AB'nin RUSYA'ya ENERJĠ BAĞIMLILIĞI

Transkript

1 1 Rapor No: 11 AB'nin RUSYA'ya ENERJĠ BAĞIMLILIĞI Azalır Mı? RAPOR NO: 11 Ağustos 2013

2 2 Raporun Adı : AB'nin Rusya'ya Enerji Bağımlılığı Azalır Mı? Raporu Hazırlayan : Topraksuenerji ÇalıĢma Grubu Editör :Dursun YILDIZ 1 RAPOR HAKKINDA Günümüzde enerji geliģen uygarlık için vazgeçilmez bir unsur haline gelmiģtir. Bu sebeple enerji jeopolitiği ve enerji güvenliği kavramları tüm dünya ulusları için büyük önem taģımaktadır enerji krizi, 1979 Ġran devrimi 1992'de SSCB'nin dağılması ile Orta Asya'nın uluslararası sisteme dahil olması ve 2011 yılında yaģanılan Arap Baharı gibi jeopolitik eksen kayması yaratan olayların enerji güvenliği üzerinde çok önemli etkileri olmuģtur. Günümüzde küresel enerji sistemi her ne kadar pazar odaklı hale gelmiģ olsa da jeopolitik ve dolayısıyla enerji jeopolitiği kavramı enerji politikalarının oluģturulmasında ve uygulanmasında önemini korumaya devam etmektedir.teknolojinin olanakları ile artan doğalgaz üretimi ve özellikle doğal gaza olan talebin giderek artması sonucunda yeni jeopolitik geliģmeler ve uluslararası düzeyde yeni gruplar oluģacaktır. AB Enerji kaynakları açsından üçte bir oranında Rusya'ya bağımlıdır. AB'nin artan doğalgaz talebi ve 2030 yılında %80'e ulaģabilecek olan bağımlılığı bu konuda önlem almasını gerekli kılmaktadır. Bu durum ve AB'nin almaya çalıģacağı önlemler bölgedeki enerji denklemini büyük oranda değiģtirecektir. Enerji güvenliği; "enerjinin sürekli olarak güvenilir, temiz ve çeģitli kaynaklardan uygun miktarlarda ve uygun fiyatlarla sağlanması ve yüksek verimlilikle tüketilmesi" yada "yeterli miktarlardaki enerji kaynaklarına, tutarlı fiyat ve istikrarlı bir kaynaktan, fiili olarak tehdit altında olmayan ulaģım imkânları vasıtasıyla ve adil dağılım çerçevesinde eriģilebilmesi" olarak tanımlanıyor. AB'nin enerji bağımlılığındaki artıģ,özellikle Rusya'ya olan bağımlılık artıģı ABD'nin de gündeminde yer alıyor. ABD Senatosu, AB'nin Enerji Güvenliği konusunda bir rapor hazırlattı. Bu konu gelecekte de gündemde yer alacak Bu nedenle ÇalıĢma Grubu olarak AB'nin Rusya'ya olan bağımlılığını azaltma konusundaki çalıģmaları için yapılan ve yapılacak olan analizlere DOĞRU BĠLGĠ SAĞLAMAK ve yanlıģ bilgilendirmeleri önlemek amacıyla bu raporu hazırladık. Bu raporumuzun bundan sonraki dönemde yapılacak olan analizlere "DOĞRU BĠLGĠ ALTYAPISI sağlayarak değerlendirmelerin daha sağlıklı yapılmasına faydalı olacağını umuyoruz. Saygılarımızla 1 ĠnĢaat Mühendisi,Su Politikaları Uzmanı,DSĠ Eski Yöneticisi

3 3 Ġçindekiler 1.AB'NĠN DOĞALGAZ ĠHTĠYACI 1.1. AB'nin 2030 'a kadar Doğalgaz Ġhtiyacı Ne Olacak 1.2.AB'nin Yerli Enerji ArayıĢı 1.3 AB'nin Kaya Gazı 2.AB'NĠN ENERJĠ BAĞIMLILIĞI 2.1. Bağımlılık Sadece Doğalgaz'da Değil 2.2.Rusya'ya Bağımlılık Azalır mı? 2.3.AB- Rusya DıĢ Ticaret ĠliĢkisi 2.4 Boru hattı LNG Tesisi Maliyetlerinin Yükü 3.AB'NĠN ĠLAVE GAZ TEMĠNĠ ALTERNATĠFLERĠ 3.1. LNG 'nin AB'ye Sağladığı Avantaj 3.2 ABD'nin ġeyl Gazı Devrimi'nin AB'ye Etkisi 4. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME AB ve Rusya En Az 2030'a Kadar Birbirine Zorunlu

