynimıştır. Üyelerimize ve konu hakkında toplu bilgi edinmek isteyen araştırmacılara faydalı olacağını umduğumuz bu yayını hazırlayan Odamız elemanlanndan Süha Alacaklıoğlu ve Özlenen Sezer'e teşekkür ederiz. Genel Sekreter Prof. Dr. İsmail Özaslan

7

8 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER VE TÜRK DERİ SANAYİİ ÖNSÖZ \. GİRİŞ : 3 M. Deri ve Deri Cinslerinin Genel Tanıtımı ve İşlenme Tekniği 4 A. Tanım 4 B. işleme ve İmalat Safhaları 5 0. Yardımcı Maddeler 7 D. MamulCinsleri ve Çeşitleri 8 m. ülkemizde Dericilik Sektörü 10 A. Tarihçe 10 B. Hammadde Arz ve Talep Durumu Ham Deri Üretimi Ham Deri İthalatı Deri Ürünleri Talebi Deri Ürünleri üretimi Deri Ürünleri İhracatı - 22 C. Tesislerin Durumu Uşak-İzmir Bölgesi Bursa ve Diğer İller Konya Entegre Tesisleri İstanbui-Kazlıçeşme ve Tuzla OSB'sine Geçiş İstanbul ODSB Hakkında Karekteristik Veriler 29 D. IVlaliyet ve Fiyat 31 E. Fire ve Randıman 31 F. Deri ve Mamulleri İthalat ve ihracat Rejimi ve Teşvikler 33 Bölüm I Eki: Gümrük Tarife Cetveli Değişikliği Açıklaması 37 İKİNCİ BÖLÜM DERİ ÜRETİMİ ve FİYATLARI ÇEŞİTLİ AVRUPA ÜLKELERİNDE DERİ KONFEKSİYON PAZARI I. Dünya Deri ve Kösele Üretimi 43 II. Çeşitli Avrupa Ülkelerinde Deri Konfeksiyon Pazarı 47

9 A. GİRİŞ 49 B. B. ALMANYA 51 C. HOLLANDA 69 D. İNGİLTERE 82 E. İTALYA 96 F. İSVİÇRE 115 G.BELÇİKA 141 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DERİ SANAYİİNİN SORUNLARI VE ÖNERİLER A. Sanayinin İç Sorunları ve Öneriler 155 B. Dış Pazarlar ve İhracata Yönelik Sorun ve Öneriler Dış Pazar Araştırması Özeti Dış Ticarete Yönelik Öneriler 163 C. Ortak Pazar Eşiğinde Deri Sanayiimiz 165 Ek I : Faydalanılan Yayınlar Ek II : Türkiye'de Görüşülen Kişi ve Firmalar Ek III : B. Almanya'da Görüşülen Kişi ve Firmalar Ek IV : Hollanda'da Görüşülen Kişi ve Firmalar Ek V : İtalya, İsviçre ve Belçika'da Temas Edilen Firmalar Ek VI : Soru Kağıtları Firmalara ve Resmi Kuruluşlara Yönelik Sorular (Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Almanca)

10 BÖLÜM i DERİ KONFEKSİYON İHRACAT PAZAR ARAŞTIRMASI GENEL BİLGİLER ve TÜRK DERİ SANAYİİ

11

12 L GİRİŞ: Dericilik ekonomimizde gerek iç üretim ve tüketim, gerekse dış satım bakımından çok önemli bir yer işgal eden ve bu önemi gittikçe artan bir sektördür. Deri öz sanayiimizdir. 500 yıllık bir geçmişe, köklü bir geleneğe sahiptir. Ticaret ve özellikle dış ticaretin Osmanlı İmparatorluğu bakımından pek önemli görülmediği çağlarda Avrupada şöhret yapmış, aranan Türk malı "Sahtiyan"dır. Bugün deri mamulleri bir milyar dolara yakın bir döviz geliri sağlamaktadır ve diğer ihraç ürünlerimize kıyasla ithalat girdisi az olan bir mamul çeşididir. Ham maddesi bizde olan, teknik bilgi ve kapasitemizin dışına taşmıyan, emek yoğun bir sanayi koludur. Yapılacak yatırımın karşılığını en yüksek oranda ve en kısa zamanda geri verebilecek, prodüktivitesi yüksek bir sektördür. DPT tarafından hazırlanan 1988 yılı Programındaki verilere göre 1987 yılı işlenmiş deri ve deri eşya ve giyim eşyası toplam değeri cari fiyatlarla 1950 milyar TL tutmaktadır ve toplam GSMH'nın % 3.5'nu teşkil etmektedir. Bir önceki yıla kıyasla üretim % 27 oranında değer artışı göstermiştir. Dericilik alt sektörünün ihracatı 1987 yılında bir önceki yıla göre 2 kat artışla milyon dolara baliği olmuştur. Bu rakam toplam ihracatımızın % 7'sine eşit olmaktadır. Bu derece önemli bir sektörün problemlerine eğilmek, hal çarelerini araştırmak ve çözümlerini kolaylaştırmak Türk ekonomisini güçlendirici bir fonksiyon olacaktır. Deri, erkek ve kadın giyimi, ayakkabı, çanta, bavul, kemer, cüzdan, defter kabından sanayi transmisyon kayışı ve mobilya'ya kadar çok çeşitli kullanım alanları olan değerli bir maddedir. Bu genişlikteki bir sanayinin ham madde temini, işlenmesi, yardımcı maddeleri, Teknolojisi, iç ve dış pazarlaması, bireysel hayvan kesiminden entegre deri işleme ve konfeksiyon tesislerine, ihracatçılarına kadar ilgili kuruluşlan, bu ünitelerin finansmanı ve yerleşim problemleri, iş gücü ve çalışma şartları gibi daha saymadığımız nice safhalan ve problemleri mevcuttur. Sınırlı bir zaman ve elemanla yapılan bir araştırmanın bütün bu konuları kapsaması imkansızdır. Son zamanlarda dericilerimiz deri giyim eşyası imaline ve ihracına ağırlık vermişlerdir. Bu sebeble hem konuyu daraltmak hem de güncel meselelere ağırlık vermek için gerek etüdümüzde gerekse dış ülke pazar araştırmalannda daha ziyade deri giyim sanayii üzerinde durulmuştur. Dış pazar araştırması bölümü ise Almanya, Hollanda, Belçika, İtalya, İsviçre ve İngiltere'yi kapsamaktadır.

13 11^ QEflj VE 3 ^j CİNSLERİNİN GENEL TANİMİ VE İŞLENME TEKNİĞİ: A. TANIM Deri işleme sanayi evcil ve yabani hayvanlarm deri ve postlarmı işleyerek çeşitli kullanma eşyası imaline elverişli hale getiren bir sanayi dalıdır. Üretim sırasında çok değişik işlemlerden geçirilmek suretiyle derinin organik bünyesine bozulmazlık ve mukavemet kazandırılır. Sırçanın, yani derinin doğal üst yüzeyinin güzelliği meydana çıkanlarak kullanıma uygun hale getirilir. Bilgi ve tecrübe isteyen bu işlemler daha çok insan gücüne dayanmaktadır. Özellikle son yıllarda, artan bir makina parkına sahip olma eğilimi gösteren deri sanayiinde, derinin yapısı ve operasyonların gereği o- larak gene de otomasyon uygulanamamakta işçilik, tecrübe ve beceri ön planda kalmaktadır. Bu bakımdan deri işleme sanayiinde kendine has bir üretim sistemi mevcuttur. Deri sanayiinde işlenen derilerin büyük bölümü evcil hayvan derilerine aittir. Bu yüzden derinin genel olarak sınıflamasını ilk aşamada şöyle yapabiliriz. I. Büyük Baş Hayvan derileri II. Küçük Baş Hayvan derileri III. Av Hayvanı Derileri IV. Diğer Deri Cinsleri 1. Büyük Baş Hayvanlar: Öküz, inek, dana, manda, malak, buzağı, at, eşek gibi hayvanlar bu guruba girer. Büyük baş hayvanlardan elde edilen ağır derilerden kösele, kalın köseleden yarma yapılmak suretiyle (splitting denilen 2 tabakaya ayırma işlemi) videla, antilop türü deriler elde edilir. Daha hafif derilerden ise videla, antilop, napa, rugan elde edilir. 2. Küçük Baş Hayvanlar: Koyun, kuzu, keçi ve oğlak'dır. Küçük baş hayvan derilerinden; Koyun derisinden Napa, Rugan, Süet Kuzu derisinden Napa, Süet, Kürk-Süet Keçi derisinden Glase, lame glase, Süet, Rugan, astarlık Oğlak derisinden Glase, lama glase. Süet, astarlık elde edilir. Elde edilen deri çeşitlerinin kullanım alanlanna göre sınıflanması ise şu şekildedir. Kösele Vidala Glase Antilop Rugan Napa Kürk-Süet Ayakkabı tabanı, saraciye eşyası Ayakkabı yüzlüğü, saraciye eşyası Giysi ve saraciye eşyası Giysi üretimi

