BAKIR ve özellikleri

Transkript

1 BAKIR ve özellikleri Prof. Dr. Ramazan YILMAZ Sakarya Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü Esentepe Kampüsü, 54187, SAKARYA

2 BAKIR Bakır, insanlık tarihinde çıkarılan ve işlenen ilk minerallerden birisidir. Bakır Lâtince'de Cuprum, İngilizcede Copper, Almanca'da Kupfer, Fransızcada Cuivre'dir. Gerek Murgul'daki Küre Mahallesinin gerekse Kastamonu'nun Küre İlçesinin isimlerinin, Fransızca Cuivre den geldiği söylenmektedir. Keza İngilizce Cyprus olan Kıbrıs Adasının da, bakır madeni bulunması nedeniyle, Cuprum'dan geldiği bilinmektedir

3 BAKIR VE TARİHÇESİ Binlerce yıl öncesine dayanan (Neolitik Çağ yaklaşık yıl önce) bakır madenciliği günümüze kadar süregelmiş ve önemi hiçbir zaman azalmamış, tam tersine kendine yeni ve vazgeçilemez kullanım alanları bulmuştur. Tarihi dönemlerde kolay bulunabilmesi ve işlenebilmesi nedeniyle silah, çeşitli araç-gereç yapımı, sanat eserleri ve süslemecilikte yaygın olarak kullanılmıştır. MÖ 2500 lü yıllarda ise kalayla karışımı sonucu elde edilen bronz, yeni bir çağı başlatmış, bakırın insanlık tarihindeki önemini daha da arttırmıştır

4 BAKIR VE TARİHÇESİ Bakır, insanlık tarihinde çıkarılan ve işlenen ilk minerallerden birisidir. Bakır Lâtince'de Cuprum, İngilizcede Copper, Almanca'da Kupfer, Fransızcada Cuivre'dir. Gerek Murgul'daki Küre Mahallesinin gerekse Kastamonu'nun Küre İlçesinin isimlerinin, Fransızca Cuivre den geldiği söylenmektedir. Keza İngilizce Cyprus olan Kıbrıs Adasının da, bakır madeni bulunması nedeniyle, Cuprum'dan geldiği bilinmektedir

5 BAKIR VE TARİHÇESİ Roma ve Yunan toplumlarının bakır ihtiyacının yoğun olarak Kıbrıs Adası ndan karşılanmasından dolayı bu önemli minerale Cyprium yani Kıbrıs Metali denilmeye başlanmıştır. 18. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde bakırın manyetik ve elektrikle ilgili buluşlarda kullanılması, bu minerali yeni bir çağa taşımıştır. Böylece hem elektronik sanayinde, hem sanat ve heykelcilikte hem de günlük hayattaki basit araç gereçlerde kullanılmasıyla bakır yıldır süre gelen önemini önümüzdeki yüzlerce yıl içinde de kaybedeceğe benzemiyor

6

7

8

9 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Kimyasal Özellikleri Simgesi: Cu Atom numarası: 29 Atom ağırlığı: 63,54 Değerliliği: +1 ve +2 1B grubu Geçiş Metali 4. Periyotta yer alır Atomik yarıçap: 1,57Å Kristal yapısı: YMK

10 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Yoğunluğu: 8,95 g/cm3 Ergime noktası: C Kaynama noktası: 2595 C Ergime veya donma ısısı: 43 kcal/kg (13,26kJ/mol) Buharlaşma ısısı: 300,4 kj/mol Isı iletkenliği: KCal/ C (orta sıc.) Isı kapasitesi: 24,440 (25 C) J/(mol K) Genleme: 165/ C (0-100 C) Spesifik direnci: 1,682 µohm/mm2m(20 C) Isı iletkenliği: 0,938 Cal/ms (0 C'de) Spesifik özgül ısısı: 0,0919 cal/g/ C

11 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Rijitlik: 48 GPa Young modülü: 130 GPa Sertlik: 45 HBN (3 Mohs) Çekme dayanımı: MPa Akma dayanımı: MPa Kopma uzaması: % 45 Kesit daralması: %

