LİNUX (İşletim Sistemi) ve Dağıtımları (Pardus).. Murat KARA

Transkript

1 LİNUX (İşletim Sistemi) ve Dağıtımları (Pardus).. Murat KARA CopyLeft 2014

2 Linux tan Önce.. İşletim Sistemi Nedir? İşletim Sistemleri Nelerdir? UNIX Nedir? GNU Nedir? GPL Nedir? Linux Nedir, Nasıl Ortaya Çıkmıştır, Kim? Dağıtım Nedir?

3 İşletim Sistemi Bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel sistem işlemlerinden ve uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır. İşletim sistemi, bütün diğer yazılımların belleğe, girdi/çıktı aygıtlarına ve kütük sistemine erişimini sağlar. Donanım <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar

4 İşletim Sistemleri Unix - Unix Çeşitleri System V, BSD, Solaris, AIX.. Linux - Linux Dağıtımları Pardus, Ubuntu, Fedora, Debian.. Windows Windows Sürümleri Windows 7, Windows 8, Windows Server 2012 MacOS MacOS/IOS Sürümleri OS X, IOS Android 2.3 Gingerbread, 4.0 Ice Cream Sandwich, 4.1 Jelly Bean

5 Unix 1969 da Ken Thompson ve DennisRitchie katılımı ile AT&T Bell Laboratuvarları nda geliştirildi. Geliştirme süreci sonunda UNIX adını aldı MULTICS in versiyonu olan PDP-7 mini bilgisayarı üzerinde UNICS i yazdı. DEC PDP-7 lerde 8K bellekler ile çalıştırıldı. İlk olarak Assembly dilinde yazıldı.

6 Unix 60 lı yılların sonunda C diliyle yazılan bir işletim sistemidir. Çok kullanıcılı (multiuser) ve aynı anda birçok işi yapabilen (multitasking) bir işletim sistemidir. Komut yorumlayıcı programlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır. Pek çok Unix çeşidi vardır. BSD Unix, OpenSolaris, HP-UX, AIX, SCO Unix, Sun OS

7 BSD Unix Solaris OpenSolaris Linux HP-UX AIX Minix SCO Unix Sun OS DigitalUnix / Tru64 Unix Unix

8

9 Minix Helsinki Üniversitesi nde Dr.Andrew Stuart "Andy" Tanenbaum, Minix işletim sistemini geliştirmiştir. Öğrencilerine Unix yerine Minix üzerinde eğitim-uygulama yaptırmıştır.

10 Minix

11 Minix

12 GNU - GPL Richard M. Stallman yazılımların koşullarını kabullenmek istemiyor GNU projesini başlatıyor.. GNU = GNU is Not Unix 1985'de Free Software Foundation (Özgür Yazılım Vakfı) kuruluyor 'de General Public Licence (Genel Kamu Lisansı) Özgür ve açık kaynak kodlu.. Kaynak kodlar üzerinde herkes istediği değişikliği yapabilir, dağıtabilir, satabilir. Yapılan değişikliğinde kodları paylaşılmalı..

13 Linux İşletim Sistemi GNU/Linux, Linux çekirdeği kullanan Unix benzeri işletim sistemlerini çağrıştıran genel kullanım şeklidir. Linux, işletim sisteminin çekirdeğidir.

14 Linux 1970 yılında AT&T şirketi UNIX işletim sistemini geliştiriyor.. Unix ~ fiyatı $.. Minix, küçültülmüş Unix denilebilir ve Andy Tanenbaum tarafından oluşturulmuş.. Helsinki Üniversitesi nde 23 yaşındaki Finlandiyalı bir öğrenci olan Linus Torvalds Minix ten esinlenerek Linux işletim sistemini oluşturmuştur.. 5 Ekim 1991 Linux 0.02 internet ve haber gruplarında yer alıyor.. GNU-GPL Lisansı ile dağılıyor..