14 Deri cinsine ve kullanma amacına göre ayrı proseslerin uygulandığı bu sanayiyi 4 ana grup altında toplamak mümkündür, a- Kösele imal edenler b- Vidala imal edenler c- Napa, Glase, Süet imal edenler d- Kürk Süet imal edenler 3. Av Derileri Ürünleri: Genellikle kürk üretimi amacına yönelik olan ve kürklerin işlenmesiyle ortaya çıkan bir deri cinsidir. Ülkemizde pek gelişmemiştir. 4. Diğer Deri Cinslerinden Mamuller: Tay, At, Eşek, Ayı, Geyik, Deve türü hayvan cinslerinden elde edilen deri çeşitleridir. B. İŞLEME ve İMALAT SAFHALARI: Ham deriler doğal halde kullanılamıyacağından birtakım kimyasal reaksiyonlarla çok değişik yerlerde kullanılabilir hale getirilmektedir. Doğal halde organik bir madde olduğu için işlenmeden uzun süreli kullanılması ve dayanıklı olması mümkün değildir. Bu nedenle birtakım kimyasal maddelerle muamele görerek ham derinin yapısı değiştirilmekte ve dayanıklı hale getirilmektedir. Bunun için değişik yöntemler uygulanır. Kullanılan kimyasal maddelerin bir kısmı koryum (doku) elyafı ile bileşik teşkil etmekte, bir kısmı da elyafın arasını doldurmaktadır. Yalnız kimyasal maddelerle bileşikler meydana getirme işleminin başlangıcına kadar deri yine kimyasal maddelerle bazı işlemlere tabi tutularak bozulmaya dayanıklı hale getirilmekte ve ikinci aşamaya hazırlanmaktadır. Bu başlangıç safhasına debagat (tabaklama) adı verilir ve şu bölümlerden teşekkül eder. 1. Tabaklama a. Islatma: Hayvan yüzüldükten sonra deriler tabakhaneye gelinceye kadar geçen sürede rutubet kaybederler. Islatma ile rutubet canlı derideki rutubet oranına yükseltilir. b. Kıl Giderme - Kireçleme: Deri üzerindeki kıl, yün ve yapağının yolma veya eritme suretiyle uzaklaştırılmasıdır. Kireçleme ise derinin alkali ortamda şişirilmesiyle elyaf ağının genişletilmesini sağlamaktadır. c. Kireç Giderme: Elyaf ağı açıldıktan sonra artık deride kireç veya diğer alkalilere gerek kalmaz, ileri ki işlentilerde olumsuz etkilerini önlemek için kirecin giderilmesi gerekir. d. Sama: Deri arasındaki çözülebilir (elyaf arası) proteinlerin bir kısmının dışarı alınması işlemidir. e. Yağ Giderme: Koryum yani doku arasında bulunan doğal yağların parçalanarak çıkanimasıdır. f. Pıklaj (Salamura): Bir çeşit muhafaza yöntemi olmakla birlikte işlentiye hazırlık (mineral debagat) amacıyla (ph) ayarlamasıdır. 5

15 Pikle mamul deri değil yarı mamul deri niteliğindedir. Pikle deri uzun müddet bekleme özelliğine sahiptir. Bu aşama deri piyasasındaki firmalara stok deri bulundurma imkanı sağlamaktadır. Çünkü ham derinin hepsini işleme almak mümkün değildir. Bu aşamada deri çeşitli debagat maddeleriyle işlenir. Bu maddeler ya tek tek ya da müştereken kullanıldıklarından deri işleme sanayiinde debagat maddelerine göre bir sınıflama mümkün değildir. 2. Debagat Sonrası İşlentiler: Kimyasal maddelerle stabl hale getirilen deri henüz kullanıma hazır olmadığından ikinci bir işlenti safhası gerekir. Bu safha işlentileri başlıca şunlardır. a. Boyama b. Retenaj (dolgu) c. Yağlama d. Mekanik işlemler (Kurutma) Kurutma Metodları: i. Açık havada kurutma ii. Kapalı yerde sıcak hava ile kurutma İÜ. Vakum ile kurutma iv. Cama yapıştırma V. Sekoterm ile kurutma 3. Finisaj: Bu aşamadan sonra, deri kesim ve dikim safhasına hazır hale gelmiştir. Derinin işleme metodları hayvanlann ırklarına, yetiştiği bölgenin iklim ve florasının karakterine, yaşına, beslenme, bakım, hastalık durumlarına, kesim mevsimine, derilerin muhafaza şartlarına ve hatta işleme sırasında iklim şartlarına göre farklılık gösterir. Ayrıca işlemenin sona ermesi ve mamulün elde edilmesi zaman açısından en az üç hafta ve kösele üretiminde olduğu gibi iki yıl kadar bir süreyi almaktadır. Özellikle finisaj kısmına kadar olan operasyonlarda çalışma şartlarının güçlüğü, yetişmiş işçi bulunamayışı, işçiliğin pahalı oluşu, imalatın uzun sürmesi yüksek sermaye ve büyük tecrübe gerektiren hususlardır. Deri imalatında gerekli standartlara uygun deri imalini sağlamak amacıyla deriye bazı fiziksel testler uygulanmaktadır. Bu testlerin amacı deride kalite kontrolü sağlamaktır. İhracat hareketlerinin sürekli olarak olumlu, sağlıklı bir gelişime sahip olabilmesi için bu testlerin yapımının genelleştirilmesi gerekmektedir. 1. Kopma, Dayanma Testi: Bütün deri türlerinde dayanıklılık kontrolü amacıyla yapılır. Özellikle bel kemerleri, sanayi transmisyon kayışları imalatında bu test uygulanır.

16 2. Yırtılma Dayanımı Testi: Ayakkabı, eldiven, giysi ve çeşitli saraciye eşyası yapımında kullanılan bütün den türlerinde uygulanır. 3. Dikişe Dayanıklılık (Çift Delikli) Testi: Dikiş yapılacak her türlü deri ayakkabı, giysi, saraciye mamulünde kullanılacak hafif derilerin çift delikli dikiş testinden geçirilmesi gerekir. Sanayiye dönük deri mamullerinin yapımında kullanılacak ağır derilerde ise tek sıra delikli dikiş testi uygulanır. 4. Kopma Anında Uzama Yüzdesi: Bütün deri çeşitleri özellikle bel kemerleri, sanayi transmisyon kayışları ve koşum takımı derilerinin üretimi sırasında kullanılır. 5. Sırça Çatlaması Dayanımı: Bütün sırçalı derilerde özellikle ayakkabı yüzlük ve giysilik derilerde kullanılan bir testtir. 6. Bükülme Dayanımı: Finisajı yapılmış bütün hafif derilerde, bükülmeye dayanıklılık aranır. 7. Yaş - Kuru Sürtünme Dayanımı: Bütün finisajlı derilerde özellikle ayakkabılık ve giysilik derilerde finisaj tabakasının sürtünmeye dayanıklılığının saptanmasında kullanılır. C YARDIMCI MADDELER: Deri işleme sanayiinde kullanılan yardımcı maddeler kimyasal maddelerdir. Bu sanayide yaklaşık 100 adet çeşitli kimyevi madde kullanılmaktadır. Kullanılan bu kimyasal maddeler büyük çoğunlukla ithal malı olup, aşağıdaki şekilde gruplamak mümkündür. 1. Kireçlemede Kullanılan Maddeler: En önemlisi sodyum sülfürdür. (Zırnık) 2. Şamalar 3. Kromlar. Sodyum Bikromat 4. Yağlar 5. Retenaj Maddeleri 6. Finisaja Hazırlık Maddeleri 7. Finisaj Maddeleri Sözkonusu kimyevi madde grupları deri üretiminin her aşamasında çeşitli kompozisyonlar halinde kullanılmaktadır. Debagatta kullanılan kimyevi maddeleri ana unsurlanna göre başlıca beş sınıfta toplamak mümkündür. 1. Madeni debagat maddeleri 2. Nebati debağlayıcı maddeler 3. Sentetik debağlayıcı maddeler

