Doktora Eğitiminin Bugünü ve Geleceği

Transkript

1 Doktora Eğitiminin Bugünü ve Geleceği Prof.Dr. Orhan AYDIN KTÜ Makine Mühendisliği Bölümü YÖK Başkan Danışmanı Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı, 20-

2 SUNU İÇERİĞİ Tartışılan doktora eğitimi Neden doktora? Dünyadan örnekler? Sorunlar İyi bir sistem için öneriler Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı, 20-

3 Tartışılan Doktora Eğitimi Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı, 20-

4 Tartışılan Doktora Eğitimi Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı, 20-

5 Tartışılan Doktora Eğitimi

6

7

8

9 Doktoranın anlamı: Soruyu kime soruyoruz? Öğrenciler (kariyer, akademik yaşam, uluslararası hareketlilik, saygınlık, vb.) Tez danışmanları (araştırma, kariyer, ün, vb.) Akademik bölümler (saygınlık, araştırma kapasitesi, vb.) Yüksek öğretim kurumları (araştırma misyonu, saygınlık, vb.) Disiplin (yaşam kaynağı, yeni bilgi, vb.) Fon sağlayıcılar (kapasite oluşturma, araştırma ekipleri için kritik kütlenin oluşumu, yüksek nitelikli araştırma akademi ve uygulamaya fayda, vb. ) İşverenler (yenilikçi düşünme ve bilgi transferi için nitelikli işgücü, vb.) Millet (bilgi ekonomisinin ana sürücüleri olan entelektüel kapasite ve bilgi transferinin gelişmesi için yüksek nitelikli işgücü, vb.)

10 Neden doktora? 2023 vizyonu Teknoloji odaklı olma gereği ve teknoloji açığı yüksek alanlarda gelişme zorunluluğu NİTELİKLİ İŞGÜCÜNE OLAN İHTİYAÇ SÜREKLİ ARTMAKTA Ulusal ve yerel stratejilere uyarlanmış bir yüksek öğretim politikası Personel politikası

11 Neden doktora? Akademik yaşam için temel kriter (kriterleri ülkeden ülkeye değişiyor) PhD ye sahip olmak övünç kaynağı Elit bir zümreye katılmak (Fakat bu zümre geçmişte olduğu kadar elit değil). OECD ülkelerinde Bilim doktoralarının sayısı 1998 ve 2008 yılları arasında %40 arttı. Gelişme devam ediyor. Birçok ülke eğitilmiş iş gücünü ekonomik gelişme için anahtar olarak gördüğünden yüksek öğrenim sistemlerini yeniden yapılandırıyor.

12 Sorunlar? İşsiz veya aldıkları eğitimle ilgisiz alanlarda çalışan doktoralıların sayısı artıyor. Fakat dünyanın çoğu yerinde doktoralılar doktora sırasında kazandıkları yetenekleri kullanma fırsatı bulamıyorlar. Doktora eğitim hedefinde sadece akademiyi oturtmuş. Doktora yapanın hedefinde genel olarak üniversitede öğretim üyesi olmak var. Doktora sadece bir disiplinin ustalığını öğrenmek değil, aynı zamanda düşünce veya akıl eğitimi Doktora derecesine sahip olanlar öğrendiklerini uygulayabiliyorlarsa mükemmel... Diğer durumda, bu yeteneklerini başka bir alana da taşıyabiliyorlar mı?

13 Sorunlar? Amerika ve Japonya gibi bazı ülkelerde, araştırmacı olmak için uzun süreli, pahalı ve emek gerektiren bu süreci geçen kişilerin akademide iş bulma şansları giderek azalıyor. Akademiye giremeyenlerin sektördeki şansları da oldukça sınırlı. Arz talebi geçmiş durumda. Doktoralı az sayıda işsiz olmasına rağmen, bu dereceyi almak için harcanan zaman, emek ve para bu derecenin kazandırdığı bilgilere ihtiyaç duymayan daha düşük kapasiteli işler için değer mi? (örneğin, doktora dereceleri lise ve dershane öğretmenleri, vb.). Post-doc sistemi Çin ve Hindistan gibi ülkelerde ise bugün için hızlı gelişen ekonomi doktoralı mezunları istihdamını sağlayabiliyor. Ancak, doktoraların kalitesi sorunu...