12 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Kendine has kızıl bir rengi vardır ve dekoratiftir. Hidrojenden pasif olup, civa, gümüş, altın ve platinden aktiftir. Bakıra oksijensiz asitler etki etmez. Oksijenli asitler yükseltgen olarak etki eder. Bakır atmosferik şartlara oldukça dayanıklıdır. Kükürt ve bileşikleri aşındırıcı etki yapar. Hava etkisiyle bakırın yüzeyi aşınmaya uğrar, bakır pası (jingar) adıyla bilinen koruyucu bir bazik karbonat tabakasıyla kaplanır. Soğukta gerçekten oksitlenmesi yalnız asitlerin etkisiyle olur; böylece sirke, yağlı maddeler bazı zehirli tuzlar verir, onun için mutfak eşyası olarak kullanılırken bazı tedbirler almak gereklidir

13 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Havayla temas edince bakır, bakır pası veya yeşili adı verilen yeşilimtırak bir renk alır. Bazı eski yapıların damlarının ve bronz heykellerin karakteristik rengi, bu yeşildir. Bakır eşyayı parlaklığını korumak için sık sık ovalamak, parlatmak gerekir. Gemilerde yapıldığı gibi, oksitlenmeyi önleyecek bir tabaka özel cila da sürmek mümkündür. Bakır, kızıla kadar ısıtıldığında siyahlaşarak oksit verir; kükürt buharının ve klorun içinde yanar, derişik ve kaynak sülfürik asit bakır üzerinde etki gösterir. Bakır, sulandırılmış nitrik asitte bile kolaylıkla erir. Non-manyetik özelliktedir. Mukavemeti düşük, döküm ve kaynak kabiliyeti iyi değildir

14 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Kübik yüzey merkezli kristal yapısı sebebiyle soğuk olarak şekillendirilebilir. Pek sert değildir, kolayca tel ve levha haline getirilebilir; dövülmekle, yeşil bir saydamlığı olan çok ince tabakalar verebilir. Gümüşten sonra metaller içinde en iyi elektriksel özelliklere sahip olması ve gümüşe nazaran çok daha ucuz olması onu elektrik sanayinin asla vazgeçilemeyecek bir elemanı haline getirmiştir

15 BAKIRIN ÖZELLİKLERİ Geri kazanılma özelliği ve insan sağlığına zarar vermemesi, kolayca döşenebilmesiyle zaman ve maliyetin azaltılması, lehimleme özelliğinin çok kolay uygulanabilmesi, pürüzsüz iç yüzeyi sayesinde kireç tutmaması, gaz geçirgenliğinin az olması ile birlikte yosun ve bakterileri barındırmaması, sıcaklığa, basınca ve yangına dayanıklı olması sebebiyle bakır boru kalorifer, sıhhi tesisat, klima ve oto gaz tesisatlarında kullanılması başlıca sebeplerindendir

16 BAKIRIN ÖNEMİ Bakırın önemi, başlıca 3 nedenden kaynaklanmaktadır: Dünya nın hemen hemen tüm bölgelerinde bulunması nedeniyle geniş ölçüde üretiminin yapılabilmesi, Elektriği diğer bütün metaller içinde gümüşten sonra en iyi ileten metal olması Endüstriyel önemi yüksek, pirinç, bronz gibi alaşımlar yapması

17 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU Bakır mineralizasyonu doğada beş ayrı şekilde gözlenir: 1-Sülfitli Yataklar: Kalkopirit (dünya bakır üretiminin yaklaşık % 50 si), kalkosin, kovellin, bornit içerirler. 2-Karbonatlı Yataklar: Azurit, malakit mineralleri içerirler. 3-Silikatlı Yataklar: Krizokol, dioptaz minerallerini içerirler. 4-Nabit Bakır. 5- Yeni Mineral Lapeyreit (kimyasal formülü Cu 3 O[AsO 3 (OH)] H 2 O) üzerinde de bakır üretimi yapılabilirliği konusunda çalışmalar devam etmektedir

18 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU Bakır mineralizasyonunun bulunduğu bölgelerde diğer metallere de rastlamak mümkündür. Özellikle molibden, kurşun, çinko, nikel ve altın, bakırın yanında ekonomik olarak işletilebilen ikincil minerallerdir