4 4

5 5

6 6 1.AB'NĠN DOĞALGAZ ĠHTĠYACI 1. 1AB'nin 2030 'a kadar Doğalgaz Ġhtiyacı Ne Olacak AB'nin Rusya'ya enerji bağımlılığının artıģının yaratabileceği sonuçlar ABD senatosu ve temsilciler Meclisinde de konu olmuģ ve bu konuda bir rapor hazırlanmıģtır. Mart ayında hazırlanan bu raporun yanısıra Mott Mac Donald'ın Supplying the EU Natural Gas Market Final Report 2010 ve 11 Temmuz 2013 Congressional Research Service tarafından hazırlanan Europe s Energy Security: Options and Challenges to Natural Gas Supply Diversification raporunda AB'nin gelecekteki enerji talebi çeģitli senaryolar dikkate alınarak tahmin edilmeye çalıģılmıģtır. Bu raporlardan birincisinde AB'nin doğal gaz talebindeki artıģın Nükleer ve Yenilenebilir kaynakların geliģtirilmesiyle dengelenebileceği yer almaktadır. Aynı raporda AB'nin yıllık gaz talebi birçok senaryo dikkate alınarak 2020 yılı için milyar m 3 olarak tahmin edilmiģtir. Bu değerin 2030 yılında düģerek milyar m 3 arasında gerçekleģeceği düģünülmektedir. Yine aynı raporda Avrupa'nın yerli gaz üretiminin 2010 yılında 191 milyar m 3 olan değerinin 2020'de 129 milyar m 3 'e 2030'da ise 87 milyar m 3 'e düģeceği yer alıyor.bu düģüģ de dikkate alınarak ithal edilecek doğal gaz miktarının 2030 yılında milyar m 3 olacağı belirtiliyor. 1.2.AB'nin Yerli Enerji ArayıĢı Enerji alanında dıģa bağımlılığı çok yüksek olan Avrupa Birliği açısından son dönemin gözde kaynağı kaya gazı önemli bir opsiyon oluģturmakla birlikte kurtarıcı kimliğine sahip değil. Avrupa Birliği nin en önemli sıkıntılarından birini enerji alanında dıģa bağımlılık oluģturuyor. Bu sorunun kısa vadede çözüme ulaģtırılma ihtimalinin sıfıra yakın olması Avrupa Birliği liderlerini kara kara düģündürmeye devam ediyor. Avrupa'daki bazı enerji firmaları Rusya'dan gelen gazın yüksek fiyatı ile düģük elektrik kazancı arasında sıkıģmıģ durumda. Ġyi iģleyen bir spot pazar olması gerektiğini iddia ediyorlar.abd Kongresinin AB'nin enerji güvenliği için hazırlattığı raporda "Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) BaĢkanı Maria van der Hoeven 15 Temmuzda "Avrupa'da spot pazarın büyümesi ve LNG altyapısının geliģmesi AB'nin Rusya 'ya olan bağımlılığın azalmasına yardım edecek " açıklaması yaptığı da yer alıyor.

7 7 AB 'nin yerli enerji arayıģlarına bir sebep de Gazpromun doğal gaz fiyatını Petrol e bağlı olarak belirlemesi. Gazprom AB'nin doğal gaz ve petrol fiyatını iliģkilendirmekten vazgeçme çağrılarına kulak tıkıyor. AB'nin enerji bağımlılığını azaltmak için yerli ve yenilenebilir enerji arayıģları da devam ediyor. Ancak bunların genel enerji tüketimi içindeki yeri oldukça düģük kalıyor. 1.3 AB'nin Kaya Gazı Son dönemde enerji sektörünün yükselen değeri olarak görülen kaya gazı da Avrupa Birliği açısından umut veren bir potansiyele sahip değil. Bunun nedeni ise Avrupa nın kronik sorunu olan yüksek maliyet. ABD nin kaya gazı faktörünü ekonomiye baģarılı bir Ģekilde entegre edip dengeleri değiģtirmeye baģlamasını yakından izleyen Avrupa Birliği nin henüz bu konuda ortak bir politikası yok. Avrupa Birliği nde bazı ülkelerde kaya gazından yararlanma yönünde adımlar atılmaya baģlanmıģ olsa da mevcut rezervlerden yararlanılmasının ABD deki kadar kolay olmayacağına kesin gözüyle bakılıyor. Bunun ana nedenini ise tüketicinin önüne gelecek nihai maliyetin muhtemelen oldukça yüksek olacak olması oluģturuyor. Bu olumsuz boyuta karģın Avrupa Birliği liderleri ne kaya gazı opsiyonundan ne de yeģil enerjiden vazgeçme niyetinde değil. Zirve sonuç bildirisinde enerji kaynaklı maliyetler rekabet, istihdam ve büyüme açısından öncelikli endiģe kaynakları arasında sayılacak olsa da yerli enerji kaynakları oluģturulmasına yönelik vurgu kaya gazının devrede kalacağını gösteren bir içeriğe sahip. Üye ülkelerden bazıları kaya gazı opsiyonunun sorunlu olabileceğini düģünürken bazı ülkeler ise Avrupa Birliği nin dıģa bağımlılığı sürse de enerji sağlayıcılarda değiģikliğe gidilebileceği görüģündeler. Ġkinci görüģü savunanların aklından geçen opsiyon ise Rusya dan doğalgaz yerine ABD den ucuza kaya gazı satın almak.