15 Linux Çekirdeği Multitasking Virtual Memory Protected Mode (Korumalı Mod) Hızlı TCP/IP Çoklu kullanıcı ortamı Modüler Yapı İstenilen şekilde yapılandırma yeteneği Modern bir işletim sistemi çekirdeğinden beklenecek pek çok özellik ve daha da fazlası

16 GUI KDE Gnome GUI ; (Graphical User Interface) Grafiksel Kullanıcı Arayüzü, bilgisayar ile etkileşimi görsel mecazlar kullanarak sağlayan yöntemler bütünüdür. KDE ; K Desktop Environment Matthias Ettrich adlı bir öğrenci tarafından 1996 yılında Unix i için daha iyi bir masaüstü yaratma fikriyle başlatıldı.. GNU Network Object Modelling Environment Xfce XForms Common Enviroment (XFormları Ortak Ortamı) Düşük hızlardaki makineler için idealdir.

17 KDE

18 Gnome

19 Xfce

20 Linux Dağıtımı Dağıtım, bir GNU/Linux sistemini kurmayı ve yönetmeyi kolaylaştırmayı amaçlayan yazılımlar bütünüdür. Slackware, Debian, Gentoo, Fedora (Red Hat), opensuse(novell), Mandriva (Mandrake), Ubuntu, KNOPPIX, Pardus...

21 Dağıtımlar Debian Fedora Gentoo Mandriva opensuse Slackware Ubuntu Sabayon Puppy SLAX Mint PcLinuxOS

22 Dağıtımlar

23 Dağıtımlar 2001 yılından beri tüm dağıtımlar ile ilgili kapsamlı bilgileri barındıran bir sitedir. Şu an itibari ile 291 adet dağıtım mevcuttur.

24 Linux Sunucu Servisleri Servisler Konsol Servis Yönetimi (GUI) Kurulum Apache MySQL Php Dns, Ftp, Dhcp

25 Türkiye de Linux Red Hat 5 tabanlı Turkuaz Dağıtımı Gelecek Linux 1,2,3 Yerelleştirme Çalıştırmaları Türkçe en yüksek çeviri oranlarından birine sahip Linux Kullanıcıları Derneği (LKD) E-posta listeleri LinuxNet Dergisi Turkix gibi Live CD'ler(Çalışan CD ler)... Ulusal İşletim Sistemimiz : Pardus

26 Pardus / Uludağ Bir Linux dağıtımıdır. Adını Anadolu Pars'ının Latince sinden aldı(panthera pardus tulliana). TÜBİTAK UEKAE tarafından 2003'ten beri geliştiriliyor.. ÇOMAR, TASMA, YALI, PİSİ gibi kendi geliştiricilerimizin elinden çıkmış, dağıtıma özel araçlar.. Uludağ; Ulusal Dağıtım

27

28 Pardus Bileşenleri / Projeleri YALI (Yet Another Linux Installer) Kurulum Yazılımı, Pardus un, paketlerin kurulumu için.. ÇOMAR (COnfiguration MAnageR) Yapılandırma Yöneticisi, Yazılımların birbiri ile uyumlu çalışması için.. PİSİ (Packages Installed Successfully as Intended) Paket Yönetim Sistemi, Paketlerin sisteme kurulması/çıkarılması için.. Zemberek-Pardus Türkçe yazım denetimi ve gramer kontrolü için.. Diğer Projeler (KDE Masaüstü ortamı, OpenOffice.org çözümü..)

29

30 Pardus (2013) Pardus Açılış Ekranı Masaüstü arayüzleri

31 Pardus - KDE

32 Pardus - Gnome

33 Pardus - Cinnamon

34 Pardus Dosya Yöneticisi (Eski)Konqueror Dolphin

35 Linux Dosya / Dizin Yapısı

36

37 Linux Dosya / Dizin Yapısı /root (Kök) /bin: Temel komutları, uygulamaları içerir. /boot: Çekirdek ve açılışta kullanılan dosyaları içerir. /dev: Donanım, aygıt dosyalarını içerir. /etc: Sistem ayarları, yapılandırma bilgisini içerir. /home: Kullanıcıların verilerini içerir. /lib: Çekirdek modülleri ve paylaşılan kod kütüphanelerini içerir. /mnt: Çeşitli dosya sistemi/aygıtlarını içerir. /proc: Süreçler ve donanım yapılandırmaları için bilgi merkezidir. /root: Sistem yöneticisinin (yani root kullanıcısının) ev dizinidir. /usr: Tüm kullanıcılarca paylaşılan verileri içeren dizindir. /tmp: Geçici dosyaları içerir. /local: Yerel uygulama ve bileşenleri içerir. /var: Değişken veriler, kuyruk ve log dosyalarını içerir.