19 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU Bakır, tabiatta metal olarak birçok yerde dağınık olarak bulunur. Birçok kaya ve toprakta olduğu gibi, okyanus çamurunda, nehir kumlarında, deniz bitkilerinin küllerinde, deniz mercanlarının birçoğunda, salyangoz gibi yumuşakçalarda bulunur. İnsan vücudunda 150 mg kadar bakır vardır. Bilhassa kan, dalak, pankreas, böbrek ve karaciğer gibi organlarla plazmada bulunur. Bir mineral % 6 dan fazla bakır bulunduruyorsa, zengin sayılır

20 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU Bakır rezervlerinin % 90 ının yeri bilinmektedir. En çok bakır mineraline sahip ülkeler; ABD (Rocky Dağında ve Great Basin bölgesinde), Şili, Peru (And Dağlarında), Afrika (Kongo ve Zambiya da), Kanada (Kuzey Mişigan da), Alaska, Çin, Rusya ve Avusturya dır. Ülkemizde Ergani, Murgul ve Küre yörelerinde bakır yatakları vardır. Tabii bakır filizleri Amerika da Superior Gölü çevresinde olup bugün işletilen belli başlı yataklarda 1% kadar saf bakır bulunur. Bolivya da da saf bakır çıkarılır

21 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU Oksitli filizler en az rastlanan filizdir. Bunlar ABD, Şili, Rodezya ve Uzakdoğu da işletilir. Sülfürlü filizler en çok rastlanan bakır filizleridir. Başlıcaları kalpopirit ve pirittir

22

23 ANADOLUDA BAKIRIN TARİHÇESİ Bakır" konusunda da bakırın anavatanı sayılan ülkemizde primer metal üretimi maalesef yetersizdir. Dünya'da bilinen en eski bakır kalıntıları Orta Anadolu'da Çatalhöyük'de bulunmuş olup günümüzden 9000 yıl öncesine (M.Ö.7000) aittir. M.Ö. 2000'lerden itibaren Ergani yöresindeki bakır yatakları önceleri Asurlular, Daha sonra Romalılar, Araplar ve Osmanlılar tarafından 1915 yılına kadar kullanılmıştır. I. Dünya ve Kurtuluş Savaşları sırasındaki duraklamadan sonra, 1924 yılında Almanlar tarafından yeniden işletilmeye başlanan Ergani Tesislerini (EBİ) 1936'da ETİBANK devralmıştır

24 Etibank burada 1990'a kadarki 54 yıllık dönem içinde toplam yaklaşık ton ham bakır (blister) üretmiştir. Cevher tükendi gerekçesi ile terkedilen Ergani İzabe Tesisleri hurdaya çıkarılmış ve % 1,2 Cu tenörlü bakiye yaklaşık 5 milyon tonluk maden rezervinin mevcut flotasyon tesisleri ile değerlendirilmesi görevi özel sektörden bir firmaya devredilmiştir. Ülkemizin ikinci bakır izabe tesisi olan Artvin - Murgul'daki t/y blister kapasiteli tesis de teknolojik ve ekonomik nedenlerle 90'lı yılların başlarında kapatılmış, hurdaya çıkarılarak satılmıştır

25 Murgul-İzabe Tesislerinin Etibank bünyesinde bulunduğu dönemlerde koordinasyon yetersizliği, iletişim kopukluğu ve benzeri diğer bazı sübjektif nedenlerle Damar bakır yatağında l t/y cevher kapasiteli bir Flotasyon Tesisi kurulmuş ve işletmeye alınmadan hurdaya çıkarılmıştır. Günümüzde primer bakır (blister) üreten tek kuruluş olarak, 1973'de işletmeye alınan K.B.İ.'ne ait Samsun İzabe Tesisleri kalmıştır. Ergani, Murgul ve Samsun izabe tesislerinin işletmede olduğu dönemlerde de toplam blister üretimi, tesislerin toplam t/y 'lık kapasitesine karşın, çeşitli nedenlerle t/y seviyesinin üzerine çıkamamıştır

