5CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I

Transkript

1 5CBS DE PROJE TASARIMI VE YÖNET M -I Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Bir CBS projesi tasar m n n neden önemli oldu unu ve projenin genel çerçevesini oluflturabilmek için nas l bir yol izlenmesi gerekti ini aç klayabilecek, Temel düzeyde bir CBS projesi için gerekli olan faktörlerin neler oldu unu listeleyebilecek, CBS projeleri için veri kaynaklar n n neler oldu unu ve nas l temin edilebilece ini anlatabilecek, Hedeflenen sonuçlara ulaflabilmek için uygun analizlerin/yöntemlerin belirlenmesinin, do ru donan m ve yaz l m seçimlerinin yap lmas n n önemini aç klayabilecek, Grafik ve grafik olmayan verilerin etkin bir flekilde yönetilebilmesi ve analiz edilebilmesinde veritaban tasar m ve yönetiminin önemini anlatabilecek, CBS projelerinin proje hedef ve amaçlar ile sunumun yap laca taraflar n beklentisine uygun olarak etkin bir flekilde nas l sunulmas gerekti ini ifade edebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar CBS Proje Tasar m Mekânsal Veri çindekiler Donan m ve Yaz l m Altyap s Veri Temini Veri Sunumu CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I CBS de Proje Tasar m CO RAF B LG S STEMLER PROJES TASARIMININ ÖNEM PROJE TASARIMININ fiek LLEND R LMES PROJEN N AMAÇ VE HEDEFLER N N BEL RLENMES MEVCUT VE OLUfiTURULMASI GEREKEN VER LER N BEL RLENMES UYGUN YÖNTEM, DONANIM VE YAZILIM ÇÖZÜMLER N N BEL RLENMES VER TABANI TASARIMI ANAL Z SONUÇLARI VE SONUÇLARIN DO RULU UNUN DE ERLEND R LMES SONUÇLARIN SUNUMU

2 CBS de Proje Tasar m CO RAF B LG S STEMLER PROJES TASARIMININ ÖNEM Günümüzde Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS), küresel ölçekteki karmafl k ve zor araflt rmalardan, basit günlük ihtiyaçlar n giderilmesine kadar pek çok alanda hayat - m z kolaylaflt ran önemli bir araç haline gelmifltir. Küresel s nma konusunda gerçeklefltirilen çok disiplinli ve onlarca profesyonelin beraber çal flt projelerden, adres bulmak için internet üzerinden yap lan basit sorgulamalara kadar genifl bir yelpazede CBS nin kullan m alan bulunmaktad r. Özellikle karar destek sistemlerinin vazgeçilmez bir parças olmas, kritik öneme sahip birçok faaliyet ve karar aç s ndan CBS teknolojisini daha da önemli k lm flt r. Çok say daki mekânsal veriyle ayn anda, h zl ve çoklu ifllem ile analiz yap lmas na imkân veren bu teknoloji, yap lan iflin kalitesini, hassasiyetini ve do rulu unu artt r rken vakitten, kaynaklardan ve maliyetten önemli ölçüde tasarruf yap lmas n sa lamaktad r. Bu nedenle, kamu veya özel sektördeki birçok kurum ve kurulufl, art k CBS yi günlük ifllemlerden uzun vadeli planlamalara ve karar verme süreçlerine kadar pek çok alanda kullan r hale gelmifltir. Bu sayede sunulan hizmetlerin kalitesi artmakta, güncellemeler çok daha h zl ve sa l kl bir flekilde gerçeklefltirilebilmekte, sonuçlar etkileyici ve anlafl l r biçimde ilgililere sunulabilmektedir. CBS nin hayat m za bu kadar girmifl olmas ve bu teknolojiden yararlanma konusunda her geçen gün artan talep, CBS nin ve ondan sa lanacak faydalar n daha iyi anlafl lmas gereklili ini ortaya ç karmaktad r. CBS kullan larak gerçeklefltirilmek istenen araflt rma veya çal flmalar n en etkin flekilde yürütülebilmesi için ne flekilde tasarlanmalar gerekti i ve izlenmesi gereken aflamalar konusunda çeflitli sorular kaç n lmaz flekilde karfl m za ç kmaktad r. Baflar l bir CBS projesi yürütebilmek, en verimli, h zl ve etkili sonuçlara ulaflabilmek için nelerin göz önüne al - naca bu sorular n temelini oluflturmaktad r. Pek çok proje tasar m nda oldu u gibi, CBS projelerinin tasarlanmas nda da disiplinli, iyi tarif edilmifl, anlafl l r ve birbiriyle iliflkili bir dizi aflama izlenmesi kaç n lmazd r. Birçok örnek göstermektedir ki, iyi tasarlanmam fl bir CBS projesi baflar dan çok baflar s zl k getirmektedir. Mekansal Veri: Dünya üzerindeki do al ve insan yap m özellikler ile s n rlar n co rafi konumlar n ve karakteristiklerini tan mlayan bilgileri içeren veridir. CBS teknolojisinin her geçen gün daha çok tercih edilmesinin nedenleri nelerdir? 1 SIRA S ZDE

3 116 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Proje gerçeklefltirmeden önce, CBS den beklenilenin tam olarak ne oldu unu bilmek, elde edilecek baflar da hayati bir öneme sahiptir. Her ne kadar, birçok alanda kullan lan bir teknoloji haline gelmifl olsa da, projenin CBS teknolojisinden yararlan larak yap lmas n n sa layaca katk ve gerekliliklerin iyi analiz edilmesi flartt r. Bu bilinçle hareket edilmesi, proje ile ilgili çerçevenin çok daha sa l kl ve dikkatli flekilde ortaya konmas n sa layacakt r. Sadece hakk ndaki iyi söylemler nedeniyle CBS teknolojisine gözü kapal yat r m yapmak, beraberinde plans zl getirir. CBS tabanl bir proje yapmak, sadece piyasadaki en pahal donan m veya yaz l m sat n almak demek de ildir. CBS, baflar l bir uygulama gerçeklefltirebilmek için uygun flekilde planlanmas gereken çoklu bir bilgi teknolojisidir. Dolay s yla, öncelikle CBS teknolojisini iyi anlamak, do ru verileri, yöntemleri, donan m, yaz l m ve personeli seçmek gerekmektedir. Aksi takdirde, çaba, zaman, para ve hatta kurumsal ya da organizasyonel anlamda itibar kayb - n n yaflanmas kaç n lmazd r. PROJE TASARIMININ fiek LLEND R LMES CBS projesinin bir bütün olarak ele al n p baflar l ve iyi flekilde tasarlanm fl olmas, çal flman n bafl nda belirlenen proje amac na ulafl lmas nda çok büyük kolayl klar sa lar. Ancak, bir proje tasarlarken çok iyi belirlenmifl bir yöntem bile, projenin di er aflamalar n n iyi flekilde tasarlanmamas halinde kaliteli ve do ru sonuçlara ulafl lmas n olanaks z k lacakt r. Baflka bir örnek vermek gerekirse, temin edilen her türlü veriyi almak ve sistemde saklamak, e er proje amac na, hedeflerimize ve donan m altyap m za uygun de ilse, bize arzu edilen sonuçlar vermeyecektir. Benzer flekilde, iyi bir yöntem kullanarak do ru verilerle yürütülen bir proje sonunda hassas ve do ru sonuçlar elde edilmiflken, bunlar n uygun flekilde sunulup anlat lamamas, elde edilen baflar y ciddi anlamda sekteye u ratacak ve proje sonuçlar arzu edildi i kadar ciddiye al nmayacakt r. Bu örneklerle anlat lmak istenen, proje tasar m n n bir bütün oldu u ve her aflaman n do ru flekilde tasarlanmas n n önemidir. Zira, projenin bafl ndan sonuna kadar izlenen aflamalar n baflar s birbiriyle kesinlikle iliflkilidir. Zincirdeki bir zay fl k, sistemin bütününü olumsuz olarak etkileyecektir. Bu nedenle, CBS projesi tasarlarken, proje yürütücüsünün baz sorular sormas kendi yol haritas n belirlemesinde önemli faydalar sa layacakt r. Afla da, bu konuya iliflkin baz örnekler verilmifltir: Gerçeklefltirece im projenin amaç ve hedefleri nelerdir? Bu proje ile hangi sonuçlar elde etmeyi arzuluyorum? Hedeflerime ne kadar zamanda ulaflmay düflünüyorum, iflin tamam hangi sürelerde tamamlanabilir? Bu projeyi yürütürken, bafllang çtan sonuçlara ulaflana kadar tüm aflamalarda kullanabilece im bütçem nedir? Proje amaç ve hedeflerine, bütçeye ve verilerin niteli ine/niceli ine uygun olarak kullanabilece im en etkin ve do ru yöntem, donan m ve CBS yaz l - m hangisidir? nsan kayna m bu yöntem, yaz l m ve donan m kullanabilecek yeterlilikte midir? Çal flmam için en yüksek fayday sa layacak ve amac ma hizmet edecek veri gruplar hangileridir? Verilerimi nas l temin edebilirim? Verilerimi en uygun flekilde nas l saklayabilirim, yönetebilirim ve analiz edebilirim?

