ÖRGÜTSEL BALILIK VE TÜKENMLK ARASINDAK LKNN MATEMATK ÖRETMENLERNN ALGILARINA GÖRE NCELENMES

Transkript

1 T.C. CUMHURYET ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ETM BLMLER ANA BLM DALI YÜKSEK LSANS TEZ ÖRGÜTSEL BALILIK VE TÜKENMLK ARASINDAK LKNN MATEMATK ÖRETMENLERNN ALGILARINA GÖRE NCELENMES Zeynep AKGÜL Tez Danımanı Yrd. Doç. Dr. Soner DOAN SVAS 2014 i

2 T.C. CUMHURYET ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ETM BLMLER ANA BLM DALI YÜKSEK LSANS TEZ ÖRGÜTSEL BALILIK VE TÜKENMLK ARASINDAK LKNN MATEMATK ÖRETMENLERNN ALGILARINA GÖRE NCELENMES Zeynep AKGÜL Tez Danımanı Yrd. Doç. Dr. Soner DOAN SVAS 2014 ii

3 ÖZET AKGÜL, Zeynep. Örgütsel Balılık ve Tükenmilik arasındaki ilikinin Matematik öretmenlerinin algılarına göre incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Zamanla artan küresel rekabet, örgütleri baarı ve güç hedeflerini yeniden tasarlamaları zorunluluuna yöneltmitir. Örgütlerin çalıanları ile bütünlemesi örgütlerin kısa ve uzun vadede baarılı sonuçlar elde edebilmelerinin temel kouludur. Örgüt kendini oluturan her etmenden etkilenmekle beraber, gelecei üzerinde en önemli etkiye sahip olan igörenlerin tükenmilik düzeyleri ve örgütlerine olan balılıkları, örgütler tarafından önemle üzerinde durulan birer kavram haline gelmitir. Çalıanların, duygusal kaynaklarının tazeleyemedikleri gerek kendilerine gerekse çevrelerine karı duyarsız olarak gelitirdikleri, istenmeyen davranılar bütünü olan tükenmilik, son zamanlarda örgütlerin youn olarak karılatıkları önemli sorunlardan biridir. Çalıanların örgütsel balılıının arttırılması, örgütlerini sevmeleri, maddi ve manevi olarak doyum salamaları ve memnuniyet düzeylerinin yükseltilmesi gerekmektedir. Matematik öretmenlerini örneklem alan çalımanın bu konudaki boluu doldurmaya katkı salaması ümit edilmektedir. Bu çalımanın amacı, matematik öretmenlerinin örgütsel balılık ve tükenmilik algısı arasındaki ilikiyi ortaya koymaktır. Aratırma, tarama modelinde nicel bir çalımadır. Aratırmanın evreni, Sivas il merkezindeki ortaokul ve liselerde görev yapan toplam 246 matematik öretmeninden olumaktadır. Aratırmadaki verileri toplamak amacıyla Maslach ve Jackson(1981) tarafından gelitirilen ve uyarlama çalımaları ilk defa Ergin (1992) tarafından yapılan Maslach Tükenmilik Ölçei, Meyer ve Allen (1997) tarafından gelitirilen ve Türkçe uyarlaması ilk olarak Wasti (2000) tarafından yapılan Örgütsel Balılık Ölçei kullanılmıtır. iii

4 Analiz edilmeden önce elde edilen verilerin normal daılım gösterip göstermedii kolmogorov smirnov testi ile incelenmitir. Analiz sonucunda örgütsel balılık ölçei Duygusal Balılık boyutuna (Z=,789; p>0,05), Devam Balılıı boyutuna (Z=,832; p>0,05), Normatif Balılık boyutuna (Z=1,371; p>0,05) ait toplam puanların normal daılım gösterdikleri ancak tükenmilik ölçeinde Duygusal Tükenme boyutuna (Z=1,736; p <0,05), Duyarsızlama boyutuna (Z=2,228; p<0,05), Kiisel Baarı boyutuna (Z=1,627; p <0,05) ait toplam puanların normal daılım göstermedikleri görülmütür. Bu nedenle örgütsel balılık ölçei analizinde parametrik testler olan t-testi, One Way Anova varyans analizi kullanılırken, tükenmilik ölçei analizinde nonparametrik testler olan Kruskal-Wallis ve Mann Whitney-U testi kullanılmıtır. Örgütsel balılık ve tükenmilik algısı arasındaki iliki basit regresyon analizi ile; tükenmilik algısı ile örgütsel balılık alt boyutları arasındaki iliki ise çoklu regresyon analizi ile incelenmitir. Aratırmadaki verilerin analizleri SPSS 18.0 paket programı kullanılarak yapılmıtır. Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık düzeyleri ile tükenmilik algısı cinsiyet, medeni durum, eitim durumu, kıdem, çalıılan kurum deikenlerine göre anlamlı farklılık göstermezken, ortalamalar açısından öretmenlerin en yüksek balılık düzeyinin Duygusal balılık boyutunda, en youn tükenmilik algılarının ise Duygusal tükenme boyutunda olduu tespit edilmitir. Örgütsel balılık düzeyleri ile tükenmilik algısı arasındaki ilikiyi belirlemek amacıyla ylapılan basit regresyon analizi sonucunda tükenmilik algısı ve örgütsel balılık arasında negatif yönlü ve zayıf bir ilikinin olduu görülmütür. Matematik öretmenlerinin tükenmilik algısı örgütsel balılık algılarının yaklaık % 08' ini açıklamaktadır. Ortaya çıkan bu ilikiye göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algıları arttıkça örgütsel balılıkları azalmaktadır. Öretmeni. Anahtar Kelimeler: Örgütsel Balılık, Mesleki Tükenmilik, Matematik iv

5 ABSTRACT AKGÜL, Zeynep. The analysis of the relationship between Organizational Commitment and Burnout according to mathematics teachers' perceptions, Master Thesis, Sivas, The increasing global competition makes organizations redesign their achievement and capacity aims. Integration of organizations with their employees is the main requirement for getting successful results. Organizations have been affected by all factors constitute itself so employees organizational commitment and the burnout level have become a concept emphasized seriously by organizations. Burnout, a set of unwanted behaviors, which Employees cannot freshen their emotional resources as insensitive both to themselves and to their environment is an urgent issue. Increasing employees' organizational commitment, their affections to their organization, their pecuniary and spiritual satisfaction and their satisfaction levels should be required. This study consisting of Mathematics teachers is hoped to contribute to this subject in literature. The purpose of this study is to reveal relationship between mathematics teachers' perceptions of the organizational commitment and burnout. The research is a screening quantitative study. The universe of research consists of a total of 246 mathematics teachers working in middle and high schools in Sivas. Maslach burnout inventory manual developed by Maslach and Jackson(1981) and adapted into Turkish by Ergin (1992) and the questionnaire of organizational commitment developed by Meyer and Allen and adapted by Wasti (2000) were used for collecting survey data. Before analyzing the data, the normal distribution of the data obtained was analyzed with the Kolmogorov Smirnov test. the analysis result of organizational commitment scale shows normal distribution in three dimensions: Emotional Commitment (Z=,789; p>0,05), continuance commitment (Z=,832; p>0,05), and normative v

6 commitment (Z=1,371; p>0,05) but burnout scale doesn t show normal distribution in three dimensions: emotional exhaustion, (Z=1,736; p <0,05), depersonalization(z=2,228; p<0,05),and personal accomplishment(z=1,627; p <0,05) Therefore, parametric tests t-test and one way ANOVAs were used for organizational commitment scale and nonparametric tests Kruskal-Wallis and Mann Whitney-U tests were used for burnout scale. The relationship between organizational commitment and The perception of burnout was examined with simple regression analysis; the sub dimensions of relationship with The perception of burnout and organizational commitment were examined with multiple regression analysis data obtained from survey were analyzed by SPSS While the differentiations of the academicians commitment levels with regard to gender, gender, education level, working period and department had no a statistical significance differences. It is determined that the highest commitment level is in emotional commitment and the most intense burnout perception is in emotional exhaustion dimension in terms of the averages. Simple regression analysis conducted to determine the relationship between Organizational commitment and burnout has shown a negative weak relationship between the organizational commitment s and burnout perceptions. Mathematics teachers' perception of burnout explains about eight percent of the perceptions of organizational commitment. While mathematics teachers' burnout perception increases, their organizational commitment decreases according to this emerging relationship. Keywords: organizational commitment, burnout, mathematics teacher vi

7 TEEKKÜR Çalımanın ekillenmesi aamasında tez danımanım olarak bana her konuda yol gösteren, deerli vakitlerini sabırla ayıran, hiçbir emeini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Soner DOAN hocama teekkürlerimi ifade etmekten büyük mutluluk duyarım. Gerek duyduum her zaman bana destek olduu için ve ufkumu aydınlattıı için Doç. Dr. Celal Teyyar UURLU hocama teekkürü bir borç bilirim. Yüksek lisans ders ve tez döneminde fikirleriyle çalımama katkı salayan beni her zaman yüreklendiren bata sevgili kardeim Ahmet YILDIZ olmak üzere anneme, babama, kardelerime çok teekkür ederim. Son olarak çalımalarımı yürütebilmem için benden sonsuz ilgi, destek ve özellikle sabrını esirgemeyen deerli eim Mücahit AKGÜL e, güzel bir çalıma yapabilmek adına zaman zaman ilgi ve sevgilerini azaltmak zorunda kaldıım, güzel evlatlarım Asude Rümeysa ya ve Yusuf Kaan a yürekten teekkürlerimi sunarım. vii

8 ÇNDEKLER TEEKKÜR... i ÇNDEKLER... viii TABLOLAR LSTES... xiii EKLLER LSTES... xv EKLER LSTES... xvi BRNC BÖLÜM GR PROBLEM DURUMU ARATIRMANIN AMACI ARATIRMANIN ÖNEM PROBLEM CÜMLES ALT PROBLEMLER SAYILTILAR SINIRLILIKLAR TANIMLAR KURAMSAL TEMELLER VE LGL ARATIRMALAR Örgütsel Balılık Kavramları Örgütsel Balılık Sınıflandırmaları Kanter ın Sınıflandırması Wiener'in Sınıflaması O'Reilly ve Chatman'ın Sınıflaması Etzioni'nin Sınıflandırması viii

9 Penley ve Gould un Sınıflaması Katz ve Kahn'nın Sınıflaması Mowday'in Sınıflaması Buchanan II nin Sınıflaması Salancik'in Sınıflaması Becker'in Yan Bahis Kuramı Allen ve Meyer in sınıflaması Duygusal Balılık (Affective Commitment) Devam Balılıı (Continuance Commitment) Normatif Balılık (Normative Commitment) Örgütsel Balılıı Etkileyen Faktörleri Kiisel-Demografik Faktörler Örgütsel-Görevsel Faktörler Durumsal Faktörler ve Dier Faktörler Örgütsel Balılık Sonuçları Öretmenlerin Örgütsel Balılıı Tükenmilik Kavramı Tükenmiliin Boyutları Duygusal Tükenme Duyarsızlama Kiisel Baarı Tükenmiliin Belirtileri Tükenmilie Etki Eden Faktörler Bireysel Faktörler Örgütsel (Çevresel) Faktörler ix

10 2.10. Tükenmiliin Sonuçları Tükenmiliin Örgütsel Sonuçları Tükenmiliin Kiisel Sonuçları Öretmenlik Meslei ve Tükenmilik lgili Yayın ve Aratırmalar ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YÖNTEM Aratırma Modeli Evren Veri Toplama Aracı Kiisel Bilgi Formu Örgütsel Balılık Ölçei Maslach Tükenmilik Ölçei Verilerin Analizi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular ve Yorumlar Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Düzeylerine likin Algılarının Daılımı Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılıklarına likin Bulgular Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular x

11 Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılıklarına likin Bulgular Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine ilikin Bulgular ve Yorumlar Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine likin Algılarının Daılımları Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılıkları Arasındaki liki Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılık Alt boyutu Arasındaki liki xi

12 Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılık Alt boyutu Arasındaki liki Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılık Alt boyutu Arasındaki liki BENC BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERLER Aratırmanın Alt Problemlerine likin Bulgular ve Yorumlar Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Sonuç ve Öneriler Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Sonuç ve Öneriler Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılıkları Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılık Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılıı Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılık Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler KAYNAKÇA EKLER xii

13 TABLOLAR LSTES Tablo 1.1 Üç Boyutlu Örgütsel Balılıı Etkileyen Unsurlar..21 Tablo 1.2. Balılık Düzeyinin Olası Sonuçları Tablo 3.1. Aratırmanın Evreni Kapsamında Sivas Merkez lçedeki Ortaokul, Liseler ve Bu Okullardaki, Matematik Branlarındaki Öretmen Sayıları Tablo 3.2. Aratırmaya Katılan Öretmenlere likin Kiisel Bilgiler Tablo 4.1. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Alt Boyutlara likin Daılımı Tablo 4.2. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Ölçeinden Aldıkları Puanlar Ortalaması ve Standart Sapma Deerleri Tablo Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Daılımları Tablo Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı Tablo Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı Tablo Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı Tablo Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı Tablo Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine ilikin Algılarının Genel Daılımı Tablo 4.9. Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Ölçeinden Aldıkları Puanlar Ortalaması ve Standart Sapma Deerleri Tablo Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımları Tablo Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı xiii

14 Tablo Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tablo Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tablo Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tablo Tükenmilik Algısının Örgütsel Balılıı Yordamasına likin Basit Regrasyon Analizi Sonuçları Tablo Tükenmilik Boyutlarından Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarının Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılıı Yordamasına likin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Tablo Tükenmilik Boyutlarından Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarının Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılıını Yordamasına likin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Tablo Tükenmilik Boyutlarından Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarının Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılıı Yordamasına likin Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları xiv

15 EKLLER LSTES ekil 1.1.Örgütsel Balılıın Sınıflandırılması ekil 1.2. Meyer ve Allen in Üç Bileenli Balılık Konsepti ekil 1.3. Örgütsel Balılık Faktörleri ve Sonuçları Modeli xv

16 EKLER LSTES EK-1: Demografik Bilgiler EK-2: Örgütsel Balılık Ölçei EK-3: Tükenmilik Ölçei EK-4: Ölçek Uygulama zin Belgesi xvi

17 BRNC BÖLÜM 1. GR Bu bölümde aratırmanın; problem durumuna, problem cümlesine, alt problemlerine, amacına, önemine, sayıtlılarına, sınırlılıklarına ve tanımlarına yer verilmitir PROBLEM DURUMU Bilgi, örenen ile öreten arasındaki iletiimin adıdır. lk insandan günümüze insanlıın geliim sürecinin en temel unsurudur. Bilgi ile var olan insan, bilgi ile varlıını korumanın yollarını bilmi ve varlıını bilgi ile bugüne taıyabilmitir. Bilginin insan varlııyla özde bir kavram olarak her çada önceliini koruması, öretmenlik mesleini toplumların yaamlarında her zaman öne çıkarmıtır. Bu nedenle, öretmenlik meslei tarihin her döneminde, tüm toplumlarda önemsenen bir meslek olmutur (Gündodu, 2004). Gelecein inasında öretmenlerin rolünün yadsınamayacak kadar büyük olduu açıktır. Çocukluk ve gençlik yaamlarının önemli bir bölümünü öretmenleriyle geçiren nesillerin, birçok konuda onlardan ilham aldıı ve onları rol model kabul ettii gerçei düünüldüünde, öretmenlerin gerek mesleki gerek özel yaamlarındaki deiimlerin bu nesilleri etkilememesi düük bir olasılık olarak görülmektedir. Öretmenlik insanlarla bire bir iletiim kurulan bir meslektir ve insanlarla yüz yüze iletiimin kaçınılmaz olduu mesleklerde Tükenmilik kavramının daha çok yaandıı görülmektedir. Fakat eitim ortamında tek yönlü bir iletiimden çok, ite bir iletiim olduu düünüldüünde Tükenmiliin sadece bunu yaayan bireyle sınırlı bir durum olmadıı bata örenci olmak üzere eitim örgütünün tüm üyelerini etkileyecei düünülmektedir. Ayrıca, öretim stresli bir uratır. Bu durumun sonucu olarak öretmenler de, tükenmilik yaama riski oldukça yüksek olan bireylerdir (Baar, 1999: 17). Tükenmiliin çalıanların yaamına fiziksel, duygusal ve zihinsel olumsuzluklar olarak yansıdıı belirlenmitir. Tükenmilik (burnout), ilk 1

18 olarak 1974 te Freundenberger tarafından enerji, güç ve kaynaklar üzerindeki aırı istekler, taleplerden dolayı tükenmeye balamak" olarak tanımlanmıtır (Akt: Tümkaya, 1996: 10). Edelwich ve Brodsky e göre tükenmilik; idealizm, enerji, amaç ve düüncenin, i koullarının örgütsel bir sonucu olarak, ilerlemesinin, gelimesinin kaybıdır (Baysal, 1995). Pines (1988), tükenmilik modeli Bireyleri duygusal anlamda sürekli olarak tüketen ortamların, bireyler üzerinde yol açtıı fiziksel, duygusal ve zihinsel bitkinlik durumu olarak tanımlanmaktadır (Sürgevil, 2006: 29). Bireyin tükenmilik yaayıp yaamayacaı, yaıyorsa bunu ne düzeyde olacaı ya, cinsiyet, eitim düzeyi, medeni durumu gibi bazı (kiisel) deikenlerden etkilenebildii gibi ait olduu örgütün sosyal yapısı, yönetsel özellikleri, çalıma ortamının beklentileri ve sundukları gibi (örgütsel) deikenlere balı olarak farklılaabilmektedir. Maslach ve Jackson (1981: 106) tarafından yapılan aratırmada çalıanların ilgilenmeleri gereken insan sayısı arttıkça tükenmilik düzeylerinin de arttıı gözlemlenmitir. Bu kiilerde tükenmiliin boyutlarından duygusal tükenme ve duyarsızlamanın arttıı, kiisel baarının azaldıı ortaya çıkmıtır. Literatürde tükenmilik ile stres birbiriyle ilikilendirilmitir. kisi aynı ey olmamakla birlikte tükenmilik bir tür stres olarak kabul edilebilir. Strese girmek her zaman olabilecek anlık bir olaydır, ancak tükenmilik bir süreç sonucunda oluur. Ancak tükenmilik, strese benzer belirti ve etkilere sahiptir (Özel, 2013). Öretmenlik de youn stres yaayan mesleklerdendir. Öretmenlerde tükenmiliin ortaya çıkmasının ve yaygınlamasının, çeitli toplumsal, ekonomik ve teknolojik gelimelere paralel olarak deiebilen eitim-öretim felsefesi ve çalımalarından kaynaklandıı ifade edilebilir yıl öncesine kadar eitimciler, eitim-öretim çalımalarına ilikin olarak alınan kararlar üzerinde baskın bir öe olup toplumdan destek görürken; özellikle yetmilerin ortasından itibaren bazı farklılıklar ortaya çıkmı ve eitimcilerin etkinlii azalmıtır (Iwanicki, 1983; Akt: Gündüz, 2004). Bu durum, öretmenlerin örencilerine, yöneticilere, velilere ve genel olarak iine ilgisini, sevecenliini, idealizmini azaltmakta; hizmet verirken etkiletii kiilere olumsuz duygular gelitirmelerine neden olmaktadır (Schwab, Jackson ve Schuler, 1986). Ayrıca Hock a göre (1988), tükenmilik yaayan öretmenlerde sık sık üütme, ba arısı, ba dönmesi ya da ishal gibi rahatsızlıklar ortaya çıkmakta; üzerinde 2

19 durulmadıı zaman bu problemler ülsere, kolite ve astıma dönüebilmekte; itahın ve cinsel ilginin azalmasına yol açabilmektedir (Akt: Türker, 2007). Gündelik hayatı dahi bu derce etkilenen bir öretmenin tüm bunları okuluna da yansıtacaının kaçınılmaz olduu düünülmektedir. Buradan hareketle okul gibi bir örgüt eitim, aile ve toplum gibi bir üst örgütü etkileyecektir. Tükenmilik öretmenin örgütten memnuniyetsizlii olarak nitelendirildiinde, öretmenin üyesi olduu örgüte gönül verme derecesini deerlendirmeyle karılaılır. Barnard (1971), bir örgütün var olabilmesi için üç öge üzerinde durur. Bunlar: 1) Birbirleriyle iletiimde bulunabilecek bireyler, 2) Amacın gerçekletirilmesine katkıda bulunma istei, 3) Gerçekletirilmesi gereken ortak bir 'amaç' tır (Akt: Aydın, 1994: 14). Belli amaçları gerçekletirmek için bir arada bulunan insanların aralarındaki balılık örgütün varlıını devam ettirmesi için gereklidir. Birbirlerinin farkında olan, deer veren ve deer gören insanların örgütleri ile balılıklarının derecesinin yüksek olacaı beklenir (Uurlu, 2009). Örgütsel balılık, i görenin çalıtıı örgüte karı hissettii baın gücünü ifade etmektedir. Örgütsel balılık, be nedenden dolayı örgütler için yaamsal bir konu haline gelmitir. Bu kavram; ilk olarak ii bırakma, devamsızlık, geri çekilme ve i arama faaliyetleri ile; ikinci olarak i doyumu, ie sarılma, moral ve performans gibi tutumsal, duygusal ve bilisel yapılarla; üçüncü olarak özerklik, sorumluluk, katılım, görev anlayıı gibi igörenin ii ve rolüne ilikin özelliklerle; dördüncü olarak ya, cinsiyet, hizmet süresi ve eitim gibi igörenlerin kiisel özellikleriyle ve son olarak, bireylerin sahip olduu örgütsel balılık kestiricilerini bilmeyle yakından ilikilidir (Balay, 2000). Bu be neden yukarıda tanımı, belirtileri, sonuçları sıralanan tükenmilii örgütsel yapı için bir öncel, örgütsel balılıı ise bu öncelin nitelii ve niceliine göre derecelenen bir çıktı eklinde bir ön kabul olarak deerlendirilebilir ve tükenmilii yüksek bir örgüt üyesinden yüksek düzeyde bir örgütsel balılık beklenilemeyecei düünülebilir. Bununla beraber, Balay (2000), örgütsel balılıın bireyin örgütü benimsemesi, i doyumu salaması, örgütü gelecee taıması gibi olumlu özelliklere vurgu yaparken; Storlie (1979; Akt: Türker, 3

20 2007) tükenmiliin çou zaman yaratıcılıın yok olduuna ve daha iyisi için ura verilmediine bir anlamda, gücün güçsüzlüe teslim oluu gibi en olumsuz yönüne gönderme yapmaktadır ARATIRMANIN AMACI Bu aratırmanın amacı; devlet okullarında görev yapan matematik öretmenlerinin mesleki tükenmilik algıları ve örgütsel balılıkları arasındaki ilikinin cinsiyet, kıdem, medeni durum, örenim durumu, çalıılan kurum deikenlerine göre farklılık gösterip göstermediini tespit etmek; matematik öretmenlerinin örgütsel balılıkları ve mesleki tükenmilikleri arasında ilikiyi belirlemektir ARATIRMANIN ÖNEM Örgütsel balılıın tarihçesine bakıldıında, 1950'li yıllardan günümüze pek çok aratırmacının, örgütsel balılıın deiik boyutlarını inceleyen çalımalar yürüttüü görülmektedir. Bu çalımalar günümüzde, giderek artan bir önem kazanmıtır. Bu durumun bazı nedenleri u ekilde sıralanabilir (Özsoy, 2004): Örgüte balılıın, arzu edilen çalıma davranıı ile ilikisi, Örgüte balılıın iten ayrılma nedeni olarak, i doyumundan daha etkili olduunun aratırmalarla ortaya konması, Örgütsel balılıı yüksek olan kiilerin, düük olanlara göre daha iyi performans göstermeleri, Örgütsel balılıın, örgütsel etkililiin yararlı bir göstergesi olması Ülkelerin kaderlerinde öretmenler çok önemli rol oynar. Bir ülkenin geleceinin mimarı öretmenlerdir. Doktorunu, mühendisini, avukatını vb. insan gücünü öretmenler yetitirir. Yeni nesillerin nitelii onu yetitiren öretmenlerin nitelii ile özdetir (Küçükahmet, 1999). Öretmenlerin genel olarak dier mesleklerde çalıan kiilerin yaadıı ortalama stresten daha fazlasını yaadıkları kabul edilmektedir. Çünkü eitim öretim hizmetlerinde yaanan her türlü olumsuzluk stres, kaygı ve tükenmiliin ortaya çıkmasına, 4

21 öretmenlerde gerek fiziksel gerek ruhsal salıın bozulmasına ve bu istenmedik olumsuzlukların eitim ortamına, örencilere, ailelere ve tüm topluma yansımasına neden olmaktadır. Türk ulusal eitimi hakkında önemli bilgiler veren TIMSS (TIMSS, 2000; MEB, 2003) ve PISA (PISA, 2003; MEB, 2004) gibi uluslar arası projelerin bulguları eitim sisteminde reformların gerekliliini kanıtlar niteliktedir. TIMSS 1999 da 34. lüün ardından PISA 2003 te Geometri ortalamasında 41 ülkede 33., PISA 2006 da OECD ülkeleri arasında 57 ülkeden 45. sırada yer alan ülkemizde matematik öretimindeki sorunlar yadsınamaz durumdadır. Eitim kurumlarının her kademesinde temel derslerden biri olan Matematik dersinde elbette tüm sorunlar öretmenle birebir ilgili deildir fakat çocuun eitimi açısından matematik öretmenlerine önemli sorumlulukların dütüü de bilinen bir gerçektir. Bireysel açıdan tükenmilii olmayan ya da en azından bu sendromu asgari düzeyde yaayan, kendisiyle barıık; örgütsel açıdan ise eitim örgütüne karı içsel ve güçlü örgütsel balılık duyan matematik öretmenleri ülke ve eitim gelecei açısından büyük önem taımaktadır. Matematik öretmenleriyle ilgili olarak yapılan bu aratırmanın tükenmilik açısından bilimsel bulguları ortaya çıkarması beklenmektedir. Bunun yanı sıra matematik öretmenlerinin örgütsel balılıklarının bilimsel olarak ölçülmesi, gerektiinde balılık düzeylerinin arttırılmasına yönelik önlemlerin sunulması ümit edilmektedir. Her iki kavramın ite olarak ilikisinin ortaya konulmasının Eitimin Örgütlenmesine olumlu katkı salayacaı beklenmektedir. Daha önce de deinildii gibi alanyazı incelendiinde özellikle yapılan aratırmaların orta okul ve liselerden çok ilköretim düzeyinde younlatıı, sınıf öretmenlii, müzik öretmenlii, rehber öretmenlii vb. branlarda çalımalar olmasına ramen matematik öretmenlerine yönelik bir inceleme bulunmadıı tespit edilmitir. Çalımanın bu boluu doldurması ümit edilmektedir PROBLEM CÜMLES Milli eitim bakanlıında görev yapan Matematik öretmenlerinin Örgütsel balılıkları ve Tükenmilik algılarının düzeyi nedir? Matematik 5

22 öretmenlerinin Örgütsel balılıkları ve Tükenmilik algıları arasında iliki var mıdır? 1.5. ALT PROBLEMLER 1. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık düzeyi nedir? 1.1. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık algıları; cinsiyet, medeni durum, mesleki kıdem, örenim durumu, çalıılan kurum deikelerine göre, anlamlı farklılık göstermekte midir? 2. Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının düzeyi nedir? 2.1. Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik algıları; cinsiyet, medeni durum, mesleki kıdem, örenim durumu, çalıılan kurum deikelerine göre, anlamlı farklılık göstermekte midir? 3. Öretmenlerin Tükenmilik algıları Örgütsel Balılıklarının anlamlı yordayıcısı mıdır? 4. Öretmenlerin Tükenmilik Algıları alt boyutları Örgütsel Balılık alt boyutu olan Duygusal Balılık boyutunun anlamlı yordayıcısı mıdır? 5. Öretmenlerin Tükenmilik Algıları alt boyutları Örgütsel Balılık alt boyutu olan Devam Balılıı boyutunun anlamlı yordayıcısı mıdır? 6. Öretmenlerin Tükenmilik Algıları alt boyutları Örgütsel Balılık alt boyutu olan Normatif Balılık boyutunun anlamlı yordayıcısı mıdır? 1.6. SAYILTILAR Aratırma aracı, matematik öretmenlerinin tükenmilik algıları ve örgütsel balılıkları arasındaki ilikileri belirleyecek niteliktedir. 6

