ISL203 ENVANTER VE BİLANÇO

Transkript

1 ISL203 ENVANTER VE BİLANÇO Doç.Dr. Murat YILDIRIM 4. HAFTA 11 Menkul Kıymetler Grubu Muhasebe standartları(tfrs ve TMS) menkul kıymetlerden finansalaraçlarolarakbahsetmiştir. Buna göre bir finansal varlık ilk muhasebeleştirilmesinde gerçeğe uygundeğerindenölçülür. Gerçeğe uygun değer; karşılıklı pazarlık ortamında bilgi ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi yada bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır. (TMS 39 madde9) Gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde finansal varlığın edinimiyle ilgili doğrudan ilişkilendirilebilen işlem maliyetleri dikkatealınır Menkul Kıymetler Grubu Aktif Hesapların Envanteri (Menkul Kıymetler) İşlem maliyetleri, bir finansal varlık veya finansal borcun edinilmesinde, ihraç edilmesinde veya elden çıkarılması ile doğrudanilişkilendirilebilenekmaliyettir.(tms39madde9) İşlem maliyetleri; acentelere, danışmanlara, simsar ve satıcılara ödenen ücret ve komisyonları düzenleyici kurumlar(spk, BDDK gibi) ve menkul kıymet takası için ödenen ücretleri, transfer ve gümrükvergileriiçerir.(tms 39UR13) Gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde o menkul kıymetin işlem gördüğü borsa en iyi ölçüdür. Nitekim TMS 39 da aktif bir piyasada kayıtlı bir varlığın fiyatı gerçeğe uygun değerin iyi bir göstergesi olarak belirtilmiştir Menkul Kıymetler Grubu Menkul kıymetler, işletmenin geçici yatırım amacıyla edindiği, faiz, kar payı vb. gelirleri elde etmek amacıyla portföyde tuttuğu menkulkıymetlerinizlendiğigruptur. Menkulkıymetolarak, Hisse senedi Tahvil Bono KarveZararOrtaklığıBelgesi KardanYoksunHisse Senedi Katılma(İntifa)Senetleri VarlığaDayalıMenkulKıymet Yatırım FonuKatılım Payları Repo/TersRepo Gelir Ortaklığı Belgesi Eurobond 11. Menkul Kıymetler Grubu 11 Menkul kıymetler Hesap Grubunda geçici yatırım niteliğindekimenkulkıymetlerizlenmektedir. 11 Menkul Kıymetler 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. Grubu 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonolar Hs. 118 Diğer Menkul Kıymetler Hs. 119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. (-) 3 6 1

2 İşletmenin en fazla bir yıl süreli olarak elinde bulundurduğu geçiciolaraksatınaldığıhissesenetlerininizlendiğihesaptır. Hisse senetleri Vergi Usul Kanunu'na göre alış bedeli ile değerlenir(vukmd. 279). Alış bedeli; bir iktisadi kıymetin edinilmesi için satıcıya ödenen veyaborçlanılantutardır. Alış bedeli, maliyet bedelinden daha dar kapsamlı bir kavramdır ve alış ile ilgili giderleri içermez. Bu tür giderler doğrudan doğruyagiderhesaplarınakaydedilir. Buna göre borsadaki değer artış ve azalışları vergi acısından dikkate alınmaz. Tekdüzen Muhasebe Sistemine göre değer düşüklüğünde ayrılmasıgerekenkarşılıkbudurumdakanunenkabuledilmeyengiderdir TTK madde 462 ise hisse senetlerinin borsaya kayıtlı olması durumunda bu değerle, değilse değer düşüklüğüne de dikkate alarakmaliyetbedelinigeçmeyecekşekildedeğerler. TMS 39 a göre hisse senetleri gerçeğe uygun değeri ile değerlenir. Gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde aktif bir piyasadaki fiyat hareketleri dikkate alınır. Borsada oluşan fiyatlar aktif piyasaya örnekverilebilir. Aktif bir piyasanın söz konusu olmadığı durumlarda ise bazı değerlemeyöntemlerikullanır.(tms39madde48a) Örnek: İşletme alış değeri 7 TL ve itibari değeri 5 TL olan hisse senetlerinden banka aracılığıyla lot satın almış ve bu işlem için ilgili banka 60 TL komisyon kesmiştir. Tekdüzen Hesap Planına göre yapılacak kayıt ** Tekdüzen Hesap Planına göre hisse senetleri alış bedeli ile muhasebeleştirilir. 653 Komisyon Giderleri Hs. /./201. Borç Alacak Alış İşlemi, Hisse senetleri alış değeri ile değerlenir. Tekdüzen Muhasebe Sistemi alış esnasında katlanılan giderlerin 653 KomisyonGiderleriHs. damuhasebeleştirileceğiniişareteder. TMS ise alış esnasında katlanılan işlem maliyetlerinin dikkate alınacağınıifadeeder. Örnek: İşletme alış değeri 7 TL ve itibari değeri 5 TL olan hisse senetlerinden banka aracılığıyla lot satın almış ve bu işlem için ilgili banka 60 TL komisyon kesmiştir. Muhasebe Standartlarına göre yapılacak kayıt /./201. Borç Alacak