4 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m Hangi yöntemleri izlemem ve hangi analizleri yapmam proje hedeflerime beni en h zl ve do ru flekilde götürür? Elde etti im sonuçlar n do rulu u ve hassasiyetini nas l kontrol edebilirim? Sonuçlar n do rulu unu ölçerken arazi çal flmas yapmam gerekir mi? Elde etti im sonuçlar gerekti inde güncellenebilir mi? Sonuçlar paylaflaca m gruplar kimlerdir ve bu sonuçlar en etkin flekilde nas l sunabilirim? Yukar daki soru örneklerini ço altmak, daha kapsaml ve detayl hale getirmek elbette mümkündür. Sorular n niteli i, hedeflenen CBS projesine göre flekillenecektir. Soru örneklerinden de görüldü ü gibi, proje tasar mc s n n ilk ç k fl noktas gerçeklefltirilecek projenin amaç ve hedeflerinin neler oldu udur. Herhangi bir projede oldu u gibi, CBS projelerinde de tasar m n ilk aflamas proje ile ne amaçland - n n tarif edilmesidir. Di er aflamalarla birlikte CBS projesi tasar m na yönelik ana bafll klar afla daki gibi özetlemek mümkündür: Proje amaç ve hedeflerinin belirlenmesi, Mevcut ve oluflturulmas gereken verilerin belirlenmesi, Uygun yöntem, donan m ve yaz l m çözümlerinin belirlenmesi, Veritaban tasar m, Analiz sonuçlar ve sonuçlar n do rulu unun de erlendirilmesi, Sonuçlar n sunumu. Yukar da bahsedilen aflamalarla ilgili çözümler birbirinden kopuk üretilemez ve efl zamanl düflünerek bütüncül bir proje tasar m n n yap lmas önemlidir. Örne in yöntem belirlenirken, proje amaç ve hedeflerinin neler oldu u, projede hangi verilerin kullan laca, bunlara uygun hangi donan m ve yaz l mlar tercih edebilece imiz gibi konular da ayn zamanda göz önünde tutmak gerekir. Veritaban tasarlarken de kullan lacak veriler, yöntem, donan m ve yaz l m altyap s düflünülmelidir. 117 Proje Yürütücüsü: Bir projenin bafl ndan sonuna kadar gerekli tüm aflamalar n n, proje amaç ve hedeflere uygun olarak yap land r lmas ve yürütülmesini temin etme sorumlulu u tafl yan kiflidir. Veritaban : Bilgisayar ortam nda sistematik olarak saklanan ve birbirleri aras nda iliflki kurulacak flekilde yap land r lm fl veriler toplulu udur. Bu verilere gerekti inde kolay eriflim sa lanmal, güncelleme, de ifltirme ve tafl ma gibi ifllemler yap labilmelidir. CBS projesinin tasar m aflamalar n niye bir bütün olarak ele almak gerekmektedir? zleyen bölümlerde, yukar da verilen CBS projesi tasar m aflamalar na iliflkin daha detayl bilgiler verilecek ve örneklenecektir. PROJEN N AMAÇ VE HEDEFLER N N BEL RLENMES yi ve baflar l biçimde tasarlanm fl herhangi bir proje, plan veya program n birinci aflamas ; amaç ve hedeflerin aç k olarak belirlenmesi ve ilgili tüm paydafllar n anlayaca- flekilde ortaya konmas d r. Amaç ve hedefler; var lmak istenen noktay belirleyen ve o noktaya ulafl rken en uygun rotan n çizilmesinin yolunu gösteren itici güçlerdir; proje ile elde edilmek istenen sonuçlar n kapsam n tarif eden bildirimlerdir. Bir projenin amaç ve hedefleri, o projeden elde edilmek istenen fayda ile iliflkilidir. Bu fayda projeyi gerçeklefltiren kuruma, organizasyona ve sonuçlardan etkilenecek gruplara yönelik olarak ortaya ç kar. Elde edilmek istenen faydan n sa lanmas amac yla bir proje tasarlan r, amaç ve hedefler belirlenir ve nihayetinde sonuçlar n da bu fayday yaratm fl olmas beklenir. Örne in, afet planlamas yla ilgili çal - flan bir kurumun, içinden nehir geçen veya sulak alan bulunan belirli bir bölgedeki taflk n risklerini tespit etmeyi amaçlayan bir proje gelifltirdi ini düflünelim. Kurum, söz konusu proje amac na yönelik olarak yap lacak çal flma hedefleri ortaya koyacak, buna uygun çal flma takvimleri ve yöntemler gelifltirecek ve o bölgedeki taflk n riskini detayl ve arzu edilen kriterler çerçevesinde gösteren sonuçlara ulafla- 2 SIRA S ZDE

5 118 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 5.1 cakt r. Bu sonuçlar, baflta planlama departmanlar ve bölgede yaflayan halk olmak üzere birçok grup için faydal bilgiler sunmaktad r. Bu bilgiler kullan larak bölge için en do ru planlamay yapmak, en uygun alan kullan m tiplerini belirlemek ve yap laflma flartlar n ortaya koymak mümkündür. Olas taflk n riskleri ve taflk n zonlar bilinerek yap lan planlama ve bu sonuçlar kullan larak üretilecek taflk n acil eylem planlar, can ve mal kay plar n n olmas n büyük ölçüde önleyecektir. fiekil 5.1 de fayda, amaç, hedefler ve sonuçlar aras ndaki iliflki gösterilmektedir. Fayda, amaç, hedefler ve sonuçlar Tan m olarak bak ld nda amaç; genel olarak elde edilmek istenen sonucu anlatan ve proje ile ulafl lmak istenen genel kapsam ortaya koyan ifadedir. Ço unlukla bir projede tek bir amaç olur. Hedefler, amaç belirlendikten sonra o amac n yerine getirilmesini sa lamak üzere oluflturulan spesifik, gerçekçi, ulafl labilir ve somut anlat mlard r. Hedeflerin süre belirtmesi iflin daha iyi planlanmas ve yönetilmesinde önemlidir. Genelde birden fazla hedef olur. Hedeflerin ölçülebilir olmas, gerekti inde de erlendirme ve iyilefltirilmelerin yap lmas nda da önemli bir rol oynamaktad r. Çizelge 5.1 de amaç ve hedefler aras ndaki farklar özetlenmektedir. Çizelge 5.1 Amaç ve hedefler aras ndaki farklar Kaynak: Plan Eylem Örnek Amaç Genifl kapsaml bir plan söz konusudur. Hedef Dar kapsaml bir plan söz konusudur. Genel ve kapsaml bir eylem söz konusudur. Spesifik bir eylem söz konusudur. Eskiflehir in tar msal niteli inin CBS Tar msal niteli in belirlenmesi alan nda, CBS ortam nda belirlenmesi tabanl, baflar l ve kimsenin yapmam fl oldu u konusundaki araflt rmam 6 ay bir çal flma yapmak istiyorum. içinde tamamlamak istiyorum. Ölçülebilirlik Amaç, kesin bir biçimde ölçülebilir veya somut olmak zorunda de ildir. Hedefler, ölçülebilir ve somut olmal d r. Süre Uzun vadelidir. K sa ve orta vadelidir. Anlam Gösterilen çaban n yap lmas na neden olan maksat Çaba ve eylemlerle ulafl lmak veya baflar lmak istenen fley lke Fikir odakl d r. Gerçe e dayal d r.

6 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m 119 Yukar da verilen bilgiler do rultusunda, bir CBS projesi gelifltirirken ilk olarak amac n ve hedeflerin belirlenmesiyle ifle bafllamak gerekti ini söylemek yanl fl olmayacakt r. Yap lacak projenin amac n n belirlenmesi ve CBS kullan larak elde edilmesi düflünülen faydalar n iyi anlafl lmas, iflin en bafl nda yap lmas muhtemel yanl fl yat r m ve zaman kayb n n önüne geçilmesini sa layacakt r. CBS teknolojisi, kullan c lara birçok potansiyel uygulamalar sunmakta, hatta kullan c isteklerine göre özellefltirilmifl yeni uygulamalar n gelifltirilmesini mümkün k lmaktad r. Dolay s yla, tam olarak amac n ve hedeflerin neler oldu unu aç k bir flekilde belirlemek, sonuçlara odaklanm fl bir yol haritas oluflturulmas nda, bu potansiyel uygulamalar içinden en uygun ve hedefe yönelik olanlar n seçilebilmesinde oldukça önemlidir. Böylelikle, oluflmas muhtemel bir kargaflan n da önüne geçilmifl olacakt r. Bir CBS projesi tasarlarken, uzun vadede ulafl lmak istenen sonucun ortaya konaca bir proje amac ile daha k sa ve orta vadede elde edilmek istenen süreli, somut, gerçekçi ve ölçülebilir sonuçlarla ilgili hedeflerin ortaya konmas gereklidir. Bu amaç ve amaca ba l hedefler sayesinde; projenin süresinin, bütçesinin, kaynaklar n n, kullan lmas gereken veri ve yöntemlerin, analiz ve de erlendirme tekniklerinin ve sonuçlar n sunulmas na yönelik alternatiflerin belirlenmesi hem daha kolay, hem de daha do ru olacakt r. Sonuç olarak, bir CBS projesi tasar m nda her fley do rudan projenin amac ile iliflkilidir. Amaç: Ankara l s n rlar içinde toplu konut yap m na uygun alanlar n derecelendirilerek belirlenmesi Hedef 1: Çal flma s n rlar içindeki mekansal verilerin toplanmas Hedef 2: Veri gruplar na göre s n fland r lm fl ve önceliklere uygun olarak ilk kademe uygunluk haritalar n n elde edilmesi Hedef 3: lk kademe uygunluk haritalar na ba l olarak çal flma alan içindeki toplu konut yap m na uygun alanlar n tespit edilmesi Çizelge 5.2 CBS amaç ve hedeflerine yönelik basit bir program örne i zlenecek Yöntem Say sal veri temini, say sallaflt rma, dönüfltürme, enterpolasyon ve analizler (e im, bak, yükseklik vb.) Çal flma alan ndaki önceliklerin belirlenmesi, veri gruplar n n uygunluk derecelerinin belirlenmesi, a rl kl çak flt rma, çak flt rma, buffer analizi A rl kl çak flt rma Gerekli Veriler Hedeflenen Süre Demografik veriler, flimdiki alan kullan m verileri, toprak verileri, jeolojik veriler, topo rafik veriler, ulafl m verileri, gürültü verileri, hava kirlili i verileri, altyap verileri Demografik veriler, flimdiki alan kullan m verileri, toprak verileri, jeolojik veriler, topo rafik veriler, ulafl m verileri, gürültü verileri, hava kirlili i verileri, altyap verileri Veri gruplar na göre s n fland r lm fl ilk kademe uygunluk haritalar 6 ay 2 ay 1 ay Sonuç Ürünü Çal flma alan na ait, CBS ortam nda ifllenmifl mekansal veri altl Veri gruplar na göre s n fland r lm fl ilk kademe uygunluk haritalar Toplu konutlar için uygun alanlar gösteren uygunluk sonuç haritas Çizelge 5.2 de CBS ortam nda uygulanacak bir projenin amac na yönelik belirlenen hedefler ve bu hedeflere ulafl lmas nda izlenecek yol haritas n gösteren

