BüTÇE KOMiSY'ONU RAPORU

Transkript

1 İSTANBUL TİCARET ODASI BüTÇE KOMiSY'ONU RAPORU Istanbul

2

3 istanbul ODA MECLiSI BAŞKANLIGINA Yönetim Kurulunca hazırlanan ve Sayın Başkanlığınızca Komisyonumuza tevdi edilen 1974 Yılı iş Programı, Bütçesi ve Kadro Cetvelleri ile Bütçe Talimatı tetkik olundu Yılı iş Programı ile Bütçesinin Gelir ve Gider kısımları fasıl ve maddeler itibariyle tek tek incelenmiş ve kabul olunan hususlar aşağıda arzolunmuştur: 1974 YILI BtJTÇESi GELiR KlSMI Fasıl - KAYIT tjcretleri VE YILLIK AIDAT: 1974 Yılı ıçın Yönetim Kurulunca teklif edilen yeni aidat ve kaydiye tarifesi Komisyonumuzca yüksek bulunmuş, 1965 yılından beri tatbik edilmekte olan eski tarifenin fiatlarda meydana gelen artışlar nazara alınarak % 25 nisbetinde yükseltilmesi kabul edilmiştir. Bu suretle tesbit edilen aidat tarifesine göre, Odaya kayıtlı üye adedi üzerinden hesaplanan Kayıt Dcretleri ve Yıllık Aidat faslı ,- lira olarak aşağıda arzedildiği veçhile kabul olunmuştur. -1-

4 DERECE OYE ADEDi Ai DAT TUTARI Fevkalade derece , ,- Ozel Sınıf A , ,- A , ,- B , ,- B , ,- C , ,- C , ,- ç , ,- Ç , ,- Birinci Sınıf A , ,- B , ,- c , ,- ç , ,- D , ,- ikinci Sınıf A , ,- B , ,- c , ,- ç , ,- D , ,- Uçüncü Sınıf , ,- Yekun ~---~~ ,---l rasil 2 - MUNZAM AiDAT: Fert firmaların gelir vergisine matrah teşkil eden ticari kazançlarının %o 5'i ve kurumlar vergisine tabi firmaların kurum vergilerinin % 5'i olarak hesabedilen bu faslın birinci ve ikinci madde tahminleri geçen yılların fiili tahsilatı da nazarı itibare alınarak ve Yönetim Kurulu teklifi veçhile aşağıda görüldüğü şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Ticari Kazançlardan 2 - Kurumlar Vergisinden Yekun , , ,-

5 F asıl 3 - H A R Ç L A R : Odamızca yapılmakta olan hizmetler karşılığında ve Yüksek iv1eclisin , , , ve tarihlerinde kabul ettiği tarifelere istinaden alınmakta olan harçların yer aldığı bu fasıl Yönetim Kurulu teklifi gibi ve aşağiıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Fatura Tasdikleri 2 - l<ayıt, Tescil ve Diğer Suretler 3 - imza Tasdikleri ve Kefalet Harçları 4 - Yeddivahit, Distribütör ve Mümessillik Belgeleri 5 - Tevzi Gelirleri 6 - ithal Müsaadeleri 7 - Sair Belgeler Yekun Fasıl 4 - MiSIL ZAMLARI VE PARA CEZALARI : Bu fasıl her sene olduğu gibi; Madde 1 - Kaydiye ve Yıllık Aidat :2-Cezalar Yekun , , , , , , , ,- 1,- 1,- 2,- lira olarak kabul edilmiştir. Fasıl 5 - YAYlN GELiRLERi: Yönetim Kurulunca ,- lira olarak teklif edilen bu fasıl Komisyonumuzca da aynen ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Oda Mecmuası (Reklam) 2 - Oda Gazetesi (Reklam) 3 - Adres Kitabı 4 - Diğer Yayın Gelirleri Yek(m , ,- 1,- 1, ,-

6 Fasıl 6 - TIJRLO GELiRLER : Bu fasıl gelirleri içinde yer alan mevduat faizlerinin hisse senetlerimiz temettülerinin ve tahvillerimiz 'faizlerinin 1974 yılında Odamıza temin edeceği gelir miktan Yönetim Kurulu teklifi gibi ,- lira olarak tahmin edilmiş ve fasıl aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde - Faizler a) Mevduat Faizleri b) Tahvilat Faizleri 2 - Hisse Senetleri Gelirleri 3 - Gümrük Eksper ücretleri Oda. Hissesi 4 - Sair Gelirler 5 - Bağış ve Yardımlar Yekfın , , , ,- 1,- 1, ,- Fasıl 7 - TAHSil EDILECEK ALACAKLAR: Yönetim Kurulu kararı ile, Odanın eski senelere ait aidat, munzam aidat ve para zammı alacaklarının daha ciddi bir şekilde takip ve tahsilini mümkün kılmak için kurulmuş bulunan Komitenin faaliyet ve gayreti sonucunda tahsilatın artabileceği gerekçesi ile bu fasıl Komisyonumuzca Yönetim Kurulu teklifinden ,- lira fazlası ile ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Kayıt ücretleri ve Aidattan 2 - Munzam Aidattan 3 - Sair Alacaklardan Yekun Böylece 7 fasılda toplanan bütçenin gelir kısmı aşağıdaki dökümü arzedildiği veçhile ,- liraya baliğ olmaktadır , ,- 1, ,- ~4-

7 Fas ıl 1 - Kayıt Ocretleri ve Yıllık Aidat 2 - Munzam Aidat 3-Harçlar 4 - Misil Zamları ve Para Cezaları 5 - Yayın Gelirleri 6 - Türlü Gelirler 7 - Tahsil Edilecek Alacaklar YekCın , , ,- 2, , , , , YILI BOTÇESi GIDER KlSMI Fasıl 1 - MEMUR VE HiZMETLiLER OCRETLERi : 1974 yılı bütçesinde, Yönetim Kurulu tarafından, Personele ödenmekte olan aylık maaş, ikramiye, yıllık munzam ödeme ve fevkalade ikramiyeler birleştirilerek, bir senelik miktarı tesbit edilmiş, bulunan meblağ 14 e bölünerek 12 sinin personele aylık istihkak, 2 sinin de ikramiye olarak ödenmesi öngörülmüştür. Ancak bu hesaplamalar neticesi, müterakki vergi sistemi sebebiyl~ personelin 1973 yılı içinde aldığı istihkakların ele geçen net miktarının, 1974 yılında da sabit tutulabilmesi için, vergi artışından ileri gelen mali yükün Oda'ca karşılanması kabul edilmiştir. Yine personelin mutazarrır olmaması için teşkilat ve personel yönetmeliğinin 76. maddesindeki 3 senelik kıdem zamlarının, ücret birleşmesi sebebiyle, bir misli olarak ödenmesi teklif edilmektedir. Personel maaş ve ikramiyelerinin birleştirilerek ödenmesi, geçmiş senelerde Yüksek Meclisimizce de teklif ve temenni edildiğinden ve mezkor hususun bir an evvel tahakkuku, Komisyonumuzca Yönetim Kuruluna aksettirilmiş olması sonucu, Yönetim Kurulunun bu teklifleri aynen kabul edilmiştir. Ancak, bu fasla yeniden konan "Geçinme indeksleri Fiat Artış Karşılığı» maddesi uygun bulunmakla beraber bu maddeye ,- lira tahsisat ayrılması yerinde görülmemiştir. Zira 1974 yılında, geçinme indekslerinin ve piyasa fiatlarının nasıl bir gelişme kaydedeceğinin şim'diden tesbiti uygun bulunmamıştır. Bununla beraber, muhtemel fiat artışlarının personelin geçim şartlarında meydana getirebileceği güçlükleri telafı maksadiyle "geçinme indeksleri fiat artış karşılığı» maddesinin 1,- lira ile açık tutulması, Tica- -5-