38 Uygulamalar ve Dizinleri

39 Sürücü Klasör - Dosya Sürücü Klasör Dosya

40 Linux Disk Kullanımı İsimlendirmesi

41

42 Windows Programların Pardus (Linux) Karşılıkları İnternet Uygulamaları

43 Windows Programların Pardus (Linux) Karşılıkları Çoklu ortam (Medya) Uygulamaları

44 Windows Programların Pardus (Linux) Karşılıkları Grafik Uygulamaları

45 Windows Programların Pardus (Linux) Karşılıkları Ofis ve Düzenleyici Uygulamalar

46 Pardus Ofis Uygulamaları LibreOffice

47 Windows Programların Pardus (Linux) Karşılıkları Diğer Uygulamalar

48 Linux Boot (Önyükleyici) GRUB (Grand Unified Bootloader) LILO (Linux Loader)

49

50 Linux Konsolu ve Komutları Konsol kavramı Linux a Unix ten kalan bir mirastır. Komutların yazıldığı metin ekranlı arabirimdir. Komut satırı arayüzüdür.

51 Linux Konsol

52 Linux Paket Yönetimi Pisi (Pardus) Rpm (RedHat) Dpkg (Debian) (apt) Yum (CentOs)

53 Linux Konsolu(Konsole) Konsole; Komutların yazıldığı metin ekranlı arabirimdir. Terminal olarak da adlandırılır. Pek çok şekli ve programı vardır. Konsole, xterm, aterm, rxvt,... Konsola geçmek için; Ctrl + Alt + F2 (F1..F6) X-Window(GUI) geçmek için; Ctrl + Alt + F7

54 Konsole Konsole; program olarak çalıştır menüsü ile kullanılabilir. Alt + F2 (Komut Çalıştır Penceresi); Konsole (Enter) Geçerli kullanıcı oturumu ile konsol görüntülenir.

55 Konsol Kullanıcı Yetkileri Konsol a geçildikten sonra kullanıcı adının sağ tarafında görünen işaret kullanıcının yetki seviyesini ifade eder. $ User hakları olan bir kullanıcı # root yetkiye sahip bir kullanıcı Root => (Windows da Administrator) Konsol giriş ekranında kullanıcı adı ve parola bilgisi girilirken parola giriş sırasında görünmez.

56 Konsol Komutları Linux yapı itibari ile küçük/büyük harf ayrımına duyarlıdır. Konsol dan çıkmak için; exit veya logoff Kullanılabilecek tüm komutların bir listesini görmek ve yardım almak için; help (Enter)

57 Konsol Komutları ve Windows (DOS) Karşılıkları Windows (DOS) Komutu Linux (Pardus) Komutu help help dir dir dir /p cls help ls --help ls ls more clear

58 Genel Amaçlı Komutlar Yardım (Help); Komutlar hakkında bilgi veya komutun doğru yazımı(syntax) parametreleri ve kullanımı için kullanılır. komut_ismi help ls help (gibi..)

59 Genel Amaçlı Komutlar cd dizin_adi Dizin değiştirmek, başka dizine veya alt dizine geçmek için kullanılır. cd.. Bir üst dizine geçer. /home/kullanıcı_adı => ~ Kullanıcının ev dizinidir. exit konsol dan çıkar.

60 Genel Amaçlı Komutlar xinit Pencere yöneticisi olmayan bir oturum açar. startx Pencere yöneticili bir oturum açar. (Dos ta win komutu gibi.)

61 Bilgi Edinme Komutları hotsname Makinanın ismini verir. whoami kullanıcı ismini verir. pwd Bulunduğunuz dizinin ismini verir. who O anda sistemde bulunan kullanıcıların isimlerini verir. last Sisteme en son giriş kullanıcıları listeler.