17 4. Formaldehitler 5. Yağ debaglayıcılan. Çeşitli debagat safhalarında kullanılan başlıca kimyevi maddelerden bazılan piyasada bilinen isimleriyle şunlardır: - Kireç - Zırnık - Cropon - Amonyum sülfat - Bisülfit - Zaç yağı - Tuz ruhu - Bikromat -Tuz - Soda - Boraks ve Bikarbonat - Hiposülfit - Sülfone ve non-sülfone yağlar - Anilin boya - Ekanol boya - Melas glikoz - Formol. - Uzvi asitler'dir. Ham derinin cinsine ve elde edildiği hayvan cinsine göre her aşamada kullanılan kimyevi madde bileşimleri değişebilir. Kösele üretiminde kireç, ^ zırnık, amonyum sülfat, bisülfit, valeks, HCL, palamut, sülfone yağlar, balık yağı gibi kimyasal maddeler kullanılır. Küçük baş hayvanlardan elde edilen derilerde ise kireç, zırnık, cropon, amonyum sülfat, bisülfit, zaç yağı, tuz ruhu, bikromat, tuz, soda, boraks ve hiposülfit, sülfone yağlar, non sülfone yağlar, anilin boya, ekonol boya, melas, glikoz, formol ve bazı diğer yardımcı kimyevi maddeler kullanılmaktadır. Deri sanayiindeki yardımcı maddelerden biri de zımpara kağıtlarıdır. Deriler kurutma aşamalarında ciltlerinin temizlik durumuna göre çeşitli imalat türleri için ayrılırlar. Aynlan bu derilerin zımparalanması, özel zımpara kağıtları gerektirir. Bu kağıtlar da yurt dışından ithal edilmektedir. D. MAMUL CİNSLERİ VE ÇEŞİTLERİ: Deri ürünlerini cinslerine göre dört grupta toplamak mümkündür. - Giyim eşyaları - Ayakkabı - Saraciye maddeleri - Diğer

18 1. Giyim Eşyaları: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunda (G.T.İ.P) 42.03, Uluslararası sınıflandırmada SITC numara altında gösterilirler. Bu grupta sınıflandırılan eşyalar tabii deriden elde edilen kadın, erkek ve çocuk giyim eşyalarına ait palto, şapka, takım elbise, ceket, tunik, bluz, etek, yelek, pantalon, şort, mont, safari gibi giyim eşyalarıdır. Eldivenler G.T.İ.P , SITC numarası grubuna dahildirler. 2. Tabii deriden Ayakkabılar: G.T.İ.P. No ; SITC No Bu bölüme tabii deriden, terlik, çizme, bot gibi ürünler dahildir. 3. Saraciye Maddeleri: G.T.İ.P ve SITC. No. 831 Bu gruptaki maddeler seyahat çantası (sandık, valiz, şapka kutusu, sırt çantası) el çantaları, tütün ve sigara kutusu, tabaka ve keseleri, kılıf muhafaza ve kutular (silah, musiki aletleri, dürbün, mücevherat, şişe, vs.) 4. Çeşitli Makinalarda Kullanılan Deri Parçaları, Kayışları: G.T.İ.P SITC Bu tür mallar esasında kullanılacak makinanın özelliğine göre imal edilirier tarihi itibariyle yürüriüğe giren yeni GTİP No'ları ile bu yıla kadar uygulanan sınıflandırma, mukayeseli olarak I. Bölümün sonunda "Ek" olarak verilmektedir.

19 IIL ÜLKEMİZDE DERİCİLİK SEKTÖRÜ A. TARİHÇE: Dericilik insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanlar ilk çağlarda avladıkları veya kendilerini korumak için öldürdükleri hayvanların derilerini örtünmede kullanmışlardır. Bu deriler kurutulduklarında çok sert olduğu için başlangıçta hayvanın kendi yağı kullanılarak yumuşatılması yolu denenmiştir. Toplumların gelişmesine paralel olarak teknoloji ilerledikçe önce bitkisel debagat maddeleri ortaya çıkarılmış, sonraları ise kimyasal maddelerin çeşitli kombinasyonları uygulanarak organik bir madde olan derinin inorganik bir madde haline getirilmesine imkan bulunmuştur. Tarih boyunca eski Mısırlılardan, Sümerlerden günümüze kadar deri ile uğraşmamış insan toplumu yoktur. Anadolu'nun pek çok tarihi yerleşim merkezinde dericiliğe ait kalıntılar vardır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde dericilik Anadolu'nun bir çok yerinde ufak birimler halinde yürütülmekte idi. Bu arada İstanbul'da çağın teknolojik bilgisinin üstünde bir deri işleme tekniğini yansıtan bir sanayi merkezi Kazlıçeşmede kurulmuştu. Deri işlemede imparatorluğun gelişme devrinde ulaşılan yüksek seviye Avrupalıların ilgi ve dikkatini çekmiştir. Ancak gerileme devri ile birlikte deri teknolojisindeki gelişme de durmuştur. Bu dönemlerde Avrupa'da başlayan teknolojik ilerlemeler takip edilememiş ve dericilik kendi içine kapanmıştır. Deri sanayiimiz çok eski ve köklü bir yapıya sahip olmasına karşın cumhuriyetin ilk yıllarında babadan oğula geçen ve lonca karakterini muhafaza eden bir iş kolu olarak kalmış, ancak kalkınma programlarında belirlenen çeşitli özendirici ve destekleyici tedbirler sayesinde yavaş yavaş kabuk değiştirmeye başlamıştır. 1970'li yıllarda deri sanayii gerek emek-yoğun bir faaliyet alanı olduğu, gerekse aşırı çevre kirliliğine yol açtığı için, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere kaymaya başlamıştır. Bu dönemde ülkemizde deri sanayiinde bazı değişiklikler gözlenmiştir. Bunlar, ham deri kalitesini düzeltme, daha bilinçli üretim, kesim, tabakhanelerdeki işleme tekniklerinin revizyonu, kaliteli kimyasal maddelerin kullanımı, deri sanayii makina parkını modernize etmek ve fabrika örgütlenme biçimini değiştirmek olarak özetlenebilir. Deri konfeksiyon sanayiinin gelişmesi 1975 yılma kadar giderek artan bir trend göstermiş, fakat bu yıllarda yaşanan ekonomik darboğaz, satın alma gücünün azalması, aşırı fiyat artışları, hammadde teminindeki güçlükler ve işçi sorunlan, sektörü önemli bir darboğaza itmiştir. 1980'den sonra bu sorunların tedricen hal yoluna girmesi sayesinde günümüzde deri sanayii dış ticaretimiz içinde önemli bir pay sahibi olmuş ve Türkiye dünya pazarlarında tekstilden sonra ikinci bir sektörde de söz sahibi olmuştur.