8 8 2.AB'NĠN ENERJĠ BAĞIMLILIĞI Son dönemde doğalgaz boru hatları gündemde olduğu için ve diğer enerji kaynaklarının tüketici ülkelerde daha fazla bulunabilmesi nedeniyle AB'nin Rusya'ya bağımlılığı daha çok doğalgaz bağımlılığı üzerinden ele alındı.ama aslında AB- Rusya arasındaki enerji kaynağı ticareti sadece doğalgaz değil aynı zamanda Petrol ve Kömür'e de büyük oranda bağlıdır. AB dünyanın en büyük enerji ithalatçısı.enerjide dıģa bağımlılık oranı %55.Petrolünün %84'ünü ve doğal gazının %64'ünü ithal ediyor.

9 9 2011'de AB nin genel enerjisinin%24'ü doğalgaz'dan üretilirken, %37'si Petrolden, %18'i Kömürden, %12'si de Nükleer'den elde edildi. AB'de 2011 'de %24 olan enerji üretiminde doğalgaz kullanım oranının 2030 yılına kadar %30'a çıkması bekleniyor. Avrupa komisyonu 2030 yılına kadar AB 'nin doğal gaz talebinin % 80 'ini ithal edeceğini açıkladı. AB 2012'de 396 milyar m 3 gaz ithal etmiģ. Bu ithalat mevcut eğilim senaryosuna göre 2030'da 520 milyar m 3 'ü aģacak.ancak bu konuda daha düģük tahminler de var. AB ülkeleri enerji tüketiminde değiģen oranlarda Rusya Doğal gazına bağımlıdır. Bunların arasında Bulgaristan,Ġsveç,Estonya,Finlandiya,Latviya Litvanya nın kullandığı doğal gazın tümü Rusya'dan gelmektedir.

10 Bağımlılık Sadece Doğalgaz'da Değil AB,genel enerjisinin % 80'ini ürettiği birincil enerji kaynaklarından Petrol, Doğalgaz ve Kömürün üçünde de Rusya'ya bağımlı. AB 2010 yılında enerjide kullandığı kömürün %27'sini,Petrol'ün %34,5'uğunu, doğal gazın ise %32'sini Rusya'dan ithal etmiģ.bu durumda AB'nin temel enerji üretiminin %80'inde yaklaģık üçte bir oranında Rusya'ya bağımlı olduğu görülüyor. AB, 2012 yılında doğal gazının %35'ini Norveç, %34'ünü Rusya, %14'ünü Cezayir ve %10'unu Katar'dan ithal etti.2012'deki ithal gazın yaklaģık 140 milyar m 3 'ü Rusya'dan geldi.

11 11

12 Rusya'ya Bağımlılık Azalır mı? Rusya'dan alınacak olan gazın sabit kalması durumunda bile, AB'nin gelecek 17 yıl içinde yılda 150 milyar m 3 'lük gaz ithal edecek yeni kaynak ülke bulması lazım. Veya bu gazı kendisinin üretmesi gerekecek. Bu ihtiyaç Rusya'dan ithalatın azaltılması durumunda daha da fazla olacak.bu durumda bile Rusya'ya olan bağımlılık 2030'da ancak %20 seviyesine inebilecek. Analistler Rusya'nın 2023'e kadar Avrupa'ya ihraç edeceği gazın yılda 130 milyar m 3 'ten daha aģağıya düģmeyeceğini ileri sürüyor.bunun anlamı da Avrupa gazının dörtte biri yine Rusya'dan gelecek. Bunun dıģında AB coğrafyası Rusya ile birbirine doğalgaz hatları ile bağlanmıģ ve AB'nin içi de doğalgaz Ģebekesiyle bir örümcek ağı gibi örülmüģ durumda.bu ağ AB'nin artacak olan ihtiyacını Rusya doğalgazın'dan karģılaması için de hazır bir altyapı olanağı sunuyor. Rusya cephesinden bakıldığında ise durum Ģöyle;.2012 yılında Rusya Doğalgaz ihracatının hacim olarak üçte ikisini Avrupa'ya yaptı.bu da Rusya'nın 2012'deki toplam ihracatının mali olarak %12'sine karģılık geliyor. Rusya'nın toplam ihracatında da AB'nin yeri büyük. Bu durum aģağıdak haritada açıkça görülüyor.bunun yanısıra Rusya ham petrol ürünlerinin %70'ini,ham petrolünün de yaklaģık %60ını AB'ye satıyor.bu ham petrol, AB'nin petrol tüketiminin %15'ini karģılıyor.

13 13

14 14 Putin 2012 yılındaki ihracat gelirlerinin yaklaģık yarısının Petrol ve doğalgaz'dan geldiğini açıklamıģtı. Bu durumda Rusya'nın gelirlerinde AB'nin payının büyük olduğu ortaya çıkıyor. Rusya'nın ham petrol üretimi son 10 yılda 2 milyon varil /gün seviyesinde artıģ göstermiģtir.

15 AB- Rusya DıĢ Ticaret ĠliĢkisi Avrupa doğal gaz gibi stratejik bir kaynağın yaklaģık üçte birini Rusya'dan alıyor.avrupa'nın petrol ithalatının büyük bölümü de Rusya'dan yapılıyor.rusya'nın toplam doğalgaz ihracatının %63'ü, Petrol ve Petrol ürünleri ihracatının ise %85'i Türkiye dahil Avrupa'ya yapılıyor. Rusya ile AB arasındaki bağımlılık iliģkisi karģılıklı ve çift yönlü bir iliģki. Rusya'nın boru hattı ve gaz dağıtım Ģebekesinin %90'ı Avrupa Gaz pazarına açılıyor. Yeni boru hatları yapımı hem maliyet hem de zaman demek olur.rusya'nın ihracat gelirlerinin yarısı Avrupa'nın petrol ve gaz pazarından geliyor.dahası var. Rusya'nın toplam ihracat gelirlerinin % 75'i AB'nin enerji pazarıyla doğrudan bağlantılı. Bu durumda AB liderleri Rusya'ya olan enerji bağımlılıklarını azaltmaktan söz ettiklerinde Rusya'nın bu kararı dikkate almama lüksü yok. Ancak diğer bir gerçek de var ki,avrupa ve Rusya da bu dıģ ticaret ikili iliģkisinde çok içiçe geçmiģ durumda. Bu nedenle ayrılma kararı her iki tarafı da zorlar. Bu nedenle de çok zor alınır. 2.4 Boru Hattı LNG Tesisi Maliyetlerinin Yükü

16 16 Cezayir Tesis Mellitah. LNG Ġhracat Terminali Mellitah -Tunus Boru hattı Greenstream Boru hattı Trans Saharan Gas Pipeline Kapasite Milyar m 3 /Yıl SıvılaĢtırma- Ġletim maliyeti Euro/ Km. 24 milyar m 3 /yıl 520 km deniz hattı m Euro/1000 m 3 85 Euro/1000 m 3 52 Euro/1000 m 3 Değerlendirme Ekonomik olarak Uygun Libya'dan En düģük iletim maliyeti Uygun değil Uygun değil.ġtalya ve Ġspanya, Nijerya'dan doğrudan LNG ithalatının daha uygun olduğunu ileri sürdü

17 17 Mısır Mısır'dan AB Pazarına ihracat için 3 alternatif değerlendiriliyor Tesis Kapasite Milyar m 3 /Yıl SıvılaĢtırma/ Ġletim maliyeti Değerlendirme Mevcut LNG Tesisi kapasitesinin artırılması Arap Gaz Hattının Kompresör Ġstasyonu ilavesi ile arttırılması Arap Gaz Hattının yanına AB için TANAP'a bağlanacak parelel yeni bir hat yapımı (56") milyar m 3 /yıl ilave kapasite Mevcut kapasite 15 milyar m 3 /yıl (Suriye- Lübnan ve Ürdün de alacak) Toplam yatırım maliyeti 4 milyar Euro Euro/1000 m 3 36 Euro/1000 m 3 20 Euro/1000 m 3 ün altında Ekonomik olarak uygun Libya'dan En düģük iletim maliyeti Ekonomik olarak Uygun.Bu tesisin kapasitesi 30 milyar m 3 'e kadar artabilir. Ancak bu gazı tek baģına Mısır veremez. Irak ve diğer ülkeler projeye destek olmalı

18 18 Irak Irak'tan AB'ye gaz temini için boru hatlarının TANAP projesine bağlanması değerlendiriliyor. Tesis Kapasite Milyar m 3 /Yıl SıvılaĢtırma/ Ġletim maliyeti Değerlendirme Kerkük-TANAP Boru Hattı (56") 589 km Euro/1000 m 3 Basra -TANAP Boru Hattı (56") 1390 km Euro/1000 m 3 Kerkük-Akkas(Suriye)-TANAP Boru 1852 km Hattı (56") Euro/1000 m 3 Kerkük-Akkas(Suriye)-Ürdün- Boru km Hattı (56") Buradan Arap Gaz hattına Euro/1000 m 3 bağlantı ve LNG olarak Ġhracat Ekonomik olarak uygun Uygun Ekonomik olarak uygun. Ekonomik olarak uygun değil