26 Samsun Tesisleri, muhtelif darboğaz giderme ve modernizasyon yatırımlarından sonra kurulu nominal kapasitesi olan t/y değerine ulaşamamıştır. Bunun başlıca nedeni, çiftçilere SO2 zararları tazminatı ödememek için yaz aylarında üretimin 2-3 ay süre ile durdurulmasıdır. K.B.İ, bugüne kadar esas itibarı ile Murgul yöresindeki (Çakmakkaya ve Damar) kendine ait bakır madenlerinden ürettiği bakır konsantresi ile izabe tesislerini besleyebilmiştir. Ancak yöredeki ekonomik rezervlerin tükenmesi ile günümüzde daha çok konsantre satın alma mecburiyeti ile karşı karşıyadır

27 TÜRKİYEDE BAKIR MADENCİLİĞİ 1. Bölge: Makedonya-Balkanlardan gelerek Istranca üzerinden devam edip Karadeniz de Sinop yakınlarından geçerek Doğu Karadeniz boyunca devam eden, Kafkaslarve İran üzerinden Himalayalar a doğru uzanan kuşaktır. Bu kuşakta porfiri bakır yatakları ve Kuroko tipi masif sülfit yatakları yaygın olarak bulunmaktadır. Bu kuşak üzerinde Dereköy-Kırklareli, Bakırçay (Merzifon), Güzelyayla, Maçka, Ulutaş-İspir ve Ballıca-Yusufeli (Artvin) porfiri bakır yatakları bulunmaktadır. Ayrıca Espiye-Lahanos, Çayeli, Kutlular, Murgul ve Cerattepe volkanik masif sülfit yatakları da bu kuşak üzerinde bulunmaktadır. Bu bölge içinde bulunan Doğu Pontid kuşağında ise VMS (Volkanojenik Masif Sülfit) tipi yataklar ağırlıktadır

28 BAKIRIN TABİATTA BULUNUŞU

29 2. Bölge: Güneydoğu Anadolu Ofiyolit Kuşağı içerisinde yer alan ve Kıbrıs üzerinden gelerek İskenderun Hakkari arasında devam eden ve daha sonra İran a geçen kuşaktır. Bu kuşakta Kıbrıs tipi bakır yatakları bulunmaktadır. Ergani ve Siirt-Madenköy bakır yatakları bu kuşağın önemli cevherleşmeleridir. 3. Bölge: Yine Kıbrıs tipi yatakların yer aldığı Batı Karadeniz Bölgesi ndeki Küre bakır yatağıdır

30 4. Bölge: Asitik plütonizmaya bağlı hidrotermal damar ve kontakmetasomatik bakır-kurşun-çinko yataklarının bulunduğu Kuzeybatı Anadolu Bölgesi dir. Türkiye nin önemli bakır işletmelerinden biri olan Eti Bakır a ait Küre Bakır İşletmeleri Kastamonu ilinin Bakibaba köyü, Aşıköy mevkiinde bulunmaktadır. Bu bölgede çıkarılan piritli bakırın madencilik tarihi, Roma ve Eski Yunan medeniyetlerine kadar uzandığı bilinmektedir. Küre ilçesi, ismini Osmanlıca bakır ocağı anlamına gelen kürre-i nühas dan almıştır

31

32

33

34 Türkiye nin görünür bakır rezervi 3,7 milyon ton metal bakır, toplam rezerv miktarı ise 15,8 milyon tondur. Türkiye bakır rezervi bakımından Doğu Karadeniz, Güneydoğu Anadolu ve Trakya Bölgeleri olmak üzere üç önemli bölgeye sahiptir. Ülkemizde bugüne kadar yapılan bakır madeni işletmeciliği, ağırlıklı olarak Karadeniz kuşağında bulunan yataklar üzerinde sürdürülmektedir. Bugün Türkiye nin bakır cevheri üretiminin büyük bir çoğunluğu özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. En önemli üretici, aynı zamanda blister bakırın tek üreticisi olan Karadeniz Bakır İşletmeleri dir. Çayeli Bakır İşletmesi, Eti Holding e bağlı Küre Bakırlı Pirit İşletmeleri de, bakır üretimi yapan diğer önemli işletmelerdir