7 120 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I basit bir örnek verilmifltir. Gerçek bir CBS projesi olufltururken amac m za yönelik olarak çok daha detayl ve kapsaml hedefler belirlemek, bu hedeflere uygun yöntem ak fl flemalar ve zaman çizelgeleri oluflturmak mümkündür. Ayr ca projede çal flacak personel ihtiyac ndan, kurulmas gereken donan m ve yaz l m altyap s na, geçeklefltirilecek iflin performans n ölçmeye yönelik kriterlerden, proje giderlerine kadar detayl bilgileri içeren planlar oluflturmak da mümkündür. flin en bafl ndan iyi tarif edilmifl olmas, daha k sa sürede do ru sonuçlara ulafl lmas na yard mc olacakt r. Günümüzde CBS projeleri, kurumda tek bir karar verme sürecine yard mc olacak flekilde, spesifik bir hedef do rultusunda ve tek bir departman taraf ndan k sa süreli bir çerçevede yürütülebildi i gibi, farkl departmanlar n iflbirli i ile çoklu hedeflere yönelik planlanan çok daha uzun vadeli CBS projeleri de bulunmaktad r. SIRA S ZDE 3 CBS ortam nda gerçeklefltirilebilecek hipotetik bir projeye ait amaç ve hedef ler belirleyin. Seçti iniz projeden fayda sa layacak gruplar kimler olabilir? Tart fl n. MEVCUT VE OLUfiTURULMASI GEREKEN VER LER N BEL RLENMES CBS teknolojisi, projenin veya çal flman n gerçeklefltirilece i alana ait çevrelerden elde edilen her türlü mekânsal verinin saklanmas nda, yönetilmesinde, analiz edilmesinde ve sunulmas nda büyük kolayl klar sa layan bir araçt r. Mekânsal verilerin kayna olan çevre, tan m olarak, canl lar n yaflamlar boyunca di er canl ve cans z varl klarla etkileflim halinde olduklar ortamlar olarak tarif edilmektedir. nsan, hayat boyunca sürekli bu çevredeki di er canl ve cans z varl klarla kurdu u iliflkilerle örülü bir yaflam sürer. Bazen bu çevreyi kendi ihtiyaç ve vizyonuna uygun olarak de ifltirir ve flekillendirir; bazen de çevresindeki di er etmenlerin etkisi alt nda kalarak ortam flartlar na boyun e er. nsanlar n eylemleri ve do al yollardan meydana gelmifl çevreleri; Canl varl klar n meydana getirdi i biyolojik çevre, Cans z varl klar n meydana getirdi i fiziksel çevre, Toplumlar n kültürleri ve bu kültürle meydana gelen tüm unsurlar bar nd - ran kültürel çevre, nsanlar n yaflam biçimi, iliflkileri ve bunlardan kaynaklanan olgular içeren sosyal çevre, Ekonomik durum, endüstriyel yap, gelir düzeyi ve gelir da l m gibi faktörlerle ortaya ç kan ekomomik çevre, olarak grupland rmak mümkündür. Söz konusu bu ortamlara ait verilerin büyük bir ço unlu unun mekânsal olarak ifade edilebilir olmas, CBS yi günümüz projelerinin çok büyük bir k sm nda kolayl kla kullan labilir hale getirmektedir. CBS teknolojisi, bu ortamlardaki mekânsal unsurlar n farkl yöntemlerle kay t alt na al nmas, görüntülenmesi, analiz edilmesi ve izlenmesi için önemli araçlar sunmaktad r. Yukar da aç klanan biyolojik, fiziksel, kültürel, sosyal ve ekonomik çevrelerden elde edilebilen mekânsal veri tiplerini afla daki gibi örneklemek mümkündür: Nüfus, yafl, cinsiyet, e itim durumu, gelir da l m, evlilik, do um ve ölüm oranlar, göç vb. konular içeren demografik veriler, Ülke, bölge, flehir, habitatlar, k y hatlar, sit bölgeleri vb. do al, idari ve siyasi alanlar gösteren s n r verileri, mar durumlar n gösteren veriler,

8 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m Mevcut alan kullan m verileri, Ulafl m verileri, Altyap (elektrik, su, at k su, ya mur suyu, do algaz, telefon, internet vb. flebekeler) verileri, Do al afet zonlar na (deprem, sel, heyelan, ç vb.) iliflkin veriler, Gürültü da l m n gösteren veriler, Hava kirlili i da l m n gösteren veriler, Bitki ve hayvan varl n ve yay l m n gösteren veriler, Her türlü yüzey flekillerini içeren topo rafik veriler, Hidrolojik veriler, Toprak verileri, Jeolojik veriler, Klimatolojik veriler, Maden verileri vb. Mekânsal veri, dünya üzerinde bilinen bir yere, gerçek bir co rafi referansa ba l olan, baflka bir deyiflle, konumu belli olan veridir. Bir harita üzerinde görünen özellikler (yollar, binalar, parseller, nehirler vb.), CBS ortam ndaki çeflitli katmanlar olufltururlar. Mekânsal olarak ifade edilen bu verilerin birço u çizgi, nokta veya poligon (alan) fleklinde gösterilirler ve grafik veri olarak adland r l rlar. Bu mekânsal verilerle iliflkilendirilen ve genellikle çizelge format nda saklanan veriler ise grafik olmayan, baflka bir deyiflle sözel verileri meydana getirmektedir. Sokak isimleri, bina kat say lar, malik adlar gibi grafik olmayan bilgiler buna örnektir. CBS de belli bir mekâna ait bu sözel ifadelere öznitelik denmektedir. Mekânsal verileri CBS de bu kadar güçlü ve etkili araçlar haline getiren fley de asl nda bu öznitelik verileridir. Bir CBS projesinden elde edilen temel fayda ve sonuç, yukar da bahsedilen veriler kullan larak üretilen bilgilerdir. Bilgi, proje amac na ve hedeflere uygun olarak, belirlenen yöntemler do rultusunda verilerin de erlendirilerek anlaml hale getirilmifl fleklidir. Di er bir anlat mla, bilgi, faydaya dönüflmüfl veridir. Örne in, suç verilerini analiz ederek belirli bir alandaki yay l m n ve niteli ini/niceli ini gösteren görsel haritalar elde etti imizde bu bilgi içeren bir üründür. Elde edilen bilgi çeflitli formlarda olabilir ve sunulabilir. Haritalar, görüntüler, raporlar, grafikler ve listeler bilgi içeren ürünlere örnektir. Veriler, CBS ortam nda saklan r, analiz edilir, güncellenir ve sunulur. CBS yaz l mlar ve uygun donan m yard m ile gerçeklefltirilen analizler, say sal ve bas l formatlarda bilgi içeren ürünlerin elde edilmesini ve bunlar n sunulmas n sa lamaktad r. Verilerle bilgi aras ndaki bu do rudan iliflki, CBS projesi gerçeklefltirirken temin edilmesi gereken veri gruplar n n belirlenmesinde önemli bir katk sa lamaktad r. Elde etmeyi düflündü ümüz bilgilerin neler oldu unu ortaya koydu umuzda, bu bilgilerin üretilmesi için hangi verilerden faydalan labilece ini saptamak zor olmayacakt r. Örne in günlük ölçülen s cakl k de erleri, nem miktar vb. sadece veridir. Bu verileri kullanarak havan n nas l olaca na ve insanlar üzerindeki etkilerine dair yorumlarda bulundu umuzda söz konusu verileri bilgiye dönüfltürmüfl oluruz. Daha kapsaml ve de iflik bir örnek vermek gerekirse, belirli bir bitki türünün yetifltirilmesine elveriflli alanlar tespit etmek istedi imizi varsayal m. Bu tespitin yap labilmesi ve dolay s yla bilgi içeren sonuç ürünlerinin ortaya konabilmesi için baz verilere ihtiyac m z vard r. Öncelikle çal flma s n rlar içerisindeki araziye ait toprak verileri, iklim verileri (ya fl, nem, s cakl k vb.), 121 Grafik veri: Gerçek dünyaya ait do al veya insan yap m özellikleri ve bilgileri, flekiller veya geometriler vas tas yla grafik olarak temsil eden verilerdir. CBS ortam nda nokta, çizgi ve poligon ile bunlar n çeflitli birleflimler, olarak ifade edilen grafik veriler, dünya üzerindeki gerçek özelliklerin farkl geometrik flekillerle düzenlenebilmesini sa larlar. Öznitelik verisi: Grafik verilerle iliflkilendirilebilen ve bu verilere ait tan msal bilgileri içeren verilerdir. Örne in CBS ortam nda poligon olarak gösterilen bir binaya ait yap m y l, kat adedi, ikamet eden bilgileri vb. söz konusu grafik veri ile iliflkilendirilen öznitelik verileridir. Raster veri: Her biri eflit büyüklükteki piksellerden meydana gelen ve her pikselde ayr bir öznitelik bilgisinin tutuldu u veri tipidir. Piksel boyutlar ne kadar küçülürse verinin çözünürlü ü ve içerdi i detaylar da o kadar artar. Taranm fl haritalar, foto raflar raster veri tipine örnektir. Vektör veri: Co rafi özellikleri temel olarak nokta, çizgi ve poligon olarak temsil eden verilerdir. Çizilmifl haritalar vektör veri tipine örnektir.