20 ülkemizde deri işleme sanayii çeşitli illöre dağılmış olmakla beraber başta İstanbul, İzmir, Bursa, Denizli, Bolu, Gaziantep, İsparta, Uşak, Konya, Elazığ olmak üzere belirli illerde toplandığı görülmektedir. 500 yıllık mazisi itibariyle İstanbul-Kazlıçeşme hala deri sanayiinin merkezi durumundadır. Ancak bugün tamamiyle kent içinde dar bir alanda kalan ve genişleme imkanı bulunmayan Kazlıçeşme Deri Sanayi alanı şehirde gayrisıhhi işletmeler olarak çevre sorunları yaratmaktadır. Bu sanayi kuruluşlarının çevre sağlığı, düzensiz yayılma, altyapı yetersizliği ve gelişme imkanlarının bulunmaması gibi nedenlerle şehrin dışına nakledilmesi zorunlu hale gelmiştir. Ayrıca gelişen teknolojiye Kazlıçeşme'nin yapısı gereği uyum gösterme imkanı olmaması; yeni teknolojilerin uygulanamaması bu bölgeyi verimli ve ekonomik olmaktan giderek uzaklaştırmıştır. Bu konu ileride daha geniş olarak ele alınacaktır.

21 B, HAMMADDE ARZ VE TALEP DURUMU: 1. Ham Deri Üretimi: Deri sanayiinin ana girdisi olan ham deri uzun bir dönem itibariyle tamamiyle ülke içi kaynaklardan karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak sektörün gelişmesine paralel olarak talep artmış ve çeşitlenmiş, böylece yavaş yavaş deri ithal edilmeye başlamıştır. Ham deri üretiminin tek kaynağı hayvancılık olduğu için deri sektörü tümüyle hayvancılığa bağlı olarak yaşamıştır. Dolayısıyla hayvan varlığı ve hayvancılıktaki gelişmeler bu sektörü çok yakından etkilemektedir. Yıllar itibariyle hayvan varlığımızın yapısında bazı değişiklikler olduğu gibi, son dönemlerde canlı hayvan ihracatındaki artışın da etkisiyle hayvan sayısı azalmıştır. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan envanteri hakkında veriler en son 1984 yılına ait bulunmaktadır. İthalat ve ihracat rakamlan ile kesimler hakkında bilgi mevcut olmasına rağmen, mezbaha dışı kesimler ve doğumlar hakkında kesin bilgi olmaması iyi bir tahminde bulunulmasını engellemektedir. Ancak 1984'de başlıyan hayvan sayısındaki azalmanın sürdüğü söylenebilir ve 1989 yıllık programlan; bu konuda kesin veriler elde edebilmek için bir Genel Hayvan Sayımı yapılmasını öngörmektedir yılına kadar hayvan sayıları DİE istatistiklerine göre şöyledir: TABLO: 1 Hayvancılık Verileri (000 adet) Sığır Manda Koyun Kıl Keçi Tiftik Keçi At/Katı r/eşek Diğer Toplam

22 Deri kalitesi, elde edildiği hayvanın yaşı, cinsiyeti, ırkı ve geçirdiği hastalıklardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Ayrıca hayvanlardan et, bağırsak, boynuz gibi çeşitli yan ürünler de elde edildiğinden dericilik sadece kendine bağlı bir hammadde kaynağına sahip olamamıştır. Hayvancılığımızın büyük bir bölümünü oluşturan ve deri sanayiinde talep edilen derilerin büyük bir bölümüne ait sürü kompozisyonlan aşağıda verilmiştir. Büyük baş hayvan kompozisyonu içinde ineklerin oranı % 44 gibi çok yüksek bir seviyededir. Oysa büyük baş deri üretiminde kullanılan öküz, dana gibi hayvanların oranı % 12 - % 13 arasında değişmektedir. Küçük baş hayvan derileri konfeksiyon işlentisine uygun özellikler göstermektedir. Bu cins hayvanların içinde koyun variiğı % 64'e ulaşmıştır. Hayvan variiğı içinde bazı ırkların üretimlerinin gittikçe artması ekonomik şartlara bağlı olduğu kadar kırsal kesimin örf ve adetlerine de bağlı bir gelişme göstermektedir. TABLO 2 : SÜRÜ KOMPOZİSYONLARI Büyük Baş % Koyun % Keçi % Dişi dana Koç 2.90 Teke 4.0 Dişi deve 6.71 Koyun Keçi 65.0 İnek E.Toklu E.Çepiç 11.0 Erkek dana D.Toklu D.Çepiç 20.0 Tosun 5.87 Besi 2.95 Toplam Boğa 0.68 Toplam Öküz Toplam D.Kuzu E.Oğlak 29.0 E.Kuzu D.Oğlak 29.5 Doğan Ölüm 9.70 Ölen 5.0 Reforme Damızlık sa Reforme Yıllık artış 2.50 Yıllık artış 2.91 Yıllık artış 2.91 Kaynak: Vet. İş. Gn. Md. Kayıtlan, B.Gerger Bir tarım ülkesi olmamız itibariyle hayvancılığımız sürekli olarak geliştirilmeye çalışılmıştır. Planlı dönemde en fazla artış sığır variiğımızda meydana gelmiş, safkan alaca (Holstein) sığır ırkı hayvan varlığımız içinde gittikçe artmıştır. Bu ırk yerii ırklardan yaklaşık iki kat fazla deri verebilmektedir. Vidala üretiminde bu deriler önemli ölçüde kullanılmaktadır. İkinci dere-

23 cede artış görülen esmer ırkı sığırlardan sağlanan deriler ise özellikle kösele üretiminde kullanılmaktadır. Diğer sığır ırkları, yem sorunlarına, kıtlığa, ekonomik problemlere göre bazı yıllar büyük ölçüde değişmekte, dolayısıyla üretim durumu kesin olarak bilinmemektedir. Dericilikte büyük oranda kullanılan küçükbaş hayvanlarda ise durum farklıdır. Üretimi gittikçe artan merinos ırkı iyi napa vermemekte ve dericilik açısından düşük kaliteli olarak nitelendirilmektedir. Kıvırcık ırkı koyunlardan elde edilen deriler deri sanayiinde öncelikle kullanılmaktadır. Hayvan ırkı ıslah çalışmalarında deri sanayiinin talebi de gözönüne alınarak seçilecek türierin belirlenmesi isabetli olacaktır. Deri üretim kaynaklarından biri kontrollü kesimlerin uygulandığı mezbahalar, diğerleri de kontrolsüz olarak özellikle kırsal kesimde yapılan kesimlerdir. Maalesef ülkemizde kontrolsüz kesimler oldukça yaygındır, ayrıca bu tür kesimlerden elde edilen deri kalitesi de oldukça düşüktür. Sadece yasa ile izne bağlı yapılan kurban kesimlerinde elde edilen deri sayısı tüm yasal kurumlarımızda elde edilen derinin % 40'ma ulaşmaktadır. Kırsal kesimde yapılan kesimler hakkında herhangi bir bilgi ve istatistik bulunmamaktadır. Belediye mezbahaları ve kombinalarda kesilen hayvanlardan elde edilen deri üretimi tablosu aşağıda verilmektedir. Bu rakamlara göre 1984 yılı itibariyle özellikle koyun ve kuzu derisi arzının artmış olması, sığır ve keçi derisi arzının ise azalmış olması gerektiği söylenebilir.