19 19 Önerilebilecek Tesisler Yukarıdaki maliyetler ve tesislerin durumu dikkate alındığında Cezayir'in AB'ye ilave yatırım yapılmadan ilave gaz talebini karģılayabilecek tesis kapasitesine sahip olduğu görülüyor. Irak'tan Türkiye'ye TANAP'a bağlanacak boru hatları tüm alternatifler için ekonomik olarak uygun görünmelerine karģın Irak'ın ihrav edeceği gaz miktarı konusunda belirsizlikler taģımaktadır. Kuzey Irak'tan Erzurum'a gelip TANAP'a bağlanacak boru hattının iletim maliyeti 1000 m 3 için sadece 8,4 Euro olacaktır. Mısır'dan gelen Arap Gazı Boru Hattı'nın kapasitesi artırılarak veya yeni bir hatla TANAP'a bağlanarak AB'ye doğalgaz sağlanabilir.hat bu haliyle yılda 15 milyar m 3 gaz taģıyabiliyor.ancak boru hattının geçtiği ülkelerin ve son olarak Türkiye'nin ihtiyacı karģılanacak olursa AB'ye yeterli gaz kalmayabilir. Ġletim maliyeti 1000 m 3 için 36 Euro olacak olan hat ekonomik olarak yapılabilir görünüyor.ancak bu projenin de gaz temini için baģka kaynak ülkelere ihtiyacı var. Bu tesislerin TANAP projesi ile bağlantısı olduğundan TANAP tamamlanmadan tesislerin iģletmeye alınması mümkün değil. Bu nedenle 2020 yılından önce bu projelerin AB'nin ihtiyacını karģılaması zordur. Ancak diğer taraftan bu tesislerin öncelikle politik fizibilitesinin de oluģturulması gerekecektir. Bu koģul da yerine gelse bile AB'nin ekonomik olarak en uygun olan hattan temin edeceği yıllık gaz miktarı yılda milyar m 3 'ten daha fazla olmayacaktır. Bunun için "yapılması halinde" bu hattın AB'nin Rusya'ya olan bağımlılığın azalmasında kısmi bir etkisi olacaktır.

20 20 3.AB'NĠN ĠLAVE GAZ TEMĠNĠ ALTERNATĠFLERĠ AB Rusya'ya olan gaz bağımlılığını azaltmak için kaynak ülke çeģitlemesine gidiyor.tap, Nabucco West Ġsrail doğalgazı ve Akdeniz doğalgazı ve Irak gazı projeleri AB'nin planları içindeki potansiyel projeler. AB'nin Rusya gazını azaltma çabaları politik gerilim oluģturacağı gibi ilk yatırım maliyeti yükü de getirecek.tap ile 2018'de yılda 10 milyar m 3 gaz gelmesi bekleniyor. Bu 30 milyar m 3' e kadar çıkabilecek.ancak bunun ilk yatırım bedeli 4-5 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. Kuzey Amerika veya Doğu Akdeniz'den LNG olarak gelebilecek olan gaz miktarının 2023'e kadar yılda 15 milyar m 3 'ü aģması zor görünüyor. Bunun için de Güney Kıbrıs'a 10 milyar dolarlık bir LNG terminali yatırımı yapılacak. Dahası var. Yeni iletim hatlarının yüksek ilk yatırım maliyetleri yeni gaz kaynaklarının Avrupa'ya baģlangıçta yüksek fiyatla gelecek.bunun yanısıra AB'nin kendi ġeyl gazını çıkartması da gerek teknoloji,gerek maliyet gerekse çevre duyarlılığı açısından yakın vadede çok avantajlı bir çözüm sunmuyor

21 21

22 22 Trans-Mediterranean ( Enrico Mattei) Pipeline 'ın birinci bölümü 1983 yılında tamamlandı yılında tamamlanan son bölümü ile yıllık kapasitesi 7 milyar m 3 'e çıktı. Hattın planlanan maksimum kapasitesi ise yılda 32 milyar m 3. Cezayir'den baģlayıp Tunus'tan geçip Ġtalya'da sona eren hattın uzunluğu 2474 km. Boru hattının Tunus'tan geçen kısmı 370 km. Tunus bu geçiģ için Royalty hakkı olarak gazın %6'sını alıyor LNG 'nin AB'ye Sağladığı Avantaj LNG TaĢımacılığı Doğal gazın sıvılaģtırılarak (LNG)deniz yoluyla taģınması petrole göre daha karmaģık bir teknoloji gerektiriyor. LNG taģıma maliyeti ile taģınan miktar arasında çok önemli bir iliģki bulunuyor. Bu sebeple belli miktarın altında LNG nin deniz yoluyla taģınması ekonomik değil. Her geçen yıl küresel doğal gaz talebindeki artıģa bağlı olarak denizlerde taģınan LNG miktarı da artmaktadır yılı itibariyle dünya denizlerinde LNG taģıyan 200 gemi bulunmakta olup yakın gelecekte 150 tane daha LNG tankerine ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. Ayrıca dünya genelinde 17 adet LNG ihracat terminali ve 40 adet LNG ithalat terminali bulunmaktadır. Doğal gazın sıvılaģtırılarak deniz yoluyla taģınması petrolün deniz yoluyla taģınmasına göre 7 kat daha pahalıdır. Bu sebeple doğal gaz taģınması için genel olarak boru hattı stratejileri ve bölgesel pazarlar tercih edilmektedir 2. AB 'nin LNG Seçeneği AB enerji bağımlılığını azaltmak için LNG ithalatını da değerlendirmeye aldı.son 10 yılda AB'nin LNG dönüģtürme kapasitesi üç kat artarak 179 milyar m 3 'e çıktı.bu da AB'nin 2011'de ithal ettiği gazın yaklaģık dörtte biri. LNG kapasitesindeki artıģ boruyla gelen gaza bağımlılığını azalmasını sağlayan ve böylece AB'nin enerji güvenliği için elini güçlendiren bir durum. Bu durum aynı zamanda AB'nin gaz temini kaynaklarını ve bunların arasında geçiģ yapma olanağını arttıracak.cezayir,katar,nijerya,trinidad& Tobago,Mısır,Libya,Umman,ve BirleĢik Arap Emirlikleri gibi ülkelerden LNG ithalatını arttırabilir.2011'de Libya gibi LNG ihracatı düģen bir ülkenin yerine Katar'ın tercih edilerek bu gaz ihtiyacını karģılama olanağı yaratır. 2 Cenk Sevim.KÜRESEL ENERJĠ JEOPOLĠTĠĞĠ VE ENERJĠ GÜVENLĠĞĠ GLOBAL ENERGY JEOPOLĠTĠCS AND ENERGY SECURĠTYJournal of Yasar University (7)