8 ret Bakanlığı Konjonktür ve Yayın Müdürlüğünün, istanbul ili için yayınladığı geçinme indeksindeki artış nisbetlerine göre g~reku.tediyeler~~--~~ lunabiirnek için, gelir fazlası veya Yönetim Kurulunun bu maddeye münakale yapmaya yetkili kılınması uygun mütalaa edilmiştir. Böylece bu fasıl, Yönetim Kurulundan farklı olarak aşağıdaki şekilde ,- lira olarak teklif edilmektedir. Madde 1 - Daimi Memur ücretleri 2 - Hizmetliler ücretleri 3 - t\.~uvakkat Memur ve Hizmetliler ücretleri 4 - Emeklilik Aidatı (Sigorta Primi) 5 - Çocuk Zammı 6 - Doğum - Olüm Yardımı 7 - Tedavi Masrafları 8 - Oda Personeli Oğle Yemeği Yardımı 9-ikramiye 10 - Ayrılma Tazminatı 11 - Fazla Mesai ücretleri 12 - Oda Personeli Sosyal Yardım Fonu 13 - Geçinme indeksleri Fiat Artış Karşılığı Yekun , , , , , , , , , , ,- 1,- 1, ,- Fasıl : 2 - HUZUR HAKLARI: Yönetim Kurulunca Oda Meclisi, Yönetim Kurulu ve Komisyonlar için teklif edilen Huzur Hakları tahsisatı, geçmiş yıllar fiili sarfiyatı da gözönünde bulundurularak, aynen ve aşağıdaki gibi kabul edilmiştir. Madde : 1 - Meclis Huzur Hakları 2 - Yönetim Kurulu Huzur Hakları : 3 - Komisyonlar Huzur Hakları Yekun Fasli 3 - idare MASRAFLARI : Bu fasla ait Yönetim Kurulu teklifi, Komisyonumuzca madde , , , ,- -6-

9 madde tezekkür edilmiş, 11 aylık fiili sarfiyat da gözönünde bulundurularak fasıl aşağıdaki şekilde ve Yönetim Kurulu teklifi veçhile , lira olarak kabul olunmuştur. Madde )) 1 - Seyahat Masrafları 2 - Şehir içi Yol Masrafları 3 - Kasa Tazminatı 4 - Seçim Masrafları 5 - Kırtasiye ve Matbua 6 - Hizmetliler Giyim Masrafları 7 - Telefon (Konuşma ve Bakım) 8- Elektrik 9 - Posta ve Telgraf 1 O - Damga Pulu Masrafları 11 - Temsil Masrafı (Misafir Ağırlama) 12 - Oda Binası Bakım ve idame Masrafları 13 - Kitap, Gazete, Mecmua, Mübayaa Abone ve Ciltleme Masrafları 14 - Dava - icra Masrafları.15 - ilan Masrafları 16 - Vergiler 17 - Müteferrik h!lasraflar 18 - Gayrı Melhuz Masraflar Yekun , , ,- 1, , , , , , , , , , , , ' , , ,- Fasıl 4 - SERGILER VE FUARLAR: Gerek yurt dışı ve gerekse yurt içi sergi ve fuar faaliyetlerinde, çalışmaların masraflarını karşılamak üzere bu fasıl için Yönetim Kurulunca geçen sene gibi ,- lira olarak teklif edilen tahsisat, Komisyonumuzca da aynen kabul edilmiştir. Madde 1 - Yurt Dışı Sergi ve Fuarlar 2 - Yurt içi Sergi ve Fuarlar Yekun , , ,-

10 Fasıl 5 - SABiT KlYMETLER : Bu yıl bütçesine, alınacak voltaj regülatörü, yenilenmesi düşünülen Adresoğraf Makinası ve mübayaası planlaştırılan sair demirbaş eşyanın bedeli ve bakımı için vazedilen tahsisat, Komisyonumuzca da uygun bulunmuş ve bu fasıl da Yönetim Kurulu teklifi veçhile, aynen kabul olunmuştur. Madde 1 - Tesisat 2 - Demirbaş 3 - Mefruşat ve Demirbaş Bakımı Yekun , , , ,- Fasıl 6 - ETUD, ARAŞTIRMA VE YAYlN MASRAFLARI: Odamızın yayın organları olan "istanbul Ticaret Odası Mecmuası» ile "istanbul Ticaret Gazetesi» nin ve sair, ticari yayatı ilgilendiren neşriyatın, üyelerimize ve tailep edenlere bedelsiz olarak tevziatı, prensip olarak kabul edildiğinden, sadece gazete için, geçen yıl olduğu gibi, talep edenlerden senelik posta masrafı karşılığı olarak 5,- lira tahsil edilmesine 1974 yılında da devam edilecektir. Bu fasılda yer alan etüd ve yayınlarla ilgili maddelere, Yönetim Kurulunca teklif edilen ,- lira tutarındaki tahsisat komisyonumuzca da uygun görülmüş ve fasıl aşağıdaki şekilde kabul olunmuştur. Madde 1 - Oda Mecmuası 2 - Oda Gazetesi 3 - Etüd ve Araştırma 4 - Planlı Kalkınma ve Müşterek Pazar Teşkilatı 5 - iktisadi, Mali ve Sosyal Araştırma Yapan Teşekkül ve Tesisler 6 -Yayınlar 7 - Adres Kitabı Masrafları 8 - Turizm ile ilgili Çarışmalar YekCın Fasıl : 7 - EGiTiM MASRAFLARI: Yönetim Kurulunca ,- lira olarak teklif edilen bu fasılda bulunan Pratik Akşam Ticaret Kursları masrafları, Talebe Bursları, Yabancı Memleketlere Gönderilen Memur Masrafları, Eğitim Masraflan , , , , , , ,- 1,- -8-

11 ve istanbul üniversitesi ile istanbul Iktisadi ve Ticari ilimler Akademisi ders kitapları Vakıflarına yapılması öngörülen ,- er lira yardım tahsisatı Komisyonumuzca da uygun bulunmuş ve bu fasıl, Yönetim Kurulu teklifi veçhile, aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde 1 - Pratik Akşam Ticaret Kursları 2 - Odaca Kurulması Ongörülen Sevk ve idare Enstitü leri Masraflan 3 - Talebe Bursları 4 - Yabancı Memleketlere Gönderilen Memur Masrafları 5 - Oda Personeli Kurs Masrafları 6 - Eğitim Giderleri 7 - Yurt Arsası Temini 8 - Odaca Tertiplenen Kurs Masrafları Yekun ,- 1, , ,- 1, ,- 1, , ,- Fasıl 8 - SOSYAL YARDIMLAR: 1974 yılında, muhtelif sağlık kurumlarına, sosyal kurumlara ve çeşitli derneklere yapılacak yardımlar için, Yönetim Kurulu tarafından ,- lira olarak teklif edilen bu fasıl da Komisyonumuzca aynen ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde : 1 - Sağlık Kurumları ve Dernekleri ,- a) istanbul Esnaf Hastahanesi ,- b) Sair Sağlık Kurumları ve Dernekleri ,- 2 - Sosyal Kurum ve Dernekler ,- 3 - Müteferrik Yardımlar ,- 4 - Oda Uyeleri Sosyal Yardım Fonu ,- Yekun Fasıl 9 - FEVKALADE MASRAFLAR: ki şekilde Bu fasla ait taıhsisat kabul edilmiştir. Yönetim Kurulu teklifi gibi ve aşağıda~ ,- -9-