9 122 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I topo rafya verileri (e im, bak, yükseklik), yüzey suyu verileri vb. o bitki türünün var olmak için ihtiyaç duyaca optimum koflullarla karfl laflt rma yap labilmesi için mutlaka gerekli olacakt r. Kulland m z veriler sayesinde söz konusu bitkinin seçti imiz bölgede yetiflip yetiflemeyece i bilgisini böylelikle edinmifl ve bunlar haritalarla görsellefltirmifl oluruz. SIRA S ZDE 4 çinden h zl tren hatt geçen bir kent merkezinde, tren hatt n n belirli bir güzergâh boyunca oluflabilecek gürültünün azalt lmas na yönelik önlemlerin belirlenmesi için bir CBS projesi gerçeklefltirdi imizi düflünelim. Bu tespiti en uygun flekilde yapabilmek için kullan lmas gereken mekânsal veriler neler olabilir? Tart fl n. Çal flmada kullan lacak verilerin önceden tespit edilmesi sayesinde, veritaban - n n tasarlanmas n ve bu verilerle ilgili yap lacak ifllemlere yönelik uygulamalar n, donan m n ve yaz l m n seçilmesi aflamalar kolaylaflt racakt r. Hatta proje kapsam nda ele al nmas gereken bütçe yönetimi, personel ihtiyac, zaman çizelgelerinin oluflturulmas ve risklerin belirlenmesi gibi konular da daha kolayl kla gerçeklefltirilebilecektir. fiekil 5.2 de, verilerin CBS ortam nda de erlendirilmesi sonucu bilgi içeren sonuç ürünlerinin elde edilmesini gösteren CBS temel bölümleri verilmifltir. fiekil 5.2 CBS nin temel bölümleri VER CBS B LG fiehirler NOKTA HAR TALAR Ç ZG POL GON Nehirler Ormanlar VEKTÖR VER LER MODELLER ÜRÜNLER HÜCRE/ P KSEL Alan Kullan m RASTER VER LER VER ANAL Z GRAF KLER TABLOLAR, RAPORLAR Üretilmesi planlanan bilgiye ba l olarak, CBS projesi kapsam nda temin edilmesi gereken veriler belirlenirken afla daki baz sorular yol gösterici olacakt r: Amac ma yönelik olarak elde etmek istedi im sonuçlara/bilgiye ulaflmak için kullanabilece im çal flma alan na ait mevcut veriler nelerdir ve hangi formdad r? Mevcut verileri kullan larak elde edebilece im yeni veriler var m d r? Kullanaca m haritalar n ölçe i ne olmal d r?

10 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m Verileri hangi yöntemlerle ve hangi formatta temin etmem gerekir? Verileri dönüfltürmem gerekir mi? Gerekirse hangi formatlara dönüfltürmem gerekir? CBS projesi için gerekli olan mevcut ve oluflturulmas gerekli verilerin önceden belirlenmesi ve teminine yönelik gerekli planlaman n yap lmas, sadece ihtiyaç duyulan verilerin al nmas ve sistemimizde yer tutmas n sa lam fl olur. Böylece gereksiz verilerin neden olabilece i performans düflüklü ünün önüne geçilmifl olacakt r. Amaca hizmet etmeyen veriler, sistem h z n a rlaflt racak, vakit ve para kayb na neden olacakt r. Çünkü veri miktar ço ald kça bu verileri saklamak, yönetmek, paylaflmak ve güncellemek için gerekli donan m, a ve yaz l m altyap s - n n da gelifltirilmesi gerekmektedir. Ayr ca bak m masraflar n n da oransal olarak yükselece i kesindir. Proje gerçeklefltirilecek alana ait baz veriler haz r olarak karfl m za ç kabilmektedir. Günümüzde kâ t haritalar ve di er bas l /yaz l kay tlar, CBS projelerinde gerek duyulan fiziksel verilerin büyük bir ço unlu unu oluflturmaktad r. Bu bas - l /yaz l kay tlar n taranmas veya say sallaflt r lmas suretiyle zengin say sal veri kaynaklar elde etmek mümkündür. Ayn zamanda mekânsal verilere haz r say sal formatlarda da ulafl labilmektedir. Bunlar sat n alma veya internet üzerinden paylafl mlar vas tas yla temin edilebilmektedir. Verilere art k çok daha kolay ulafl labiliyor olmas n n nedeni, CBS teknolojilerinin art k kurum ve flirketlerin kulland spesifik araçlar olmaktan çok toplumlar n hizmetine sunulan güncel uygulamalar haline gelmesinden kaynaklanmaktad r. CBS sektörünün h zl geliflmesi ve teknolojideki yenilikler her geçen gün daha fazla verinin, daha kolay flartlarda üretilmesine yard mc olmaktad r. Bu veriler önceki y llara nazaran çok daha makul fiyatlarla say sal olarak ilgililere sunulmaktad r. Mekânsal verilerin sunumu ve pazarlanmas na yönelik çok büyük bir pazar oluflmufl durumdad r. Ayr ca, birçok kurum deneyim ve sonuçlar n paylaflmakta ve bilgi al flveriflinde bulunmaktad r. Haz r olarak temin edilen bu mevcut verilerin yan s ra, gerçeklefltirece imiz proje için oluflturulmas gereken baz veriler de olabilir. Örne in alana ait tesviye e rileri ve kot noktalar kullan larak üretilecek e im, yükseklik ve bak verileri; farkl katmanlar çak flt r larak oluflturulacak mevcut alan kullan m verileri; gürültü ve hava kirlili i gibi noktasal ölçümlere dayanarak enterpolasyon yöntemi ile üretilecek hava kirlili i ve gürültü verileri bunlara örnektir. Bunun d fl nda mevcut olmayan ve ulafl lamayan baz veriler do rudan arazide yap lacak ölçümler ve uzaktan alg lama yöntemleriyle elde edilecek say sal görüntüler vas tas yla da elde edilebilir. Örnek olarak; GPS, lazer taray c lar, yersel fotogrametri ekipmanlar yla gerçeklefltirilen ölçümler, hava foto raflar ve say sal CBS verisi üreten di er araçlar mekânsal veri temin etmenin ve paylaflman n önemli yollar olarak karfl m za ç kmaktad r. Kullan lacak veri kaynaklar n do rudan raster veya vektör olarak temin etmek mümkün olmaktad r. fiekil 5.3 te önemli baz veri kaynaklar, fiekil 5.4 te ise bu veri kaynaklar n n elde edilmesi ve kullan m n gösteren flekiller verilmifltir. 123 Mekânsal enterpolasyon: Enterpolasyon, temel olarak, bilinen iki de eri kullanarak bilinmeyen üçüncü bir de eri hesaplama yöntemidir. Mekânsal enterpolasyon ise, bir veri toplulu u içindeki mekânsal örüntülerin kullan larak belirli bir alan için tahminlerin yap lmas esas na dayan r. Mekânsal enterpolasyon, birbirine yak n noktalar n benzer öznitelikler tafl d fikrinden hareketle gerçeklefltirilir. Kartografya: Bir harita yapmak için, mekânsal veri toplama iflleminden, toplanan bu bilgileri iflleme, grafik hale getirme ve harita bas m na uygun olarak yap land rmaya kadar tüm aflamalardaki çal flmalar içeren bilim ve sanat dal d r. Jeodezi: Dünyan n flekli ve ölçüleriyle ilgilenen bilim dal d r. Yerçekimi ve dünyan n dönüflü, kutuplar n durumu, zamana ba l olarak farkl l k gösteren olaylar vb. jeodezinin inceleme konular d r.