3 Alış bedeli ile değerlenmesine imkan bulunmayan hisse senetlerinin; varsa borsa rayici, yoksa mukayyet değerleri, o da yoksaemsalbedelleriiledeğerlenmesiicapeder(vukmd. 289). Hisse senetlerine ilişkin dönem sonu envanter çalışmaları sırasında, öncelikle sayım noksanı ve fazlalığı varsa bu tutar, alış bedeliüzerindenkayıtlarageçirilir. Hisse senetleri, alış bedelinin üzerinde bir fiyattan satılırsa, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumlu fark, 645 Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına kaydedilir. Eğer hisse senetleri, alış bedelinin altında bir fiyattan satılırsa, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki olumsuz fark, 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabınakaydedilir. Örnek: da işletme Koçak AŞ. nin ihraç ettiği adet hisse senedini TL ye spekülatif (alımsatım) amaçlı satın almıştır da işletme hisse senetlerinin yarısını TL ye, de ise kalan senetleri TL ye satmıştır. İşletme işlemleri banka aracılığıyla gerçekleştirmiştir. Komisyon olmadığını varsayarak ilgili muhasebe kayıtlarını yapınız Borç Alacak 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hs Hisse Senedinin zararlı satılması Örnek: da işletme Koçak AŞ. nin ihraç ettiği adet hisse senedini TL ye spekülatif (alımsatım) amaçlı satın almıştır da işletme hisse senetlerinin yarısını TL ye, de ise kalan senetleri TL ye satmıştır. İşletme işlemleri banka aracılığıyla gerçekleştirmiştir. Komisyon olmadığını varsayarak ilgili muhasebe kayıtlarını yapınız Borç Alacak I. MenkulKıymetlerDeğerDüşüklüğüKarşılığı Hs.Borçlu36.000TL II. MenkulKıymetlerDeğerDüşüklüğüKarşılığı Hs.Borçlu18.000TL III. MenkulKıymetSatışZararlarıHs.Borçlu36.000TL IV. KonusuKalmayanKarşılıklar Hs.Alacaklı28.000TL V. KonusuKalmayanKarşılıklar Hs.Alacaklı36.000TL Önceki dönemde TLkarşılık ayrılan TLtutarındaki hisse senetlerinin % 40 ının banka aracılığıyla TL ye satıldığı bir işletmede, satış işleminin kaydında yukarıdaki hesaplardanhangilerininkullanımıdoğrudur? A. I veii B. I veiii C. IIveIII D. IIveIV E. IIIveV Örnek: da işletme Koçak AŞ. nin ihraç ettiği adet hisse senedini TL ye spekülatif (alımsatım) amaçlı satın almıştır da işletme hisse senetlerinin yarısını TL ye, de ise kalan senetleri TL ye satmıştır. İşletme işlemleri banka aracılığıyla gerçekleştirmiştir. Komisyon olmadığını varsayarak ilgili muhasebe kayıtlarını yapınız Borç Alacak Hisse Senedinin Karlı Satılması Önceki dönemde TL karşılık ayrılan TL tutarındaki hisse senetlerinin % 40 ının banka aracılığıyla TL ye satıldığı bir işletmede, satış işleminin kaydında yukarıdaki hesaplardan hangilerininkullanımıdoğrudur? / /201. Borç Alacak 654 Karşılık Giderleri Hs Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs.(-) Hisse Senetleri için karşılık ayrılması