23 Öretmenlerin, aratırma sorularına samimi ve doru cevap verdikleri varsayılmıtır SINIRLILIKLAR Aratırma eitim ve öretim yılında Sivas il Merkezindeki Milli Eitim Bakanlıına balı okullarda görev yapan matematik öretmenleriyle sınırlıdır. Aratırma Sivas il Merkezindeki Milli Eitim Bakanlıına balı okullarda eitim ve öretim yılında görev yapan matematik öretmenlerinin ölçek maddelerine verdikleri cevaplarla sınırlıdır TANIMLAR Tükenmilik (Burnout): nsanlarla yüz yüze etkileimi gerektiren i ortamlarındaki stres yapıcı durumlara yönelik olarak gelien bir sendromdur. Tükenmilik üç boyutlu bir yapı olarak ifade edilmektedir. Bunlar; Duygusal Tükenme, Duyarsızlama ve Kiisel Baarı (Kiisel Baarının Azalması) dır (Maslach ve Jackson, 1986: 1). Duygusal Tükenme: Çalıanların kendilerini yorgun ve duygusal yönden aırı yıpranmı hissetmelerini, dier bir deyile kiinin iinde aırı yüklenmi olma duygularını tanımlar. Duyarsızlama: i gerei karılatıı dier insanlara ve iine karı gelitirilen souk, ilgisiz, katı, hatta insani olmayan tutum. Düük Kiisel Baarı Hissi: Bireylerin kendileri ile ilgili deerlendirmelerinin olumsuz bir nitelik kazanmasının sonucu olarak, iinde ve ii gerei karılatıı kiiler ile ilikilerinde baarısızlık ve yeterlik duygularında azalma görülür. inde ilerleme kaydedemediini, hatta gerilediini düünen bu kiilerin kendilerini suçlu hissetmeleri (Akten, 2007). Balılık: Bir örgütün bireyden bekledii formal ve normatif beklentilerinin de ötesinde, bireyin bu amaç ve deerlere yönelik davranılarıdır (Celep, 2000). 7

24 Duygusal Balılık(Affective Commitment): görenlerin örgüte olan duygusal balılıı ve örgütle bütünlemesidir (Meyer ve Allen, 1997:11). Devam Balılıı (Continuance Commitment): görenlerin örgütten ayrılmanın maliyetini göze alması ve bunu kabul etmesidir (Meyer ve Allen, 1997:12). Normatif Balılık (Normative Commitment): görenlerin örgütte kalma ile ilgili yükümlülük duygularıdır (Meyer ve Allen, 1997:12). 8

25 KNC BÖLÜM 2. KURAMSAL TEMELLER VE LGL ARATIRMALAR 2.1. Örgütsel Balılık Kavramları nsanlar tek baına davranma eilimlerine ramen, u veya bu sebeplerle bir arada yaamak ve kümeler halinde bir arada çalımak ihtiyacındadırlar. Bu nedenle tek baına yaayan kiiler gibi davranmayıp, belirli bir amaç ve dileklerini gerçekletirmek için yapının temel unsurlarından biri olan örgüt etrafında birleirler (Tosun, 1987). Örgüt ve yönetim açısından önemi kavranan insan ögesi bugün bu önemini daha da artırarak sürdürmektedir. Diger taraftan örgütsel balılık, çalıanların örgüt amaçlarını benimsemesinde, kurumda kalma isteini sürdürmesinde, örgüt yönetimine ve faaliyetlerine katılmalarında, örgüt için yaratıcı ve yenilikçi bir tavır sergilemelerinde önemli bir olgu özellii göstermektedir (Durna ve Eren, 2005). Tüm örgütler için kaynakların asgari düzeyde kullanımı ve maliyetlerin düürülerek verimliliin artması önemlidir. Bu kaynakların en baında da yetimi igücü gelmektedir. gücünün kendisi kaynak durumunda olmakla beraber hem kendinde var olan potansiyeli, hem de dier kaynakları kullanacak olan bir güçtür (Çetin, 2004: 93). Çalıma alanı ne olursa olsun, herhangi bir örgütte çalıanların, çalıtıı örgütün amaç ve hedeflerini benimsemesi ve örgütte kalmayı sürdürmeye yönelik bir arzu hissetmesi üphesiz ki o çalıanın örgüte yönelik katkısını daha da artıracaktır (Pelit, Boylu ve Göçer, 2007: 86). Türkçeye adanmılık veya balılık olarak çevrilen commitment kavramı ifade itibariyle herhangi bir yükümlülüü ileriki bir tarihte yapmayı vaat ve bunu taahhüt altına alma anlamına gelmektedir (Zangaro, 2001: 14). Literatürde "Organizational Commitment" kavramını örgütsel balılık (Varolu, 1993) ya da örgütsel adanmılık (Balcı, 2000; Celep, 2000) eklinde adlandırılmıtır. Bu çalımada, "örgütsel balılık" kavramı benimsenmitir. 9

26 Örgütsel balılıı Yüksel (2000), sadece iverene sadakat demek deil, örgütün iyilii ve baarısının sürmesi için örgüte dâhil olanların düüncelerini açıklayıp, çaba gösterdikleri bir süreçtir eklinde tanımlarken, Celep (2000) de örgütsel balılıı, bir örgütün bireyden bekledii formal ve normatif beklentilerin ötesinde, bireyin bu amaç deerlere yönelik davranılarıdır eklinde tanımlamaktadır. Ayrıca Özsoy (2004) örgütsel balılıı, bireyin örgüt çıkarlarını kendi çıkarlarından üstün görmesi olarak tanımlarken, Meyer ve Allen (1997), çalıanların örgütle ilikisi ile ekillenen ve onların örgütün sürekli bir üyesi olma kararını almalarını salayan davranı olarak tanımlamıtır. Balay (2000), Yönetici ve öretmenlerdeki örgütsel balılık adlı kitabında yer verdii bazı tanımlar aaıda verilmitir: Örgütsel çıkarları karılayacak ekilde hareket etmek için içselletirilmi normatif baskıların bir toplamı (Wiener, 1982: 418). Sosyal örgüte ve örgütsel role balılık (Fukami ve Larson, 1984: 367; Biggart ve Hamilton, 1984: 540). Bireyle örgüt arasında meydana gelen ve katılım açısından maliyete göre daha fazla ödül almayı anlatan deiim ilikisi (Hrebiniak ve Alutto, 1972: 556). görenin örgütte kalma ve onun için çaba gösterme arzusu ile örgütün amaç ve deerlerini benimsemesi (Morrow, 1983: 491; Randall ve Cote, 1991: 198). Kiinin kimliini örgüte balayan tutum ve eilimler (Sheldon, 1971: 143). görenin iyerine psikolojik olarak balanması (Becker vd., 1996 :464). Kiinin belli bir hareket tarzına balılıı; açık bir ödül veya ceza olmasa bile yapılanı sevme ve ona devam etme istei (Schwenk, 1986: 299). Örgütte kalma istei duyarak, örgütün amaç ve deerleriyle, birincil hedef olarak maddi kaygılar gütmeksizin özdeleme (Gaertner ve Nollen, 1989: 975). 10

27 Örgütün amaç ve deerlerine taraflı, duygusal balılıı; amaç ve deerler kapsamında bireyin, rolünü örgütün iyilii için yapması (DeCotiis ve Summers, 1987: 446). Bir örgütün çoklu öelerinin (üst yönetimi, müterileri, sendikaları ve genel anlamda toplumu içine alabilir) amaçlarıyla özdeleme sürecidir (Reichers, 1985: 465). Bu tanımların yanı sıra Çöl (2004) örgütsel balılıı, igörenin çalıtıı örgüt ile özdeleerek, örgütün ilke, amaç ve deerlerini benimsemesinin, örgütsel kazançlar için çaba göstermesinin ve örgütte çalımayı sürdürme isteinin ölçüsü olarak tanımlamıtır. Meyer ve Allen'e göre ise örgütsel balılık, igören ile örgüt arasındaki ilikiyi yansıtan, örgüt üyeliini devam ettirme kararına yol açan psikolojik bir durumdur (Meyer ve Allen, 1997: 11). Salancik'e (1995) göre örgütsel balılık, bireylerin balılık tutumlarının sonucunda ortaya çıkan davranısal eylemlerdir (Akt: Mercan, 2006: 10). Mowday, Porter ve Steers (1979) a göre örgütsel balılık; bireyin belirli bir örgütle ilgisi ve örgütle özdeleme derecesidir. Bu tanımda balılıın üç faktörü üzerinde durulmaktadır (Akt: Celep, 2000: 15): Örgütün amaç ve deerlerini kabullenme ve bunlara duyulan güçlü inanç, Örgütün yararına dikkate deer daha fazla çaba gösterme istei, Örgüte olan üyeliini devam ettirme konusunda güçlü isteklilik. Tüm bu tanımlar ııında örgütsel balılık; örgütün amaçlarını benimsemeyi, kendi kiisel amaçlarından üstün tutmayı, örgütün deerlerini içselletirmeyi salamaktadır. Ayrıca örgüt için gerekirse fazladan gayret etmeye istekli olma ve örgütte gelecekte de kalma gibi tutum ve davranıların gösterilmesine neden olmaktadır. Bu açıdan örgütsel balılık, igörenin iine karı tutumuna ve moraline etki eden bir unsur olarak deerlendirilebilir. 11

28 2.2. Örgütsel Balılık Sınıflandırmaları Meyer ve Allen (1997), Örgütsel Balılıı üç ayrı boyutta ifade etmitir; Duygusal balılık, devam balılıı, normatif balılık. Bu balılık sınıflamalarının yanısıra deiik sınıflandırmalar da yapılmıtır. Aratırmada kullanılacak olan sınıflandırma Meyer ve Allen tarafından yapılan sınıflandırmadır. Örgütsel balılık hem davranı bilimciler hem de sosyal psikologlar tarafından incelenen bir konudur (Özden, 1997). Davranıçıların ve sosyal psikologların konuya farklı açılardan yaklamaları, örgütsel balılıın tutumsal ve davranısal olarak iki farklı ekilde incelenmesine neden olmutur (nce ve Gül, 2005). Aaıda nce ve Gül ün (2005) bu yaklaımları sınıflandırması ematize edilmektedir. ekil 1.1.Örgütsel Balılıın Sınıflandırılması Tutumsal balılık, çalıanların örgütle olan ilikilerine odaklanmakta, bireysel ve örgütsel amaç ve deerlerin uyumlu olması durumunda ortaya çıkmaktadır (Meyer ve Allen, 1991: 62). Bu balılık türü örgüt ile bireyin ilikilerinden ortayaa çıkmakta ve bireyin örgüt hakkındaki düünceleri üzerine odaklanmaktadır. Tutumsal balılıın iki temel amacı vardır (Özsoy, 2004: 13-19): Birincisi çalıanların örgüte olan balılık düzeylerini üst seviyede tutarak verimlilii maksimum düzeye çıkarmak ikincisi ise çalıan devir hızını en düük düzeyde tutmaktır. Tutumsal yaklaımda, balılıın duygusal bir tepki olduu görüü benimsenmitir. Bu yaklaıma göre balılık, bireyi örgüte balayan çalıma ortamının deerlendirilmesinden doan duygusal bir tepkidir (Cengiz, 2001:19). Bu balılık türünde örgüte balanma sadakat boyutundadır eitim örgütleri açısından düünüldüünde öretmenin okulunu aile gibi görmesi, bürokratik görevlerden öte 12

29 okul amaçlarını benimsemesi, kendini okulun bir parçası olarak hissetmesi söz konusudur. Ayrıca tutumsal balılıkta, örgüt amaç ve deerleri ile özdeleme hali vardır ki bu durum öretmenin okulun kısa-uzun vade hedef ve amaçlarını önemsemesi, okulun mevcut deerleri ve süregelen kültürüyle uyumlu olmasını salamaktadır. Dier bir boyutu da ile ilgili faaliyetlere yüksek katılım olan tutumsal balılık, öretmenin asgari görevlerini yerine getirmekle yetinmeyen okulunun örgütsel ileyiinin her aamasını destekleyen ve aktif olma isteklilii gösteren bir üye olması eklinde de açıklanabilir. Davranısal balılık çalıanların belirli bir örgütte çok uzun süre kalmaları sorunu ve bu sorunla nasıl baa çıkacakları ile ilgili bir kavramdır. Davranısal balılık sürecinde birey bir davranıta bulunduktan sonra bazı koullar nedeniyle davranıını sürdürmekte ve bu davranı tekrarlandıkça buna uygun tutumlar gelitirmektedir. Tutumlar da davranıın tekrarlanma olasılıını artırmaktadır (Meyer ve Allen, 1991: 62). Davranısal balılık, örgütten daha çok bireyin davranılarına yönelik olarak gelimektedir. Örnein; birey bir davranıta bulunduktan sonra bazı etmenler nedeniyle davranıını sürdürmekte ve bir süre sonra sürdürdüü bu davranıa balanmaktadır. Zaman geçtikçe söz konusu davranıa uygun veya onu haklı gösteren tutumlar gelitirmekte, bu da davranıın tekrarlanma olasılıını artırmaktadır (Bayram, 2005). Kiesler (1971) a göre bir kimse araçsal bir neden için (para gibi) bazı davranıları yapmaya yöneltiliyorsa, o sadece davranıa balıdır fakat bu gerçek anlamda balılık deildir (Akt: Balay, 2000). Örnein bir öretmenin sadece ders süresini tamamlama gayretinde olması, izin, rapor gibi devamsızlık araçlarından ders ücreti kaygısıyla kaçınması üyesi olduu okula davranısal bir balılık göstermesidir. Burada tutumsal balılıktaki gibi hissedilen bir duygusallık ve sadakat gibi bir tutum söz konusu deildir. Öretmenin gösterdii davranısal balılıkta gösterdii tutum araçsallık ve hesapçılıktır. Örgütsel balılık, kiilerin üyesi oldukları örgütlerdeki i davranılarını anlamada kullanılan oldukça önemli bir ölçüm yöntemi olarak görülmektedir. Örgütsel balılık ilk zamanlar psikolojik balılık olarak algılanmıtır. Psikolojik balılık önceleri devam balılıının ilk yansıması olarak algılanmı ancak, daha sonra bireylerin örgütlere balılıklarının yatırım, aylık, kıdem, ödemelerdeki artı ve 13

30 alternatif fırsatların olmayıı gibi yapısal faktörlerden kaynaklı da ortaya çıkabilecei ifade edilmitir. Reichers (1985), tutumsal balılıı biraz daha gelitirerek çoklu balılık yaklaımını ortaya atmıtır. Çoklu balılıklar yaklaımı, her örgüt üyesinin sebep ve iddet olarak balılıklarının farklı olabileceini öngörmektedir. Sonuç olarak; çoklu balılıklar modelinde örgütsel balılık, örgütü oluturan çeitli iç ve dı unsurların çoklu balılıklarının, grupların yarattıı sinerjik balılıın bir toplamı olarak ortaya çıkmaktadır (nce ve Gül 2005: 55). Reichers (1985), örgütün bütününe yönelik bir balılıı ifade eden önceki tanımlardan farklı olarak, örgütsel balılık kavramının, birden çok balılık parçalarına ayrılabilen çoklu balılık olarak tanımlanabileceini öne sürmütür. Redman ve Snape (2005), igörenin meslektalar, örgüt yönetimi, sendikalar gibi örgüt ile ilikisi olan farklı faktörlere de balılık duyulabilecei üzerinde durmaktadır. Örnein bir öretmen, ne tutumsal balılıktaki kadar duygusal ve içsellemi bir balılık ne de davranısal balılıktaki gibi nispeten çıkarcı bir balılık göstermeyip meslektalarına saygıdan, kaynaklı balılık sergileyebilir. Bununla beraber üyesi olduu sendika deerlerini önemsediinden, okul ya da eitimin amaçlarından da öte toplum amaçlarına verdii deerden de balılık gösterebilir. te çoklu balılık yaklaımında bunların sadece birinin olabilecei gibi hepsinin aynı anda olması olasılıı da savunulmaktadır Kanter ın Sınıflandırması Kanter (1968; Akt: Özden, 1997: 37) örgütsel balılıı üç türde sınıflandırmıtır. Bunlar; Devama yönelik balılık, Kenetlenme balılıı, Kontrol balılııdır. Devama Yönelik Balılık: Birey örgütte kaldıı süreçte zaman, emek, güç vb harcayarak bir nevi örgüte yatırım yapar. Bireyin örgütten ayrılıı olası maliyetin artıına sebep olur. Özellikle ya ve kıdem arttıkça bu maliyet de artar ve birey örgüte balanır. Kenetlenme Balılıı: Çalıanın i arkadalarına, grubuna sosyal ortamına duygusal olarak balanmasıdır. Üniforma, rozet, üyelik gibi çeitli sembollerle pekien psikolojik bir balılıktır. 14

31 Kontrol Balılıı: Birey artık örgütün deerini kendi deerleri, örgütün normlarını kendi normları olarak görmekte, tüm bunları kendiliinden içselletirdii için artık bunu davranılarına da yansıtmaktadır Wiener'in Sınıflaması Wiener (1982; Akt: Balay, 2000), örgütsel balılıa ilikin olarak yaptıı bir deerlendirmede, balılık modelini araçsal güdüleme ve (normatif-moral) deer veya moral temeline dayanan güdüleme olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Yalçın (2009), araçsal güdüleme, hesapçı, yararcı, kendi ilgi ve çıkarlarına dönük olmayı ifade ederken; normatif-moral balılık ise deer veya moral temeline dayanan güdüleme ile gerçeklemektedir. Bu moral ve normatif inançlar, içsellemi baskılar yaratmak suretiyle kiinin, örgütsel amaç ve çıkarları karılayacak biçimde davranmasını salar O'Reilly ve Chatman'ın Sınıflaması O Reilly ve Chatman (1986), örgütsel balılıı, kiinin örgüte psikolojik olarak balanması eklinde deerlendirmiler ve örgütsel balılıı üç boyutta ifade etmitir. Bu boyutlar; Uyum, özdeleme ve içselletirmedir. Uyum: Burada birey için balılık, belli dı ödüllere ulaabilme ve örgüt içinde belirlenmi cezalardan kaçınma halini ifade etmektedir. Uyum bu durumda daha çok rıza gösterme ve ödül odaklı olmayı vurgulamaktadır. Özdeleme: Örgütsel balılıkta ikinci boyutta, bireyde örgütün bir elemanı olarak kalma istei vardır. Örgütün dier üyeleriyle yakın ilikiler içine girmektedir. Kendini ifade ederken tutum ve davranılarını dier üyelerinkiyle ilikilendirir ve böylece Özdeleme oluur (lsev, 1997). çselletirme: Bireyin artık tutum ve davranıları örgütün ve örgütteki dier üyelerin deerler sistemiyle uyumludur. Birey bu deerleri benimsemitir. Uyum boyutu, ödül-maliyet deerlendirmesini öne çıkararak bireyi araçsal algılara; özdeleme ve içselletirme boyutları ise, örgütün beklentilerine dönük sonuçlara yöneltmektedir. 15

32 Etzioni'nin Sınıflandırması Etzioni (1975) nin sınıflandırması; ahlaki balılık, çıkara dayalı balılık ve zorunlu balılık olmak üzere üç boyutludur. Bu balılık türlerinden her biri, bireyin örgütün gücü karısındaki davranıını ifade etmektedir (Zangaro, 2001). Ahlaki balılık örgüt amaç ve deerleriyle özdelemeyi, Çıkara dayalı balılık bireyin örgüte kiisel katkılarından dolayı örgütten ödül ve fayda beklemesini, Zorunlu balılık ise bireyin örgüt tarafından belli davranılara zorlandıı aslında bireyin örgüt hakkında olumlu düünmediini ifade eder. Etzioni (1975) çalıanın balılıının, mutlaka bu üç kategoriden biri çerçevesinde deerlendirilmesi gerektiini öne sürmütür (Akt: Sırı, 2007) Penley ve Gould un Sınıflaması Penley ve Gould' un sınıflaması, Etzioni' nin modelindeki örgüte katılma ekillerini temel alarak, ahlaki balılık, çıkarcı balılık ve yabancılatırma eklindedir (lsev, 1997: 19). Bu sınıflandırmada; ahlaki balılık, örgütsel amaçları kabul etmeyi ve onlarla özdelemeyi içermekte, çıkarcı balılık, çalıanların yaptıkları katkılara karılık olarak ödül ve tevik beklemelerine dayanmaktadır. Yabancılatırıcı balılık ise çalıanın örgütün iç çevresi üzerinde kontrolünün olması ve örgüte balılık duymaktan baka alternatifinin olmadıını algılaması durumunda ortaya çıkmaktadır (Kervancı, 2013) Katz ve Kahn'nın Sınıflaması Katz ve Kahn (1977) ödüllere dayalı devrelerden bahsetmektedir. Bu devrelerde igörenlerin eylemlerini ve bir anlamda örgüte balılıklarını belirleyen iç ödüller (anlamsal devre) ve dı ödüllerden (araçsal devre) söz edilmektedir. Çalıanlar örgütündeki herhangi bir süreci içselletiriyorsa anlamsal balılık söz konusu iken, aldıı ücret için ya da çalıma arkadalarından holandıı için örgütüne balılık duyuyorsa araçsal bir balılık söz konudur. 16

33 Mowday'in Sınıflaması Mowday (1982) balılık ile ilgili aratırmasında, davranısal ve tutumsal olmak üzere balılıı, iki boyuta ayırmıtır (Akt: Turan, 1998: 11). Tutumsal Balılık: Tutumsal balılıkta bireyler kendi deer ve amaçlarının örgütle benzerlik göstermesini göz önünde bulundurmaktadırlar Davranısal Balılık: Bireyin örgüte balılıı, geçmiteki yatırım ve eylemlerine balıdır. Birey örgütten ayrılmanın kar-zarar hesabını yaptıında zarar etmemek için örgüte balılık göstermektedir Buchanan II nin Sınıflaması Buchanan II (1974: Akt: Celep, 2000: 103) balılıı, igörenlerin örgütte araçsal bir deer taımasının ötesinde, örgütün amaç ve deerleri ile, bu amaç ve deerlere ilikin rolüne duyusal balanma eilimi olarak belirtmektedir. Buchanan II (1974: Akt: Özkan, 2005: 68) örgütsel balılıı üçe ayırmaktadır. Özdeleme: Kiinin örgütün amaç ve deerlerini kendisinin amaç ve deerleri olarak benimsemesidir. Sarılma: Kiinin, i rolünün gerektirdii eylemlere psikolojik olarak balılık duymasıdır. Sadakat: Örgüt için duygusal hisler besleme ve ona içten balılık göstermesidir Salancik'in Sınıflaması Salancik (1977; Akt: Çakır, 2007: 13) e göre balılık; kiinin davranılarına ve davranıları aracılııyla faaliyetlerini ve örgüte olan ilgisini güçlendiren inançlarına balanması durumudur. Açık, kesin ve üphe götürmeyen, bir kez yapıldıktan sonra iptal edilemeyen ve dönülemeyen, bakaları önünde gerçekleen ve gönüllü olarak yapılan davranılar balılıı etkilemektedir. Öyle ki tutumlar ile davranılar arasındaki uyum salandıında 17

34 davranı pekiirken uyumsuzluk halinde kii, gerilim ve strese girer yani uyumluluk balılıı getirecektir Becker'in Yan Bahis Kuramı Öretmenlerin çalıtıkları okulda okula geç gelme, derslere geç girme ya da örencilere sert davranmama konusunda kendi kendisine verdii sözler, uzun zaman dilimi içerisinde okul itibarını ve öretmenlik itibarını etkileyeceinden kendisi ile ilgili girdii bahislerde daha dikkatli olacak ve örgütsel balılıını yükseltecektir (Uurlu, 2009). Becker kiilerin tutarlı davranılar sergilemesinin gerekçesini yan bahisle açıklamaktadır. Yan bahse girmekle ifade edilmek istenilen bir davranıla ilgili kararın o davranıla çok da ilgisi olmayan çıkarları etkilemesidir (Powell ve Meyer, 2003). Becker (1960; Akt: nce ve Gül, 2005) e göre çalıanların balılık göstermesine neden olan yan bahis kaynakları dört tanedir. Toplumsal Beklentiler: Üye olunan toplumun beklentilerinin sosyal ve manevi yaptırımlar. Bürokratik Düzenlemeler: Kıdem derece tazminat emeklilik gibi hakların beraberinde getirdii yükümlülükler. Sosyal Etkileimler: Kii üyesi olduu gruplar içerisinde kendisiyle ilgili bir kanaatin yerlemesini salamıtır. Herhangi bir davranı sergilerken bu kanaatin bozulmamasını salamak zorundadır. Sosyal Roller: Bu tür balılıın temelini ekonomik temeller oluturmaktadır. Kii, örgütten ayrılmanın ekonomik, sosyal ve psikolojik yönlerinin götürüsü fazla olduu için örgüte balanmada kendisini zorunlu hissetmektedir Allen ve Meyer in sınıflaması Allen ve Meyer in (1991) gelitirdii modelde örgütsel balılık üç ayrı yaklaımla ele alınmaktadır. Duygusal balılık, Devam balılıı, Normatif balılık. Bu yaklaımda duygusal balılık bireyin istekleri, normatif balılık 18

35 zorunlulukları, devam balılıı ise ihtiyaçları dorultusunda olutuu aaıdaki ekilde ifade edilmektedir. ekil 1.2. Meyer ve Allen in Üç Bileenli Balılık Konsepti Duygusal Balılık (Affective Commitment) Literatürde en çok ele alınan ve örgütlerde en çok arzu edilen balılık türü olan duygusal balılıkta, igören örgütün deerlerini güçlü bir ekilde kabul eder ve örgütün bir parçası olarak kalmak ister (Sarıkamı, 2006: 56). Bir baka ifadeyle duygusal balılıkta örgüt üyeleri örgüte kendini içtenlikle adamıtır ve sadakatleri yüksektir. Bu boyutta bireyin örgüt amacı için çaba sarfetmesi ihtiyacından deil kiisel istekliliindendir. Bireyin kiisel özellikleri ve bireysel deneyimleri bu balılık boyutunda oldukça etkilidir. Örnein okulunu evi örencilerini kendi çocuu gibi gören, sadece verilen görevleri yerine getirmekle kalmayıp üyesi olduu örgütü daha etkili, çalımaları daha verimli hale getirme gayretinde olan öretmenin duygusal balılıı yüksektir. Okul amaçlarına yönelmi ve örgüt deerlerini içtenlikle benimsemitir. 19

36 Devam Balılıı (Continuance Commitment) Devam balılıının, örgüte yapılan yatırımların boyutu ve sayısı ile baka alternatiflerin algılanan azlıı olmak üzere iki faktörü vardır (Tülek, 2008: 49). Öyle ki bireyin balılık sebebi ya örgütten ayrılıının olası maliyetinin yüksek olması yani örgütte kaldıı sürece harcadıı zaman, emek, kazanımların ayrılmayı engellemesi ya da mevcut iinden daha iyi bir i bulamayacaı inancıdır. Özcan (2008), igörenlerin bu durumunu ii yapmaya ihtiyaç duyma eklinde tanımlamaktadır. Bu balılık boyutunda gönüllülük içsellik söz konusu olmadıından gerek örgütün ileyii gerekse gelecei açısından istendik bir balılık olmayacaı düünülebilir. Eitim örgütleri açısından düünüldüünde, bugün dünkünden fazla ne öretilebilir, okul olduu yerden daha iyi bir konuma nasıl yükseltilebilir algısından uzak mesaiyi tamamlama arzusuyla okulda bulunma öretmenin devam balılıına güzel bir örnek tekil etmektedir Normatif Balılık (Normative Commitment) Birey örgütten ayrılma konusunda kar- zarar hesabı yapmamaktadır. görenin örgütte kalma sebebi örgüt için çalımayı görev olarak deerlendirmesi bunun en ahlaki en doru tercih olduunu düünmesidir. Burada hissedilen zorunluluk ahlaki bir zorunluluk gösterilen tutum ise sadakattir. Normatif Balılık bireyin, örgüte girmeden önceki sosyal yaamı ve ailesinin yetitirme tarzıyla da ilgili olabilmektedir. Bireyin örgüte giri öncesindeki (ailesel/ kültürel / sosyalleme) ve örgüte giri sonrasındaki (örgütsel sosyalleme) yaantılarından etkilenmektedir (Balay, 2000: 79). Normatif balılıktaki zorunluluk devam balılıındaki gibi çıkara balı deil erdem ve ahlaka balıdır (Gül, 2003: 45). Duygusal balılıktan farklı olarak psikolojik sözleme gerektirmez ancak moral balılık gerektirir (Gonzalez ve Guillen, 2008; Akt: Uurlu, 2009). Normatif balılıı yüksek bir öretmenin davranılarını artık ne sadece duyguları ne de sadece kar-zarar hesabı belirlemektedir. Öretmen okuluna sadakatla balanmakla kalmaz okulun 20

37 deerlerini normlarıyla özdelemitir. Okulun yaptırımlarından, ödül ve cezadan öte erdem ve ahlaki deerleri gönülden hisseden bir öretmen balılıı söz konusudur. Örgütsel balılık yaklaımlarından birisinin dierine göre daha üstün, daha geçerli ve uygulanabilir olduunu ileri sürmek tartımaya açıktır. Durumsal olarak söz konusu örgütsel balılık türlerinin geçerli olduu farklı ortamlar vardır. Örgüt kültürü, yönetim ve liderlik biçimi, çalıanların kiisel ve demografik özellikleri, örgütün içinde faaliyet gösterdii sosyo-ekonomik yapı, toplumsal özellikler ve çevresel artlar, tutumsal, davranısal veya çoklu balılık türünün uygulanmasında son derece önemli içsel ve dısal faktörler konumundadır (Varolu, 1993:18; Akt: Karagöz, 2008) Örgütsel Balılıı Etkileyen Faktörleri görenin örgüte balılıı arttıkça veriminin de artması kaçınılmazdır. Bu durumda örgütün igören balılıını etkileyen faktörleri tespitinin önemli olduu düünülmektedir. Bu konuda birçok aratırma yapılmı ve sınıflamalar bu dorultuda gerçekletirilmitir. Aaıda ahin (2007) in sınıflandırmasına yer verilmitir. Tablo 1.1. Üç Boyutlu Örgütsel Balılıı Etkileyen Unsurlar Duygusal Balılıa Etki Eden Faktörler Devam Balılıına Etki Eden Faktörler Normatif Balılıa Etki Eden Faktörler in zor oluu Yeteneklerin transferi Personelin karakteri Rol açıklıı Eitim Sosyal sınıf Yönetimin öneriye açıklıı Kendine yatırım Statü Amaç açıklıı Yeniden yerleme Görev algısı Arkada balılıı Emeklilik primi Yükümlülük duygusu Eitlik ve adalet Alternatif i imkanları Psikolojik sözleme Kiisel önem Kabullenme Geri bildirim Katılım Zenginletirilmi iler Liderlik Yukarıdaki tabloda da görüldüü gibi ahin (2007) örgütsel balılık boyutları gibi bu boyutları etkileyen faktörlerin de deiimine vurgu 21

38 yapmaktadır. Örgütsel balılıı etkileyen faktörler farklı aratırmacılar tarafından farklı ekillerde belirlenmitir. Örnein, Schwenk e göre (1986); geçmiteki i yaantıları, kiisel-demografik, örgütsel-görevsel, durumsal faktörlerdir. Mowday ve arkadalarına göre (1982); çalıma deneyimleri, kiisel, i ve yapısal özelliklerdir. Mathieu ve Zajac a göre (1990) örgütsel balılıı etkileyen faktörler; medeni durum, ücret, yetenek çeitlilii ve faaliyet alanı, görev balılıı, lider iletiimi, katılımcı liderliktir (nce ve Gül, 2005). Örgütsel balılıı etkileyen faktörler hakkında birçok farklı sınıflama olmakla beraber bu çalıma kapsamına balı olarak çalımada örgütsel balılıı etkileyen kiisel-demografik, örgütsel-görevsel ve durumsal faktörler üzerinde durulacaktır Kiisel-Demografik Faktörler Bu çalımada cinsiyet, kıdem, eitim durumu, medeni durum, çalıılan kurum incelenmitir. Cinsiyet: Cinsiyet ve balılık ilikisi üzerinde çok sayıda aratırma yapılmı, hangi cinsiyette balılıın yüksek olduuna dair farklı görüler ileri sürülmütür. Kadın çalıanların yüksek balılık gösterdiini savunanlar nedenleri öyle ifade etmitir: 1) Kadın çalıanlar daha istikrarlı çalıırlar. Angle ve Perry (1981; Akt: nce ve Gül, 2005) kadınların ilerini ve çalıtıkları örgütü sık sık deitirmekten holanmadıklarını ileri sürmülerdir. 2) Kadın çalıanlar erkeklere göre daha çok engelle karılamı, daha çok çaba sarf etmi ve zaman harcamıtır bu durum güdülenmeyi ve balılıı arttırmıtır. Mathieu ve Zajac (1990; Akt: Özcan, 2008: 17), kadınların erkeklere kıyasla örgüte daha balı olduklarını bulmulardır. Aksini savunanlara göre ise: 22

39 1) Kadınların aile yaantısına ayırdıı zaman erkeklerden fazla olduundan kariyer isteklerine yeterince zaman ayırmamaları düük balılıa neden olmaktadır (Gökmen, 1996). 2) Kadınların igücüne katılmalarının önündeki engeller: Kadınlara yönelik olumsuz tutumlar, i-aile stresi,rol çatıması,hukuksal normlar,ahlaki,dinsel ve kültürel yapılar kadınların igücüne katılmalarındaki engeller olarak görülmektedir (Karagöz, 2007). Erkek öretmenlerin duygusal balılık, normatif balılık ve balılık toplam puanı ortalamaları bayan öretmenlerden önemli ölçüde yüksek bulunmutur ( Zeyrek, 2008: 104). Ayrıca Çakır (2007: 72), Özcan (2008: 56), Tülek (2008: 98), Eren (2005) örgütsel balılıın cinsiyet deikenine göre deimedii sonucuna ulamıtır (Özcan, 2008: 17). Ya: Örgütsel balılıı etkileyen kiisel faktörlerden yaın önemli bir özellii vardır. Yapılan aratırmalarda genelde kıdem ve hizmet süresi ile beraber deerlendirilir. Ya arttıkça balılıın arttıı görüü aır gelmektedir. Angle ve Perry (1981), çalıanların yaı arttıkça, alternatif ya da farklı bir eitim alma imkânlarının azaldıını, dolayısıyla çalıanların, üyesi oldukları örgütlere balılıklarının arttıını belirtmektedirler. Ya ilerledikçe kiilerin örgüte yatırımı da artmaktadır. Genç çalıanların örgütte fazla yatırımları olmaması sebebiyle, yalı çalıanlara göre daha az balılık gösterdikleri ortaya konulmutur. Genç çalıanların, ii bırakma eilimlerinin daha yüksek düzeyde olduu ileri sürülmektedir (nce ve Gül,2005). Morris ve Sherman (1981) de, daha ileri yata, daha az eitim almı ve daha yüksek düzeyde yeterlik duygusu içinde olan igörenlerin daha üst düzeyde örgütsel balılık gösterdiklerini saptamılardır (Balay, 2000). Medeni Durum: Örgütsel balılık ile medeni durum arasında yapılan kimi aratırmalarda anlamlı bir iliki tespit edilmi ve evli igörenlerin ekonomik sorumluluklarından dolayı ie devam etme konusunda daha hassas oldukları belirtilmitir (Abdullah ve Shaw, 1999: 90; Allen, 1987: 60; Akt: Özkaya, Deveci Kocakoç ve Kara, 2006: 80-88). Bazı aratırma sonuçlarına 23

40 göre evlilik, erkein yaamına disiplin getirdii için evli erkeklerin örgüte balılıkları daha güçlüdür, buna karın evli kadınların evdeki rolleri ve i yükleri daha youn olduundan daha düük düzeyde balılık gösterdikleri görülmütür (Mathieu ve Zajac, 1990: ; Marsden v.d. 1993: ; Akt: Cengiz, 2001: 53). Buna karın örgütsel balılık ile medeni durum arasında bir iliki olmadıını gösteren aratırmalar da vardır (Güçlü, 2006: 111). Eitim Durumu: Örgüt üyelerinin eitim düzeyi ile örgütsel balılıı arasındaki iliki incelendiinde, aratırmalar ikisi arasında ters bir ilikinin bulunduu, igörenin eitim düzeyi yükseldikçe örgütsel balılıının azaldıı göstermitir. Bunun nedeni olarak ise çalıanın eitim düzeyi arttıkça, örgütün karılayabileceinden daha fazla beklentileri ortaya çıkmaktadır. Alternatif i imkânları da çoalmaktadır. Bu gibi faktörlerde çalıanın eitim düzeyi arttıkça örgütsel balılıının azaldıını ortaya koymaktadır (nce ve Gül, 2005). Mesleki Kıdem: Örgüt içinde herhangi bir unvan ya da pozisyonda çalıılan süre örgütsel balılıı etkilemektedir. Örgütsel balılık ile kıdem arasında dorusal bir iliki mevcuttur. Örgütte çalıılan süre arttıkça, örgütsel balılık da artmaktadır. Ya ve kıdem arttıkça bireylerin baka örgütlerde alternatif i bulma imkânları azalmakta mevcut iin cazibesi artmakta dolayısı ile balılık da artmaktadır (Özden, 1997) Örgütsel-Görevsel Faktörler Örgütsel süreçler; liderlik, iletiim, karar verme, ie alma yöntemleri ve ücreti içermektedir. Bu süreçlerin ileme ekli ile örgütsel balılık arasında iliki bulunmaktadır. Okul örgütünde öretmenler arası etkileimin yanı sıra, yönetici-öretmen-örenci iletiiminin yapısı da, öretmenin örgütsel balılıını önemli düzeyde etkileyebilmektedir (Celep, 2000: 38). Görevsel faktörlerden, rol belirsizlii ve rol çatıması da balılıı etkileyen önemli unsurlardır. Bursalıolu nun (1979) yaptıı bir aratırmada, M.E.B merkez örgütünde aynı görevi yapan birden fazla birimin olduu gibi, bazı görevlerin hangi birimin yetki alanına girdiinin net olarak belli olmadıı saptanmıtır. Okul düzeyinde 24

41 rol çatıması, öretmenlik mesleine ilikin roller ile okuldaki görevlere ilikin roller arasında görülebilmektedir (Celep, 2000: 37). Rol çatıması igörenlerde içsel çatımayı ve i ortamı gerilimini artırıp, igörenlerin i tatminini ve örgüte olan güvenlerini azaltarak, igörenlerde örgütsel balılıın olumasını engelleyen bir unsur olarak belirtilmektedir (Güçlü, 2006: 54). Bununla beraber igörenin iin kapsamıyla ilgili bilgilendirilmemesini ve görevsel beklentilerin anlaılmamasını ifade eden rol belirsizlii de, bireyin örgüt dıı seçenekleri düünmesine dolayısıyla örgütsel balılık düzeyinin dümesine sebep olmaktadır. Örgüte balılıı etkileyen en belirgin unsur olarak ücret düzeyi yanı sıra, ücret daılımındaki adalet, ücret daılımındaki adaleti algılama biçimleri örgütsel balılıı etkileyen dier önemli unsurlar arasında sayılmaktadır (nce ve Gül, 2005). Örgütsel- görevsel faktörler balamında özellikle ie sarılma, örgütsel balılıı güçlü ekilde etkilemektedir. Bu konudaki bulgular ie sarılmanın, örgütsel balılıı olumlu yönde ve güçlü bir ekilde belirlediini ortaya koyarken, örgütün balanılabilir görülme derecesi, yapı kurucu liderlik, örgütsel anlayı ve cezalandırma davranıı, örgütsel balılıın önemli belirleyicileri olarak bulunmutur (Glisson ve Durick, 1988:67: Akt: Kul, 2010). arkadalarına balılık da örgütsel balılıı dorudan etkileyen faktör arasındadır. Celep e göre (2000), igörenin kendisine referans grubu olarak seçtii çalıma grubu, igörenin rehberlik ve güvence gereksinimini doyurmakta ve örgütteki igören tutumları üzerinde etkisini sürdürmektedir. Bu açıdan öretmenin birlikte çalıtıı dier öretmenlerle birlikte olmaktan holanması, en yakın dostlarının okuldaki bu öretmenler olması, öretmenin çalıma grubuna balanmasını artırmaktadır. Gerek kiisel gerek örgütsel faktörler örgütsel balılıı direk veya dolaylı olarak etkilemekte ve bazı sonuçlara yol açmaktadır. DeCotiis ve Summers (1987: ; Akt: Balay, 2000: 71) örgütsel balılık faktörleri ve sonuçlarını aaıdaki gibi modellemektedir. 25

42 ekil 1.3. Örgütsel Balılık Faktörleri ve Sonuçları Modeli ekilde de görüldüü gibi kiisel ve örgütsel faktörler örgütsel balılıın yanı sıra i doyumu, moral, örgütsel etkililik gibi önemli süreçleri ve güdülenme, sakınma, i performansı gibi örgütsel davranıları da etkilemektedir. Bir örgütün bu faktörler ve olası sonuçları analiz etmesi geleceini tasarlamasında oldukça önemli görülmektedir Durumsal Faktörler ve Dier Faktörler Balay ın (2000) Yönetici ve öretmenlerdeki örgütsel balılık adlı çalımasında bireyin örgütsel balılık düzeylerindeki deiim ile ilgili Brockner vd den (1992; ) yaptıı aktarımda, örgütsel balılık düzeyi durumsal olarak deiim gösterebileceinden bireylerin durumsal tepkilerini önceden tahmin etmeyi öneren üç yaklaımı aaıdaki ekillerde ifade etmitir. 1. Araçsal Kestirim: Bu yaklaıma göre insanlar, örgütle ilk tanımalarında ve karılamalarındaa istendik sonuçları (ödeme, terfi, adaletli yönetim, insancıl davranı gibi) almayla ilgilenirler. Burada bireysel balılıktaki deiim, ön karılamanın dorudan ve açık olmasıyla yakından ilgilidir. 2. Benzeyi Kestirimi: Burada bireylerin önceki tutumları, onları, önceki tutumlarına tepki verecek ekilde yönlendirmektedir. Örnein önceden de az balılık duyan birey yeni bir örgütle karılatıında da az balılık gösterebilir. nsanlar yeni bir örgütle karılatıklarında bu tanıma algılarını, önceki bakı 26

43 açılarına uydurmaya çalıırlarsa, önceki balılık düzeyleri ile karılamaya verdikleri tepkilerin uygunluu arasında olumlu bir iliki olmalıdır. 3. Adaletin Grup-Deer Kestirimi: Bu yaklaıma göre ön balılıı yüksek kiiler kendine gösterilen davranıları adaletsiz olarak algılarsa buna tepki gösterirler. Karı tarafın kendilerine saygın davrandıını hisseden kiiler kendilerini deerli örgüt içi kimliklerini güçlü olarak deerlendirir. Bunların yanı sıra durum ve zamana göre bireyin deien i beklentisi algıları da örgütsel balılıı deiik boyut ve düzeyde etkilemektedir Örgütsel Balılık Sonuçları Aratırmacıların çounluu örgütsel balılıı baımlı bir deiken olarak deerlendirirken, çalımaların az bir kısmı ise, baımlı bir deiken olarak ele almıtır. Çounlukla bu çalımalar gönüllü i devri, i performansı ve motivasyona tek tek aracılık eden sonuçlar üzerine balılıın etkilerini deerlendirmeyi tasarlamaktadır (DeCotiis ve Summers, 1987: ). Randall (1987), örgütsel balılık düzeyleri ile bu düzeylerin bireye ve örgüte yönelik olumlu ve olumsuz sonuçlarını irdelemitir. Bu balamda balılık düzeyleri düük, ılımlı, yüksek örgütsel balılık düzeyi ve bunların olumluolumsuz sonuçlarından söz edilebilir (Balay, 2000: 85). Düük balılık düzeyi ya da devamlılık balılıı, bireyin örgütü ile olan psikolojik aidiyet duygusunun zayıflıını ifade etmektedir. Bu nedenle düük balılık düzeyine sahip igörenler örgütler için arzu edilmeyen igörenler olarak nitelendirilebilir. Çünkü bu tür igörenler ilk fırsatta bulundukları örgütten baka bir örgüte geçebilmeyi arzulamaktadırlar (Koç, 2009: 206). Ilımlı balılık düzeyinde olan igören örgütün kendisine ekil vermesine fırsat vermek istememektedir. gören, örgüt içersinde bireysel kimliini koruma yönünde gayret göstermektedir. Bu balılık düzeyindeki igören, örgütün bütün deerlerini benimsemek yerine, örgütün bazı deerlerini kabul etmektedir (Bayram, 2005: 136). Son olarak yüksek düzeyde balılıkta ise örgüte yüksek derecede balanma, örgüt amaçlarının gerçekletirilmesini etkili 27

44 bir biçimde arttıracaı gibi, bazı koullarda amaçlardan sapmaya da neden olabilmektedir (Celep, 2000, 27). görenlerin balılık düzeyleri deitikçe bunların olası sonuçlarının da deimesi kaçınılmazdır. Düzeyler deitikçe gerek birey gerekse örgüt açısından olumlu ve olumsuz sonuçlar douracaı düünülebilir. Randall (1987; Akt: Balay, 2000), örgütsel balılık düzeylerinin olumlu ve olumsuz sonuçlarını bireysel ve örgütsel açıdan sınıflamıtır. Tablo1.2 de bu sınıflamaya deinilmitir. Tablo1.2. Balılık Düzeyinin Olası Sonuçları Adanmılık Düzeyi Adanmılık Düzeyi Düük Orta Bireysel Örgütsel Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz Bireysel Yava mesleki yaratıcılık, gelime ve ilerleme yenilikçilik ve Dedikodu sonuçlu özgünlük, bireysel maliyetler, nsan Olası ihraç, ayrılma kaynaklarının daha veya örgütsel verimli kullanımı amaçları bozma leri düzeyde Sınırlı mesleki sahiplenme gelime ve ilerleme duygusu, güvenlik, fırsatları, yeterlilik, sadakat Adanma düzeyinin ve görev düük, ılımlı veya Y aratıcı yüksek olup igörenler, olmadıının Bireysel kimliin kolaylıkla örgütten ayrı anlaılamaması tutulması Düük performanslı igörenlerin örgütten ayrılması ile örgüte yeni igörenler alma ve örgütsel morali yükselterek igücü devir hızını azaltma, Örgüt içi dedikoduların örgüt için yararlı olabilecek sonuçları Artan igören kıdemi, Sınırlı ayrılma istei, Sınırlı i devri, Yüksek i tatmini Yüksek i devri, gecikme, devamsızlık, örgütte kalmaya isteksizlik, düük i kalitesi, örgüte sadakatsizlik, örgüte karı yasa dıı faaliyetler, Sınırlı rol üstü davranı, rol modeline zarar verme, zarara yol açıcı dedikodu, igören üzerinde s ınırlı örgütsel kontrol görenlerin daha fazla görev alma ve örgütsel vatandalık davranılarının sınırlanması, görenlerin görevleri dıındaki bireysel beklentileri ile örgütsel beklentileri dengelemesi, Örgütsel etkinliin azalması 28

45 Adanmılık Düzeyi Yüksek görenlerin mesleki geliim ve yeterliliklerinin artması, Olumlu davranıların ödüllendirilmesi, görenlerin ilerini tutkuyla yapmalarının salanması Bireysel gelime, yaratıcılık, yenilikçilik ve hareket olanaklarının bastırılması, Deiime karı bürokratik direnç, Sosyal ve ailevi ilikilerde gerilim, görenler arasındaki dayanımanın yetersizlii, Görev dıında da örgütün bir araya gelmesi için sınırlı zaman ve enerji Güvenli ve istikrarlı igücü, Daha yüksek üretim için igörenlerin örgütsel beklentileri kabul etmesi, Görev ve performans açısından igörenler arasında yüksek rekabet, Örgütsel amaçların karılanabilmesi nsan kaynaklarının verimsiz kullanımı, Örgütsel esneklik, yenilikçilik ve uyum yoksunluu, Geçmiteki politika ve süreçlere aırı güven duyma, Aırı çaba gösteren igörenlere öfke ve dümanlık besleme, Örgüt yararına yasadıı ve etik olmayan eylemlere girime 2.5. Öretmenlerin Örgütsel Balılıı Örgütsel balılık kavramı öretmenlerin örgütü bir bütün olarak ele alıp genel olarak deerlendirdii duygusal tepkidir. Bu tutumunun öretmenlerin kendisi ve örgütü arasındaki ilikiler düünülerek örgütte zaman içinde yava yava tutarlı bir ekilde gelitirdii kabul edilmektedir (Buchanan, 1974). Yapılan aratırmalar, öretmenlerin okula ilikin üç balılıı üzerinde younlamıtır. Bunlar; Okul için çaba gösterme istei, Okulda çalımaya devam etme istei ve Okulun eitimsel amaç ve deerlerini kabuldür (Karagöz, 2008). Yukarıdaki balılıklar örgüte balılıı ifade ederken buna ek olarak bir dier balanma olarak öretime balılıktan söz edilebilir. Öretime balılık ise üç koulu gerektirir: Öretmenin öretimde farklılık yaratma konusunda inançlı olması, Örencilerin örenecei konusundaki beklentisi, Öretimin gerçeklemesinde gerekli çabayı ortaya koymadaki istekliliidir (Karagöz, 2008). Türkiye de öretmenlerin meslek hayatlarını, ilerinden elde ettikleri doyumu, öretmenlik mesleine ilikin sahip oldukları algıları, çalıtıkları okul 29

46 ile ne kadar bütünletiklerinin en güçlü iaretlerinden biri örgütsel balılıktır (Özden, 1997: 35). Örgütsel balılık düzeyi, eitim örgütlerinde daha da önem kazanmaktadır. Eitim kurumlarının amaçları dorultusunda, toplumsal beklentileri karılayan, sürekli örenen, aktif insan gücü yetitiren ve kaliteli eitim veren; ilerini etkili olarak yapabilen, örgütün kendilerinden bekledii formal ve normatif beklentilerinin de ötesinde çaba gösteren öretmenlerin varlıı ile mümkün olacaktır (Celep, 2000: 15). üphesiz öretmenlik üstün fedakârlık isteyen mesleklerin baında gelmektedir fakat her bireyin kiisel özellikleri örgütsel ve bireysel beklentileri farklılık göstereceinden öretmenin fedakârlık gösterme insiyatifi bunun öretmenin mesleki, öretimsel ve okul balılıına yansıma derecesi de deiecektir. Bir öretmen için özveride bulunmak onu örencisine, mesleine, okuluna daha çok balarken bir dier öretmen için gereksiz bir i yükü olarak algılanabilir buna balı olarak kısa vadede örenciden okuldan soumaya meslee balılıkta azalmaya uzun vadede ise mesleki tükenmeye neden olabilir. Eitim gibi tüm topluma ve bireylere yön veren bir faaliyet rastlantılara bırakılmamalıdır. Bunun için öncelikle dısal ödüller ve motivasyon kaynaklarından çok, içsel ödüllendirmenin ve manevi tatmin duygusunun söz konusu olduu öretmenlik mesleinde, düük balılık gösteren öretmenler çalıma ortamında engelleyici davranılar gösterebilir, hatta bu olumsuz durum okulun eitim-öretim amacından sapmasına dahi neden olabilir (Celep, 2000:145) Tükenmilik Kavramı Tükenmilik kavramı (burnout), ilk olarak 1970 lerde A.B.D de, müteri hizmetlerinde çalıan insanların yaadıı mesleki bunalımı ifade etmek amacıyla kullanılmıtır. Tükenmilik ile ilgili yazılan ilk makaleler, klinik psikolog Freudenberger ( ) ve sosyal psikolog Maslach (1976) tarafından yazılmıtır (Sürgevil, 2006:14). Tükenmilik kavramı 1974 yılında Freudenberger in Journal of Social Issues dergisinde yayınlanan makalesi ile ilk kez literatüre girmi (Semenli 2001: 1) ve son 20 yıldır i alanları ile ilgili olarak tükenmilik konusuna ilikin bir çok aratırma yapılmıtır. Yurtdıındaki 30

47 aratırmalarda youn bir ekilde ele alınan öretmen tükenmilii, özellikle 90 lı yılların ortalarından itibaren Türkiye deki çalımalarda da incelenmeye balanmıtır. Cherniss (1980; Akt: Izgar, 2001) tükenmilii, nsanın aırı stres ya da doyumsuzlua yaptıı iten souma biçiminde gösterdii bir tepki diye açıklar ve aırı balılıın sonucu olarak ortaya çıkan bir rahatsızlık olarak görür. Freudenberger (1974: 159) tükenmilii baarısızlık, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya insanın karılanamayan beklentileri sonucunda, ortaya çıkan bir tükenme durumu olarak tanımlar. Tükenmilik kelimesinin karılıı gücünü yitirmi olma, çaba gösterememe durumu olarak karımıza çıkmaktadır (Türk Dil Kurumu Sözlüü [TDK], 1992). Storlie ye göre (1979; Akt: Tümkaya, 1996) tükenmilik deiimi imkânsız görünenlerin insan ruhuna çizdiklerinin birikimi ile oluan bir durumdur. Bu bir Mesleksel Otizm dir. Duruma engel olma çabası görülmez, hatta bazen uyum gibi görülebilir. Yaratıcılık yok olur daha iyisi için ura verilmez. ncelemeler tükenmiliin bireysel düzeyde yaanan bir olgu olduunu olumsuz bir duygusal yaantıyı içerdiini ve kronik, kesintisiz süren bir duyguya dayandıını göstermektedir. Tükenmilik, belirli bir dinlenme sürecinden sonra kalkan geçici bir yorgunluk durumundan farklıdır. Çalıma yaamının deiik evrelerinde ortaya çıkabilen tükenmilik olgusu, süreklilik taıyan bir olumsuz duygusal tepki özellii gösterir (Dursun, 2000). Tükenmilii yaayan kii, genelde kiisel, mesleki doyumsuzluk ve yorgunluun karmaık bir duygulanım yaadıının farkına varır. Fakat farklı farklı duyguların iç içe geçmilii bireyin hislerini dile getirilmesini zorlatırır ve belirgin belirtilerin olmayıı da bu durumun genellikle göz ardı edilmesine neden olur. Bunun bedeli ise, gittikçe artan bir ekilde iten soumadır, ie gitmeyi istememe, yüklenmilik, tahammülsüzlük, kendinden üphelenme ve kendilik imajında uygun olmayan ekilde davranma görülür (Dursun, 2000). Tükenmilik kavramının, alanyazında çok farklı tanımları bulunmaktadır. Bu tanımlarda u ortak noktaya rastalanmaktadır: nsanlara yardım hizmeti sunulan ortamlarda, duygusal taleplerin ön planda olduu mesleklerde uzun 31

48 süre çalıanlarda, idealist meslek elemanlarında. Cardinell (1981), tükenmilii daha geni bir anlamda ifade ederek insanın hayatında ortaya çıkan ciddi bir rahatsızlık belirtisi; orta ya krizi olarak tanımlamıtır. Bu balamda yapılan birçok aratırmada ya faktörü de incelenmi, ya ilerledikçe istenilen statüye ulaamamanın bunalımlara bile sebep olduu ifade edilmitir. Tükenmilikle ilgili günümüzde en yaygın kabul gören tanım, konuyla ilgili çalıan aratırmacılar arasında en önemli isim olarak anılan ve Maslach Tükenmilik Envanterini gelitiren Christina Maslach a aittir (Budak ve Sürgevil, 2005). Maslach (1976; Akt: Kaçmaz, 2005) tükenmilii "profesyonel bir kiinin mesleinin özgün anlamı ve amacından kopması, hizmet verdii insanlar ile artık gerçekten ilgilenemiyor olması biçiminde tanımlamıtır. Maslach (2003; Akt: Öztürk, Koçyiit ve Bal, 2011) ise, çalıma yerindeki strese neden olan durumlara karı ortaya çıkan uzun süreli psikolojik bir sendrom ve özellikle i ve çalıan arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan kronik bir gerginlik olarak ifade etmitir tükenmilii Tükenmiliin Boyutları Maslach ve Jackson (1981) ve Maslach, Schaufeli ve Leiter (2001) tükenmilii boyutlarını; duygusal tükenme, duyarsızlama ve kiisel baarının azalması olarak ifade etmilerdir (Akt: Deliorman, Boz, Yiit ve Yıldız, 2009). Aratırma kapsamında da kullanılan bu boyutlar u ekilde açıklanabilir Duygusal Tükenme Duygusal tükenme, tükenmilik sendromunun balangıcı ve merkezidir. Duygusal yönden youn bir çalıma temposu içerisinde bulunan kii kendini zorlar ve dier insanların talepleri altında ezilir. Duygusal tükenme bu duruma bir tepkidir. Bu duruma yakalananlar kendilerini, yeni bir güne balayacak enerjiden yoksun hissederler. Duygusal kaynakları tamamen tükenmitir, tekrar doldurmak için kaynak bulamazlar (Dursun, 2000). Örgütsel ve yönetsel nedenlere balı olarak ortaya çıkan duygusal tükenmilie karı çalıanlar çeitli tepkiler gelitirmektedirler. ten erken ayrılma, ie geç gelme, sık sık rapor ve izin alma, mümkün olduu kadar iyerinden uzak olmaya çalıma gibi 32

49 davranılar bu tepkilere örnek olarak sıralanabilir (Yeniçeri ve Seçkin, 2009: 88). Bir öretmen için duygusal tükenmilik hali öretmenin okula gelmekte isteksizlik hisseder, belli bir rahatsızlıı olmasa dahi kendinde okula gidecek heves ve enerjiyi bulmadıından izin ve rapor almakta sakınca görmez, ders zili çalar çalmaz okuldan ayrılmak ister, dıarıdan gelen her talebi baarılması zor olarak algılar, zorluk derecesi ne olursa olsun yapması gereken ilerin altında kendini ezilmi hisseder Duyarsızlama Kiilerin kendinden ve iinden uzaklamaları nedeniyle ie yönelik idealizmlerini ve cokularını kaybetmeleri, hizmet verilen kiilere aldırı etmemeleri, dümanlık içeren olumsuz tepkilerde bulunmaları gibi davranı biçimlerini göstermeleri ile ilikilendirilmektedir. Duyarsızlama kiinin dier insanlara kirli gözlükler arkasından bakmasına da benzetilebilir. Kii insanlar hakkında yanlı düünceler gelitirir. Onlardan nefret eder böylece ii gerei karılatıı insanlara karı duyarsızlaır, onlara insan yerine sanki birer nesneymi gibi davranır (Dursun, 2000). Duygusal tükenmede içsel bir tükenmilik söz konusu iken duyarsızlama boyutunda artık insan ilikilerini etkileyen bir süreç balamaktadır. Duyarsızlama yaayan bir öretmen artık sadece kendi duygu dünyası deil, meslekta, yönetici, örenci, veli v.b gibi okul ortamında iletiimde olduu herkesin duygu dünyası ikincil durumdadır, karısındaki bireyleri adeta birer robot gibi algılar, özellikle örencileri bilisel duyusal farklılıkları olan bireyler deil sınıf ortamını oluturan birer nesne gibi görmektedir. Tükenmilii duyarsızlama boyutunda olan öretmen örencileri hakkında kötümser düünür, gerçekçi olmayan bir bakı açısıyla okuldaki dier bireyleri deerlendirir ve duygusal tükenme boyutundaki gibi iç dünyasında yaamakla kalmaz düüncelerini dıarıya da yansıtır Kiisel Baarı Duygusal ve fiziksel olarak tükenen, hizmet verdii insanlara ve kendine yönelik olumsuz bir tutum içerisine giren kiiler, yaptıkları ilerin gerektirdii talepleri yerine getirmekte zorlandıklarından yeterlik duyguları azalmaktadır 33

50 (Alkan, 2011). Suçluluk, sevilmeme hissi ve baarısızlık duyguları, kendine saygıyı azaltarak kiiyi depresyona sokabilmektedir (Maslach ve Susan, 1981). Kii hiçbir eyi kendi kendine baaramayacaı hissine kapılır, baardıı iler ise küçük ve önemsiz gelmeye balar tükenmiliin öz deerlendirme boyutudur. Kiisel baarı boyutunda aslında kastedilen baarısızlık hissidir. Eitim açısından düünüldüünde öretmen bireysel gayretlerinin yetersiz olduunu Tükenmilik kavramına farklı bir dier yaklaımı Oldenberg Tükenmilik Envanterini Gelitiren Demerouti, Bakker, Nachreiner ve Schaufeli (2001) tükenmilii; bitkinlik ve ie duyarsızlama olarak ifade edilen iki boyuta indirgeyerek ile ilgili negatif deneyimlerin sonucu oluan bir sendrom olarak tanımlanmaktadır. Bu boyutlar u ekilde açıklanabilir (Akt: Deliorman vd., 2009); bitkinlik boyutu, fiziksel bitkinlik durumu, duyarsızlama boyutu, iine karı olumsuz tavır gösterme halidir Tükenmiliin Belirtileri Genel olarak aratırmalar tükenmiliin belirtilerini fiziksel, psikolojik ve duygusal son olarak ta davranısal olarak üç alt balık altında incelemektedir (Batla, 1993). Beemsterboer ve Baum a göre (1984; Akt: Ok, 2002: 21 ) özellikle stresli ortamlarda çalıan ve tükenmilik yaayan bireylerde aaıda belirtilen semptomlar görülmektedir. Bunlar: Yabancılama, ayrılma ve geri çekilme, Öfke, istifa etme ve kızgınlık, Suçluluk ve direnç, Hayal kırıklıı ve küskünlük Olumsuzluk, Unutkanlık, Rol çatıması, Yansıtma, Hareketsizlik duygusu, Kronik yorgunluk-bitkinlik, Kendi kendine zihinsel ura içinde olma, 34

51 Örgütlemede yetersizlik, Rol (görev) ve sorumluluklara yönelik karııklık, Can sıkıntısı, Konsantrasyon güçlüü, Personele aırı güvenme veya onlardan kaçınma, Kuruma yönelik ilgi kaybı, leri sürüncemede bırakma-erteleme, Baarısızlık duygusu, e gelmeye direnç gösterme, Hizmet verdii kiilere tek tip davranma, küçümseme, alay etme, Katı düünme ve deiime direnç gösterme, Kuku ve paranoya, Evlilik, sosyal ve aile çatımaları, e gelmeme, Koroner kalp rahatsızlıklarının artması nedeniyle hızlı kalp atıları, Sık sık souk algınlıı ve grip, Sık sık ba arıları ve mide-baırsak bozuklukları, Aırı ilaç ve alkol kullanımı, Hızlı hızlı soluk alıp verme, Galvanik deri reaksiyonları, Yüksek kolesterol, Uyku bozuklukları, Verimliliin azalması Tükenmilie Etki Eden Faktörler Tükenmilie etki eden faktörler incelendiinde birçok sebepten söz edildii görülmütür. Ülkemizde ve dünyada bu konuda yapılan aratırmalara bakıldıında, ilk deneysel çalımalar tükenmiliin yalnız dorudan kiilikle ilgili olduu yönündeyken, son yıllarda yapılan çalımalar genelde örgütsel faktörlerin neden olduu tükenmilik üzerine odaklanmaktadır. Bu konuda dier bir görü de, hem örgütsel hem de kiisel problemlerin tükenmilie neden olduu ve 35

52 tükenmiliin çok boyutlu karmaık bir fenomen olduu yönündedir (Kaçmaz, 2005: 30). Tükenmilie etki eden faktörler bireysel ve örgütsel (çevresel) faktörler olarak incelenmektedir (Sürgevil, 2006: 50) Bireysel Faktörler Çam ve Kırlangıç (1995), tükenmiliin bireysel faktörlerini: ya, evlilik, aile statüsü, çocuk sayısı, eitim, ikolik olma, kiisel beklentiler, motivasyonlar, yaam olayları, A tipi kiilik (hırs, rekabet vs. özelliklerle) özelliklerinin bulunması, engellenme eiinin düzeyi, deneyim, informal destek, kendindeki deiimi fark edemeyi, kiinin kendi kendisi için koyduu sınırlamalar, kiisel yaamdaki stresler olarak sınıflamılardır. Sürgevil (2006), A tipi kiilik yapısında olma, dı kontrol odaklı olma, kendine yeterlikten, empati yeteneinden ve duygusal kontrolden yoksun olma, gerçekçi olmayan beklenti düzeyine sahip olma gibi özellikleri bireysel faktörler olarak belirtmitir Örgütsel (Çevresel) Faktörler Tükenmilik üzerinde etkili olduu düünülen örgütsel (çevresel) faktörler; i yükü, kontrol, ödüller, aidiyet, adalet ve deerler balıkları altında incelenmitir (Sürgevil, 2006: 58). Izgar (2001) ise iin nitelii, çalıılan örgüt tipi, hafta lık çalıma süresi, örgütün özellikleri, i yükü, i gerilimi, rol belirsizlii, eitim du rumu, karara katılamama, örgüt içi ilikiler, örgüt iklimi, ekonomik ve toplumsal nedenleri tükenmiliin örgütsel nedenleri olarak belirtmitir. Tümkaya nın (1996) farklı kaynaklardan yaptıı açıklamaya göre aratırmacılar tükenmiliin nedenlerini i atmosferi, ya, eitim, çalıma yılı, i doyumsuzluu, iten souma (Gold, 1985); zorlayıcı, yıkıcı ve bozucu örenciler, yetersiz ücret (Mc Guire, 1979); öretmenlerin sınıf içinde kontrollerini kaybettii inancı (Bardo, 1979); örencinin olumsuz yönde deimesi ve toplumun eitime yönelik tutumu, birlikte karar alma eksiklii, i deitirme ihtiyacı (Sparks, 1979) ile geni problem yükü (Maslach, 1976) olarak bildirmektedirler. 36

53 2.10. Tükenmiliin Sonuçları Tükenmilik sonucu ortaya çıkan sorunlar; ii savsaklama, ii bırakma eilimi ve niyetinde artı, hizmetin niteliinde bozulma, ie izinsiz gelmeme, izin sonunda rapor vb. yollarla izni uzatma eilimi, ite ve i dıında insan ilikilerinde bozulma ve uyumsuzluk eilimi, e ve aile bireylerinde uzaklama eilimi, düük i performansı, i doyumsuzluu, sebepsiz hastalanma eilimleri, iteki yaralanma ve i kazalarında artma eklinde görülmektedir (Izgar, 2000: 21). Tükenmilik sonuçları örgütsel ve kiisel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır: Tükenmiliin Örgütsel Sonuçları Çalıan bireylerin stres yaamaları kaçınılmazdır. Özellikle toplumsal rollerin farklılaması, kiiler arasındaki ilikilerde anlamazlıklar yaanması, çalıma ortamlarında rekabetin ön plânda olması, bireylerin kendini kanıtlama savaı, beklentilerin üst seviyelerde oluu gibi koullar da çalıanların ruh salıının olumsuz olarak etkilenmesine ve stres yaamalarına neden olmaktadır (Cemalolu ve ahin, 2007: 466). Maslach ve Leiter (1997) bu sonuçları; i yükü, kontrol, ödüller, aidiyet, adalet ve deerler balıkları eklinde ifade ederken, Eren (1993:153), örgüt içersinde ulaılmak istenen amaçlara engel ve müdahalelerin psikolojik tatminsizliin ve anormal davranıların kaynaı olabileceini belirtmitir. Örgüt içerisinde psikolojik tatminsizliin ortaya çıkardıı belli balı davranıları ise u ekilde ifade etmitir: 1) Saldırgan davranılar, 2) Geriye yöneli veya dönü davranıları, 3) Tekrar denenmek istenen sabit davranılar, 4) Tevekkül olma. Tüm bu durumların eitim kurumları için de geçerli olduu yadsınamaz. Dier mesleklerde olduu gibi eitim kurumlarında çalıan eitimcilerde tükenmiliin olumsuz sonuçları u ekilde gözlenmektedir: örencilere daha az sempatik davranma, az tolerans, derse hazırlanmama, kendilerini fiziksel ve 37

54 duygusal olarak yorgun hissetme, ie devamsızlık ve ii bırakma gibi (Çokluk, 2000: 211) Tükenmiliin Kiisel Sonuçları Tükenmiliin kiisel sonuçlarından en önemlileri yorgunluk ve bıkkınlık belirtileridir. Yorgunluk soyut bir kavramdır. Fizyolojik olarak bir kimsenin enerjisini harcaması onun fizyolojik olarak tekrar kendisine gelme hızından daha çabuk olduu söylenebilir. Eer bu fizyolojik durum sürekli bu ekilde olduunda yorgunluk oldukça açık bir kavram olarak ortaya çıkacaktır. Halbuki durumun bu ekilde olmadıı ve bir kimsenin yorgunluk duygusunun ie ilgi derecesini, endie ve gerginlik gibi fiziki olmayan faktörleri yansıttıı söylenebilir (Izgar, 2000:36). Sürvegil (2006), tüm bu sonuçların yanı sıra azalmı verim ve düük performans, örgütsel balılıkta azalma, hizmet verilen kiilere hatalı müdahaleler ve hizmet verilenlerin ikâyet sayılarındaki artıa vurgu yapmıtır. Yapılan aratırma gerei balılık vurgusu önemli bulunmaktadır Öretmenlik Meslei ve Tükenmilik Tükenmilik kavramı, balangıçta insanlarla yüz yüze ve youn etkileim içinde bulunan salık çalıanlarında incelenmeye balanmı ve daha sonra polislik, öretmenlik gibi benzer etkileimlerin bulunduu meslek dallarında da aratırma konusu olmutur (Gündüz, 2004). Amerikan Stres Enstitüsü tarafından yapılan aratırmaya göre öretmenlik yüksek stres düzeyi olan gruplardan biri olarak belirlenmitir (Balta, 1993). Tükenmilik stresle yakın ilikili bir kavramdır. Cücelolu na göre, stres, bireyin fizik ve sosyal çevredeki uyumsuz koullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadıı gayrettir (Cücelolu, 1994: 321). Öretmenliin stres youn bir meslek olduu daha önce birçok çalımada ele alınmıtır (Perason ve Moomaw, 2005; Davis ve Wilson, 2000; Pearson ve Hall, 1993). Buradan hareketle, öretmenlerle ilgili stres ve tükenmilik çalımalarında özellikle yetmili yıllar ve sonrasında önemli artılar olmutur (Gündüz, 2005). 38

55 Öretmenin fiziksel, akademik ve sosyal performansını dorudan etkileyen bir sendrom olarak görülen tükenmilik, için getirdii stresli durumlara uygun olan ya da uygun olmayan tepkilerin verilmesi sonucunda oluan bir süreçtir (Sears, Urizar ve Evans, 2000; Akt: Gündüz, 2005). Öretmenlikte ya da eitimcilikte tükenmilik, bir profesyonel olarak öretmenin örencilerine karı ilgisini kaybetmesine, daha sonra da örencilere alaycı, insanlık dıı bir ekilde davranmasına ve onlara küçültücü tarzlarda hitap etmesine neden olmaktadır (Baysal, 1995). 39

56 2.12. lgili Yayın ve Aratırmalar Sarıdede ve Doyuran (2004), Eitim Örgütlerinde Örgütsel Balılıın ten Ayrılma Niyetine Etkisi ni aratırdıkları çalımaya göre Öretmenlerin iten ayrılma niyetleri okullara duygusal ve devam balılıı göstermelerinden etkilenmektedir. Okul kararlarına katılım ise okula duygusal balılıı arttırırken iten ayrılma niyetleri azalmaktadır. Karaku (2005), Ortaöretim Kurumlarında Görev Yapan Öretmenlerin Örgütsel Balılık Düzeyleri ni aratırdıı çalımasında; çalımaya katılan öretmenlerin duygusal, devam ve normatif balılık düzeylerinin orta olduu sonucuna ulamıtır. Meslee yönelik duygusal balılık düzeyleri açısından kadın öretmenler lehine, çalıtıkları okula ilikin yaptıkları yatırım algı düzeyleri açısından ise erkek öretmenler lehine sonuçlara ulaılmıtır. Öretmenlik mesleine yönelik sadakat duygusunun bekar öretmenlerde evlilerden, özel liselerde çalıan öretmenlerin dier okullarda çalıan öretmenlerden daha yüksek olduu, balılık düzeylerinin lisans mezunu öretmenlerde lisansüstü mezunlarından yüksek olduu belirlenmitir Sonuçlardan hareketle öretmenlerin karara katılma sürecinde daha aktif rol verilmesi durumlarının artırılması, meslekleri seçimlerinde bireysel yeteneklerine uygun seçimlerin salanması, ücretlerde iyileme salanması gibi önerilerde bulunmutur. Mowday, Porter ve Steers, (1982) aratırmasında cinsiyet ile örgütsel balılık arasında tutarlı bir iliki olduu, ayrıca kadınların örgütlerde pozisyonları için daha zorlu aamalardan geçtikleri için balılıklarının erkeklere göre daha fazla olduuna dair sonuçlar elde etmitir Celep, Bülbül ve Tunç (1998) Aday Öretmenlerin Örgütsel Adanma Odakları isimli aratırmasında, ortaöretim okullarındaki aday öretmenlerin çalıtıkları okula, öretmen arkadalarına, öretmenlik mesleine ve öretim ilerine dayalı olarak örgütsel balılıklarının saptanmasını amaçlamaktadır. Aratırma sonucunda aday öretmenlerin bulundukları okuldan memnun olmaları ve okulun çalıma evki uyandırması ile ilgili yargılar olumlu 40

57 çıkmıtır. Çalımada elde edilen sonuçlar dorultusunda; aday öretmenlerin, mesleki kararlarının doruluuna inandıkları, meslekten gurur duydukları, mesleklerini önemsedikleri, gelecei ile ilgilendikleri ve meslekte tanınma isteinde oldukları söylenebilir.. Yine çalımaya katılanların, çounlukla birlikte çalıtıkları öretmen arkadalarını benimsedikleri ve yakın ilikiler kurma kararında oldukları saptanmıtır. Erdomu (2006), Resmi-özel lköretim Okullarında Çalıan Yöneticilerin Kiisel Özellikleri ile Örgütsel Balılıkları Arasındaki likiler balıklı resmi ve özel okullarda görev yapan müdür ile müdür yardımcılarının benzer ve farklı yönlerini ortaya çıkarmak amacıyla yaptıı aratırma sonucunda, özel okul yöneticilerinin örgütsel balılıklarının tüm alt boyutlarıyla resmî okul yöneticilerininkinden daha üst düzeyde olduu görülmütür. Bunun yanı sıra; bir üst görevde çalıma arzularına göre okul yöneticilerinin örgütsel balılık düzeyleri sadece devam balılıında daha üst düzeyde çalımak isteyenlerin lehine farklı bulunmutur. Ayrıca kıdem deikenine göre kıdemi 20 yılın üzerinde olanların duygusal balılık alt boyutunda en yüksek ortalamaya sahip olduu tespit edilmitir. Uurlu (2009) lköretim Okulu Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Düzeylerine Yöneticilerinin Etik Liderlik ve Örgütsel Adalet Davranılarının Etkisi isimli tezinde okuldaki hizmet süresi, bran ve okuldaki öretmen sayısı deikenlerine göre, öretmenlerin örgütsel balılıkları arasında anlamlı bir farklılama görülmemitir, genel balılık deerlendirmesine 41 ya ve üstü öretmenler lehine anlamlı bir farklılama tespit edilmi, devam balılıı ve normatif balılıkta daha yalı öretmenlerin balılıklarının artarken, duygusal balılıkta anlamlı bir farklılama olmadıı görülmütür. Belli bir yatan sonra i deitirmenin, Resmi i sektöründe iletme sektöründen daha zor olduu tespit edilmitir. Allen ve Meyer (1990), duygusal ve tutumsal balılık faktörlerini; i güçlüü, katılım, dönüt, kiisel önem, arkada baımlılıı, yönetimin öneriye açıklıı, amaç güçlüü, amaç açıklıı, rol açıklıı biçiminde özetlerken, devam balılıı faktörlerini ise eitim, kendine yatırım, emeklilik ve sosyal güvenceler, 41

58 yetenek veya beceriler, ikamet koulları, seçenekler, hareket kabiliyeti gibi etkenlerle açıklamaktadırlar. Balılık konusunda üç boyutlu yaklaım teorisini ortaya koydukları aratırmalarında, örgütsel balılıın boyutlarını duygusal devam ve normatif balılık olarak açıklamılardır. Ayrıca çalımalarında igören balılıın demografik faktörlerle olan ilikisini de incelemilerdir. Aratırma sonuçlarına göre, igörenlerin yaları ile duygusal ve normatif balılık düzeyleri arasında pozitif bir iliki vardır. görenlerin kıdemlerindeki artıla devam balılıklarının da önemli bir düzeyde artmasına neden olmaktadır (Meyer ve Allen, 1997: 17-18). Bakır (2013), Öretmenlerin Paylaılan Liderlik ve Örgütsel Balılık Algıları Arasındaki likinin Analizi isimli resmi ve özel ilköretim okullarında görevli öretmenlerin paylaılan liderlik ve örgütsel balılık algılarını ortaya koymak ve bunlar arasındaki ilikileri çeitli deikenler açısından irdeleyerek birbirlerini etkileme düzeylerini incelemek amacıyla yaptıı aratırmada aratırmacı tarafından gelitirilen ve be alt boyuttan (Örgütsel Gelime ve birlii, Vizyon-Misyon, Sorumluluk Alma, Okul Kültürü, Örgütsel Olanaklar) oluan Okul Örgütlerinde Paylaılan Liderlik Ölçei (OÖPLÖ) ve Üstüner (2009) tarafından gelitirilen Öretmenler çin Örgütsel Balılık Ölçei (ÖÖBÖ) kullanılmıtır. Nitel kısımda ise amaçlı örnekleme yöntemlerinden uygun durum (kolay ulaılabilir durum) örneklemesi yöntemi kullanılmıtır. Aratırma sonucunda paylaılan liderlik düzeyi özel ilköretim okullarında devlet ilköretim okullarından daha yüksek bulunmutur. Ayrıca, özel ilköretim okullarındaki örgütsel balılık düzeyi de resmi ilköretim okullarına kıyasla daha yüksektir. Resmi ve özel ilköretim okulu öretmenlerinin, bir bütün olarak paylaılan liderliin geneline yönelik algıları ile örgütsel balılık algıları arasında pozitif yönde, yüksek düzeyde ve anlamlı bir iliki bulunmaktadır. Erkek öretmenlerde paylaılan liderlik algılarının kadın öretmenlerden yüksek olduu tespit edilmitir. Sacan (2013), Özel Dershanelerde Görev Yapan Öretmenlerin Tatminleri ve Örgütsel Balılıkları Arasındaki Etkileim ile lgili Bir Aratırma adlı çalımasında, bu iki deiken arasındaki ilikiyi incelemek ve 42

59 ayrıca bu deikenlerin dier demografik deikenlerle olan ilikilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. tatminini ölçmek için Smith, Kendall ve Hulin tarafından 1969 da gelitirilen JDI-Job descriptive index (i tanımlama indeksi ), 1987 de Ergin tarafından Betimlemesi Ölçei adıyla Türkçe ye çevrilen ölçek kullanılmıtır.. Örgütsel balılıı ölçmek içinse Allen ve Meyer in üç boyutlu örgütsel balılık ölçei kullanılmıtır. Aratırma sonucunda aratırmanın sonucuna göre i tatmini ve örgütsel balılık arasında karılıklı iliki olduu, örgütsel balılık ve i tatmininin amaçlardaki deiim, i hacmi, görev baında olmama ve i performansı gibi örgütsel sonuçları oldukça etkileyen deikenlerle ilikili oldukları açıkça görülmektedir. Özünlü (2013), Cam Tavan Sendromunun Örgütsel Balılık Üzerindeki Etkisini Ölçmeye Yönelik Bir Aratırma isimli aratırmada Kütahya da iki özel sektörde çalıan 46 kadına uygulanan anket sonucunda cam tavan sendromuna maruz kalan çalıanın örgütsel balılık düzeyinin azaldıını tespit etmitir. Kırılmaz, Çelen, Sarp tarafından yapılan (2000), lköretimde Çalıan Bir Öretmen Grubunda Tükenmilik Durumu Aratırması konulu aratırmada grubunun duyarsızlama boyutunda en iyi, duygusal tükenme boyutunda en kötü durumda oldukları belirlenmitir. Aratırma grubunun ya, cinsiyet, mezun olunan okul, toplam hizmet süresi, çalıılan kurumdaki hizmet süresi, çocuk sayısı, mesleki verim düzeyini deerlendirme, ders verilen sınıftaki ortalama sınıf mevcudu gibi özelliklerinin tükenmilik düzeyini etkilemedii, ancak aratırmaya katılan öretmenlerin medeni durum, öretmenlik mesleini yapma nedeni, öretmenlik mesleini seçme nedeni, meslei kendilerine uygun bulma durumu, mesleki açıdan gelecei deerlendirme durumu, çalıma ortamından memnuniyet durumu, üstlerinden takdir görme durumu, meslein toplumdaki hakettii yeri bulma durumu, eitim sisteminden memnuniyet durumu gibi özelliklerinin ise, tükenmilik düzeyini etkiledii saptanmıtır. Ayrıca, aratırma grubunun Duyarsızlama ve Kiisel Baarı puanlarının farklı parametrelerden etkilendii, birbirlerinden baımsız olarak deitii gözlenmitir. 43

60 Hock (1988), ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan toplam 939 öretmenle yaptıı çalımasında i stresi, i doyumu ve tükenmilii aratırmıtır. Veriler, öretmenlerin demografik özellikleri, stres kaynakları ve bunların yol açtıı psikolojik belirtileri içeren bir araçla toplanmıtır. Aratırma bulguları, çalımaya katılan öretmenlerin yaklaık %41 inin orta ve yüksek derecede tükenmilik gösterdiini, öretmenlerin stres/i doyumsuzluu puanlarıyla tükenmilik puanları arasında anlamlı bir iliki olduunu göstermitir. Bunun yanı sıra ya, cinsiyet, kıdem, bran ve çalıma yılı gibi demografik deikenler açısından öretmenlerin tükenmilik puanları arasında anlamlı bir farklılama çıkmamıtır. Girgin (1995), lkokul Öretmenlerinde Meslekten Tükenmiliin Geliimini Etkileyen Deikenlerin Analizi ve Bir Model Önerisi konulu çalımasını; zmir ilindeki 38 ilköretim okulunda görev yapan 401 öretmene uygulamıtır. Veri toplama aracı olarak, Okul Kimlik Kartı, Maslach Tükenmilik Envanteri-Eitimci Formu (MTE-EF) ve Bilgi Formu kullanılmıtır. Aratırma bulguları; ya, meslei kendine uygun bulma, mesleki gelecee bakı, çalıılan ortamdan memnuniyet deikenleri ile tükenmiliin üç alt alanı arasında anlamlı ilikililerin bulunduu; medeni durum ve çocuk sayısını deikenlerinin öretmenlerin tükenmiliine etki etmedii ve MTE- EF nin uygulanabilir olduu eklindedir. Dinçerol (2013), Tükenmilik Sendromunun Mesleki Tükenmilik ve Tükenmilii Açısından ncelenmesi: Öretmenler Üzerinde Bir Uygulama isimli aratırmasında Koç, Arslan ve Topalolu (2009) tarafından gelitirilen Gazi Tükenmilik Ölçei kullanarak öretmenlerin iteki tükenmilik düzeyleri ile mesleki tükenmilik düzeyleri arasında anlamlı bir farklılama tespit edilmi, ayrıca yıl kıdeme sahip olan öretmenlerde en kuvvetli tükenmilik bulunduu belirtilmitir. Çelebi (2013), Elazı ve Malatya l Merkezinde Bulunan Özel Eitim Kurumlarında Çalıan Öretmenlerin Tükenmilik Düzeyleri ve lgili Faktörler i inceledii çalımada özel eitim alanında çalıan öretmenlerin tükenmiliklerinin düük düzeyde olduunu belirtilmektedir. Ayrıca meslei 44

61 isteyerek ve bilinçli bir ekilde tercih etme, çalıma ortamından memnuniyet, mesleki bilgi ve becerileri uygulayabilme imkânı gibi faktörlerin tükenmilikte azalmaya, ödül-ceza sistemindeki adaletsizlik, i arkadaı ve idare desteinin yetersizlii gibi faktörlerin ise tükenmilikte artıa yol açtıı sonucuna ulaılmıtır. Demirdöen (2013), Okul Öncesi Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeyleri ile Psikolojik Yardım Arayıları Arasındaki likinin ncelenmesi isimli tezinde ilikisel tarama modelinde Maclach Tükenmilik Ölçei ve Özbay'ın (1999) gelitirdii Yardım arama tutumu ölçei kullanılmı, eitim düzeyi ve kıdem ile tükenmilik düzeyi arasında, tükenmilik deikeni alt boyutlarından örenciye zarar verme düüncesi ile ya arasında, anlamlı bir farklılık olduu saptanmı, çözümü kendi baına bulacaına inanma eilimi ile ya arasında, Tükenmilik deikeni alt boyutlarından iin iletiimde katılatırma etkisi ve örenciye zarar verme düüncesi ile yardım arama tutumu toplam puanları arasında anlamlı düzeyde ilikiye rastlanmıtır. Özel (2009), Örgütsel Balılık ve Tükenmilik Düzeyi: stanbul li Vakıf Üniversitelerinde Görev Yapan Akademisyenlere Yönelik Bir Alan Aratırması isimli tezinde Allen- Meyer Örgütsel Balılık Ölçei ve Maslach Tükenmilik Ölçei kullanılmı, örgütsel balılık düzeyleri ile tükenmilik düzeyleri arasında ters yönlü anlamlı bir iliki saptanmıtır. Akademisyenlerin örgütsel balılıklarının orta tükenmiliklerinin ise düük düzeyde olduu belirlenmitir. Örgütsel balılık düzeyinin; cinsiyet, medeni durum, ya, kıdem yılı, hizmet süresi, unvan ve ücret deikenlerine göre farklılatıı, tükenmilik düzeyinin ise; cinsiyet, medeni durum, ya, kıdem yılı, unvan, haftada girilen ders saat sayısı deikenlerine göre farklılatıı belirtilmitir. Kervancı (2013), Tükenmilik Sendromunun Örgütsel Balılık ve ten Ayrılma Niyetine Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Aratırma isimli tezinde banka çalıanlarına anket uygulanarak elde edilen bulgularda tükenmilik sendromu ile örgütsel balılık arasında yüksek kuvvette ve negatif yönlü bir iliki tespit edilmitir. Ayrıca tükenmilik sendromu alt boyutu olan duygusal tükenmilik ile devam balılıı ve normatif balılık arasında orta kuvvette 45

62 negatif yönlü, duyarsızlama boyutu ile duygusal balılık arasında düük kuvvette ve negatif yönlü, duyarsızlama boyutu devam balılıı ile orta kuvvette negatif yönlü, normatif balılık ile yüksek kuvvette yine negatif yönlü bir iliki tespit edilmitir. Tükenmilik sendromu ile iten ayrılma niyeti arasında ise yüksek kuvvette ve pozitif yönlü bir korelasyon tespit edilmitir. Karada (2013), Tükenmilik Tatmini ve Örgütsel Balılık Arasındaki likilerin ncelenmesi Bir Kamu Kuruluunda Aratırma isimli tezinde Maslach Tükenmilik Ölçei, Allen- Meyer Örgütsel Balılık Ölçei, Minesota doyum Ölçei kullanılmıtır. Duygusal tükenmilik ile duygusal balılık arasında anlamlı bir iliki olduu belirtilmitir. 46

63 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.YÖNTEM Bu bölümde, aratırmanın modeli, çalıma yapılacak grup, veri toplama aracı ve verilerin analizi yer almaktadır 3.1. Aratırma Modeli Aratırma tarama modelindedir. Tarama modeli, geçmite ya da halen var olan bir durumu var olduu ekliyle betimlemeyi amaçlayan aratırma yaklaımıdır. Aratırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koulları içinde ve olduu gibi tanımlanmaya çalıılır (Karasar, 2003). Bu çerçevede aratırmada eitim kurumlarında görev yapan Matematik öretmenlerinin cinsiyet, kıdem, medeni durum, eitim durumu ve çalıılan kurum deikenlerine göre örgütsel balılık ve tükenmilik algıları betimlenmitir. Ayrıca eitim kurumların da görev yapan öretmenlerin tükenmilik algıları ile örgütsel balılıkları arasındaki iliki tespit edilmitir Evren Aratırmanın evreni; Sivas Merkezde Milli Eitim Bakanlıı na balı ortaokul ve liselerde görevli Matematik öretmenleridir. Güvenilir verilerin elde edilmesi amacı ile örneklem alma yoluna gidilmemi, evrenin geneli üzerinde çalıılmı, kendini örnekleyen evren Çilenti (1984) aratırmanın çalıma evreni olarak kabul edilmitir. Evrendeki 44 resmi ortaokulda görev yapan 110 ve 27 lisede görev yapan 136 Matematik öretmenine uygulanmıtır. Tüm okullara gidilmi ve toplamda 246 öretmene ulaılmıtır. Ancak gönüllük esası gerei ortaokul öretmenlerinin 95 i ve Lise öretmenlerinin 73 ü ölçekleri yanıtlamıtır. Yanıtlanan ölçeklerin tamamı aratırmanın analizlerine dâhil edilmitir. Tablo 3.1 de öretmenlerin sayısal daılımı verilmitir. 47

64 Tablo 3.1. Aratırmanın Evreni Kapsamında Sivas Merkez lçedeki Ortaokul, Liseler ve Bu Okullardaki, Matematik Branlarındaki Öretmen Sayıları No Orta Okul Adı Matemati Lise Adı Matematik k 1 27 Haziran Ortaokulu 1 A. Samet Bal mam Hatip Yıl Ortaokulu 1 Lisesi Atatürk Anadolu Lisesi Yıl Ortaokulu 2 A. Anadolu Salık Meslek Yıl Ortaokulu 3 Lisesi Atatürk Teknik E.M.L. 6 5 Ahmet Türkseven Ortaokulu 1 Cumhuriyet Anadolu Lisesi 6 6 Alparslan Ortaokulu 2 Dirili Ticaret Meslek Lisesi 3 7 Aık Veysel Ortaokulu 3 Gazi Anadolu Lisesi 7 8 Atatürk Ortaokulu 2 Gültepe Anadolu Lisesi 7 9 Baöretmen Atatürk Ortaokulu 3 Hacı Mehmet Sabancı Anadolu 5 Lisesi 10 Behrampaa Ortaokulu 5 Halil Rıfat Paa Anadolu Lisesi 9 11 Celal Bayar Ortaokulu 3 Halis Gülle Anadolu Lisesi 4 12 Cumhuriyet Üniversitesi Ortaokulu 1 Kız Teknik ve Meslek Lisesi 4 13 Çayboyu Ortaokulu 1 Kongre Anadolu Lisesi 7 14 Daniment Ortaokulu 3 Mehmet Gökhan Ay A.L Dört Eylül Ortaokulu 3 Merkez Ticaret Meslek Lisesi 5 16 Gazi Mustafa Kemal 2 7 Prof.Dr. Necati Eren A.Ö.L Ortaokulu 7 17 Gazipaa Ortaokulu 4 Selçuk Anadolu Lisesi 7 18 Hasan Vardar Ortaokulu 1 Sivas Ahmet Ayık Spor Lisesi 1 19 Kadıburhaneddin Ortaokulu 3 Sivas Anadolu.H.L Kanuni Ortaokulu 2 Sivas Fen Lisesi 5 21 Kazancılar Ortaokulu 2 Sivas MKB Anadolu Lisesi 4 22 Kazım Karabekir Paa Ortaokulu 3 Sivas Lisesi 7 23 Kılavuz MKB Ortaokulu 2 M.Sarısözen G.S.Lisesi 1 24 Lütfi Fikret Tuncel Ortaokulu 2 Sivas Otelcililik-Turizm M.L Merkez Kız Yatılı Bölge Ortaokulu 2 Sivas Teknik E.M.L Mevlana Ortaokulu 6.Ü.C.Yılmaz T. Meslek Lisesi 3 27 Muzaffer Sarısözen Ortaokulu 3 Yeniehir Anadolu Lisesi 5 28 Necdet ükriye Selen Ortaokulu 2 29 Özel dare Ortaokulu 2 30 Recep Handan Ortaokulu 4 31 Selçuk Ortaokulu 6 32 Seyrantepe MKB Ortaokulu 2 33 Süleyman Demirel Ortaokulu 5 34 ehit Hamit Kandur Ortaokulu 1 35 ehit Üstemen Nizamettin Songur Yatılı Bölge Ortaokulu 36 Toki Ahmet Yesevi Ortaokulu 2 Toki ehit Uzman Çavu Bahaddin 1 37 Erturhan Ortaokulu 38 Uzuntepe Ortaokulu

65 39 Vakıfbank Ortaokulu 3 40 Vali Aydın Güçlü Ortaokulu 2 41 Yahya Kemal Ortaokulu 2 42 Yavuz Selim Ortaokulu 3 43 Yunus Emre Ortaokulu 2 44 Ziya Gökalp Ortaokulu 3 Bran Toplam Tablo 3.1 de görüldüü gibi 44 ortaokulda görev yapan matematik öretmeni sayısı 110 iken 27 lisede görev yapan matematik öretmeni sayısı 136 dır. Tüm öretmenlere ulaılmıtır, çalımaya katılan öretmenlerin demografik özellikleri ise Tablo 3.2 de verilmitir. Tablo 3.2. Aratırmaya Katılan Öretmenlere likin Kiisel Bilgiler Deikenler Kategoriler Frekans (f) Yüzde(%) Cinsiyet Erkek ,3 Kadın 65 38, ,2 Mesleki ,2 Kıdem 22 ve üzeri 43 25,6 Medeni Evli ,6 Durum Bekar 41 24,4 Örenim Lisans ,8 Durumu Y. Lisans 34 20,2 Çalıılan Ortaokul 95 56,5 Kurum Lise 73 43,5 Toplam ,0 3.3.Veri Toplama Aracı Aratırmada veri toplamak amacıyla kullanılan anket üç bölümden olumaktadır. Birinci bölümde Kiisel Bilgi Formu, ikinci bölümde Örgütsel Balılık Ölçei, üçüncü bölümde Maslach Tükenmilik Ölçei yer almaktadır Kiisel Bilgi Formu Kiisel bilgi formu, aratırmaya katılan öretmenlerin demografik özelliklerinden cinsiyet, kıdem, medeni durum, eitim durumu ve çalıılan kurum deikenlerini belirlemek amacıyla aratırmacı tarafından hazırlanmıtır. 49

66 Öretmenler kiisel bilgi formundan kendilerine uygun olan seçenekleri iaretlemilerdir Örgütsel Balılık Ölçei Aratırmada, Meyer ve Allen (1997) tarafından gelitirmi olan 18 maddelik Üç Boyutlu Görsel Balılık Ölçei nin Karaku (2005) tarafından Türk kültürüne Örgütsel Balılık Ölçei adıyla 21 madde olarak uyarladıı ölçek kullanılmıtır. Ankette 5 li Likert tip bir skala kullanılmıtır. Anket soruları; hiç katılmıyorum (1), katılmıyorum (2), karasızım(3), katılıyorum (4) ve tamamen katılıyorum (5) puan olarak gruplandırılıp deerlendirilmitir. Bu beli ölçein deer farkının (5-1), deer yargısına (5) bölünmesi ile elde edilen 0,80 lik aralıklar maddelerin benimsenme düzeyinin sınırlarını belirlemektedir. Buna göre 1,00-1,79 arasında aritmetik ortalamaya sahip olan maddelerdeki benimsenme düzeyi Hiç Katılmıyorum, 1,80-2,59 arasındakiler Katılmıyorum, 2,60-3,39 arasındakiler Karasızım, 3,40-4,19 arasındakiler Katılıyorum ve 4, arasındakiler Tamamen Katılıyorum olarak yorumlanmıtır. Karaku un (2005) uyarladıı ölçek üç alt boyuttan olumaktadır. Bunlar; Duygusal Balılık Boyutu; 1-7 nci sorularla, Devam Balılıı Boyutu; 8-14 üncü sorularla, Normatif Balılık Boyutu ise inci sorularla ölçülmektedir. Karaku (2005), "Örgütsel Balılık Ölçei" nin güvenirliini belirlemek üzere bir ön uygulama yapmı ve ankete Reliability Analysis-Scale (Alpha) testi uygulamıtır. Bu ön uygulama sonucunda güvenirlik derecesi düük çıkan maddelerde gerekli düzenlemeleri yapıp tekrar uygulayarak anketin güvenirlik derecesi Alpha=0,83 bulmutur. Bu test anketin güvenilir olduunu ortaya koymutur. Örgütsel Balılık Ölçei ni, aratırmasında kullanılabilmek için 86 kiilik bir grup üzerinde pilot uygulamaya tabi tutmutur. Bu uygulama ile elde edilen verilerin analizi sonucunda alpha deeri 0,887 olarak bulunmutur. Yine Örgütsel Balılık Ölçei'nin ölçtüü her bir boyuta ilikin alpha deerleri ise öyledir: Duygusal Balılık 0,764, Devam Balılıı 0,798, Normatif Balılık 0,757. Bu aratırma kapsamında yapılan analizler sonucunda ise Örgütsel Balılık Ölçeinin maddelerinin faktör yük deerlerinin.41 ile.87 50

67 arasında deitii; Cronbach-Alpha iç tutarlık katsayılarının ise Duygusal Balılık, Devam Balılıı ve Normatif Balılık için sırasıyla.80,.85,.87 eklinde tespit edilmitir. Bu balamda ölçein geçerli ve güvenilir olduu söylenebilir Maslach Tükenmilik Ölçei Maslach Tükenmilik Envanteri (MTE), Maslach ve Jackson tarafından gelitirilen, Maslach'ın adıyla literatüre geçen ve i ortamında duygusal tükenmeyi, duyarsızlama olgusunu ve kendini gerçekletirememeyi ölçmeye yarayan bir araç olarak deerlendirilmektedir. Deikenlerin younluunu ve sıklıını ölçen envanter, özellikle hemireler, öretmenler vb. gibi meslek gruplarındaki "tükenme (burnout)" olgusunu ölçmek için kullanılmaktadır (Stora, 1994; Akt: Gündüz, 2004, 63). Envanterin ülkemize uyarlama çalımaları ilk defa Ergin (1992) tarafından yapılmıtır. Doktorlar ve hemireler üzerinde yapılan çalımada Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı Duygusal Tükenme, Duyarsızlama ve Kiisel Baarı alt ölçekleri için sırasıyla.83,.65 ve.72 bulunmutur. Ölçein öretmen örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalıması ilk kez Girgin (1995) tarafından yapılmıtır. Girgin MTE nin güvenirliini belirlemek amacıyla, test- tekrar test yöntemi ve iç tutarlık katsayısının hesaplanması yöntemlerini kullanmıtır. Yapılan test- tekrar test yöntemiyle Duygusal tükenme, Duyarsızlama ve Kiisel baarı alt ölçekleri için elde edilen güvenirlik katsayıları sırasıyla.86,.68 ve.83 bulunmutur. Ölçein güvenirlii için yapılan bir dier ilem de alt ölçeklerin Cronbach- Alpha katsayılarına bakılmı ve sonuç için Duygusal tükenme.87, Duyarsızlama için.63 ve Kiisel baarı için.74 bulunmutur. Sucuolu ve Kulolu nun çalımalarında MTE nin güvenirlik çalıması için Cronbach-Alpha katsayıları hesaplanmı ve testin yarılama teknii kullanılmıtır. Buna göre MTE nin alt ölçeklerinin Cronbach-Alpha katsayıları Duygusal tükenme, Duyarsızlama ve Kiisel baarı için sırasıyla;.82,.73 ve.60; testi yarılama teknii sonucunda elde edilen güvenirlik katsayıları ise sırasıyla;.77,.75 ve.42 bulunmutur. 51

68 Öretmenlerin tükenmilik düzeylerini belirlemek için kullanılan, 3 alt ölçekten oluan 22 maddelik Maslach Tükenmilik Envanterinin (Maslach Burnout Inventory, MBI) birinci alt ölçei 9 maddeden (1,2,3,6,8,13,14,16,20) oluan Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion, ), ikincisi 5 maddeden (5,10,11,15,22) oluan Duyarsızlama (Depersonalizasyon, ) ve üçüncüsü de 8 maddeden (4,7,9,12,17,18,19,21) oluan Kiisel Baarı (Personal Accomplishement, ) alt ölçeidir. Ancak ölçekten elde edilen verilerin genel olarak tükenmilii ölçebilmesi için kiisel baarı alt ölçeini oluturan maddeler (4,7,9,12,17,18,19,21) tersine Hiç Katılmıyorum seçenei için 5, Katılmıyorum seçenei için 4, Karasızım seçenei için 3, Katılıyorum seçenei için 2, Tamamen Katılıyorum seçenei için 1 eklinde puanlanarak alt ölçek puanları elde edilecektir. Burada Kiisel Baarı boyutunda Kiisel Baarıda düme hissi ifade edilmektedir. Bu aratırma kapsamında yapılan analizler sonucunda ise Tükenmilik Ölçeinin maddelerinin faktör yük deerlerinin.38 ile.81 arasında deitii; Cronbach-Alpha iç tutarlık kat sayılarının ise Duygusal Balılık, Devam Balılıı, Normatif Balılık için sırasıyla.88,.85,.89 olduu tespit edilmitir. Bu balamda ölçein geçerli ve güvenilir olduu söylenebilir. 3.4.Verilerin Analizi Analiz edilmeden önce elde edilen verilerin normal daılım gösterip göstermedii önce Kolmogorov Smirnov testi ile incelenmitir. Analiz sonucunda Örgütsel balılık ölçei Duygusal Balılık boyutuna (Z=,789; p>0,05), Devam Balılıı boyutuna (Z=,832; p>0,05), Normatif Balılık boyutuna (Z=1,371; p>0,05) ait toplam puanların normal daılım gösterdikleri ancak Tükenmilik ölçeinde Duygusal Tükenme boyutuna (Z=1,736; p <0,05), Duyarsızlama boyutuna (Z=2,228; p<0,05), Kiisel Baarı boyutuna (Z=1,627; p <0,05) ait toplam puanların normal daılım göstermedikleri görülmektedir. 52

69 Ayrıca daılımın basıklık ve çarpıklık deerleri Skewness-Kurtosis testi ile analiz edilmitir. Skewnessgöre +1-1 aralıı normal, Kurtosis de +2-1 aralıı normal daılımdır ( HUCK, 2008; akt: Seçer, 2013:22). Buna göre örgütsel balılık ölçeinin Skewness deerlerinin +1-1 aralıında, Kurtosis deerlerinin ise +2-1 aralıında olduu; Tükenmilik ölçeinin Skewness- Kurtosis deerlerinin ise normal daılım dıında olduu saptanmıtır. Bu nedenle örgütsel balılık ölçei analizinde parametrik testler olan t-testi, One Way Anova kullanılırken, Tükenmilik ölçei analizinde nonparametrik testler olan Kruskal-Wallis ve Mann Whitney-U testi kullanılmıtır. Örgütsel balılık ve tükenmilik algısı arasındaki iliki ise Regresyon analizi ile incelenmitir. Tükenmilik algısı alt boyutları ile örgütsel balılık alt boyutları arasındaki iliki ise çoklu Regresyon analizi ile incelenmitir. 53

70 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. BULGULAR VE YORUMLAR 4.1. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde matematik öretmenlerin örgütsel balılık algıları genel daılımı ortalama ve standart sapma deerlerine yer verilmitir Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Düzeylerine likin Algılarının Daılımı Bu bölümde matematik öretmenlerin örgütsel balılık düzeylerine ilikin algılarının balılık alt boyutlarına göre genel daılımı verilmitir. Tablo 4.1. Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Alt Boyutlara likin Daılımı n Ss Düzey Duygusal Balılık 168 3,20 0,38 Kararsızım Devam Balılıı 168 2,80 0,60 Kararsızım Normatif Balılık 168 2,77 0,64 Kararsızım Toplam 168 2,92 0,54 Kararsızım Tablo 4.1 in sonuçlarına dayanılarak örgütsel balılık ölçeinin ve alt boyutlarının aritmetik ortalamaları seçeneklere göre kodlanan puan aralıı (SKPA) dikkate alınarak deerlendirildiinde, çalıma grubundaki öretmenlerin Duygusal balılık, Devam Balılıı ve Normatif Balılık boyutlarını "Kararsızım" düzeyinde algıladıı görülmektedir. Toplam puanların da "Kararsızım" düzeyinde algıladıı görülmektedir. görenin örgütün deerlerini güçlü bir ekilde kabul etmesi ve örgütün bir parçası olarak kalma isteklilii eklinde ifade edilen Duygusal Balılık boyutunda öretmenlerin karasızım düzeyinde görü bildirmeleri, üyesi oldukları eitim kurumlarında kalma konusunda isteklerinin orta düzeyde olduu eklinde açıklanabilir. 54

71 Bireyin örgüte balılıının temelinde, ayrılıının olası maliyetinin yüksek olması gerçei bulunan Devam Balılıında karasızım düzeyinde görü bildiren öretmenlerin, okullarındaki mevcut yatımlarından (zaman, emek,vb.) vazgeçemedikleri ya da daha cazip i olanaına sahip olmadıkları eklinde yorumlanabilir. Duygusal balılık düzeyindeki gibi psikolojik sözleme gerektirmeyen, devam balılıındaki gibi kar-zarar hesabından uzak erdem ve ahlaka dayalı bir balılık boyutu olan Normatif Balılık boyutunda da karasızım düzeyinde düünce belirtilmesi matematik öretmenlerinin örgütlerine orta düzeyde sadakat hissettikleri eklinde deerlendirilebilir. Bu daılımdan öretmenlerin örgütsel balılıklarının "Kararsızım" düzeyinde olduu, aritmetik ortalamalar incelendiinde ise, Duygusal Balılık alt boyutunun ortalamasının dier alt boyutların ortalamasından daha yüksek olduu anlaılabilir Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Tablo 4.2 de Öretmenlerin örgütsel balılık ve tükenmilik ölçeinden aldıkları puanlar deerlendirilmitir. Tabloda kıdem, cinsiyet, medeni durum, örenim durumu, çalıılan kurum deikenlerine göre örgütsel balılık ve tükenmilik ölçeinden alınabilecek en yüksek ve en düük puanlara, aritmetik ortalamalara, standart sapma deerlerine ve deikenlere göre öretmen sayısının daılımına yer verilmitir. 55

72 Tablo Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Ölçeinden Aldıkları Puanlar Ortalaması ve Standart Sapma Deerleri Kıdem n En Yüksek Puan En Düük Puan 1 ile ,62 2,33 2,94 0,33 11 ile ,76 1,81 2,87 0,40 22 ve üzeri 43 3,76 2,00 3,00 0,40 Toplam 168 3,76 1,81 2,92 0,38 Cinsiyet n En Yüksek En Düük Puan Puan Ss Erkek 103 3,76 2,00 2,92 0,36 Kadın 65 3,76 1,81 2,93 0,43 Toplam 168 3,76 1,81 2,92 0,38 Medeni En Yüksek En Düük n Durum Puan Puan Ss Evli 127 3,67 1,86 2,92 0,36 Bekâr 41 3,76 1,81 2,93 0,46 Toplam 168 3,76 1,81 2,92 0,38 Örenim En Yüksek En Düük n Durumu Puan Puan Ss Lisans 134 3,76 1,86 2,92 0,37 Y.lisans 34 3,76 1,81 2,92 0,44 Toplam 168 3,76 1,81 2,92 0,39 Çalıılan Kurum n En Yüksek Puan En Düük Puan Ortaokul 95 3,76 1,81 2,91 0,40 Lise 73 3,76 1,81 2,93 0,37 Toplam 168 3,76 1,81 2,92 0,38 Ss Ss Tablo4.2 deki bulgulara göre öretmenlerin örgütsel balılıklarının kıdem deikenine göre, 1-10 kıdeme sahip öretmenlerin(=2,94), Kıdeme sahip öretmenlerin(=2,87), 22 ve üzeri Kıdeme sahip öretmenlerin (=3,00) ortalamalara sahip oldukları; Cinsiyet deikenine göre, kadın öretmenlerin (=2,93), erkek öretmenlerinse (=2,92) ortalamalara sahip oldukları; Medeni durum deikenine göre, bekar öretmenlerin (=2,93), evli öretmenlerinse (=2,92) ortalamalara sahip oldukları; Örenim durumu deikenine göre, Lisans düzeyinde eitim almı öretmenlerin (=2,92), Yüksek Lisans düzeyinde eitim almı öretmenlerin de (=2,92) ortalamalara sahip oldukları; Çalıılan kurum deikenine göre, Ortaokul öretmenlerinin (=2,91), lise öretmenlerininse (=2,93) ortalamalara sahip oldukları görülmektedir. Tablo 4.2 ye göre, Matematik öretmenlerinin örgütsel balılıklarının ortalamaları kıdem, cinsiyet, medeni durum, örenim durumu, çalıılan kurum deikenlerine göre (=2,87) ile (=3,00) aralıında deimektedir. 56

73 Seçeneklere göre kodlanan puan aralıına (SKPA) göre öretmenlerin, ilgili deikenlerin tümünde örgütsel balılık algıları karasızım düzeyindedir. En yüksek ortalama (=3,00) ile kıdem deikeninin 22 ve üzeri aralıında iken en düük ortalama (=2,87) yine kıdem deikeninin 11 ile 21 aralıında yer almaktadır. Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algılarının tüm deikenlerde karasızım düzeyinde olması öretmenlerin ilgili deikenleri algıları bakımından benzer puanlara sahip olduklarını göstermektedir Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılıklarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık (Duygusal, Devam, Normatif) boyutlarının cinsiyet deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıtır. Tablo 4.3. Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Daılımları BALILIK Cinsiyet N Ss sd t Sig(p) Duygusal Kadın 65 3,22,70 Balılık Erkek 103 3,19, ,298 0,766 Devam Kadın 65 2,83,77 Balılıı Erkek 103 2,77, ,511 0,610 Normatif Kadın 65 2,76,41 Balılık Erkek 103 2,79, ,419 0,676 Toplam Kadın 65 2,93,62 Erkek 103 2,91, ,409 0,684 Tablo 4.3. te Matematik öretmenlerinin cinsiyet deikenine göre daılımı incelendiinde; Matematik öretmenlerinin Duygusal Balılık alt boyutunda cinsiyete göre anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = -0,298; p = 0,766> 0,05). Hem erkek hem de kadın öretmenler, duygusal balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamılardır (X 1 = 3,22; X 2 = 3,19). Bu durum, erkek ve kadın öretmenlerin duygusal balılık konusunda benzer algılara sahip oldukları eklinde yorumlanabilir. Toplam puanlar açısından kadın öretmenler için X t = 2,93 ve erkek öretmenler için X t = 2,91 deerleri de bu durumu desteklemektedir. 57

74 Matematik öretmenlerinin Devam Balılıı alt boyutunda, cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermedii görülmektedir (t = -0,511; p = 0,610> 0,05). Hem erkek hem de kadın öretmenler, devam balılıı alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamılardır (X 1 = 2,83; X 2 = 2,77). Matematik öretmenlerinin Normatif Balılık alt boyutunda cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermedii görülmektedir (t = 0,419; p = 6,76> 0,05). Hem erkek hem de kadın öretmenler, normatif balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamılardır (X 1 = 2,76; X 2 = 2,79) Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık (Duygusal, Devam, Normatif) boyutlarının medeni durum deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıtır. Tablo Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı BALILIK Duygusal Balılık Devam Balılıı Normatif Balılık Toplam Medeni Durum N Ss sd t Sig(p) Evli 127 3,18,61 Bekar 41 3,26, ,660 0,510 Evli 127 2,80,64 Bekar 41 2,79, ,025 0,980 Evli 127 2,79,45 Bekar 41 2,74, ,583 0,561 Evli 127 2,79,45 Bekar 41 2,74, ,422 0,680 *p<.05 Tablo 4.4 te Matematik öretmenlerinin medeni durum deikenine göre daılımı incelendiinde; Matematik öretmenlerinin, Duygusal Balılık alt boyutunda medeni duruma göre anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = -0,660; p = 0,510> 0,05). Hem evli hem de bekar öretmenler, duygusal balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 3,18; X 2 = 3,26). Bu durum, evli ve bekar öretmenlerin duygusal balılıklarının benzerlik 58

75 gösterdii eklinde yorumlanabilir. Ayrıca toplam puanlar açısından evli öretmenler için X t = 2,79 ve bekar öretmenler için X t = 2,74 deerleri de bu durumla paralellik göstermektedir. Matematik öretmenlerinin, Devam Balılıı alt boyutunda, medeni duruma göre anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,025; p = 0,9800> 0,05). Hem evli hem de bekar öretmenler, devam balılıı alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,80; X 2 = 2,79). Matematik öretmenlerinin Normatif Balılık alt boyutunda medeni duruma göre anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,583; p = 5,61> 0,05). Hem evli hem de bekar öretmenler, normatif balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,79; X 2 = 2,74). Bu durum, evli ve bekar matematik öretmenlerinin normatif balılıı algılama düzeylerinin benzerlik gösterdii eklinde açıklanabilir Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılıklarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık (Duygusal, Devam, Normatif) boyutlarının kıdem deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Anova testi yapılmıtır. 59

76 Tablo Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı BALILIK Kıdem N Ss sd F Sig(p) Duygusal Balılık Devam Balılıı Normatif Balılık Toplam *p< ,27, ,11,69 22 ve 43 3,29,66 üzeri Toplam 168 3,20, ,75, ,77,73 22 ve 43 2,88,60 üzeri Toplam 168 2,80, ,78, ,74,44 22 ve 43 2,84,55 üzeri Toplam 168 2,77, ,93 0, ,87 0,62 22 ve 168 3,00 0,60 üzeri ,494 0,227 0,472 0,625 0,673 0,512 0,879 0,471 Kıdem deikenine göre, matematik öretmenlerin örgütsel balılık boyutlarının deerlendirilmesi ve bir farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Anova testi sonucunda, Matematik öretmenlerin Duygusal Balılık algıları mesleki kıdemlerine göre (F=1,494; p=0,227>05); Devam Balılıkları mesleki kıdemlerine göre (F=0,472; p=0,625>05); Normatif Balılıkları mesleki kıdemlerine göre(f=0,673;p=0,512>05) anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öretmenlerin kıdem deikenine göre duygusal balılık, devam balılıı ve normatif balılık açısından benzer algılara sahip oldukları görülmektedir. Tabloda aritmetik ortalamalar (=2,74) ile (=3,29), aralıında deimektedir. Toplam puanlar incelendiinde ise 1-10 yıl arası kıdemli öretmenler için X t = 2,93, yıl arası kıdemli öretmenler için X t = 2,87 ve 22 ve üzeri kıdemli öretmenler için X t = 3,00 deerleri de bu durumu desteklemektedir. 60

77 Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık (Duygusal, Devam, Normatif) boyutlarının örenim durumu deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıtır. Tablo Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı BALILIK Duygusal Balılık Devam Balılıı Normatif Balılık Toplam Örenim Durumu N Ss sd t Sig(p) Lisans 134 3,16,63 Y.Lisans 34 3,36, ,647 0,101 Lisans 134 2,81,66 Y.Lisans 34 2,73, ,683 0,496 Lisans 134 2,78,44 Y.Lisans 34 2,76, ,149 0,882 Lisans 134 2,91, ,776 0,493 Y.Lisans 34 2,95,63 Tablo 4.6 da Matematik öretmenlerinin örenim durumu deikenine göre daılımı incelendiinde; Matematik öretmenlerinin, Duygusal Balılık alt boyutunda öretmenlerin Örenim durumuna göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = -1,647; p = 0,101> 0,05). Hem Lisans hem de Yüksek Lisans eitimi almı öretmenler, duygusal balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 3,16; X 2 = 3,36).. Matematik öretmenlerinin, Devam Balılıı alt boyutunda, örenim durumuna göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,683; p = 0,496> 0,05). Hem Lisans hem de Yüksek Lisans eitimi almı öretmenler, devam balılıı alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,81; X 2 = 2,73). Matematik öretmenlerinin, Normatif Balılık alt boyutunda örenim durumuna göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,149; p = 0,882> 0,05). Hem Lisans hem de Yüksek Lisans eitimi almı öretmenler, 61

78 normatif balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,78; X 2 = 2,76). Ayrıca toplam puanlar açısından lisans eitimli öretmenler için X t = 2,91 ve yüksek lisanslı öretmenler için X t = 2,95 deerleri de tüm boyutlarla paralellik göstermektedir Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık (Duygusal, Devam, Normatif) boyutlarının çalıılan kurum deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla t-testi yapılmıtır. Tablo Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarının Daılımı BALILIK Kurum N Ss sd t Sig(p) Duygusal Ortaokul 95 3,10,65 Balılık Lise 73 3,27, ,654 0,100 Devam Ortaokul 95 2,83,72 Balılıı Lise 73 2,77, ,576 0,565 Normatif Ortaokul 95 2,81,48 Balılık Lise 73 2,75, ,728 0,468 Toplam Ortaokul 95 2,91,61 Lise 73 2,93, ,986 0,377 Tablo 4.7 de Matematik öretmenlerinin çalıılan kurum deikenine göre daılımı incelendiinde; Matematik öretmenlerinin, Duygusal Balılık alt boyutunda öretmenlerin çalıtıı kuruma göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = -1,654; p = 0,100> 0,05). Hem Ortaokul hem de Lise öretmenleri, duygusal balılık alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 3,10; X 2 = 3,27). Matematik öretmenlerinin, Devam Balılıı alt boyutunda, öretmenlerin çalıtıı kuruma göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,576; p = 0,565> 0,05). Hem Ortaokul hem de Lise öretmenleri, devam balılıı boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,83; X 2 = 2,77). 62

79 Matematik öretmenlerinin, Normatif Balılıı alt boyutunda, öretmenlerin çalıtıı kuruma göre, anlamlı bir farklılık olmadıı görülmektedir (t = 0,728; p = 0,648> 0,05). Hem Ortaokul hem de Lise öretmenleri, normatif balılıı alt boyutunu "Kararsızım" düzeyinde algılamıtır (X 1 = 2,83; X 2 = 2,77). Ayrıca toplam puanlar açısından ortaokul öretmenleri için X t = 2,91 ve lise öretmenleri için X t = 2,93 deerleri de bu durumla paralellik göstermektedir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine ilikin Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde matematik öretmenlerin tükenmilik algıları genel daılımı, ortalama ve standart sapma deerlerine yer verilmitir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine likin Algılarının Daılımları Bu bölümde matematik öretmenlerin tükenmilik düzeylerine ilikin algılarının tükenmilik alt boyutlarına göre genel daılımı verilmitir. Tablo Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Düzeylerine ilikin Algılarının Genel Daılımı n Ss Düzey Duygusal Tükenme 168 2,87 0,96 Kararsızım Duyarsızlama 168 2,14 1,17 Kararsızım Kiisel Baarı 168 2,46 0,70 Kararsızım Toplam 168 2,49 0,94 Kararsızım Tablo 4.8 in sonuçlarına dayanarak Tükenmilik ölçeinin ve alt boyutlarının aritmetik ortalamaları seçeneklere göre kodlanan puan aralıı (SKPA) dikkate alınarak deerlendirildiinde, çalıma grubundaki öretmenlerin Duygusal Tükenme, Duyarsızlama ve Kiisel Baarı boyutunda Karasızım düzeyindedir. Ayrıca toplam puanlar incelendiinde de öretmenlerin algıları Karasızım düzeyindedir. Tükenmilik sendromunun balangıcı ve merkezi eklinde deerlendirilen Duygusal Tükenme boyutunda, Karasızım eklinde görü 63

80 bildiren öretmenlerin tükenen duygusal kaynakları yeniden doldurma konusunda kendilerini vasat düzeyde algıladıkları eklinde açıklanabilir. Bireylerin hizmet sundukları dier insanları birer nesne gibi gördükleri Duyarsılama boyutunda, kararsızım düzeyinde düünce belirtmeleri öretmenlerin meslee yönelik idealizm ve cokularında bir yıpranma yaadıkları eklinde açıklanabilir. Duygusal ve fiziksel tükenmenin de ötesinde kiisel yeterlik duygusunun azaldıı Kiisel Baarı boyutunda, bildirilen görülerin karasızım düzeyinde olması Matematik öretmenlerinin öz deerlendirme boyutunda kendi tükenmilik algılarının orta düzeyde olduu eklinde yorumlanabilir. Bu daılımdan öretmenlerin tükenmiliklerinin "Kararsızım" düzeyinde olduu, Aritmetik ortalamalar incelendiinde ise, "Duygusal Tükenme" kullanım düzeyinin dier alt boyutların kullanım düzeyinden daha yüksek olduu anlaılmaktadır. Bu durum örgütsel balılıın Duygusal Balılık alt boyutuyla da örtümektedir. Aratırma sonuçlarıyla ilgili alanyazın arasında bir paralellik tespit edilmitir. Ayrıca örgütsel balılık ve tükenmilik algılarının ilikili olduu da söylenebilir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Tablo 4.9 da Öretmenlerin tükenmilik ölçeinden aldıkları puanlar deerlendirilmitir. Tabloda kıdem, cinsiyet, medeni durum, örenim durumu, çalıılan kurum deikenlerine göre tükenmilik ölçeinden alınabilecek en yüksek ve en düük puanlara, aritmetik ortalamalara, standart sapma deerlerine ve deikenlere göre öretmen sayısının daılımına yer verilmitir. 64

81 Tablo Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Ölçeinden Aldıkları Puanlar Ortalaması ve Standart Sapma Deerleri Kıdem n En Yüksek Puan En Düük Puan Ss 1 ile ,23 1,64 2,61 0,56 11 ile ,23 1,23 2,58 0,64 22 ve üzeri 43 4,64 1,41 2,41 0,56 Toplam 168 5,23 1,23 2,54 0,60 Cinsiyet n En Yüksek En Düük Ss Puan Puan Erkek 103 5,23 1,23 2,53 0,64 Kadın 65 4,55 1,50 2,57 0,55 Toplam 168 5,23 1,23 2,92 2,54 Medeni Durum n En Yüksek En Düük Ss puan Puan Evli 127 5,23 1,32 2,54 0,59 Bekâr 41 4,23 1,23 2,55 0,66 Toplam 168 5,23 1,23 2,54 0,60 Örenim n En Yüksek En Düük Ss Durumu puan Puan Lisans 134 5,23 1,23 2,53 0,62 Y.lisans 34 4,23 1,64 2,61 0,55 Toplam 168 5,23 1,23 2,54 0,60 Çalıılan Kurum n En Yüksek puan En Düük Puan Ss Ortaokul 95 4,23 1,32 2,49 0,53 Lise 73 5,23 1,23 2,59 0,65 Toplam 168 5,23 1,23 2,54 0,60 Tablo 4.9 daki bulgulara göre, öretmenlerin tükenmilik algıları kıdem deikenine göre, 1-10 kıdeme sahip öretmenlerin (=2,61), Kıdeme sahip öretmenlerin (=2,58), 22 ve üzeri Kıdeme sahip öretmenlerin (=2,41) ortalamalara sahip oldukları; Cinsiyet deikenine göre, kadın öretmenlerin (=2,57), erkek öretmenlerinse (=2,53) ortalamalara sahip oldukları; Medeni durum deikenine göre, bekar öretmenlerin (=2,55), evli öretmenlerinse (=2,54) ortalamalara sahip oldukları; Örenim durumu deikenine göre, Lisans düzeyinde eitim almı öretmenlerin (=2,53), Yüksek Lisans düzeyinde eitim almı öretmenlerin de (=2,61) ortalamalara sahip oldukları; Çalıılan kurum deikenine göre, Ortaokul öretmenlerin (=2,49), lise öretmenlerininse (=2,59) ortalamalara sahip oldukları görülmektedir. Tablo 4.9 a göre, Matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarının ortalamaları kıdem, cinsiyet, medeni durum, örenim durumu, çalıılan kurum 65

82 deikenlerine göre (=2,41) ile (=2,61) aralıında deimektedir. Seçeneklere göre kodlanan puan aralıına (SKPA) göre öretmenlerin, ilgili deikenlerin tümünde tükenmilik algıları karasızım düzeyindedir. En yüksek ortalama (=2,61) ile kıdem deikeninin 1 ile 10 aralıında ve örenim durumu deikeninin Yüksek lisans aralıında iken en düük ortalama (=2,41) ile yine kıdem deikeninin 22 ve üzeri aralıında yer almaktadır. Matematik öretmenlerinin tükenmilik düzeylerinin tüm deikenlerde karasızım düzeyinde olması öretmenlerin ilgili deikenleri algıları bakımından benzer puanlara sahip olduklarını göstermektedir Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin tükenmilik (Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) boyutlarının cinsiyet deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Mann Whitney-U testi yapılmıtır. Tablo Cinsiyet Deikenine göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımları Tükenmilik Cinsiyet N Sıra Sıra U P Ortalaması Toplamı Duygusal Erkek , ,5 3311,5 0,907 Tükenme Kadın 65 85, ,5 Duyarsızlama Erkek , ,5 3224,5 0,688 Kadın 65 86, ,5 Kiisel Baarı Erkek , ,0 2792,0 0,069 *p<.05 Toplam Kadın 65 93, ,0 Erkek , ,0 3109,5 0,554 Kadın 65 88, ,0 Cinsiyet deikenine göre, öretmenlerin tükenmilik algılarında farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Mann Whitney U testi sonucunda, Duygusal tükenme boyutunda (U=3311,500 p>.05), Duyarsızlama boyutunda (U=3224,500, p>.05) ve Kiisel baarı boyutunda (U=2792,0 p>.05), cinsiyet deikenine göre anlamlı bir farklılık görülmemitir. Bu durum erkek ve kadın öretmenlerin tükenmilik konusunda benzer algılara sahip oldukları eklinde açıklanabilir. Toplam puanlar açısından kadın öretmenler için X t = 82,19 ve erkek öretmenler için X t = 88,16 deerleri de bu durumu desteklemektedir. 66

83 Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin tükenmilik (Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) Boyutlarının Medeni durum deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Mann Whitney-U testi yapılmıtır Tablo Medeni Durum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tükenmilik Medeni N Sıra Sıra U P Durum Ortalaması Toplamı Duygusal Evli , ,5 2494,0 0,686 Tükenme Bekar 41 81, ,0 Evli , ,5 2595,5 0,976 Duyarsızlama Bekar 41 84, ,5 Kiisel Baarı Evli , ,0 2367,0 0,381 Bekar 41 90, ,0 Toplam Evli , ,5 Bekar 41 85, ,0 2485,0 0,681 *p<.05 Medeni durum deikenine göre, öretmenlerin tükenmilik algılarında farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Mann Whitney-U testi sonucunda, Duygusal tükenme boyutunda (U=2494,000 p>.05), Duyarsızlama boyutunda (U=3595,500, p>.05) ve Kiisel baarı boyutunda(u=2367,0 p>.05), medeni durum deikenine göre anlamlı bir farklılık görülmemitir. Toplam puanlar incelendiinde ise evli öretmenler için X t = 84,14 ve bekar öretmenler için X t = 85,60 deerleri görülmektedir Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin tükenmilik (Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) boyutlarının kıdem deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Kruskal Wallis testi yapılmıtır. 67

84 Tablo Kıdem Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Duygusal Tükenme Duyarsızlama Kiisel Baarı Toplam *p<.05 Kıdem deikenine göre öretmenlerin tükenmilik (Duygusal Tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) boyutlarının deerlendirilmesi ve bir farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Kruskal Wallis testi sonucunda, Duygusal tükenme boyut [x 2 (2)= 2,555, p<.05], Duyarsızlama boyutu için [x 2 (2)= 1,624, p<.05], Kiisel Baarı boyutu için [x 2 (2)= 4,041, p<.05] öretmenlerin kıdemlerine göre anlamlı bir farklılık görülmemektedir. Bu durum kıdem deikenine göre öretmenlerin tükenmilik algılarının benzerlik gösterdii eklinde açıklanabilir. Toplam puanlar incelendiinde ise 1-10 yıl arası kıdemli öretmenler için X t = 89,42, yıl arası kıdemli öretmenler için X t = 86,86 ve 22 ve üzeri kıdemli öretmenler için X t = 75,09 deerleri de bu durumu desteklemektedir. Kıdem N Sıra Ort Sd x 2 P Anlamlı Fark ,18 2 2,555 0,279 Yok ,44 22 ve üzeri 43 74,33 Toplam ,92 2 1,624 0,444 Yok ,37 22 ve üzeri 43 79,03 Toplam ,16 2 4,041 0,133 Yok ,77 22 ve üzeri 43 71,69 Toplam ,42 2 Yok ,86 22 ve üzeri 43 75,09 2,74 0,285 Toplam Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin tükenmilik (Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) boyutlarının medeni durum deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Mann Whitney-U testi yapılmıtır 68

85 Tablo Örenim Durumu Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tükenmilik Örenim N Sıra Sıra U P Ortalaması Toplamı Duygusal Lisans , ,5 2144,5 0,598 Y.Lisans 34 88, ,5 Lisans , ,5 1688,5 0,19 Duyarsızlama Y.Lisans , ,5 Kiisel Baarı Lisans , ,5 2221,5 0,823 Y.Lisans 34 82, ,5 Toplam Lisans , ,5 Y.Lisans 34 91, ,5 2018,5 0,537 *p<.05 Örenim durumu deikenine göre, öretmenlerin tükenmilik algılarında farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Mann Whitney-U testi sonucunda, Duygusal tükenme boyutunda (U=2144,500 p>.05), Duyarsızlama boyutunda (U=1688,500, p>.05) ve Kiisel baarı boyutunda (U=2221,500 p>.05), örenim durumu deikenine göre anlamlı bir farklılık görülmemitir. Toplam puanlar incelendiinde lisans eitimli öretmenler için X t = 82,84 ve yüksek lisans eitimli öretmenler için X t = 91,03 deerleri görülmektedir Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Bulgular Matematik öretmenlerinin tükenmilik (Duygusal, Duyarsızlama, Kiisel Baarı) boyutlarının çalıılan kurum deikenine göre farklılaıp farklılamadıını belirlemek amacıyla Mann Whitney-U testi yapılmıtır *p<.05 Tablo Çalıılan Kurum Deikenine Göre Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarının Daılımı Tükenmilik Kurum N Sıra Ortalaması Sıra Toplamı U P Duygusal Ortaokul 95 78, ,5 2995,5 0,130 Tükenme Lise 73 89, ,5 Duyarsızlama Ortaokul 95 82, ,0 3317,0 0,629 Lise 73 86, ,0 Kiisel Baarı Ortaokul 95 88, ,0 3166,0 0,333 Lise 73 81, ,0 Toplam Ortaokul 95 83, ,0 Lise 73 85, ,0 3159,0 0,364 69

86 Örenim durumu deikenine göre, öretmenlerin tükenmilik algılarında farklılık olup olmadıının tespiti için yapılan Mann Whitney-U testi sonucunda, Duygusal tükenme boyutunda (U=2995,500 p>.05), Duyarsızlama boyutunda (U=3317,500, p>.05) ve Kiisel baarı boyutunda (U=3166,500 p>.05), çalıılan kurum deikenine göre anlamlı bir farklılık görülmemitir. Toplam puanlar incelendiinde ortaokul öretmenleri için X t = 83,03 ve lise öretmenleri için X t = 85,62 deerleri görülmektedir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılıkları Arasındaki liki Matematik öretmenlerinin tükenmilikleri ve Örgütsel Balılıkları arasındaki likiyi belirlemek amacıyla basit regresyon analizi yapılmıtır. Tablo Tükenmilik Algısının Örgütsel Balılıı Yordamasına likin Basit Regrasyon Analizi Sonuçları Yordanan deiken: Örgütsel balılık Yordayıcı deiken Sabit Tükenmilik B Standart hata t p 3,395 0,125 27,160 0,00-0,183 0,048-0,286-3,840 0,00 R=,286 =,082 F(1,167)=14,746 P=,00 Tabloya göre tükenmilik algısı ve örgütsel balılık arasında negatif yönlü ve zayıf bir ilikinin (r=-0,29) olduu görülmektedir. Tükenmilik algısı örgütsel balılıın yordayıcısı (R=0,286, =0,082, p<.005) durumundadır. Tükenmilik algısı örgütsel balılıın yaklaık % 08'ini açıklamaktadır. Ortaya çıkan bu ilikiye göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algıları arttıkça örgütsel balılıkları azalmaktadır. 70

87 Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılık Alt boyutu Arasındaki liki Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik alt boyutları ve Örgütsel Balılık alt boyutu olan Duygusal Balılık alt boyutu arasındaki ilikiyi belirlemek amacıyla çoklu regresyon analizi yapılmıtır. Tablo Tükenmilik Boyutlarının, Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılıı Yordamasına likin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Yordayıcı deiken Yordanan deiken: Duygusal Balılık B Ss t p kili r Kısmi r Tükenmilik 4,092 0,646 19,078 0,000 Duygusal Tükenme -0,266 0,967-0,398-3,768 0,000-0,304-0,282 Duyarsızlama 0,085 1,176 0,155 1,453 0,148-0,158 0,113 Kiisel Baarı -0,125 0,708-0,137-1,829 0,069-0, R=,343 =,118 F(3,164)=7,304 P=0,00 *p<.05 Tabloya göre Duygusal Balılık ile Duygusal tükenme boyutu(r=-0,304), Duyarsızlama boyutu(r=-0,158) ve Kiisel Baarı boyutu(r=-0,157) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte Duygusal Balılıın yordayıcısı (R=0,343, R 2 =0,118, p<.005) durumundadır. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte Duygusal Balılıın yaklaık % 11 ini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılıına ilikin t-testi sonuçları incelendiinde ise sadece Duygusal tükenme boyutunun, Duygusal Balılık 71

88 üzerinde önemli(anlamlı) bir yordayıcı olduu görülmektedir. Duyarsızlama ve Kiisel Baarı boyutlarının ise önemli bir etkiye sahip olmadıı görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutlarının Duygusal Balılıı yordamasındaki önem sırası(duygusal Tükenme =-,398 Duyarsızlama =,155 Kiisel Baarı = -,137 için Duygusal tükenme > Duyarsızlama > Kiisel Baarı >) olduu görülmütür. Tükenmilik ile örgütsel balılık arasındaki iliki Duygusal Balılık=-,266 Duygusal tükenme +-,085Duyarsızlama +-,125 Kiisel Baarı + 4,092 eklinde formüle edilmektedir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılık Alt boyutu Arasındaki liki Matematik öretmenlerinin Tükenmilik alt boyutları ve Örgütsel Balılık alt boyutu olan Devam Balılık alt boyutu arasındaki ilikiyi belirlemek amacıyla çoklu regresyon analizi yapılmıtır. Tablo Tükenmilik Boyutlarının Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılıını Yordamasına likin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Yordayıcı deiken Yordanan deiken: Devam Balılık B Ss t P kili r Kısmi r Tükenmilik 3,405 0,659 15,150 0,000 Duygusal Tükenme -0,230 0,967-0,337-3,104 0,002-0,235-0,236 Duyarsızlama 0,085 1,176 0,152 1,385 0,168-0,101 0,108 Kiisel Baarı -0,052 0,708-0,056-0,727 0,468-0,069-0,057 R=,260 =,068 F(3,164)=3,962 P=0,009 72

89 Tabloya göre Devam Balılıı ile Duygusal tükenme boyutu(r=-0,235), Duyarsızlama boyutu(r=-0,101) ve Kiisel Baarı boyutu(r=-0,069) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte Devam Balılıın yordayıcısı (R=0,260, R 2 =0,068, p<.005) durumundadır. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme,duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutları birlikte Devam Balılıının yaklaık % 06 sını açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılıına ilikin t-testi sonuçları incelendiinde ise sadece Duygusal tükenme boyutunun, Devam Balılıı üzerinde önemli(anlamlı) bir yordayıcı olduu görülmektedir. Duyarsızlama ve Kiisel Baarı boyutlarının ise önemli bir etkiye sahip olmadıı görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutlarının Devam Balılıı yordamasındaki önem sırası(duygusal Tükenme = -,337 Duyarsızlama =,152 Kiisel Baarı = -,056 için Duygusal tükenme > Duyarsızlama > Kiisel Baarı >) olduu görülmütür Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Alt Boyutları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılık Alt boyutu Arasındaki liki Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik alt boyutları ve Örgütsel Balılık alt boyutu olan Normatif Balılık alt boyutu arasındaki ilikiyi belirlemek amacıyla çoklu regresyon analizi yapılmıtır. 73

90 Tablo Tükenmilik Boyutlarının Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılıı Yordamasına likin Çoklu Regrasyon Analizi Sonuçları Yordayıcı deiken Yordanan deiken: Normatif Balılık B Ss t P kili r Kısmi r Tükenmilik 2,867 0,474 17,273 0,000 Duygusal Tükenme 0,024 0,967 0,049 0,444 0,658 0,063 0,035 Duyarsızlama 0,016 1,176 0,039 0,350 0,727 0,053 0,027 Kiisel Baarı -0,077 0,708-0,116-1,467 0,144-0,102-0,114 *p<.05 R=,130 =,017 F(3,164)=0,946 P=0,420 Tabloya göre Normatif Balılık ile Duygusal tükenme boyutu(r=0,063) arasında pozitif yönlü zayıf, Duyarsızlama boyutu(r=0,053) arasında pozitif yönlü zayıf ve Kiisel Baarı boyutu(r=-0,102) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutlarının birlikte Normatif Balılıın yordayıcısı (R=0,130, R 2 =0,017, p<.005) olmadıı görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte Normatif Balılıın yaklaık % 01 ini açıklamaktadır. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutları birlikte Normatif Balılık arasında p>,05 olduundan anlamlı iliki bulunmamaktadır. 74

91 BENC BÖLÜM 5. SONUÇ VE ÖNERLER Bu bölümde aratırmanın bulgularına göre ekillenen sonuçlara ve bu sonuçlara balı olarak gelitirilen önerilere yer verilmitir Aratırmanın Alt Problemlerine likin Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde aratırmanın alt problemlerine ilikin sırada edinilen bulgulara yönelik sonuç ve önerilere yer verilmektedir. Tekrardan kaçınmak amacıyla aratırma sonuçlarının sonrasında ilgili önerilere -italik yazıyla- yer verilmitir Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılık Algılarına likin Sonuç ve Öneriler Matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algıları genel olarak deerlendirildiinde kararsızım düzeyinde görü belirttikleri görülmektedir. Bununla birlikte aritmetik ortalamalar açısından bakıldıında en yüksek örgütsel balılık boyutunun 3,20 ortalama ile Duygusal Balılık boyutu olduu tespit edilmitir. Duygusal Balılık igörenlerin örgüte olan duygusal balılıı ve örgütle bütünlemesidir (Meyer ve Allen, 1997:11). gören örgütün deerlerini güçlü bir ekilde kabul eder ve örgütün bir parçası olarak kalmak ister (Sarıkamı, 2006: 56). Bir baka ifadeyle duygusal balılıkta örgüt üyeleri örgüte kendini içtenlikle adamıtır ve sadakatleri yüksektir. Bu boyutta bireyin örgüt amacı için çaba sarfetmesi ihtiyacından deil kiisel istekliliindendir. Salıklı bir eitim ortamı açısından düünüldüünde öretmenlerin Duygusal Balılıklarının dier boyutlardan yüksek çıkması istendik bir durumdur. Çünkü üyesi olduu okulda ihtiyaç zorunluluunda öte kendi istekliliinden dolayı bulunması öretmenin verimliliini arttıracak ve daha az Duygusal Tükenme yaamasını salayacaktır. Okula kendini duygusal açıdan balı hisseden öretmenin tükenmilik Duyarsızlama boyutunda olduu gibi örencilerini birer nesne olarak algılaması onların duygularını yadsıması düünülemeyeceinden, öretmenlerin Duygusal Balılıklarının kaynaklarını 75

92 kefetmeye ve bu balılıklarını arttırmaya yönelik aratırma ve faaliyetler düzenlenmeli. Kiisel isteklilik yerine balılıın ihtiyaçlardan kaynaklandıı Devam balılıı ise çalıanın örgütte çalıtıı süre içerisinde harcadıı emek, zaman ve çaba ile edindii statü, para gibi kazanımlarını örgütten ayrılmasıyla birlikte kaybedecei düüncesiyle oluan balılıktır (Yalçın ve plik, 2005: 398). Meyer ve Allen (1991) ise bu balılıın örgütten ayrılmanın getirecei maliyetlerin farkında olmak anlamına geldiini ifade etmektedir. Devamlılık balılıı yüksek olan çalıanlar olası mali kayıplardan kaçındıkları gibi dier i alternatiflerinin azlıı nedeniyle de örgüt üyeliini sürdürmekte ve gerekli asgari çalıma düzeyinde performans göstermektedirler. Bu nedenle de devamlılık balılıı örgütler açısından istenmeyen bir balılık türü olmaktadır (Uyguç ve Çımrın, 2004). Öretmenlerin Devam balılıı algılarının kararsızım düzeyinde olması öretmenlerin daha iyi i imkanı bulması durumunda örgütten ayrılmayı düünebilecei eklinde yorumlanabilir. Bu durumun bir baka nedeni ise öretmenlerin özelde kendi okulları genelde Milli Eitim Bakanlıı kurumuna yaptıkları yatırımlardan vazgeçmeyi maliyetli bulmaları da olabilir. Her durumda da öretmenin balılıının, örgütünü ve örgütte iletiimde bulunduu tüm örgüt üyelerini sevmeye dayalı bir balılık olması daha istendik bir olgudur. Sadece mesai tamamlayan ya da yukarıda belirtildii gibi asgari performansla çalıan bir öretmenin okuluna, mesleine ve gelecek nesillere deerler katması pek olası görülmemektedir. Öretmenlerin, kar-zarar muhasebesini öncelikli algılamayacaı düzenlemeler aratırılmalı, okullarıyla bütünlemesi salanmalı. Normatif balılık çalıanların ahlaki bir yükümlülük duygusu nedeniyle gösterdikleri balılıktır (Meyer ve Allen, 1991). Buradaki yükümlülükten kasıt devam balılıındaki gibi bir ihtiyaç zorunluluundan farklıdır. Bu zorunluluk hissi, çalıanın ahlaki duygularıyla ve inandıkları deerlerle ilgilidir (Allen ve Meyer, 1990), bu zorunluluk erdem ve ahlaka balıdır (Gül, 2003).Öretmenler açısından düünüldüünde Duygusal Balılık kadar Normatif balılık da önemli görülmektedir. Çünkü igörenin örgütte kalma sebebi örgüt için çalımayı görev olarak deerlendirmesi bunun en ahlaki en doru tercih olduunu 76