11 124 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I fiekil 5.3 Veri kaynaklar BASILI HAR TA VE KAYITLAR ARAZ ÖLÇÜMLER HAVA FOTO RAFLARI GPS UYDU FOTO RAFLARI CBS Verilerin Temini ve Organizasyonu LAZER TARAYICILAR HAZIR SAYISAL SAYISALLAfiTIRMA VER LER INTERNET VER DÖNÜfiTÜRME fiekil 5.4 Veri kaynaklar n n elde edilmesi ve kullan m flekli Piksel: Say sal görüntünün tan mlanabilir ve kontrol edilebilir en küçük parças d r. Veri Temin Etme Yöntemleri Veri temin etme yöntemlerinden belli bafll lar daha detayl olarak afla da aç klanmaktad r: Mevcut say sal verilerin temini ve dönüfltürülmesi: Günümüzde birçok mekânsal veriyi haz r say sal formlarda elde etmek mümkün olmaktad r. Bu verilerin bir k sm ücretsiz olarak paylafl lmakla birlikte, bir bölümü sektörde say sal mekânsal veri üreten özel veya kamu kurumlar ndan belirli bir ücret karfl l nda sat n al nabilmektedir. Ülkemizde, özel firma-

12 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m lar d fl nda say sal mekânsal veri temin edilebilecek kurumlar aras nda Harita Genel Komutanl, Çevre ve Orman Bakanl, Bay nd rl k ve skân Bakanl, Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ü, Devlet Meteoroloji flleri Genel Müdürlü ü, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Belediyeler vb. yer almaktad r. Temin edilecek verilerin, CBS projesinde kullan lacak yaz l mlara uygun olmas önemlidir. Bu nedenle, farkl formattaki mekânsal verilerin do rudan arzu edilen formata, ya da farkl yaz l mlar n tan d ara formatlara dönüfltürülmesi gereklidir. Ayr ca vektör verilerin raster verilere, ya da raster verilerin vektör verilere dönüfltürülmesi suretiyle de mekânsal veri elde etmek mümkündür. Tarama: Mekânsal verilerin bir k sm n say sal formatta bulmak her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumlarda bas l haritalar ve kay tlar önemli birer veri kayna olarak kullan labilmektedir. Bas l haritalardan say sal veri temin edebilmek için 2 önemli yöntem vard r. Bunlardan ilki haritalar n taray c lar vas tas yla taranmas ve raster veri format nda say sal olarak elde edilmesidir. Taranacak harita ve görüntülerin yüksek kalitede, tüm özelliklerin, sembollerin ve iflaretlerin rahatça anlafl laca kadar okunakl ve temiz, çizgi kal nl klar n n ise 0.1mm veya üzerinde olmas önemlidir. Tarama ifllemi s ras nda pikseller (hücreler) sat r ve sütunlar fleklinde saklan r. Bu sat r ve sütunlarda daha sonra gerçek koordinatlara dönüflümün yap lmas n sa layacak x ve y de erleri tutulur. Taranm fl haritalarda öznitelik bilgisi bulunmaz. Ancak farkl piksel özelliklerinden faydalan larak yeniden s n fland rma (reclasssification) iflleminin yap lmas, ayn özellikteki piksellere ayn öznitelik verisinin atanmas na yard mc olacakt r. Örne in, orman olan bir alandaki pikseller tan mland nda, ayn özellikte piksele sahip di er bölgeler de orman alan olarak yeniden s n fland r labilecektir. Taranm fl haritalar bilgisayar ortam nda saklan p arzu edildi inde görüntülenebilir, ancak vektör verilere k yasla daha fazla yer tutacaklar ve sistemi yavafllatabilecekleri unutulmamal d r. Raster veriler, bilgisayar ortam nda uygun yaz l mlar vas tas yla vektör veriye de dönüfltürülebilirler. Bu iflleme vektörizasyon ad verilmektedir. Vektörizasyon s ras nda baz deformasyonlar n oluflmas, özellikle vektör kesiflim yerlerinde k r lmalar n ve çeflitli kar fl kl klar n meydana gelmesi muhtemeldir. Bu hatalar n daha sonra uygun yöntemlerle düzeltilmesi gerekir. Ayr ca vektör hale gelen özelliklere ait etiketlemenin yap l p öznitelik bilgilerinin ifllenmesi gereklidir. Say sal hale getirilmifl haritalar n rektifikasyon ifllemi ile uygun bir co rafi koordinat sistemi ile iliflkilendirilmesi önemlidir. Say sallaflt rma: Say sallaflt rma ifllemi yaparken, do rudan bas l harita ve görüntüler, taranm fl haritalar ve görüntüler, haz r say sal görüntüler altl k olarak kullan labilmektedir. Bas l harita ve görüntülerin kullan lmas durumunda bir tablet ve imleçten oluflan masa tipi say sallaflt r c lara ihtiyaç vard r. Bu say sallaflt r c lar n daha sonra yersel koordinatlara dönüflümün yap lmas n sa layacak kendi koordinat sistemleri bulunmaktad r. Tablet üzerine sabitlenen harita, imleç yard m ile rektifiye edilir. Say sallaflt rma ifllemi operatör taraf ndan harita üzerindeki nokta ve çizgilerin (yollar, binalar, nehirler, tesviye e rileri, kot noktalar, parseller vb.) imleç vas tas yla tek tek izlenmesi suretiyle yap labilece i gibi, imleçle iflaretlenen belli bir çizgiden itibaren o çizginin otomatik olarak izlenmesi yoluyla da gerçeklefltirilebilir. Bu otomatik say sallaflt rma daha çok süreklilik arz eden tesviye e rileri gibi karakterlerin say sallaflt r lmas için uygundur. Say sallaflt rma sonucu elde edilecek Vektörizasyon: Raster formattaki verilerin vektör formattaki veriye dönüfltürülmesi ifllemidir. 125 Rektifikasyon: Raster veya vektör verilerdeki geometrik bozuklar giderme ve gerçek dünya koordinatlar na uygun olarak olarak düzeltme ifllemidir.

13 126 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Teodolit: Yatay ve düfley düzlemlerdeki aç lar n ölçmesi suretiyle mesafe ve boyut bilgisi elde etmeye yarayan hassas bir optik ölçüm aletidir. Radyometre: Elektromanyetik radyasyonun gücünü ölçen bir alettir. Elektromanyetik spektrumdaki farkl dalga boylar n n gücünü ölçen radyometreler bulunmaktad r. vektör verinin hassasiyeti altl k olarak kullan lan haritan n hassasiyeti ve say sallaflt rmay yapan operatör veya yaz l m n becerileriyle do rudan iliflkilidir. Say sallaflt rma ifllemi yapman n bir di er yolu ise taranm fl harita ve görüntüler ile say sal olarak temin edilen raster görüntülerin kullan lmas d r. Bu durumda uygun yaz l mlar kullanmak suretiyle bilgisayar ekran üzerinden aynen masa tipi say sallaflt r c lar kullan larak yap lan ifllemler gerçeklefltirilerek say laflt rma yap lmaktad r. Günümüzde birçok CAD ve CBS yaz l m bu tarz say sallaflt rma iflleminin yap lmas n mümkün k lmaktad r. Arazi ölçümleri: lk zamanlarda teodolit denen araçlarla yap lan arazi ölçümü çal flmalar, 2 nokta aras ndaki mesafenin bilinmesine ba l olarak herhangi bir üçüncü noktayla olan mesafenin trigonometri kullan larak tespit edilmesine dayanmaktad r. Bu yönteme üçgenleme ad verilmektedir. Bu sayede yüzey flekillerini modellemek mümkün olmaktad r. Geliflen teknoloji sayesinde günümüzde teodolitlerin yerini çok daha geliflmifl elektronik cihazlar alm flt r. Örne in total istasyon teodolitleri kullan larak 10 cm. lik yan lma pay yla ölçümleme yapmak mümkün olmaktad r. Bu veriler say sal olarak temin edildi inden herhangi bir CBS ortam nda girdi olarak kullan lmaktad r. Böylece say sal haritalar kolayl kla üretilebilmektedir. Uzaktan alg lama: Uzaktan alg lama, en genel tarifiyle herhangi bir obje hakk nda ona dokunmadan bilgi edinme bilimidir. lk bafllarda (1800 lü y llar) balondan çekilen resimler uzaktan alg laman n ilk örneklerini oluflturmufltur. Günümüzde uzaktan alg lama teknolojisi oldukça geliflmifl durumdad r. En çok kullan lan uzaktan alg lama verileri flüphesiz hava ve uydu foto raflar d r. Bu foto raflar, görüntülenen alana ait topo rafya, mevcut alan kullan m, bitki örtüsü, yerleflim alanlar n n özellikleri, okyanuslarla ilgili bilgiler vb. özelliklerin ortaya konmas nda etkilidir. Sensör özelliklerine ba l olarak foto raflar n çözünürlükleri de de iflkenlik göstermektedir. Eskiden, hava foto raf kullan larak fotogrametrik haritalar n üretilmesi çok yayg n bir yöntemken, günümüzde bunun yerini uydu foto raflar ndan elde edilen yüksek kalite ve do ruluktaki veriler almaya bafllam flt r. Hatta uydu foto raflar yersel ölçümlerle veri temin etme yöntemlerinin de alternatifi olarak karfl m za ç kmaktad r. Hava ve uydu foto raflar n n yan s ra; radarlar, radyometreler, fotometreler, sonar cihazlar, laser taray c lar vb. uzaktan alg lama araçlar aras nda say labilir. Küresel Konumland rma Sistemi (GPS): GPS genel anlam yla dünya üzerinde bulunulan konumu belirleyen bir cihazd r. Geliflen teknoloji sayesinde bugün GPS günün her saati ve her türlü hava koflulunda rahatl kla kullan labilen bir araç haline gelmifltir. GPS in çal flma flekli, al c lar sayesinde dünya etraf nda dönen uydulardan konum bilgilerini almas prensibine dayal d r. GPS üzerindeki al c ile uydu aras ndaki mesafenin hesaplanmas co rafi konumun belirlenmesini sa lamaktad r. GPS uydular konum ve zaman verileri gönderirler. Ifl k h z nda seyahat eden bu uydu sinyalleri GPS al c lar taraf ndan alg land nda, sinyalin ç k fl ve al nmas aras ndaki geçen süre kullan lmak suretiyle GPS uydular ve GPS aras ndaki mesafe hesaplanmaktad r. En az 4 GPS uydusunun verisi al nd nda 3 boyutlu konum bilgisi elde etmek mümkün olmaktad r. Elde edilen co rafi bilginin do rulu u GPS al c s n n çeflidine göre de iflkenlik gösterebilmektedir. Günümüzde 1 cm hata pay yla konum bilgisi elde edilebilmektedir. GPS verileri veri temini yan s ra, yap lan ifllerin do rulanmas amac yla da kullan lmaktad r.