24 CO o O CO CD o O CM OT O o CM CO G> CM o CM lo o xr CO CD CM o OT CD o o OT o CD T OT OT OT lo oy o CM OT LO OT o CM oy OT 03 > CO 00 o O CO CM hl f3 OT CM O LO r-. CM OT O CD CM CO CM o a> Tt o CO OT a> İO CD o o CM o o CM CM OT OT o o o o OT OT CO CO CM 00 o CD CO m CD o o o xt m CD O) CD O CM a> CO CM o CM CO o o o OT T- CD O) o> CD o xt İO o> lo CD oy CD T OT o o^ ^ OT o LO OT CM o o CD CD CD LU cr LÜ Q CO o m < CO o CO oy C3^ CD Ol o OT TO o o o o CO io CM ^ O CO CD xt OT CJ> O OT CO o O o CD o CO OT LO o> CM o- CM CM o CO CD oy T- LO o o OT Ol o LO CO CM o CM LO ID O) OT O o OT o CD o CM o CM o o CM CD CD OT o> CO O CM o> oy Q ^ ^ r-. o ^ 0> T- CT3 m a ^ o o CD CM CO "O c o o LO o CM o OT CM o> CM o o> o CM m lo o o CD lo CD OT lo OT OT OT CM o o CD CD C3^ r-* OT o o o o> 3 </) OT i CD > CD D CD > o LO oy CD CD o O) OT CM o o o o OT o> OT OT CD o> o o o OT CD o> LO o oy CO o o> oy OT O O CM oy OT N O 3 CD CM o o CM lo o CM OT o o Ol OT OT OT OT T- o CD CD CM o CD oy o o oy o> CD CD OT o OT o lo CD OT o OT CD o T o o oy i o CD o xr o OT CM o o o o O) OT öl? Ş ^ CO )0) o "o, "o ^ =S ç ^ ^ ^ H K CO OT oy c CO > CO n c _o 'm CO CO c :û E o CO > ^ i= CD ^ "ö s.i CD ^ C ü CO ^ _Q CD 3 LU <

25 Tablo 3, 1984 yılına kadar ki hayvan kesimlerini göstermektedir. Sığır kesimlerinde 1984 yılında % 0.2 oranında azalma görülmijştür. Buna karşılık özehikle deri konfeksiyonunun ihtiyacı olan koyun ve kuzu kesimleri % 7.1 ve % 27.2 oranında artmıştır. Ancak bu artışlara rağmen ham deri potansiyelimizi tam olarak kullanamamaktayız. Bu noktada en büyük kayıp erken kesimlerden meydana gelmektedir. Özellikle erken kuzu kesimi büyük kayıplara yol açmaktadır. 14 kiloya kadar kaçak kesilen kuzuların derilerinde işe yarayan kısım 2-2,5 ayak kadardır. Eğer Karaman, Merinos gibi uygun ırklar sözkonusu ise bu rakam 4 ayağa kadar çıkmaktadır. Üç ay beslenmiş kuzudan 4 ila 7 ayak arasında deri almak mümkündür. Ancak Karagül ve benzeri ırkı koyunlar astragan elde edilmek için doğar doğmaz kesilmektedirler. Bu hayvanlar büyütüldüğü takdirde bukleleri açıldığından kaliteleri düşmektedir. Dericilikte küçük kuzu derilerinin talep edilmesi genç hayvanlann dış etkenlerden az zarar görmüş olmalarından kaynaklanmaktadır. Hayvan yaşlandıkça derinin sırça yüzünde birtakım bozukluklar meydana gelmektedir. Çeşitli hastalıklar, dikenler, kırpma sırasındaki makas yaraları, parazitler ve ağıl şartları gibi etkenler sırçayı çizip deri kalitesini bozmakta ve bu bozukluklar yaşla beraber artmaktadır. Bu nedenle özellikle giysilik elbise derisi üreten fabrikalar mümkün olduğu kadar genç hayvanların derisini temine çalışırlar. Kaliteli ham deri sağlamak için yılda iki kuzu veya bir doğumda birden çok kuzu veren koyun ırkının yaygınlaştırılması çalışmalarına ağırlık vermek gerekmektedir. Ham deri arzını artıracak diğer bir yol da tüm Anadolu'da yapılan kaçak kesimlerden elde edilen derilerin mümkün olduğu kadar çabuk ve planlı bir şekilde komisyoncular tarafından toplanıp tabakhanelere iletilmesidir. 2. Ham Deri İthalatı: Yukarıda açıklanan sebeplerin yanısıra canlı hayvan ihracatının artması yüzünden ham deri temininde darlık hissedilmektedir. Özellikle koyun ve kuzu derisinde bu durum belirgindir. Bu sebeple ham deri fiyatları 1986 yılı ilk 9 ayda % 80 artmıştır. Çünkü o yılın ham deri ihtiyacı olan tonun ancak üçte ikisi karşılanabilmiş, % 31'ini teşkil eden tonluk bölümün ithali gerekmiştir. Ertesi yıl deri sektöründeki grevin olumsuz etkisi görülmüş, grevden sonra deri talebinde vaki olan ani yükseliş 1987 yılı fiyat artışında büyük rol oynamıştır. Ham deri ihtiyacının yaklaşık % 45'i küçükbaş % 55'i ise büyükbaş hayvan derileridir. İthalatta peşin akreditif açma zorunluğu finansman maliyetini daha da artırmaktadır. Bu durum kuzu ve koyun kesiminde ve canlı hayvan ihracatında bazı tedbirler almak gereğini vurgulamaktadır. Son yıllarda ham deri ve işlenmiş deri ithalatımız şu eğilimi göstermektedir:

26 Tablo: 4 DERİ İTHALATI Ham Deri GTİP No. 41,01 Miktar (ton) Değer(000 $) Hazırlanmış Deri GTİP No Miktar (ton) Değer (000 $) Toplam Değer Kaynak: DİE Dış Ticaret İstatistikleri Ham ve işlenmiş deri ithalatı 1984'de 27.7 milyon dolar iken 1987'de milyon dolara yükselmek suretiyle 5.4 kat; miktar olarak ise tondan tona yükselmek suretiyle 3.6 kat arttığı görülmektedir. Ton başına ithal maliyeti de dolardan dolara çıkarak % 47.6 artmış bulunmaktadır yılında grevin yol açtığı işlenmiş deri darlığı sebebiyle artmış olan ithalatın 1988 yılında normal düzeye inmiş olduğu görülmektedir. İthalat çok çeşitli ülkelerden yapılmakla beraber, Suudi Arabistan, Yunanistan, Irak, İngiltere, İtalya, Belçika, Fransa, Lübnan, Kuveyt, Yeni Zelanda başta gelmektedir. Bangladeş de bu arada sayılabilir. Devlet Planlama Teşkilatı'nca hazırlanan 1989 Yıllık Programındaki 1987 fiili ithalat rakamları ile 1988 ve 1989 tahmini aşağıdaki tabloda gösterilmektedir fiili ithalatı DPT tahmininden bir hayli aşağıda kalmıştır.

27 TABLO: 5 DERİ VE MAMULLERİ İTHALATI (Milyon TL) Yıllık Artış Gerçekleşme Tahmin Program, (%) Değer Değer Değer MÂLLAR (1) (2) (3) (2/1) (3/2) Küçükbaş Mamul Deri (12,6) 22,6 Büyükbaş Mamul Deri ,0 21,6 Deri Giyim Eşyası (5,0) 32,9 Deri Eşya (Saraciye) ,2 19,0 Ayakkabı Terlik ve Aksamı ,0 9,1 Diğerleri ,8 19,0 TOPLAM ,7 21,4 Kaynak: DPT 1989 Yıllık Programı Not: Bu ve İleri ki tablolarda eksi oran ve rakamlar parantez içinde gösterilmiştir. Ancak tabloda "mamul deri" tabirinin ham deriyi de kapsaması lazımdır. Zira DİE verilerine göre ham deri ithalatı toplam deri ithalatının % 75 ila % 90'ı düzeyindedir. DPT rakamları ise ham deriye hiç yer vermemekte, ithalatın tamamını işlenmiş deri olarak göstermektedir» Aslında GTİP altındaki ham deri, muhtelif işleme safhalarından geçmiş konserve derileri de kapsamaktadır. Bu sebeple DPT'nin bütün derileri "mamul deri" şeklinde göstermesi açıklanabilir. Özellikle 1986'dan sonra eldeki bilgilere göre ithalde alman Fon'un düşüklüğü sebebiyle işlenmiş deri ithalinin arttığı anlaşılmaktadır. Buna göre toplam deri ithalatında % 10 olan işlenmiş deri ithalinin 1987 ve kısmen 1988'de yükselmiş olması muhtemeldir. Ayrıca DPT'nin 1987 deri ithalat rakamı olan milyar TL'sı, DİE'nin milyon $ olan ham deri ithalat rakamına karşılık olmakta, 12.5 milyon $ tutan işlenmiş deri ithalatı bu hesapça dışarda kalmaktadır. 3. Deri Ürünleri Talebi: Deri ürünlerine karşı talebin yapısı ürün cinsine göre değişmektedir. Deri giyim eşyasında iç talep dış talebin yanında çok düşük kalmaktadır. Saraciye eşyası ve ayakkabıda ise durum tersinedir.