23 23 LNG ithalatı olanağının artması gaz pazarının liberalleģmesinde ve rekabet yaratılmasında da önemli rol oynamaktadır. Zamanında tamamlanması halinde AB 2020'de milyar m 3 lük bir LNG çevrim kapasitesine sahip olacak.ancak bu kapasitenin tüm Avrupa 'yayılmıģ olması bir sorun. LNG dönüģtürme terminalleri pahalı yatırımlar oldukları için Kuzeybatı ve Güney pazarlarında toplanmıģ ve Doğu Avrupa'da büyük bir boģluk oluģmuģtur. Kuzeybatıda Ġngiltere baģta olmak üzere Fransa,Hollanda,Almanya ve Belçika 95 milyar m 3 'lük bir dönüģtürme kapasitesi ile bir merkez oluģtururken güneyde Ġspanya baģta olmak üzere,fransa ve Portekiz ile birlikte 90 milyar m 3 kapasiteye ulaģmıģtır. Güneyde bu kapasiteyi arttırma planları yapılmıģtır. Bu kapsamda Ġtalya'da kapasite 11 milyar m 3 'ten 90 milyar m 3 'e,fransa'da ise 23 milyar m 3 'ten 52 milyar m 3 'e çıkartılmaya çalıģılmaktadır.doğu Avrupa'daki ( Polonya,Finlandiya,Baltık ülkeleri) kapasite arttırma planı milyar m 3 civarında daha küçüktür 3. Burada Almanya'nın yer almamasının nedeni bu ülkenin enerji güvenliğini sağlayacak kadar büyük depolama kapasitesi oluģturmuģ olması ve gaz sağlayıcı ülkelerle bağımsız iģ iliģkileri 3 Liquefied Natural Gas Development in the EU by Lidia Puka was published in the Bulletin PISM, by Polish Institute of International Affairs September 21st, 2012