14 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m 127 UYGUN YÖNTEM, DONANIM VE YAZILIM ÇÖZÜMLER N N BEL RLENMES CBS, ayn alan için birçok farkl veri katman n n ayn ortamda oluflturulmas na ve saklanmas na olanak sa layan bir teknoloji oldu undan, ihtiyaç duyuldu u zaman farkl özellikteki her türlü haritay üretmenin de en etkin yollar ndan biridir. Haritalar n üretilmesi, CBS ortam na aktar lan verilere ait mekânsal analizlerin yap lmas yolu ile sa lan r. O halde, CBS nin en önemli özelli inin ve CBS nin sa lad esas avantaj n multiveri setleriyle mekânsal analizler yapmak oldu unu söylemek yanl fl olmayacakt r. Bu haritalar üretebilmek için ilk olarak ne üretmek istedi imizi iyi tarif etmek ve üretilmek istenen bilgiye ulaflmak için kullan lacak veri setlerini do ru belirlemek gereklidir. Bu iki temel sorunun cevaplanmas, sonuca ulaflmak için hangi mekânsal analiz yönteminin kullan lmas gerekti ini belirlememize yard mc olur. Uygun yöntemi seçebilmek için mümkün oldu unca sonuca odakl bir ifl tarifi yapmak, di er bir deyiflle yeterince belirleyici olmak gereklidir. Örne- in trafik kazalar n n belirlenmesi gibi bir çerçeve kullanmak yerine, Antalya flehir merkezi içinde, son 6 ayda, ticari araçlar n kar flt kazalar n hasar türlerine göre da l m n n belirlenmesi gibi belirleyici bir hedef ortaya koymak çok daha do ru olacakt r. Bir CBS projesinin gerçeklefltirilmesinde seçilecek yöntem, sonuca nas l ulaflaca m z gösteren bir yol haritas gibidir. Yöntemin seçilmesinde proje hedefleri ve kullan lacak veri tipleri önemli rol oynar. Do ru yöntemlerin seçimi, sonuçlar n daha güvenilir olmas n ve daha h zl üretilmesini sa layacakt r. Günümüzde CBS analizi gerçeklefltiren araç setleri, sat n al nan yaz l m paketlerinin içinde haz r olarak kullan c ya sunulmakta, kullan c lar taraf ndan amaca uygun olarak gelifltirilebilmekte veya üçüncü flah slardan temin edilip yaz l m içine entegre edilebilmektedir. Web tabanl birçok uygulamay ücretsiz olarak bulmak veya sat n almak da mümkündür. Söz konusu analiz araç setleri kullan larak verilere ait çift tarafl ve çoklu sorgulamalar n yap lmas ; alan, hacim, aç, mesafe gibi hesaplamalar n gerçeklefltirilmesi; birden fazla katman n tek bir katman olarak bir araya getirilmesi; önemli özelliklerin çevresinde kademeli yaklaflma veya tehlike s n rlar n n oluflturulmas ; en h zl ve en k sa rotalar n tespit edilmesi; e im, yükseklik ve bak analizlerinin yap lmas ; araziye ait 3 boyutlu modellerin üretilmesi; su ak fl rotalar n n bulunmas, hareketli bir topo rafyada yer alan bir vericinin kapsama alan n n tespit edilebilmesi vb. say s z analiz kolayl kla gerçeklefltirilebilmektedir. Analiz Yöntemleri Günümüzde en çok kullan lan baz analiz yöntemlerini afla daki gibi özetlemek mümkündür: Sorgulama (query): CBS ortam nda hem öznitelik verileri, hem de mekansal veriler bulunmaktad r. Bu veriler, atanan kimlik numaralar vas tas yla birbiriyle iliflkilendirilmifl olarak saklan r. Örne in bir mahalledeki binalar n yer ald haritaya ait öznitelik tablolar nda, her bir binan n ad, kat adedi, yap tipi, kullan m amac, s t lma flekli, rengi vb. birçok veriyi bulmak mümkündür. Kullan c istei ine ba l olarak grafik bir veriye ait istenilen miktarda öznitelik verisi atanabilir. Bu iki veri tipi aras ndaki iliflki grafik veriden sözel verileri, ya da sözel verilerden grafik verileri aratmay ve görüntülemeyi sa lamaktad r. Bu basit arama d fl nda bir ve daha fazla ifadenin operatörler yard m yla oluflturulmas yla daha kapsaml sorgulamalar yap l p sorgulama sonucunu yeni bir harita olarak kaydetmek mümkündür. Örne in, has-

15 128 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I tanelere en fazla 1 km. mesafede bulunan, konut olarak kullan l p do algazla s t lan 5 katl binalar CBS ortam nda kolayca belirlenebilir. Çak flt rma (overlay): En çok kullan lan analiz yöntemlerinden biridir. Çak flt rma, ayn alandaki farkl veri katmanlar n kullanarak yeni haritalar elde etme iflidir. Ama bu ifllem basit bir pafta birlefltirme ifllemi de ildir. Çak flt rmada çeflitli veri setlerini içeren komposit haritalar oluflturulur. Örne in belirli bir bölgedeki ulafl m hatlar n gösteren haritay, ayn bölgedeki taflk n riski tafl - yan bölgeleri gösteren haritalar ile çak flt r p, taflk n alanlar nda kalan yollar gösteren yeni bir harita elde etmemiz mümkün olacakt r. Çak flt rma analizinin daha geliflmifl bir türü olan a rl kl çak flt rmada ise ilk olarak her bir katman içindeki öznitelikler amaca göre, en uygundan en az uygun olana do ru s ralan r. Daha sonra bu s n flara, en uygun olan s n fa en yüksek de er gelecek flekilde puanlar atan r. Bu yöntemle normalde farkl birimlerle ifade edilebilen öznitelikleri ortak bir paydada de erlendirmek mümkün olmaktad r. Yak nl k analizi (proximity analysis): En yayg n kullan lan yak nl k analizi buffer (zonlama) analizidir. Bu analizde nokta, çizgi veya poligon verinin çevresine istenilen mesafe ve kademelerde zonlar atan r. A analizi (network analysis): Karayollar, uçufl rotalar, enerji nakil hatlar gibi çizgisel özellikler a yap s na sahiptir. Bu tarz verilerin da t m sistemlerinin, en k sa, en h zl, en ekonomik ve uygun rotalar n analiz edilmesi gibi ifllemler a analizi ile gerçeklefltirilir. A analizinin kullan lan veri tiplerine göre farkl tipleri vard r. Say sal arazi analizi (digital terrain analysis): Say sal arazi analizi gerçeklefltirmek için say sal arazi modelinin kullan lmas gerekmektedir. Bu analizler içinde e im, bak, yükseklik, görünürlük analizlerinin yap lmas, hacim hesaplanmas ve kesit ç kar lmas gibi ifllemler say labilir. Grid analizi: Raster verilerle yap lan analizdir. Optimum koridor belirleme, komfluluk analizi gibi çeflitleri vard r. statistiksel analizler: Sonuçlar genellikle grafik olarak verilen istatistiksel analizlerin gerçeklefltirilmesi mümkündür. Mekânsal verilere ait toplam de- er, ortalama de er, maksimum de er, minimum de er, standart sapma gibi analizler gerçeklefltrilebilir. CBS projesinde kullan lacak yöntem/yöntemler belirlendikten sonra yap lmas gereken ifllerden bir di eri seçilen verilerin saklanmas na, yönetilmesine, güncellenmesine, sunumlar n yap lmas na uygun donan m ve a çözümlerinin gelifltirilmesi ve uygulamalar n en h zl, do ru ve etkin flekilde gerçeklefltirilebilece i yaz l m n seçilmesidir. Zaten bilindi i gibi, yaz l m ve donan m CBS yi oluflturan temel bileflenlerden ikisidir. Teknolojinin do ru anlafl lmas, kullan c ihtiyaçlar n n tespit edilmesi, do ru donan m teknolojisinin ve do ru yaz l m n seçilip uygun çözüm altyap s n n kurulmas ile iflin en bafl nda zaman ve paradan tasarruf sa lanm fl olur. E er zaman nda do ru bir planlama yap lmadan yaz l m ve donan m altyap s oluflturulmuflsa oluflabilecek hata ve kay plar, CBS projesi ile elde edilebilecek potansiyel faydalar n fark na var lamamas ve projenin baflar s zl kla sonuçlanmas na neden olabilir. Donan m ve yaz l m n performans, sonuçta ortaya konulacak ürüne etki etmektedir; CBS çal flmalar nda kritik bir öneme sahiptir. En üst seviyede kullan c performans elde edebilmek için donan m ve donan m çözümlerinin uygun flekilde tasarlanmas gereklidir. Bir sistem tasarlarken tasar mdaki en zay f ba lant, sistem performans n k s tlar. Dolay s yla donan m ve yaz l m n kullan lacak veri ve yönteme uygun olmas gerekti i kadar, birbirleriyle de uyumlu olmas ; birlikte en etkin çal flabi-