28 Esas konumuz olan deri giyim sektöründe 1988 Yılı Programına göre, iç talep 1987 fiyatları ile 73.5 milyar TL tutmakta ve milyar tahmin edilen toplam deri eşya üretiminin % 18'ini teşkil etmektedir yılı için 1989 programında verilen gerçekleşme rakamları ise iç talebin, 1988 fiyatları ile toplam deri giyim üretim değerinin % 10'unu bile bulmadığını göstermektedir. Deri giyim eşyası, toplam deri eşya üretiminin 1986'da % 40'mı, 1987'de % 51'ini teşkil ettiğine göre üretim ve dolayısı ile ham ve işlenmiş deri talebi büyük ölçüde ihracat imkanına bağlı olmaktadır. TABLO: 6 DERİ VE DERİ MAMULLERİ SANAYİİ TALEBİ (Değer: Milyon TL) Küçükbaş Mamul Deri (Mil.Dm2) Büyükbaş Mamul Deri Vidala (MiLDm2) Kösele (Bin Ton) Deri Giy. Eşy. (Bin Par.) Deri Eşya (Saraciye) Ayakkabı (MiLÇift)(1) Deri Ayakkabı Plastik Ayakkabı Tekstil Ayakkabı Terlik Diğerleri TOPLAM Gerçekleşme 1988 Tahmin 1989 Program Yıllıl^ Artış(%) Miktar Değer Miktar Değer Mil<tar Değer (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) 2714, , , (6,7) 10, ,2 5,7 966, , , ,4 5, , , ,5 4, ,4 16, ,6 1,2 32, (1-1) 2, , , (0,9) 2,0 7, , , ,4 1,4 8, , , ,5 2,4 37, , , (3,7) 2, (23,4) (1,4) 5,9 (1) Lastik, tahta hariç Kaynak: DPT 1989 Yılı Programı

29 Gerek bundan sonraki "üretim" gerekse yukarıdaki "talep" tablosunda görüleceği üzere 1988'deki düşme eğiliminin 1989 yılında yerini tekrar genişlemeye bırakacağı, talep ve üretimin artacağı tahmin edilmektedir. Ancak Aydmh'daki Organize Deri Sanayi Bölgesinin inşaatının tamamlanamaması ve tesislerin ikmali için gerekli finansman yükünün deri firmaları üzerindeki olumsuz etkilerinin üretimde, beklenenden daha az bir gelişmeye yolaçması da ihtimal dahilindedir. 4, Deri Ürünleri Üretimi: Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yapılan tahminlerde 1988 yılı koyun ve kuzu derisi üretiminin % 2, büyükbaş hayvanlardan mamul deri üretiminin ise % 2.6 oranında azalarak milyar TL. değerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Üretimin yaklaşık % 90'ının ihraç edildiği deri giyim eşyası sanayiinde, 1987 yılında oldukça canlı olan dış talebin 1988 yılında ileride açıklanacağı gibi muhtelif sebeplerle azalması sonucu deri giyim eşyası üretiminde düşme olmuştur. DPT değer itiban ile bu azalışın tabloda görüleceği gibi % 14'e ulaşacağını tahmin etmektedir.

30 TABLO: 7 DERİ VE DERİ MAMULLERİ ÜRETİMİ (Değer: Milyon TL) Yıllık Gerçekleşme Gerçekleşme Program Artış(%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Küçükbaş Mamul 2420,9 Deri (Mil.Dm2) , , (4,5) 9,0 Büyükbaş Mamul Deri ,521 (1,9) 4,1 Vidala (Mil.Dm2) 877, , , (2,4) 4,2 Kösele (Bin Ton) 7, , , ,4 3,4 Deri Giy.Eşy. (Bin Par.) (13,9) 12,4 Deri Eşya (Saraciye) ,4 7,6 Ayakkabı (Mil.Çift)(1) ,7 4,6 Deri Ayakkabı 33, , , ,5 4,8 Plastik Ayakkabı 7, , , ,4 1,4 Tekstil Ayakkabı 8, , , ,5 2,4 Terlik 37, ,1 143,495 39, ,2 4,7 Diğerleri ,8 7,4 TOPLAM (4,8) 8,1 (1) Lastik, tahta hariç Değer : 1989 yılı fiyatları ile Milyon TL Kaynak: DPT 1989 Yılı Programı Deri sanayiinin 1988 yılı itibariyle toplam talebinin 2 trilyon TL civarında gerçekleştiği tahmin edilmektedir.

31 5. Deri Ürünleri İhracatı: Türkiye son yıllarda Güney Kore, Hong-Kong ve İtalya'dan sonra başlıca deri ürünleri ihracatçısı ülkeler arasında sayılmaktadır. Saydığımız ülkeler deri eşya ve ayakkabı ihracatında büyük değerlere ulaşmışlardır. Bizim ihtisas dalımız olan deri giyim eşyası tek başına alınınca Türkiye ilk 5 ülke arasına girebilmektedir. DİE rakamlanna göre deri giyim eşyası ihracatı 1983'den bu yana şu seyri takip etmiştir: TABLO: 8 DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI (000 $) Giyim Eşyası Çanta, Seyaliat Eşyası Toplam % Değişim (33) (12 ay) (31) Uluslararası istatistikler en son 1986 yılı verilerini kapsamaktadır. "International Trade Statistics Yearbook-UN" deki veriler ve 1985 yılları itibariyle, belki de bizim beyanlanmıza dayandığı için ufak farklaria dışticaret rakamlanmıza uymaktadır. Ancak 1986 yılı için, deri ürünleri ihracatımızda görülen büyük düşüşten farklı bir rakam (303,6 milyon $ yerine 427 milyon $) Türk deri ihracatı olarak gösterilmektedir. Aslında ihracat rakamlanmız yıllık % değişim farklılıklarından anlaşılacağı üzere istikrarsız bir seyir izlemektedir. İlişik tabloda başlıca ithalatçı ülkeler itibariyle deri giyim ihracatımızın dökümü kendi dışticaret istatistikleriyle karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Bu karşılaştırma genellikle uluslararası istatistiklerin mevcut olduğu 1985 ve 1986 yılları için yapılmıştır yılı ithalat rakamları da kaynağından temin edilmiş olup, son 3 yıl için karşılaştırmalı tablo aşağıdadır.