62 Bilgi Edinme Komutları uptime Makinanın açık olduğu süreyi verir. ps Komutlar ve süreçlerini verir. free Bellek kullanım durumunu verir. df Disk kullanım/boş alan durumunu verir

63 Bilgi Edinme Komutları history Son girilen komutların listesini verir. (Yukarı yön tuşu) son girilen komutu getirir. Tab tuşu Yazılmakta olunan komutu tamamlar.

64 Bilgi Edinme Komutları time Sistemin saatini verir ve değiştirmek için kullanılır. date Sistemin tarihini verir ve değiştirmek için kullanılır. Komutun parametrelerini ve kullanımı ile ilgili ayrıntılı listesi için; date --help time -- help

65 Bilgi Edinme Komutları ps Uçbirimde çalışan işlem ve süreçleri listeler. ps ax more Sistemin açılışından beri çalışan bütün süreçleri listeler. uname a Sistem hakkında çekirdek sürümü, işlemci türü bilgilerini verir.

66 Bilgi Edinme Komutları df h Disk kullanımı ve boyutlarını verir. du dizin_adi Diskte kapladığı alanı verir. Dizin adı belirtilmezse bulunduğu dizini verir. dmesg more Sistem açılışından itibaren çekirdek tarafından üretilen iletilerin tamponda bulunan son iletilerini gösterir.

67 Bilgi Edinme Komutları cat /proc/version Linux çekirdeğinin sürüm bilgileri.. cat /proc/filesystems Çekirdekte tanımlı kullanılabilecek dosya sistemlerinin listesini verir. cat /proc/interrupts Çekirdek tarafından tanımlanmış sistem kesmelerinin listesi. lsmod Yüklü çekirdek modüllerinin listesi

68 Dosya Komutları cat > dosya_adi Dosya oluşturur. ve içeriği yazılır. bitirmek için Ctrl+D (kaydetmek). cat dosya_adi Dosya içeriğini listeler.

69 Dosya-Dizin Komutları cd dizin_adi Dizin değiştirme mkdir dizin_adi Dizin oluşturur. rmdir dizin_adi Dizini siler (içi boş ise..) rm dosya_adi Dosya siler..

70 Dosya Komutları find dosya_adi Dosya arar (*,? Kullanılabilir.) locate dosya_adi Dosya arar (veritabanına bağlıdır. Güncel bilgileri bulamayabilir.) Touch dosya_adi Dosyanın tarih/saat bilgilerini değiştirir.

71 Dosya Komutları cp kaynak dosya/dizin hedef dosya/dizin Bir yerdeki dosya/dizinleri başka bir yere Kopyalamak için kullanılır. mv kaynak dosya/dizin hedef dosya/dizin Dosya veya dizin taşır ya da yeniden adlandırır.

72 Dosya Komutları wc dosya_adi Dosyanın içerdiği satır, kelime ve bayt sayılarını verir. nl dosya_adi Dosya içeriği ekranda görüntülenirken satır başına numara veya bir belirteç ekler. file dosya_adi (uzantısı hariç) Dosyanın tipini belirtir. fuser dosya_adi Dosyanın kim tarafından kullanıldığını verir.

73 Dosya Yöneticisi - MC MC, Master Commander, Dosya ve dizinlerin yönetimi için geliştirilmiş bir yardımcı programdır. Konsole da iken mc yazılarak çalıştırılabilir. veya Alt + F2 ile program çalıştır penceresinde mc yazılarak çalıştırılabilir.

74 Sıkıştırma Komutları gzip dosya_adi/dizin_adi Dosya/dizin sıkıştırır. dosya.gz gibi. bzip2 dosya_adi/dizin_adi Dosya/dizin sıkıştırır. dosya.bz2 gibi. tar -zcvf dosya_adi/dizin_adi Dosya/dizin önce tar dosyası yapar sonra gzip ile sıkıştırır. dosya.gz gibi.

75 Açma Komutları gunzip dosya.gz Dosya/dizin açar. bunzip2 dosya_adi.bz2 Dosya/dizin açar. tar -zxvf dosya_adi.gz dosya_adi.tgz Dosya/dizin açar.