35 BAKIRIN TÜRKİYE DEKİ DURUMU Ülkemizde blister bakır, Karadeniz Bakır İşletmeleri A.Ş. üretilerek hiçbir işleme tabi tutulmadan piyasaya sunulmaktadır. Halen 7 kuruluş blister bakırı elektroliz yoluyla işleyerek elektrolitik bakır üretmektedir. Bunların dışında sektörde faaliyet gösteren 25 e yakın üretici şirket bulunmaktadır. Kullanılan ileri teknoloji ve ucuz işgücü nedeni ile hammaddelerin dışa bağımlı olmasına rağmen, dünya bakır pazarlarında Türkiye'nin rekabet edebilirliği iyi bir düzeydedir

36 Bunlar nihayette blister bakıra geçerler. Altın ve Gümüşün blisterden ayrılması, blisterin elektroliz yolu ile saflaştırılmasından sonra olur. Diğer yan ürünler ise kobalt, kadmiyum, selenyum, tellür, nikel, kurşun, çinko ve kükürttür. Yurdumuzda Küre ve Ergani bakır madenlerinde kobalt, Karadeniz sahillerindeki bazı yataklarda kadmiyum vardır, işletilmekte olan Küre ve Ergani madenlerimizdeki kobalt maalesef değerlendirilememektedir. Bakır üreten işletmelerde SO 2 (kükürt dioksit / sülfür dioksit) olarak baca gazına geçen kükürt, sülfürik asit ve buna bağlı olarak gübre üretimi için önemli bir yan üründür

37

38

39 DÜNYADA BAKIR MADENCİLİĞİ Gelişmiş ülkelerde, kişi başına düşen ortalama bakır kullanım miktarı yıllık 13,5 kg civarlarındadır. Bakırın kullanım alanlarının çok olması ve tüketimin de her geçen gün artması, bakır üreticilerini yeni yataklar aramaya itmektedir. Dünya üzerinde en büyük üretim yıllardır Güney Amerika da yapılmaktadır. Bu bölgede Şili, 2008 yılında tek başına 5,3 milyon ton üretim yaparak diğer ülkelerin açık ara önünde yer almıştır. Hidrotermal orijine sahip, emprenye olmuş bakır yatakları. Bunlara porfir yataklar da denmektedir yılı itibarıyla Dünya üretiminin yaklaşık % 50 si bu çeşit yataklardan elde edilmiştir. Bu tip yataklara ABD, Şili, Peru ve Kanada da rastlanmaktadır

40

41

42 DÜNYADA BAKIR MADENCİLİĞİ Bakır üretiminde dünyanın en büyük ikinci bölgesi olarak, son yıllarda ekonomisinde büyük gelişme kaydeden Asya Kıtası gösterilebilir. Kıta, 1980 li yıllarda dünyanın 5. büyük bakır üretimi bölgesiyken, günümüzde üretim rakamlarını arttırarak 2. sıraya yükselmiş, ayrıca yeni yüksek bütçeli projelerle de önümüzdeki yıllarda Güney Amerika nın üretim kapasitesine çıkmayı hedeflenmektedir. Filipinler deki Tampakan bakır ve altın yatağı dikkatleri üzerine çekmektedir

43 DÜNYADA BAKIR MADENCİLİĞİ Dünya üretiminde 3. sırada yer alan Kuzey Amerika da, yüz yılı aşkın bir süredir üretimine devam eden ve uzaydan da görülebilen, yerkürenin insan yapımı en derin çukurunu içeren Bingham Kanyonu Madeni, ülkemize örnek olması gereken madenlerden biridir kişiye istihdam sağlayan bu büyük madenin şu anki rezerv miktarlarına bakılarak 2020 yılına kadar çalışması beklenmektedir

44 Dünya bakır üretiminde 2004 yılı itibariyle ilk üç sırayı Şili, ABD ve Peru almaktadır. Söz konusu yıl itibariyle dünya bakır üretimi 14,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir yılı itibariyle söz konusu ülkelerin dünya üretimindeki payları sırasıyla % 37, % 8 ve % 7 dir. Söz konusu üç ülke dünya bakır üretiminin % 52,1 ini oluşturmaktadır. Dünyanın en büyük rafine bakır üreticileri ABD, Şili, Japonya ve Çin dir. Dünyadaki en büyük bakır tüketicileri ise ABD, Almanya, Çin ve Japonya dır. Dünyada bilinen bakır rezervlerinin, 60 yıl kadar ihtiyacı karşılayacağı tahmin edilmektedir