32 TABLO: 9 DİE VE YABANCI ÜLKE İSTATİSTİKLERİNE GÖRE DERİ GİYİM EŞYASI İHRACATIMIZ (Milyon $) DİE Yab.lst. DİE Yab.lst. DİE Yab.lst. B. Almanya İngiltere Fransa İsviçre İtalya Hollanda Belçika/Lüks Tablo'da 1986 yılı dışında, yerli ve yabancı kaynaklara göre ihracat rakamlarının çelişkili olduğu görülmektedir. Özellikle bizim İngiltere'ye 1985 yılı deri giyim eşyası ihracat rakamımız olan 131 milyon dolar o yıl için İngiltere'nin toplam deri konfeksiyon ithalatını aşmakta ve Türkiye'den ithalat İngiliz istatistiklerinde sadece 5 milyon 41 bin sterlin görünmektedir ki kabaca 7 milyon $ karşılığıdır. B.Almanya istatistikleri ile de aramızda aynı yıl için 100 milyon dolar civarında bir fark vardır. Diğer taraftan İtalya'ya ihracatımız hiçbir zaman 5 milyon $'ı aşmamışken 1987 yılında 95.5 milyon dolar değerinde deri giyim eşyası ihraç edebilmemiz rakamın doğruluğu açısından tereddüt uyandırmaktadır. İlerde İtalya bölümünde açıklanacağı üzere bu rakam yabancı istatistiklere göre 4.2 milyon $ civarındadır. İki ayrı ülkenin birbirleriyle olan dış ticaret ilişkilerinde birinden ötekine yapılan ihracatın, gittiği ülkenin ithalat istatistiği ile aynı olması imkansızdır. a) Yıl sonu ihracatının ithalatçı ülkede öbür yıla kayması, b) Gümrük kayıtlarında mal sınıflandırma farkları, c) CİF veya FOB kayıt usullerinden doğan değer farkları, d) Reeksport ve transit muamelelerde menşe memleket kayıt farkları istatistikler arasında uyumsuzluğa sebep olur. Bunlara ek olarak büyük farklar deri eşyada, "ihracat sayılan teslimler" grubuna giren bazı satışların, mesela turistlere satış gibi, 1985 yılı dış ticaret istatistiklerine intikalinden kaynaklanmış olabilir Yıllık Programında deri ürünleri 1988 yılı ihracat tahmini ile 1989 program rakamı aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

33 TABLO: 10 DERİ VE DERİ MAMULLERİ SANAYİİ İHRACATI (1988 Yılı Fiyatlarıyla Milyon TL.) Yıllık Gerçekleşme Gerçekleşme Program Artış(%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (i; (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Küçükbaş Mamul Deri ,4 21,1 Büyükbaş Mamul Deri _ ,6 38,9 Deri Giyim Eşyası _ (40,2) 12,1 Deri Eşya (Saraciye) _ _ (9,5) 27,8 Ayakkabı Terlik ve Aksamı _ _ _ ,5 Diğerleri _ ,8 4,5 TOPLAM (35,1) 14,9 Değerler 1988 yılı fiyatlarıyle TL. üzerinden ifade edildiğine göre bu tabloya dayanarak dolar ihracat rakamı vermek yanıltıcı olabilir. Ancak 1988 yılı deri giyim ve saraciye ihracatının 1987'ye nazaran % 38 düşük olacağı, 1989'da ise tekrar % 131ük bir artış göstereceği söylenebilir. Böylece 1988 ihracatı 410 milyon dolar civarında kalacak, 1989'da ise tahminlere göre tekrar 460 milyon dolara çıkacaktır (1988 fiili ihracatı 460 milyon $ olmuştur). C. TESİSLERİN DURUMU-TEKNOLOJİ-KAPASİTE VE ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİNE GEÇİŞ Deri sanayiinin ülkemizde 500 yıllık bir faaliyeti vardır. Tüm ülkenin sosyo-ekonomik şartlarına uygun olarak hayvancılıkla beraber yayılan bu sanayi dalı çeşitli bölgelerde dağınık küçük ev işletmeleri halinde uzun bir

34 müddet yaşamıştır. Zamanla önemini artıran dericilik bazı bölgelerde ise yılın belli zamanlarında özellikle Kurban Bayramı döneminde yoğunlaşan bir ekonomik faaliyet haline gelmiştir. Bu tür dağınık ve küçük aile işletmelerini de içine alan bir sektörde üretim ve kapasite çalışması yapılması elbette çok zordur. Ayrıca küçük aile işletmelerinin ekonomik şartlardan aşın etkilenmeleri standart bir üretim miktarına ulaşmalarını engellemektedir. Bu türdeki üretim birimleri sadece kestikleri hayvan derilerini tabakhanelere iletilmek üzere komisyonculara satmaktadırlar. Esasında bu tür yerler için "tesis" deyimi kullanmamak gerekmektedir. Hayvanların yüzme işlemi genellikle elle yapılmakta olup, elde edilen deri kalitesi işi yapan kişinin kabiliyetiyle çok yakından ilgilidir. Herhangi bir çizik (dericiliğin en ileri olduğu ülkelerde bile bu işlemlerin makinalaşması rasyonel olmamaktadır) veya bıçak darbesi derinin kullanım sahasını ve kalitesini etkilemektedir. 1. Uşak-İzmir Bölgesi: Dericiliğin önemli bir ekonomik faaliyet alanı olduğu illerimizden biri Uşak'dır. Burada dericilik babadan oğula geçen bir sanat anlayışı içinde yakın dönemlere kadar ilkel yöntemlerle ve doğal katkı maddeleriyle yürütülmüş, 19601ı yıllardan sonra tabakhanelerde üretime geçilmiştir. 400 yıllık bir mazisi olan Uşak tabakhanelerinde bugün yaklaşık 270 işyeri faaliyettedir. Buralarda kullanılan makinelerin bir kısmı kalıp dökülerek yapılan yerli makineler olup özellikle yarma makinaları ithaldir. Tabakhaneler deri ihtiyaçlarını çevredeki yerleşim birimlerinden, kasaplardan, Et ve Balık Kurumundan sağlamaktadırlar. Uşak tabakhanelerinde derinin kurutma işlemi doğal şartlarda yapılmakta olup, tesisler büyük ölçüde çevre kirliliğine yol açmaktadırlar. Herhangi bir antma tesisine sahip olmayan Uşak deri sanayii üretiminin % 80'ine yakın bir bölümünü İstanbul'a pazarlamaktadır. Genellikle bu bölgede deri sanayii kendi içine kapalı, tutucu bir sanayi dalı olup, teknik teçhizat tam kapasite ile çalışamamaktadır. Üretim, deri sanayiinin bünyesine uymayan çok katlı binalarda yapılmaktadır. Uşak deri sanayicileri gerek çevre sağlığına uymayan koşullarda faaliyette bulunduklarından, gerekse kapasitelerini artırma isteklerinden Organize Sanayi Bölgesi kurma çalışmalanna başlamışlardır. İzmir dericilik bakımından önemli illerimizden biridir. Yeşildere'de 80' işyeri olup, bunlar Menemen'in Maltepe'sine yerleşme girişimindedirler. Buradaki üretim giderek ihracata yönelik duruma gelmiştir ve imalatta önemli ölçüde ithal deri kullanılmaktadır. Bu ildeki 44 firma, ihracatı daha iyi organize etmek üzere "İzmir Deri Dış Ticaret A.Ş." adında bir şirket kurmuşlardır.

35 2. Bursa m Diğer İller: Bursa'da mevcut 30 işletme halen şehir ortasmdâ kalmış durumdadır. Herbiri haftada 1 ila 5 ton deri işleyen bu tesisler çevre kirliliğine yol açmakta, özellikle Nilüfer Çayı'nı kirletmektedir. Bu sebeple Bandırma'ya 12 km. mesafede bir yere nakilleri sözkonusudur. Bu bölgede Gönen dahil 150 işyeri vardır. Bolu ve Gerede'de 80 işyeri bulunmakta, 300 esnaf deri alım satımı ile geçinmektedir. Burada hammadde temini zorluğu olduğu gibi çevre problemleri de vardır. Bu illerimizden başka Konya, İzmit, Elazığ ve Çanakkale illerindeki deri üretimi, yaklaşık 600 üniteden oluşan ev imalatçıları tarafından sağlanmaktadır. Bu iller arasında Konya, entegre bir deri işleme ve konfeksiyon imalat tesisine sahip olması bakımından ayrıca ele alınmaya değer önemli bir özelliği sahiptir. 3. Konya Entegre tesisleri Konya'daki Derkosan Fabrikası gerek entegre bir tesis olması gerekse yerleşim planının düzgünlüğü bakımından dikkat çekicidir. Bu tesisler m2 bir arazi üzerinde 1973 yılında Almanya'dan dönen işçiler tarafından. Vakıflar Bankası ve Türk Petrol'ün ortaklığı ile kurulmuştur. Kapasitesi günde 2.000, yılda deri işleyebilecek düzeydedir. Tam kapasite ile çalıştığı süre, deri işleme kısmında işçi, konfeksiyon yani dikim bölümünde ise işçi çalışmaktadır. Derkosan ham deriyi Konya çevresi ve Anadolu'dan sağlamakta iken, son yıllarda hammadde darlığının fiyatları yükseltmesi sebebiyle ithalata yönelmiştir. 1980'den sonra canlı hayvan ihracının artması, daha sonralan ise deri konfeksiyon ihracatındaki artışın ham deriye talebi yükseltmesi, ham deri fiyatlarının son zamanlarda her sene neredeyse % 100 artmasına yol açmıştır. Bu sebeple, Derkosan'a Ortadoğu ülkeleri yanısıra İrlanda, İngiltere ve Norveç'den dahi deri ithal edilmiştir. Bu deriler yerli derilerin, özellikle Ege ve Trakya menşeli küçükbaş hayvan derilerinin kalitesine erişememektedir. Bizde en iyi deri, bu bölgelerin genç hayvan derisi olup özellikle Sonbahar otlamasından sonraki deriler çok iyi sonuç vermektedir. İthal derilerinden yapılan mont ve ceketler genellikle Almanya'ya ihraç edilmiştir. Çünkü bu ülkede toplu sözleşme hükümleri gereği işçilere dağıtılan deri ceketlerde ucuzluk ilk şart olup, kalite ikinci derecededir. Aynı şekilde Fransa'ya da motosiklet ceketleri ihraç edilmekte idi.