24 24 bulunmasıdır.almanya enerji pazarının %10'u spot piyasadan mal almakta E.ON ve RWE yurtdıģında LNG projeleri yatırımı yapmaktadır. Ancak bu planlara rağmen 2011 yılından bu yana finansman krizi nedeniyle mevcut LNG terminallerinin kapasitelerinde Ġtalya hariç yarıya varan düģüģler görülmüģtür. Yatırım Zorunluluğu AB'nin enerji güvenliğini sağlamasında LNG seçeneğini dikkate alması gerekiyor.ancak bu pazarın AB içinde daha istikrara kavuģmamıģ olması ve LNG teminindeki uluslararası belirsizlikler bu yatırımlar konusunda isteksizlik yaratıyor. LNG ithalatı güvenliği için daha bütünleģmiģ ve akıcı,cazip bir pazara ihtiyaç var. Japonya tek baģına AB'nin yıllık toplam LNG ithalatının iki katını yapıyor.ancak Asya,Kuzey Amerika ve Avrupa LNG pazarlarındaki bağlantılar ve fiyatlandırma sistemi farklı. Bunun yanısıra LNG ithalatı miktarı hala borularla gelen gazın fiyatına ve miktarına bağlı. Uzmanlar LNG seçeneğinin kendi baģarısının kurbanı olduğu görüģündeler.küçük çaptaki LNG yatırımı bile AB'deki gaz alıcılarının boru ile gaz getirenlere karģı elini güçlendirdi. Ancak AB'nin bu alanda yapması gereken daha çok iģ var. LNG'nin avantajlarını gören AB, küresel LNG pazarı ile iliģkilerini arttırmalıdır. Bu arada LNG dönüģtürme terminal kapasitesi büyük olan ülkelerle diğer üye ülkeler arasında daha iyi bir Ģebeke iliģkisi kurmalıdır. LNG Piyasasına ABD Etkisi ABD 'nin teknolojisini geliģtirerek çok ucuza çıkarttığı kaya gazını ihraç edebilmesi için bugünlerde ABD Kongresinden karar bekleniyor. Bu karar çıktığında LNG piyasasına yeni ve güçlü bir aktör girmiģ olacak.abd'nin bu piyasaya girmesinin en önemli etkisi de gazın fiyatlandırılması üzerine olacak. Çünkü ABD dünyada doğalgaz fiyatlarını petrol fiyatlarıyla iliģkilendirmeden tespit eden birkaç ülkeden biri.bu nedenle fiyatlandırmadaki bu iliģkinin ortadan kalkması konusunda bir etki yaratabilir.dünyada satılan doğal gazın büyük bölümü petrol fiyatına endekslenmiģ uzun vadeli anlaģmalarla boru hattı ile veya LNG olarak iletiliyor.ancak geçmiģte bu iki kaynak daha doğrudan rekabet içindeydi. 3.2 ABD'nin ġeyl Gazı Devrimi'nin AB'ye Etkisi ABD'nin Kaya Gazı konusunda geliģtirdiği teknoloji ve önüne koyduğu enerjide dıģa bağımlılıktan kurtulma hedefi dünyadaki enerji oyununun yeniden düzenlenmesine neden oluyor.enerji alanında devrim niteliğindeki bu geliģmenin küresel etkileri kendini göstermeye baģladı bile.

25 25 ABD geliģtirdiği konvansiyonel olmayan petrol ve gaz üretimi teknolojisi petrol üretimini de arttırdı.biyoyakıtlar enerji bağımlılığını % 7 azalttı. ABD'nin bu politikayla 2015 yılında Rusya'yı geçerek dünyanın en büyük doğalgaz üreticisi olacağı tahmin ediliyor.son dört yılda ABD'nin ürettiği kaya gazı miktarı 200 milyar m 3 'ün üzerine çıktı.bu rakam dünyanın en büyük gaz ihracatçısı Rusya'nın yıllık doğalgaz ihracatından fazla.bu geliģme küresel enerji denklemini ve dolayısıyla AB'nin enerji güvenliğini de etkileyecek. ABD Gazprom'un Tekelini Kırar mı? ABD, Rusya nın tekeline son vermek için doğalgaz ihracatına yönelik adımlarını hızlandırıyor. ABD Senatosunda, Haziran ayında Rusya nın doğalgaz pazarındaki hakimiyetinin Avrupalı müttefiklere zarar verdiği gerekçesiyle, doğalgaz ihracatının serbest bırakılması yönünde yasa tasarısı sunuldu. The Washington Post gazetesinin haberine göre, ABD de senatör John Barrasso, NATO ülkeleri ve Japonya baģta olmak üzere ABD nin müttefik ülkelerine doğalgaz ihracatında onay sürecinin hızlandırılmasını teklif etti. Barrasso gazetede kaleme aldığı makalesinde, Rusya Avrupa pazarındaki hakimiyetini sürdürürken, ABD gaz ihracatına onay verilmesi konusunu erteliyor.

26 26 ABD'nin Müttefiklerine Yardım Ġsteği? Rusya nın doğalgaz pazarını kontrolü altında tutması, bazı müttefiklerimizin doğalgaza çok yüksek rakamlar ödemeleri nedeniyle, rekabet güçlerinin azalmasına ve vatandaģlarının refah seviyelerinin gerilemesi yol açıyor yorumunda bulundu. ABD nin hem bu konuda müttefiklerine yardım etmek, hem de dıģ politikada konumunu güçlendirmek ve istihdam alanları yaratmak için eline geçen Ģansı değerlendirmesi gerektiğini savunan senatör, Bu süreci hızlandırmak için, her iki partinin de desteklediği, NATO daki müttefiklerimize, Japonya ya ve diğer ülkelere sıvılaģtırılmıģ doğalgaz ihracatının onaylanmasını hızlandırmaya yönelik yasa tasarısı sundum diye yazdı. Barrasso, Eğer ABD doğalgaz ihraç etmezse bunu baģkası yapacak. Kanada ve Avustralya, çok daha basitleģtirilmiģ Ģartlarda büyük ihracat programları hazırlıyor. Bu Ģansı kaçıramayız sözleriyle çağrıda bulundu.

27 27 4. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME AB ve Rusya'nın en az 2030 yılına kadar birbirlerine ihtiyaç duyacaklarını ortaya koyan birçok gösterge var. Önce Rusya AB gibi çok iyi iģleyen bir enerji pazarını kolaylıkla gözden çıkartamaz. Çünkü gazın iletilmesi önce altyapı yatırımı gerektiriyor. Rusya yeni altyapı yatırımları için kolayca finansman ayıramaz,asya pazarına girebilmesi için önünde mali ve gaz fiyatına yönelik engeller var. Çine Sibirya'dan gaz götürecek boru hattı i,çin 15 milyar dolara ihtiyaç var. Çin'in gaz talebi AB'ye göre henüz oldukça düģük.kısa zamanda da istenilen sonuca ulaģması hem ekonomik hem de stratejik olarak zor görünüyor.bu arada Çin'in hızla geliģtirebileceği çok büyük bir kaya gazı potansiyeli olduğunu da unutmamak gerekiyor. ABD kaya gazını LNG olarak ihraca hazırlanıyor.bu koģullar Rusya'nın yüzünü AB pazarından kolayca ayıramayacağını yılına kadar ithal edilebilecek gaz miktarı yeterli olmayacak AB 'ye gelince onun da Rusya'dan uzaklaģması kolay olmayacak.yukarıdaki bölümlerde açıklandığı gibi AB'nin doğal gaz'da Rusya'ya bağımlılığını azaltabilmek için planladığı birçok projenin önünde önce ekonomik sonra politik engellerin olacağı görülmektedir. Buna ilave olarak AB'nin Rusya ile olan karģılıklı ticaret iliģkisinin bozulmasının getireceği dengesizlik de dikkate alınması gereken bir faktör. AB 'nin azalacağı tahmin edilen yerli doğal gazı ve artan talebi ihracat miktarını da arttıracak.bu miktarın planlanan yeni projelerden gelebilecek olan bölümünün kısa vadede toplam ihracatının dörtte birini karģılaması bile zor görünüyor.bu durum Rusya'nın AB pazarındaki yerini en az bugünkü seviyede tutacağı anlamına geliyor. AB sadece doğalgazda değil tüm temel enerji kaynaklarında üçte bir oranında bağımlı olduğu Rusya ile ikili dıģ ticaret dengelerini de gözeterek kısa vadede enerji iliģkisini sıfırlayamaz. AB önümüzdeki dönemde ABD'nin de yardımıyla Rusya gazını daha ucuza almak için elini güçlendirecek hamleler yapacaktır. Ancak kısa ve orta vadede Rusya 'ya olan enerji bağımlılığının kayda değer bir Ģekilde azalmasını sağlayamayacaktır..

28 28 Tüm bunların yanısıra Rusya'nın yüzünü AB enerji pazarından Asya enerji pazarına dönmesi de kolay olmayacaktır. Bu kapsamda Rusya-AB iliģkilerinin 2030 yılına kadar birbirlerine duyacağı ihtiyacın bazı nedenleri de aģağıda sıralanmıģtır; 1.GeliĢmiĢ ve geliģmekte olan ülkelerin gaz ihtiyaçlarını karģılamak için bu sektöre gayri safi milli hasılanın %5'i kadar yeni yatırım yapılmaları gerekiyor.bunun için Rusya'nın finansman ve endüstri alanında iģbirliği yapacağı BP, Total, GDF SUEZ, ENI, E.ON ve RWE gibi ortaklar bulması gerekecek. Bunun yanısıra Rusya'nın enerji verimliliği için batının ekonomik desteğine ihtiyacı var. Çünkü Rusya ABD'den sonra ikinci büyük doğalgaz tüketicisi. Ancak her iki ülkenin ekonomik geliģmiģlik seviyesi arasında 1/10 oranında fark var.rusya doğal gazının önemli bir bölümünü iç pazarda verimsiz kullanarak heba ediyor. 2.Rusya halen enerji kaynaklarının %7'sini Asya pazarına ihraç ediyor.2030 yılına kadar Rusya Çin,Kuzey Kore ve Japonya 'ya gaz ihracatını arttırma planları yapıyor.toplam ihracatının %20'sini bu ülkeler yapmayı planlıyor. Rusya ilk LNG tesisini doğu kıyısında 2009'da açmıģtı.yani tesis var ve pazara girmiģ durumda. Bu da Rusya'ya bu pazardaki payını yükseltme avantajı sağlıyor gibi görünse de önünde birçok engel de var. 3.Rusya'nın Asya pazarına AB ile aynı oranda bir gaz ihracatı yapması için Çin'in talebinin çok fazla artması gerekecek. Bu da zaman alır. Diğer taraftan çok uzun iletim hattı ve Ģebeke yatırımları gerektirir. Sibirya'dan Çin'e yapılması düģünülen boru hattının maliyetinin 10,5 milyar dolar olduğu hesaplanmıģ Diğer Çin Rusya doğalgazına AB'nin ödediği fiyatı ödemek istemediği için görüģmeler Ģimdilik askıda. Kısa zamanda da istenilen sonuca ulaģması hem ekonomik hem de stratejik olarak zor görünüyor.bu arada Çin'in hızla geliģtirebileceği çok büyük bir kaya gazı potansiyeli olduğunu da unutmamak gerekiyor..

29 29