45 Şili de bir bakır madeni 45

46

47 DÜNYA BAKIR ÜRETİMİ 10 3 ton ÜLKELER * ABD AVUSTRALYA KANADA ŞİLİ ÇİN ENDONEZYA KAZAKİSTAN MEKSİKA PERU POLONYA RUSYA ZAMBİYA DİĞER ÜLKELER DÜNYA TOPLAMI

48

49

50

51

52 BAKIR Bakır terimleri arasında Kara Bakır, Tersip Bakırı, Nabit Bakır, Anod Bakır, Elektrolitik Bakır, Blister Bakır ve Rafine Bakır'ı sayabiliriz. Blister Bakır: % saflıktadır. Fe, S, Au, Ag, Se, Te ve Ni içerir. Elektrolitik Bakır: % 99,9 saflıkta olması istenir. Ateşte Rafine Edilmiş Bakır: % 99,9 saflıkta olması istenir. OFHC (Oxygen-Free High Conductivity, Oksijensiz Yüksek İletkenlikte Bakır): % 99,99 saflıkta olması istenir

53 BAKIR Elektrik enerjisi tüm ekonomik faaliyetlerin en önemli müşterek girdisidir, ana hammaddesidir. İşte burada bakır metalinin paralelde önemi ortaya çıkmaktadır. Elektriğin üretilmesinde (jeneratör, trafo gibi), nakledilmesinde (enerji nakil hatları) ve kullanılmasında (elektrik motorları, elektrikli makineler vb) en iyi ekonomik iletken olan rafine bakır metalinin vazgeçilemez stratejik bir metal olduğu bellidir. Evlerimizdeki aydınlatma gereçleri, radyo ve TV-cihazları, çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolabı ve mutfak robotları gibi çağdaş yaşamın gerektirdiği tüm donanımlar bakır sayesinde insanlığın hizmetindedir. Uzun ömürlü çatı kaplaması olarak bakır levha ve mobilya malzemesi olarak pirinç kullanımına da rastlanmaktadır

54 BAKIR Torna, freze, matkap, kaynak makineleri ve trafoları gibi elektrikli makineler de bakırın kullanıldığı önemli üretim araçlarıdır. Bu tür makinelerde bakır, elektriğin tüketimi ve dahili iletimi amacına hizmet eder. Gemi, tren, otomobil türünden ulaşım araçlarında da bakırın önemli katkısı vardır. Bunlarda bakırın elektriğin üretiminde, iletiminde ve tüketiminde hizmet ettiği gözlemlenebilir. Özetle bakırın takriben % 80 inin elektrik/elektronik sektöründe, kalan %20 sinin ise pirinç, bronz v.b alaşım halinde genelde makine sektöründe; boru ve içi boş profil halinde ısı eşanjörlerinde ve mobilya sanayinde, levha halinde inşaat ve makine sektöründe kullanıldığı söylenebilir

55 BAKIRIN SEKTÖRÜ Bakır sektörünü bakır ve alaşımları olarak iki grupta toplamak mümkündür: I. Bakır ürünleri a) Blister Bakır, b) Katot Bakır, c) Filmaşin, d) Diğerleri II. Alaşımlar a) Bakır - çinko alaşımları b) Diğerleri

56 BAKIRIN BAŞLICA KULLANIM ALANLARI 1. Enerji kabloları, telekomünikasyon kabloları, tesisat kabloları olarak; enerji, haberleşme, inşaat sektörlerinde, beyaz ev eşyaları üretimi, otomotiv sektörü, elektrikli ev aletleri üretimi ve elektronik sanayiinde kullanılmaktadır. 2. Emaye bobin teli olarak; televizyon, radyo, video, müzik seti ve benzeri elektronik cihazlar üretiminde, trafo ve transformatör ile elektrik motoru üretiminde, büro ve hesap makinaları üretiminde kullanılmaktadır. 3. Elektrolitik bakır lama, yassı tel ve çubuk olarak başlıca kullanım alanları; çeşitli soğutucu, ısıtıcı (şofben, termosifon, elektrikli radyatör, fırın gibi) üretimi, otomotiv sektörü, çeşitli sanayi araç-gereçleri üreten sanayiler