12 Madde 1 - Gümrük Daimi Eksperler Kurulu Masrafları 2 - Bölge Çalışmalan için (Bölge Riyaseti emrine) 3 - Bakaniıkça Odamıza Tahmil Edilen Vazifeler Masraflan istihbarat Sağlama Masrafları Yekuıı , , , , ,- Fasıl 10 - A 1 D AT L A R: Yönetim Kurulunca kanuni nisbetlere göre hesaplanarak teklif edilen bu fasli tahsisatı, Komisyonumuzca gelir ve gider bütçelerinde yapılan değişiklikler neticesinde aşağıdaki şekli almıştır. Madde 1 - Birlik Aidatı, 2 - Türk Standartları Enstitüsü Aidatı 3 - igeme - ihrac&ıtı Geliştirme Etüd Merkezi Aidatı 4 - Milli Prodüktivite Merkezi Aidatı Ye ku n , , , , ,- Fasıl 11 - ihtiyat AKÇESI: Gelir - Gider bütçelerinin muvazene unsuru olan bu fasıl, komisyonumuzca yapılan değişiklikler neticesinde, Yönetim Kurulu teklifinden farklı ve ,- lira olarak zuhur etmiştir. Madde : 1 - ihtiyat Akçesi ,- Bu suretle Komisyonumuzca ,- lira olarak kabul olunan 1974 yılı Gider Bütçemizin fgısıllan ve bu fasıliara tefrik edilen tahsisat aşağıda görüldüğü gibidir. Fasıl 1 - Memur ve Hizmetliler ücretleri 2 - Huzur Hakları 3 - idare Masrafları 4 - Sergiler ve Fuarlar 5 - Sabit Kıymetler 6 - Etüd, Araştırma ve Yayın Masrafları 7 - Eğitim Masraflan , , , , , , ,-

13 Fa sıl 8 - Sosyal Yardımlar 9 - Fevkalade Masraflar 10 - A i d a t 1 a r 11 - ihtiyat Akçesi YekGn ,~ , , , , YILI BUTÇE TALiMATI Yönetim Kurulunun 10 madde olarak teklif ettiği 1974 yılı bütçe talimatı l<omisyonumuzca madde madde tetkik olunmuş ve aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir. Madde : 1 - Mer'i mevzuat hükümleri dahilinde 1974 senesinde muhtehf kaynaklardan elde edileceği tahmin olunan GELiR tutarı ,- liradır. Madde : 2 - Mer'1 nıevzuatın Oda'ya tahmil ettiği muhtelif vazifelerin ifasını sağlamak maksadile 1974 senesinde sarfedileceği tahmin olunan GiDER tutarı ,-- liradır. Madde : 3 - Oda GEliR ve GiDER'lerinin mer'i hükümler ve mevzuat esaslan dahilinde hesap, tahsil ve sarfma 1974 yılı içinde de devam o! u nur. Madde : 4 - Sarfiyat yapabilmek için Bütçeele tahsisat bulunması şarttır. Yönetim Kurulu bir faslın maddeleri arasında münakale yapmaya yetkilidir. Madde : 5 - Daimi kadroda bulunan ehliyetli memurlara, bulundukları memuriyet derecesinin iki üst derecesine kadar fark ödenmesine, barem derecelerinin yükseltilmesi ile mütenasip olarak bu farkın muhafaza edilmesine karar alnıağa Yönetim Kurulu yetkilidir. Madde : 6 - Yönetim Kurulu, ihtisas kadrosuna tayin ettiği memurlara Teşkilat ve Pe:t.. sonel Yönetmeliği gereğince ihtisas tazminatı vermeye yetkilidir. Madde : 7 - Geçmiş senelerde tahsil edilerek kat'1 hesapla ihtiyat akçesine intikal etmiş bulunan her çeşit harç, yıllık aidat, munzam aidat ve para zamlarının alakalı firmalara ve Odalara iadesine Yönetim Kurulu yetkilidir. \Vıadde : 8 - Yönetim Kurulu, personele, gider bütçesinin ı ci Memur ve Hizmetliler Ucretleri faslında bulunan ve (1,-) lira ile açık tutulan "Geçinme indeksleri Fiat Artış Karşılığı, maddesine; Ticaret Bakanlığı Konjonktür ve Yayın Müdürlüğünün istanbul ili için yayınladığı geçinme indeksinde, 1972 yılı ortalamasına göre, yıl içinde meydana gelecek fiat - 11-

14 artış oranları ölçüsünde, ödem yapabilmek ıçın, gelir fazlası ve masraf tasarrufatından ey:a ihtiyat Akçesin en münakale yapmaya yetkilidir. Madde : 9 - önetim Kuru u, 1973 yılında personele ödemekte olan 1 Wllık ücret, ikramiye, yıllık munzam ödeme ve fevkalade ikramiyeleri tutannın 14 te ikisini ikramiye olarak diğer 12 sini de aylık istihkak olarak (Bu ödemelerin net tutarının, personele 1973 yılında fiilen ödenen istihkakların net tutarlarından aşağı olmamak üzere) ve üç senelik terfi müddetini dolduran personele. Teşkilat ve Personel Yönetmeliğinin 76. maddesinde tesbit edilen kıdem zamlarını bir misli faziasiyie ödemeye yetkilidir Yılı iş Programı, Gelir - Gider Bütçeleri ve Kadro cetvelleri ile Bütçe talimatının, Yüksek Meclisimizin tasvipler ine arzına müsaadelerini saygılarımla rica ederim. Bütçe Komisyonu Başkanı

15

16

17

18

19 İSTANBUL TİCARET ODASI is PROGRAMI ' ve BÜTCESI '. İstanbul

20 HOSNOTABIAT MATBAASI lstaııbul-1973

21 ÖN SÖZ İÇİNDEKİLER BİRİNCİ. BÖLÜM 1973 YILI EKONOMİ!{ DURUMU Sahife I A. Dünya Ekonomisi ) Başlıca Sanayileşmiş Ülkelerdeki Durum ) lviilletlerarası Para ve Kambiyo İ.stikrarsızlığı... 7 B. Türkiye Ekonomisi ) 2) Genel Durum Milli Gelir 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Tarım Sanayi İnşaat Fiyat Hareketleri Para Arzı ve Emisyon..... Tediye Bilançosu.... Sonuç.... İKİNCİ BÖLÜIVI 1974 YILI İŞ PIWGRA.PtU G İ R İ ş A. H ür Teşebbüsün Geliştirilmesi ) Özel Sektör Kuruluşları Arasında Koordinasyon sağlanması... "" ) Özel Sektör İle Kamu Sektörü Arasında Farklı Uygulamalann Önlenmesi B. Mevzuat Çalışmaları ) I-I u kuki Mevzuat a) Bankalar Kanununun Ta dili b) Teşvik Tedbirleri Kanunu Tasarısı c) Serbest Bölgeler Kanummun Tadili ç) Karayolları kanununda değişiklikler V- 8 ll

22 Salıife d) Yabancı Uyruklu Gerçek ve Tüzel Kişilerin TürJdye'de Çaiı;;maları İlgili Mevzuatın Re-.,rizyonu 31 e) Yıllardanberi Sonuçlandı.rılan:mmış Mevzuat E::cc:1un ve Tüzüjkünün Tadili ile İl- Kanun Tasansı.... Gerekli Değişiklikler 33 i) l\\.iz&nıa Bağ)arırnası j) ;~.:J.c:uları Y~:~_nun rra.sarısı k) H2Jler rc~anvnn Ta dil Tasansı Teklifi ) o) p) r) 37 GcLr ve KıınETilar VergileTi T8dil Tasanları 37 b) K. \) K cııı.un Tasarısı c) R.uhsatı:.2.xne Harçlan c1) JVIaLi: 'lle} gisinin Kurumlar Vergi3ine Mat1 ah Olan Kun.:;ı:cı Kazancından indirilmesi e) Crtal&rna K8.r Hadleri n Döv'lze Çevrilebilir I1i1evduat Hesaplan... Orta Vac~eli Kredi Yerli Film Rü:mxnları i) Uyguiamalan Ticcrret İlgili 41 İhracatın Te:?viki b) İhracat<~ı Üyelerinüze Yeni Pazar Bulma Çalışm.alan c) Piyasalan Hakkında Sür'atle Üyelere İntik Ji 42 Üyelerimizi thracata Yöneltme Çalışmaları e) Başarılı İb: cı.catçı1arm Taltifi VI-

23 Sahife f) İhracatçılar İçin Kurs ve Seminerler Düzenlenm esi g) İhracatçı Adres Kitabı.... h) Türkiye'nin ihraç Potansiyelinin Tanıtılması i) Dış Alıcıların Şikayet ve İsteklerinin Tespiti 2) İ thaliıtla İlgili Çalışmalar.... a) İthalat Rejimi.... b) İthalat Uygulaması D. İç Ticaret 48 1) Ticaretin Geliştirilmesi Sorunları ) Fiyat Artışlarının Önlenmesi ve 19 Sayılı Karar 49 3) Ticarethane ve İşyeri Kiraları ) Likidite Darlığı ) İnşaat Müteahhitleri ile İlgili Çalışmalar ) Reklamcılıkta Dürüstlük Yasası ) Genel Sağlık ve İşsizlik Sigortası ) Özel Sektör Sigortacılığının Geliştirilmesinin Sağlanması ) Turizmle İlgili Çalışmalar ) AET Karşısında Ticari İşletmelerin Durumu ll) Yıllık Program Hazırlık Çalışmalarına İştirak ) Yabancı Sermaye Sorunu ) Genel Af Konusu E. Küçük Sanayi 54 1) Küçük Sanayiin Kuruluş Yeri Etüdleri Yapılması 54 2) Kredi imkanları Sağlanması ) Tedarik Konusunda Çalışmalar ) Rekabete Hazırlama ) Tanıtma Çalışmaları ) Eğitim Kursları F. Ulaştırma ile İlgili Çalışmalar 57 ı> Kara Ulaştırması ) Deniz Ulaştırması a) Türk Denizciliğinin Sorunları b) İstanbul Limanına İlişkin Çalışmalar c) Denizeilikle İlgili Etüdler d) Tamtma ve Bilgi Verme...., VII_...:... -

24 Sahife G. Kültür Faaliyetleri ) Meslek Seçimine Rehberlik Konferansları ) İlkokul İnşaası ) Öğrencilere Burs Verilmesi ) Pratik Akşam Ticaret Kursları ) Teknik Akşam Kursları ) İstanbul Ticaret Odası Sertifikası ) Yurt İnşaası 62 8) Konferans, Kurs ve Seminerler Düzenlenmesi ve Bunlara İştirak edilmesi H. Yayın Faaliyetleri.... 1) Muntazam Yayınlar.... a) İstanbul Ticaret Gazetesi.... b) İstanbul Ticaret Odası Mecmuası.... c) Geçim ve Toptan Eşya Fiyatları İndeksleri... d) İstanbul'dan Yapılan Fiili İhracat İstatistikleri e) İngilizce Oda Bülteni.... f) İstatistik Özetleri.... g) Aylık İktisadi Durum Raporu.... h) İstanbul'un Ekonomik Durumu Hakkında Rapor Hazırlanması 2) Sair Yayınlar İ. Cumhuriyetimizin 50. Yıldönümü Dolayısiyle 1973 Yılında Yapılan Çalışmalar J. Uygulama Çalışmaları ) İdari Kadro İle İlgili Çalışmalar ) Uygulama Çalışmaları Hakkında Bilgiler a) Evrak Hareketleri b) V erilen ve Tasdik Edilen Belli Başlı Belgeler 71 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1974 YILI BÜTÇE VE GEREKÇESİ I Yılı Bütçe ve Gerekçesi II. Gelirler III. Giderler IV Yılı Bütçe Talimatı VIII~-

25 Sayın Oda Meclisi Başkanlığına, Sona ermekte olan 1973 yılında gerçekleşen ve hepimiz ıçın önemli olan iki olay, bizleri 1974 yılına yeni bir hamle ve şevk arzu :ıu ile girmeye hazırlamıştır. Bu iki olaydan biri, bilindiği gibi Türkiye Cumhuriyetinin 50. yılını tamamlamasıdır. 50. yıl dönüınü ile ilgili faaliyetler Türk ekonomisinin 50 yıl içinde katettiği mesafenin büyüklüğünü bizlere tekrar göstermeye iyi bir vesile olmuştur. Ticaret, Sanayi, Ulaştırma, Turizm, Bankacılık v.s. gibi, ekonominin başlıca faaliyet kollarında görülen geli meler bizlere yeni çalışmalarımııda şevk ve ümit vermektedir yılının sonlarında gerçekleşen ikinci olay Parlamento seçimleridir. Seçim sonuçları ne olursa olsun, önemli olan bu seçimlerin Türkiye'de demokrasi rejiminin sağlamlığı bakımından arze-'.:tiği güvendir. Yukarıda arzolunan her iki olay da özel sektör mensuplarının güven ortamı içinde çalışmalarının teminatıdır. Odamız 1974 yılı faaliyet dönemine, yukarıda arzolunan iki olaydan alınması gereken cesaretle ve Oda Meclisinin Sayın üyelerinden gelecek yapıcı tenkit ve temennilerle memleket ekonomisine, hür teşebbüs camiasma ve üyelerimize yararlı faaliyetlerine daha geniş bir şekilde devam edecektir. Oda Meclisimizin değerli tensiplel'i ile Yönetim Kurulu nöbetini bu yeni dönem için devralmış bulunan biz arkadaşlannızm hazırladığl 1974 Yılı İş Programı ve Bütçesini ilişikte tetkik ve tasvibini.ze takdim ediyoruz Yılı İş Programımız üç bölüme ayrılmıştır. Birinci Bölümde, Türkiye ve Dünya ekonomisi, işbu Programın yazılması sırasma kadar elimize geçen bilgilerin ı ığında incelenmekte ve bu gelişmelerin 1974 yılına muh+emei yansımalarma değinil Jnektedir.. İkinci Bölümde, 1974 Yılı İş Pı'ogramı Odamızın faaliyetlerini -1

26 fonksiyonel bir şekilde açıklamakta ve önümüzdeki dönemde yapılacak çalışmalar belirtilmektedir. Üçüncü Bölümde, Odamızın 1974 Yılı Bütçe Tasarısı yer almakta ve tetkik ve tasvibinize arzolunmaktadır yılına ait İş Programı ve Bütçesinin, Oda Meclisi Sayın üyeleri tarafından yapılacak öneri ve yardımlarla, camiamıza daha yararlı bir uygulama düzeyine gireceğine inanıyoruz. Bu sebeple Sayın Meclis üyelerimizin ilgi, katkı ve murakabelerinin devamını ri- ca ediyoruz yılı zarfında aramızdan ebediyen ayrılan ve bizleri görüş ve katkılarından mahrum bırakan değerli arkadaşlarımızın aziz hatırasını burada saygı ile yad etmek isterim. Değerli ve çalışkan elemanlardan kurulu olan Oda İdari Kadrosunun geçen yıllarda olduğu gibi 1974 yılında da başarı ve feragat dolu çalışmalarının devam edeceğine emin olarak kendilerine önceden teşekkür ederiz. Hür teşebbüsün en büyük bir teşekkülü olarak çalışmalarımı Zlll başarılı olması temennisiyle mesai arkadaşlarımla birlikte teşekkür ve saygılarımızı arzederiz. Celiil UMUR Yönetim Kurulu Başkanı -2-

27 BİRİNCİ BÖLÜM 1973 YILI EKONOMİK DURUMU

28

29 BİRİNCİ BÖLÜM A. DÜNYA EKONOMİSİ I. BAŞL!CA SANAYİLEŞMiŞ ÜLKELERDEKi DURUM 1973 yılında Dünya ekonomisi, kökleri maziye uzayan bulıranların devam etmesi ve hatta şiddetlenınesi sonucu istikrarsız bir dönem geçirmiştir yılında dünya barışının sağlanması ümitlerini arttıran,blokları birbirine yaklaştıran olumlu teşebbüslerin mevcudiyetine rağmen, barışın sağlanması şöyle dursun, senenin son aylarında yeni ve ekonomik etkileri daha da geniş ve şumullü bulıranlada karşılaşmıştır. Sene başında, Vietnam'da İkinci Cihan Harbinde Japonya'nın Vietnam'ı işgali ile başlayan ve bu sebeple 30 yıl sürdüğü söylenebilecek uzun ve yıpratıcı savaşın sona erdirilmesi, stratejik silahların sınırlandırılması görüşmelerinin, kesintilere uğramasına, zaman zaman çıkınaza girmesine rağmen devam etmesi, Kıt'a Çin'inin Birleşmiş Milletiere kabulü, Amerika Birleşik Devletleri ile Rusya arasında dostane ilişkilerin geliştirilmesi, karşılıklı anlayış havasının yaratılması maksadiyle sarfedilen çabalar, sene sonuna doğru patlak veren Orta Doğu savaşı ile bir anda yok olmak tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. 1967'deki savaşın aksine 1973 savaşının, ateş-kes anlaşması ile sona ermeyerek, petrol üreten hemen bütün Arap ülkelerinin petrolü ekonomik bir silah olarak kullanmaya başlamaları ile ekonomik bir savaşa dönüşmesi, dünya ekonomisinin gelecekteki seyri hakkında ciddi endişeler yaratmak istidadındadır. Orta Doğu'da sür'atle adil ve tarafları tatmin edecek bir çözüm yolu bulunmadığı takdirde, ekonomik baskılarla petrol sorununa bir çözüm yolu bulunsa bile, Orta Doğu'daki gerginlik devam edecek, hatta artarak, yeni sorunların ortaya çıkmasına sebep olacaktır. Temennimiz 1974 yılının dünya için bir barış ve işbirliği ve eko- -5-

30 nomik istikrara dayanan sür'atli bir gelişme, refah yılı olmasıdır. Dünya ekonomisi 1973 yılında da enflasyonist karakterini sürdürmüş ve hatta hemen bütün ülkelerde enflasyon hızı normal telakki edilmeyecek seviyelere ulaşmıştır. Enflasyonist haskılara rağmen, 1973 yılı bütün ülkelerde ekonomik bir ekspansiyon dönemi olmuş, üretimde artışlar meydana gelmiş gayri safi milli hasıla ortalama olarak % 6 artmıştır. Geçen senelerdeki hasıla artışının % 3, 75 olduğu düşünülecek olursa, 1973 yılı herşeye rağmen, dünya ekonomisinde refah ve gelişmenin en yüksek olduğu bir yıl olarak hatırlanacaktır. Sınai hasıladaki artış ise, 1958 yılından beri kaydedilen en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Son iki yıldaki ekonomik duraklama ve hatta gerileme 1973 yılmda yerini hızlı bir ekspansiyona terketmiştir. Sınai hasıladaki artış bilhassa Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İngiltere, Japonya ve İtalya'da daha da büyük olmuştur. Ekonomideki durgunluğu gidermek maksadiyle, sanayi ülkelerinin almış olduğu maneter ve fiskal tedbirler, mevcut enflasyon temayülünün hızlanmasına yol açmıştır yılında bilhassa temel maddeler ve zırai mahsul fiyatlarında meydana gelen cihan şumul artışlar, mevcut.fiyat artışlarını daha da hızlandırmıştır. Zirai mahsuller ve ham madde fiyatlarında ortaya çıkan olağanüstü artışlar, tesirlerini bilhassa gelişmiş sanayi ülkelerinde hissettirmiş, bu ülkelerdeki enflasyon hızının % 8'in üstüne çıkmasına sebep olmuştur. İngiltere ve İtalya'daki fiyat hareketleri daha ziyade ithal malları fiyatlarının artışından ileri gelmiştir. Sene sonuna doğru ortaya çıkan petrol bunalımının ekonomik gelişme üzerinde olumsuz tesirleri ola 'eağı ve enflasyonu şiddetlendireceği tahmin edilmektedir. Maliyet :artışlarına dayanan bu enflasyonun önlenmesi, son senelerdeki tecrübelerin de gösterdiği gibi kolay olmayacak ve yeni bir istikrar dönemi ancak uzunca bir süre sonunda kurulabilecektir. Amerika Birleşik Devletlerinden, 1973 yılının ilk yarısında kuvvetli bir talep baskısına dayanan bir fiyat artışı meydana gelmiş, Başkan Nixon, Haziran ortasında fiyat ve ücretierin dondurulmasını kararlaştırılmıştır. Bununla beraber, sonradan bu kontrollar kaldırılarak, ihtiyari bir kısıtlamaya dayanan daha elastiki bir ücret v fiyat. politikası uygulanmasına geçilmiştir. Diğ er taraftan para v! kredı alamnda alın. an çeşitli tedbirlere ihıveten Fede 1 h. J rm kısılması suretiyle de tale b k. '' ra areama a mıştır. p as ısının hafıfletilmesine çalışıl- Batı Almanya'da 1972 başında ba 1 ı yılında da devam etmiştir basınd ay.an ~kon?mın: gelişme, 1973 ların çoğalmasına yol açmıs t 1 ~ sı~arışlerın artması yatırım ' ya ının ar akı bu canlılık talep cephesi -6-

31 galip bir fiyat enflaı:ıyonunu yaratmıştır. Ekonötnideki bu canlılık sebebiyle kullanılmayan atıl kaynak hemen hemen kalmamiş bunufi sonucu olarak enflasyon hızlanmıştır. Ekonomisindeki aşırı fiyat artışlarını önlemek için Batı Almanya, 1973 yılının ikinci yarısında mali ve maneter tedbirlere dayanan bir stabilizasyon programını uygulamağa koyulmuştur. Federal har (!amaların kısılması, tahditçi bir para ve kredi politikası uygulaması sonunda talebin fiyatlar üzerindeki baskısının hafifletileceği ümit edilmektedir. İngiltere'de, ekonomiyi canlandırmak için 1971 ve 1972 yıllarında alınan tedbirler, 1973 yılında şiddetli bir enflasyon ve fiyat artışı yaratmıştır ortasından beri, HükCımetin enflasyonla mücadelede ücret ve fiyat blokajı ve direkt kontrollar gibi radikal tedbirler almasına rağmen, 1973 yılında enflasyon hızı % 10'un üzerine çıkmıştır. İtalya'da da şiddetli bir enflasyon görülmektedir. Buna mukabil, Fransa ve Belçika gibi bazı ülkelerde yıllık enflasyon hızı, evvelki senelerin üstünde olmakla beraber, diğer Batı Avrupa ülkelerindeki enflasyondan daha az şiddetlidir. II. MiLLETLERARASI PARA VE KAMBiYO istikrarsizligi : Kökleri 1968 yılına kadar uzayan milletlerarası para ve kambiyo istikrarsızlığı 1973 yılında da devam etmiştir. Amerikan Dolarının devamlı değer kaybetmesi karşısında, Ortak Pazar ülkeleri paralarını dalgalanmaya bırakmışlardır yılı Bretton-Woods sisteminin hemen hemen terkedildiği bir yıl olmuştur yılında sabit pariteler yerine, arz ve talebe göre değişen dalgalanma esası dünya paralarında fiili bir sistem olarak ortaya çıkmıştır sonuna doğru, Merkez Bankalarınca, altın stöklarının serbest piyasada satılmalarının kabul edilmesi üzerine, Bretton Woods sisteminin son direği de yıkılmıştır. Esasen sistem 1971 Ağustos ortasında, Amerika Birleşik Devletlerinin doların, Altına tahvil kabiliyetini kaldırınasiyle sona ermişti. Bu son kararla artık Bretton Woods anlaşmaları ile yaratılan Par Value sisteminin mevcudiyetinden bahsedilemez. Kurların geniş hudutlar dahilinde dalgalanmasına müsaade edilmesi de esasen sabit kambiyo kuru sisteminin terkedilmesi anlamını taşır. Milli ekonomilerdeki gelişme farkları, enflasyon oranının değişik olması, sabit kambiyo kuruna dayanan milletlerarası ödeme-

32 ler ve kambiyo :sistemine dönülmesini hemen hemen imkansızlaştırmaktadır. Dünya.ekonomisinde 1970'lere gelene kadar stabilizatör etkileri olduğu kabul edilen ve enflasyonu önleyen sabit kambiyo kurlarının yerini bugün değişken, dalgalı kurlar almıştır. Bugün istikrar, dalgalanmadan beklenmektedir. Kaldı ki, sabit kambiyo kurları sistemi ve milletlerarası likidite sorunu, altının temel fonksiyonunu ve maneter vasfını kabul etmek zorundadır. Halbuki günümüzde altın, maneter rolünü tamamiyle kaybetmiş ve bir meta haline gelmiştir. Dünya para ve ödemeler sistemini bir reforma tabi tutmak maksadiyle milletlerarası teşekküllerle birlikte memleketler arasında yapılan müzakereler ve çalışmalardan bugüne kadar olumlu bir sonuç alınamamıştır. Dünya ödemeler sistemini rasyonel esaslara bağlamak ve artan dünya ticaretinin ihtiyaçlarına cevap verecek bir bünye ve elastikiyete kavuşturmak maksadiyle son yıllarda sarfedilen gayretler başanya ulaşmadığı gibi, önümüzdeki kısa dönemde de ulaşacağı tahmin edilmemektedir. Milletlerarası Para Fonunun son olarak Nairabi'de yapılan yıllık toplantısında da soruna çözüm getirecek olumlu hiçbir karar alınamamıştır. Dünya ekonomisinde yeni istikrarsızlık unsurlarının ortaya çıktığı bir dönemde de, soruna çare bulunması oldukça güçtür. Öyle görünüyor ki, milletlerarası ödemeler ve kambiyo kurlarındaki istikrarsızlık ve dalgalanmalar 1974 yılında da devam edecektir. B. TÜRKİYE EKONOMİSİ I. GENEL DURUM : 1973 yılında Türk ekonomisi, bir taraftan dünya konjonktürüne bağlı olarak gelişirken, diğer taraftan kendi yapısal durumunun etkisi altında kalmıştır yılında, Amerika Birleşik Devletleri dışında kalan ülkelerde, bilhassa Batı Avrupa ile Japonya'da enflasyonun hızlanması Türk ekonomisinde de olumsuz etkilerini, özellikle senenin ikinci 3 aylık döneminden itibaren hissettirmeye başlamıştır yılını karakterize eden cihanşumul enflasyon ve fiyat artışları, bu yıl içinde mahiyetini değiştirmiş, sınai mamuller fiyatlarındaki artışlar, zirai maddeler, ham maddeler ve gıda maddeleri fiyatlarındaki artışlar yanında tahammül edilebilir bir seviyede kal- -8-

33 mıştır yılının zirai üretim bakımından hemen hemen bütün dünyada kötü bir mahsul yılı olması, fiyatlardaki artış temayülünü daha da arttırmıştır. Türk ekonomisi, 1973 yılında, sadece dış piyasalarda ham madde, zirai maddeler ve sanayi mamullerinde meydana gelen artışlardan değil, aynı zamanda kökü 1969'a uzanan milletlerarası para ve kambiyo istikrarsızlığından da geniş ölçüde müessir olmuştur Şubat ayında Amerika Birleşik Devletlerinin Doları % 10 oranmda devalüe etmesini takiben Türk lirası da aynı oranda devalüe edilmiş ve Haziran ayında Markın revalüe edilmesi sonucu Türk Li rasının yeniden % 5 civarında devalüe edilmesi, mevcut fiyat artışlarına, kambiyo kurundan ileri gelen yeni artışlar eklenmiştir Şubat ayında, zirai mahsullerin destek alım ve taban fiyatlarını yükseltmek gayesiyle Türk Lirasının kurunun dolar karşısında sabit tutulması, zirai mahsul fiyatlarının, dünya konjonktürünü takiben iç piyasalarda önemli artışlarkaydetmesi karşısında son derece hatalı bir tutum olmuştur. Nisan ve Mayıs aylarında bilhassa keskinleşen dış fiyat artışlarının öngörülmesindeki güçlükleri kabul etmekle beraber, zirai mahsul fiyatlarının yükseltilmesine ait,. ihracat kurunun tevhid edilerek 14 liraya çıkarılacağının Şubat ayında ilan edilmesindeki isabetsizliği de belirtmek lazımdır. Hükumetçe bu konuda girilen taahhüd Türk Lirasının lüzumsuz yere iki kere devalüe edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu devalüasyonların, ithalat maliyetlerini sun'i olarak yükselttiğine ve mevcut dış fiyat artışlarını daha da büyüyerek ekonomimize intikal ettirdiğine şüphe yoktur. ithal maliyetlerinin biri gerçek sebebe dayanan (dış piyasalarda fiyatların olağanüstü artış kaydetmesi ve buna bağlı olarak sınai mamul fiyatlarının devamlı artması) diğeri kambiyo manipülasyonları sonucu sun'i olan iç ve dış etkenierin tesiri altmda pahalılanması,ekonomimizde maliyet şişkinliğine dayanan bir fiyat artışı hareketinin başlamasma sebep olmuştur. Gerçekten, 1970 devalüasyonunun bütün sonuçlarını yüklenen 197l'de, personel kanununun getirdiği devlet cari harcamalarındaki artışa rağmen, fiyatlarda % 20'nin üstünde bir artış meydana gelmiş iken, 1972'de fiyat artışları % 15 gibi azalan bir seyir göstermiştir. Ekonomimizin, dünya enflasyonunun hızlandığı bir dönemde fiyat artışlarının hızını kaybetmesi sonucu bir istikrara doğru giderken, ani olarak zirai sektörden ve dış. ekonomilerden gelen kuvvetli bir enflasyonist baskı altına girmesi, 1973 yılında fiyat hareketleri hakkında yapılan bütün tahminleri yanıltmıştır. Gerçekten -9-

34 1973 yılı için sene başında yapılan tahminler, fiyat artışlarının % 10 civarında olacağını gösterirken, yukarıda temas edilen etkenierin tesiri altında % 15'in üstüne çıkmıştır. Fiyat hareketleri aşağıda ayrıca ele alınacak ve genişçe bir tahlile tabi tutulacaktır yılı ortasından itibaren gerek dünyada gerek memleketimizde, fiyat artışlarının hızını kaybettiği ve artışların bir tavan.seviyeye yükseldiği görülmektedir. Ağustos ve Eylül aylarında mü.şahede edilen bu olumlu gelişme, sene sonuna dorğu beklenmedik dış siyasi ve ekonomik olaylarla yeniden olumsuz bir istika.mete dönüşmüştür Ekim ayı başında Orta Doğu'da Arap - İsrail gerginliğinin bir savaşa dönüşmesi, Birleşmiş Milletler müdahalesi ile sağlanan ateş-kes anlaşmasına rağmen, ekonomik savaşın sürdürülmesi, dünya ekonomilerinde tesiri, kapsam ve süresi şimdiden kestirilemeyen yeni bir bunalımın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ham petrol fiyatlarına yapılan büyük zamlarla birlikte, tedarikinde ortaya çıkan siyasi güçlükler, deişik nisbette olsa da, hemen hemen bütün ülkeleri etkileyecektir. Akaryakıt'ın temel bir üretim maddesi olması ve ekonomik in'ikaslarının çok geniş bir mahiyet taşıması, 1974 yılında bütün dünyada fiyat artışlarını şiddetlendirecek bir nitelik taşımaktadır. Türk ekonomisinin de petrol bunalımından dolaylı da olsa etkilenmiyeceğini söylemek mümkün değildir. Enerji buhranının, ekonomimiz bakımından bir diğer olumsuz etkisi de yılın son aylarında, Almanya'daki Türk işçileri sayısının azaltılması veya hiç olmazsa, şimdilik yeni işçi alınmasının Alman Hükumeti tarafından durdurulmasıdır. Durumun 1974 içinde nasıl seyredeceği henüz bütün açıklığı ile belli olmamakla beraber, memleketimize gerek döviz gelirleri ve tediye bilançosu dengesi, gerek istihdam seviyesi bakımından olumsuz tesirleri olacağına şüphe yoktur. Ekonomimizin bugün ulaştığı gelişme seviyesi ve kalkınma hızı nın sürdürülmesi bakımından işçi SL\runu 1974'de ağırlığını hissettirecektir. Bu konuya aşağıda tediye bilançosu ve işçi dövizleri vesilesiyle yeniden avdet edilecektir yılında Türk ekonomisinin seyri hakkındaki tahlilleriınize geçmeden evvel, işçi dövizleri konusundaki son bir noktaya değinmek istiyoruz. İhracattaki büyük değer artışı yanında işçi dövizleri girişlerinin Türkiye'de nakdi talep hacmini arttırdığı ve enflasyonun bir talep enflasyonu şeklinde moneter bir veçheye büründüğü iddiaları mevcuttur. Gerçekten, işçi dövizlerindeki artışın sebep olduğu döviz stoku artışlarının, emisyon hacmini olağanüstü arttırdığı ve bu artışın, nakdi gelirlerdeki artışa dayanan bir talep enflasyonu yarat- -10-

35 tığı kanısı, sadece ilmi çevrelerde değil, Hükumet nezdinde de makes bulmaktadır. Nitekim, bu kanının bir sonucu olarak, Kasım ayı sonunda mevduat mukabilinde bulundurulması gereken kanuni karşılıklara ait oran % 25'den % 30'a çıkarılmak suretiyle piyasadan takriben 2,5-3 mliyar liraya yakın bir paranın çekilmesi yoluna gidilmiştir. Tedavül hacmindeki artışın bir kısmının piyasadan çekilmesi suretiyle enflasyonist gidişin önlenmesi tedbirine 1972 yılının Ekim ayı ortasında da başvurulmuştu. Sonuç 1973 yılının büyük bir bölümünü kaplayan iktisadi durgunluk ve işsizlik olmuştur. Haziran 1973'e kadar devam eden bir para ve kredi darlığı, ekonomiyi etkisine alarak, yatırımları aksatmış ekonominin gelişme hızını düşürmüştür. Ekonomik istikrarı sağlamayı ve fiyat artışlarını önlemeyi, para hacmi üzerinde oynamak suretiyle sağlamanın Türk ekonomisi yararına olmadığı geçmiş tecrübelerle sabit olduğu halde, mevduat karşılık nispetlerini yükseltme yoluna gitmek suretiyle Hükumet, iktisadi faaliyetleri ve yatırımları yavaşlatacağını ve işsizlik sorununu, yurt dı,şındaki işçilerin dönmesi bahis konusu olduğu bir sırada, daha da.ağırlaştırdığını hesaba katmamaktadır. Türkiye'de enflasyon ve fiyat artışlarının asıl sebebi teşhis dilmediği sürece, para manipülasyonları ile enflasyonun önlenmesine çalışma yoluna gidilmekte devam edileceğini bu son tedbir açıkça göstermektedir. Enflasyonun asıl sebebi maliyet artışları olduğuna göre, toplam para arzı, banka ve kredi sisteminin likiditesinin daraltılmasına ilişkin tedbirler, iktisadi problemlerimizi çözmek yerine daha da.ağırlaşması sonucunu yaratacaktır. Türk ekonomisini 1973 yılında etkisi altında tutan ve 1974 yılında da tutmakta devam edecek olan temel sorunları bu şekilde özetledikten sonra, 1973 yılındaki gelişmeleri inceleyeceiz. II. MİLLİ GELİR : Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planının birinci yıllık dilimini teşkil eden 1973 yılında Gayri Safi Milli Rasılada öngörülen artış yani yıllık gelişme hızı % 7,5 olduğu halde, sağlanabilen artış hızının % 6,2-6,4 arasında olacağı ve dolayısiyle plan hedeflerinin altında kalacağı anlaşılmaktadır. Bu azalmada, 1973 başından itibaren uygulanan kredi tahditlerinin -sene ortasından itibaren şiddetini kaybetmesine rağmen- yatırımları olumsuz yönde etkilernesinin büyük tesiri vardır. Gerçekten, bilhassa özel sektör yatırımlarının, öngörülen -11-

36 kalkınma hızını gerçekleştirecek hacimde artınamasına mukabil, kamu sektörü yatırımları da plan hedeflerinin altında kalmıştır. Yapılan ilk tahminlere göre, 1973 yılı Gayrısafi Milli Hasılası 264 milyar liraya ulaşmaktadır. Sektörler itibariyle incelendiğinde, tarımın hissesinin 60,8 milyardan 62,4 milyara yükseldiğini görüyoruz yılındaki fiyat artışları nazarı itibara alınacak olursa, tarım kesimindeki cari fiyatlarla artışın aslında bir gerileme ifade ettiği nlaşılır. Nitekim 1968 sabit fiyatıariyle hesaplandığında, ziraatın gayri safi değeri, 37,7 milyar liradan 35,7 milyar liraya düşmüştür. Tali kesimler itibariyle incelendiğinde azalmanın çiftçilik ve hayvancılıktan geldiği, arınancılık ve balıkçılığın artmakta devam ettiği görülür. Geçen yıl, hava şartlarının müsait gitmemesi ve bazı bölgelerde kuraklığın hüküm sürmesi, zirai istihsalde gerilernelere sebep olmuştur. Bir çok zirai mahsul fiyatlarında meydana gelen önemli artışlara rağmen, ziraatın cari fiyatlarla 60,8 milyardan 62,4 e çıkmak suretiyle 1,6 milyar liralık bir artış kaydetmesi de, zirai istihsal hacmindeki daralmaları yansıtmaktadır. Ziraat sektöründeki daralmaya rağmen, gayrisafi milli hası- lada reel olarak % 6'nın üstünde bir gelişme hızının sağlanabilmesi, sanayi sektöründeki gelişmenin sonucu olmuştur. Gerçekten sanayi sektörü, bütünü ile % 12 oranında bir artış kaydetmiştir. Tali kesimleri itibariyle incelendiğinde, madenciliğin ve enerji sektörünün hemen hemen sabit kalmasına mukabil, imalat sanayiindeki artışın bütün sektörün artışını temsil ettiği görülecektir. İnşaat sektörü de hızlı gelişen sektörler arasındadır. Ticaret kesiminin gelişmesi ise % 21 gibi yüksek bir rakam göstermektedir. Ulaştırma, mali müesseseler, serbest meslek ve hizmetler gelirlerinde de % 20'ye yaklaşan artışlar görülmektedir. Yukarıdaki rakamlar, 10 aylık sonuçlara göre yapılan ilk tahminlere dayanmaktadır. Bütün seneye şamil rakamlar, kat'i sonuçlara istinaden hesaplandığı takdirde, gayri safi milli hasılada bir miktar daha artış olması muhtemeldir. Zira, fiyat indeksleri, sene sonuna doğru beklenmedik bir artış seyri göstermektedir. Enerji bulıranının sebep olduğu fiyat artışlarına ilaveten bazı sektörlerdeki olumsuz gelişmelerin fiyat artışlarını hızlandırdığına şüphe yoktur.. Mevsimlik dalgalanma hudutlarını da aşan bu fiyat hareketlerinin ekonomik olduğu kadar ekonomi dışı bazı sebeplere dayandığı tahmin edilebilir. III. TARIM Hava şartlarının elverişsizliği ve bazı bölgelerdeki kuraklık nedeni ile hububat üretimi 1973 yılında normalin altında idrak edil- -12-

37 miştir. Genel olarak 12 milyon ton olan buğday üretimi bu yıl 10.5 milyon tonda kalmıştır. Buğday üretimindeki azalma, bazı bölgelerde % 15, bazılarında ise, % 35 gibi oldukça yüksek bir nispete erişmiştir. Bilhassa Orta Anadolu'nun bazı kesimleri ile Güney Doğu Anadolu, bölge olarak kuraklıktan zarar görmüştür. Buğday üretiminin bu yıl düşük olması -geçen seneki olağanüstü rekolteden kalan stoklara rağmen- ülkemizin bir miktar buğday ithali zoruuluğunu doğurmuştur. Buğday ithali ile görevli olan Toprak Mahsulleri Ofisince, gerekli bağlantı ve ithalata başvurulmuş bulunmaktadır. Bütün dünyada zirai üretimin ve bu ara- da buğday üretiminin de noksan olması karşısında buğday ithali bazı güçlükler arzetmekte ise de, alınmış olan tedbirler ve sağlanan ithaliit ile ülkemizin 1974 yılında buğday ihtiyacının karşılandığı tahmin edilebilir. 1974/75 üretim mevsimi için tahminde bulunmak henüz mümkün değilse de, biraz gecikmiş olmakla beraber, yurdumuzun normal ölçüde yağış alması halinde gelecek mahsul yılının normal bir yıl olacağını söylemek mümkündür. Aralık ayının yağışlı geçmesi ve Kasım sonunda da bazı bölgelerin bir miktar yağış alması sonucu, kuraklık tehlikesinin şimdilik ciddi bir sorun teşkil etmediği kanısı kuvvetlenmektedir. Tütün rekoltesinin de geçen yıla nazaran bir miktar düşüklük gösterdiği görülmektedir. Geçen senenin takriben 180 bin tonluk rekoltesine mukabil 1973 rekoltesi 165 bin ton civarında gerçekleşecektir. Kuraklıktan müteessir elmayan sulanan arazideki pamuk üretimi iyi olmakla beraber, kuraklığın etkisi ile bu seneki Pamuk rekoltesinin hemen hemen ufak bir azalışla, geçen seneki seviye civarında gerçeldeşeceği anlaşılmaktadır. Çeltik mahsıllü ise normaldir. Çekirdeksiz kuru üzüm ile incir rekoltelerinin de geçen yıldan bir miktar düşük olacağı tahmin edi:ınek:tedir. Esasen bütün üretici ülkelerde kuru üzüm rekoltesi aza1ma kaydedecektir. Buna mukabil kalite ve fiyatlar üreticiyi mt::mnun edecek seviyededir. Ayçiçeği, şekerpancarı ve patates ile narenciye mahsulünün de yer yer kuraklıktan zarar gördüğü anlaşılmaktadır. Bu ürünlerin rekoltesinde düşmeler olmakla beraber, rekoltenin normal olarak telakkisi mümkündür. Bazı temel sanayi mamülleri üretiminde, elde me-v-cut bütün imkfınbra, döviz stokunun yeterliliğine rağmen, zanıanında ithalilt yolun2. t;i.dihnemesi sebebiyle ge ~ici darlıklar ve dar boğo.zlar teşek -13-

38 kül etmiş ve bilhassa demir çelik mamullerinde bu durum kendisini göstermiştir. Sene sonuna doğru Ereğli Demir ve Çelik Fabrikalarında başlayan grevin, tarafların anlaşarak kısa sürede sona erdirilmemesi, üretim açığını daha da arttırmış, bu açık ancak ithalat yolu ile kapatılabilmiştir. Demir-çelik ve haclde mamullerinde senenin ikinci yarısında üretimin normal kapasiteye yükseldiği ve darlıkların önlendiği görülmektedir. Çimento üretiminde belirli bir artış olmasına rağmen, bir ara darlık hissedilmiş, darlığın asıl sebebi olan ihracat ve ihracat taahhütlerinin, piyasayı daha fazla tazyik etmemesi için ihracatın durdurulması yoluna gidilmiştir. İnşaat mevsiminin de sona ermesi ile çimentocia durum normale avdet etmiştir. Kağıt ve karton mamulleri üretiminde devamlı artış kaydedilmiş, şişe ve cam eşya ile pencere camı istihsalinde önemli artışlar meydana gelmiştir. Tüketim malları üretiminde de genellikle bir artış görülmektedir. Yünlü dokuma dışında kalan pamuklu ve diğer tekstil mamullerinde dış konjonktür ve talebin de etkisi ile belirli bir gelişme mevcuttur. Maden cevherleri üretiminde mutedil artış yanında petrol müstahsallarında hızlı bir gelişme müşahade edilmektedir. V. İNŞAAT Rapor döneminde inşaat sektöründe hızlı bir inkişaf vuku bulmuştur. Bilhassa ticari ve sınai yapılar için tahsis edilen sermaye 1973 yılında geçmiş yıllara oranla çok büyük bir artış kaydetmiştir. Artışın daha ziyade sınai yapılarda meydana gelmesi, yatırım faaliyetlerindeki artışın bir sonucu olmuştur yılında sınai yapılara ait harcamalar 253 milyon lira 1972'de 410 milyon lira olduğu halde, 1973 yılının ilk 7 ayında bu rakam 774 milyon liraya ulaşmıştır ki, 1972 yılının aynı dönemine oranla artış % 292'yi bulmaktadır. Yüzölçümü olarak da sınai yapılarda aynı gelişmeyi görmekteyiz yılının aynı dönemine oranla metre kare alan olarak sınai yapılarda % 155 oranında bir artış meydana gelmiştir. Diğer tip yapılarda da (ev, apartman, sosyal ve kültürel yapılar v.s.) değişik oranlarda olmak üzere, gerek inşaat değeri, gerek yüzölçümü olarak bariz bir gelişme müşahade edilmektedir. -14-

39 VI. FİYAT HAREKETLERİ : Çeşitli ekonomik göstergeler nazarı itibare alındığı takdirde, Türk ekonomisinin 1973 yılında, geçmiş senelere nazaran hızlı bir gelişme seyri içinde bulunduğu anlaşılır. Tediye bilançosu, döviz: rezervleri, dış ticaret durumu gibi, son yıllara gelene kadar Türk ekonomisinin dar boğazlarını teşkil eden hesaplar 1973 yılında daha da iyileşerek, ekonomimizi sağlam bir duruma getirmiştir. Ancak bu olumlu tabioyu gölgeleyen en önemli sorun fiyat hareketleri ve enflasyondur devalüasyonundan sonra Odamız, fiyat hareketlerini yakından izlemekte ve fiyat istikrarını sağlayacak tedbirler üzerinde önemle durmaktadır Devalüasyonunun bütün sonuçlarım yüklenen 1971 yılında fiyat artışlan % 21 olduğu halde 1972 yılında artışlar % 15 seviyesine gerilemiştir. Bu olumlu gelişmeye istinaden 1973 başında fiyat artışları % 10 civarında olarak hesaplanmakta idi. Ancak, yukarıda da bir nebze değindiğimiz gibi, 1973 Nisanından itibaren bütün dünyada beklenmedik ve daha ziyade temel maddeler, ham maddeler ve gıda maddeleri fiyatlarının ani ve şiddetli artışına dayanan yeni bir fiyat konjonktürü başlamış ve sene başında yapılan tahminleri yanıltmıştır sonlarında ve 1973 başlarında, belli başlı sanayi ülkelerinde fiyat artışları devam etmekte ise de, artışların kontrol altına alınabileceği ümitlerini de vermekte idi. Ancak, bütün dünyada, kuraklık nedeni ile zirai maddeler ve temel ham maddeler fiyatlarında sene ortalarında başlayan olağanüstü artış, etkisini hala daha sürdürmekte ve artışa yol açan yeni faktörler ortaya çıkmaktadır. Temmuz-Eylül döneminde dış fiyatlarda baş gösteren seviyelenme temayülleri ve hatta bazı maddeler deki fiyat artışlarının kontrol altına alınarak nısbi bir istikrar sağlanması ümitlerini kuvvetlendirirken, Ekim ayında Orta Doğu'da başlayan askeri harekatın sonunda petrol kısıtlanmasına dayanan ekonomik bir savaşa dönüşmesi, fiyat artışlarını yeniden teşvik edici bir faktör olmuştur. Arap ülkelerinin petrolü bir silah olarak kullanınada ne dereceye kadar başarılı ve etkili olacağı ve daha mühimmi sanayicilerin vazgeçilmez enerji kaynağı olan petrol ambargosu karşısında tüketici ülkelerin nasıl bir tepki gösterecekleri belli olmamakla beraber, petrol sorununun önemini sürdürdüğüne şüphe yoktur. Otomobil kullanma yasakları, hız tahditleri vesair tasarruf tedbirleri ile enerji açığının kapatılmasının oldukça müşkül olduğuna şüphe yoktur. Alınan ve alınacak bütün tedbirlere rağmen, petrol bunalımı, sanayiye ergeç yansıyacaktır. Bununla beraber, petrolün arzettiği -15-