76 Kullanıcı Hesapları useradd kullanici_adi Kullanıcı hesabı ekler. passwd kullanici_adi Kullanıcı parolası tanımlanır. (root yetkisi) userdel kullanici_adi Kullanıcı hesabını siler.

77 Kullanıcı Grupları groupadd grup_adi Yeni grup oluşturur. groups kullanici_adi Kullanıcının ait olduğu grupları listeler. gpasswd a kullanici_adi grup_adi Bir gruba kullanıcı ekler. gpasswd d kullanici_adi grup_adi Kullanıcıyı gruptan siler.

78 Ağ Arayüzü ifconfig Ağ arayüzünü (Ethernet kartı gibi..) yapılandırır.. ifconfig eth0 up Aygıtı başlatır. ifconfig eth0 down Aygıtı durdurur.

79 Dosya İzinleri Tüm dosyalara erişim izni root kullanıcısınındır. Temel olarak dosya izin hakları (yetkilendirme) 3 bölüme ayrılır. Dosya hakları; u Sahibi (user) g Grubu (grup) o Diğerleri (others) a Herkes (all)

80 Dosya İzin Kaynakları Temel 3 kaynak vardır. w yazma (write) r okuma (read) x çalıştırma (execute) Bütün dosyalar için erişim yetkilerini değiştiren komut (change mod) chmod dur. chmod parametreler dosya/dizin

81 Dosya Hak ve Yetkileri Sahibi u Grubu g Diğerleri o Okuma r Yazma w Çalıştırma x Toplam

82 Dosya İzin Örnekleri chmod 700 deneme.txt deneme dosyasının sahibine okuma, yazma ve çalıştırma izni verilmiştir. chmod 050 deneme.txt deneme dosyası grubuna okuma ve çalıştırma izni verilmiştir. chmod 653 deneme.txt deneme dosyası sahibine okuma, yazma, grubuna okuma, çalıştırma, ile diğerlerine yazma ve çalıştırma izinleri verilmiştir.

83 Dosya İzin Listesi Bir örnek; ls l drwxrw-r-- DeneDizini -rwxrw-r-- deneme.txt En baştaki d bir dizin(klasör) olduğunu belirtir. d rwx rwx rwx dizin u g o u sahibi (user), g grubu(grup), o diğer(other)

84

85

86 Dosya İzin Listesi rwx rwx rwx u g o u sahibi (user), g grubu(grup), o diğeri(other) (r read-okuma, w write-yazma, o others-diğerleri) u+r sahibine okuma izni ekler. g=r grubunun izinlerini siler ve salt okunur. o-r diğerlerinden okuma iznini kaldırır. + ekler, - çıkarır, =değiştirir.

87 Dosya İzin Örnekleri chmod 754 deneme.txt veya chmod u+rwx, go+r, g+x deneme.txt Her iki yazım şeklinde de dosya Sahibine okuma, yazma ve çalıştırma, Grup ve diğerlerine, okuma, Gruba çalıştırma izini verilmektedir. Sonuç olarak aşağıdaki gibi görüntülenir; ls l -rwxr-xr-- deneme.txt

88 Dosya/Kullanıcı/Grup chown komutu dosya/dizin sahipliğini değiştirmektedir. chown kullanici_adi dosya/dizin_adi chgrp komutu dosya/dizin ilişkili grubun sahipliği değiştirir.(dosyanın grubunu değiştirir.) chgrp grup_adi dosya/dizin_adi

89 exit Kapanış Komutları Konsoldan çıkmayı sağlar. Shutdown, reboot, Ctrl + Alt + Del Sistemi kapatmayı veya yeniden başlatmayı sağlar.

90 Linux.org Linux.org.tr Pardus.org.tr distrowatch.com Kaynaklar - Linkler Gnu.org Gnu.org/copyleft/gpl.html opensource.org/licenses/gpl-3.0 Unix.org

91 Teşekkür / Sorular / İletişim.. Dinleme zahmetine katlandığınız için teşekkür ederim.. Sorularınız..? Okutman Murat KARA Ç.Ü. Enformatik Bölümü mkara@cu.edu.tr