14 Sorunlar? Kurumsal sorunlar: Birbirinin tekrarı yetersiz doktora programları Lisans eğitimi ağırlıklı üniversiteler Denetim eksikliği Oldukça sınırlı kadroyla açılmış doktora programları (yetersiz standartlar) Üniversitelerin strateji eksikliği Doktora eğitiminin finansı Bırakma (drop out) oranları yüksek

15 Artan doktora sayısı

16 Artan doktora sayısı Çalışma Grubu 1. Toplantısı,11 Aralık 2012, Ankara

17 Japonya: Sistem Krizde İncelenen ülkelerden belki de en kötü durumda olanlardan biri Japonya larda, devlet doktoralı elemanların sayısını üçe katlamak için ( e çıkarmak için bir politika tasarladı ve bu hedefe varmak için doktora-sonrası araştırmacı (post-doc) istihdamını artırdı. Politikanın hedefi Japonya nın bilim kapasitesini Batı seviyesine çıkarmaktı. O gün bunu başarmasına rağmen, bugün bu politika sürdürülebilir olmadığından sorgulanmaktadır. Akademi (tüm yüksek öğrenim kurumlarını kastediyoruz) doymuş. Artık doktoralı elaman istemiyor. Yüksek öğrenime giren öğrencilerin sayısı azalıyor. Bu yüzden üniversitelerin yeni personele ihtiyacı yok. Japon endüstrisinin de yok. Japon endüstrisi geleneksel olarak eğitilebilir genç lisans mezunlarını tercih ediyor. Bilim ve Eğitim Bakanlığı, 2009 da doktoralı işsizi istihdam etmek için firmalara $ sunmaya başladı (durumu iyileştirme adına alınan birkaç önlemden biri). Japon Bilim ve Teknoloji Ajansı Başkanı Koichi Kitawaza nın ifade ettiği üzere, Doktora sonrası araştırmacı ile şirket arasında bir uyum bulmak çok zor.

18 Japonya: Sistem Krizde Kitawaza nın ifade ettiği üzere, Doktora sonrası araştırmacı ile şirket arasında bir uyum bulmak çok zor. Kısaca, doktoralılar için çok az iş var da doğa bilimlerinde doktora alan kişiden yaklaşık yarısı (746) mezun olan kadar tam zamanlı iş bağlantısı kurabildi. Fakat sadece 162 si akademide veya teknoloji hizmetlerinde iken kalanların 250 si endüstride, 256 sı eğitim sektöründe ve 38 de devlette iş buldu. Böyle üzücü bir manzara karşısında, doktoraya giren öğrencilerin sayısı azaldı. Doktoranın geleceği ile ilgili bakış açısı kötümser.

19 Çin: Sayı mı? Kalite mi? Sayı sürekli artıyor: 2009 da 50,000 doktoralı Bu sayıyla çok önde Ancak kalite düşük (mezunların veya tezlerin kalitesi): Süre az: üç yıl Danışmanların kalitesi düşük Kalite kontrol yok Zayıf öğrencileri sistem dışına itecek bir mekanizma yok Yukarıdaki eksiklikler bizim için de geçerli mi?

20 Çin: Sayı mı? Kalite mi? Buna rağmen, Çin in büyüyen ekonomisi doktoralıları istihdam etmek için yeterli fırsata sahip. ABD ile karşılaştırıldığında Çin de iş bulmak çok kolay (hem akademide hem de endüstride) Ancak doktora dercesine sahip olan araştırmacılar uluslararası bir pozisyon aradıklarında işleri kolay değil. Çin, şimdilerde kaliteyi gündemine aldı. Dışardan doktoralıların istihdamı Tek bir danışmana bağlı kalmayı önleyen doktora komiteleri

21 Singapur: Her yönüyle iyi Durum iyi Üniversite sisteminde ve bilim ve teknolojide yatırım arttı İki yeni devlet üniversitesi kurulmuş Yurtdışından öğrenciler için cazibe merkezi olmaya başladı (Çin, Hindistan, İran, Türkiye, Doğu Avrupa ülkeleri). Önceleri, Singapur da üniversite sistemi gelişmemiş olduğundan doktoralı araştırmacıların çoğu akademi dışında çalışırdı. Şimdilerde, üniversitelerin giderek yaygınlaşması yeni fırsatlar doğurdu. Doktora derecesine sahip olanlar, lisans derecesine sahip olanlardan daha çok kazanıyor (4.000 S$ > S$).

22 ABD: ARZ-TALEP Paula Stephan (Georgia State University in Atlanta, economist): Bu ülkede hala bazı siyasetçilerin doktoralı eleman eksikliğinden bahsetmeleri skandal... ABD, Çin den sonra en fazla doktora derecesi veren ülke da yaşam bilimlerinde ve fiziksel bilimlerde 19,733 doktora... Bu üretim sürekli artıyor. Stephan a göre, devlet bu arzı artırmaktan ziyade yeni işler yaratmaya para yatırmadığı müddetçe bu övünülecek bir durum değil.

23 ABD: ARZ-TALEP Doktoralı elemanlardan akademide istihdam edilenlerin sayısı gün geçtikçe azalıyor... Endüstri geri kalan fazlalığı alamıyor... Doktoralı eleman sayısı artışının en çok olduğu yaşam bilimlerinde durum daha vahim Bizde de benzer durum var. Fizik, Kimya, Biyoloji doktoraları

24 ABD: ARZ-TALEP Eczacılık ve biyoteknoloji endüstrileri son yıllarda hızlı bir şekilde küçülüyor te, biyolojik bilimlerde ABD doktoralılarının %55 i doktoralarını tamamlamalarının ardından altı yıl içinde bir akademik pozisyon bulabilmiş (tenure-track). %2 si ise doktora sonrası araştırmacı veya diğer geçici akademik pozisyonlara yerleştiler da ise, doktora ardından altı yıl içerisinde sadece %15 i akademik pozisyon bulabilirken %18 i geçici akademik pozisyonlar elde etti. Doktoralıların birçoğu doktora derecesi gerektirmeyen işlerde çalışıyor. Bu durumda bu süreç, zaman kaybı ve kaynakların yanlış değerlendirilmesi olarak düşünülebilir. Yine de ABD de de özellikle yabancı öğrencilerle doktora öğrencilerin sayısı sürekli artıyor.

25 ABD: ARZ-TALEP 2010 da 30,000 temel bilim ve mühendislik doktora öğrencisi ve doktora öğrencisi ile yapılan ankette, akademik araştırma hala en tepedeki kariyer hedefi. PhD derslerinin birçoğu öğrencileri bu hedefte eğitiyor de doktora derecesi alan temel bilim ve mühendislik öğrencilerinin önemli bir kısmı (yarısı) bu dereceye ulaşmak için yedi yıldan fazla zaman harcadı. Üçte biri ise asla bitiremedi. Şimdi bazı üniversiteler, öğrencilerini akademi dışındaki kariyeler için de hazırlamak adına değişiklikler yapıyorlar. Bir de artık doktoralı işsizlerin sayılarının artmasından dolayı, araştırmacılar, yeni doktoraya başlayanlardan ziyade tecrübeli doktora sonrası araştırmacıları tercih ediyor (az zamanda daha nitelikli araştırma için).

26 ABD: ARZ-TALEP

27 Almanya Avrupa nın en büyük doktora üreticisi: 7000 (2005) Son 20 yılda doktora programlarını yeniden yapılandırarak fazla arz problemlerini çözmüşler Doktora sadece akademi için değil daha geniş bir perspektif Geleneksel sistem: Öğrenci danışmanın ayak izlerini takip ediyor Almanya: Üniversiteler öğrenci seçimi ve eğitiminde aktif rol almışlar. Öğrenciler piyasa için gerekli dersleri (sunu, rapor yazma gibi) alıyorlar Doktoralılardan sadece %6 sı üniversitelerde tam zamanlı akademik pozisyon bulabiliyor. Çoğu endüstriye gidiyor. (Almanya da profesörlüğe giden yol çok uzun ve maddi olarak cazip değil)

28 Polonya Eski Doğu Bloku ülkesi : 2,695 öğrenci : 32,000 öğrenci Doktora çalışmalarına finansal destek az olduğundan bırakma oranları çok yüksek Ülkenin ekonomik gelişimi, artan doktora sayıları ile uyumlu değil. Bu nedenle doktoralılar düşük nitelikli işlerde çalışmak zorunda kalabiliyorlar.

29 Mısır 1998: 17,663 öğrenci 2009: 35, 000 öğrenci (Orta Doğu nun doktora merkezi) Finansal destek artış ile orantılı değil Altyapı yeterli değil Süreç zor değil (kalite sorunu) Doktoralı mezunlar piyasanın istediği proje yazma ve yönetimi gibi becerilere sahip değil Körfez ülkelerindeki nitelikli işgücü açığı doktoraya olan ilgiyi koruyor

30 Hindistan 2005: 5,900 doktora/yıl -> 2011: 8,900 doktora/yıl Ekonomisi gelişen ve nüfusu artan ülke bu sayıyı daha da artırmak istiyor Devlet araştırma ve yüksek öğretime büyük yatırım yapıyor ( bütçesinde 1/3 artış) Yabancı üniversiteler yatırımını çekmeye çalışıyor 2020 hedefi: 20,000 doktora/yıl (Ulaşılabilir bir hedef: Nüfus genç, lisans dereceleri sayısı çok arttı) Ancak lisans mezunları uzun doktora programlarını tercih etmiyor (sadece %1)

31 Türkiye Çalışma Grubu 1. Toplantısı,11 Aralık 2012, Ankara

32

33

34 Öneriler Doktoralardan beklenti Üniversitelerin konumu --- Yenilikçi ve girişimci üniversite Üniversitelerin kendilerini yeniden konumlandırılması ve yeni konumda doktora eğitiminin yapısı ve niteliği Doktoraların kalitesi Teknoloji odaklı büyüme zorunluluğu (fırsat) Yeni gelişen mekanizmalar (artan ve çeşitlenen fon kaynakları, Teknokentler, TTO lar, vb.)

35 Öneriler Doktora süreleri Doktoralıları 21.yüzyılın gerçeklerine hazırlamak (programların yapılandırılmasında iş dünyasının da görüşlerini almak) Hibrid doktora programları (sanayi doktoraları) Uluslararasılaşma daha çok yabancı uyruklu öğrenci için cazibe merkezi olmak) Avrupa ile uyum (Bologna)

36 İdeal sistem En önemli ve karakteristik özellikler Adalet şeffaflık yüksek standartlar somut ölçülebilir verilere dayalı olmak rekabete açık olmak Yukarıdan aşağıya performansa dayalı bir değerlendirmenin olduğu sistem liyakati esas almakta ve sürdürülebilirliği için bunu yasalarla korumaktadır.

37 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı Stratejik Amaç: Amaç 1. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Sayısının Artırılması ve Sektörel Dağılımın İyileştirilmesi Strateji: Strateji 1.2. Kariyer imkânlarının geliştirilmesi ve gelirlerin iyileştirilmesi Eylem: Kamu ve özel sektör çalışanları için mesai saatleri dışında lisansüstü programlarının yaygınlaştırılması

38 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı Stratejik Amaç: Amaç 1. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Sayısının Artırılması ve Sektörel Dağılımın İyileştirilmesi Strateji: Strateji 1.3. Özel sektörün Ar-Ge ihtiyaçları doğrultusunda BT-İK yetişmesine yönelik programlar tasarlanması Eylem: Sanayi ihtiyaçlarına yönelik olarak üniversite ve özel sektör işbirliğiyle düzenlenen lisansüstü eğitim programlarının oluşturulması

39 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı Stratejik Amaç: Amaç 2. Araştırma kültürünün, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin geliştirilmesi Strateji: Strateji 2.3. Disiplinlerarası çalışma işbirliklerinin desteklenmesi Eylem: Disiplinlerarası lisansüstü programların sayısının artırılması

40 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı Stratejik Amaç: Amaç 2. Araştırma kültürünün, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin geliştirilmesi Strateji: Strateji 2.3. Disiplinlerarası çalışma işbirliklerinin desteklenmesi Eylem: Disiplinlerarası lisansüstü programların sayısının artırılması

41 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı Stratejik Amaç: Amaç 4. Araştırmacıların Dolaşımının Artırılması Strateji: Strateji 4.1. Ulusal, sektörlerarası ve uluslararası dolaşım mekanizmalarının geliştirilmesi Eylem: Yurtdışındaki üniversiteler ile ortaklaşa doktora programların oluşturulması, bu kapsamdaki öğrencilere yönelik burs programlarının çeşitlendirilmesi

42 Teşekkürler