4 Önceki dönemde TL karşılık ayrılan TL tutarındaki hisse senetlerinin % 40 ının banka aracılığıyla TL ye satıldığı bir işletmede, satış işleminin kaydında yukarıdaki hesaplardan hangilerininkullanımıdoğrudur? / /201. Borç Alacak Karşılığı Hs.(-) 655 Menkul Kıymet Satış Zararları Hs Hisse Senetleri Zararına Satılması Örnek Serdemir işletmesinin elinde bulunan 100 adet Kurtaranlar AŞ ine ait hisse senetleri için tarihinde 240 TL kar payı tahakkuk ettiğini öğrenmiştir Borç Alacak 108 Diğer Hazır Değerler Hs İştiraklerden Temettü Gelirleri Hs. 240 Vadesi gelen kar payı kuponları Örnek: Serdemir işletmesi tarihinde geçici yatırım yapmak amacı ile borsada işlem gören Kurtaranlar A.Ş ine ait 8 TL itibari değerli hisse senetlerinden 20 TL alış değeri ile 180 adet satın almış; ayrıca bu işlem için aracı kuruluşa 170 TL komisyon ödemiştir. 653 Komisyon Giderleri Hs Borç Alacak Örnek: Serdemir işletmesi alış bedeli 20 TL olan elindeki 100 adet borsada işlem gören Kurtaranlar AŞ ine ait hisse senetlerinin tarihinde borsa rayicinin 16 TL olduğunu tespit etmiştir Borç Alacak 654 Karşılık Giderleri Hs. 119 Menk. Kıymet Değer Düşüklüğü Karş. Hs.(-) 4 TL x 100 adet TL Değer Düşüklüğü kaydı Not: 1) MK.Değer Düşüklüğü Karşılığı aktifi düzenleyici pasif karakterli bir hesaptır. Bilançoda hisse senetlerinin altında bir indirim kalemi olarak görülür. 2)VUK değer düşüklüğü karşılığını kanunen kabul edilmeyen gider saydığından bu işlem nazım hesaplarda da izlenir Örnek: tarihinde alış değeri 20 TL olan hisse senetlerinden80adedi30tl densatılmıştır. Örnek: Serdemir işletmesi elinde bulunan 100 adet Kurtaranlar AŞ ine aithissesenetleri20tl denpeşinolaraksatmıştır Borç Alacak 2. Hisse senetlerinin karlı satılması /./201. Borç Alacak 119 Menk. Kıymet Değer Düşüklüğü Karş. Hs.(-) 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar Hs. Menk.Kıymet Satışı

5 Örnek: Serdemir işletmesi elinde bulunan100 adet Kurtaranlar AŞ ineait hissesenetleri22tl denpeşinolaraksatmıştır..././201. Borç Alacak 119 Menk. Kıymet Değer Düşüklüğü Karş. Hs.(-) 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar Hs. Menk.Kıymet Satışı Özel Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı Tahvil, Devletin veya özel bir kuruluşun borç para almak için çıkardığı, belirli dönemlerde faiz getirisi sağlayan uzun vadeli borçlanmasenetlerdir. İşletme, geçici bir süre için özel bir şirketin tahvil, senet veya bonosunu alırsa, 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hesabına, kamuya yani devlete aitbir tahvil, senetveyabonoalırsa112kamukesimtahvil, Senet ve BonolarHesabınakaydeder. Tahvil, senet veya bonodan elde ettiği faiz gelirlerini de 642 Faiz GelirleriHesabınakaydeder Özel Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı Örnek: Serdemir işletmesi elinde bulunan 100 adet Kurtaranlar AŞ ineaithissesenetleri15tl denpeşinolaraksatmıştır..././201. Borç Alacak 119 Menk. Kıymet Değer Düşüklüğü Karş. Hs.(-) 655 Menkul Kıymet Satış Zararlar Hs Menk.Kıymet Satışı 100 Örnek: İşletme deihraç edilenk AŞ ine ait % 60yıllık faiz oranlı TL nominal değerli tahvil de işlemiş faiziyle birlikte TL ye satın alınmıştır. Tahvil Bedeli banka aracılığı ile ödenmiştir Borç Alacak 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonolar Hs Tahviller 198 Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Geçici Yatırım Amacıyla Tahvil Satın Alınması Tahvillerin Dönemsel Getirileri Örnek: Alış maliyeti 20 TL olan 100 adet Kurtaranlar A.Ş. hisse senetlerinin değerleme günündeki değerinin 24 TL olduğu tespit edilmiştir Borç Alacak Borsaya kote olanlar 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hs Vergiye Tabi Olmayan Kazançlar Hisse Senedi Değer Artışı 27 Yıl Sonu itibariyle işleyen faizin kaydı, arasında işleyen 6 aylık faiz aşağıdaki gibi hesaplanır: 181 Gelir Tahakkukları Hs Faiz Gelirleri Hs Faizin Tahakkuku Anapara x Faiz Oranı x Süre Faiz Tutarı = x 60 x 6 Faiz Tutarı = = TL Tahakkuk etmiş(gerçekleşmiş) ancak tahsil edilmemiş gelirler «181 GelirTahakkuklarıHs. nınborcunakaydedilir. 30 5