93 düünmesidir. Her ne kadar maddi imkanlar ve yapılan kar-zarar hesapları güdüleyici olsa da Normatif balılık tutumu olan sadakat daha içsel bir güdüleyicidir. Öretmenin bulunduu okulda kendini olabilecei en iyi yerde hissetmesi, daha iyi bir alternatifi olmadıı için deil zaten en iyi alternatifin bu olduunu düünmesi, mesleinin normlarını ve deerlerini içselletirmi olması istendik bir durumdur. Gerek öretmenlik meslei seçiminde rehberlik hizmeti sunan gerek öretmen yetitiren kurum ve kiiler, öretmenlik mesleinin sunduu imkanlar hakkında donanımlı olmalı ve bunu adaylara etkin ekilde aktarmalı. Öretmenlik mesleini, daha batan Devam Balılıı mantııyla deil geçekten isteyerek seçen adaylar yetitirilmeli. MEB tarafından bu dorultuda önlemler alınmalı. Meyer ve Allen, duygusal balılık, devamlı balılıı ve normatif balılıın, birer balılık çeidinden çok, balılıın bileenleri olarak düünülmesi gerektiini öne sürmektedir. Çünkü bir çalıanın örgütle ilikisi, bu üçünün farklı düzeylerini içerebilmektedir. Örnein bir çalıan, örgüte yüksek düzeyde balılık hissederken, örgütte kalmayı sürdürmek için zorunluluk hissedebilmektedir. Baka bir çalıan, örgüt için çalımaktan zevk duyarken, örgütten ayrılmanın ekonomik açıdan getireceklerini göze alamayabilir. Baka bir çalıan ise örgütte çalımayı sürdürmek için büyük istek, yükümlülük (minnet) ve zorunluluk hislerini aynı anda taıyabilir (Özarallı, 2005: 107). Her üç balılık türü de balılıı; bireyin örgütle olan ilikisini ortaya koyan ve örgütteki üyeliin devamı ve nedenleri konusunda bilgi veren psikolojik bir durum olarak belirtmektedir (Chen ve Francesco, 2003: 491; Akt: Kervancı, 2013). Cinsiyet deikenine göre matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algılarında anlamlı farklılık olmadıı tespit edilmitir. Aritmetik ortalamalar bakımından öretmenlerin örgütsel balılık algılarında birbirlerine yakın düzeylerde paralellik gösterdii görülmektedir. Öretmenlerin örgütsel balılık algı düzeyleri aritmetik ortalamaları 3,22 ile 2,76 arasında deimektedir. Angle ve Perry (1981), kadın çalıanların daha istikrarlı çalıtıklarını, ilerini ve çalıtıkları örgütü sık sık deitirmekten holanmadıklarını ileri sürmülerdir (nce ve Gül, 2005). Mathieu ve Zajac (1990), çalımalarında kadınların 77

94 erkeklere kıyasla örgüte daha balı olduklarını bulmulardır (Özcan, 2008:17). Buna karın kadınların aile yaantısına ayırdıı zaman erkeklerden fazla olduundan kariyer isteklerine yeterince zaman ayırmamaları düük balılıa neden olmaktadır (Gökmen, 1996). Zeyrek in (2008) çalımasında ise erkek öretmenlerin duygusal balılık, normatif balılık ve devam balılık toplam puanı ortalamaları bayan öretmenlerden önemli ölçüde yüksek bulunmutur. Kıdem deikenine göre matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algıları anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öretmenlerin kıdem deikenine göre duygusal balılık, devam balılıı ve normatif balılık açısından benzer algılara sahip oldukları görülmektedir. Tabloda aritmetik ortalamalar (=2,74) ile (=3,29), aralıında deimektedir. En yüksek balılıın 3,29 ortalama ile 22 ve üzeri kıdemdeki öretmenlerde ve Duygusal Balılık boyutunda olduu en düük balılıın ise normatif balılık boyutunda ve yıl aralıında olduu tespit edilmitir. Ya ve kıdem arttıkça bireylerin baka örgütlerde alternatif i bulma imkanları azaldıı için mevcut iin cazibesi artmakta dolayısı ile iine olan adanmılıı da artmaktadır (Özden, 1997). Kıdemi düük olan öretmenlerinin balılıklarının düük olması örgüte yapılan yatırımların henüz çok maliyetli olmamasıyla da açıklanabilir. Örgütte çalıılan görev süresi ve kıdem, örgütsel balılık için önemli göstergelerden bir tanesidir. Örgütte çalıılan süre arttıkça, çalıanın örgüte yatırımları yükselmektedir ve elde ettii yatırımları kaybetmemek için örgütte kalmak daha cazip hale gelmektedir. Dolayısıyla örgütsel balılık ve kıdem arasında pozitif iliki olduu ifade edilmektedir (Çöl ve Gül, 2000: ). Örgütte çalıılan toplam süre ile birlikte herhangi bir pozisyonda çalıılan süre ve örgütsel balılık arasında iliki olduunu belirtilmektedir. Buna göre kıdem ile örgütsel balılık arasında doru, aynı pozisyonda geçirilen yıl sayısı ve balılık arasında ters iliki olduu ifade edilmektedir. Çünkü birey aynı pozisyonda geçirecei süre içerisinde daha yüksek ve iyi pozisyonda devam edebilme ansını elde edememektedir ve bu durum çalıanın tutumunu 78

95 deitirmektedir. Sonuç olarak, aynı pozisyonda geçen süre balılık açısından ters yönlü olmaktadır(yalçın ve plik, 2007: 489). Medeni durum deikenine göre matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algıları anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öretmenlerin medeni durum deikenine göre duygusal balılık, devam balılıı ve normatif balılık açısından benzer algılara sahip oldukları görülmektedir. Tabloda aritmetik ortalamalar (=2,74) ile (=3,26), aralıında deimektedir. En yüksek balılıın 3,26 ortalama ile bekar öretmenlerde ve Duygusal Balılık boyutunda olduu en düük balılıın ise Normatif balılık boyutunda ve yine bekar öretmenlerde olduu tespit edilmitir. Normatif balılıktaki bu durum literatürdeki birçok çalımayla uyumlu görülürken Duygusal balılıktaki bulgular çeliki oluturmaktadır. Bu durum bekar öretmenlerin evli öretmenlere kıyasla daha az ev içi sorumlulua sahip olması ve okula duygusal balılıı destekler avantajlara sahip olmaları eklinde açıklanabilir. Evli çalıanların balılıına ilkin bulgu ve tanımlamaların daha çok Devam balılıına iaret etmesi bu görüü destekler niteliktedir. Kii, ailesine ve yakınlarına karı ne kadar fazla sorumlulua sahipse, ihtiyaçlarını temin edebilmek için örgüte o kadar çok balanacaktır. Buna göre devam balılıı evlilerde bekarlara göre daha yüksektir (Sırı ve Basım, 2006: 141). Bunun nedeni ise evli bireylerin bekarlara göre genelde daha fazla finansal yük üstlenmeleri olarak açıklanmaktadır (imek, 2002: 21; Erdomu, 2006: 57). Örenim durumu deikenine göre matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algıları anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öretmenlerin örenim durumu deikenine göre duygusal balılık, devam balılıı ve normatif balılık açısından benzer algılara sahip oldukları görülmektedir. Tabloda aritmetik ortalamalar (=2,73) ile (=3,36), aralıında deimektedir. En yüksek balılıın 3,36 ortalamayla Yüksek Lisans eitimi almı öretmenlerde ve Duygusal Balılık boyutunda olduu en düük balılıın ise Devam balılıı boyutunda ve yine Yüksek Lisans eitimi almı öretmenlerde olduu tespit edilmitir. 79

96 Çalıılan kurum deikenine göre matematik öretmenlerinin örgütsel balılık algıları anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öretmenlerin çalıılan kurum deikenine göre duygusal balılık, devam balılıı ve normatif balılık açısından benzer algılara sahip oldukları görülmektedir. Tabloda aritmetik ortalamalar (=2,75) ile (=3,27), aralıında deimektedir. En yüksek balılıın 3,27 ortalamayla Lise öretmenlerinde ve Duygusal Balılık boyutunda olduu en düük balılıın ise Normatif balılık boyutunda ve yine Lise öretmenlerinde olduu tespit edilmitir. Karagöz (2008), ise yaptıı çalımada; Duygusal Balılık boyutunda ilköretim grubu ile meslek lisesi grubu ve anadolu lisesi grubu ortalaması arasında ilköretim öretmenleri lehine, Normatif Balılık boyutunda ilköretim okulu öretmenlerinin, meslek lisesi ve anadolu lisesi öretmenleri arasında ilköretim okulu öretmenlerinin lehine ve genel lise öretmenleri ve meslek lisesi öretmenleri arasında genel lise lehine ortalamaya sahip olduklarını tespit etmitir. Devam Balılıında anlamlı fark bulunmaması çalımayla örtüürken, Duygusal balılık ve Normatif balılık boyutları çeliki oluturmaktadır. Çalımanın sadece Matematik öretmenlerinde uygulanması farklılıın temel nedeni olarak görülmektedir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algılarına likin Sonuç ve Öneriler Matematik öretmenlerinin tükenmilik algıları genel olarak deerlendirildiinde kararsızım düzeyinde görü belirttikleri görülmektedir. Bununla birlikte aritmetik ortalamalar açısından bakıldıında en yüksek tükenmilik boyutunun tükenmilik sendromunun balangıcı ve merkezi eklinde deerlendirilen Duygusal Tükenme boyutunda olduu, öretmenlerin tükenen duygusal kaynakları yeniden doldurma, yeni bir güne tazelenmi bir enerjiyle balama konusunda kendilerini orta düzeyde algıladıkları eklinde açıklanabilir. Örgütsel açıdan artık enerji yerine duygusal tükenme görülmeye balanmaktadır (Maslach ve Leiter 1997: 17-24). ster örgütsel ister yönetsel olsun bazı nedenlere balı olarak ortaya çıkan duygusal tükenmilie karı çalıanlar çeitli tepkiler gelitirmektedirler. ten erken ayrılma, ie geç gelme, 80

97 sık sık rapor ve izin alma, mümkün olduu kadar iyerinden uzak olmaya çalıma gibi davranılar bu tepkilere örnek olarak sıralanabilir (Yeniçeri vd. 2009: 88). Tüm branlar için geçerli olmakla birlikte Matematik öretmenlerinin izin, rapor gibi devamsızlık konularında daha hassas davranmaları gerektii bilinen bir gerçektir. Çünkü gerek müfredat gerekse uygulama açısından telafisi nispeten daha çok zaman isteyen bir brantır. Öretmenin devamsızlıı halinin örencilere çok olumsuz yansıyacaı yadsınamaz. lerde de deinilecei gibi Devam Balılıının en önemli yordayıcısının Duygusal tükenme çıkması da bu açıdan manidardır. Çünkü iten souma hali Duygusal tükenme arttıkça ie araçsal nedenlerle devam etme- balanma hali olan Devam Balılıı azalmaktadır. Öretmenlerin, kendi iç dünyalarındaki duygusal gerilimi azaltacak ve kaynak bulma sıkıntılarını giderecek gerek örgüt içi gerek örgüt dıı sosyal ve mesleki faaliyetler tasarlanmalı., bireysel farklılıının bilincinde nesiller için, öretmenlerin bireysel duygu ve düüncelerini daha rahat ve daha verimli ekilde ifade edebilecekleri eitim ortamları oluturulmalı. Artık duygusal tükenmeden de öte igörenlerin hizmet sundukları ve iletiim kurdukları dier insanları birer nesne gibi gördükleri, hatta yer yer onlara kötü muamele ettikleri Duyarsılama boyutunda, kararsızım düzeyinde düünce belirtmeleri öretmenlerin gerek meslee yönelik içsel güdülerinde, çokularında gerekse üyesi oldukları okul örgütüne duydukları aidiyet hissinde bir yıpranma yaadıkları eklinde açıklanabilir. Maslach ve Leiter (1997) ye göre artık aidiyet duygusu yerini duyarsızlama hissine bırakmıtır. Storlie ye göre (1979: Akt: Tümkaya, 1996: 11) tükenmilik, deiimi imkansız görünen durumların insan ruhuna çizdiklerinin birikimiyle oluan haldir. Öyle ki artık duruma engel olma çabası görülmez hatta bazen uyum gibi görülebilir. Halbuki gösterilen tepki uyum deil vurdumduymazlıktır. Kendi duygusal dünyasında tükenme yaayan birey karısındaki insanların da duygularına duyarsız kalmaya onları önemsememeye zamanlada bu duruma bilinçli veya bilinçsiz alımaya balamaktadır. Öretmenlik gibi sürekli insanlarla iletiim halinde olunan meslekte öretmenin duyarsızlaması, her eyden önce, en çok vakit geçirdii örencilerini birer birey olarak deil sınıfı oluturan birer eya gibi algılaması verimli bir eitim ortamı açısından düündürücü bir konudur. Matematik öretmenlerinin bu konuda karasızlık düzeyinde görü 81

98 belirtmeleri çok yüksek tükenmilie sahip olmamaları açısından sevindirici fakat duyarsızlamaya yatkın olmaları gelecekte istendik verimin salanabilmesi açısından kaygı verici bulunmaktadır. Öretmenlere genelde eitim özelde ise okul olmak üzere üyesi oldukları örgütlerde karılatıkları dier örgüt üyeleriyle (örenci, veli, idareci, meslekta..) daha verimli iletiim kurmaları dorultusunda hizmet içi eitim sunulabilir. Ayrıca özellikle Matematik öretmenlerinin, örencilerin sadece akademik baarılarını deerlendirdikleri öretim ortamında deil, kiisel ilgi ve özelliklerini de kefedebilecekleri sosyal ortamlar oluturulmalı. Çünkü Örencilerin duygusal dünyasından soyutlanmamı bir öretmen onların duygularına duyarsız kalamayacaktır. Duygusal ve fiziksel tükenmenin de ötesinde kiisel yeterlik duygusunun azaldıı Kiisel Baarı boyutunda, bildirilen görülerin karasızım düzeyinde olması Matematik öretmenlerinin öz deerlendirme boyutunda kendi tükenmilik algılarının orta düzeyde olduu eklinde yorumlanabilir Bir insan kendini yetersiz olarak algıladıında, büyük bir eksiklik duygusu hisseder. Hiçbir eyin üstesinden gelemeyeceini düünür. Adeta bütün dünya kendi ileyiini devam ettirmek için, onun tüm giriimlerine komplo kuruyormu gibi düünür. Bu durumdaki insanlara baarıyla gerçekletirdikleri her ey çok anlamsız ve çok küçük görünür. Bir farklılık ortaya koyabilmek için kendi yeteneklerine güvenmezler (Maslach ve Leiter 1997: 18). Bu boyutta bir tükenmilik algısında, artık birey gelen talep ne düzeyde olursa olsun bunu karılayacak yeterlilie sahip olmadıını hissetmektedir. Mesleki açıdan kısa ve uzun vade hedefler de, küçük-büyük baarılar da anlamını kaybetmi ve deersiz görülmektedir. Kii kendi baarılarını bile yetersiz algılamaktadır. Artık bu boyut Tükenmiliin öz deerlendirme boyutunu yansıtmaktadır (Maslach ve Goldberg, 1998: 64). Öretmenlerin bu boyutta da karasız düzeyde kalmaları öz deerlendirme açısından çokta olumlu düünmedikleri eklinde yorumlanabilir. Kiisel Baarıda düme hissi, bir fark yaratabilmeyle ilikilidir. Bu boyutun yüksek çıkmaması Matematik öretmenlerinin kendi mesleki yaratıcılıklarını yeterli görmedikleri eklinde açıklanabilir. Matematik dersinin kapsamı gerei içerdii soyutluu somutlatıracak hayal gücü ve yaratıcılık etkin bir öretme-örenme süreci açısından oldukça önemlidir. Öretmenlerin 82

99 kıdemleri ne olursa olsun kendi yeteneklerini kefedebilecekleri ve sunabilecekleri örgütsel süreçler oluturulmalı. Öz deerleri yüksek örenci yetitirebilmenin öz deerlerini yansıtabilen öretmen yetitirmekten geçtii gerçei önemsenmeli ve öretmen yetitirme programları bu dorultuda oluturulmalı. Cinsiyet deikenine göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemitir. Aritmetik ortalamalar bakımından deerlendirildiinde de erkek ve kadın öretmenlerin çok yakın ortalamalara sahip olduu görülmektedir. Çalıma, Kırılmaz, Çelen, Sarp (2000), ve Hock (1988) tarafından yapılan çalıma sonuçlarıyla örtümektedir. Literatür incelendiinde, kadın ve erkeklerin tükenmilik algılarının yordayıcılarının farklı deikenler olduu ifade edilmektedir. Fakat tükenmilik alanındaki cinsiyet farklılıkları aratırmaları, farklı sonuçlara iaret etmektedir. Literatürde cinsiyetler açısından elde edilen farklı aratırma bulgulan göz önüne alındıında, cinsiyet deikeninin tükenmilik üzerindeki etkisini aydınlatmaya yönelik daha fazla sayıda aratırmanın yapılmasının önemli olduu görülmektedir (Çapri ve Gökçakan 2012: 36-37). Aynı meslekte çalıan kadın ve erkekler tükenmiliin farklı boyutlarını farklı düzeylerde yaayabilmektedir. Yapılan bazı çalımalara göre kadınlar erkeklerden daha fazla duygusal tükenmilik yaamaktadır. Maslach ve Jacson çalımalarında duyarsızlama ve kiisel baarıda düme hissini ise erkeklerin daha fazla yaadıını ortaya koymulardır (An ve Bal 2008: 37). Kıdem deikenine göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemitir. Aritmetik ortalamalar bakımından deerlendirildiinde ise en yüksek ortalamanın 1-10 yıl aralıında 91,92 ortalamayla Duyarsızlama boyutunda olduu görülmütür. Buna karın Kiisel Baarı boyutunda ise 71,69 olan en düük ortalamanın 22 ve üzeri yıl aralıında bulunması deneyimli öretmenlerin daha az tükenme algısına sahip olduunu göstermektedir. Çalıanların yıllar geçtikçe çalıma ortamına uyum salaması, alıkanlıklar edinmesi, uyum salayanlar, örgütlerinde kalırken, uyum salayamayanların örgütlerinden ayrılması yalıların daha az tükenmilik yaamalarının sebebine bir açıklama kabul edilmektedir (Aydoan 2008: 47). 83

100 Fakat bazı çalımalar kıdem deikeninin tükenmilikle ters yönlü bir ilikide olduunu vurgulamaktadır. Duygusal tükenme ve duyarsızlama puanları çalıma süresi arttıkça azalmakta buna karın kiisel baarı düzeyi de kıdem ile birlikte artmaktadır (Ergin, 1996). Medeni durum deikenine göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemitir. Literatürde de medeni durumun tükenmilik üzerinde etkili olmadıını belirten çalımalar bulunmaktadır (Özben ve Argun, 2005: 34; Basım ve een, 2006: 18; Arabacı ve Akar, 2010: 83). Bununla beraber bazı aratırmalara göre (Örmen, 1993: 21; Öztuna, 2005: 18) evli bireylerin tükenmilie daha dayanıklı olduu belirtilmektedir. Buna gerekçe olarak ise bireyin i güvenlii, ücret, kazanç gibi konularda evli bireylerin daha gerçekçi ve daha dikkatli davrandıı gösterilmektedir. Örenim durumu deikenine göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemitir. Bazı çalımalarda ise Yüksek eitim alan bireylerin almayan bireylere göre daha fazla tükenmilik yaadıkları görülmektedir (Izgar 2003; Sürgevil 2006: 16).Çalımada ortalamaların yakın olması Lisans ve Yüksek Lisans deikenlerine yer verilmesine balanmıtır. Maslach da, eitim ile tükenmilik arasındaki ilikinin kompleks bir yapıya sahip olduunu ifade etmektedir. Eitim düzeyi yüksek olan çalıanların düük olanlara göre tükenmilik düzeyleri yüksek olmaktadır (Maslach vd., 2001: ). Bu durum eitim seviyesi yükseldikçe beklentilerin de artmasıyla açıklanmaktadır. Çalıılan kurum deikenine göre matematik öretmenlerinin tükenmilik algılarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemitir. Fakat en düük ortalamanın 78,03 ile Ortaokul öretmenlerinde en yüksek ortalamanın 89,47 ile lise öretmenlerinde her ikisinin de Duygusal Tükenme boyutunda olması Lise Matematik öretmenlerinin çok daha youn tükenme hissettiklerini göstermektedir. 84

101 Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılıkları Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Matematik öretmenlerinin tükenmilik algıları ve örgütsel balılıkları arasındaki iliki basit regresyon istatistik teknii ile deerlendirildiinde, tükenmilik algıları ve örgütsel balılıkları arasında iliki bulunduu ve tükenmilik algısının örgütsel balılıklarını yaklaık % 08 açıkladıı görülmektedir. Bu bulgulara dayanılarak öretmenlerin tükenmilik algılarına etki eden durumların örgütsel balılıklarını da etkileyecei söylenebilir. Kervancı(2013) ise çalımasında, tükenmilik algısı ve örgütsel balılık arasında negatif yönlü ve yüksek kuvvette iliki tespit etmitir. Literatürde aratırmanın bu sonucunu destekleyen çalımalar mevcuttur. Özen ve Mirzeolu (2006) ve Güne, Bayraktarolu ve Kutanis (2009) çalıanların tükenmilik düzeyi ile balılık düzeyi arasında iliki olduunu ve çalıanların tükenmilik düzeylerini azaltarak örgütsel balılıklarının artırılabileceini ifade etmektedir. Literatürde tükenmilik sendromunun örgütsel balılık üzerinde etkisinin olup olmadıını belirlemeye dönük çalımalar bulunmaktadır (Ergin, 1992; Üresin, 2009; Gül vd., 2008; Hakanen vd., 2006: 505). Yapılan çalımada elde edilen sonuçlarla sözü edilen bu çalımaların sonuçları arasında paralellik bulunmaktadır. Bu sonuçlara göre tükenmilik düzeyi artıkça örgütsel balılık düzeyinin azaldıı söylenebilir. Tükenmilik algısını azaltacak ve örgütsel balılık algısını ise arttıracak etkisi olduu anlaılan uyarıcılar ve sosyal faaliyetler örgütlerde artırılmalıdır. Örgütte tüm paydalar arasında salıklı, güvene dayalı ve objektif ilikiler kurulmalıdır Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Duygusal Balılık Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Duygusal Balılık ile tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu(r=-0,304), Duyarsızlama boyutu(r=-0,158) ve Kiisel Baarı boyutu(r=- 0,157) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel 85

102 Baarı boyutu birlikte Duygusal Balılıın yordayıcısı (R=0,343, R 2 =0,118, p<.005) durumundadır. Regresyon katsayılarının anlamlılıına ilikin t-testi sonuçları incelendiinde ise sadece Duygusal tükenme boyutunun, Duygusal Balılık üzerinde önemli(anlamlı) bir yordayıcı olduu görülmektedir. Duyarsızlama ve Kiisel Baarı boyutlarının ise önemli bir etkiye sahip olmadıı görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları, Duygusal Tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte, Duygusal Balılıın yaklaık % 11 ini açıklamaktadır. Burada Duygusal Balılıın en önemli açıklayıcısının Duygusal Tükenme olması dikkat çekicidir. Literatürde en çok ele alınan ve örgütlerde en çok arzu edilen balılık türü olan duygusal balılıkta, igören örgütün deerlerini güçlü bir ekilde kabul eder ve örgütün bir parçası olarak kalmak ister (Sarıkamı, 2006: 56). Duygusal Tükenme ve Duygusal Balılık arasında negatif yönlü bir iliki tespit edilmitir. Az önce deinildii gibi duygusal balılık ite kalma isteinin gücünü ifade ederken Duygusal tükenme ie devam edecek enerjiyi bulamama ve bu kaynakları güncelleyememe durumunu yansıtmaktadır. Duygusal tükenmedeki artıın Duygusal balılıkta azalmaya neden olması alanyazı ile paralellik göstermektedir. Tüm tükenmilik alt boyutlarının en çok etkilendii balılık olan Duygusal Balılıkta birey, ihtiyaçtan deil bireysel istekliliinden dolayı örgüt amacı için çaba sarfeder. Öretmenlerin Eitim örgütünün amacına yönelmiliinin göstergesi olan bu balılık algılarının artması için çalımada da yer verilen Tükenmilii tetikleyen faktörlerin azaltılmasına yönelik önlemler alınması önerilir Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Devam Balılıı Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Devam Balılıı ile tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu(r=-0,235), Duyarsızlama boyutu(r=-0,101) ve Kiisel Baarı boyutu(r=- 0,069) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları, Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı 86

103 boyutu birlikte, Devam Balılıın yordayıcısı (R=0,260, R 2 =0,068, p<.005) durumundadır. Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutları birlikte Devam Balılıının yaklaık % 06 sını açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılıına ilikin t-testi sonuçları incelendiinde ise sadece Duygusal tükenme boyutunun, Devam Balılıı üzerinde önemli(anlamlı) bir yordayıcı olduu görülmektedir. Duyarsızlama ve Kiisel Baarı boyutlarının ise önemli bir etkiye sahip olmadıı görülmektedir. görenin duygusal açıdan zorlanması ve tükenmesi hali olan duygusal tükenme, örgüt üyeliinden vazgeçmenin maliyetinin yüksek olması nedeniyle çalıanın örgütte kalmayı aslında zorunlu olarak tercih ettii Devam balılıı arasında da negatif yönlü bir iliki söz konusudur. Duygusal Tükenmenin artıı mecburi bir balılık olan Devam Balılıında bile azalmaya neden olacak kadar etkilidir. Örgütsel yapılar oluturulurken, bunların amaç ve yöntemleri tasarlanırken okul gibi bir örgüt açısından pek de istendik bir balılık türü olmayan devam balılıının bile Duygusal tükenmeyle yıpranabilecei gerçei dikkate alınmalı özellikle insanlarla iletiimde duygusallıın kaçınılmaz olduu eitim kurumlarında, öretmenlerin kendi duygusal rezervlerini tazeleyebilecekleri ortamlar oluturulmalıdır Matematik Öretmenlerinin Tükenmilik Algıları ve Örgütsel Balılık Alt Boyutu Olan Normatif Balılık Arasındaki likiye Yönelik Sonuç ve Öneriler Normatif Balılık ile Duygusal tükenme boyutu(r=0,063) arasında pozitif yönlü zayıf, Duyarsızlama boyutu(r=0,053) arasında pozitif yönlü zayıf ve Kiisel Baarı boyutu(r=-0,102) arasında negatif yönlü ve zayıf iliki olduu görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutlarının birlikte Normatif Balılıın yordayıcısı (R=0,130, R 2 =0,017, p<.005) olmadıı görülmektedir. Tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme boyutu, Duyarsızlama boyutu, Kiisel Baarı boyutu birlikte Normatif Balılıın yaklaık % 01 ini açıklamaktadır. Duygusal tükenme, Duyarsızlama, Kiisel Baarı boyutları birlikte Normatif Balılık arasında p>,05 olduundan anlamlı iliki 87

104 bulunmamaktadır. Duygusal tükenme boyutu, duyarsızlama boyutu, kiisel baarı boyutu birlikte Normatif Balılıın yaklaık % 01 ini açıklamaktadır. Karada(2013), çalımasında sadece Duygusal tükenmenin Normatif Balılıın yordayıcısı olduu, Kervancı (2013) ise Duyarsızlama ile Normatif Balılık arasında negatif ve güçlü bir ba olduu sonucuna ulaırken ilgili çalımada tükenmilik alt boyutları olan Duygusal tükenme, duyarsızlama, kiisel baarı boyutlarının birlikte Normatif Balılıın yordayıcısı olmadıı tespit edilmitir. Duygusal balılıktaki gibi bir psikolojik sözlemeden öte moral balılıı ve devam balılıındaki gibi çıkara balılıktan öte ahlaki balılıı ifade eden normatif balılık dier balılık boyutlarına göre tükenmilik boyutlarından en az etkilenen balılıktır. Normatif balılıın; örgütün bireye sunduu imkanlardan çok bireyin örgütte kalmayı ve çalımayı en ahlaki ve en doru tercih olarak algılaması, tükenmilik duygusundan dahi etkilenmeyen, bireyin gösterdii en belirgin tutumun ise sadakat olduu gerçeiyle örtümektedir. Matematik Öretmenlerinin Normatif balılıklarını etkileyen faktörlerin daha derinlikli ekilde aratırılıp MEB tarafından bu dorultuda önlemler alınması önerilir. 88

105 KAYNAKÇA Akten, S. (2007). Rehber öretmenlerin mesleki tükenmilik düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. Akçamete, G., Kaner S. ve Sucuolu, B. (2001). Öretmenlerde tükenmilik, i doyumu ve kiilik. Ankara: Nobel Yayın. Allen, J. ve Meyer, J. (1990). The measurement and antecedents of affective, continuance and normative commitment to the organization Journal of Occupational Psychology, 63, Angle, H. L. ve Perry J. L (1981). An Empirical Assessment Of Organizational Commitment And Organizational Effectiveness. Administrative Science Quarterly, 26, 1-14 Arı, G.S. ve Bal, E.Ç. (2007). Tükenmilik kavramı: Birey ve örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi, 15(1), Aydoan, O. (2008). stresinin tükenmilik ve örgütsel balılıkla ilikisi: Kamu Sektöründe Bir Uygulama (Yayınlanmamı yüksek lisans tezi). Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aydın, A. (2000). Sınıf yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık. Bakır, A. (2013). Öretmenlerin paylaılan liderlik ve örgütsel balılık algıları arasındaki ilikinin analizi (Yayımlanmamı doktora tezi). nönü Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya. Balay, R. (2000). Yönetici ve öretmenlerde örgütsel balılık. Ankara: Nobel Yayıncılık. Balcı, A. (2003). Örgütsel sosyalleme kuram strateji ve taktikler. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Balcı, A. (2000). Öretim elemanının i stresi kuram ve uygulama, Ankara: Nobel Yayın. Balta, A. ve Balta, Z. (2002). Stres ve baaçıkma yolları (21.Baskı). stanbul: Remzi Kitabevi. Baar, Z. (1999). Sınıf yönetimi. stanbul: Milli Eitim Basımevi. Baaran,. E. (1999). Eitime giri (4.Baskı). Ankara: Umut Yayım-Daıtım. Bayram, L. (2006). Yönetimde yeni bir paradigma; Örgütsel Balılık. Ankara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Dergisi, 59. Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öretmenlerindeki tükenmilie etki eden faktörler(yayımlanmamı doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir. Becker, Howard S. (1960). Notes on the concept of commitment. American Journal of Sociology, 66, Bursalıolu, Z. (1994). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranı. Ankara: Pegem Yayıncılık. 89

106 Cardinell, C. F. (1981). Mid-life professional crises: two hypotheses. The Annual Meeting of The National Conferance of Professors of Educational Administration. Seattle:WA. Celep, C., Bülbül, T. ve Tunç, B. (2000). Aday öretmenlerin örgütsel adanma odakları. Trakya Üniversitesi Dergisi, Sosyal bilimler C serisi, 1, Cengiz, A. A. (2001). Kiisel özelliklerin örgütsel balılık üzerindeki etkileri ve Eskiehir de salık personeli üzerinde bir uygulama (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi ). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiehir. Cherniss, C. (1988). Observerd supervisory behaviour and tecaher burnout in special education. Exceptional Children, 54, Cücelolu, D. (2002). Keke'siz bir yaam için iletiim. stanbul: Remzi Kitabevi. Çakır, A. (2007). lköretim okullarında görev yapan öretmenlerin örgütsel balılık düzeyleri ve okul kültürü algıları arasındaki ilikinin incelenmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, stanbul. Çakır, Ö. (2001). e balılık olgusu ve etkileyen faktörler. Ankara: Seçkin Yayınevi. Çam, M. ve Kırlangıç, O. (1995). Tükenmilik. Saray Medikal Yayıncılık. Çapri, B. (2006). Tükenmilik ölçeinin türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalıması. Mersin Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, 2( 1), Çelebi, E. (2013). Elazı ve Malatya il merkezinde bulunan özel eitim kurumlarında çalıan öretmenlerin tükenmilik düzeyleri ve ilgili faktörler (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi, Salık Bilimleri Enstitüsü, Elazı. Çelik, K. (2006). Eitim yöneticilerinin mesleki tükenmilikleri le evlilik doyumları arasındaki iliki (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi).gaziosmanpaa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat. Çetin, Ö. Münevver, (2004). Örgüt kültürü ve örgütsel balılık. Ankara: Nobel Yayınevi. Çilenti, M. (1984). Eitim Teknolojisi ve Öretim. Ankara: Kadıolu Matbaası. Çokluk, Ö. (1999). Zihinsel ve iitme engelliler okullarında görev yapan yönetici ve öretmenlerde tükenmiliin kestirilmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Çöl, G. ( 2004). nsan kaynaklan örgütsel balılık kavramı ve benzer kavramlarla ilikisi. Güç-Endüstri likileri ve nsan Kaynakları Dergisi, 6 (2),

107 Çöl, G. ve Gül, H. (2005). Kiisel özelliklerin örgütsel balılık üzerine etkileri ve kamu üniversitelerinde bir uygulama. Atatürk Ünv...B.F. Dergisi, 19 (l291), 306. Dadeviren, G. E. (2007). tatmini ve örgütsel balılık sigorta irketleri üzerine bir uygulama (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul. Deliorman, R. B., Boz,. T., Yiit,. ve Yıldız, S. (2009). Tükenmilii ölçmede alternatif bir araç: Kopenhag tükenmilik envanterinin Marmara Üniversitesi akademik personeli üzerine uyarlaması. stanbul Üniversitesi, letme Fakültesi, letme ktisadı Enstitüsü Dergisi Yönetim, 20(63), Demirdöen, N. (2013). Tükenmilik, özel eitim, öretmen okul öncesi öretmenlerinin tükenmilik düzeyleri ile psikolojik yardım arayıları arasındaki ilikinin incelenmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul. Dinçerol, C. (2013). Tükenmilik sendromunun mesleki tükenmilik ve i tükenmilii açısından incelenmesi: Öretmenler üzerinde bir uygulama(yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Durna, U. ve Eren, V. (2005). Üç balılık unsuru ekseninde örgütsel balılık. Dou Üniversitesi Dergisi, 6 (2), Dursun, S. (2000). Öretmenlerde tükenmilik ile yükleme biçimi, cinsiyet, eitim düzeyi ve hizmet süresi deikenleri arasındaki yordayıcı deikenlerin incelenmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. Erdomu, H. (2006). Resmi- Özel lköretim Okullarında Çalıan Yöneticilerin Kiisel Özellikleri ile Örgütsel Balılıkları Arasındaki liki (stanbul Örnei)(Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Eitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı, stanbul. Eren, E. (1993). Yönetim Psikolojisi. stanbul: Beta Basım ve Yayıncılık. Eren, E. (2004). Örgütsel davranı ve yönetim psikolojisi. stanbul: Beta Basım Yayım Daıtım. Ergin, C. (1992). Doktor ve hemirelerde tükenmilik ve Maslach tükenmilik ölçeinin uyarlanması. 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalımaları,1992( s ). Ankara. Erolu, S. (2007). Toplam kalite yönetimi uygulanan ortaöretim kurumlarında öretmenlerin örgütsel adanmılık ve motivasyon düzeyleri( Yayımlanmamı yüksek lisans tezi).yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul. Ersoy F., Yıldırım, C. ve Edirne, T. (2001). Tükenmislik sendromu. Sürekli Tıp Eitim Dergisi, Subat. Etzioni, A. (1961). Modern Organizations, Englewood Cliffs, Prentice-Hall. 91

108 (Akt: Özkan, Y.. Örgütsel sosyalleme sürecinin öretmenlerin örgüte balılıklarına etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara). Freudenberger, H. L. ve Richelson, G. (1994). Tükenmeye ramen nasıl yaanabilir?, N. ahin (Ed.), Stresle Baaçıkma, Ankara: Türk Psikologlar Dernei Yayınları-2. Girgin, G. (1995). lkokul öretmenlerinde meslekten tükenmiliin geliimini etkileyen deikenlerin analizi ve bir model önerisi (zmir ili kırsal ve kentsel yöre karılatırması) (Yayımlanmamı doktora tezi).dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir. Gökçakan, Z ve Özer, R. (1999). Rehber öretmenlerde tükenmilik (1.Baskı). Rize: Vatan Matbaacılık, Rize Rehberlik ve Aratırma Merkezi Müdürlüü Yayınları No: 9. Gökmen, S. (1996). letmeye balılık anketini Türkçe ye uyarlama ve geçerlik ve güvenirlik katsayılarını belirleme çalıması(yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Gündodu, A. (2004). Öretmen sorunları aratırması. Ankara: Uyum Ajans. Gül, H. (2002). Örgütsel balılık yaklaımlarının mukayesesi ve deerlendirmesi. Ege Akademik Bakı, 2 (1), Güçlü, H. (2006). Turizm sektöründe durumsal faktörlerin örgütsel balılık üzerindeki etkisi (Yayımlanmamı doktora tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskiehir. Gündüz, B. (2004). Öretmenlerde tükenmiliin akılcı olmayan inançlar ve mesleki bazı deikenlere göre yordanması (Yayınlanmamı doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana. Güne,., Bayraktarolu, S. ve, Kutanıs, R.S. (2009). Çalıanların Örgütsel Balılık ve Tükenmilik Düzeyleri Arasındaki liki: Bir Devlet Üniversitesi Örnei. Süleyman Demirel Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), Hock, R. (1988). Professional burnout among public school teachers,.public Personnel Management, 17(2), Izgar, H. (2003). Okul yöneticilerinde tükenmilik nedenleri, sonuçları ve baa çıkma yolları. Ankara: Nobel Yayın. lsev, A. (1997). Örgütsel balılık: Hizmet sektöründe bir aratırma (Yayımlanmamı Yuksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. nce, M. ve Gül, H. (2005). Yönetimde yeni bir paradigma. Örgütsel balılık. Konya: Çizgi Yayıncılık. Kaçmaz, N. (2005). Tükenmilik (burnout) sendromu. stanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 68, Karada,. (2013). Tükenmilik i tatmini ve örgütsel balılık arasındaki ilikilerin incelenmesi bir kamu kuruluunda aratırma 92

109 (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale. Karagöz, A. (2008). lk ve ortaöretim okulu yöneticilerinin öretmenler tarafından algılanan etik liderlik rolleri le öretmenlerin örgütsel adanmılıkları arasındaki iliki ( Yayımlanmamı yüksek lisans tezi).yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul. Karaku, M. (2005). Ortaöretim kurumlarında görev yapan öretmenlerin örgütsel adanmılık düzeyleri. Elazı li Örnei (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). nönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. Karasar, N. (2004). Bilimsel aratırma yöntemi (13. Baskı). Ankara: 3A Aratırma Eitim Danımanlık Ltd. Karayiit, K. Y. (2008).Örgütsel özdeleme ve örgütsel balılık arasındaki ilikiler üzerine bir aratırma (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, stanbul. Katz, D. ve KAHN, R.L. (1977). Örgütlerin Toplumsal Psikolojisi. Çeviren: Can, H. ve Bayar, Y. 167, Ankara: Todaie. Kervancı, F. (2013). Tükenmilik sendromunun örgütsel balılık ve iten ayrılma niyetine etkisini belirlemeye yönelik bir aratırma (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Nide Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nide. Koç, H. (2009). Örgütsel balılık ve sadakat ilikisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(28), Küçükahmet, L. (1999). Öretmenlik Mesleine Giri (2.Basım). stanbul: Alkım Yayınevi. Kul, M. (2010). Okul Yöneticilerinin Liderlik Stilleri ile Beden Eitimi Öretmenlerinin Yıldırma (mobbing) Yaama Düzeyleri, Örgütsel Balılıkları ve doyumu Arasındaki liki (Yayımlanmamı doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Leiter, Michael. P. (2003). Areas of worklife survey manual (Third Edition). Wolfville, Canada: Centre for Organizational Research and Development. Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2(2), Maslach, C. (1981). Burnout: A social psychological analysis (Ed: J.W. Jones), The Bunout Syndrome, Pask Ridge I: London House Press, Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1986). Maslach burnout inventory manua, palo alto. Ca: Consulting Psychologist Press. Maslach, C. ve Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives, applied and preventive psychology, 7(1),

110 Maslach, C., Schaufeli, W. B. ve Leiter M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, Mathieu, John E. ve Dennis M. Zajac. (1990). A review and meta-analysis of the antecedents, correlates and consequences of organizational commitment. Psychological Bulletin, 108 (2), MEB (2003). Üçüncü Uluslar arası Matematik ve Fen Bilgisi Çalıması. Ulusal Raporu. MEB-EARGED, Ankara MEB (2004). PISA 2003 Projesi Ulusal Ön Rapor. EARGED, Ankara. Mercan, M. (2006). Öretmenlerde örgütsel balılık örgütsel yabancılama ve örgütsel vatandalık (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi).afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. Meyer, P. ve Allen, J. (1984). Testing the side-bet theory of organizational commitment: Some methodological considerations. Journal of Applied Psychology, 69, Meyer, J.P., & Allen, N.J. (1997). Commitment in the workplace. theory, research and application. London: Sage Publications. Morrow, P. C. (1983). Concept redundancy in organizational research: The case of work aommitment. Academy of Management Review, 8, Mowday, R. T., Steers, R. M. ve Porter L. M. (1979). The measurement of organizational commitment. Journal of Vocational Behavior, 14, Ok, S. (2002). Banka çalıanlarının tükenmilik düzeylerinin i doyumu, rol çatıması, rol belirsizlii ve bazı bireysel özelliklere göre incelenmesi (Yayımlanmamı doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. O reilly C. and Chatman, J. (1986). Organizational commitment and psychological attachment: The effect of compliance, identification and internalization on prosocial behavior. Journal Of Applied Psychology, 71(3), Özarallı, N. (2005). letiim sektöründe faaliyet gösteren bir irketler grubunda örenen iklim algısının öz-yeterlilik, bilgi edinimi, bilginin uygulanması, içsel ödül doyumu ve örgüte balılık üzerine etkisi. 4. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Eylül, Sakarya. Özcan, E. B. (2008). Örgütsel balılık ve i deerleri arasındaki iliki ilinde bir inceleme (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Özdemir, S., (2000). Eitimde örgütsel yenileme (5. Baskı). Ankara :PegemA Yayıncılık, Özden, Y. (1997). Öretmenlerde okula adanmılık; Yönetici Davranıları le likili mi? Milli Eitim Dergisi, Temmuz-Austos-Eylül, 135,

111 Özen, G. ve Mirzeolu, N. (2006). Bir spor örgütünde çalıan spor uzmanlarının tükenmislik ve örgütsel balılıklarının incelenmesi, Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, Elektronik Dergi, 1 (1). Özel, T. (2013). Örgütsel balılık ve tükenmilik düzeyi: stanbul ili vakıf üniversitelerinde görev yapan akademisyenlere yönelik bir alan aratırması(yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özmen, H. (2001). Görme engelliler okullarında görev yapan öretmenlerin tükenmislik düzeyleri (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi ).Gazi Üniversitesi, Eitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özsoy, S., Ergül, S. ve Bayık, A. (2004). Bir yüksekokul çalısanlarının kuruma balılık durumlarının incelenmesi. nsan Kaynakları ve Endüstri liskileri Dergisi, 6,2. Öztürk, V., Koçyiit, S.Ç. ve Bal, E.Ç. (2011). Muhasebe meslek mensuplarının mesleki tükenmilik düzeyleri ile ie balılık arasındaki ilikiyi belirlemeye yönelik bir aratırma: Ankara ili örnei. Dou Üniversitesi Dergisi, 12(1), Özünlü, D. (2013). Cam tavan sendromunun örgütsel balılık üzerindeki etkisini ölçmeye yönelik bir aratırma (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Pelit, E., Boylu, Y. ve Göçer, E. (2007). Gazi üniversitesi ticaret ve turizm eitim fakültesi akademisyenlerinin örgütsel balılık düzeyleri üzerine bir aratırma. T.T.E.F Dergisi, 1, Redman, T. ve Snape, E. (2005). Unpacking commitment: multiple loyalties and employee behaviour. Journal of Management Studies, 42(2), Reichers, A. E. (1985). A Review and Reconceptualization of Organizational Commitment. Academy of Management Review, 10(3), Sacan, A. (2013). Özel dershanelerde görev yapan öretmenlerin i tatminleri ve örgütsel balılıkları arasındaki etkileim ile ilgili bir aratırma (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Uak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uak. Sarıdede, U. ve Doyuran,. (2004). Eitim örgütlerinde örgütsel balılıın, iten ayrılma niyetine etkisi. XIII. Ulusal Eitim Bilimleri Kurultayı. Malatya: nönü Üniversitesi Eitim Fakültesi. Sarıkamı, Ç. (2006). Örgüt kültürü ve örgütsel iletiim arasındaki ilikinin örgüte balılık ve i tatminine etkisi ve basarı teknik servis a. de bir uygulama (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiehir. Schwab, R.L., Jackson, S.E. ve Schuler, R, S. (1986), Educator burnout: Sources and consequences. Educational Research Quarterly, 10 (3), Seçer,. (2013).SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi. Ankara: Anı. 95

112 Semenli, S. (2001). Rehber öretmenlerin tükenmilik düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Sırı, Ü. ve Basım, N. (2006). görenlerin i doyumu ile örgütsel balılık düzeylerinin analizi: Kamu ve özel sektörde karılatırmalı bir aratırma. Selçuk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Aratırmalar Dergisi, 12( 6), Sırı, Ü. (2007). görenlerin örgütsel balılıklarının Meyer Ve Allen tipolojisiyle analizi: Kamu Ve Özel Sektörde Karılatırmalı Bir Aratırma. Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), Sürgevil, O. (2006).Çalıma hayatında tükenmilik sendromu. Ankara: Nobel Yayın Daıtım. ahin, A. (2007). lköretim okulu yöneticilerinin kiiler arası iletiim becerileri ve çatıma yönetimi stratejileri arasındaki iliki(yayınlanmamı yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. ahin, N. (2007). Personel güçlendirmenin i tatmini ve örgütsel balılık üzerindeki etkisi: Dört ve be yıldızlı otel iletmelerinde bir uygulama( Yayınlanmamı doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir. Tosun, K. (1987). letme yönetim (4.Baskı). stanbul: C.I.,Yön Ajans Matbaası. Turan, S. (1998). Measuring Organizational Climate and Organizational Commitment in the Turkish Educational Context, University Counci for Educational Administration (UCEA), St. Louis, Missouri, ERIC, NO: ED429359, (1998 Tümkaya, S. (1996). Öretmenlerdeki tükenmilik, görülen psikolojik belirtiler ve baaçıkma davranıları (Yayımlanmamı doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Tümkaya, S. (2005). Öretmenlerin sınıf içi disiplin anlayıları ve tükenmilikle ilikisi. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi Dergisi, 44, Tülek, M.E. (2008). Vakıf Üniversitelerinde Görev Yapan ngilizce Okutmanlarının Doyumu-Örgütsel Balılık likisi(yayınlanmamı yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, stanbul. Türker, P. (2007).lköretim 1.Kademe Öretmenlerinde Algılanan Problem Davranı Düzeyleri ve Sosyo Demografik Deikenlere Göre Tükenmiliin ncelenmesi(yayınlanmamı yüksek lisans tezi).çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Türkmen,. (1996). Yönetimde verimlilik. Ankara: MPK Yayınları. 96

113 Uurlu, C. T. (2009). lköretim okulu öretmenlerinin örgütsel balılık düzeylerine yöneticilerinin etik liderlik ve örgütsel adalet davranılarının etkisi(hatay li örnei). Doktora tezi. nönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. Uyguç, N. ve Çımrın, D. (2004). DEÜ aratırma ve uygulama hastanesi merkez laboratuarı çalıanlarının örgüte balılıklarını ve iten ayrılma niyetlerini etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi..B.F. Dergisi, 19 ( 1), Varolu, D. (1993). Kamu sektörü çalıanlarının ilerine ve kurulularına karı tutumları, balılıkları ve deerleri (Yayımlanmamı doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Wiener, Y. ve Vardi, Y. (1980). Relationships between job, organization and work outcomes: An integrative approach. Organizational Behavior and Human Performance, 26, Wiener, Y. (1982). Commitment in organizations: A normative view. Academy of Management Review, 7 (3), Yalçın, A. ve plik F. N. ( 2007). A grubu seyahat acentalarında çalıanların örgütsel balılıklarını etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik bir aratırma: Adana li Örnei. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, Yalçın, B. (2009). Eitim örgütlerinde Meyer ve Allen üç boyutlu balılık ölçeinin geçerlik ve güvenirlik çalıması (Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Gazi Osman Paa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat. Yeniçeri, Ö. ve Seçkin, Z. (2009). Örgütsel adalet ile duygusal tükenmilik arasındaki iliki: malat Sanayi Çalıanları Üzerine Bir Aratırma. KMU BF Dergisi, Yılmaz, A. (2007), lköretim müfettilerinin mesleki görevlerini yerine getirme durumları ile tükenmilik düzeyleri arasındaki iliki( Yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Abant zzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Yiit, B. (2004). Sınıfta disiplin ve örenci davranıının yönetimi (1.Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. ti. Yüksek, Y. (1993). A study on the relationship between organizational climate and organizational commitment (Yayınlanmamı yüksek lisans tezi). MarmaraÜniversitesi, stanbul. Yüksel, Ö. (2000). nsan kaynakları yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Zangaro, G. A. (2001). Organizational commitment: A concept analysis. Nursing forum, April-May, 2001 (s.9-14). Zeyrek, A.O. (2008). Milli eitim bakanlıı 2005 öretmenlik kariyer basamakları yükselme sınavında öretmenlerin baarı durumları ile örgütsel balılıkları arasındaki ilikinin incelenmesi(yayımlanmamı yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, stanbul. 97

114 EKLER EK-1 AÇIKLAMA Deerli Meslektaım, Bu anket, Sivas l Merkezinde Çalıan Matematik Öretmenlerinin Örgütsel Balılıkları ve Tükenmilik Düzeyleri likisi konusunda yapılan aratırmaya veri toplamak amacıyla gelitirilmitir. Ankete verilecek cevaplar bilimsel amaçlar için kullanılacaktır. Aratırmanın salıklı bulgulara ulaması için, anketi açıklamalara uygun tam ve doru olarak doldurmanız büyük önem taımaktadır. Anket iki bölümden olumaktadır; I.bölümde kiisel bilgiler. II. bölümde Örgütsel Adanmılık ve son bölümde Tükenmilii ilgilendiren maddeler yer almaktadır. Göstermi olduunuz ilgiden ve deerli katkılarınızdan dolayı teekkür eder, saygılar sunarım. Zeynep AKGÜL BÖLÜM I A. Cinsiyetiniz? ( ) Erkek ( ) Kadın C.Ü. Eitim Bilimleri A.B.D. Yüksek Lisans Örencisi B. Medeni Durumunuz? ( ) Evli ( ) Bekar C. Mesleki Kıdeminiz? ( ) 1-5 yıl arası ( ) 6-10 yıl arası ( ) yıl arası ( ) yıl arası ( ) yıl arası ( ) yıl arası ( ) 31 yıl ve üstü D. Örenim Durumunuz? ( ) Lisans ( ) Yüksek Lisans ( ) Doktora ( ) Dier (Lütfen Yazınız) E.Kurumunuz? ( )Ortaokul ( )Lise ( )Dier 98

115 EK-2 ÖRGÜTSEL BALILIK ÖLÇE Hiç Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum 1 Hayatımın geri kalanını öretmen olarak geçirmekten mutluluk duyarım. 2 Milli Eitim Sistemimizin problemlerini kendi problemlerim olarak algılıyorum. 3 Öretmenlik meslei benim hayatımın anlamlı ve deerli bir parçası. 4 Bu okulda kendimi ailenin bir üyesi olarak hissetmiyorum. 5 Kendimi bu okula duygusal olarak balanmı hissetmiyorum. 6 Bir daha dünyaya gelseydim yine öretmen olurdum. 7 Öretmenlik, benim kiiliime en uygun meslek. 8 Öretmenlik mesleinden ayrılmak isteseydim bile bu benim için çok zor bir karar olurdu. 9 u anda öretmenlik mesleinden ayrılsaydım hayatım alt üst olurdu. 10 Öretmenlik, benim için, hem yapmak zorunda olduum hem de sevdiim bir meslek. 11 Öretmenlik dıında yapabileceim çok az meslek var. Bundan dolayı, öretmenlikten ayrılmak benim için çok zor. 12 Bu okula kendimden o kadar çok ey verdim ki, baka bir yerde çalımayı düünmüyorum. 13 Öretmen olarak çalımaya devam edeceim. Çünkü öretmenlik mesleinin bana kazandırdıı saygınlıı baka bir meslekte elde etmem çok zor. 14 Öretmen olarak çalımaya devam edeceim. Çünkü öretmenlik mesleinin bana kazandırdıı maddi kazançları baka bir meslekte elde 15 Öretmenlik, ömür boyu sadık kalmaya ve balanmaya deer bir meslek deildir. 16 Eer maaı çok daha yüksek bir i bulursam, hiçbir vicdan azabı duymadan öretmenlii bırakırım. 17 Öretmenlii terk edersem kendimi suçlu hissederim. Çünkü bu ülkenin insanlarına karı kendimi sorumlu hissediyorum. 18 Bu okulda benim kiiliime ve düüncelerime deer verilmiyor. Bundan dolayı bu okul benim balılıımı hak etmiyor. 19 u anki okulumu terk edemem; çünkü bu okuldaki insanlara karı kendimi sorumlu hissediyorum. 20 Okuluma çok ey borçluyum. (Bu okulda bulunmak bana çok ey kazandırdı). 21 Öretmenlik mesleine çok ey borçluyum. (öretmen olmak bana çok ey kazandırdı). 99

116 EK 3 TÜKENMLK ÖLÇE Hiç Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum 1.imden duygusal olarak souduumu hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 2. dönüü kendimi ruhen tükenmi hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 3.Sabahları kalktıımda bir gün daha bu ii kaldıramayacaımı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) hissediyorum... 4.im gerei karılatıım insanların ne hissettiini hemen ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) anlayabilirim 5.im gerei... karılatıım bazı kimselere sanki insan deillermi gibi ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) davrandıımı farkediyorum... 6.Bütün gün insanlarla çalımak benim için gerçekten çok yıpratıcı... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 7. im gerei karılatıım insanların sorunlarına en uygun çözüm ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yolları Bulurum... 8.Yaptıım iten yıldıımı hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 9.Yaptıım i sayesinde insanların yaamına katkıda bulunduuma ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) inanıyorum 10.Bu meslekte çalımaya baladıımdan beri insanlara karı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) sertle 11.Bu tim meslein... beni duygusal olarak katılatırmasından korkuyorum ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 12.Çok eyler yapabilecek güçteyim... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 13.imin beni kısıtladıını hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 14.imde çok fazla çalıtıımı hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 15.im gerei karılatıım insanlara ne olduu umurumda deil... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 16.Dorudan doruya insanlarla çalımak bende çok fazla stres ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yaratıyor 17.im gerei... karılatıım insanlarla aramda rahat bir hava ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) yaratıyorum 18.nsanlarla... yakın bir çalımadan sonra kendimi canlanmı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) hissediyorum 19.Bu ite birçok... kayda deer baarı elde ettim ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 20.Yolun sonuna geldiimi hissediyorum... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 21.imde duygusal sorunlarla soukkanlılıkla ilgilenirim... ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 22.im gerei karılatıım insanların bazı problemlerinin sanki ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) benden kaynaklanmı gibi davrandıklarını hissediyorum

117 EK 4 101

118 102