16 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m lecekleri flekilde yap land r lmalar önemlidir. Ayr ca mevcut teknoloji, donan m, a ve veri altyap s, bak m ve teknik destek olanaklar, personelin yeterlili i ve bütçe gibi konular da donan m ve yaz l m çözümlerinin belirlenmesinde önemlidir. Önceden oluflturulmufl bir donan m ve a yap s n n varl CBS projesini çözüm önerileri gelifltirirken önemli kazan m ve faydalar sa layacakt r. Personelin beceri ve tecrübeleri nihai çözümlerin üretilmesinde önemli bir temel oluflturmaktad r. Çözüm önerilerinin ekonomik olmas, eldeki bütçe kaynaklar n aflmamas gerekir. Hiçbir kurum ya da flah s kendi finansal kaynaklar n aflan bir çözümü uygulamay tercih etmeyecektir. Donan m ve yaz l m çözümü belirlerken yap lan masraflar söz konusu oldu unda ekonomiyle birlikte performans ve güvenilirlik de ön plana ç kmaktad r. Özellikle bilgisayar donan m ve a altyap s giderleri, CBS projelerinin toplam maliyetinin önemli bir k sm n oluflturmaktad r. Birçok uygulamada donan m temini ve bilgi teknolojileri yönetimi ve deste i için yap lan masraf n CBS yaz - l m giderini aflt görülmektedir. Bu giderlerin tamam n n projenin tasarlan rken tan mlanmas ve donan m ve yaz l m altyap s n n oluflturulmas sürecinde iyi flekilde yönetilebilmesi gerekmektedir. Bu sayede, CBS projesinin gerçeklefltirilebilmesi için gerekli kaynaklara sahip olup olmad m z anlamak daha kolay olacakt r. Çözümün ekonomik olmas, istenilen veri yönetimini gerçeklefltiremeyen, arzu edilen analiz ve sunumlar yapacak performans göstermeyen, personelin yeterlili iyle örtüflmeyen ve yeterince güvenli olmayan bir donan m ve yaz l m tercihi yapmak demek de ildir. Böyle bir durumda tam tersine, ortaya konan çözüm hiç de ekonomik olmayacak ve olas zararlar n telafisi için çok daha yüklü masraflar n yap lmas na ve de erli vaktin kaybedilmesine neden olacakt r. Dengeli yap lm fl bir donan m ve yaz l m yap land rmas, yap lacak yat r m n mümkün olan en yüksek sistem performans n sa larken toplamda en düflük masraf n yap lmas n mümkün k lar. Örne in basit bir harita ihtiyaca cevap verebiliyorken, çok yüksek çözünürlüklü bir haritan n çözüm olarak sunulmas performans ve ekonomi dengesinin kurulmas n engeller. Sonuç olarak, yukar da bahsi geçen etmenlerin beraberce göz önünde tutulmas ve dengeli olarak ele al nmas önemlidir. fiekil 5.5 te donan m ve yaz l m çözümleri belirlerken flekilde göz önüne al nmas gereken konular özetlenmektedir. fiekil 5.5 Donan m ve yaz l m çözümlerinde göz önüne al nacak temel konular 129

17 130 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Konfigürasyon: Bir sistem oluflturmak için uyumlu ve ihtiyac karfl layacak flekilde bir araya getirilmifl parçalar n tümü. SIRA S ZDE 5 CBS de donan m, yap lacak projeye girdi sa layan, veri yönetimini gerçeklefltiren ve proje ç kt lar n elde etmemizi sa layacak donan mlardan meydana gelmektedir. Bunlar aras nda say sallaflt r c lar, taray c lar, GPS, klavye, fare, bilgisayar, ekran, çiziciler, yaz c lar, kesintisiz güç kaynaklar vb. birçok araç sistemin kurulmas nda ve CBS projesinin gerçeklefltirilmesinde kullan labilecek donan m örnekleridir. Donan m çözümleri üretirken a gerekliliklerini de düflünmek gereklidir. Birçok CBS projesi, veri paylafl mlar n n farkl ortamlarda yo un flekilde yap ld ve farkl kiflilerin farkl ortam ve donan mlarla çal flt platformlarda yürütülmektedir. Bu donan m, yaz l m ve veri paylafl m ve haberleflmesi iyi tasarlanm fl bir a altyap s kurulumunu da gerekli k lmaktad r. CBS yo un ifllem performans ve zengin veri altyap s n gerektiren bir teknolojidir. Yo un CBS uygulamalar merkez sunucular üzerine önemli yükler bindirir ve oldukça yüksek hacimli bir a trafi ine neden olabilir. E er do ru bir konfigürasyon seçilmiflse bu trafik iyi flekilde yönetilir. Günümüzde birçok kurum, yerel alan a na (local area network/lan) ba l ifl istasyonlar na sahiptir ve paylafl lan mekânsal veriyi belirli sunucu platformlar üzerinden paylaflmaktad rlar. Yerel alan a lar n n birbirine ba lanmas gereken durumlarda ise, genifl alan a (wide area network/wan) kullan lmakta; böylece çok daha genifl kapsaml bir veri transferi ve paylafl m söz konusu olabilmektedir. Donan m ve a kurulumu kadar yaz l m çözümlerinin seçimi de oldukça önemli ad mlardan biridir. Proje için gerekli verilerin temin edilmesi, depolanmas, analiz edilmesi, sonuçlar n de erlendirilmesi ve sunumuna (say sal ortam veya bas l ortam sunumlar ) kadar pek çok ifllem için uygun yaz l m n belirlenmesi gereklidir. Önceleri kartografik ihtiyaçlara ba l olarak basit say sallaflt rmalar, çizgi harita üretimi, projeksiyon dönüflümleri ve istatistiksel veri analizi gibi ifllemleri yerine getiren basit yaz l mlarla CBS yaz l mlar gelifltirilmeye ve bu alanlarda kullan lmaya bafllanm flt r. Özellikle son y ld r CBS teknolojisinin inan lmaz bir h zla büyüyerek küçük gruplardan, küresel ölçekteki operasyonlar n yürütüldü ü projelere kadar birçok alanda kullan l r hale gelmesi, CBS yaz l m sektörünün de sürekli geliflmesine, mevcut yaz l mlar n güncellenmesine neden olmufltur. CBS yaz - l m sektörünün CBS piyasas ndaki en bask n ticari alanlardan biri oldu unu söylemek yanl fl olmayacakt r. Dolay s yla, CBS yaz l mlar aç s ndan piyasada pek çok farkl seçenek bulmak da mümkün olmaktad r. Ancak bu seçenek çoklu u, avantaj kadar dezavantajlar da getirebilmektedir. Günümüzde pek çok donan m, birlikte uyumlu çal flt yaz l m alternatifleriyle birlikte pazarlanmaktad r. Gerçekte hem teknoloji, hem de standartlar sürekli de iflmektedir. Asl nda yeni teknolojiler bir anlamda baz yeni riskleri de içermektedir. Piyasaya yeni sürülen bir donan m ve yaz l m n bir süre denenmesi ve beklenen performans verip vermeyece inin test edilmesi önemlidir. Ayr ca yeni yaz l m ve donan m n mevcut altyap ya ve kullan - lacak verilerle kolayca entegre edilebilir olmas önemli bir k stast r. CBS projeleri gerçeklefltirirken iyi kurulmufl bir a altyap s n n sa layaca faydalar neler olabilir? Yaz l m seçimindeki bir di er önemli faktör, CBS projesinin yürütülece i ortam n belirlenmesi, birden fazla ortam olmas durumunda bunlar aras ndaki uyumun sa lanmas d r. Söz konusu ortamlar masa üstü uygulamalar, bir a altyap s n gerekli k lan uygulamalar, web uygulamalar ve mobil uygulamalar olabilmektedir. Birden fazla ortamda yürütülecek bir CBS projesi söz konusu ise, farkl ortamlarda çal flacak yaz l mlar n birbiriyle kolay entegre edilebilir olmas ve uygun konfigü-

18 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m 131 rasyonlar n sa lanmas flartt r. Ayr ca seçilecek yaz l m n sonuçlar m z ne flekilde sunmak istedi imizle do rudan bir iliflkisi bulunmaktad r. Seçilen yaz l m, CBS projesinin amaç ve hedeflerine uygun olarak sonuçlar n sunumu ve görsellefltirilmesinde arzu edilen etki ve performans sa lamal d r. Ço u zaman kullan lacak veri format seçilecek yaz l ma karar verilmesinde en önemli rolü oynamaktad r. fiekil 5.6 da CBS yaz l m teknolojileri alternatifleri özetlenmektedir. fiekil 5.6 ESRI yaklafl m çerçevesinde CBS yaz l m teknolojileri alternatifleri Kaynak: Peters, D System Design Strategies Donan m, a ve yaz l m çözümlerinin belirlenmesinde temel olarak göz önünde bulundurulacak faktörler afla da özetlenmifltir: CBS projesinin amaç ve hedeflerine uygun olarak seçilmelidir. CBS projesinde kullan lacak raster ve vektör verilerin girifline, saklanabilmesine, yönetilebilmesine, mekânsal ve istatistiksel olarak analiz edilmesine, görüntülenmesine ve sunumlar n yap lmas na uygun olmal d r. Raster ve vektör verilerle ayn anda çal fl labilmesine imkân tan mal d r. Hem verimli, hem de ekonomik bir konfigürasyon ve bunlara uygun yaz - l m seçilmelidir. Yaz l mda uygun bir veritaban yönetim sistemi bulunmal d r. Kullan c lar n ihtiyaçlar na cevap verebilir yeterlilikte ve say da olmal d r. Projenin yürütülece i ortam (masaüstü, mobil vb.) ve uygulamalara uygun olarak seçilmeli ve birbirleriyle kolay entegre edilebilir olmal d r. Yaz l m n gerektirdi i sistem ihtiyaçlar ile donan m ve a altyap s örtüflmelidir. Yaz l m menüleri kolay anlafl l r, gelifltirilebilir ve arzu edilen sunumlar sa layabilir olmal d r. Donan m altyap s bu sunumlar n h zl ve kolay biçimde yap labilmesini sa layacak deste i vermelidir. Hem donan m, hem de yaz l m çözümleri için gerekti inde kolay ve kaliteli teknik destek al nabilmeli, bak m hizmetleri kolay yap labilmelidir.