36 Son yıllarda ihracat talebinin düşmesi sonucu konfeksiyon imalatı bir miktar azalmış, işlenmiş deri İstanbul'a satılmaya başlamıştır. Fabrika düşük kapasite ile çalışmaktadır. 4. İstanbul-Kazlıçeşme Türkiye'nin en eski ve en büyük deri işleme ve konfeksiyon sanayi merkezi olan Kazlıçeşme halen Türkiye'de toplam deri üretiminin % 80'den fazlasının gerçekleştirildiği bir bölgedir. Bugün Kazlıçeşme'de deri, konfeksiyon ve deriden mamul eşya üreten firma sayısı 173'dür. Bunun 130 kadarı orta ve büyük çapta kuruluşlar, 40 kadarı ise küçük imalathanelerdir. Bu kuruluşlar arasında ağırlık tabakhanelere aittir. İstanbul Sanayi Odası'na kayıtlı 148 adet deri işleme fabrikasının 129'u bu bölgede olup bunun 15 adedi entegre tesisdir. Kazlıçeşme'de işlenmiş deri üretimi büyükbaş derilerde vidala olarak 590 milyon DM2, kösele olarak ise 5900 ton civarındadır. Büyükbaş deri ve kösele üretiminin büyük bölümü iç talebi karşılamaya yöneliktir. Hazır deri ihracatı çok azdır. Küçükbaş derilerde ise üretim miktarı yaklaşık milyon DM2'dir. Küçükbaş deri, konfeksiyon hammaddesi olarak kullanılmakta olup, % 55'i ihraç edilmektedir. Bölgenin belirli saha içinde sınırlanmış oluşu tesislerin çok katlı, prodüktiviteden uzak bir yerleşme düzeni içine girmelerine neden olmuştur. Bütün dünyada zemin kat su işlemleri, birinci kat finisaj bölümü ve en çok ikinci kat kurutma işlemi için kullanılırken Kazlıçeşme deri sanayii yetersiz saha nedeni ile beşinci ve altıncı katlara çıkmak zorunda kalmıştır. Makinaların yerleşim düzeni, prosesin akışına göre değil, temin edilebilen boşluklara konulmak suretiyle sağlanmıştır. Mevcut binalann % 50'si yapıldığı tarihden bu yana ilave katlar haricinde eski halini muhafaza etmektedir. Diğer binalar ancak yangın, yıkılma ve diğer zorunlu hallerin vuku bulması neticesi yeniden yapılmış veya restore edilmiştir. Deri sanayii için su önemli bir faktördür. Başlangıçta bedelsiz temin edilen su giderek büyük bir sorun haline gelmiş, sürekli artan oranda çekilen su yeraltı su seviyesini azaltmıştır. Kanalizasyon sistemi mevcut yükü taşıyamıyacak kadar eski ve yetersiz olduğundan fabrikalardaki atık suların boşalması zaman zaman sorun yaratmaktadır. Bu bölgede mevcut makina ve teçhizat çoğunluk itibariyle teknolojisi eskimiş ve yıpranmıştır. Yoğun bakım altında kullanabilirliklerini sürdürmektedirler. Yerleşim sistemi içinde kömür depolama imkanı olmadığından buhar ihtiyacını sağlayan kazanlar fuel-oil ısıtmalıdır. Üretimin % 90'ını ihraç eden Kazlıçeşme dünya piyasalanndaki gelişmelere ve moda dalgalanmalanna uymak zorunda kalmış; bu nedenle işletmeler çeşitli mamul deri üretimini gerçekleştirebilecek makina ve teçhizat parkını giderek çeşitlen-

37 dirmişlerdir. Bu yüzden mevcut tesislerin büyük çoğunluğu deri, kürk süet, güderi gibi karışık bir üretim sistemine sahiptirler. 50 kadar işyeri bu sıkışıklık dolayısıyla Kazlıçeşme'den Çorlu'ya kaçmış bulunmaktadır. Ancak arıtma tesisleri ve su bakımından sıkıntıdadırlar. Deri sanayiinin kurulu olduğu her bölgede beliren bu sorunların köklü ve kalıcı bir çözüme kavuşturulabilmesi için deri işleme sanayiinin gerektirdiği altyapı ve planlama ilkelerine uygun şekilde modern bir organize deri sanayii bölgesi kurulması zarureti ortaya çıkmıştır. Deri sanayii için organize bölge kurulurken dikkat edilecek kriterler şunlardır. - Enerji -Su - Altyapı - Topogratik yapı - Ulaşım, yükleme, boşaltma imkanları - Kaliteli işgücü temini - Haberleşme imkanlan Bu esaslara dayanılarak belirlenen İstanbul Organize Deri Sanayi Bölgesi'nin Tuzla'nın kuzeyinde Orhanlı-Aydınlı yöresinde tesisine karar verilmiş ve burada mevcut 770 hektarlık bir alanda kurulması faaliyetlerine başlanmıştır. Yeni bir işletmecilik anlayışıyla kurulacak olan bu bölgede deri üreticileri 3 grup altında toplanacaklardır. - Ham deriden mamul deri yapanlar - Deri konfeksiyon, ayakkabı, saraciye yapanlar ' Deri sanayi için makina alet ve tamir yapanlar İnşaat halinde bulunan yeni O.S.B.'si tüm üreticilerin makina parklarını yenilemelerine ve en ileri teknoloji ile üretim yapmalarına imkan sağlayacaktır. Bu şartlar altında özellikle deri konfeksiyon ihracatının bir milyar $'ı aşması beklenmektedir. Ancak bunun için Aydınlı'daki yeni Organize Deri Sanayi Bölgesi'nde altyapı çalışmalarının hızla tamamlanması gerekmektedir. İleriki sayfada ODSB projesinin anahatları ve 1985 fiyatlarıyla maliyet hesabı verilmektedir fiyatları ile Deri Sanayi'nin yeni OSB'deki yerleşimi 200 milyar TL.na mal olacaktır. Maliyetin büyük kısmı bölgedeki altyapıya yöneliktir. Deri Sanayi'nin çok suya ihtiyaç göstermesi, göletler ve kanal şebekesi inşasını gerektirmektedir. Ayrıca çevre kirlenmesini önlemek için modern antma tesisleri inşası şart olmaktadır ve Aydınlı Organize Sanayi Bölgesi'ne taşınmanın sebeplerinden önemli biri, bölgenin bu tesislerin yapımına elverişli olmasıdır. Arıtma tesisi ve göletler yüksek altyapı maliyetinin büyük kısmını teşkil etmektedir.