57 BAKIR Bakırın çinko ile yapmış olduğu alaşımlara genel olarak pirinç denir. Bakırın çinko dışında kalan diğer metallerle yapmış olduğu alaşımlara bronz denir. Dünya genelinde 2.6 milyar ton bakır kaynağı bulunmaktadır ve bunun sadece 317 milyon tonu işlenmiştir. Bu miktar halen sirkülasyon içindedir. Geri kazanımı en fazla olan metal olmasıdır yılı itibariyle tüm bakır tüketiminin % 37 si geri kazanılmış bakırdır. Fiziksel ve kimyasal özelliklerini yitirmeden tekrar tekrar kullanılabilme özelliği nedeniyle yenilenebilir kaynak olarak da tanımlanmaktadır. İkincil bakır olarak da adlandırılan geri kazanılmış bakırın, doğrudan cevherden üretilen birincil bakırdan ayırt edilmesi oldukça güçtür

58 Bakır tel üretimi dışındaki bakır mamullerinin üretiminde kullanılan hammaddenin % 75 i geri kazanılmış bakır oluşturmaktadır. Bu oranın yarısı yeni bakır hurdasıdır. Enerji kabloları, telekomünikasyon kabloları, tesisat kabloları olarak enerji, haberleşme, inşaat, otomotiv, elektronik sektörlerinde, beyaz eşya ve elektrikli ev aletleri üretiminde kullanılmaktadır. Emaye bobin teli ve örgülü bakır tel olarak televizyon, radyo, video, müzik seti vb. elektronik cihazların, trafo, transformatör ve elektrik motorlarının, büro ve hesap makinelerinin üretiminde kullanılmaktadır

59 Günümüzde bakır kullanımının % 75 i iletkenlik özelliğinden faydalanmaktadır Elektrolitik bakır lama, yassı tel ve çubuk elektriğin üretilmesinde; jeneratör, trafo, akım panoları, elektrik panoları, şofben, termosifon, elektrikli radyatör, fırın gibi, nakledilmesinde; enerji nakil hatları ve kullanılmasında ise; elektrik motorları, elektrikli makineler, otomotiv sektöründe ve çeşitli araç-gereç sanayinde v.b. en iyi ekonomik iletken olan rafine bakır metalinin vazgeçilemez stratejik bir metal olduğu bellidir. Evlerimizde dekoratif ve süs eşyası, aydınlatma gereçleri, radyo ve TV, çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolabı ve mutfak robotları gibi çağdaş yaşamın gerektirdiği tüm donanımlar bakır sayesinde insanlığın hizmetindedir

60 Uzun ömürlü çatı kaplaması olarak bakır levha kullanımına da rastlanmaktadır. Torna, freze, matkap, kaynak makineleri ve trafoları gibi elektrikli makineler de bakırın kullanıldığı önemli üretim araçlarıdır. Topraklama sistemlerinde topraklama çubuğu ve topraklama levhası olarak geniş ve önemli kullanım alanına sahiptir. Gemi, tren, otomobil gibi ulaşım araçlarında da bakırın önemli katkısı vardır. Bunlarda bakırın elektriğin üretiminde, iletiminde ve tüketiminde hizmet ettiği gözlemlenebilir. Yüksek termal iletkenlik ve korozyon dayanımı, geri kazanılabilen özelliği ve dayanıklılığı sebebiyle radyatör üretiminde %39 luk bir paya sahiptir. Amerika da bakır hurdasının % 10 u hurdaya çıkan arabaların radyatörlerinden kazanılmaktadır. Bu da yaklaşık ton dur.

61 KAYNAKLAR Halil Arık Demir Dışı Metallerin Üretimi Ders Notları 2015 Adem Demir Demir Dışı Metallerin Üretimi Ders Notları 2014 O. Çağım Tuğ, Burak Yağmur, M. Yıldırım Hallaç, Cevherden Son Ürüne: Bakır Madencilik Dergisi 2010 Çeşitli sunumlar Çeşitli internet web sayfaları

62 Dinlediğiniz için Teşekkür ederiz!