19 132 CBS de Proje Tasar m ve Yönetimi-I Yaz l m çözümü veri kaynaklar n n ihtiyaç halinde ortak baflka formatlarda kullan labilmesi, saklanabilmesine ve farkl ortamlardan ve formatlardaki verilerin kullan m na olanak sa lamal d r. Yaz l m çözümü, farkl koordinat sistemlerini tan mal ve dönüflüm yapabilmelidir. Yaz l m, yeni uygulamalar n gelifltirilmesine imkan veren çözümler sunmal d r. CBS Yaz l mlar Afla da günümüzde s kl kla kullan lan baz CBS yaz l mlar tan t lmaktad r: ArcView: ESRI firmas taraf ndan gelifltirilmifl masa üstü bir CBS yaz l m d r. Co rafi verilerin üretilmesi, yönetilmesi, analiz edilmesi ve görüntülenmesine yönelik ifllemlerin yap lmas n sa lar. Kullan c lar, ArcView ile veritabanlar na kolayca eriflip farkl formattaki verileri seçip görüntüleyebilirler. Görüntülenen bu verilerle sorgulama ifllemleri gerçeklefltirilebilir. ArcEditor: Co rafi verilerin düzenlenmesine ve yönetilmesine yönelik ifllemlerin gerçeklefltirildi i bir ESRI masa üstü ürünüdür. ArcView yaz l m ndaki fonksiyonlara ek olarak, ArcEditor da daha geliflmifl düzenleme araçlar bulunmaktad r. Bu yaz l m ile ayn anda birden fazla kullan c veri düzenlemesi yapabilmektedir. Olas senaryolar n de erlendirilmesi ve raster veriden vektör veriye dönüfltürme ifllemlerinin gerçeklefltirilmesini sa lar. ArcInfo: ESRI firmas na ait en güçlü ve donan ml masa üstü CBS yaz l m - d r. ArcView ve ArcEditor yaz l mlar ndaki tüm fonsiyonlar içerir ve bunlara ek olarak daha geliflmifl mekânsal analizler (çak flt rma, yak nl k, yüzey analizi, görüntü iflleme vb.) veri dönüflümleri ve görüntüleme çözümleri sunmaktad r. Yüksek kalitede ve amaca yönelik haritalar n üretilmesi, gerekli etiketleme ve kodlamalar n yap lmas n mümkün k lar. ArcSDE (Spatial Database Engine): Raster veya vektör verilerin uygun bir veritaban sistemine girilip yönetilebilmesine olanak sa layan bir ESRI ürünüdür. Konumsal veriyi baflka bir konumsal olmayan veriyle bütünlefltirme olana tan r. MapInfo Professional: MapInfo, farkl platformlarda (Unix, Linux vb.) çal flabilen ve farkl uygulamalar için gelifltirilmifl yaz l mlar üreten bir firmad r. CBS yaz l mlar içerinse s kl kla kullan lan MapInfo Professional ise, özellikle mekânsal analizlerin yap lmas ve sonuçlar n sunulmas nda sa lad araçlarla önemli avantajlar sa lamaktad r. MapBasic: MapInfo nun bir ürünü olan MapBasic, MapInfo Professional üzerinde yeni uygulamalar gelifltirmeye yard mc olan bir üründür. Basic benzeri bir programlama dili kullan larak s kl kla kullan lan ifllemlerin otomasyonu ve farkl uygulamalar n MapInfor Professional a entegre edilmesini sa lar. MapX: Visual Basic, Visual C++ ve Delphi gibi programlama dilleri kullan - larak herhangi bir uygulamay harita uygulamalar na entegre etmeyi mümkün k lan bir MapInfo yaz l m d r. MapInfo Professional veya MapBasic olmadan da her makinada çal flabiliyor olmas etkin uygulamalar n gerçeklefltirilmesinde önemli tasarruf imkân da sa lamaktad r. MicroStation GeoGraphics: MictoStation, Bentley taraf ndan gelifltirilmifl 2 ve 3 boyutlu CAD tasar mlar yap lmas na imkan tan yan genifl tabanl bir yaz l md r. MicroStation GeoGraphics mühendisler ve uygulama gelifltiricileri için raster ve vektör verilerin CAD ve CBS çözümlerini bir araya getirmifltir. CBS, konumsal planlama, problem çözme ve karar verme gibi tasar m tabanl analizleri ortaya ç karmay sa lar.

20 5. Ünite - CBS de Proje Tasar m AutoCAD MAP: AutoCAD, Autodesk taraf ndan gelifltirilmifl ve tüm dünyada yayg n flekilde kullan lan bir CAD yaz l m d r. Ayn firma taraf ndan gelifltirilen AutoCAD MAP, AutoCAD üzerinde harita ve CBS uygulamalar gerçeklefltirilebilmek için oluflturulmufl bir platformdur. Harita üretimi, analizlerin gerçeklefltirilmesi, veri bak m ve sunumu için araçlar sunar. GeoMedia Professional: Intergraph firmas n n bir ürünü olan GeoMedia, co rafi veri iflleme için entegre edilmifl bir dizi uygulamalar sunan bir yaz - l md r. Verilerin analizi, paylafl m ve haritalama uygulamalar için farkl sektörler taraf ndan kullan c lar olan bir platformdur. GeoMedia Professional da GeoMedia n n tüm fonksiyonlar bulunmakta, buna ek olarak mekânsal verinin oluflturulmas ve düzenlenmesine yönelik özel araçlar yer almaktad r. Global Mapper: Farkl formatlarda ve katmanlardaki harita bilgileriyle ilgili çeflitli uygulamalar n yap lmas n mümkün k lan harita araçlar ndan meydana gelmifl bir yaz l md r. Raster ve vektör formatlar, ASCII dosyalar, kartografik veri formatlar, GPS dosyalar, AutoCAD dosyalar, CBS dosyalar desteklenen formatlardan baz lar d r. Vektör veriyi, yaz l m n destekleri herhangi bir formata dönüfltürüp internete (Google Maps, Virtual Earth vb.) göndermeyi sa lar. Ayr ca yaz l m n içindeki Koordinat Dönüfltürücü sayesinde farkl koordinat sistemlerine dönüflüm yapmak mümkün olmaktad r. SmallWorld: Mekânsal verilerle çal fl lmas konusunda uygulamalar gelifltirilmesini sa layan bir yaz l md r. A altyap s n n etkin bir flekilde tasarlanmas ve modellenmesinde çözümler sunar. IDRISI Taiga: Mekânsal verilerle analiz yap lmas ve görüntülenmesini sa layan 300 den fazla modülü ile CBS ve Uzaktan Alg lama çözümleri sunan bir yaz l md r. IDRISI ile raster verilerin sorgulanmas, yeni veri katmanlar - n n oluflturulmas, mekânsal iliflkilerin ölçümü ve de erlendirilmesi ve s n fland rma ifllemlerinin yap lmas mümkündür. Ayr ca modellemeler yap lmas n sa layan farkl platformlar sunmaktad r. GRASS (Geograhic Resources Analysis Support System): Co rafi verilerin yönetimi ve analizi, uzaktan alg lama, harita ve grafik üretimi, mekânsal modellemelerin ve görsellefltirilmelerin yap lmas için kullan lan ücretsiz bir CBS yaz l m d r. Akademik ve ticari çal flmalarda kullan lmaktad r. GRASS sundu u 350 nin üzerinde program ve araç sayesinde raster, vektör ve arazi verilerinin yönetilmesini; multi spektral görüntülerin ifllenmesini; mekânsal verilerin oluflturulmas n, yönetilmesini ve saklanmas n sa layan çözümler sunmaktad r. CARIS: CARIS, arazi ve denizcilik uygulamalar na yönelik olarak gelifltirilmifl bir yaz l md r. lk olarak arazi yönetimi, planlama ve jeoloji gibi yersel uygulamalara yönelik CBS çözümleri gelifltirmifltir. Yaz l m daha sonra denizcilik ve hidrografik uygulamalar da içerecek flekilde zenginlefltirilmifltir. Bu yaz - l mlardan CARIS GIS Professional, denizcilikle ilgili çal flmalarda kapsaml bir mekânsal bilgi yönetimi sa lamak üzere tasarlanm flt r ve veri temini, tematik haritalama, topolojik iliflkilerin kurulmas, kodlama, veri modelleme ve analizi, say sal arazi modeli üretimi ile görsellefltirmeler sa layan bir yaz l md r. NETCAD: Belediyeler baflta olmak üzere ülkemizdeki pek çok kamu kuruluflunda kullan lan bir CBS yaz l m d r. CAD, CBS ve Uzaktan Alg lama çözümleri sunan NETCAD yaz l mlar, harita, imar, kadastro ve mühendislik alanlar nda kullan lmaktad r. Modüler yap ya sahip bir yaz l md r. Ana modül ve ihtiyaçlara göre flekillendirilmifl farkl modülleri içerir. EGHAS (Etkileflimli Grafik Harita Sistemi): Genel olarak harita mühendisli i uygulamalar nda tercih edilen CAD tabanl bir yaz l md r. Arazi çal fl- 133 Multispektral görüntü: Çok say daki farkl spektral bandlardan ayn anda anda elde edilen görüntü.