6 Tahvillerin Dönemsel Getirileri Söz konusu tahviller, te TL ye banka aracılığı ile satılmıştır ile tarihleri arasında 5 aylık faiz işlemiştir x 60 x 5 Faiz Tutarı = = TL Borç Alacak Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonolar Hs. 198 Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar 181 Gelir Tahakkukları Hs. 642 Faiz Gelirleri Hs. Tahvilin Karlı Satışı Örnek: Serdemir işletmesi tarihinde 22 ayar 10 gram altını 980 TL ye İstanbul Altın Borsasından satın almış bedelini peşin olarak ödemiştir Borç Alacak 118 Diğer Menkul Kıymetler Hs. 980 Altın Alımı 118 Diğer Menkul Kıymetler Özel Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı Verilen örnekte tahvil alışı sırasında işlemiş olan faizden ayrı değerlenmiş ve söz konusu faiz tutarı ayrı bir hesapta izlenmiştir. Böyle bir uygulama TMS 18: Hasılat Standardına da uygun bir uygulamadır. Nitekim mevzunun bulunduğu 32. madde şöyledir: Faiz içeren bir menkul kıymetin ediniminden önce ödenmemiş faizin tahakkuku durumunda sonradan tahsil edilen faiz, edinim öncesi ve sonrası dönemlere ayrılır ve yalnızca edinim sonrasına ait kısmınhasılatolarakfinansaltablolarayansıtılır. Satın alındığında alış bedeliyle muhasebeleştirilen menkul kıymetler grubu hesapları dönem sonu geldiğinde maliyet veya piyasadeğerindendüşükolanıyladeğerlenir. Alış bedeline göre borsa değerindeki düşme tespit edilen men kul kıymetleriçinaradakifark kadarkarşılıkayrılır. Ayrılan karşılık bir gelir tablosu hesabı olan 654 Karşılık Giderleri Hs. Borcuna karşılık aktifi düzenleyici bir hesap olan 119 Menkul KıymetlerDeğerDüşüklüğüKarşılığıHs.Alacağındaizlenir Diğer Menkul Kıymetler Hesabı Hisse senetleri, kamu ve özel kesim tarafından çıkarılmış bulunan tahvil bono ve senetlerin dışında kalan menkul kıymetlerin izlendiği hesaptır. Diğer Menkul Kıymetler grubuna giren değerler satın alındığında, alış bedeli üzerinden bu hesaba borç; satıldığında ise yine alış bedeli üzerinden alacaklandırılır. Bu nedenle hesap borç kalanı veren hesap olup, kalanlar alış bedeli ile gösterilir. Hisse senetlerinin değerlemesinde TMS ye göre piyasa değeri kullanılıyorsa piyasa değerinde meydana gelen artışlar 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabının alacağına, azalışlar ise 659 DiğerOlağanGiderveZararlarHs. Borcunakayıtlanır. Oluşan artış kadar 110 Hisse Senetleri hesabın borçlandırılırken, azalışlarisesöz konusuhissesenetlerinindeğerindendüşülür

7 İşletmenin satın aldığı TL alış bedelli hisse senetleri dönem sonunda borsa değeriyle değerlenmiş ve borsa değerinin TL olduğu belirlenmiştir. İşletme hisse senetlerini maliyet bedeli veya piyasa değerinden düşük olanıyla değerlemektedir. 654 Karşılık Giderleri Hs. 250 Karşılığı Hs. (-) Değeri Düşen Hisse Senetleri için Karşılık Ayrılması 250 Ayrılan karşılıklar Vergi Usul Kanunu açısından Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlerdir. Bu nedenle vergi karının saptanması açısından dikkate alınmalıdır. Bu tür kanunen kabul edilmeyen giderler ayrıca nasım hesaplarda izlenir ve tam açıklama kavramı uyarınca mali tablo dipnotlarında belirtilir İşletmenin satın aldığı TL alış bedelli hisse senetleri dönem sonunda borsa değeriyle değerlenmiş ve borsa değerinin TL olduğu belirlenmiştir. İşletme hisse senetlerini maliyet bedeli veya piyasa değerinden düşük olanıyla değerlemektedir. Hisse Senetleri izleyen dönemde TL ye satılmıştır. 100 Kasa Hs Hisse Senetlerinin Peşin Satılması Kaynakça Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, Ahmet Vecdi CAN/ Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak No lu TMS- Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, İşletmenin satın aldığı TL alış bedelli hisse senetleri dönem sonunda borsa değeriyle değerlenmiş ve borsa değerinin TL olduğu belirlenmiştir. İşletme hisse senetlerini maliyet bedeli veya piyasa değerinden düşük olanıyla değerlemektedir. Hisse Senetleri izleyen dönemde TL ye satılmıştır. Karşılığı Hs. (-) 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar Hs. 250 Hisse Senetlerinin Peşin Satılması 250 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim